Datasets:

LaMOP

/

Basis-Latin-French

like 1

Migne "Patrologia Latina Tomus 138" Pactio Aquensis (Carolus II Calvus; Ludovicus II Germaniae), J. P. Migne cc_id: cps_2.CaIiCaL.PacAqu, cc_idno: 9690 Pactio Aquensis 138.0741D| Anno incarnationis Domini nostri Jesu Christi 870, indictione III, pridie Nonas Martii, anno 32 Karoli gloriosi regis, Aquisgrani palatio hae pactiones inter ipsum et Hludowicum regem fratrem ipsius factae sunt. Ingelramnus comes ex parte Karoli regis. 138.0742D| Sic promitto ex parte senioris mei, quod senior meus Karolus rex, fratri suo Hludowico regi, talem portionem de regno Hlotharii regis consentit habere, qualem aut ipsi justiorem et plus aequaliorem, aut 138.0743A| communes fideles eorum inter se invenerint. Nec eum in ipsa portione, vel in regno quod antea tenuit, per aliquam fraudem vel subreptionem decipiet aut forconsiliabit, si frater suus Hludowicus eandem firmitatem et fidelitatem, quam ex parte senioris mei illi habeo promissam, iste frater suus Hludowicus seniori meo ex parte sua, quandiu vixerit, inviolabiliter servaverit. Item Leutfridus comes ex parte Hludowici regis. Sic promitto ego ex parte senioris mei, quod senior meus Hludowicus rex, fratri suo Karolo regi, talem portionem de regno Hlotharii regis consentit habere, qualem aut ipsi justiorem aut plus aequaliorem, aut communes fideles eorum inter se invenerint. 138.0744A| Nec eum in ipsa portione, vel in regno quod antea tenuit, per aliquam fraudem vel subreptionem decipiet aut forconsiliabit, si frater suus Karolus eandem firmitatem et fidelitatem quam ex parte senioris mei illi habeo promissam, iste frater suus Karolus seniori meo ex sua parte, quandiu vixerit, inviolabiliter servaverit. Haec eadem tertius Theodoricus comes ex parte gloriosi regis Karoli, et quartus Radulfus comes ex parte Hludowici prosecuti sunt. Isti praesentes fuerunt: Leutbertus archiepiscopus, Altfridus episcopus, Odo episcopus, Adalelmus comes, Ingelramnus comes, Liutfridus comes, Theodoricus comes, item Adalelmus comes.

1 C. PLINIUS SEPTICIO <CLARO> SUO S.. (1) Frequenter hortatus es, ut epistulas, si quas paulo curatius scripsissem, colligerem publicaremque. Collegi non servato temporis ordine - neque enim historiam componebam -, sed ut quaeque in manus venerat. (2) Superest ut nec te consilii nec me paeniteat obsequii. Ita enim fiet, ut eas quae adhuc neglectae iacent requiram et si quas addidero non supprimam. Vale. 2 C. PLINIUS <MATURO> ARRIANO SUO S.. (1) Quia tardiorem adventum tuum prospicio, librum quem prioribus epistulis promiseram exhibeo. Hunc rogo ex consuetudine tua et legas et emendes, eo magis quod nihil ante peraeque eodem 'zêlô' scripsisse videor. (2) Temptavi enim imitari Demosthenen semper tuum, Calvum nuper meum, dumtaxat figuris orationis; nam vim tantorum virorum, 'pauci quos aequus ...' assequi possunt. (3) Nec materia ipsa huic - vereor ne improbe dicam - aemulationi repugnavit: erat enim prope tota in contentione dicendi, quod me longae desidiae indormientem excitavit, si modo is sum ego qui excitari possim. (4) Non tamen omnino Marci nostri 'lêkythous' fugimus, quotiens paulum itinere decedere non intempestivis amoenitatibus admonebamur: acres enim esse non tristes volebamus. (5) Nec est quod putes me sub hac exceptione veniam postulare. Nam quo magis intendam limam tuam, confitebor et ipsum me et contubernales ab editione non abhorrere, si modo tu fortasse errori nostro album calculum adieceris. (6) Est enim plane aliquid edendum - atque utinam hoc potissimum quod paratum est! Audis desidiae votum - edendum autem ex pluribus causis, maxime quod libelli quos emisimus dicuntur in manibus esse, quamvis iam gratiam novitatis exuerint; nisi tamen auribus nostris bibliopolae blandiuntur. Sed sane blandiantur, dum per hoc mendacium nobis studia nostra commendent. Vale. 3 C. PLINIUS CANINIO RUFO SUO S.. (1) Quid agit Comum, tuae meaeque deliciae? quid suburbanum amoenissimum, quid illa porticus verna semper, quid platanon opacissimus, quid euripus viridis et gemmeus, quid subiectus et serviens lacus, quid illa mollis et tamen solida gestatio, quid balineum illud quod plurimus sol implet et circumit, quid triclinia illa popularia illa paucorum, quid cubicula diurna nocturna? Possident te et per vices partiuntur? (2) An, ut solebas, intentione rei familiaris obeundae crebris excursionibus avocaris? Si possident, felix beatusque es; si minus, 'unus e multis'. (3) Quin tu - tempus enim - humiles et sordidas curas aliis mandas, et ipse te in alto isto pinguique secessu studiis asseris? Hoc sit negotium tuum hoc otium; hic labor haec quies; in his vigilia, in his etiam somnus reponatur. (4) Effinge aliquid et excude, quod sit perpetuo tuum. Nam reliqua rerum tuarum post te alium atque alium dominum sortientur, hoc numquam tuum desinet esse si semel coeperit. (5) Scio quem animum, quod horter ingenium; tu modo enitere ut tibi ipse sis tanti, quanti videberis aliis si tibi fueris. Vale. 4 C. PLINIUS POMPEIAE CELERINAE SOCRUI S.. (1) Quantum copiarum in Ocriculano, in Narniensi, in Carsulano, in Perusino tuo, in Narniensi vero etiam balineum! Ex epistulis meis, nam iam tuis opus non est: una illa brevis et verus sufficit. (2) Non mehercule tam mea sunt quae mea sunt, quam quae tua; hoc tamen differunt, quod sollicitius et intentius tui me quam mei excipiunt. Idem fortasse eveniet tibi, si quando in nostra deverteris. (3) Quod velim facias, primum ut perinde nostris rebus ac nos tuis perfruaris, deinde ut mei expergiscantur aliquando, qui me secure ac prope neglegenter exspectant. (4) Nam mitium dominorum apud servos ipsa consuetudine metus exolescit; novitatibus excitantur, probarique dominis per alios magis quam per ipsos laborant. Vale. 5 C. PLINIUS VOCONIO ROMANO SUO S.. (1) Vidistine quemquam M. Regulo timidiorem humiliorem post Domitiani mortem? Sub quo non minora flagitia commiserat quam sub Nerone sed tectiora. Coepit vereri ne sibi irascerer, nec fallebatur: irascebar. (2) Rustici Aruleni periculum foverat, exsultaverat morte; adeo ut librum recitaret publicaretque, in quo Rusticum insectatur atque etiam 'Stoicorum simiam' appellat, adicit 'Vitelliana cicatrice stigmosum' - agnoscis eloquentiam Reguli -, (3) lacerat Herennium Senecionem tam intemperanter quidem, ut dixerit ei Mettius Carus 'Quid tibi cum meis mortuis? Numquid ego Crasso aut Camerino molestus sum?' quos ille sub Nerone accusaverat. (4) Haec me Regulus dolenter tulisse credebat, ideoque etiam cum recitaret librum non adhibuerat. Praeterea reminiscebatur, quam capitaliter ipsum me apud centumviros lacessisset. (5) Aderam Arrionillae Timonis uxori, rogatu Aruleni Rustici; Regulus contra. Nitebamur nos in parte causae sententia Metti Modesti optimi viri: is tunc in exsilio erat, a Domitiano relegatus. Ecce tibi Regulus 'Quaero,' inquit, 'Secunde, quid de Modesto sentias.' Vides quod periculum, si respondissem 'bene'; quod flagitium si 'male'. Non possum dicere aliud tunc mihi quam deos adfuisse. 'Respondebo' inquam 'si de hoc centumviri iudicaturi sunt.' Rursus ille: 'Quaero, quid de Modesto sentias.' (6) Iterum ego: 'Solebant testes in reos, non in damnatos interrogari.' Tertio ille: 'Non iam quid de Modesto, sed quid de pietate Modesti sentias quaero. (7) 'Quaeris' inquam 'quid sentiam; at ego ne interrogare quidem fas puto, de quo pronuntiatum est.' Conticuit; me laus et gratulatio secuta est, quod nec famam meam aliquo responso utili fortasse, inhonesto tamen laeseram, nec me laqueis tam insidiosae interrogationis involveram. (8) Nunc ergo conscientia exterritus apprehendit Caecilium Celerem, mox Fabium Iustum; rogat ut me sibi reconcilient. Nec contentus pervenit ad Spurinnam; huic suppliciter, ut est cum timet abiectissimus: 'Rogo mane videas Plinium domi, sed plane mane - neque enim ferre diutius sollicitudinem possum -, et quoquo modo efficias, ne mihi irascatur.' (9) Evigilaveram; nuntius a Spurinna: 'Venio ad te.' 'Immo ego ad te.' Coimus in porticum Liviae, cum alter ad alterum tenderemus. Exponit Reguli mandata, addit preces suas, ut decebat optimum virum pro dissimillimo, parce. Cui ego: 'Dispicies ipse quid renuntiandum Regulo putes. (10) Te decipi a me non oportet. Exspecto Mauricum' - nondum ab exsilio venerat -: 'ideo nihil alterutram in partem respondere tibi possum, facturus quidquid ille decreverit; illum enim esse huius consilii ducem, me comitem decet.' (11) Paucos post dies ipse me Regulus convenit in praetoris officio; illuc persecutus secretum petit; ait timere se ne animo meo penitus haereret, quod in centumvirali iudicio aliquando dixisset, cum responderet mihi et Satrio Rufo: 'Satrius Rufus, cui non est cum Cicerone aemulatio et qui contentus est eloquentia saeculi nostri'. (12) Respondi nunc me intellegere maligne dictum quia ipse confiteretur, ceterum potuisse honorificum existimari. 'Est enim' inquam 'mihi cum Cicerone aemulatio, nec sum contentus eloquentia saeculi nostri; (13) nam stultissimum credo ad imitandum non optima quaeque proponere. Sed tu qui huius iudicii meministi, cur illius oblitus es, in quo me interrogasti, quid de Metti Modesti pietate sentirem?' Expalluit notabiliter, quamvis palleat semper, et haesitabundus: 'Interrogavi non ut tibi nocerem, sed ut Modesto.' Vide hominis crudelitatem, qui se non dissimulet exsuli nocere voluisse. (14) Subiunxit egregiam causam: 'Scripsit' inquit 'in epistula quadam, quae apud Domitianum recitata est: "Regulus, omnium bipedum nequissimus"'; quod quidem Modestus verissime scripserat. (15) Hic fere nobis sermonis terminus; neque enim volui progredi longius, ut mihi omnia libera servarem dum Mauricus venit. Nec me praeterit esse Regulum 'dyskathaireton'; est enim locuples factiosus, curatur a multis, timetur a pluribus, quod plerumque fortius amore est. (16) Potest tamen fieri ut haec concussa labantur; nam gratia malorum tam infida est quam ipsi. Verum, ut idem saepius dicam, exspecto Mauricum. Vir est gravis prudens, multis experimentis eruditus et qui futura possit ex praeteritis providere. Mihi et temptandi aliquid et quiescendi illo auctore ratio constabit. (17) Haec tibi scripsi, quia aequum erat te pro amore mutuo non solum omnia mea facta dictaque, verum etiam consilia cognoscere. Vale. 6 C. PLINIUS CORNELIO TACITO SUO S.. (1) Ridebis, et licet rideas. Ego, ille quem nosti, apros tres et quidem pulcherrimos cepi. 'Ipse?' inquis. Ipse; non tamen ut omnino ab inertia mea et quiete discederem. Ad retia sedebam; erat in proximo non venabulum aut lancea, sed stilus et pugillares; meditabar aliquid enotabamque, ut si manus vacuas, plenas tamen ceras reportarem. (2) Non est quod contemnas hoc studendi genus; mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur; iam undique silvae et solitudo ipsumque illud silentium quod venationi datur, magna cogitationis incitamenta sunt. (3) Proinde cum venabere, licebit auctore me ut panarium et lagunculam sic etiam pugillares feras: experieris non Dianam magis montibus quam Minervam inerrare. Vale. 7 C. PLINIUS OCTAVIO RUFO SUO S.. (1) Vide in quo me fastigio collocaris, cum mihi idem potestatis idemque regni dederis quod Homerus Iovi Optimo Maximo: 'tô d' heteron men edôke patêr, heteron d' aneneusen.' (2) Nam ego quoque simili nutu ac renutu respondere voto tuo possum. Etenim, sicut fas est mihi, praesertim te exigente, excusare Baeticis contra unum hominem advocationem, ita nec fidei nostrae nec constantiae quam diligis convenit, adesse contra provinciam quam tot officiis, tot laboribus, tot etiam periculis meis aliquando devinxerim. (3) Tenebo ergo hoc temperamentum, ut ex duobus, quorum alterutrum petis, eligam id potius, in quo non solum studio tuo verum etiam iudicio satisfaciam. Neque enim tantopere mihi considerandum est, quid vir optimus in praesentia velis, quam quid semper sis probaturus. (4) Me circa Idus Octobris spero Romae futurum, eademque haec praesentem quoque tua meaque fide Gallo confirmaturum; cui tamen iam nunc licet spondeas de animo meo 'ê kai kyaneêsin ep' ophrysi neuse'. (5) Cur enim non usquequaque Homericis versibus agam tecum? quatenus tu me tuis agere non pateris, quorum tanta cupiditate ardeo, ut videar mihi hac sola mercede posse corrumpi, ut vel contra Baeticos adsim. (6) Paene praeterii, quod minime praetereundum fuit, accepisse me careotas optimas, quae nunc cum ficis et boletis certandum habent. Vale. 8 C. PLINIUS POMPEIO SATURNINO SUO S.. (1) Peropportune mihi redditae sunt litterae tuae quibus flagitabas, ut tibi aliquid ex scriptis meis mitterem, cum ego id ipsum destinassem. Addidisti ergo calcaria sponte currenti, pariterque et tibi veniam recusandi laboris et mihi exigendi verecundiam sustulisti. (2) Nam nec me timide uti decet eo quod oblatum est, nec te gravari quod depoposcisti. Non est tamen quod ab homine desidioso aliquid novi operis exspectes. Petiturus sum enim ut rursus vaces sermoni quem apud municipes meos habui bibliothecam dedicaturus. (3) Memini quidem te iam quaedam adnotasse, sed generaliter; ideo nunc rogo ut non tantum universitati eius attendas, verum etiam particulas qua soles lima persequaris. Erit enim et post emendationem liberum nobis vel publicare vel continere. (4) Quin immo fortasse hanc ipsam cunctationem nostram in alterutram sententiam emendationis ratio deducet, quae aut indignum editione dum saepius retractat inveniet, aut dignum dum id ipsum experitur efficiet. (5) Quamquam huius cunctationis meae causae non tam in scriptis quam in ipso materiae genere consistunt: est enim paulo quasi gloriosius et elatius. Onerabit hoc modestiam nostram, etiamsi stilus ipse pressus demissusque fuerit, propterea quod cogimur cum de munificentia parentum nostrorum tum de nostra disputare. (6) Anceps hic et lubricus locus est, etiam cum illi necessitas lenocinatur. Etenim si alienae quoque laudes parum aequis auribus accipi solent, quam difficile est obtinere, ne molesta videatur oratio de se aut de suis disserentis! Nam cum ipsi honestati tum aliquanto magis gloriae eius praedicationique invidemus, atque ea demum recte facta minus detorquemus et carpimus, quae in obscuritate et silentio reponuntur. (7) Qua ex causa saepe ipse mecum, nobisne tantum, quidquid est istud, composuisse an et aliis debeamus. Ut nobis, admonet illud, quod pleraque quae sunt agendae rei necessaria, eadem peracta nec utilitatem parem nec gratiam retinent. (8) Ac, ne longius exempla repetamus, quid utilius fuit quam munificentiae rationem etiam stilo prosequi? Per hoc enim assequebamur, primum ut honestis cogitationibus immoraremur, deinde ut pulchritudinem illarum longiore tractatu pervideremus, postremo ut subitae largitionis comitem paenitentiam caveremus. Nascebatur ex his exercitatio quaedam contemnendae pecuniae. (9) Nam cum omnes homines ad custodiam eius natura restrinxerit, nos contra multum ac diu pensitatus amor liberalitatis communibus avaritiae vinculis eximebat, tantoque laudabilior munificentia nostra fore videbatur, quod ad illam non impetu quodam, sed consilio trahebamur. (10) Accedebat his causis, quod non ludos aut gladiatores sed annuos sumptus in alimenta ingenuorum pollicebamur. Oculorum porro et aurium voluptates adeo non egent commendatione, ut non tam incitari debeant oratione quam reprimi; (11) ut vero aliquis libenter educationis taedium laboremque suscipiat, non praemiis modo verum etiam exquisitis adhortationibus impetrandum est. (12) Nam si medici salubres sed voluptate carentes cibos blandioribus alloquiis prosequuntur, quanto magis decuit publice consulentem utilissimum munus, sed non perinde populare, comitate orationis inducere? praesertim cum enitendum haberemus, ut quod parentibus dabatur et orbis probaretur, honoremque paucorum ceteri patienter et exspectarent et mererentur. (13) Sed ut tunc communibus magis commodis quam privatae iactantiae studebamus, cum intentionem effectumque muneris nostri vellemus intellegi, ita nunc in ratione edendi veremur, ne forte non aliorum utilitatibus sed propriae laudi servisse videamur. (14) Praeterea meminimus quanto maiore animo honestatis fructus in conscientia quam in fama reponatur. Sequi enim gloria, non appeti debet, nec, si casu aliquo non sequatur, idcirco quod gloriam meruit minus pulchrum est. (15) Ii vero, qui benefacta sua verbis adornant, non ideo praedicare quia fecerint, sed ut praedicarent fecisse creduntur. Sic quod magnificum referente alio fuisset, ipso qui gesserat recensente vanescit; homines enim cum rem destruere non possunt, iactationem eius incessunt. Ita si silenda feceris, factum ipsum, si laudanda non sileas, ipse culparis. (16) Me vero peculiaris quaedam impedit ratio. Etenim hunc ipsum sermonem non apud populum, sed apud decuriones habui, nec in propatulo sed in curia. (17) Vereor ergo ut sit satis congruens, cum in dicendo assentationem vulgi acclamationemque defugerim, nunc eadem illa editione sectari, cumque plebem ipsam, cui consulebatur, limine curiae parietibusque discreverim, ne quam in speciem ambitionis inciderem, nunc eos etiam, ad quos ex munere nostro nihil pertinet praeter exemplum, velut obvia ostentatione conquirere. (18) Habes cunctationis meae causas; obsequar tamen consilio tuo, cuius mihi auctoritas pro ratione sufficiet. Vale. 9 C. PLINIUS MINICIO FUNDANO SUO S.. (1) Mirum est quam singulis diebus in urbe ratio aut constet aut constare videatur, pluribus iunctisque non constet. (2) Nam si quem interroges 'Hodie quid egisti?', respondeat: 'Officio togae virilis interfui, sponsalia aut nuptias frequentavi, ille me ad signandum testamentum, ille in advocationem, ille in consilium rogavit.' (3) Haec quo die feceris, necessaria, eadem, si cotidie fecisse te reputes, inania videntur, multo magis cum secesseris. Tunc enim subit recordatio: 'Quot dies quam frigidis rebus absumpsi!' (4) Quod evenit mihi, postquam in Laurentino meo aut lego aliquid aut scribo aut etiam corpori vaco, cuius fulturis animus sustinetur. (5) Nihil audio quod audisse, nihil dico quod dixisse paeniteat; nemo apud me quemquam sinistris sermonibus carpit, neminem ipse reprehendo, nisi tamen me cum parum commode scribo; nulla spe nullo timore sollicitor, nullis rumoribus inquietor: mecum tantum et cum libellis loquor. (6) O rectam sinceramque vitam! O dulce otium honestumque ac paene omni negotio pulchrius! O mare, o litus, verum secretumque 'mûseion', quam multa invenitis, quam multa dictatis! (7) Proinde tu quoque strepitum istum inanemque discursum et multum ineptos labores, ut primum fuerit occasio, relinque teque studiis vel otio trade. (8) Satius est enim, ut Atilius noster eruditissime simul et facetissime dixit, otiosum esse quam nihil agere. Vale. 10 C. PLINIUS ATTIO CLEMENTI SUO S.. (1) Si quando urbs nostra liberalibus studiis floruit, nunc maxime floret. (2) Multa claraque exempla sunt; sufficeret unum, Euphrates philosophus. Hunc ego in Syria, cum adulescentulus militarem, penitus et domi inspexi, amarique ab eo laboravi, etsi non erat laborandum. Est enim obvius et expositus, plenusque humanitate quam praecipit. (3) Atque utinam sic ipse quam spem tunc ille de me concepit impleverim, ut ille multum virtutibus suis addidit! aut ego nunc illas magis miror quia magis intellego. (4) Quamquam ne nunc quidem satis intellego; ut enim de pictore scalptore fictore nisi artifex iudicare, ita nisi sapiens non potest perspicere sapientem. (5) Quantum tamen mihi cernere datur, multa in Euphrate sic eminent et elucent, ut mediocriter quoque doctos advertant et afficiant. Disputat subtiliter graviter ornate, frequenter etiam Platonicam illam sublimitatem et latitudinem effingit. Sermo est copiosus et varius, dulcis in primis, et qui repugnantes quoque ducat impellat. (6) Ad hoc proceritas corporis, decora facies, demissus capillus, ingens et cana barba; quae licet fortuita et inania putentur, illi tamen plurimum venerationis acquirunt. (7) Nullus horror in cultu, nulla tristitia, multum severitatis; reverearis occursum, non reformides. Vitae sanctitas summa; comitas par: insectatur vitia non homines, nec castigat errantes sed emendat. Sequaris monentem attentus et pendens, et persuaderi tibi etiam cum persuaserit cupias. (8) Iam vero liberi tres, duo mares, quos diligentissime instituit. Socer Pompeius Iulianus, cum cetera vita tum vel hoc uno magnus et clarus, quod ipse provinciae princeps inter altissimas condiciones generum non honoribus principem, sed sapientia elegit. (9) Quamquam quid ego plura de viro quo mihi frui non licet? An ut magis angar quod non licet? Nam distringor officio, ut maximo sic molestissimo: sedeo pro tribunali, subnoto libellos, conficio tabulas, scribo plurimas sed illitteratissimas litteras. (10) Soleo non numquam - nam id ipsum quando contingit! - de his occupationibus apud Euphraten queri. Ille me consolatur, affirmat etiam esse hanc philosophiae et quidem pulcherrimam partem, agere negotium publicum, cognoscere iudicare, promere et exercere iustitiam, quaeque ipsi doceant in usu habere. (11) Mihi tamen hoc unum non persuadet, satius esse ista facere quam cum illo dies totos audiendo discendoque consumere. Quo magis te cui vacat hortor, cum in urbem proxime veneris - venias autem ob hoc maturius -, illi te expoliendum limandumque permittas. (12) Neque enim ego ut multi invideo aliis bono quo ipse careo, sed contra: sensum quendam voluptatemque percipio, si ea quae mihi denegantur amicis video superesse. Vale. 11 C. PLINIUS FABIO IUSTO SUO S.. (1) Olim mihi nullas epistulas mittis. Nihil est, inquis, quod scribam. At hoc ipsum scribe, nihil esse quod scribas, vel solum illud unde incipere priores solebant: 'Si vales, bene est; ego valeo.' (2) Hoc mihi sufficit; est enim maximum. Ludere me putas? serio peto. Fac sciam quid agas, quod sine sollicitudine summa nescire non possum. Vale. 12 C. PLINIUS CALESTRIO TIRONI SUO S.. (1) Iacturam gravissimam feci, si iactura dicenda est tanti viri amissio. Decessit Corellius Rufus et quidem sponte, quod dolorem meum exulcerat. Est enim luctuosissimum genus mortis, quae non ex natura nec fatalis videtur. (2) Nam utcumque in illis qui morbo finiuntur, magnum ex ipsa necessitate solacium est; in iis vero quos accersita mors aufert, hic insanabilis dolor est, quod creduntur potuisse diu vivere. (3) Corellium quidem summa ratio, quae sapientibus pro necessitate est, ad hoc consilium compulit, quamquam plurimas vivendi causas habentem, optimam conscientiam optimam famam, maximam auctoritatem, praeterea filiam uxorem nepotem sorores, interque tot pignora veros amicos. (4) Sed tam longa, tam iniqua valetudine conflictabatur, ut haec tanta pretia vivendi mortis rationibus vincerentur. Tertio et tricensimo anno, ut ipsum audiebam, pedum dolore correptus est. Patrius hic illi; nam plerumque morbi quoque per successiones quasdam ut alia traduntur. (5) Hunc abstinentia sanctitate, quoad viridis aetas, vicit et fregit; novissime cum senectute ingravescentem viribus animi sustinebat, cum quidem incredibiles cruciatus et indignissima tormenta pateretur. (6) Iam enim dolor non pedibus solis ut prius insidebat, sed omnia membra pervagabatur. Veni ad eum Domitiani temporibus in suburbano iacentem. (7) Servi e cubiculo recesserunt - habebat hoc moris, quotiens intrasset fidelior amicus -; quin etiam uxor quamquam omnis secreti capacissima digrediebatur. (8) Circumtulit oculos et 'Cur' inquit 'me putas hos tantos dolores tam diu sustinere? - ut scilicet isti latroni vel uno die supersim.' Dedisses huic animo par corpus, fecisset quod optabat. Adfuit tamen deus voto, cuius ille compos ut iam securus liberque moriturus, multa illa vitae sed minora retinacula abrupit. (9) Increverat valetudo, quam temperantia mitigare temptavit; perseverantem constantia fugit. Iam dies alter tertius quartus: abstinebat cibo. Misit ad me uxor eius Hispulla communem amicum C. Geminium cum tristissimo nuntio, destinasse Corellium mori nec aut suis aut filiae precibus inflecti; solum superesse me, a quo revocari posset ad vitam. (10) Cucurri. Perveneram in proximum, cum mihi ab eadem Hispulla Iulius Atticus nuntiat nihil iam ne me quidem impetraturum: tam obstinate magis ac magis induruisse. Dixerat sane medico admoventi cibum: 'Kekrika', quae vox quantum admirationis in animo meo tantum desiderii reliquit. (11) Cogito quo amico, quo viro caream. Implevit quidem annum septimum et sexagensimum, quae aetas etiam robustissimis satis longa est; scio. Evasit perpetuam valetudinem; scio. Decessit superstitibus suis, florente re publica, quae illi omnibus carior erat; et hoc scio. (12) Ego tamen tamquam et iuvenis et firmissimi mortem doleo, doleo autem - licet me imbecillum putes - meo nomine. Amisi enim, amisi vitae meae testem rectorem magistrum. In summa dicam, quod recenti dolore contubernali meo Calvisio dixi: 'Vereor ne neglegentius vivam.' (13) Proinde adhibe solacia mihi, non haec: 'Senex erat, infirmus erat' - haec enim novi -, sed nova aliqua, sed magna, quae audierim numquam, legerim numquam. Nam quae audivi quae legi sponte succurrunt, sed tanto dolore superantur. Vale. 13 C. PLINIUS SOSIO SENECIONI SUO S.. (1) Magnum proventum poetarum annus hic attulit: toto mense Aprili nullus fere dies, quo non recitaret aliquis. Iuvat me quod vigent studia, proferunt se ingenia hominum et ostentant, tametsi ad audiendum pigre coitur. (2) Plerique in stationibus sedent tempusque audiendi fabulis conterunt, ac subinde sibi nuntiari iubent, an iam recitator intraverit, an dixerit praefationem, an e: magna parte evolucrit librum; tum demum ac tunc quoque Lente cunctanterque veniunt, nec tamen permanent, sed ante finem recedunt, alii dissimulanter et furtim, alii simpliciter et libere. (3) At hercule memoria parentum Claudium Caesarem ferunt, cum in Palatio spatiaretur audissetque clamorem, causam requisisse, cumque dictum esset recitare Nonianum, subitum recitanti inopinatumque venisse. (4) Nunc otiosissimus quisque multo ante rogatus et identidem admonitus aut non venit aut, si venit, queritur se diem - quia non perdidit - perdidisse. (5) Sed tanto magis laudandi probandique sunt, quos a scribendi recitandique studio haec auditorum vel desidia vel superbia non retardat. Equidem prope nemini defui. Erant sane plerique amici; (6) neque enim est fere quisquam, qui studia, ut non simul et nos amet. His ex causis longius quam destinaveram tempus in urbe consumpsi. Possum iam repetere secessum et scribere aliquid, quod non recitem, ne videar, quorum recitationibus adfui, non auditor fuisse sed creditor. Nam ut in ceteris rebus ita in audiendi officio perit gratia si reposcatur. Vale. 14 C. PLINIUS IUNIO MAURICO SUO S.. (1) Petis ut fratris tui filiae prospiciam maritum; quod merito mihi potissimum iniungis. Scis enim quanto opere summum illum virum suspexerim dilexerimque, quibus ille adulescentiam meam exhortationibus foverit, quibus etiam laudibus ut laudandus viderer effecerit. (2) Nihil est quod a te mandari mihi aut maius aut gratius, nihil quod honestius a me suscipi possit, quam ut eligam iuvenem, ex quo nasci nepotes Aruleno Rustico deceat. (3) Qui quidem diu quaerendus fuisset, nisi paratus et quasi provisus esset Minicius Acilianus, qui me ut iuvenis iuvenem - est enim minor pauculis annis - familiarissime diligit, reveretur ut senem. (4) Nam ita formari a me et institui cupit, ut ego a vobis solebam. Patria est ei Brixia, ex illa nostra Italia quae multum adhuc verecundiae frugalitatis, atque etiam rusticitatis antiquae, retinet ac servat. (5) Pater Minicius Macrinus, equestris ordinis princeps, quia nihil altius volvit; allectus enim a Divo Vespasiano inter praetorios honestam quietem huic nostrae - ambitioni dicam an dignitati? - constantissime praetulit. (6) Habet aviam maternam Serranam Proculam e municipio Patavio. Nosti loci mores: Serrana tamen Patavinis quoque severitatis exemplum est. Contigit et avunculus ei P. Acilius gravitate prudentia fide prope singulari. In summa nihil erit in domo tota, quod non tibi tamquam in tua placeat. (7) Aciliano vero ipsi plurimum vigoris industriae, quamquam in maxima verecundia. Quaesturam tribunatum praeturam honestissime percucurrit, ac iam pro se tibi necessitatem ambiendi remisit. (8) Est illi facies liberalis, multo sanguine multo rubore suffusa, est ingenua totius corporis pulchritudo et quidam senatorius decor. Quae ego nequaquam arbitror neglegenda; debet enim hoc castitati puellarum quasi praemium dari. (9) Nescio an adiciam esse patri eius amplas facultates. Nam cum imaginor vos quibus quaerimus generum, silendum de facultatibus puto; cum publicos mores atque etiam leges civitatis intueor, quae vel in primis census hominum spectandos arbitrantur, ne id quidem praetereundum videtur. Et sane de posteris et his pluribus cogitanti, hic quoque in condicionibus deligendis ponendus est calculus. (10) Tu fortasse me putes indulsisse amori meo, supraque ista quam res patitur sustulisse. At ego fide mea spondeo futurum ut omnia longe ampliora quam a me praedicantur invenias. Diligo quidem adulescentem ardentissime sicut meretur; sed hoc ipsum amantis est, non onerare eum laudibus. Vale. 15 C. PLINIUS SEPTICIO CLARO SUO S.. (1) Heus tu! Promittis ad cenam, nec venis? Dicitur ius: ad assem impendium reddes, nec id modicum. (2) Paratae erant lactucae singulae, cochleae ternae, ova bina, halica cum mulso et nive - nam hanc quoque computabis, immo hanc in primis quae perit in ferculo -, olivae betacei cucurbitae bulbi, alia mille non minus lauta. Audisses comoedos vel lectorem vel lyristen vel - quae mea liberalitas - omnes. (3) At tu apud nescio quem ostrea vulvas echinos Gaditanas maluisti. Dabis poenas, non dico quas. Dure fecisti: invidisti, nescio an tibi, certe mihi, sed tamen et tibi. Quantum nos lusissemus risissemus studuissemus! (4) Potes apparatius cenare apud multos, nusquam hilarius simplicius incautius. In summa experire, et nisi postea te aliis potius excusaveris, mihi semper excusa. Vale. 16 C. PLINIUS ERUCIO SUO S.. (1) Amabam Pompeium Saturninum - hunc dico nostrum - laudabamque eius ingenium, etiam antequam scirem, quam varium quam flexibile quam multiplex esset; nunc vero totum me tenet habet possidet. (2) Audivi causas agentem acriter et ardenter, nec minus polite et ornate, sive meditata sive subita proferret. Adsunt aptae crebraeque sententiae, gravis et decora constructio, sonantia verba et antiqua. Omnia haec mire placent cum impetu quodam et flumine pervehuntur, placent si retractentur. (3) Senties quod ego, cum orationes eius in manus sumpseris, quas facile cuilibet veterum, quorum est aemulus, comparabis. (4) Idem tamen in historia magis satisfaciet vel brevitate vel luce vel suavitate vel splendore etiam et sublimitate narrandi. Nam in contionibus eadem quae in orationibus vis est, pressior tantum et circumscriptior et adductior. (5) Praeterea facit versus, quales Catullus meus aut Calvus, re vera quales Catullus aut Calvus. Quantum illis leporis dulcedinis amaritudinis amoris! Inserit sane, sed data opera, mollibus levibusque duriusculos quosdam; et hoc quasi Catullus aut Calvus. (6) Legit mihi nuper epistulas; uxoris esse dicebat. Plautum vel Terentium metro solutum legi credidi. Quae sive uxoris sunt ut affirmat, sive ipsius ut negat, pari gloria dignus, qui aut illa componat, aut uxorem quam virginem accepit, tam doctam politamque reddiderit. (7) Est ergo mecum per diem totum; eundem antequam scribam, eundem cum scripsi, eundem etiam cum remittor, non tamquam eundem lego. (8) Quod te quoque ut facias et hortor et moneo; neque enim debet operibus eius obesse quod vivit. An si inter eos quos numquam vidimus floruisset, non solum libros eius verum etiam imagines conquireremus, eiusdem nunc honor praesentis et gratia quasi satietate languescit? (9) At hoc pravum malignumque est, non admirari hominem admiratione dignissimum, quia videre alloqui audire complecti, nec laudare tantum verum etiam amare contingit. Vale. 17 C. PLINIUS CORNELIO TITIANO SUO S.. (1) Est adhuc curae hominibus fides et officium, sunt qui defunctorum quoque amicos agant. Titinius Capito ab imperatore nostro impetravit, ut sibi liceret statuam L. Silani in foro ponere. (2) Pulchrum et magna laude dignum amicitia principis in hoc uti, quantumque gratia valcas, aliorum honoribus experiri. (3) Est omnino Capitoni in usu claros viros colere; mirum est qua religione quo studio imagines Brutorum Cassiorum Catonum domi ubi potest habeat. Idem clarissimi cuiusque vitam egregiis carminibus exornat. (4) Scias ipsum plurimis virtutibus abundare, qui alienas sic amat. Redditus est Silano debitus honor, cuius immortalitati Capito prospexit pariter et suae. Neque enim magis decorum et insigne est statuam in foro populi Romani habere quam ponere. Vale. 18 C. PLINIUS SUETONIO TRANQUILLO SUO S.. (1) Scribis te perterritum somnio vereri ne quid adversi in; actione patiaris; rogas ut dilationem petam, et pauculos dies, certe proximum, excusem. Difficile est, sed experiar, 'kai gar t' onar ek Dios estin'. (2) Refert tamen, eventura soleas an contraria somniare. Mihi reputanti somnium meum istud, quod times tu, egregiam actionem portendere videtur. (3) Susceperam causam Iuni Pastoris, cum mihi quiescenti visa est socrus mea advoluta genibus ne agerem obsecrare; et eram acturus adulescentulus adhuc, eram in quadruplici iudicio, eram contra potentissimos civitatis atque etiam Caesaris amicos, quae singula excutere mentem mihi post tam triste somnium poterant. (4) Egi tamen 'logisamenos' illud 'heis oiônos aristos amynesthai peri patrês'. Nam mihi patria, et si quid carius patria, fides videbatur. Prospere cessit, atque adeo illa actio mihi aures hominum, illa ianuam famae patefecit. (5) Proinde dispice an tu quoque sub hoc exemplo somnium istud in bonum vertas; aut si tutius putas illud cautissimi cuiusque praeceptum 'Quod dubites, ne feceris', id ipsum rescribe. (6) Ego aliquam stropham inveniam agamque causam tuam, ut istam agere tu eum voles possis. Est enim sane alia ratio tua, alia mea fuit. Nam iudicium centumvirale differri nullo modo, istuc aegre quidem sed tamen potest. Vale. 19 C. PLINIUS ROMATIO FIRMO SUO S.. (1) Municeps tu meus et condiscipulus et ab ineunte aetate contubernalis, pater tuus et matri et avunculo meo, mihi etiam quantum aetatis diversitas passa est, familiaris: magnae et graves causae, cur suscipere augere dignitatem tuam debeam. (2) Esse autem tibi centum milium censum, satis indicat quod apud nos decurio es. Igitur ut te non decurione solum verum etiam equite Romano perfruamur, offero tibi ad implendas equestres facultates trecenta milia nummum. (3) Te memorem huius muneris amicitiae nostrae diuturnitas spondet: ego ne illud quidem admoneo, quod admonere deberem, nisi scirem sponte facturum, ut dignitate a me data quam modestissime ut a me data utare. (4) Nam sollicitius custodiendus est honor, in quo etiam beneficium amici tuendum est. Vale. 20 C. PLINIUS CORNELIO TACITO SUO S.. (1) Frequens mihi disputatio est cum quodam docto homine et perito, cui nihil aeque in causis agendis ut brevitas placet. (2) Quam ego custodiendam esse confiteor, si causa permittat: alioqui praevaricatio est transire dicenda, praevaricatio etiam cursim et breviter attingere quae sint inculcanda infigenda repetenda. (3) Nam plerisque longiore tractatu vis quaedam et pondus accedit, utque corpori ferrum, sic oratio animo non ictu magis quam mira imprimitur. (4) Hic ille mecum auctoritatibus agit ac mihi ex Graecis orationes Lysiae ostentat, ex nostris Gracchorum Catonisque, quorum sane plurimae sunt circumcisae et breves: ego Lysiae Demosthenen Aeschinen Hyperiden multosque praeterea, Gracchis et Catoni Pollionem Caesarem Caelium, in primis M. Tullium oppono, cuius oratio optima fertur esse quae maxima. Et hercule ut aliae bonae res ita bonus liber melior est quisque quo maior. (5) Vides ut statuas signa picturas, hominum denique multorumque animalium formas, arborum etiam, si modo sint decorae, nihil magis quam amplitudo commendet. Idem orationibus evenit; quin etiam voluminibus ipsis auctoritatem quandam et pulchritudinem adicit magnitudo. (6) Haec ille multaque alia, quae a me in eandem sententiam solent dici, ut est in disputando incomprehensibilis et lubricus, ita eludit ut contendat hos ipsos, quorum orationibus nitar, pauciora dixisse quam ediderint. (7) Ego contra puto. Testes sunt multae multorum orationes et Ciceronis pro Murena pro Vareno, in quibus brevis et nuda quasi subscriptio quorundam criminum solis titulis indicatur. Ex his apparet illum permulta dixisse, cum ederet omisisse. (8) Idem pro Cluentio ait se totam causam vetere instituto solum perorasse, et pro C. Cornelio quadriduo egisse, ne dubitare possimus, quae per plures dies - ut necesse erat - latius dixerit, postea recisa ac repurgata in unum librum grandem quidem unum tamen coartasse. (9) At aliud est actio bona, aliud oratio. Scio nonnullis ita videri, sed ego - forsitan fallar - persuasum habeo posse fieri ut sit actio bona quae non sit bona oratio, non posse non bonam actionem esse quae sit bona oratio. Est enim oratio actionis exemplar et quasi 'archetypon'. (10) Ideo in optima quaque mille figuras extemporales invenimus, in iis etiam quas tantum editas scimus, ut in Verrem: 'artificem quem? quemnam? recte admones; Polyclitum esse dicebant.' Sequitur ergo ut actio sit absolutissima, quae maxime orationis similitudinem expresserit, si modo iustum et debitum tempus accipiat; quod si negetur, nulla oratoris maxima iudicis culpa est. (11) Adsunt huic opinioni meae leges, quae longissima tempora largiuntur nec brevitatem dicentibus sed copiam - hoc est diligentiam - suadent; quam praestare nisi in angustissimis causis non potest brevitas. (12) Adiciam quod me docuit usus, magister egregius. Frequenter egi, frequenter iudicavi, frequenter in consilio fui: aliud alios movet, ac plerumque parvae res maximas trahunt. Varia sunt hominum iudicia, variae voluntates. Inde qui eandem causam simul audierunt, saepe diversum, interdum idem sed ex diversis animi motibus sentiunt. (13) Praeterea suae quisque inventioni favet, et quasi fortissimum amplectitur, cum ab alio dictum est quod ipse praevidit. Omnibus ergo dandum est aliquid quod teneant, quod agnoscant. (14) Dixit aliquando mihi Regulus, cum simul adessemus: 'Tu omnia quae sunt in causa putas exsequenda; ego iugulum statim video, hunc premo.' Premit sane quod elegit, sed in eligendo frequenter errat. (15) Respondi posse fieri, ut genu esset aut talus, ubi ille iugulum putaret. At ego, inquam, qui iugulum perspicere non possum, omnia pertempto, omnia experior, 'panta' denique 'lithon kinô'; (16) utque in cultura agri non vineas tantum, verum etiam arbusta, nec arbusta tantum verum etiam campos curo et exerceo, utque in ipsis campis non far aut siliginem solam, sed hordeum fabam ceteraque legumina sero, sic in actione plura quasi semina latius spargo, ut quae provenerint colligam. (17) Neque enim minus imperspicua incerta fallacia sunt iudicum ingenia quam tempestatum terrarumque. Nec me praeterit summum oratorem Periclen sic a comico Eupolide laudari: 'pros de g' autou tô taxei peithô tis epekathêto toisi cheilesin. houtôs ekêlei, kai monos tôn rhêtorôn to kentron enkateleipe tois akroômenois.' (18) Verum huic ipsi Pericli nec illa 'peithô' nec illud 'ekêlei' brevitate vel velocitate vel utraque - differunt enim - sine facultate summa contigisset. Nam delectare persuadere copiam dicendi spatiumque desiderat, relinquere vero aculeum in audientium animis is demum potest qui non pungit sed infigit. (19) Adde quae de eodem Pericle comicus alter: 'hêstrapt', ebronta, synekyka tên Hellada' Non enim amputata oratio et abscisa, sed lata et magnifica et excelsa tonat fulgurat, omnia denique perturbat ac miscet. (20) 'Optimus tamen modus est': quis negat? sed non minus non servat modum qui infra rem quam qui supra, qui astrictius quam qui effusius dicit. (21) Itaque audis frequenter ut illud: 'immodice et redundanter', ita hoc: 'ieiune et infirme'. Alius excessisse materiam, alius dicitur non implesse. Aeque uterque, sed ille imbecillitate hic viribus peccat; quod certe etsi non limatioris, maioris tamen ingeni vitium est. (22) Nec vero cum haec dico illum Homericum 'ametroepê' probo, sed hunc: 'kai epea niphadessin eoikota cheimeriêsin' non quia non et ille mihi valdissime placeat: 'paura men, alla mala ligeôs' si tamen detur electio, illam orationem similem nivibus hibernis, id est crebram et assiduam sed et largam, postremo divinam et caelestem volo. (23) 'At est gratior multis actio brevis.' Est, sed inertibus quorum delicias desidiamque quasi iudicium respicere ridiculum est. Nam si hos in consilio habeas, non solum satius breviter dicere, sed omnino non dicere. (24) Haec est adhuc sententia mea, quam mutabo si dissenseris tu; sed plane cur dissentias explices rogo. Quamvis enim cedere auctoritati tuae debeam, rectius tamen arbitror in tanta re ratione quam auctoritate superari. (25) Proinde, si non errare videor, id ipsum quam voles brevi epistula, sed tamen scribe - confirmabis enim iudicium meum -; si erraro, longissimam para. Num corrupi te, qui tibi si mihi accederes brevis epistulae necessitatem, si dissentires longissimae imposui? Vale. 21 C. PLINIUS PLINIO PATERNO SUO S.. (1) Ut animi tui iudicio sic oculorum plurimum tribuo, non quia multum - ne tibi placeas - sed quia tantum quantum ego sapis; quamquam hoc quoque multum est. (2) Omissis iocis credo decentes esse servos, qui sunt empti mihi ex consilio tuo. Superest ut frugi sint, quod de venalibus melius auribus quam oculis iudicatur. Vale. 22 C. PLINIUS CATILIO SEVERO SUO S.. (1) Diu iam in urbe haereo et quidem attonitus. Perturbat me longa et pertinax valetudo Titi Aristonis, quem singulariter et miror et diligo. Nihil est enim illo gravius sanctius doctius, ut mihi non unus homo sed litterae ipsae omnesque bonae artes in uno homine summum periculum adire videantur. (2) Quam peritus ille et privati iuris et publici! quantum rerum, quantum exemplorum, quantum antiquitatis tenet! Nihil est quod discere velis quod ille docere non possit; mihi certe quotiens aliquid abditum quaero, ille thesaurus est. (3) Iam quanta sermonibus eius fides, quanta auctoritas, quam pressa et decora cunctatio! quid est quod non statim sciat? Et tamen plerumque haesitat dubitat, diversitate rationum, quas acri magnoque iudicio ab origine causisque primis repetit discernit expendit. (4) Ad hoc quam parcus in victu, quam modicus in cultu! Soleo ipsum cubiculum illius ipsumque lectum ut imaginem quandam priscae frugalitatis adspicere. (5) Ornat haec magnitudo animi, quae nihil ad ostentationem, omnia ad conscientiam refert recteque facti non ex populi sermone mercedem, sed ex facto petit. (6) In summa non facile quemquam ex istis qui sapientiae studium habitu corporis praeferunt, huic viro comparabis. Non quidem gymnasia sectatur aut porticus, nec disputationibus longis aliorum otium suumque delectat, sed in toga negotiisque versatur, multos advocatione plures consilio iuvat. (7) Nemini tamen istorum castitate pietate, iustitia, fortitudine etiam primo loco cesserit. Mirareris si interesses, qua patientia hanc ipsam valetudinem toleret, ut dolori resistat, ut sitim differat, ut incredibilem febrium ardorem immotus opertusque transmittat. (8) Nuper me paucosque mecum, quos maxime diligit, advocavit rogavitque, ut medicos consuleremus de summa valetudinis, ut si esset insuperabilis sponte exiret e vita; si tantum difficilis et longa, resisteret maneretque: (9) dandum enim precibus uxoris, dandum filiae lacrimis, dandum etiam nobis amicis, ne spes nostras, si modo non essent inanes, voluntaria morte desereret. (10) Id ego arduum in primis et praecipua laude dignum puto. Nam impetu quodam et instinctu procurrere ad mortem commune cum multis, deliberare vero et causas eius expendere, utque suaserit ratio, vitae mortisque consilium vel suscipere vel ponere ingentis est animi. (11) Et medici quidem secunda nobis pollicentur: superest ut promissis deus adnuat tandemque me hac sollicitudine exsolvat; qua liberatus Laurentinum meum, hoc est libellos et pugillares, studiosumque otium repetam. Nunc enim nihil legere, nihil scribere aut assidenti vacat aut anxio libet. (12) Habes quid timeam, quid optem, quid etiam in posterum destinem: tu quid egeris, quid agas, quid velis agere invicem nobis, sed laetioribus epistulis scribe. Erit confusioni meae non mediocre solacium, si tu nihil quereris. Vale. 23 C. PLINIUS POMPEIO FALCONI SUO S.. (1) Consulis an existimem te in tribunatu causas agere debere. Plurimum refert, quid esse tribunatum putes, inanem umbram et sine honore nomen an potestatem sacrosanctam, et quam in ordinem cogi ut a nullo ita ne a se quidem deceat. (2) Ipse cum tribunus essem, erraverim fortasse qui me esse aliquid putavi, sed tamquam essem abstinui causis agendis: primum quod deforme arbitrabar, cui assurge cui loco cedere omnes oporteret, hunc omnibus sedentibus stare, et qui iubere posset tacere quemcumque, huic silentium clepsydra indici, et quem interfari nefas esset, hunc etiam convicia audire et si inulta pateretur inertem, si ulcisceretur insolentem videri. (3) Erat hic quoque aestus ante oculos, si forte me appellasset vel ille cui adessem, vel ille quem contra, intercederem et auxilium ferrem an quiescerem sileremque, et quasi eiurato magistratu privatum ipse me facerem. (4) His rationibus motus malui me tribunum omnibus exhibere quam paucis advocatum. (5) Sed tu - iterum dicam - plurimum interest quid esse tribunatum putes, quam personam tibi imponas; quae sapienti viro ita aptanda est ut perferatur. Vale. 24 C. PLINIUS BAEBIO HISPANO SUO S.. (1) Tranquillus contubernalis meus vult emere agellum, quem venditare amicus tuus dicitur. (2) Rogo cures, quanti aequum est emat; ita enim delectabit emisse. Nam mala emptio semper ingrata, eo maxime quod exprobrare stultitiam domino videtur. (3) In hoc autem agello, si modo arriserit pretium, Tranquilli mei stomachum multa sollicitant, vicinitas urbis, opportunitas viae, mediocritas villae, modus ruris, qui avocet magis quam distringat. (4) Scholasticis porro dominis, ut hic est, sufficit abunde tantum soli, ut relevare caput, reficere oculos, reptare per limitem unamque semitam terere omnesque viteculas suas nosse et numerare arbusculas possint. Haec tibi exposui, quo magis scires, quantum esset ille mihi ego tibi debiturus, si praediolum istud, quod commendatur his dotibus, tam salubriter emerit ut paenitentiae locum non relinquat. Vale.

HOMILIA XXXII.. Habita ad populum in basilica sanctorum Processi et Martiniani, die natalis eorum. LECTIO S. EVANG. SEC. LUC. IX, 23-27. In illo tempore, dixit Jesus discipulis suis: Si quis vult post me venire, abneget semetipsum, et tollat crucem suam quotidie, et sequatur me. Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet eam; et qui perdiderit animam suam propter me, salvam eam faciet. Quid enim prodest homini, si totum mundum lucretur, se autem perdat, et detrimentum sui faciat? Nam qui me erubuerit et meos sermones, hunc Filius hominis erubescet cum venerit in majestate sua, et Patris, et sanctorum angelorum. Dico autem vobis vere, sunt aliqui hic stantes qui non gustabunt mortem, donec videant regnum Dei. 1. Quia Dominus ac Redemptor noster novus homo venit in mundum, nova praecepta dedit mundo. Vitae etenim nostrae veteri in vitiis enutritae contrarietatem opposuit novitatis suae. Quid enim vetus, quid carnalis homo noverat, nisi sua retinere, aliena rapere, si posset; concupiscere, si non posset? Sed coelestis medicus singulis quibusque vitiis obviantia adhibet medicamenta. Nam sicut arte medicinae calida frigidis, frigida calidis curantur, ita Dominus noster contraria opposuit praedicamenta peccatis, ut lubricis continentiam, tenacibus largitatem, iracundis mansuetudinem, elatis praeciperet humilitatem. Certe cum se sequentibus nova mandata proponeret, dixit: Nisi quis renuntiaverit omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus (Luc. XIV, 33). Ac si aperte dicat: Qui per vitam veterem aliena concupiscitis, per novae conversationis studium et vestra largimini. Quid vero in hac lectione dicat, audiamus: Qui vult post me venire, abneget semetipsum. Ibi dicitur ut abnegemus nostra, hic dicitur ut abnegemus nos. Et fortasse laboriosum non est homini relinquere sua, sed valde laboriosum est relinquere semetipsum. Minus quippe est abnegare quod habet, valde autem multum est abnegare quod est. 2. Ad se autem nobis venientibus Dominus praecepit ut renuntiemus nostris, quia quicunque ad fidei agonem venimus, luctamen contra malignos spiritus sumimus. Nihil autem maligni spiritus in hoc mundo proprium possident. Nudi ergo cum nudis luctari debemus. Nam si vestitus quisquam cum nudo luctatur, citius ad terram dejicitur, quia habet unde teneatur. Quid enim sunt terrena omnia, nisi quaedam corporis indumenta? Qui ergo contra diabolum ad certamen properat, vestimenta abjiciat, ne succumbat. Nihil in hoc mundo amando possideat, nullas rerum labentium delectationes requirat, ne unde ad votum tegitur, ad casum inde teneatur. Nec tamen sufficit nostra relinquere, nisi relinquamus et nos. Quid est quod dicimus, Relinquamus et nos? Si enim nosmetipsos relinquimus, quo ibimus extra nos? Vel quis est qui vadit, si se deseruit? Sed aliud sumus per peccatum lapsi, aliud per naturam conditi; aliud quod fecimus, aliud quod facti sumus. Relinquamus nosmetipsos quales peccando nos fecimus, et maneamus nosmetipsi quales per gratiam facti sumus. Ecce etenim qui superbus fuit, si conversus ad Christum humilis factus est, semetipsum relinquit. Si luxuriosus quisque ad continentiam vitam mutavit, abnegavit utique quod fuit. Si avarus quisque ambire jam desiit, et largiri didicit propria qui prius aliena rapiebat, procul dubio semetipsum reliquit. Ipse quidem est per naturam, sed non est ipse per malitiam. Hinc enim scriptum est: Verte impios, et non erunt (Prov. XII, 7). Conversi namque impii non erunt, non quia non erunt omnino in essentia, sed scilicet non erunt in impietatis culpa. Tunc ergo nosmetipsos relinquimus, tunc nos ipsos abnegamus, cum vitamus quod per vetustatem fuimus, et ad hoc nitimur quod per novitatem vocamur. Pensemus quomodo se Paulus abnegaverat, qui dicebat: Vivo autem jam non ego (Gal. II, 20). Exstinctus quippe fuerat saevus ille persecutor, et vivere coeperat pius praedicator. Si enim ipse esset, pius profecto non esset. Sed qui se vivere denegat, dicat unde est quod sancta verba per doctrinam veritatis clamat. Protinus subdit: Vivit vero in me Christus (Ibid.). Ac si aperte dicat: Ego quidem a memetipso exstinctus sum, quia carnaliter non vivo; sed tamen essentialiter mortuus non sum, quia in Christo spiritaliter vivo. Dicat ergo Veritas, dicat: Si quis vult post me venire, abneget semetipsum. Quia nisi quis a semetipso deficiat, ad eum qui super ipsum est non appropinquat; nec valet apprehendere quod ultra ipsum est, si nescierit mactare quod est. Sic olerum plantae transponuntur ut proficiant, atque, ut ita dixerim, eradicantur ut crescant. Sic rerum semina in terrae admistione deficiunt, ut in reparatione sui generis uberius assurgant. Unde enim videntur perdidisse quod erant, inde accipiunt hoc apparere quod non erant. 3. Sed qui jam se a vitiis abnegat, exquirendae ei virtutes sunt in quibus crescat. Nam cum dictum est: Qui vult post me venire, abneget semetipsum, protinus additur: Et tollat crucem suam quotidie, et sequatur me. Duobus etenim modis crux tollitur, cum aut per abstinentiam afficitur corpus, aut per compassionem proximi affligitur animus. Pensemus qualiter utroque modo Paulus crucem suam tulerat, qui dicebat: Castigo corpus meum, et in servitutem redigo, ne forte aliis praedicans ipse reprobus efficiar (I Cor IX, 27). Ecce in afflictione corporis audivimus crucem carnis, audiamus nunc in compassione proximi crucem mentis. Ait enim: Quis infirmatur, et ego non infirmor? Quis scandalizatur, et ego non uror? (II Cor. XI, 29.) Perfectus quippe praedicator, ut exemplum daret abstinentiae, crucem portabat in corpore. Et quia in se trahebat damna infirmitatis alienae, crucem portabat in corde. 89 3. Sed quia ipsis virtutibus quaedam vitia juxta sunt, dicendum nobis est quod vitium abstinentiam carnis et quod obsideat compassionem mentis. E vicino namque abstinentiam carnis nonnunquam vana gloria obsidet, quia dum tenuitas in corpore, dum pallor in vultu respicitur, virtus patefacta laudatur; et tanto se celerius foras fundit, quanto ad humanos oculos per ostensum pallorem exit. Et plerumque fit ut hoc quod causa Dei agi creditur pro solis humanis favoribus agatur. Quod bene Simon ille significat, qui, inventus in itinere (Matth. XXVII, 32), crucem dominicam in angaria portat. Aliena quippe onera in angaria portantur, quando per vanitatis studium aliquid geritur. Qui ergo per Simonem designantur, nisi abstinentes et arrogantes? Qui per abstinentiam quidem carnem afficiunt, sed fructum abstinentiae interius non requirunt. Crucem ergo Domini in angaria Simon portat, quia cum ad opus bonum ex bona voluntate non ducitur, rem justi sine fructu peccator operatur. Unde idem Simon crucem portat, sed non moritur, quia abstinentes et arrogantes per abstinentiam quidem corpus afficiunt, sed per desiderium gloriae mundo vivunt. Compassionem vero animi plerumque latenter obsidet pietas falsa, ut hanc nonnunquam usque ad condescendendum vitiis pertrahat, cum ad culpas quisque non debeat compassionem exercere, sed zelum. Compassio quippe homini, et rectitudo vitiis debetur, ut in uno eodemque homine et diligamus bonum quod factus est, et persequamur mala quae fecit, ne dum culpas incaute remittimus, non jam per charitatem compati, sed per negligentiam concidisse videamur. 4. Sequitur: Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet eam; et qui perdiderit animam suam propter me, salvam eam faciet. Sic dicitur fideli: Qui voluerit animam suam salvam facere, perdet eam; et qui perdiderit animam suam propter me, salvam eam faciet. Ac si agricolae dicatur: Frumentum si servas, perdis; si seminas, renovas. Quis enim nesciat quod frumentum cum 90 in semine mittitur, perit ab oculis, in terra deficit? Sed unde putrescit in pulvere, inde virescit in renovatione. Quia vero sancta Ecclesia aliud tempus habet persecutionis, atque aliud pacis; Redemptor noster ipsa ejus tempora distinguit in praeceptis. Nam persecutionis tempore ponenda est anima, pacis autem tempore ea quae amplius dominari possunt frangenda sunt desideria terrena. Unde et nunc dicitur: Quid enim prodest homini, si lucretur totum mundum, se autem perdat, et detrimentum sui faciat? Cum persecutio ab adversariis deest, valde vigilantius cor custodiendum est. Nam pacis tempore quia licet vivere, libet etiam ambire. Quae profecto avaritia bene compescitur, si ipse status ambientis sollicite consideretur. Nam cur instet ad colligendum, quando stare non potest ipse qui colligit? Cursum ergo suum quisque consideret, et agnoscet sibi posse sufficere parva quae habet. Sed fortasse metuit ne in hujus vitae itinere sumptus desit. Longa nostra desideria increpat via brevis, incassum multa portantur cum juxta est quod pergitur. Plerumque autem et avaritiam vincimus, sed adhuc obstat quod vias rectitudinis minori tenemus custodia perfectionis. Nam saepe labentia cuncta despicimus, sed tamen adhuc humanae verecundiae usu praepedimur, ut rectitudinem quam servamus in mente nondum exprimere valeamus in voce; et tanto Dei faciem ad justitiae defensionem negligimus, quanto humanas facies contra justitiam veremur. Sed huic quoque vulneri congruum subjungitur medicamentum cum Dominus dicit: Qui me erubuerit et meos sermones, hunc Filius hominis erubescet cum venerit in majestate sua, et Patris, et sanctorum angelorum. 5. Sed ecce nunc apud se homines dicunt: Nos jam Dominum et sermones ejus non erubescimus: quia aperta eum voce profitemur. Quibus ego respondeo quod in hac plebe Christiana sunt nonnulli qui Christum ideo confitentur, quia cunctos Christianos esse conspiciunt. Nam si nomen Christi in tanta hodie gloria non esset, tot professores Christi sancta Ecclesia non haberet. Non ergo ad probationem fidei vox sufficit professionis, quam defendit a verecundia professio generalitatis. Est tamen ubi se quisque interroget, ut in confessione Christi se veraciter probet, si non jam nomen ejus erubescit, si plena virtute mentis humanum pudorem subdidit. Certe enim persecutionis tempore erubescere poterant fideles, substantiis nudari, de dignitatibus dejici, verberibus affligi. Pacis autem tempore quia haec a nostris persecutionibus desunt, est aliud ubi ostendamur nobis. Veremur saepe a proximis despici, dedignamur injurias verbi tolerare; si contingat jurgium fortasse cum proximo, erubescimus priores satisfacere. Cor quippe carnale dum hujus vitae gloriam quaerit, humilitatem respuit. Et plerumque ipse homo qui irascitur discordanti sibi reconciliari appetit, sed ire ad satisfaciendum prior erubescit. Pensemus facta Veritatis, ut videamus quo jacent nostrae pravitatis actiones. Si enim membra summi capitis sumus, imitari eum cui connectimur debemus. Quid namque ad nostrae eruditionis exemplum Paulus egregius praedicator dicit? Pro Christo legatione fungimur, tanquam Deo exhortante per nos; obsecramus pro Christo, reconciliamini Deo (II Cor. V, 20). Ecce inter nos et Deum discordiam peccando fecimus, et tamen ad nos Deus suos legatos prior misit, ut nos ipsi qui peccavimus ad pacem Dei rogati veniamus. Erubescat ergo humana superbia, confundatur quisque si non satisfaciat prior proximo, quando post culpam nostram ut ei reconciliari debeamus et ipse qui offensus est, legatis intervenientibus, obsecrat Deus. 6. Sequitur: Dico autem vobis, vere sunt aliqui hic stantes qui non gustabunt mortem donec videant regnum Dei. Regnum Dei, fratres charissimi, non semper in sacro eloquio venturum regnum dicitur, sed nonnunquam praesens Ecclesia vocatur. Unde scriptum est: Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala (Matth. XIII, 41). In illo quippe regno scandala non erunt, ubi profecto reprobi non admittuntur. Quo videlicet exemplo colligitur quod hoc loco regnum Dei praesens Ecclesia vocatur. Et quia nonnulli ex discipulis usque adeo in corpore victuri erant ut Ecclesiam Dei constructam conspicerent, et contra mundi hujus gloriam erectam, consolatoria promissione nunc dicitur: Sunt quidam de hic stantibus qui non gustabunt mortem donec videant regnum Dei. Sed cum tanta Dominus subeundae mortis praecepta ederet, quid necessarium fuit ut ad hanc subito promissionem veniret? Quod si subtiliter attendamus, quanta dispensatione pietatis agatur agnoscimus. Discipulis enim rudibus etiam de praesenti vita aliquid promittendum fuit, ut possent robustius in futura solidari. Sic Israelitico populo ex Aegypti terra liberando repromissionis terra promittitur, et cum vocandus esset ad dona coelestia, terrenis promissionibus suadetur. Cur hoc? Ut dum esset aliquid quod de vicino perciperet, illud jam fidelius crederet quod de longinquo audire potuisset? Carnalis etenim populus si parva non acciperet, magna non crederet. Omnipotens ergo Deus largiendo terrena, suadet ad coelestia, ut percipiens quod videret, sperare disceret quod minime videbat; et tanto solidior de invisibilibus fieret, quanto eum ad spei certitudinem visibilia promissa fulcirent. Unde recte quoque per Psalmistam dicitur: Dedit eis regiones gentium, et labores populorum possederunt, ut custodiant justificationes ejus, et legem ejus requirant (Psal. CIV, 44, 45). Sic ergo hoc loco rudibus discipulis Veritas loquens, videndum regnum Dei promittit in terra, ut hoc ab eis fidelius in coelo praesumatur. Ex ipso itaque regno quod jam videmus in mundo esse sublimatum speremus regnum quod in coelo credimus percipiendum. Nam sunt nonnulli qui Christianitatis nomine censentur, sed Christianitatis non habent fidem. Sola esse visibilia aestimant, invisibilia non appetunt, quia nec esse suspicantur. Ad sanctorum martyrum corpora consistimus, fratres mei. Nunquid isti carnem suam in mortem darent, nisi eis certissime constitisset esse vitam pro qua mori debuissent? Et ecce qui ita crediderunt, miraculis coruscant. Ad exstincta namque eorum corpora viventes aegri veniunt et sanantur, perjuri veniunt et a daemonio vexantur, daemoniaci veniunt et liberantur. Quomodo ergo vivunt illic ubi vivunt, si in tot miraculis vivunt hic ubi mortui sunt? 7. Rem, fratres, dico brevem verbo, sed non parvam merito, quam religiosis quibusdam senioribus narrantibus agnovi. Gothorum tempore matrona quaedam fuit valde religiosa, quae ad horum martyrum ecclesiam crebro veniebat. Quadam die dum ex more ad orandum venisset, egrediens, duos stantes sub peregrino habitu monachos invenit, peregrinos credidit, dari eis aliquid eleemosynae praecepit. Sed priusquam ejus erogator eis ad largiendam eleemosynam propinquasset, astiterunt illi vicinius, et dixerunt: Tu nos modo visitas, nos te in die judicii requiremus, et quidquid possumus, praestabimus tibi. Quo dicto, ab oculis ejus ablati sunt. Territa illa ad orandum rediit, seseque in lacrymis prolixius effudit. Et facta est post hoc tanto instantior in prece, quanto certior de promissione. Si autem, juxta Pauli vocem, Fides est sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium (Hebr. XI, 1), nequaquam jam dicimus ut venturam vitam credatis, quia ecce ipsi qui in illa vivunt, humanis obtutibus visibiliter praesentantur. Quod enim videri potest, melius dicitur sciri, quam credi. Venturam ergo vitam nos Dominus magis voluit scire, quam credere, qui eos quos invisibiliter recipit, apud se vivere nobis etiam visibiliter ostendit. 8. Hos ergo, fratres charissimi, in causa vestri examinis, quam cum districto judice habetis, patronos facite, hos in die tanti terroris illius defensores adhibete. Certe si apud quemdam magnum judicem causa quaelibet vestra esset die crastino ventilanda, totus hodiernus dies in cogitatione duceretur, patronum vestra 94 fraternitas quaereret, magnis precibus ageret ut apud tantum judicem sibi defensor veniret. Ecce districtus judex Jesus venturus est, tanti illius angelorum archangelorumque concilii terror adhibetur. In illo conventu causa nostra discutitur, et tamen nos patronos modo non quaerimus, quos tunc defensores habeamus. Adsunt defensores nostri sancti martyres, rogari volunt, atque, ut ita dixerim, quaerunt, ut quaerantur. Hos ergo adjutores vestrae orationis quaerite, hos protectores vestri reatus invenite, quia ne punire peccatores debeat, rogari vult et ipse qui judicat. Unde et tam longo tempore comminatur iram, et tamen misericorditer exspectat. Sic autem nos et misericordia ejus refoveat, ut nullo modo negligentes reddat. Sic peccata nostra perturbent, ut mens in desperationem non proruant, quia etsi praesumentes metuimus, et metuentes speramus, aeternum regnum citius adepturi sumus, per eum qui vivit et regnat cum Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen.

PIUS PP. X EPISTOLA PII X AD EPISCOPOS QUI AD DEDICATIONEM TEMPLI DILECTO FILIO NOSTRO Dilecte Fili Noster et Venerabiles Fratres, salutem et Apostolicam benedictionem. E peractis Fulginii solemnibus convolasse vos animo ad Personam Nostram, fuit id et ab amore et a pietate laudabile. Properatum enim obsequium, quod esset in ipsis celebritatum gaudiis conceptum, declaravit perspicue vestram communicandae laetitiae voluntatem: renovata vero coniunctionis cum Apostolica Sede fides non dubitanter aperuit expetivisse vos in iis, quibus per id tempus premebamur, acerbitatum molestiis Supremo Pastori adesse, caussamque sane laetabilem consolandi Patris afferre. Gratiam unicuique vestrum intimo ex animo habemus, eamque non de persoluto tantum observantium sensuum officio, verum de allata etiam Fulginatensi templo adstantiae vestrae claritate. Illustris vetustate ac religione urbis, cui singularem plane gloriam tam multae monumentorum laudes compararurit, Fulginii decus est publice edidisse exemplum pietati, e quo haberent omnes unde et avitae colendae fidei et liberalium fovendarum artium argumentum addiscerent. Ei Nos civitati praecipuam testari benevolentiam putavimus, quum Leonis XIII Decessoris Nostri munificentiam honore insigni cumulantes, Tibi, dilecte Fili Noster, ad dedicationem instaurati templi vicem Nostram credidimus. Rem autem feliciter fausteque evenisse gratulamur Fulginio, gratulamur et Vobis: illi quidem, quod Patrono Principi Feliciano, sacraeque cathedrali aedi dedicandae non alia censuit posse digne decerni solemnia, nisi omni nomine splendida: Vobis vero, quorum collata humane opera patuit Viterbii, Perusiae, Ameriae, Nuceriae, Aculae, Spoleti, Tuderti, Faliscoduni, Signiae, Tiferni Tiberini, Assisii ac Fulginii communem esse in Christo fraternitatem. Haec autem virtus ut Vobis fidelique populo vestro quasi sit praeclari facinoris fructus, Omnipotentem Deum adprecamur, Tibique, dilecte Fili Noster, Vobisque singulis, Venerabiles Fratres, Apostolicam benedictionem amantissime in Domino impertimus. Datum Romae apud S. Petrum, die XVII Octobris MDCCCCIV, Pontificatus Nostri anno secundo. PIUS PP. X

Migne "Patrologia Latina" Tomus 96 Vita S. Leodegarii (Ursinus abbas), J. P. Migne PROLOGUS AUCTORIS AD ANSOALDUM EPISCOPUM. Domino meo sanctoque pontifici Ansoaldo praesuli Pictaviensi Ursinus peccator. Jussioni obtemperans vestrae parui, beatissime papa, insistente maxima ex parte Audulfo Patre monasterii B. Maxentii, ut de vita vel passione B. Leodegarii pauca de multis ejusdem bonis scribendo narrarem. Quod opus tuis imperiis obsequendo edicere cupiebam, sed simplicitas cordis mei et iners facundia non valet explicare tanti viri laudes virtutum. Cujus patientia modernis temporibus quanta sustinuit retrorsus, quae nemo novit nisi ille solus cui protulit intrinsecus. Qui occultis latibulis privatus (0335C)oculorum acie, quid et quantum egisset boni quis enarrare possit, ubi nec assistebat minister qui hoc cernere valeret, ut quod oculis non videbat narrare quivisset? Nam finis operis ostendit extrinsecus quanta intus latendo fuisset operatus. Tamen in quo agnita ejus mihi vita fuit et multorum relatione comperi, quanquam rustico sermone, vobis imperantibus, edicere non distuli. Si quid quibusdam longius verbis propagare studui, ad disserendam veritatis lineam hunc tramitem posui: sin vero de ejus virtutibus aliquid praetermisi, nec studiose gessi, quin vero ignorantia intermittendo praeterii. Hoc etenim sciendum puto, quia quamvis quisquis alti sermonis eloquentia ejusdem viri Dei acta disserere cupiat, apertius et absque fallacibus verbis fari (0335D)non valeat. Et forsitan valueram et ego annuente Deo clausis ac ab aliquibus incognitis verbis narrare: ideo autem nolui, ut quique rustici et illitterati haec audierint intelligant, et devoti appetant ejus (0336B)imitari exempla cujus intellexerint audiendo miracula. INCIPIT PASSIO EJUSDEM. CAP. I. Leodegarius tum in palatio, tum in avunculi domo informatur. --Igitur beatus Leodegarius ex progenie celsa Francorum ac nobilissima exortus, a primaevae aetatis infantia a parentibus in palatio Lothario Francorum regi traditus, ab eodem vero rege non post multum temporis Didoni Al., Dudoni praesuli Pictavensis urbis, avunculo scilicet suo, ad imbuendum litterarum studiis datus est. Quem idem praesul cuidam Dei sacerdoti, viro eruditissimo, ad erudiendum tradidit; quem per annos plurimos magnis curis edocuit, edoctumque pontifici reddidit, (0336C)receptumque secum in suis cubiculis Al., cum suis cubiculariis sub custodia disciplinae retinuit, ut quemadmodum idem pontifex se castum corpore custodierat Carnot. cod. add. et mente , eumdem quoque similem sibi effici voluit dicens ei, monendo summa frequentia, ut se virginem conservaret Al., consecraret , et vas electionis in Ecclesia Dei dignum fieret, quoniam optabat Al., oportebat eum hujus civitatis post se esse episcopum. CAP. II. Diaconus, post archidiaconus efficitur. --Sed cum ad hoc opus eum cerneret perspicuum, et cum fere viginti esset annorum, ad officium diaconatus electus est, atque ab ipso pontifice consecratus. Deinde non post multum temporis archidiaconus effectus, cura sub pontifice omnibus ecclesiis (0336D)ipsius dioecesis est praelatus. Erat enim multum facundiae honestissimae deditus, statura procerus, inter plerosque pulcherrimus, aspectu decorus, eloquio suavis, ingenio acutissimus, prudentia providus, (0337A)zelo Dei et amore fervidus, perpetuaeque virginitatis (ut erat monitus) custos. Scripturis sacris ac legum doctrinis simulque canonicis prae cunctis praecellebat in parochia id est dioecesi quam regendam susceperat habitantibus. Intantum vero aptissimus omnium seniorum ac coaequalium ac subditorum erat, ut eloquentia sua placeret omnibus sibi colloquentibus, ita ut moerentibus redderet laetitiam, scelera gerentibus disciplinam. Nam in parvi temporis spatio, sub pontificis scilicet imperio, magnam pacem providentia sui regiminis tradidit Pictavensi solo. CAP. III. Abbas deinde.--In aulam vocatus, Aeduorum creatur episcopus. --Deinde cum quidam Pater ex monasterio quod est situm in honore beati (0337B)Maxentii obiisset, jussu pontificis idem suscepit regendum: quod per sex fere annos strenue rexit, illudque magnis opibus ditavit. Sed cum juxta monita sui pontificis idoneum se praepararet, et clarus haberetur prae omnibus, tunc odor ejusdem suavitatis intantum processit, ut usque in palatium regis redoleret. Erat enim eodem tempore minor Lotharius cum Baltechilde matre rex regens Francorum regnum. Qui agnita ejus prudentia, cupientes eum secum habere in aula regia, petierunt pontificem ut suam ei daret licentiam secum inhabitare palatium. Qui statim jussa complens, magnis rebus ditatum et sapientiae floribus adornatum obtemperans eorum voluntati visus est destinare virum. Quem rex atque regina videntes honorifice susceperunt, et in paucis diebus (0337C)dulcia sua verba et bonitatem ostendit, intantum ut rex simul et regina, plerique pontifices et proceres, supra omnes eum in amorem susciperent. Et quia eum videbant dignum ad suscipiendum honorem, cunctorum consensu praecipui Francorum ad honorem pontificalem eum esse idoneum proclamaverunt. Quem ad hoc omnes electum, Augustoduni, quae est Aeduorum civitas, creaverunt pontificem. CAP. IV. Clotario mortuo favet Childerico, contra Ebroinum Theodorici fautorem.--Ebroino monacho facto Childerici aulae praeficitur. --Quam cum per annos decem strenue gubernaret, eodem tempore rex Lotharius, qui eum constituerat episcopum, defunctus est. Tunc idem praesul haec audiens, concito cursu in palatium perrexit, ac cum suis similibus (0337D)de rege tractare coepit. Qui audientes Hildericum Austrasiorum regem in adolescentia regnum juxta sui temporis aetatem optime disponentem, elegit quaedam pars Francorum, volentes eum habere regem. Nam Ebroinus, qui major domus fuerat sub rege Lothario, Theodoricum germanum ejus cupiebat (0338A)subrogare fratris in regno. Ipse vero Ebroinus erat tunc odiosus inter Francos. Et quia metuebant hujus ponderis jugum, quod per eumdem sustinuerant sub rege Lothario, relicto ejus consilio Hildericum in toto sublimaverunt regno Francorum. Tunc Ebroinus videns se destitutum et pro nihilo suum esse consilium, territus pavore regem petiit ut relictis omnibus vitam sibi concederet, et in monasterium abire permitteret. Cui deprecanti et domno Leodegario intercedente rex consensit, et in monasterium Luxovii illico destinavit ut monachus effici deberet. Rex vero Childericus confirmatus in regno, germanum suum Theodoricum cuidam Dei servo conservandum ac nutriendum dedit. Idem vero sanctum Leodegarium pontificem super omnem domum (0338B)suam sublimavit, et majorem domus in omnibus constituit. CAP. V. Post tres annos regi fit invisus.--Paschae pervigilium cum rege Augustoduni celebrat. --Qui acceptis hujus regni gubernaculis, quidquid maxime adversus leges antiquorum regum ac magnorum procerum, quorum vita laudabilis constabat, reperit ineptum, ad pristinum reduxit statum. Intantum vero usquequaque omnia regna Francorum restituit, ut omnes se gratularentur regem sibi habere Childericum ac rectorem palatii Leodegarium. Cum haec pene annis tribus cum decore magno agerentur, tunc adversarius, cujus est consuetudinis invidia conditionis suae bona destruere, coepit sodales suos quos secum elegerat idem pontifex habere socios gubernaculi, (0338C)per invidiae malum instigare, et inter ipsum et regem zizania discordiae seminare. His itaque diebus jam eminebat celeberrimus Paschalis dies. Tunc flagitante pontifice ut apud Augustodunum urbem suam ipsum sanctissimum diem rex juberet celebrare, ille nequaquam renuens implere nititur votum deprecantis. Qui cum appropinquante jam die ad missarum solemnia celebranda quae est sabbatorum (ut mos erat antiquis) quae est in vigilia Paschae, irent pariter, et malum seminarium odii simul haberent absconditum; tunc instigator utriusque malorum accedens eidem pontifici dixit: Observa te, inquit, sancte pontifex, quia transacta celebritate missarum a rege scias te esse interficiendum, quoniam semen nequam adversus te ab inimicis (0338D)tuis, quemadmodum et in ejus corde jam quidem olim est seminatum, in hac nocte consummari est decretum. CAP. VI. Sacris peractis clam abscedit.--Rege annuente Luxovium se recipit atque Ebroino reconciliatur. --Quod audiens pontifex dissimulando distulit, (0339A)et se laetum ostendit, nec pro magno ducens apparuit vultu clarus, et solemnia missarum quae coeperat honestissime consummavit. Sed communionem sanctam cum ipse ac rex percepissent, rex ad palatium pergens abiit pransurus: pontifex vero cum suum perconsummasset officium, et merum cum suis accepisset, sicut est fragilitatis humanae, metuens animositatem regis, tractare cum suis coepit quid in hoc conflictu agere deberet. Cogitans et orans ad Dominum consilium reperit melius ei esse omnia relinquere et Christum sequi quam locum regi dare, et manus regis sanguine sacerdotum in tam magno die festo coinquinari, ne forte fieret regni Francorum opprobrium, et per se unum hominem in tota plebe fieret disceptatio. Tunc relicto rege et omnium (0339B)potestatum sublimitate, pro nihilo reputans quod habetur in mundo, eadem nocte procedens cum paucis ire coepit ubi pauper Christi fieri potuisset. Hoc rex audiens contristatus est valde, ac moerens quemdam ex suis fidelibus cum exercitu magno post ipsum misit. Et secutus eum per totam noctem illam diluculo reperit, et juxta jussum regis eum reduxit. Ipsoque pontifice deprecante, ad Luxovii coenobium ut ei liceret relicto saeculo vacare Deo, humili poposcit prece se dirigendum: quem protinus illuc dirigere non distulit. Qui festinus in monasterium perveniens, ibidem Ebroinum jam clericum Id est, monachum invenit, dicens se aliquid Al., graviter in eo peccasse; vicissimque veniam petentes steterunt concordes. Jubente tamen abbate sejuncti, (0339C)aliquod spatium temporis utrique poenitentiam agentes, inter contubernia monachorum strenue habitare quasi perpetui monachi conati sunt. CAP. VII. Childerico mortuo, in sedem suam revocatur Ebroino comite. --Per idem tempus Hilderico rege defuncto, ejus germanus Theodoricus in regno sublimatur. Haec audientes utriusque amici, desiderantes aspectum eorum cernere, cum favore magno vota complentes ad propria nituntur reducere, pergentes de utrisque partibus ad supradictum monasterium cogebant eos procedere et ad eorum domos remeare. Qui angore multum aestuantes, tandem dilectionis amicitiarumque gratia, quia fatigati spatiis terrarum longaevis valde fuerant, consentientes acquieverunt deprecantibus. Cum benedictione quippe (0339D)Patris monasterii ipsius conglutinati pacis concordia, procedentes venerunt simul Ebroinus scilicet cum pontifice Leodegario ad civitatem suam Augustodunum. Quam rem tota civitas audiens suscitata est in gaudium: et cives procedentes obviam receperunt eos cum gaudio et magno tripudio laetantes, eo quod recepissent Patrem, quem amisisse plangebant olim gubernatorem. Quem receptum collocaverunt in sedem pristinam, ut frueretur cum suis laetitia. Qui cum simul laetati summo gaudio tripudiarent, (0340A)cupiebat in crastinum ditatum Ebroinum cum magnis honorum muneribus ad propria destinare. Idem vero Ebroinus non est passus suos vel modicum requiescere, sed fugaciter noctu ab hac abscessit civitate, et cum Austrasiis quos aliquando habuerat adversarios, se sociavit ut amicis. Sed non post multum temporis multis sceleribus gestis, collectis sibi malorum sociis, Francorum per vim penetravit fines: et cum tyrannide crudelissime se gerens, Theodorici gloriosi regis se praesentavit obtutui, atque ab eodem rege restitutus est in priore gradu. CAP. VIII. Ebroinus restitutus de perdendo Leodegario cogitat.--Aedua urbe obsessa, inimicis obviam procedit Leodegarius. --Et cum major domus effectus (0340B)esset, cogitare coepit de ultione inimicorum qui eum noluerant habere subregulum. Qui ut leo rugiens inter caeteras feras, resonuit rugitus ejus per Francorum terras. Omnes vero qui adversus eum olim cogitaverant mala tremefacti, qui remanserant ex ejus caede perrexerunt in fugam. His itaque diebus vir Dei Leodegarius cum ad suam plebem restaurandam resideret urbe sua Aedua, reminiscens Ebroinus malorum omnium quae circa eum cum rege Hilderico egisse illum putabat, tunc adjunctis sibi nequissimis inimicorum sociis consulere coepit quemadmodum eumdem pontificem destruere potuisset. Ex his consiliariis duo, videlicet Diddo et Waimerus, ex nomine caput effecti malitiae, dixerunt se posse eum rapere de civitate et in eum facere vindictam, ex (0340C)qua malitia Ebroini esset satiata. Gavisus itaque Ebroinus de eorum responso dedit eis exercitum copiosum valde. Qui festini perrexerunt ad civitatem Aeduorum, et circumdantes eam eodem exercitu devastabant circa muri circuitum. Haec vir Dei prospiciens, zelo magno accensus super plebe sibi commissa, Domini secutus exemplum, animam suam malens ponere pro ovibus suis, easque cupiens lucrifacere, quam suam temporalem querere salutem, omnem clerum civitatis aggregare jussit, et cum reliquiis et crucibus et choris psallentium obviam abiit cum Dei laudibus suis inimicis, et sponte se obtulit ad palmam martyrii, si voluntas non defuisset percussoris. (0340D)CAP. IX. Oculis privatur.--Biennio in monasterio detinetur. --Qui autem venerant ad eum puniendum, absque reverentia reliquiarum eum comprehenderunt. Qui exclamans fertur dixisse: Gratias ago Deo omnipotenti Redemptori, qui me dignatus est hodie glorificare. Qui pergentes duxerunt eum extra civitatem, et implentes jussa principis Ebroini, eruerunt oculos ejus a capite. Sed cum ei lumen sustulerunt forinsecus humanum, intrinsecus incluserunt divinum. Et tradentes custodibus in quoddam cum perduxerunt coenobium, in quo latuit per annorum circulum (0341A)duorum, ibique magnum reliquit humilitatis suae exemplum et patientiae. CAP. X. Cum fratre accusatur coram rege ab Ebroino.--Calumniis impositis respondent. --Eodem tempore ejusdem germanus Gairinus Al., Warinus nomine, qui ob metum supradicti Ebroini cum aliis quos fugaverat ex Francorum proceribus Wacaeorum Id est, Vasconum lustraverat partes, jussu regis gloriosi Theodorici ac principis Ebroini decretum est ut ad palatium reverteretur. Tunc etiam beatum Leodegarium ex monasterio in quo tenebatur absconditus egredi et in praesentiam regis jussum est accersiri. Qui cum simul conjuncti et obtutibus principum fuissent oblati, multis contumeliis affecti et opprobriis ab Ebroino susceptis respondisse feruntur (0341B) Al., conjicitur : Haec digne patimur, quia Domino peccavimus; sed major est ejus clementia qui nos dignatus est vocare ad talem gloriam. Sed tu, miser Ebroine, qui tantam poenam ingeris Francorum genti, potius in te ulcisceris, qui vitam aliis auferre cupis. Multos equidem decepisti, et exsules a solo paterno fecisti; sed magis tu exsulabis, quia et temporalem et futuram gloriam cito perdis: quoniam dum cupis superare omnes habitatores in tota Francia, tuam potius aufers quam indignus accepisti gloriam. CAP. XI. Guarinus, acceptis fratris monitis, lapidibus obruitur. --Tunc audiens haec Ebroinus, furore magno repletus, jussit ministris Gairinum abstrahi et a germano suo separari, ut separatim viderentur (0341C)puniri, ne simul eos delectaret talia verba fari. Cum autem duceretur, beatus Leodegarius eum alloquitur dicens: « Aequo animo esto, frater charissime, quoniam oportet nos haec pati, quia non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis (Rom. XIII). Peccata etenim nostra multa sunt, sed misericordia Omnipotentis supereminet magna, quae ad abluenda delicta se laudantium semper est parata. Haec ad tempus patimur, quia morti debitores sumus, sed illa nos exspectat vita, si patienter ferimus istam poenam, ubi sine fine laetabimur in coelesti gloria. » Tunc ministri ad stipitem legatum Gairinum lapidibus obruere coeperunt. Ille vero Dominum deprecabatur (0341D)dicens: Domine Jesu bone, qui non venisti vocare justos sed peccatores, suscipe spiritum servi tui; et qui mihi dignatus es in similitudine martyrum lapidibus vitam istam mortalem auferre, jubeas clementissime veniam scelerum meorum tribuere. Haec dicens, orando ultimum efflavit spiritum. CAP. XII. Leodegarius jussu Ebroini dire mutilatur. --Beatus itaque Leodegarius cupiebat cum germano suo vitam finire, ut simul mererentur futuram vitam ac beatam participare. Sed Ebroinus differre volens ejus exitum, ut per poenas longe dilatas ei praepararet aeternas, et ne coronam acciperet martyrii, quin potius careret praemiis gloriae sempiternae, jussit eum nudis gressibus per quamdam piscinam transduci, in qua erant petrae sicut (0342A)clavi incidentes acuti. Deinde terrae prostrato incidere linguam labiaque praecepit, ut dum oculi ablati, pedes jam forati, lingua ac labia incisa, et dum a se cernebat omnem felicitatem membrorum ablatam, corporisque pariter vires undique paruissent negatae, dum nec oculis cerneret viam, nec pedibus incederet callem, nec linguae officio laudare quiret Creatorem, ac per hoc incideret in blasphemiam desperans, auferendo sibi salutem, quam laudando coelitus adipisci meruisset ingentem. Sed qui absque vocibus cordium est auditor Deus, magisque cor contritum quam elatione superbum complexatur, suscepit vocem tacentis magis quam elate loquentium; postulantis sibi auxilium, non sono vocis, sed humilitate cordis. Nam cum se cognovisset praesidium omne (0342B)amisisse humanum, totis viribus sibi petiit adesse divinum. Nam quantum impietas humana revocare eum cupit ab alto, tantum pietas divina sociare fecit eum coelo. CAP. XIII. Fiscamnum relegatus, usum linguae recipit. --Tunc Ebroinus quemdam accersivit virum nomine Waningum, et ait: Accipe, inquit, Leodegarium, quem aliquando vidisti virum tam superbum, et constitue sub tuta custodia. Erit enim tempus suae vocationis, ut recipiat quod meretur a suis inimicis. Tunc acceptum ad suum perduxit coenobium, quod vocatur Fiscamnus, ubi erat congregatio sanctimonialium virginum, quibus praeerat Childomerga famula Christi: in quo multis diebus conversans habitator stetit sub custodia. Nam et lingua praecisa (0342C)solitum recepit officium, et magnum doctrinae suae semen ostendit in populo. Quandocunque inter virginum accederet catervam, tanta (ut fertur) dulcia sua fulgebant eloquia, ut mirarentur quicunque audientes, quanta Dei operata sit clementia, et conversi a pravis operibus velociter peterent poenitentiae fructus. Nam diebus ac noctibus in Dei cultu pervigilans astabat, ut vel paululum ad necessaria corporis vix aliquando ab ecclesia procederet, vel quippiam somni ac ciborum perceptionem capere potuisset. CAP. XIV. Ejus vexatores dant poenas. --Eodem tempore vir gloriosus Theodoricus rex et idem Ebroinus synodum convocarunt, et ad quamdam villam (0342D)regiam venientes, multam episcoporum turbam adesse fecerunt. Ibique inter caeteros Diddo, qui sanctum virum Leodegarium cum Waimero expulit de sede sui episcopatus, et poenae tradidit illectus, condemnatus ab ipsa synodo calvariam accepit in capite, et expulsus segregatur a sancta congregatione. Deinde exsilio condemnatus, morteque secuta poena capitis gessit quidquid dolose in sanctum virum exercuit. Alii vero episcopi tunc a rege per Ebroinum in ipsa synodo pene similem sortiti poenam, perpetuo exsilio sunt deputati. Waimerus etiam similem excepit sententiam cum caeteris. Tunc Ebroinus dixit ad beatum Leodegarium: Quid tantos persuades loquendo? Martyr esse suspicaris, ideo te tam temerarium ostendis. Adhuc multum. inquit, dilataberis, (0343A)frustra tale desideras habere praemium. Nam ut merueris ita eris accepturus martyrium. Optabat enim eum funditus exstinguendum, ut quia a saeculi gloria jam videbat consumptum, revocare potuisset saltem a meritis sanctorum. Nam unde eum putabat abscidi, inde potius eum faciebat Christo quem desiderabat adhaerere, quia quantum protendebatur ejus poena, tanto magis ei augebantur praemia. CAP. XV. Chrodoberto traditus, coelico lumine illustratur. --Tunc tradidit eum cuidam viro Chrodoberto Al. Ruotberto . Accipe, inquit, eum sub magna custodia servandum: adhuc namque tempus veniet mortis suae. Acceptum eumdem cum ad suam domum deduceret, cernens eum ex itinere ac infirmitate defessum, jussit ei dari ad refocillandum potum. (0343B)Ante quem cum pincerna assisteret, lumen magnum quasi in rotae circulum e coelo descendens super caput ejus refulsit. Tunc trementes omnes qui hoc signum viderunt: Quid est hoc, inquiunt, domine, quod paret super caput tuum quasi in circuli modum lumen splendidissimum emissum de coelo? nunquam a nobis simile est visum. Ille protinus in terram cadens adoravit dicens: Gratias tibi, omnipotens Deus, consolator omnium, refero, qui super servum tuum ostendere dignatus es tale miraculum. Tunc videntes omnes quasi in excessu mentis sunt positi, sed tamen spiritu resumpto, simul glorificantes Deum omnipotentem conversi sunt alter ad alterum dicentes: Vere hic homo servus Dei est. Et pollicebantur ad Deum prorsus totis tendere viribus. (0343C)Tunc deinceps ejus praedicationibus pene omnes parentes, conjux ac familiae domus ejus sunt conversi ad Dei cultum; ac per hoc ejus famam audientes per circuitum loci concurrebant ad eum, verbum salutiferum audire cupientes. Ille vero non cessabat sua praedicatione cunctos instruere, qualiter ad regna coelorum valerent pervenire. CAP. XVI. Equites quatuor ad necandum sanctum mittuntur. --Sed non post multum temporis cum jam Deus omnipotens pro tantae patientiae dono decrevisset remunerare suum fidelem famulum, Ebroinus jam obstinatus crudelitatem suam volens in eum perficere, velocissimos post eum emisit equites nimium perniciosos qui eum morte perimerent. Qui venientes susceperunt eum de domo viri cui fuerat (0343D)traditus ad custodiendum, et ducentes eum per loca incognita usque in quemdam locum in quo substitit inquiens: Non necesse habetis, filii, longius fatigari: ad quod venistis cito facite ut impleatis votum maligni. Hi vero qui venerant ad eum perimendum erant quatuor numero. Tres etenim ex his provoluti sunt ad pedes ejus, deprecantes ut eis indulgentiam a Deo daret, et benedictionem suam super eos dignaretur tradere. Quartus vero superbus Wadardus astabat evaginato gladio paratus ad eum interimendum. CAP. XVII. Oratione facta capite plectitur.--Sarcingi sepelitur. --Verum postquam benedictionem suam super eos tradidit, et suis interfectoribus verbum Dei annuntiavit, tunc vir Dei incumbens orationi ait: (0344A)Domine Deus omnipotens Pater Domini nostri Jesu Christi, per quem notitiam tui accepimus, Deus virtutum et omnis creaturae creator, ac totius generis humani redemptor, te benedico, te glorifico, qui me dignatus es ad hanc certaminis diem perducere. Rogo deprecorque, Domine, ut ipse mihi jubeas misericordiam pietatis tuae largiri, et meritis sanctorum tuorum me dignum facias participem et vitae aeternae consortem: et tribue indulgentiam his qui me tribulant, quoniam per eos in conspectu tuo credo, clementissime Pater, glorificatus fieri. Cum haec diceret, percussor extendens manum, evaginato gladio amputavit caput ejus, et corpus ejus substitisse erectum, quasi unius horae spatio dicitur. Sed dum non statim eum cadere gladiator cerneret, ipsum pede percussit, (0344B)ut sic citius in terram decideret. Sed non multo post percussor ejus arreptus a daemonibus et mente captus ac Dei ultione percussus in ignem se projecit ibique vitam finivit. Tunc jussu conjugis hujus viri Chrodoberti in quamdam villam Sarcingo Sorcin nomine cum magno fletu plangentium a ministris deportatus est hujus feminae decreto, cum vestibus in quibus trucidatus fuerat, in parvulo oratorio beatus martyr est sepultus. Hoc vero die sexto Al., quinto Nonarum Octobrium actum esse creditur; in quo sepulcro annis duobus et dimidio humatus fuisse dicitur. INCIPIT TRANSLATIO EJUSDEM. CAP. XVIII. Miracula ad sepulcrum facta.--Fures sacrilegi, omnibus restitutis, puniuntur. --His (0344C)itaque diebus sacerdos quidam, qui hujus oratorii fungebatur officio, lumen splendidum absque ministerio humano in eodem cognovit noctibus fulsisse loco. Unde rumor magnus emanavit in circuitu loci hujus. Verum venientes ad hujus beati martyris venerandum oratorium, multam turbam languentium diversis infirmitatibus detentos sanavit, claudis scilicet gressum dedit, caecis lumen tribuit, obsessos a daemonibus mundavit, multisque virtutibus in hujus loci martyr venerando habitaculo emicuit. Hoc itaque ejusdem ecclesiae attestatur sacerdos. Nam et hujus sacerdotis minister clericus et ipsius ecclesiae custos quadam nocte latrocinium passus est, ita ut a latronibus omnis substantia sua fuisset ablata, inter (0344D)quam caligulam beati martyris, quam pro reverentia sibi habebat absconditam, latro nesciens secum deportavit. Qui mature ab oratorio consurgens et ad domicilium suum pergens, invenit omnia sua furata. Festinus igitur pergit ad hujus viri sepulcrum, deprecans ut ei redderet quod furtim perdiderat. Nam tota illa die et sequente nocte in oratione ad ejus tumulum jejunans et psalmodiae insistens astabat. Cum vero expleta oratione ad suam cellulam remeasset, omnia quae perdiderat et nihil ex eis diminutum cum caligula beati martyris salva invenit. Dominus vero latronis, qui pro servo jurejurando juraverat quod nequaquam hoc malum egisset, reversus domum vitam finivit; servus vero scelus quod fecerat male consummavit. (0345A)CAP. XIX. Ebroini explorator impius poenas luit.--Ebroinus etiam ipse. --Tunc magis magisque fama sanctitatis beati martyris late prorupit, quae paulo post per ea quae gesta sunt Ebroino non latuit. Quo audito, nuntium misit occulte, qui hoc inquirens studiose sibi vera nuntiaret. Qui nuntius jussis ejus obtemperans ad ejus accessit tumulum: et interrogans diligenter, a custode didicit ubi sanctum corpus requiesceret. Sed accedens orationi distulit incumbere, quin potius despiciens humum pede percussit et stulte loquitur dicens eo quod nesciret virtutem Dei: Etenim, inquit, mortuus virtutes nequaquam facit. Nam miser reversus priusquam renuntiaret huic a quo missus fuerat, in semetipso cognovit quantum sanctus martyr virtutibus polleret. Dum vero iter carperet, (0345B)illico vitam perdidit, et ei a quo missus fuerat minime renuntiavit. His itaque cognitis Ebroinus tacito corde retinebat, et tremens intra se verecundia praeter conjugem nemini manifestare audebat, ne forte crescente gloria martyris, sua (qui tale lumen exstinguere cupiebat) esset diminuta in populis. Nam his spatiis dierum quantum ille miser hoc bonum latere cupiebat, tanto magis ubique rumor virtutum supradictarum beati martyris dilatatus radiabat. Transacto vero spatio pene annorum trium semper lugendus Ebroinus, qui hanc lucernam nisus fuerat (0346A)exstinguere, sermo divinus in eodem impletur Nam quia gladiis multos interemit, percussus gladio ipse periit. Infelix ac miser, qui tantis honoribus sublimatus, in tribus mundi partibus dilatata fama industriae suae pollebat inter homines; et quoniam noluit suis inimicis Dei mandatum implendo indulgentiam tribuere, eos ulciscendo multos ad regna coelorum fecit ire. Quamobrem verendum valde est ut qui tantos sacerdotes ac proceres ultionis suae crudelitate interemit, ne se potius aeternae poenae praeparaverit. Et tam celsam quam nullus Francorum habere meruit gloriam perdidit, et beatam vitam, quam per patientiam adipisci quiverat, amisit. CAP. XX.--Sed postquam infelix Ebroinus vitae finem dedit, quod invidia ductus de Dei servo absconderat, (0346B)magnis laudibus longe lateque percrebuit. Tunc perlatum est cum laude in palatium, quod multis diebus ab aemulo latuit absconsum. Erat enim ibi multitudo maxima episcoporum scilicet ac procerum, qui dum collationem de sancto martyre inter se haberent, et admirarentur quod de eo audiebatur, tunc vir mirae sanctitatis Ansoaldus antistes verbum intulit dicens: Utinam daretur mihi optio, et caetera, quae ex Vita altera, cap. 17 et sequentibus, repetenda sunt.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 72 "MarBra.DeMor2 72 Martinus Braccarensisc.520–580 Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin " De moribus I. Omne peccatum actio est. Actio autem omnis voluntaria est tam honesta quam turpis; ergo voluntarium est omne peccatum. Tolle excusationem; nemo peccat invitus. Educatio et disciplina mores faciunt; et id unusquisque sapit, quod didicit. Itaque bona consuetudo excutere debet quod mala instruxit. Nihil interest quo animo facias quod fecisse vitiosum est, quia facta cernuntur, animus vero non videtur. Nulla autem laus est non facere quod facere non possis. Quid homini est inimicissimum? Homo. Libenter feras quod necesse est; dolor patientia vincitur. Exspecta quo nunquam poeniteas. Non quam multis placeas, sed qualibus stude. In hoc tantum incumbe, ut libentius audias quam loquaris. Multos vitam differentes mors juncta praevenit. Itaque omnis dies velut ultimus judicetur. Tristitiam, si potes, ne admiseris; sin minus, ne ostenderis. Amicos secreto admone, palam autem lauda. Verba rebus, non personis aestimanda sunt. Oratorem te puta, si tibi ante omnes quod oportet persuaseris. Ut licentiosa mancipia animi, imperio coerce linguam, ventrem et libidinem. Quod tacitum esse velis, nemini dixeris. Si tibi non imperasti, quomodo ab alio silentium speras? Ridiculum est aliquem odio nocentis innocentiam perdere. II. Monstro similis est avaritia senilis. Quid enim stultius est, quod dici solet, quam via deficiente viaticum augere? Omnes infantes terra nudos excipit. Non pudet te fortius nasci quam vivere? Quid dulcius quam habere amicum cum quo audeas ut tecum omnia loqui? Magnarum virium est negligere laedentem. Quid sis interest, non quid habeas. Nondum es felix si te turba non deriserit. Si vis beatus esse, cogita hoc primum, contemnere et contemni. Prius quam promittas deliberes; et cum promiseris, facias. Id agas, ne quis merito te oderit; et si nullos inimicos tibi faciet injuria, multos facit invidia. Solitudinem quaeret, qui vult cum innocentibus vivere; optimus ergo animus et pulcherrimus cultor Dei est. Abstinebis ab alieno matrimonio. Praestabis parentibus pietatem, cognatis indulgentiam, omnibus aequitatem. Devitabis crudelitatem, et ministram crudelitatis iram. Non aliter vivas in solitudine, aliter in foro. Nihil petas, quod negaturus fuisti: nihil negabis, quod petiturus fuisti. Pacem cum hominibus habebis, cum vitiis bellum. Hoc habet omnis affectus, ut in quod ipse insanit, in id putet etiam caeteros furere. Maximum in eo vitium est, qui non melioribus vult placere, sed pluribus. Vis omnibus esse notus? prius effice ut neminem noveris. Bonum est non laudari, et esse laudabilem. Stultum est timere quod vitare non potes. III. Male opinentur de te homines, sed mali. Malis displicere, est laudari. Male de te loquuntur homines, bene autem loqui nesciunt; non quod merearis, sed quod solent ipsi. Homines de te mala loquuntur? Si merito, non quod loquuntur molestum est, sed quod non mentiuntur. Si immerito? Innocentia mea nunc maxime gaudeo; apparet enim illos vera objecturos, si possent. Non es in patria tua? Patria tua est, ubicunque bene es; illud enim per quod bene est, non est in loco, sed in homine. Nihil magnum, nisi magno animo despicias. Quae sunt maximae divitiae? Non desiderare divitias. Quis plurimum habet? Is qui minimum cupit. Quid est dare beneficium? Deum imitari. Honestius est cum judicaveris amare, quam cum amaveris judicare. Dissensio ab alio incipiat, a te autem reconciliatio. Succurre paupertati amicorum, imo occurre. Amicos secundae res parant, adversae certissime probant. Pejora sunt tecta odia quam aperta. Itaque te minus loquax inimicus offendit quam tacitus. Mira ratio est, quae non vult praedicari quod gaudet intellegi. Ignosci amat, qui quod odit ostendit. Eleemosyna non tam accipientibus quam dantibus prodest. Et spes praemii solatium sit laboris. Quae est maxima egestas? Avaritia. Pecuniae imperare oportet, non servire. Nullum conscium peccatorum tuorum magis timueris quam temetipsum. Alium potes effugere, te autem nunquam. Quis est pauper? Qui sibi videtur. Qui a multis timetur, multos timet. Infelicem erige, submitte felicitatem. Vera felicitas innocentia est. Nequitia ipsa sui poena est. Mala conscientia saepe tuta est, secura qui exitum cogitabit. Beneficii accepti nunquam oportet oblivisci; dati, protinus. IV. Inhonesta victoria est, suos vincere. Satis est poenarum, potuisse punire. Inimicitias tarde suscipe, amicitias exerce moderate. Simultates depone. Imago animi, sermo est. Qualis vir, talis oratio. Magna res est vocis et silentii temperamentum. Qui aequo animo malis immiscetur, malus est. Neminem laudaveris, neminem cito accusaris: semper puta te cum diis testimonium dicere. Vitium est omnia credere, vitium nihil credere. Utendum est divitiis, non abutendum. Nullum putaveris locum sine teste. Ex cusationem quaerere, vitium. Fortior est qui cupidi tatem vincit quam qui hostem subjicit. Est difficillimum, se ipsum vincere. Inique irascitur, qui suis irascitur. Amare sic incipe, tanquam non liceat desinere. Magnarum rerum etiam si successus non fuerit, honestus est ipse conatus. Nobilitas animi est generositas sensus; nobilitas corporis, generosus animus. Honestior est quem senectus ad otium retulit, quam quem in otio invenit, et tunc incipit laborare. Turpe spectaculum praebet animus aeger. Nunquam sit tristis facies tibi in commodo alterius. Homo sum: quomodo devitabo secundarum rerum invidiam? Si felicitatem jactaveris, cum multis dives eris. Quomodo optime potentiam tuebor? Impotentia occasionis. Locum tenet innocentiae proximum confessio. Ubi confessio, ibi remissio. Irae severitas in vitio est. Boni judicis est dispensare, non tantum quid damnandum sit, sed quatenus. Proximus justitiae modus, severitas. V. Quietissimam vitam agerent homines in terris, si haec duo verba a natura omnium rerum tollerent, meum et tuum. Qui paupertatem timet, timendus est. Vires tuas amici magis sentiant beneficiis quam injuriis. Pecunia non satiat avaritiam, sed irritat. Homo semper indigens pecunia, scit cum ejus moribus convenire. Mihi crede, non potes dives esse et felix. Auribus frequentius quam lingua utere. Quidquid dicturus es, ante quam aliis, dixeris tibi. Nihil interest inter iratum et insanum, nisi unus dies: alter non semper irascitur, alter semper insanit. Facillime bonus fueris, si ea vitaveris quae vituperaveris. Cum alienos timueris, te ipsum verere: nam saepe sine aliis esse potes, sine te nunquam. Si bene te instruxeris, pudeat deteriora facere. Quod persuaseris erit diuturnum, quod coegeris erit in occasione. Alteri semper ignoscito, tibi ipsi nunquam. Tantum ad virtutem adjicies, quantum ex voluptate abstraxeris. Stultum est somno dejectari, et quasi mortem moliri. Bonis nocet, qui malis parcit. Multi cum aliis maledicunt, sibi ipsis convicium faciunt. Nihil turpius quam qui objicit alteri; sibi objiciendum. Ut licentiosa mancipia animi, imperio rege linguam, libidinem, ventrem; cupiditatemque comprime: si non potes, paululum remitte. Saepe ea quae sanari ratione non poterant, sanata sunt tempore. Qui propter pecuniae amorem et libidinum moritur, ostendit se nunquam sui causa vixisse. Turpia ne dixeris, paulatim enim pudor per verba discutitur. Sic habita, ut potius laudetur dominus quam domus: consuetudinaria res est innocentia. Non damnatio, sed causa hominem turpem facit. Merito damnari, poena est; damnatio immerita, damnantis est calamitas. VI. Si aliquid cogitaveris, cito apparebit conversantibus. Videri vis ab omnibus? nunquam bonae honestatis simulatio longa est. Quod de alienis tractas, ex tuis judices. Multi sunt obligandi, pauci offendendi; nam memoria beneficiorum facilis est, injuriarum tenax. Objurgationi semper aliquid blande admisce; facilius enim penetrant verba quae molli vadunt via, quam aspera; nemo enim se mutat, quia mutari se desperet. Quoties scribens aliquid dicturus es, scito morum tuorum te hominibus chirographum dare. Qui in servos irascitur et crudelis est, satis ostendit potestatem adversus alienos sibi defuisse. Qui nescit tacere, nescit loqui. Facilius est pauperi contemptum effugere quam diviti invidiam. Bonus fruitur bona conscientia. Malis hominibus tutissimum est cito fugere. Nulla pusilla domus, quae multos amicos capit. Scire uti paupertate, maxima felicitas. Acuit intentio, frangit animum remissio. Nunquam scelus scelere vincendum est. Bonus vir est qui eo perduxit affectu animum, ut non tantum peccare non velit, sed etiam non possit. Regnantibus pejus multo periculum quam his qui judicantur; hi enim singulos timent, illi universos. Nunquid fortis fortem se gloriabitur, quem corporis aegritudo efficit infirmum? Nunquid dives in opibus suis gloriabitur, cujus spem fur vel tyrannus abrupit? Nunquid nobilitas gloriabitur affecta, nonnunquam indignis et miserabilibus serviens? Diabolus aliquando se gloriabatur interfectorem tuae misericordiae, nunc intergemiscit socios tuae beatitudinis. Fugienda sunt omnibus modis et abscindenda igni ac ferro, totoque artificio separanda, languor a corpore, imperitia ab animo, luxuria a mente, a civitate seditio, a domo discordia, a cunctis rebus intemperantia. Dixit quidam, amicorum omnia esse communia, et amicum se ipsum esse alterum. Duorum temporum maxime habendam curam, et eorum quae acturi sumus, et eorum quae gessimus. Post Deum veritatem colendam, quae sola homines diis proximos facit.

"PetAme.Additi 78 Petrus Amelius Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" 539 CLIV. In die Cinerum. Additiones vero quae in die Cinerum Dominus Bonifacius IX in die praedicta descendit ad magnam Missam in magna capella in Perusio cum pluviali et mitra sine perlis, et sic dedit cineres. Quibus datis, deposuit pluviale et mitram, et reassumpta chlamyde, sic stetit per totam Missam absque mitra, quam dixit dominus Neapolitanus. Papa erat alteratus propter frigus anno Domini 1393, pontificatus sui anno 4. CLV. De Dominica Rosarum. Item in Dominica de Rosa fuit celebrata Missa in magna capella, papa absente, in praesentia omnium cardinalium, et Rosa fuit portata de camera papae per juniorem clericum camerae ad capellam, et stetit super altare per totam Missam; et post reportata per eumdem ad cameram papae; in qua camera paramenti, exeundo papa de alia camera sua, eam portando in manibus suis, in sede sua in camera sua paramenti eam dedit Hostregio de Faventia anno praedicto. CLVI. De Annuntiatione beatae Virginis. Nota quod in Annuntiatione beatae Mariae virginis dominus Bonifacius IX, pontificatus sui anno 4, in infirmitate detentus, non interfuit Missae, quae fuit celebrata in magna capella Perusiii per episcopum Anconitanum; et ille qui debuit facere sermonem in praecedenti Dominica, quia non erat factus, fecit sermonem ista die de praedicta Dominica cum aliis verbis de beata Virgine, quae fuit dies Martis 1393. CLVII. De Dominica in ramis Palmarum. Sequenti die Dominica in ramis Palmarum idem dominus Bonifacius dedit ramos in parva capella more solito post magnam Missam celebratam in camera. Quibus datis, domini cardinales induti sacris vestibus iverunt ad magnam capellam, et depositis vestibus audiverunt aliam magnam Missam, in qua non fuit papa, quam dixit Neapolitanus episcopus. CLVIII. De die Jovis sancta. Item eodem anno, die Jovis sancta, facta magna Missa in camera papae, et reservato corpore Christi in calice super altare secretae capellae, domini cardinales et omnes praelati iverunt ad magnam capellam, et audiverunt ibi aliam magnam Missam more solito, quam dixit dominus patriarcha Constantinopolitanus; et reservato corpore Christi 540 in calice, et incensato more solito, remansit super altare; et cantatis Vesperis, domini cardinales non parati existentes ante altare in modum circuli, et duo patriarchae inter eos, scilicet Constantinopolitanus praedictus et me Gradensis, de mandato domini nostri papae pronuntiaverunt Processus generales absente papa, quos legit dominus patriarcha Constantinopolitanus; et candelae non fuerunt projectae ex eo quod non habebant, sed solum una de altari accepta. CLIX. De eodem die facto prandio. Item eodem die post prandium papa non potuit lavare pedes pauperum; sed patriarcha Gradensis confessor de mandato papae lavit pedes pauperum in parva capella, indutus rochetto, amictu, superplicio, et pluviali cum mitra alba, audivit Evangelium, cantando cum luminaribus, cruce et incenso more solito. Quo cantato cantores incoeperunt cantare; et ipse, deposito pluviali, cincto linteo et mitra in capite, incoepit lavare pedes. Quibus finitis, dixit Orationem, et cardinalis camerarius dedit florenos cum carleno, et noluit dare illas petias de tela ad tergendum pedes pauperum nisi duas per totum, sed omnia reportavit secum; et male, dicit glossa. CLX. De die Veneris et Sabbati. Die Veneris sancta et Sabbato praelati fecerunt officium in magna capella absente papa, cardinalibus omnibus praesentibus. CLXI. De die Paschae, Ascensionis, Pentecostes et Trinitatis. In die Paschae propter communionem cardinalium fecit officium. Item in Ascensione. Nec in Pentecosten, neque in Trinitate, neque in Corporis Christi, non fuerunt Vesperae papales propter infirmitatem papae. Missae fuerunt dictae per praelatos non cardinales absente papa, omnibus praesentibus cardinalibus, cum sermone. CLXII. De sancto Joanne Baptista. In die sancti Joannis Baptistae idem. CLXIII. De sanctis apostolis Petro et Paulo. Item in die beatorum Petri et Pauli fuerunt Vesperae absente papa, officium fecit cardinalis Bononiensis. Solum incoepit Vesperas indutus pluviali cum mitra, et Antiphonam ad Magnificat incoepit, et dixit Orationem, nec dedit Benedictionem in crastinum in ecclesia beati Petri in Perusio, ubi papa residebat. Tunc dixit Missam absente papa, omnibus cardinalibus praesentibus, cum sermone. 541 CLXIV. De Purificatione beatae Mariae virginis. Item vero anno Domini 1392, in die Candelarum in primis Vesperis, Vesperae non fuerunt mandatae, quia dominus noster noluit, sed tarde ipse eas audire voluit cum paucis cardinalibus et cortisanis. Dicebant quod non deberent cantari solemniter, quia non habebat vigiliam De mane dedit candelas. Missa fuit dicta in sancto Petro per dominum cardinalem Neapolitanum. Duo diaconi cardinales stabant ante eum, et prior presbyterorum cardinalium etiam ad latus. CLXV. Nota de Nativitate Christi bene. Anno Domini 1398, in Urbe Dominus Bonifacius papa IX, die Lunae, in vigilia Nativitatis Christi, incoepit infirmari. Vesperae fuerunt cantatae per cantores in magna capella. Dominus Pileus cardinalis de Ravenna incoepit Vesperas, indutus pluviali et mitra, stans ad latus cornu altaris super cathedram, ubi stant praelati, cum celebrant coram papa. Ipse solum dixit Orationem, nec dedit Benedictionem. Omnes cardinales interfuerunt in media nocte; cardinales in Matutinis neque in Missis non interfuerunt, sed dominus Conradus archiepiscopus Nicosiensis camerarius, et Petrus patriarcha Gradensis interfuerunt in toto officio, cum aliis quatuor praelatis, nec cortisani venerunt. Cantores legebant lectiones, Antiphonas, Psalmos; et dedit Benedictionem hebdomadarius. Dominus camerarius dixit primam et secundam Missam absque intervallo; fecit commemorationem de papa in utraque Missa, nec dedit in fine Missae Benedictionem, sed nuntiavit indulgentiam ex parte papa de VII annis et VII quadragenis. In tertiis Missam dixit dominus cardinalis de Ravenna. VII cardinales interfuerunt, nec dedit Benedictionem post Missam, et male, quia debebat. In prandio dominus camerarius cum auditoribus et poenitentiariis tenuit tinellum. Non fuerunt secundae Vesperae. In die sancti Stephani dominus cardinalis Neapolitanus fecit officium; in die sancti Joannis dominus cardinalis de Bononia. CLXVI. De exsequiis cardinalium. Nota de exsequiis cardinalium defunctorum. De sero fiunt exsequiae per religiosos et parochiales ecclesias in tinello praesente funere, et ad minus quatuor brandonibus accensis. Cardinalis vero debet jacere in lectica parata de pannis aureis et fimbriis de nigro cum armis illius, et familiaribus indutis de nigro. Debent circumquaque sedere prope feretrum flendo; cardinalis vero, si est episcopus, debet esse totaliter indutus de vestibus sacris coloris nigri aut violacei totaliter, ut pontifex, 542 cum mitra alba; chirothecas et sandalia cum annulo pontificali, facie velata cum velo de serico. Item si sit presbyter, eodem modo; si diaconus, eodem modo, sed in habitu diaconi, at non cum planeta, nec cum chirothecis, nec cum annulis pontificalibus, sed cum aliis tunicis et parvis chirothecis, et parvo annulo Item in exsequiis cardinalium semper unus cardinalis debet dicere Missam. Sermonem facit aliquis magister in theologia, qui debet fieri post Missam et ante absolutionem. Facto sermone, quatuor cardinales presbyteri antiquiores induunt se super alba amictu, albo cinctorio, orarium et pluviale cum annulis, et sine chirothecis et sandaliis. Tunc ille qui dixit Missam antecedit, et alii tres sequuntur: vadunt prope castrum doloris, et cantores cantant Libera me, Domine. Quo cantato, qui dixit Missam aspergit corpus, vel feretrum aqua benedicta, et thurificat dicendo Pater noster, etc. Et facit primam absolutionem; deinde alii tres eodem modo juxta ordinem suum, prout in libro continetur. Cardinales vero alii et totus clerus remanet in choro. Si factus sermo non sit post Evangelium, prout alicubi fit, quia tamen Romana Ecclesia non consuevit, exspectant cardinales; et facta absolutione fiat sermo. Aliqui tamen consueverunt facere sermonem ante absolutionem; et hoc est quando altare jungitur vel contignatur choro, quoniam ibidem remanet indutus, qui officium fecit. Verumtamen ubicunque, sive prope chorum, sive longe, dicatur Missa. Qui eam dixit, remanet indutus cum clero suo ante altare, quousque sermo sit finitus. Ideo ille qui praedicat debet stare in loco eminenti, quem possit audire etiam qui dixit Missam. In dicto sermone non datur Benedictio nec indulgentia. Item in Missa tenentur omnes cardinales, et omnes praelati in sedibus suis: et quilibet debet habere tortitiam ad minus de quatuor libris, cardinales et patriarchae; alii vero de libra, aut de duabus libris, sicut placebit exsecutoribus. Item Missam debet celebrare cardinalis, et sermonem facere post Missam et absolutionem. Item debet facere castrum doloris cum candelis. Item circumquaque debent etiam esse ad minus C tortitiae, et plus, secundum voluntatem exsecutorum; et totidem quando portatur ad ecclesiam. Item subtus castrum doloris sedent familiares. Item in feretro debent esse magnum et longum pulvinar subtus caput cardinalis de nigro; item unum aliud ad pedes, super quo stant duo pilei cardinalis. Finita Missa, qui facit officium, deposita planeta cum ministris, cum thuribulo et aqua benedicta accedat prope caput defuncti extra castrum, et absolute incipit mitra deposita Non intres in, etc. Oratione facta vel finita, cantores cantant Subvenite, sancti. Quo cantato, dicit Kyrie, eleison, et thurificat et aspergit funus aqua benedicta, prout in Ordinario continetur. Tunc adsunt quatuor presbyteri cardinales, induti cum pluvialibus et mitris albis et stolis; et cantato Ne recorderis, antiquior dicit Orationem, quam sibi placet post Pater noster, ut supra, et thurificat, etc. Postea cantatur Memento mei, Deus. Quo dicto, alius cardinalis, 543 qui est penultimus, eodem modo thurificat, et dicit aliam Orationem. Consequenter immediate alius cardinalis, qui stat ab alio latere, qui secundo loco dicit Orationem, similiter thurificat, prout alii fecerunt, et dixerunt, et Orationem quam sibi placet. Deinde ultimus cardinalis similiter facit. Quibus finitis, cantatur Libera me, Domine. Quo cantato, ille qui facit officium similiter ut prius thurificat, et dicit ultimam Orationem, scilicet Absolve, etc. Et tunc quilibet recedit, et fit sermo. Attende quod anno 1434, in exsequiis domini cardinalis Novariensis celebravit Missam dominus cardinalis sancti Marci; et dicta Missa immediate fuit sermo. Facto sermone, dominus cardinalis de Ursinis, dominus cardinalis sancti Marcelli, dominus Venetiarum, dominus cardinalis sancti Marci, induti pluvialibus venerunt ad feretrum. Et primo antecedebant duo presbyteri cardinales, videlicet dominus sancti Marcelli, et dominus Venetiarum; deinde dominus de Ursinis episcopus cardinalis, et dominus sancti Marci presbyter cardinalis qui celebraverat illo mane; et duo ipsorum steterunt ad unum latus feretri, et duo in altero latere. Primam autem Orationem dixit dominus sancti Marci qui celebraverat, videlicet, Non intres in judicio; et cantores, dicta illa Oratione, dixerunt cantando, Subvenite, et dicto per eos Kyrie, eleison, dominus de Ursinis dixit Pater noster, et aspersit aquam benedictam, et incensavit, et dixit secundam Orationem, videlicet, Deus, cui omnia vivunt. Et dicta Oratione, cantores dixerunt Ne recorderis; et dicto Kyrie, eleison, dominus cardinalis sancti Marcelli ab alio latere aspersit et incensavit, et dixit Orationem tertiam, videlicet Inclina, Domine, quae Oratio est in Missali. Et dicta Oratione, cantores dixerunt Qui Lazarum. Idem dominus cardinalis sancti Marci, qui celebraverat Missam, qui erat in alio latere, ut supra, loco unius presbyteri cardinalis qui deficiebat, aspersit et incensavit, et dixit Orationem Fac, quaesumus, Domine, hanc cum servo, etc. Qua Oratione dicta, cantores dixerunt Memento mei, Deus; et dicto Kyrie, eleison, dominus cardinalis Venetiarum dixit Pater noster, et apersit et incensavit, et dixit Orationem Absolve, quaesumus, Domine, animam famuli tui. Quae Oratio est in Missali. Qua Oratione dicta, cantores dixerunt Libera me, Domine, de morte, etc. Et dicto Kyrie, eleison, non fuit incensatum, sed dominus cardinalis sancti Marci in fine dixit Orationem, videlicet, Absolve, quae Oratio est in officio mortuorum. CLXVII. Quando dominus Ladislaus rex Neapolitanus Romam intravit. Nota quod anno Domini 1393, die Sabbati 18 Aprilis, in vigilia Paschae, dominus Ladislaus rex Neapolitanus Romam intravit, et in sancto Paulo omnes cardinales sibi obviam iverunt. Romani vero cum pallio in porta prope metam eum cum pallio receperunt, sub quo solus per totam Urbem usque ad gradus sancti Petri equitavit. 544 Duo vero diaconi cardinales, qui eum associabant, ante banderenses equitabant, et illi vexilliferi Romanorum immediate ante regem equitabant; post regem immediate patriarcha Gradensis, et post eum comes Laurentii, et alii milites et praelati. Die vero sanctae Paschae, in Missa, rex semper servivit papae de aqua, et semper sedebat inter duos primos episcopos cardinales; deinde patriarcha Constantinopolitanus post priorem presbyterum cardinalem, qui erat tertius in illa sede; deinde subprior, deinde patriarcha Gradensis, et sic omnes alii. In prandio vero dictus rex in mensa etiam sedebat inter duos primos episcopos cardinales. Nota quod anno Domini 1400, pontificatus domini Bonifacii papae IX anno 12, in secunda Dominica Adventus Domini propter frigus ipse non venit cum pluviali et mitra; et quia non erat indutus more solito, domini cardinales noluerunt sibi facere reverentiam in principio Missae more consueto, neque diaconi cardinales noluerunt stare ante papam.

Migne "Patrologia Latina Tomus 138" Versus in coena Domini et Parasceve et Sabbato Sancto (Auctor incertus), J. P. Migne cc_id: cps_2.AucInc.VeInCoD, cc_idno: 9647 Versus in coena Domini et Parasceve et Sabbato Sancto

= Præfatio. = Hæc capitula, quæ sequuntur, Haito Basilensis ecclesiæ antistes et abbas cœnobii, quod augia dicitur, presbyteris suæ dioceseos ordinavit, quibus monerentur, qualiter se ipsos ac plebem sibi commissam caste et iuste regere atque in religione divina confirmare deberent. = I. = Primo omnium discutienda est sacerdotum fides, qualiter credant et alios credere doceant, ubi et exempla proponenda sunt, quatenus a creatura creator quantulumcumque possit intellegi. = II. = Secundo iubendum, ut oratio dominica, in qua omnia necessaria humanæ vitæ comprehenduntur, et symbolum apostolorum, in quo fides catholica ex integro comprehenditur, ab omnibus discatur tam latine quam barbarice, ut, quod ore profitentur, corde credatur et intellegatur. = III. = Tertio intimandum est, ut ad salutationes sacerdotales congrue responsiones discantur, ubi non solum clerici et deo dicatæ sacerdoti responsionem offerant, sed omnis plebs devota consona voce respondere debet. = IV. = Quarto, ut fides sancti Athanasii a sacerdotibus discatur et ex corde die dominico ad horam primam recitetur. = V. = Quinto, ut sciant, quid sit sacramentum baptismatis et confirmationis, et quale sit mysterium corporis et sanguinis domini, quomodo in eisdem mysteriis visibilis creatura videtur et tamen invisibilis salus ad æternitatem animæ subministratur, quod in sola fide continetur. = VI. = Sexto, quæ ipsis sacerdotibus necessaria sunt ad discendum, id est sacramentarium, lectionarius, antiphonarius, baptisterium, compotus, kanon pænitentialis, psalterium, homeliæ per circulum anni dominicis diebus et singulis festivitatibus aptæ. Ex quibus omnibus, si unum defuerit, sacerdotis nomen VIX in eo constabit, quia valde periculosæ sunt evangelicæ minæ, quibus dicitur: Si cæcus cæco ducatum præstet, ambo in foveam cadunt. = VII. = Septimo, ut sciant tempora legitima ad baptizandum in anno, id est sabbato sancto paschæ, ut illa triduana mersio in baptismate imitetur triduanam mortem domini clarificata resurrectione. Et idcirco usque ad octavum diem ipsa regeneratio sacra ab omni populo christiano celebrabitur. Aliud vero tempus baptismatis sabbato sancto pentecosten celebrandum est. Si vero necessitas contigerit, omni tempore in periculo subveniendum est, quia necessitas VIX habet legem. Et ut vas ad fontem baptismatis habeant, quod ad reliquos usus nullatenus assumatur. = VIII. = Octavo pronuntiandum est, ut sciant tempora feriandi per annum, id est omnem dominicam a mane usque ad vesperam ob venerationem dominicæ resurrectionis. Sabbatum vero operandum a mane usque ad vesperam, ne in iudaismo capiantur. Feriandi vero per annum isti sunt dies, ut supra orsi sumus: Natalis domini, sancti Stephani, sancti Iohannis evangelistæ, innocentum, octabas domini, theophania, purificatio sanctæ Mariæ, sanctum pascha sicut in superiore capitulo comprehensum est, rogationes tribus diebus, ascensio domini, sabbatum sanctum pentecosten, sancti Iohannis baptistæ, duodecim apostolorum, maxime tamen sanctorum Petri et Pauli, qui Europam sua prædicatione illuminaverunt, assumptio sanctæ Mariæ, dedicatio basilicæ sancti archangeli Michælis, dedicatio cuiuscumque oratorii seu cuiuslibet sancti, in cuius honore eadem ecclesia fundata est, quod vicinis tantum circum commorantibus indicendum est, non generaliter omnibus. Indictum vero ieiunium, quando a palatio vel a domo fuerit denuntiatum, ab omnibus generaliter observetur. Reliquæ vero festivitates per annum, sicut sancti Remedii, sancti Mauricii, sancti Martini non sunt cogendæ ad feriandum nec tamen prohibendum, si plebes hoc caste et zelo dei cupiunt exercere. = IX. = Nono iubendum est eisdem sacerdotibus, ut non permittant secum mulieres habitare extraneas iuxta Nicenum concilium nisi eas tantum, in quibus suspicio nulla malæ famæ oboriri potest. = X. = Decimo, ut tabernas non ingrediantur nec sedendo domi nec in itinere occupati. Si vero necesse habent ibidem aliquid emendi, missos suos dirigant et oblata in aliam domum conferant et cum gratiarum actione fideliter percipiant. = XI. = Decimo, ut tabernas non ingrediantur nec sedendo domi nec in itinere occupati. Si vero necesse habent ibidem aliquid emendi, missos suos dirigant et oblata in aliam domum conferant et cum gratiarum actione fideliter percipiant. = XII. = Duodecimo, ut sciant, quia nemo per pecunias ordinandus est nec per munera ecclesiam debet occupare. Quia, si factum fuerit, et ipse et ordinator eius deponendi sunt; quia manifestum est eos, qui talia agunt, simoniaca herese ægrotare et talem non per ostium in ovile ovium iuxta evangelii verba, sed ascendentem aliunde, furem esse et latronem. Et non solum ipsi, qui hoc faciunt, sed et qui consentiunt facientibus excommunicandi sunt. = XIII. = Tertio decimo, ut nullus vagantem ex aliena parrochia audeat recipere aut secum commorandi aut missam celebrandi nisi permissione nostra nec ullius ecclesiæ aut plebis gubernacula suscipiendi nisi præveniente conscientia nostra. Quod si fecerit, excommunicabitur. = XIV. = Quarto decimo, ut in tuguriis vel in ecclesiis non consecratis vel in domibus nisi forte visitandi gratia in infirmitate detentis missarum mysteria non celebrent. Quod si fecerint, propter inobœdientiam degradandos se sciant. = XV. = Quinto decimo, quod decima, quæ a fidelibus datur, dei census nuncupanda est et ideo ex integro reddenda, cuius tertia pars secundum kanonem Toletanum episcoporum esse debet. Nos vero hac potestate uti nolumus, sed tantum quartam partem secundum usum Romanorum pontificum et observantiam sanctæ ecclesiæ Romanæ de eadem habere volumus. Quod si quis contentiosus inde repertus fuerit, sive clericus sive ille laicus sit, communione privabitur et synodali censura diiudicabitur. = XVI. = Sexto decimo, ut unusquisque hoc provideat, ut mulieres ad altare non accedant nec ipsæ deo dicatæ in nullo ministerio altaris intermisceantur. Quod si pallæ altaris lavandæ sunt, a clericis abstrahantur et ad cancellos feminis tradantur et ibidem repetantur. Similiter et presbyteri, cum oblata ab eisdem mulieribus offeruntur, ibidem accipiantur et ad altare deferantur. = XVII. = Septimo decimo, ut ipsi sacerdotes verbo et exemplo omnibus prædicent, ut nullus usuras accipiat nec sescupla nec speciem pro specie, quia valde infidelis et rebellis dei iussionibus est, qui hoc agit. Quod omnibus christianis æque interdictum esse dinoscitur, maxime tamen sacerdotibus, qui forma et exemplum fidei omnibus esse debent. = XVIII. = Octavo decimo, ut nullus ordinatus sive ordinandus migret de sua parrochia ad aliam nec ad limina apostolorum causa orationis ecclesiæ suæ cura derelicta nec ad palatium causa interpellandi nec a communione suspensus ab alio communionem recipiendi sine permissione et præscientia episcopi sui. Quod si fecerit, nihil valet huiusmodi communio aut ordinatio aut demigratio. Et hoc omnibus fidelibus denuntiandum, ut, qui causa orationis ad limina beatorum apostolorum pergere cupiunt, domi confiteantur peccata sua et sic proficiscantur, quia a proprio episcopo suo aut sacerdote ligandi aut solvendi sunt, non extraneo. = XIX. = Nono decimo, ut aliud in ecclesia non legatur aut cantetur nisi ea, quæ auctoritatis divinæ sunt et patrum orthodoxorum sanxit auctoritas. Nec falsa angelorum nomina colant, sed ea tantum, quæ prophetica et evangelica docet scriptura, id est Michæl, Gabriel, Raphæl. Nec diversa sentiant in iudiciis pænitentium, cum unus minus, alter vero maius alteri adulando alteri detrahendo placere velit, sed considerata qualitate personæ iuxta modum culpæ agatur censura vindictæ. = XX. = Vigesimo admonendi sunt, ut perpendant, quia, quicquid a fidelibus datur, redemptio peccatorum est. Et ideo non glorientur talibus sumptibus uti, sed magis timeant, quod in veteri testamento de sacerdotibus dictum est: Iniquitatem populi eos debere portare. Et ideo cum magno timore super eos solliciti sint, quorum donis participantur, quia magnum periculum est iudicem fieri vitæ alienæ, qui nescit tenere moderamina vitæ suæ. = XXI. = Vigesimo primo, ut sciant et intellegant, quid sit incesti crimen, et hoc unusquisque in sua parrochia prævideat, ne fiat; et si factum fuerit, quantum celerrime potuerit, emendetur. Id est, ut nullus sibi accipiat de propinquitate usque in quinto genu. Quod si ignoranter factum fuerit, non facile credatur, sed iudicio dei examinetur. Et non separentur in quarto genu, sed pænitentia cunctis diebus coniunctionis suæ perseverent. Similiter et duas uxores inter se simili ratione coniunctas, aut uxor duos viros inter se eodem modo coniunctos, aut compater aut commater, filiolus aut filiola spiritales de fonte aut de confirmatione, aut deo dicata, aut alterius uxor vivente marito, aut alterius maritus vivente uxore – his talibus nulla ratione in matrimonium licitum est coniungi. In primo vero genu vel secundo, si inventi fuerint scelus perpetrasse fornicationis, matrimonii iura ulterius sciant se funditus perdidisse. In tertio vero genu, si inventi fuerint tali crimine pollutos esse, digna pænitentia eos subsequatur, et tamen matrimonii iura eis non vicissim, sed ad alios non negentur. Ubi vero mancipia non unius, sed diversæ potestatis iuncta fuerint nisi consentientibus utrisque dominis, huiusmodi copulatio rata non erit. Quicquid vero neglegendo sentitur et virtute, qua potuerit, non emendetur – nam huius copulæ auctor erit, qui hoc neglegendo consentit. Plura sunt, quæ ad incesti crimen scribi poterant, sicut in matre et filia et noverca, et pæne innumera, quæ menti ad scribendum non occurrunt. Huiusmodi tamen et his similibus personis copula maritalis in sempiternum subtrahitur. = XXII. = Vigesimo secundo admonendi sunt, ut sciant populis denuntiare, quæ sint opera misericordiæ cum fructibus suis, quæ evangelica et apostolica pagina complectitur, quibus pervenitur ad vitam, quæve opera iniquitatis cum fructibus suis multiplicibus, quibus calle sinistro ad æternum tenditur interitum. Et ut periurii crimen omnimodo devitent, quia non solum in evangelio vel reliquiis sanctorum crimen periurii, sed in veritate, quæ deus est, si mentitur, perpetrare dinoscitur. = XXIII. = Vigesimo tertio admonendi sunt, ut sciant, quia in ecclesiis, quibus præsunt, sponsi facti sunt et ideo omni vigilantia, qualiter eas decorent et eis incessanter deserviant, totius curæ suæ vigilantiam impendant. = XXIV. = Vigesimo quarto, ut horas canonicas tam nocturnas quam diurnas nullatenus prætermittant, quia, sicut Romana psallit ecclesia, ita omnibus eiusdem propositi viam tendentibus faciendum est. Et non solum novi testamenti documenta sunt eandem formulam observandi, sed etiam veteris testamenti patet ratio, quia propheta spiritu sancto instinctus profert: Septies in die laudem dixi tibi et: Media nocte surgebam ad confitendum tibi. = XXV. = Vigesimo quinto, ut plebibus denuntient, quod filios et filias spiritales, quos in baptismate suscipiunt, eis fideiussores existunt et sponsores fidei existunt et pro eis diabolo, cui antea mancipati fuerant, abrenuntiant et ideo, usque cum adulti fuerint et eis fidei suæ sponsionem et abrenuntiationis exposuerint et reddiderint, in sua providentia habeant et, quod illi pro eis spoponderant, ab eis eadem responsa ex integro exigant.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 107 Documenta Catholica Omnia pdf Vita Rabani Mauri Vita Rabani Mauri (Rudolfus scholasticus), J. P. Migne 107.0067A OBSERVATIONES PRAEVIAE. Librum de gestis RABANI, seu HRabani, alio nomine 107.0039C| MAURI, monachi primum, dein abbatis Fuldensis, ac demum archiepiscopi Moguntini, scripsit Rudolfus, seu HRuodolfus, Rodulfusve, Fuldensis monachus, ipsius Rabani discipulus, is qui sanctae Liobae abbatissae Bischofheimensis Vitam in litteras retulit, editam in saeculi tertii parte secunda, ubi plura de Rudolfo diximus. Dubium est an HRuodolfus scholasticus et cancellarius, qui Ratgario abbate quasdam litteras donationum pro monasterio suo exaravit anno primo Ludovici Augusti, apud Pistorium pag. 524, idem sit cum Rudolfo isto: an vero Rudolfus subdiaconus, qui alias postea scripsit anno ejusdem Augusti octavo, pag. 530, et anno decimo, pag. 534, 535. Certe cum Rudolfus istius Vitae conditor fuerit Rabani discipulus, eum Ratgarii abbatis tempore, quo Rabanus Fuldae litteras docebat, jam cancellarium et scholasticum dictum fuisse non puto. Veri similius est, ipsummet esse Rudolfum subdiaconum, qui anno Ludovici octavo chartam condidit vice Althuringi presbyteri: ac proinde nondum cancellarius. 107.0039D| Presbyter deinde scholis praefectus est post Rabanum, quem suum ipsius praeceptorem vocat in prologis Vitae subjectae et sanctae Liobae, cujus Vitam aggressus est imperio venerandi Patris, ut ipse ait, ac praeceptoris mei HRabani. Eum oratorem, confessoremque suum, ac scholarum Fuldensium praefectum appellat Ludovicus Germaniae rex in charta donationis, cujus fragmentum refert Browerus in cap. 14 libri III Antiquitatum Fuldensium. Sane Ermenricus levita, Elewangensis monachus, Vitam sancti Soli nuncupat omni in arte celeberrimo domno Ruodulfo meo didascalo, a quo bonitatem ac doctrinam se in annis juvenilibus praelibasse fatetur. Rabani Vitam integram an absolverit Rudolfus, incertum; nusquam enim integra prodiit in lucem: sed deficit in enumeratione Rabani Operum, nulla ejus archiepiscopalis regiminis mentione facta, tum apud Serarium in Historia Moguntina, tum apud Colvenerium initio Rabani Operum, tum apud Browerum 107.0040B| in Antiquitatibus Fuldensibus, et Bollandum in Februario suo. 2. Hanc Rudolfi lucubrationem si legit, in justae 107.0040C| Vitae numero non habuit Joannes Trithemius, qui in prologo Vitae Rabani, quam tribus libris hortatu Alberti Moguntinensis pontificis digessit anno 1515, haec habet: « Nec mirum si plura gestorum ejus silentio pertransivi, quippe qui nullum ante me fixum, solidum et sufficientem de hac ipsa materia potui habere scriptorem, sed primus auctor esse sine praecedente compellor. » Et infra: « Plures, fateor, historiarum scriptores varia laudum praeconia de hoc beatissimo atque doctissimo viro in suis lucubrationibus passim hinc inde scripserunt: quorum tamen nullus Vitam ejus continuata serie composuit. » Propterea ad eam scribendam impulsus est Trithemius, illamque in tres, ut dixi, libros distinxit: quorum primus est de Rabani vita privata, secundus de ejus regimine abbatiali, tertius de episcopali. In ea lucubratione Trithemius aliquoties usus est testimonio Meginfridi Fuldensis monachi saeculo XII, ex volumine De temporibus gratiae, hactenus inedito, in quo Rabani saepius meminit. Caeterum etsi Trithemii 107.0040D| opus de Rabano spernendum non sit, ut tamen recuderetur, non visum est operae pretium, propter multiplicia errata quae in eo commisit: maxime cum istud opus exstet initio Rabani Operum et in Februario Bollandiano, ubi Godefridus Henschenius Rabani Vitam eruditis commentariis illustravit. Nobis proinde sat erit habere libellum Rudolfi, cui historicum Rabani Elogium vice commentarii praemisimus. 3. A sancto Bonifacio Rabanus Moguntiacensis episcopus, vitae sanctimonia praeditus, tertius est ex ordine sancti Benedicti, ex quo educti sunt quotquot fere illam sedem tenuerunt post Rabanum ad saeculum usque duodecimum. Omnino tredecim pumerabat Paulus, Langius, ex ipsius Chronico Citizensi. Non mirum proinde, si tot in illis partibus fuerint Benedictinae familiae monasteria, adeo ut « in sola provincia Moguntina » Trithemii tempore superessent « centum viginti quatuor abbatiae nostri ordinis, 107.0041A| praeter illas quae ab ordine dimembratae sunt, quarum numerus denarium superat, » teste ipso Trithemio in lib. I de Viris illustribus ord. S. Benedicti, cap. 2. PRAEFATIO AUCTORIS. 1. Scriptores rerum ecclesiasticarum cum sapienter, tum etiam utiliter instituerunt, vitas et facta justorum, et secundum divina praecepta viventium virorum, per litterarum revelationes tradere posteris. Merito a fidelibus magnis ideo laudibus extollendi, quod non invidiose silentes ea praetermiserunt; sed charitate, quae omnibus prodesse desiderat, abundantes, ad exemplum recte vivendi cunctis imitari volentibus fidei veritate subnixi protulerunt. Si enim non ita fecissent, nequaquam scire potuissemus 107.0041B| quid sancti patriarchae, quid prophetae, quid apostoli, quid etiam caeteri sancti martyres et confessores Christi gesserint, vel docuerint, quibusque signis et virtutibus ante vel post mortem suam claruerint; nisi ex eorum scriptis credita et intellecta nosceremus; qui ea non captandae propriae laudis intentione protulerunt, sed ut per ejusmodi exempla ad emendandos pravos mores humanae praesumptionis, et ad collaudandam divinae majestatis potentiam quorumcunque animos incitarent. Itaque eorum laudabile institutum pro modulo meo sequens, facultate qua valeo scribere nitor virtutes et miracula quae Deus per sanctos suos modernis temporibus facere dignatus est, quorum sacri cineres regionem nostram illati, quotidie fidelibus causa salutis 107.0041C| exsistunt, credens me non inaniter, imo utiliter, et mihimetipsi et multis aliis laborare: mihi quidem, quia praemium laboris mei cum eis, quos ob laudem Dei in simili opere sudantes imitatus sum, me habiturum esse per Dei gratiam confidens; aliis vero, quia rebus cognitis veneranda sanctorum solemnia fidelius amplectuntur, et majore mentis devotione accensi, in laudem Creatoris sui laetius assurgunt. 2. Temporibus igitur Ludovici imperatoris, qui post genitorem suum Carolum Magnum imperatorem, per annos septem et viginti Francorum tenuit imperium, multorum reliquiae sanctorum ab urbe Roma in Franciam delatae sunt: quarum aliae quidem ab eis adductae sunt, qui jussu dominorum suorum ut id efficerent Romam profecti sunt; aliae 107.0042A| vero per clericos sanctae sedis apostolicae et cives Romanae urbis allatae, vel per viam qua ferebantur, vel in locis quibus susceptae et conditae sunt, multis et magnis miraculorum signis, cujus essent apud Deum meriti claruerunt. Constat namque reliquias sancti Sebastiani martyris ab urbe Roma devectas, et ab Hilduino abbate apud Augustam Suessionum Al., Suessorum Galliae civitatem, in ecclesia sancti Medardi confessoris venerabiliter conditas, tantis et inauditis omnibus retro generationibus florere miraculis, ut revelatio eorum fidem excederet, nisi certum esset omnibus fideliter credentibus, quod Deus et Dominus noster Jesus Christus, qui gloriosus est in sanctis suis, mirabilis in majestatibus, faciensque prodigia, omnia quaecunque voluerit in 107.0042B| coelo et in terra sine ulla difficultate potest efficere. Ossa quoque beatorum martyrum Marcellini et Petri, Proti atque Hyacinthi, cum reliquiis sanct Hermetis, non minore miraculorum gloria in diversis sanitatibus infirmantium quotidie fulgent: quae et ipsa a Roma translata, et Einhardo abbati adducta, juxta Moenum Germaniae fluvium, in villa quae prius Mullinheim, nunc autem Saligunstat dicitur, digna celebratione a fidelibus venerantur. De quorum translatione simul et virtutibus, quas per eos Deus operatus est, quia diligenter memoriae traditum est, hic dicere omitto. 3. De ossibus vero beati Alexandri martyris, et aliorum sanctorum quorum nomina suis locis dicentur, scribendum esse censeo qualiter, et a quibus, 107.0042C| vel ad quae loca translata sint, quibusque signis et virtutibus, sive in itinere quo ferebantur, sive in locis quibus condita sunt, floruerint, memoriae mandandum: ut cum de translatione et miraculis eorum secundum veritatem gestorum fuerit sermo prolatus, quibus in locis a fidelibus veneranda debeant inveniri, per haec scripta valeat agnosci. INCIPIT VITA. 4. In ea parte Germaniae quam Franci qui dicuntur Orientales inhabitant, locus est ex nomine vicini fluminis Fulda vocatus, situs in saltu magno, qui moderno tempore ab incolis illarum regionum Bochonia appellatur: quem sanctus Bonifacius martyr, legatus in Germaniam ab apostolica sede directus, 107.0043A| et episcopus Moguntiacensis ecclesiae ordinatus, quia secretus erat et a populari frequentia valde remotus, impetravit a Karlmanno regi Francorum, et cum auctoritate Zachariae, sanctae sedis apostolicae summi pontificis, monasterium in eo constituit monachorum, anno ante passionem suam decimo, qui fuit ab Incarnatione Dominica quartus et quadragesimus et septingentesimus annus. 5. Huic itaque monasterio quintus a beato Bonifacio praefuit in regimine Rabanus abbas et praeceptor meus, vir valde religiosus, et in Scripturis divinis apprime eruditus: cujus omne studium fuit in meditatione legis Domini et in doctrina veritatis, curaque maxima circa disciplinam monasticam et profectum discipulorum. Mens ejus ad ea disponenda 107.0043B| quae ad cultum divinum pertinent semper erat intenta. Quotiescunque a curis saecularibus (quas, prout possibile erat, toto nisu declinabat) liber esse permittebatur, aut alios sacris litteris instruebat, aut in legendo vel dictando divinis Scripturis semetipsum pascebat. Inter haec et alia quibus in oratione, vigiliis et abstinentia, caeterisque virtutum titulis formam se sibi subditis praebebat, monasterium totum domibus apertis Forte, aptis et habitaculis congruentibus exstruxit; et ecclesiam ex diverso metallorum pretiosarumque vestium genere pulchra varietate decoravit. Per cellas quoque fratrum sibi commissorum et per alia loca multa ad se pertinentia, in quibus prius non erant, ecclesias cum permissione episcopi sui construxit: quas collectis undecunque 107.0043C| sanctorum reliquiis, eorum nomine et honore consecrari fecit. 6. Erant etiam per diversas provincias praedia monasterio subjacentia, partim ex donis regum, partim ex liberalitate fidelium personarum, propter amorem Dei et venerationem sancti martyris Bonifacii illuc collata: quorum alia quidem per villicos ordinavit, alia vero, et maxime illa in quibus ecclesiae fuerant, presbyteris procuranda atque disponenda commisit. E quibus, qui in Italia praedium procurabat, quod Adumar quondam comes sancto Bonifacio tradidit, nomine Addo, inde rediens, inter caetera retulit Alabingum Al., Halabingum quemdam, potentem in Italia virum, mandasse abbati, 107.0044A| quod cujusdam sancti martyris ossa vellet ei transmittere, si congruus ab eo venerationi illius locus exhiberetur, partemque haereditatis suae quam in Francia, unde oriundus fuit, habebat, solemni donatione loco illi conferre disponeret, ad deserviendum usibus eorum qui ibi essent servituri. Quibus ille auditis, quia multum in Domino gavisus, talium rerum desiderio non parum movebatur, absolutisque celeriter causis propter quas presbyter venerat, remisit eum in Italiam, mandans memorato viro Alabingo in translatione reliquiarum sancti illius martyris non segniter agendum; quin potius propter varios eventus rerum omni velocitate ut efficeretur esse festinandum. Jam se divinis officiis faciendis basilicam congruentem habere constructam, 107.0044B| et omnia parata quae ad susceptionem et cultum hujusmodi rerum usus exposcit; neque aliquid esse ex hac parte impedimenti, quin pollicitationem suam, si voluntas non defuerit, valeat implere. 7. Cumque profectus esset presbyter, ut in Italiam reverteretur, contigit ut quidam diaconus Romanae Ecclesiae, nomine Deusdona, veniret in Franciam, specie quidem quasi pro quibusdam suis necessitatibus regis opem imploraturus; re autem vera sanctorum quas secum habebat reliquias alicui religiosorum in Francia virorum daturus, cujus adjutorio posset inopiae suae aliquod capere supplementum. Transcensis igitur Alpium jugis, cum ad plana et campestria descendisset in finibus Alamannorum, venit ad quamdam villam, quae vocatur 107.0044C| Kentibruto, in pago Turihgawe, ubi ecclesiam cum reliquiis ingressus, cum benigne a presbytero susceptus esset, dedit ei partem reliquiarum beati Alexandri martyris sub altare ecclesiae collocandam. Quo facto, mox quanti meriti apud Deum esset miraculis declarantibus coepit ostendi. Audientes enim populi sanctorum allatas reliquias esse, debiles et aegrotos et variis incommodis afflictos undique coeperunt adducere, credentes per orationes sanctorum pristinam recuperare sanitatem. Inter quos femina quaedam, immundo spiritu possessa, basilicam introivit; cumque a presbytero juxta morem ecclesiasticum exorcizaretur, per os illius daemon respondit, si ab ea fuisset ejectus, statim in aliud vas 107.0045A| quod sibi in eadem regione concessum esset, ingredi deberet: Othmarum quemdam, quem intraturus esset, ex nomine designans. Ad quem presbyter, quia non procul habitabat, mox nuntium mittens, jussit ut, confessione facta, peccatorum poenitentiam ageret, ne forte facinorum suorum merito fieret inimici. Qui praeceptis obediens ad poenitentiam, quam diabolus semper aversatur, tota mente confugiens, insidias evasit inimici: daemon vero per virtutem sancti martyris ipsa die ejectus, feminam quam tenebat sanae mentis et incolumem reliquit. 8. Item quaedam femina, orationis causa veniens ad reliquias sancti, duas inaures aureas pro munere obtulit ad altare: quas ancilla, quae in ejus obsequio erat, super altare positas concupiscens, cum inter 107.0045B| caeteras mulieres quae advenerant orationi incumberet, optavit in corde suo ut eas cum justitia redemptas habere potuisset. Cumque inter orandum id animo volutaret, mox mirum in modum, aliis ab oratione surgentibus, ipsa se erigere nullatenus potuit; sed ita, ut super genua sua orationi incubuit, quodam rigore contracta permansit. Interrogata autem a presbytero causam peccati, cujus merito tan. subitam membrorum contractionem pertulisset, vel quid animo gereret quando in oratione procubuit, respondit nullam sibi aliam laesionis suae causam videri quam inaurium illarum concupiscentiam. Cui presbyter: Si sancti, inquit, Alexandri voluntas sit, ut eas, sicut desiderasti, possideas, surge et tolle illas de altari. Ad cujus vocem mox illa sanitate recepta 107.0045C| surrexit, linteumque quod circa caput suum habuit ad altare volens offerre, nullo conamine de capite potuit abstrahere. Quod cum videret presbyter, et ex recuperatione sanitatis intelligeret, puellae etiam inaures quas desideraverat divinitus esse concessas, datis ei inauribus ait: Accipe munus quod desiderasti, idque tibi gratis a sancto Dei, non pro temporali pretio cognosce esse donatum. Illa vero gratias agens Deo, et merita sancti Alexandri glorificans, domum cum domina sua gaudens reversa est. 9. Postea contigit quasdam pauperculas mulieres orandi gratia ad sanctas illas reliquias devota mente properantes venisse ad fluvium Turiseo; cumque non possent absque navigio transire, nec haberent 107.0045D| quod pro naulo darent, (non enim eis erant nisi quinque tantum panes ad viaticum) nauta autem cum vehementer instaret naulum ab eis exigens, tandem obtulerunt ei quatuor panes, uno tantum sibi ob necessitatem victus reservato. Sed cum ille adhuc non acquievisset, dederunt ei et quintum, magis eligentes ad tempus famem moribundi corporis perpeti, quam victuram perpetuo animam sanctae orationis fructu privare. Recepto autem quinto pane, in alteram amnis ripam feminas miser ille navigio transposuit; assumptisque panibus ac caeteris quas 107.0046A| simili inhumanitate contraxerat rebus, ad propria redire volens, subita nervorum duritia ita deriguit, ut de loco in quo erat ullo se conamine movere non posset; stabatque stupefactus, ac pavore perculsus cogitare coepit unde ei tanti mali contingeret casus. Tandem accusante conscientia in se reversus, scelus quod commiserat recognoscit; commissique poenitens, ad sancti reliquias, quae jam tunc ab omnibus fere regionis illius incolis religiosa veneratione frequentabantur, pro absolutione sua ire desiderat; statimque divina miseratione gradiendi facultatem recipiens proficiscitur, ecclesiam intrat, panes ante altare cum publica facinoris sui confessione deponit. Quos ut mulieres receperunt, integram sanitatem adeptus, domum suam cum gaudio repetivit. 107.0046B| 10. Item quidam de comitatu Geraldi comitis, nomine Perathgarius, filius Theodaldi, iter agens, cum venisset secus ecclesiam in qua sancti martyris positae sunt reliquiae, et vellet praeterire, admonitus a puero, qui comitatus est eum, ut ad sacras reliquias causa orationis paululum declinaret, respondit sibi tunc quidem esse festinandum propter legationem domini sui peragendam, tempore vero opportuno ad orationem esse veniendum. Inter haec verba subito equus cui sedebat, invisibili potentia fixus, stabat immobilis; et licet nimium calcaribus fatigatus, nullo modo ad ambulandum poterat impelli. Unde factum est, ut confusus ac pavore perterritus descenderet de equo; et quod prius equitando 107.0046C| facere contempsit, implevit ambulando. Perrexit igitur ad ecclesiam, et coram reliquiis sancti martyris expleta suppliciter oratione, agrum juris sui, qui possessioni ecclesiae illius contiguus erat, pro salute animae suae, solemni donatione ei contulit; sicque itinere suo, quo missus fuerat, libero cursu perrexit. 11. Alio quoque tempore contigit ut vir quidam de orientalibus Alamanniae partibus, cum sociorum suorum comitatu non modico, causa orationis ad praedictas reliquias veniret, portans secum donaria ad sacrarium Domini offerenda. Quae cum posuisset super altare, protinus elapsa in terram ceciderunt; factumque est, ut tertio superposita, nihilominus in terram corruerent. Unde presbyter intelligens aliquid 107.0046D| inesse latentis nequitiae menti vel actibus offerentis, ait ei ut sua tolleret, et ad propria remearet; monuitque eum circa salutem animae suae esse sollicitum, ac pura confessione et dignis poenitentiae fructibus conscientiam suam mundare, quo orationes ejus et munera deinceps Deo potuissent esse placabilia. 12. Erat vir quidam in eadem regione, Sigibaldus nomine, ex cujus servis inter caeteras multitudines, quae ad orandum confluebant, unus ad ecclesiam venit, susceptusque a germano suo ejusdem ecclesiae 107.0047A| servo, apud eum diebus aliquot mansit. Cum autem reverteretur, subito in itinere quo gradiebatur obmutuit. Qui vero cum eo erant, cognito quod acciderat, duxerunt illum ad dominum suum, eique gestae rei ordinem per omnia pandebant. Dominus vero servi statim eum remisit ad ecclesiam; et quia per merita sancti martyris Christi recuperata pristina sanitate curatus est, tradidit eum in loco reliquiarum ejus perpetuo serviturum. Multa quidem et alia in eodem loco divinitus fieri miracula a commeantibus celebri sermone nuntiantur, quae huic operi, ne forte prolixa narratio legentibus fastidium generaret, inserere nolui. Haec autem quae commemoravi, in quodam libello inde allato suscepi, et eodem ordine quo scripta erant, licet non eisdem verbis, 107.0047B| quia certa esse videbantur, inserui: ut ex his caetera, quae vulgari sermone referuntur, veracius credi et certius valeant sciri. 13. Supradictus autem diaconus, itinere quo coeperat, in Franciam venit, ac primum se ad Einhardum contulit, cujus supra mentionem feci (erat enim ei familiaris). Deinde, commendatis sub signaculo sanctorum reliquiis, ibi in ecclesia beatorum martyrum Marcellini et Petri conservandis, Moguntiam profectus est, ubi tunc erat quidam presbyter ex monachis nostris, nomine Theotmar, pro causis quibusdam ab abbate ad Otgarium archiepiscopum missus. Is cum diaconum vidisset, cognito quod esset Romanus, percontatus est ob quam causam tam procul a patria peregre esset profectus; auditisque 107.0047C| causis itineris, hortari eum coepit ut partem reliquiarum, quas se habere confessus est, suo donaret abbati, sciens se procul dubio ob id bene ab eo fore remunerandum. Placuit diacono suadentis consilium; factaque promissione dimisit presbyterum, die qua tunc inter eos convenerat, ad locum ubi reliquias dimisit, obviam ei reversurum; et si abbati conventio eorum placuisset, reliquias suscepturum. Ille ante cum festinatione monasterium revertens, primum responsa archiepiscopi retulit abbati; deinde quomodo cum diacono de reliquiis condictum habuerat, intimavit. Quibus ille auditis, valde gavisus est, volensque velociter experiri fidem sponsionis, remisit eum, et alterum cum eo presbyterum ex fratribus nostris, nomine Artharium, cum munusculis, 107.0047D| sicut promissum erat, diacono perferendis; ad cujus hospitium cum venissent, allatis muneribus, reliquias quas promiserat reposcebant. Tum ille: Deliberatum, inquit, habeo vobiscum pariter ad monasterium proficisci, et non solum partem reliquiarum, 107.0048A| sicut promisi, sed etiam totum, quod modo habeo ex omnibus, quas ad hanc terram attuli, vestro abbati offerre, ejusque fidei me cum eis pariter committere. Erat autem eo tempore festivitas sanctorum martyrum Marcellini et Petri, ad quam quia magna multitudo populi confluxerat, et diaconus quosdam ex eis apud quos hospitabatur suspectos habebat (veritus est enim, ne forte eorum machinationibus, vel fraude, vel violentia reliquias amitteret), visum est eis, non prius loco egredi, quam transacta festivitate populus ad sua remearet; miseruntque ad abbatem, diaconi voluntatem nuntiantes: ipsi interea quae itineri suo et subvectioni sanctarum reliquiarum necessaria videbantur parare curabant. Erat etiam non procul ab eis presbyter, unus ex fratribus nostris, 107.0048B| nomine Authadus Boll., Anthadus , praepositus locorum in illis partibus monasterio subjacentium, cui injunctum erat ut statutis temporibus inde necessaria fratribus administraret. Hunc statuerunt accersiri, quo facilius id quod inchoatum habebant et efficere moliebantur, fraterno roborati consilio, implere potuissent. 14. Qui cum venisset, et finita solemnitate populus ex maxima parte jam recessisset, paratis omnibus quae itineris eorum usus postulabat, loculum quo sanctae reliquiae erant reconditae elevantes, cum hymnis et laudibus ferre coeperunt, undique per viam confluentibus populis, et elata in excelsum voce divinas laudes cantantibus; ac sic iter eorum Domino prosperante, cum turba non modica quae feretrum 107.0048C| sequebatur, die altera ad monasterium venerunt. Fratres autem occurrerunt eis cum crucibus ac cereis, adventum eorum praestolante abbate in ecclesia beati Joannis Baptistae, quae erat in itinere eo, distans a monasterio Africum versus quasi stadiis novem. In quam pridie Nonas Junii cum sacris reliquiis intrantes, populo qui eos de diversis veniens per saltum secutus est, et jam reverti volebat, orandi ac vota solvendi spatium dabant. Quibus peractis levantes loculum, ad monasterium venerunt, ac basilicam beati Bonifacii martyris cum laude et laetitia ingressi, juxta altare, in parte meridiana feretrum cum sacris cineribus posuerunt. 15. Altera autem die Deusdona diaconus, et germanus frater illius, nomine Theodorus, laicus, primo 107.0048D| mane cum abbate ac duobus presbyteris, quorum ego alter eram, seorsum basilicam ingressi, loculum aperuerunt, et singulorum ossa sanctorum, sicut in pulvinis semotim condita fuerant, proferentes, abbati dederunt, coxam videlicet ac pedem sancti Alexandri 107.0049A| papae et martyris, et brachium Felicissimi diaconi, caput sanctae Concordiae martyris, ac partem de ossibus sanctorum apostolicorum Boll., episcoporum Fabiani Al., Faviani atque Urbani martyrum Christi; pedem beati Castuli, ac dentem sancti Sebastiani; de ossibus sanctorum Pamphili presbyteri et martyris, Papiae, Mauri, atque Victoris; sanctae quoque Felicitatis matris septem filiorum, et sanctarum virginum et martyrum Emmerentianae atque Basillae partes non parvas, in singulis sacculis seorsum conditas. Quas cum ille venerabiliter suscepisset, et cum honore ac reverentia deosculatas loculo reconderet, post paucos dies remuneratum diaconum ac fratrem ejus remisit in patriam, promittentes se cum aliis sanctorum reliquiis, 107.0049B| si eis vita comes ac divinus favor adesset, iterum ad eum esse venturos. 16. Postquam illi reversi sunt ut irent in patriam suam, evolutis diebus admodum paucis, memoratus abbas cum auctoritate Otgarii archiepiscopi Moguntiacensis ecclesiae, per Reginbaldum, coepiscopum ejus, ossa sanctorum martyrum Alexandri et Fabiani cum magno honore intulit in ecclesiam beatae Dei genitricis Mariae, ad septentrionalem plagam monasterii sitam, atque in arca saxea inclusis eorum plumbeis loculis ad orientem altaris collocavit IV Kal. Augusti, erigens desuper ligneum aedificium, mechanica arte fabricatum, quod argento et auro atque lapidibus pulchra varietate decoravit; addens etiam versus, quibus, unde, et quo, et ad quem Al., 107.0049C| ad quae loca translati sunt, declaratur, metrica lege compositos, et litteris aureis scriptos, hoc modo: Patronos vobis quaerite in auxilium. Reliquorum vero sanctorum ossa, qui supra nominati sunt, in arca, quam ad instar arcae foederis Dei ex ligno fabricatam atque deauratam cum cherubin ac vectibus Al., aspectibus suis in basilica beati Bonifacii martyris in absida orientali posuerat, condidit, 107.0050B| donec venerationi eorum locum congruum pararet. Quod et postea cum Dei adjutorio, quam celerrime potuit, devotus implevit. Haec autem gesta sunt anno ab Incarnatione Domini 835, indictione 13, regnante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Deo Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. 17. Post autem anno sequente venit quidam laicus ab urbe Roma, Sabbatinus nomine, cum sociis suis in Franciam, ferens secum reliquias; auditoque nomine supra memorati abbatis, cujus devotionem in divino servitio ac veneratione sanctorum longe lateque fama divulgabat, venit ad eum VIII Kal. Maii, deditque illi ossa sancti Quirini martyris, 107.0050C| qui fuit in Siscia urbe Pannoniae quondam episcopus, et ossa beati Romani militis, qui a beato Laurentio baptizatus, statim capitali sententia consecutus est martyrium; de corpore sancti Cornelii papae ossa tredecim, et de corpore sancti Callisti papae decem, de corporibus vero sanctorum Nerei et 107.0051A| Achillei ossa sexdecim, sancti autem Turturini ossa, et sancti Stactei de cineribus corporis maximam partem et ossa decem. Ille vero universa haec venerabiliter suscepta in aream, quam supra sub duobus cherubin positam diximus, supplici devotione collocavit. 18. Igitur dum haec agerentur, Addo presbyter abbatis, quem supra ad Alabingum quemdam pro suscipiendis alicujus sancti ossibus Italiam missum fuisse retulimus, corpus beati Venantii martyris in territorio Ariminensis urbis inventum sustulit, et in Franciam redire festinavit. Ac primo quidem propter metum incolarum illud occulte ferebat; deinde vero postquam Alpium juga transiit, et in fines Bajoariorum pervenit, jam securior effectus, feretro impositum, 107.0051B| confluentibus undique populorum turbis, et excelsa Deum voce laudantibus, detulit in cellam, quae vocatur Suolenhus, sitam in regione Sualaveldoni, et ad australem plagam altaris ecclesiae in feretro, sicut allatum erat, honorifice posuit. Erat autem eo tempore praepositus cellae illius ex fratribus nostris, nomine Santharatus; qui statim misso nuntio omnem rei gestae ordinem mandavit abbati, rogans sibi renuntiari utrum sanctas illas reliquias in eo loco ubi tunc erant permanere voluisset, an sibi ad monasterium transferri. Omnes enim populi regionis illius id petebant, idque summis votis optabant, ut corpus sancti martyris ibi habere mererentur, cujus opem in diversis infirmitatum sanitatibus quotidie sentiebant. Abbas vero cum audisset, mox de suis 107.0051C| duos monachos presbyteros misit ad praedictum fratrem, praecipiens eis quanta potuissent celeritate sanctas illas reliquias sibi afferrent. Erat enim jam tunc per omnes pene regiones illas celebre nomen sancti Venantii propter virtutes et miracula, quae Christus Dominus et rex martyrum per eum facere dignatus est. De quibus quae facta sunt in eodem loco, priusquam venirent qui ab abbate missi fuerant, paucis arbitror esse perstringenda. 19. Nam cum adhuc feretrum cum sacris ossibus juxta altare esset positum, quaedam femina de ipso pago, quae ante sex annos oculorum lumen amiserat, rogavit se illuc adduci, credens sibi per merita et orationes sancti Venantii Dominum propitiari. Cumque perducta esset, et ante feretrum 107.0051D| prostrata suppliciter orasset, visum recepit. Post haec altera mulier filium suum sexennem, ex utero 107.0052A| claudum, ante reliquias sancti martyris posuit, et expleta laude vespertina caeteris ad sua regressis, ipsa cum puero pernoctavit. Mane autem facto, sublatum adhuc, sicut fuerat, debilem domum reportans, in lectulum posuit; cellariumque suum, ut puero panem daret, intravit. A quo cum fuisset egressa, filium suum, quem claudum in lecto reliquit, cum aliis ejusdem loci pueris in platea ludentem reperit, ita sanum, ut nec signum aliquod in eo pristinae debilitatis remaneret. In quo liquido ostenditur quod suffragantibus meritis sancti Venantii puer ille sanatus sit, per virtutem ejus qui et filium reguli et puerum centurionis verbo curavit, et in omni loco praesentia suae majestatis quaecunque voluerit facillime potest efficere, Jesus 107.0052B| Christus Salvator noster, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Amen. Haec quidem duo miracula quae modo retuli, ab eis qui praesentes erant, et ea se vidisse testati sunt, didici: caetera vero quae scripturus sum, ipse coram positus vidi, quia ex eis qui ad perferendos sacros cineres missi fuerant unus eram. 20. Igitur cum venissemus ad locum quem Suolenhus vocari supra diximus, paratis celeriter omnibus quae ad devectionem sanctarum reliquiarum necessaria videbantur, prima luce post completum matutinum officium, celebratis ex more missarum solemniis, cum ingenti luctu ac moerore eorum qui ibidem erant remansuri, sanctum illum thesaurum sustulimus, atque iter ingressi portare coepimus. 107.0052C| Erat enim coelum grave nubibus obscurissimis, et quae cito in ingentem pluviam resolvi possent, nisi id virtus divina fieri prohiberet. Nam tota nocte illa sine intermissione pluebat; ita ut nobis iter illud ea die inchoari posse minime videretur. Sed superna gratia per merita sancti sui id quod timebatur longe aliter esse fecit. Nam ut pergere coepimus, mox dissipatis nubibus, coeli serenitas venit, et per viam luti parum inventum est. Rivi quoque, qui in tam magna et jugi pluvia, ut ea nocte erat, crescere solebant, pene nihil crevisse reperti sunt. Pergentes autem per singulas villas, obviis populorum turbis excipiebamur, qui nos in dicendis laudibus divinis, et in sacro onere ferendo non segniter adjuvabant, donec veniremus 107.0052D| in locum qui vocatur Holzkircha, situm in Alamannia; ubi congregata maxima multitudine promiscui 107.0053A| sexus et aetatis cum ingenti laetitia suscepti sumus. Erat autem ibi oratorium non grande, quod intrare ac feretrum inferre volentes, prae multitudine turbarum quae praeibant et quae sequebantur, minime potuimus; ac per hoc sub divo, in loco editiore altari erecto, ac feretro juxta illud posito, rursus missarum solemnia celebravimus: ubi inter celebrandum duae mulieres spiritibus immundis obsessae vexari coeperunt, et mox per virtutem Christi ac merita sancti Venantii, fugatis daemonibus, integerrimam mentis et corporis meruerunt recipere sanitatem. 21. Expleta autem missarum celebratione, cum populus ad sua revertisset, oratorium quod vicinum erat, sanctos cineres intulimus, ac feretrum 107.0053B| pone altare posuimus; ordinatis qui ibi excubias ducerent, atque divinis laudibus dicendis operam darent, ipsi nos in hospitium recepimus. In ipsa autem nocte, cum ad nocturnas vigilias divinae laudes dicerentur, quaedam mulier muta, per merita sancti martyris, soluto linguae vinculo, loquelam recepit. Nec multo post altera mulier spiritu immundo possessa, et brachium habens aridum, per orationes sancti martyris ejecto daemonio ita perfecte corpore et mente sanata est, ut die crastina feretrum cum caeteris ipsa portaret. Mane autem facto cum missarum solemnia agerentur, quaedam mulier, quae tribus semis annis caeca fuerat, visum recepit. Et altera, dextram manum habens debilem, per merita sancti consecuta est integram 107.0053C| sanitatem. 22. Cum autem inde promovere parassemus, et in ipso profectionis nostrae articulo solemniter a sacerdote diceretur oratio, unus ex clericis qui nobiscum erant, nomine Otheri, cui suscipiendorum munerum quae a populo offerebantur cura commissa fuerat, partem quamdam allatae pecuniae furatus Al., fraudans , subito cecidit, et in conspectu totius multitudinis, quae innumerabilis undique confluxerat, spiritui traditus immundo, vexari coepit, et eousque a daemonio possessus est, donec a circumstantibus allata pecunia, quam in zona absconderat, per merita et orationes sancti Dei martyris tam perfecte curatus est, ut ab eodem loco incolumis cum laude Dei ac publica sceleris sui confessione 107.0053D| feretrum comitaretur, donec loco suo sanctae reliquiae conderentur. Neque enim prius aliquid hujuscemodi insaniae ab infantia usque ad tempus illud in eo auditum aut visum est: sed nec postea, quandiu vixit, potestas in eum data est inimico. Igitur inde profecti venimus in villam quae vocatur Truthmuntiga, ubi juxta sacros cineres in ecclesia positos, quatuor mulieres in ipsa nocte ab immundis spiritibus liberatae sunt. 23. Nec praetereundum arbitror esse miraculum quod merito huic sancto Dei ascribitur. Ante enim quam ad praedictam villam ventum esset, quaedam 107.0054A| matrona nobilis, audito quod per regionem illam sancti Dei reliquiae veherentur (erat enim in via ad alium quemdam locum ire volens), relicto quo tendebat itinere, obviam nobis properavit, fibulamque suam auream, quam lingua Francorum spangam vocant, in ipso transitu perdidit. Quam cum diu cum omni comitatu suo, qui erat non modicus, quaereret, et minime reperiret, coeptum iter carpebat, dicens: Si Domino nostro Jesu Christo placet, cujus sancti famuli reliquiis supplex occurri, fibula quam perdidi facile est ut a quolibet inventa mihi restituatur. Venit ergo, et adoratis reliquiis, oblatisque muneribus cum rediret, occurrit ei quidam homo ignotus, eamdem fibulam prae se ferens in manu: quam cum illa suam fore dixisset: Recipe, 107.0054B| inquit, quia per orationes sancti, cujus reliquias venerata es, reddita est tibi. Atque ita mulier accepto quod suum erat, itinere suo pergebat, laudans et benedicens Deum. 24. Altera autem die celebratis primo mane missarum solemniis, cum sanctis cineribus iter ingressi, venimus in locum qui vocatur Hassarodt, in quo monasterium est monachorum, qui egressi cum crucibus et capsis sanctorum reliquias continentibus, divinas laudes concinentes, ex illa Leg., alia parte fluminis adventum nostrum exspectabant. Nos vero cum venissemus ad pontem fluminis, propter multitudinem quae ab Alamannia nobiscum venerat et jam redire volebat ut orandi locum haberet, parumper constitimus. In quo loco ex 107.0054C| accolis regionis illius non minima pars populi e diverso nobis occurrit, inter quos femina quaedam vellus lanae ferens, cum ad feretrum munus oblatura extenderet, lana quam tenebat, velut fumus evanuit. Quod cum vidisset illa, pavens ac tremens coepit quaerere presbyterum, cui peccatorum suorum confessionem daret, consiliumque suae salutis acciperet. Interrogata autem si lana quae de manibus ejus evanuit esset furtiva, confessa est non a se furatam, sed a quadam socia sua sibi fuisse donatam. Cumque res diligenti inquisitione vestigaretur, inventum est quod ovis a qua vellus illud sumptum erat, proprio possessori erat fraude sublata. Ibi quidem turba illa, quae nos, ut diximus, ab Alamannia prosecuta est, adoratis atque osculatis 107.0054D| sacris reliquiis, domum reversa est. Monachi vero qui nos in altera fluminis ripa opperiebantur, et alia multitudo quae nobis ibi occurrit, comitati sunt nos cum divinis laudibus usque ad eum locum, in quo simili modo ab aliis occurrentibus excipiebamur: quae tunc similiter, ut prior, facta oratione, ad sua reversa est. Hoc modo per singulos dies a mane usque ad vesperam comitantibus nos, et Kyrie eleison cantantibus populorum turbis, cum ingenti gaudio gradiebamur. 25. Cum autem appropinquassemus villae, quae vocatur Hamalunburg, sita super fluvium nomine 107.0055A| Sala, quae fuit quondam fiscus regius, donec ex largitate Pippini regis Francorum, partibus sancti Bonifacii martyris, solemni donatione collata est, occurrerunt nobis cum cereis et crucibus fratres nostri, qui habitant in cella, quae ob hoc quod ab eo quondam est habitata, Baugulfi vocatur, et cum eis ingens multitudo virorum ac mulierum ex diversis locis undique confluentium. Inter quos erat claudus quidam de ipsa villa, quam supra nominavi, qui propter cruris ac pedis unius imbecillitatem duobus se baculis ad incedendum sustentabat. Is, cum nobis paululum consistentibus populus qui occurrit sacras reliquias adoraret, in conspectu multitudinis per merita sancti martyris tam perfecte curatus est, ut ultra in ambulando baculorum adminiculo 107.0055B| non egeret. 26. Cum autem pergentibus nobis et sacrum onus ferentibus ventum esset ad fluvium, invenimus abbatem nostrum cum sacerdotibus ac monachis et magna multitudine hominum, in altera ripa fluminis adventum nostrum exspectantem. Erat quidem ibi transitui nostro navis parata, sed non in apto loco ad terram subducta; idcirco praeceptum est nautis ut eam nobis obviam ducerent, qui longe sursum ab eo loco ad littus venimus. Illis vero festinantibus ut jussa explerent, cum funem solvissent, et in navem descendere parassent, subito e manibus eorum lapsa in amnem, vi quadam invisibili contra impetum fluminis acta ferebatur, donec ad locum quo sacrum onus susceptura erat littori applicita pervenit. Transpositis 107.0055C| autem reliquiis, et in prato adjacente missarum solemniis propter multitudinem sub dio celebratis, cum in oratorium quod in villa erat feretrum cum sacris cineribus poneremus, mulier quaedam nervorum contractione ita curvata, ut penitus ad videndum coelum se erigere non posset, cunctis qui aderant videntibus, coram sancti Dei reliquiis ab incommodo, quo jam per multos annos laborabat, in momento temporis virtute divina liberata est. Postera die inde profecti, venimus in locum vocabulo Lihtolvesbah Lichtesbach , qui est in saltu Buconia, quatuor leucis distans a Vuldensi coenobio: ubi suscepti ab accolis silvae, quorum magna multitudo obviam venerat, cum in oratorio feretrum posuissemus, 107.0055D| quaedam mulier paupercula filium suum sexennem, a nativitate surdum et mutum, in ulnis ferens, ante sancti reliquias posuit, ibique pernoctans, die 107.0056A| crastina, ut populi dicebant, audientem et loquentem reportavit. 27. Nos vero completis matutinorum laudibus, missarumque solemniis rite peractis, cum populis divinas laudes concinentibus iter ingressi, cum venissemus ad conspectum monasterii, ecce abbas noster, qui nos pridie praecessit ad ordinandam susceptionem sanctarum reliquiarum, obviam venit, et cum eo omnis multitudo fratrum nostrorum, exceptis quos vel aetas vel infirmitas exire prohibuit, cum crucibus et cereis, portantes in loculis ossa beatorum martyrum Urbani et Quirini, quae de Roma nuper allata supra memoravi. Erat etiam cum eis et Reginbaldus chorepiscopus, et infinita hominum multitudo, qui propter litanias majores, quae tunc 107.0056B| Idibus Maii mensis, de diversis locis ad monasterium convenerant. Cumque suppliciter adorassent cum summa veneratione, susceptum corpus sancti Venantii martyris ecclesiam sancti Joannis Baptistae, quae distat (ut praefatus sum) a monasterio quasi stadiis novem, cum hymnis et laudibus intulerunt. Quod Reginbaldus chorepiscopus facta oratione in absida ecclesiae ad orientem altaris in arca saxea recondidit, cineresque sanctorum martyrum Urbani et Quirini pariter deposuit, singulos seorsum in singulis loculis inclusos: ubi, orationibus eorum fideliter Deum deprecantibus, beneficia praestantur usque in praesentem diem, ad laudem et gloriam Domini nostri Jesu Christi, qui cum Deo Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula 107.0056C| saeculorum. 29. Post haec allatae sunt ei reliquiae sanctorum 107.0057A| episcoporum Cornelii atque Callisti, et sanctorum martyrum Agapiti, Georgii, Vincenti et Maximi, sanctarum quoque virginum, Caeciliae, Eugeniae, Dignae et Emeritae, atque Columbanae. Attulit autem eas quidam clericus Italicus, nomine Felix, anno ab Incarnatione Domini 838 Boll., 837 , die quinto mensis Aprilis. 30. Post cujus reditum, non multis diebus interpositis, Theodorus frater Deusdonae, cujus supra mentio facta est, cum quodam socio suo Sabbatino, ab urbe Roma profectus Alamanniam venit: et, sicut dudum promiserat abbati, sanctorum reliquias secum detulit, ossa videlicet sancti Quirini, qui in Siscia Pannoniarum oppido quondam episcopus erat, et temporibus Diocletiani imperatoris sub Amantio 107.0057B| praeside inter multas quas pro Christi nomine pertulit passiones, ligata ad collum mola in flumen praecipitatus est. Cumque diutissime super undas nataret, cum spectantibus locutus est, ne suo terrerentur exemplo, et vix oratione a Domino, ut mergeretur, obtinuit. Cujus corpus inventum, et a fidelibus honorifice sepultum est pridie Nonas Junii. Incursione autem barbarorum in partes facta Pannoniae, populus Christianus, accepto corpore beati Quirini martyris, Romam fugit, et sacras reliquias via Appia, tertio milliario ab Urbe, in ecclesia apostolorum Petri et Pauli, ubi aliquandiu jacuerunt, sepelivit in loco qui dicitur Catacumbas. 31. Detulit item et reliquias Urbani papae et confessoris, cujus doctrina suo tempore multi coronati 107.0057C| sunt martyrio; ossa quoque sanctae Caeciliae virginis, quae sponsum suum fratremque ejus Christo lucrata, martyres fecit; et ipsa deinde martyrizata, ignem quidem superans, sed ferro occisa sub Almachio Urbis praefecto; necnon et ossa sanctorum Tiburtii et Valeriani atque Maximi, quorum primi quidem sub praedicto Almachio Urbis praefecto, fustibus caesi et gladio sunt percussi, ultimus vero tandiu plumbatis verberatus est, donec redderet spiritum. Attulit quoque ossa sanctorum Agapiti, Januarii et Magni, diaconorum beati Sixti papae, qui cum eo sub Decio decollati sunt, sicut in gestis pontificalibus legitur. Zenonis quoque diaconi et Hippolyti martyris 107.0058A| ossa, qui tempore Decii imperatoris ligatus pedes ad colla indomitorum equorum, et per cardetum tractus, emisit spiritum. Aquilae etiam atque Priscillae, uti Actus apostolorum testantur, quondam comitum Pauli, sacrosanctas reliquias detulit; de quibus per viam, qua ferebantur, magnum atque inauditum contigit miraculum, vero etenim cruore visae sunt maduisse, nam tantus humor sanguinei coloris de loculo in quo conditae fuerant distillavit, ut vestes quoque portantium inficeret, mentesque spectantium rei novitate percelleret. 32. Igitur cum venissent, suscepit eos Santhratus frater noster, quem cellulae Suolonis praepositum fuisse supra diximus (Num. 18). Et adventum quidem eorum cum celeritate nuntiare curavit abbati; 107.0058B| reliquias vero in loco qui vocatur Holtzkircha honorifice collocavit, sabbato sancto Pentecostes V Kalendas Junii. Convenit autem illuc multitudo magna virorum ac mulierum, inter quos adducta est puella quaedam duodennis, a nativitate caeca et brachiis cruribusque contracta: quae per merita et orationes in ipsis vigiliis et sanitatem membrorum et usum recepit oculorum. Inde post dies duos vel tres Boll., dies octo mulier quaedam caeca usum recepit, et hominis cujusdam a nativitate muti ad loquendum lingua restituta est. Post haec die tertia quaedam mulier, quae tribus continuis annis nihil videns, per merita sanctorum lumen recipere meruit. Et sequenti die alterius mulieris manus contracta, pristinae restituta est sanitati. 107.0058C| 33. Igitur dum talia apud reliquias sanctorum divinitus agerentur, venerunt qui ab abbate missi fuerunt, ex monachis nostris presbyteri tres, quorum unus vocabatur Megingoz, alter Oedoltus dicebatur, tertius autem Theothmarus erat, idem cujus feci mentionem (Num. 13) in translatione reliquiarum beati martyris Alexandri. Qui secundum mandatum quod habebant, acceptis sanctorum ossibus quae allata fuerant, cum honore et reverentia ferre coeperunt. Comitata est autem eos multitudo magna virorum ac mulierum psallentium, et divinas laudes gratulabunda voce canentium. De pagis quoque et de villis certatim populi confluxerunt, adducentes secum 107.0059A| spiritibus immundis obsessos, et diversis infirmitatum generibus afflictos; credentes per merita et orationes sanctorum desideratam recipere sanitatem. Inter quos adducta est mulier daemoniaca, nomine Ruodmwi. Erat enim de potestate sancti Kiliani martyris, habitans in villa quae vocatur Ascbah. Mox igitur ut pervenit ad conspectum loculi quo sanctorum reliquiae ferebantur, arrepta ab immundo spiritu diu multumque torquebatur, donec per Dei gratiam in conspectu multitudinis tam perfecte curata est, ut deinceps incolumis et sanae mentis in Dei laudibus perseveraret, quae prius frequenter hujusmodi incommodo laborare solebat. 34. Hoc quidem gestum est sexta feria XIV Kalendarum Augustarum. Abbas vero circa honorem sanctorum 107.0059B| magnam gerens sollicitudinem, me et quosdam ex fratribus Al., quosdam fratribus obviam misit, praecipiens ut ossa sanctorum martyrum Januarii et Magni dimitterentur in monasteriolo, quod vocatur Holtzkircha, situm in provincia Waldsazi; caeterorum vero sanctorum reliquiae ad se ducerentur. Occurrimus autem eis in villa quae dicitur Biscofesheim: ubi in Dei laudibus pernoctantes et excubias ducentes, altera die, quae erat Dominica, ad Holzkiricham cum sanctis reliquiis pervenimus; positoque in ecclesia juxta altare feretro, cum sacra missarum solemnia celebrarentur, mulier quaedam a daemonio curata est. Nam cum miserabiliter in conspectu populi cruciaretur, musca nigerrima et mirae magnitudinis ab ore ejus visa est avolare, post cujus egressum 107.0059C| recepta mentis sanitate curata est. 35. Sequenti autem die, relictis ibi, ut praeceptum erat, ossibus sanctorum martyrum Januarii et Magni, atque in loculo, sicut allata fuerant, pone altare venerabiliter positis, cum caeteris sanctorum reliquiis profecti sumus, prosequentibus nos fratribus et magna multitudine hominum regionis illius. Undique etiam ducebantur infirmi et variis passionibus affecti: inter quos puella quaedam, nomine Sclina, in ipso itinere quo gradiebamur, arrepta a daemonio cucurrit, et morsu feretrum apprehendens, mox sanae mentis effecta est; acceptoque sanctae crucis vexillo, gaudens et laudans Deum, sanctorum reliquias praecedebat. 107.0059D| 36. Cumque venissemus ad Moenum fluvium, sanctimoniales de monasterio quod vocatur Zellinga cum crucibus et cereis egressae nos susceperunt; ingressique cum sacro onere ecclesiam, ut populus qui nobiscum venerat, et jam tunc reverti volebat, locum haberet orandi ac vota solvendi, sexta hora diei solemnia celebravimus; quibus expletis cum omni illa multitudine venimus ad navem. Erat etiam ex adverso 107.0060A| in altera ripa fluminis turba non modica, adventum nostrum operiens. Nobis autem cum sacris ossibus navem ascendentibus, ecce ancilla quaedam Mathildae abbatissae monasterii illius, nomine Liobsuind, morbo contracta vetusto, et humo ita acclinis, ut ad videndum coelum nequaquam se erigere valeret, venit reptans pedibus, manibus scammelis innixis; cumque navem vellet ascendere, nec posset, unus ex nostris fratribus, Gozmundus nomine, elevatam posuit in navem: transpositis autem nobis et in littus alterum cum sacris ossibus egressis, mox mirum in modum per virtutem Dei et merita sanctorum mulier ita curata est, ut sine cujuspiam adjutorio se erigeret, ac scammelis, quibus eatenus innitebatur, summitatem feretri tangeret. Stabat etiam 107.0060B| adhuc innumerabilis multitudo promiscui sexus et aetatis ex utraque parte fluminis, inter quos erat Reginolfus quidam presbyter Humberti (V. num. 38) episcopi, qui ascenso editiore loco mulierem sanam populis in divina laude clamantibus ostendit, ut gesto miraculo multi testes, multi etiam Dei fierent laudatores. Sed et domina illius attestata est ex multis annis eo morbo contractam illam et inutilem effectam, usque ad id temporis perseverasse, quo per Dei gratiam et sanctorum ejus ab ejusmodi incommodo liberata est. 37. Inde profecti cum divino adjutorio die tertia, hoc est VIII Kalend. Augusti, ad monasterium pervenimus. Egressi autem fratres cum crucibus atque cereis occurrerunt nobis in clivo montis qui vocatur 107.0060C| Hurodleichesberg. Turba autem non modica ex accolis eremi, partim quidem nobiscum, partim vero obviam veniens, illuc confluxerat. Substitimus paululum, ut convenientibus spatium daretur orandi; et ecce mulier quaedam, quae erat ab annis decem et eo amplius clinica, portabatur. Cumque perlata a portantibus feretrum tetigisset, continuo recepta omnium sanitate membrorum, gaudens et laudans Deum, remeavit ad propria. Fratres vero susceptas sanctorum reliquias cum hymnis et laudibus in ecclesiam beati Bonifacii martyris intulerunt, positasque cum loculo, sicut allatae fuerant, juxta altare beatorum apostolorum, die noctuque congrua veneratione frequentabant. 38. His ita gestis, cum dies aliquanti transissent, 107.0060D| vir venerabilis Rabanus abbas Humbertum Wirziburgensis ecclesiae episcopum invitavit ad monasterium, quod Holzkiricha vocari jam supra dictum est; et quia ad ejus dioecesim locus pertinebat, cum illius auctoritate ossa sanctorum martyrum Januarii et Magni venerabiliter ibi in arca saxea ad orientem altaris collocavit VIII Kal. Novembris: super quam ligneum erigens aedificium, auri argentique metallo 107.0061A| pulchra varietate decoravit, scriptis in circuitu metricis versibus litteris deauratis, hoc modo: 39. Igitur ex eo tempore quo eorum sacrae reliquiae ibi conditae sunt, divina usque hodie populis praebentur beneficia. Per orationes enim et merita eorum debiles et infirmi curantur, et ab obsessis corporibus daemones effugantur, ac desiderata fideliter orantibus vota praestantur. Ex quibus pauca miracula, quae ab his qui praesentes erant, et ea se vidisse 107.0061B| testati sunt, ad meam notitiam litteris denotata, breviter intimare curavi. Villa est ab eo monasterio passibus mille distans ad Meridiem, nomine Gundichenhus, ex qua mulier quaedam nomine Adalburg, cum sedisset ad mensam cum marito suo, ut cibum caperet, subita contractione nervorum ita deriguit, ut unguibus in palmam defixis nequaquam digitum a digito potuisset explicare. Quod cernens ejus maritus, quanta potuit celeritate, praedictam ad monasterium presbyteris et fratribus loci illius praesentavit, supplicans ut pro sanitate illius divinam clementiam precarentur. Ducta est igitur ad memoriam martyrum, fratribusque vespertinum celebrantibus officium, et illa coram altari prostrata et orante, dextera ei manus restituta est; altera autem die, 107.0061C| circa horam tertiam, recepta etiam sinistrae manus sanitate, cum gaudio remeavit ad propria. 40. Altera quoque villa est etiam non longe ab eodem monasterio, nomine Hohhus, in qua puella quaedam, cum staret ad textrinum opus, subitaneo impetu spiritus maligni arrepta, manibusque contractis inutilis effecta est. Cumque per continuos tres dies ac tres noctes aestuans et vociferans, multa ignota quasi cognita loqueretur; sanctam Gerdrudam appellabat, aliorumque sanctorum nomina proclamabat: inter caetera quoque affirmabat Luciam de coelis descendentem se admonere ut ad sanctum Januarium Magnumque martyres properaret, aiebatque se praedictos sanctos videre, et usque ad locum ubi requiescunt nominatim exprimens, ire desiderabat. 107.0061D| Quo cum fuisset a parentibus adducta, presbyteris ac monachis loci illius eadem ex ordine replicavit. Pater autem puellae tres denarios super contractam filiae suae manum positos, dextera sua manum illius ad altare cum munere porrexit: quod cum factum fuisset, mox mirum in modum per orationes sanctorum, in uno eodemque momento et denarii super altare ceciderunt, et puellae integra mentis ac manus sanitas restituta est. 41. Erat etiam illis temporibus mulier quaedam in villa quae dicitur Erlabah, distans a monasterio leucis duodecim, quae per decem annos continua immundi spiritus vexatione laborabat. Hanc parentes sui plena 107.0062A| fide perduxerunt ad memoriam sanctorum martyrum stante Eburhardo presbytero juxta altare, ac missas celebrante. Cumque pro ea fuisset oratum, subito immundum nescio quid ac fetidum evomuit, pariterque cum vomitu egresso daemonio curata et sanae mentis effecta est, factaque peccatorum suorum confessione, gaudens et laudans Deum reversa est ad domum suam. 42. Vir quidam erat in regione illa, Freviricus nomine, de villa quae vocatur Bettinga; cujus ancilla, vocabulo Gersuind, subito obmutuit, ac per septem continuos dies muta permansit; octavo autem die ad memoriam martyrum adducta, per merita eorum pristinae restituta est sanitati. Nam cum in ecclesia publice missarum agerentur solemnia, et lectio legeretur 107.0062B| Evangelii, stantibus omnibus juxta morem cum silentio et reverentia, illa repente quasi vi quadam acta erupit in vocem, et Kyrie eleison coram omni populo exclamavit, ac sic per virtutem Dei et merita sanctorum martyrum recepta locutione domum reversa est. 43. Dies erat natalitius sanctorum martyrum Januarii et Magni: praeceptum est omnibus ad jus monasterii illius pertinentibus, viris ac mulieribus, ut ea die a rurali ac servili opere vacarent, diemque festum dicarent. Contigit in villa quadam, quae a Schlavis Al., Schavis Christianis habitabatur, ut unus eorum, parvipendens honorem sanctorum, cum suis exiret in agrum, metensque segetem et messem, congregaret in acervos, caeteris solemnes ferias celebrantibus. 107.0062C| Interea igitur aer densissimas crevit in nubes, et tempestas saeva exorta est, fulgura ventique vehementer undique ferebantur, coruscationes quoque valde terribiles, et fulgura discurrentia horrorem nimium mortalibus ingerebant; factumque grande miraculum, Domino discernente inter venerantes et festa sanctorum ejus contemnentes. Omnes enim acervi frugum quos miser ille ea die messos congesserat coelesti igne consumpti sunt, caeteris quos vel ipse, vel concives ejus pridie messuerant illaesis permanentibus; tantusque timor ex hoc omnes perculit in circuitu, ut deinceps festa sanctorum summa colerent reverentia. 44. Contigit etiam in die solemnitatis ut puella quaedam de villa Munbrunnosi, nomine Selina, filia 107.0062D| Bernalahi, de quotidiana vexatione maligni spiritus tam perfecte sanaretur, ut ab ea die nequam spiritus nunquam eam invaderet. Talibus quidem miraculis et aliis innumerabilibus, quae brevitati studentes omittimus, Dominus noster Jesus Christus declarare dignatus est merita sanctorum suorum Januarii et Magni, quorum ossa ordine supradicto translata et condita esse constat. Caeterorum vero corpora sanctorum, quae vel eodem quo isti, vel alio tempore, adducta sunt, quo translata et condita sunt juxta fidem gestorum declarabo. 45. Locus est a monasterio Fuldensi decem et eo amplius leucis distans, ad Boream, nomine Rathesthorph 107.0063A| , a monachis quidem habitatus, sed ad praefatum monasterium eo tempore ad Rabanum abbatem pertinentibus: in quo pulchram et divinis officiis congruentem noviter exstruxit ecclesiam, quam picturis et diversorum varietate metallorum decenter ornavit, altaribus et crucibus auro argentoque paratis vasisque diversi generis, quae divinus cultus exposcit, congruenter adhibitis. In quam cum auctoritate Humberti, qui Herilolfum presbyterum illuc vice sua miserat, ossa beatae Caeciliae virginis, et sanctorum martyrum Tiburtii et Valeriani intulit, atque in sarcophago saxeo post altare posuit, singulorum ossibus in loculis singulis seorsum conditis, erectamque desuper, ut ei moris erat, ligneam tumbam auro paravit et argento. Titulum quoque rei gestae seriem 107.0063B| declarantem, metrico carmine compositum, litteris deauratis in circuitu conscripsit, in hunc modum: 46. Aedificavit etiam ecclesiam valde conspicuam 107.0063C| in monte excelso, duodecim fere stadiis ad Orientem a suo monasterio distantem: quam cum ex praecepto Otgarii archiepiscopi per Reginbaldum chorepiscopum ejus in honorem beatorum apostolorum, patriarcharum, prophetarum, martyrum, confessorum atque virginum, omniumque sanctorum spirituum coelestium fecisset consecrari, intulit in eam ossa sanctae Felicitatis matris septem filiorum martyrum, et sanctae Concordiae; sanctarum quoque virginum Basillae, Emmerentianae, Candidae et Eutropiae quibus addidit ossa ac vestimenta sanctorum Aquilae et Priscillae, V Kalend. Octobr., erectamque desuper, sicut et in caeteris fecerat, ligneam fabricam auro argentoque decoravit, scriptis ex 107.0064A| utraque parte versibus, qui gestae rei ordinem declararent, hoc modo: 47. Transtulit quoque eadem die ossa beatae Leubae virginis, cujus Vitam atque gesta brevi dudum libello comprehendi; et posuit ea in crypta ejusdem ecclesiae post altare, in honorem sanctae Dei Genitricis, sanctarumque virginum Christi dedicatum, in arca saxea, quam etiam ligno circumdatam auri argentique metallo decenter ornavit. 107.0064B| 48. Sequenti autem die per manum praedicti chorepiscopi collocavit reliquias sanctorum episcoporum Cornelii, Callisti, Sixti, Sinisii, Nicasii et Felicis, Stactei quoque et Pamphili presbyterorum, et sanctorum martyrum Crispini et Crispiniani, Nerei et Achillei, Sebastiani quoque, Castuli et Romani, Papiae et Mauri, atque Valeriani, sanctarumque virginum Caeciliae, Eugeniae atque Anastasiae martyrum Christi in ecclesia beati Bonifacii martyris, in loco quo prius sanctum corpus illius quiescebat. Aedificavit enim ibi turrem lapideam post altare, in cujus turris summitate media condidit praedictorum ossa sanctorum, arcae saxeae diligenter inclusa: super quam culmen ligneum columnis quatuor sustentatum 107.0064C| erigens, auro ornavit et argento. Intra quod arcam oblongam quadrangulo schemate factam posuit, quam etiam auro et argento atque lapidibus ornans, singulorum sanctorum imaginibus decenter expressis decoravit, versusque quasi ex persona ejusdem arcae prolatos in circuitu conscripsit, hoc modo: 49. Aliorum autem sanctorum reliquias de diversis partibus orbis plurimas congregavit, atque in 107.0065B| oratoriis, quae tempore sui regiminis numero triginta construxerat, et ab episcopis in quorum dioecesi fuerant, dedicari fecerat, honorifice collocavit. De quorum locis et consecrationum auctoribus atque temporibus, sanctorumque nominibus, quorum spoliis illustrantur si vita comes et divinus favor adfuerit, locis opportunis scire volentibus declarabo. 50. Cum igitur vir ille venerabilis monasterium sibi commissum per annos viginti nobiliter rexisset, deposito curae pastoralis pondere, ad ecclesiam, quam ad Orientem monasterii in monte constructam esse supra dixi (Num. 46), se contulit: ibique manens ac Deo serviens, coelesti philosophiae vacabat. Erat enim in Scripturis a pueritia valde studiosus, et secundum donum sibi coelitus datum 107.0065C| lectionem divinorum librorum plurimum adamavit, atque in his saepius meditatus est. Unde etiam hortatu fratrum suorum atque amicorum aggressus est scribere expositiones librorum divinorum, tam Veteris quam Novi Testamenti. Nam, ut ipse testatus est, primum scripsit anno aetatis suae circiter trigesimo in laudem sanctae crucis duos libellos, hoc est unum metrico stylo, cum figuris mysticis, quae in divinis libris longe ante praenotatae sunt, ut in his manifestaretur Christi passio et redemptio nostra, in figura sanctae crucis esse praenuntiata; in quo etiam soluta oratione subjecta est uniuscujusque figurae explanatio: et sic viginti octo, excepta superliminari pagina, videntur in ea contineri figurae, 107.0066A| simul cum expositionibus suis. Sequentem autem libellum ideo conficiendum putavit, quem etiam in viginti octo capitulis breviavit, ut locutionem metrici prioris libelli in eo lucidiorem faceret. Post haec scripsit ad Heistolfum archiepiscopum de Institutione clericorum libros tres, in quibus de ecclesiasticis ordinibus, et officiis diversis quae in ecclesia geruntur, ratio demonstratur, et ordo discendi ac modus dicendi verbi Dei declaratur. Ad quem etiam scripsit tractatum super Evangelium Matthaei, consummans illum octo libris. Cujus et hortatu fecit homilias diversas per totum annum, ad diversas festivitates. Et de variis vitiis atque virtutibus subjunxit sermones ad praedicandum populo Dei. 51. Post haec rogatu episcoporum, Frecholfi videlicet, 107.0066B| Fridurichi et Humberti, scripsit in Octoteuchum Boll., Pentateuchum commentariorum libros XXIX, hoc est in Genesim libros IV, in Exodum libros IV, in Leviticum libros VII, in Numeros libros IV, similiter et in Deuteronomium libros IV, in Jesu Nave libros III Boll., IV , et in Judicum libros duos, in Ruth quoque librum unum. Fecit etiam, rogatu Hilcwini abbatis, libros IV in expositione libri Samuelis et Regum. Similiter Ludovico imperatore hortante, in Paralipomenon edidit libros IV. Scripsit praeterea expositionem in historiam Judith, librum unum; et in historiam Esther similiter librum unum; quos tradidit Judith Augustae. Librum quoque Machabaeorum priorem, petente Geroldo archidiacono, libellis duobus explanavit, sequentem 107.0066C| vero libello uno. Librum quoque, qui nuncupatur Sapientiae, hortatu Otgarii archiepiscopi in tribus libellis, prout potuit, enodavit; et librum Jesu filii Sirach, qui appellatur Ecclesiasticus, decem libris similiter elucidavit. In Jeremiam quoque prophetam XX libros expositionis juxta sensum majorum edidit. In Epistolas quoque Paul hortatu Lupi diaconi collectaneum fecit, colligens de diversis opusculis sanctorum Patrum sententias eorum, et in ordinem disponens, in XXX libris illum determinavit. 52. Sunt quoque alia opuscula ejus, quae ad interrogata diversorum ei respondere necessarium fuit: quorum unum est de coepiscoporum Ordinatione, 107.0067A| super quo ad Drugonem archiepiscopum scripsit librum unum. Ad Notingum quoque episcopum Veronensem, de Praescientia ac praedestinatione Dei, de gratia et libero arbitrio scripsit librum unum: in quo, quid recte sentiendum esset, ostendit. Nam ad Ludovicum imperatorem scripsit librum unum contra eos qui oblationem secundum Regulam sancti Benedicti destruere volebant: cui et misit epistolam consolatoriam post calamitatem quae ei accidit ex parte filiorum suorum et optimatum; in qua ex divinis testimoniis ostendit quod falsum judicium non potest recte condemnare innocentem: in qua etiam novissime provocat eum ad indulgentiam in se commissorum. Postea hortatu ejusdem fecit collectarium unum de sententiis divinorum librorum, in 107.0067B| quo primum testimoniis divinis probavit, observandum 107.0068A| esse honorem parentum, et subjectionem potestati a Deo ordinatae, deinde de diversis speciebus virtutum, et e contrario vitiorum, testimonia de auctoritate divina in eodem opere subjunxit, demonstrans qualiter cuicunque ordini in Ecclesia Deo militandum sit, quod opus XI capitulis consummavit. Ad interrogata quidem Bonosi abbatis respondendo, quomodo cognationis commistio declinanda sit, et magica ars divitanda, confecit librum unum. Scripsit quoque libellum unum ad Otgarium archiepiscopum, in quo primum de poenitentia legitima et spe indulgentiae; deinde diversa capitula de canonibus diversorum conciliorum subjunxit, ad corrigenda hominum vitia et instituta religionis Christianae roboranda. Praeterea quoque Macario monacho petente 107.0068B| de computu confecit dialogum unum.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 13 "AucInc.FrCoAr 13 Auctor incertus Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" Fragmentum contra Arianos In miscello codice Vaticano Regio DLVII, p. 6 et 7, duae exstant membranae saeculo ferme XI scriptae, in quarum priore contineri partem cognovi sermonis de symbolo adversus paganos et Arianos, quem inter spurios Augustinianos collocant Maurini editores, in tomi VIII appendice, p. 11, sqq. In posteriore autem membrana, quae manu eadem perscripta est, fragmentum item legebam contra Arianos, quod ego cum considerarem, pertinere suspicabar ad tractatus illos Augustini contra praedictam haeresim quos deperditos esse scimus. Equidem sentio me periculose admodum de hac re pronuntiare; fieri enim potest, ut vel Augustini cognitum fragmentum sit (de qua re vestigare altius per angustias temporis nequeo) vel cujuslibet alterius Patris, quorum permulta contra Arianos scripta exstant, et a me pleraque sunt lectitata, quin tamen hanc particulam in iis me legisse nunc recorder, quamquam aliquid haud scio an simile me vidisse alicubi pene commemini. Verum quid prohibet, quominus praedictam membranam hoc loco lectoribus meis post Ariana fragmenta exhibeam; quae sive alibi edita est, sive secus, catholicam veritatem belle propugnat? Certe hanc ipsam Arianorum objectionem de genito et ingenito proponunt sibi dissolvuntque sapienter Basilius, orat. contra Arr., ed. Garn., t. II, p. 194; et Ambrosius, de Incarn. sacramento, capp. 8 et 9 ; itemque Augustinus de Trin., V, 4, qui et de illa sic prooemiatur: Inter multa quae Ariani adversus catholicam fidem solent disputare, hoc sibi maxime callidissimum machinamentum proponere videntur cum dicunt, etc. In membranae calce scribitur nota quaternionis septimi; unde cognoscimus reliquum esse fragmentum ex aliquo majore codice.. . . . non edocti humanae sapientiae verbis, sed docti spiritu. Redde ergo, haeretice, quod docuit spiritus; redde ut fides non sit in sapientia hominum, et haeresis non erit. Et ne diutius immoremur, veniamus ad ea, quae nobis tamquam murum ferreum opponere consuerunt dicentes: ingenitus et genitus idem est, necne? ut per id quod dissimilis sonus in nomine est, non videatur Patris et Filii et Spiritus sancti eadem esse substantia. Secundum quam formam et ego interrogo: si differentia est geniti nomen ab ingenito, ne eadem videatur substantia: ergo quodcumque ingenitum dicitur, ejusdem erit substantiae, si geniti ab ingenito discrepat nomen. Dicitur ergo ingenitus Pater atque infectus: dicitur et Filius genitus atque infectus. Si igitur in eo quod ingenitus et genitus, sibi differunt; ergo in eo quod infectus et infectus dicuntur, ejusdem erunt substantiae. Spiritus etiam sanctus, de quo scribitur, quod neque Pater sit, neque Filius, neque quod factus; quid erit dicendum? ingenitus erit: sed si ingenitus, ejusdem erit substantiae, cujus et mundus est, vel ea quae ex nihilo sunt. Sed mundus etsi factus est, ingenitus est: non enim Filius est, quia factus est; erit ergo quod et Pater est, qui est ingenitus: quo genere si et Spiritus sanctus factus est, erit et ipse ut mundus ingenitus. Sed diximus Filium infectum, non enim factus est: ergo quidquid factum non fuerit ejusdem erit substantiae. Pater factus non est; Spiritus sanctus factus non est; Filius factus non est: ergo ejusdem erit substantiae Spiritus sanctus, vel Filius, cujus et pater est. Ingenitus Pater, ingenitus et Spiritus sanctus, ingenitus et mundus (non enim nati sunt) ejusdem erunt substantiae, cujus et Pater est: sed mundus factus est, Pater autem non est factus, sed neque Filius neque Spiritus sanctus; ergo solus mundus non erit ejusdem substantiae, cujus Pater, vel Filius, vel Spiritus sanctus. Quid ergo in nominibus et hominum sapientia convenientibus immoramur, et non in his quae Scriptura signavit dicendo, Patrem et Filium et Spiritum sanctum esse credendum? Quod si nominibus fides adhibenda est, ut quicquid vel ingenitum sonat vel infectum, necesse est ut quicquid fuerit ingenitum vel infectum, ejusdem sit substantiae: et hac ratione quicquid illud fuerit, quod immortale dicatur, vel incorruptum, vel incorporeum, vel infectum, ut ejusdem videatur esse substantiae. Mundus factus est, vel ea quae in mundo sunt: numquid quae facta sunt, ejusdem erunt substantiae, id est coelum, terra, aer, aqua? Si igitur quae facta sunt, non sunt ejusdem substantiae, quia nata non sunt; ergo ingenitus et genitus, qui facti non sunt, ejusdem erunt substantiae, quia aliud sit natum et aliud factum: ea enim quae fiunt voluntate facientis, substantiae diversitate consistunt: ea vero quae nascuntur, etiam ex factis ejusdem naturae semper obtinent veritatem. Respice arborum, seminum, pecudum, ferarum, volucrum, hominumque naturas; respice et earum opera, aut hominum habitacula, aut cubilia ferarum, aut nidos avium, aut apium cellas, aut promptuaria formicarum, aut antra aranearum, vel omnium generum secreta, atque in his, quae dixi, earum opera considera. Numquid similis substantiae sunt? quorum quae vel generant, vel generantur, ita procul opera omnium sunt a natura generantium. Sola nativitas substantiae se generantis indicium est. Factae sunt etiam Dominationes, Virtutes, Potestates, Throni, Principatus: numquid quia factae sunt, et genitae dicuntur? Sed si genitae non dicuntur, quia factae sunt, erunt utique ingenitae: si ingenitae sunt, ejusdem erunt substantiae, cujus et Pater est qui est ingenitus? Dicuntur ergo Throni, Potestates, Principatus, Dominationes, Virtutes: numquid ejusdem erunt substantiae, licet nominum videatur esse diversitas? quia nominum diversitas honoris significatio est, et non earum substantiae. Nam quod dicuntur Virtutes, Dominationes, Sedes, Potestates, honorum expressio est, non substantiae demonstratio, quae vel quales intelligi debeant. Et utique haec omnia et incorporea et incorrupta et immortalia et ingenita dicuntur; non enim filii sunt, quia unicus Filius est, qui sinum Patris exposuit. Denique de angelis quid ait Apostolus? Cui enim angelorum aliquando dixit, Dominus filius meus es tu (Hebr., I, 5)? Negando ergo filios, negavit in eis nativitatem, non negavit creationem. Sic Apostolus ait: Sive Dominationes, sive Principatus, sive Virtutes, sive Potestates, omnia per ipsum facta sunt (Coloss., I, 16). Facta autem dixit omnia, non tamen nata. Numquid ergo ex eo quod dicuntur vel incorporea vel incorrupta vel immortalia, substantiae eorum confessio est, quae vel quales sint, et non magis negatio passionum? Nam cum dicimus incorporeum aliquid, negamus corpus, non vero substantiam confitemur. Vel cum dicimus incorruptum atque immortale, non quid sit, sed quid non patiatur edicimus: non enim patitur vel mortem, vel corruptionem quod immortale dicitur vel incorruptum; unde ne quis nominibus tot, tantisque, tam multis, aut ejusdem dicat omnia esse substantiae, aut iterum compo . . . . . .

Dilectis Filiis Protectoribus Nostri Lateris Merentibus et Emeritis. Dilecti filii, salutem et Apostolicam benedictionem. Saecularis eventus faustitas, quae nobilem cohortem vestram hisce diebus laetitia merito perfundit, non ita cadit in rationem rerum vestrarum, ut Nos etiam quodammodo non attingat, et ad iucundos animi sensus non commoveat. Respicientes enim Nos spatium praeteriti temporis, et memoria repetentes varia rerum eventa, quae huic Apostolicae Sedi, Deo volente, vel secunda vel adversa acciderunt, animadvertimus vestros in munere decessores, quorum non pauci erant vobiscum cognatione et affinitate coniuncti, in assignata sibi a Pontifice statione digne permansisse. Enimvero undevigesimo ineunte saeculo, cum nonnulli Quiritium Optimates quo obsequium studiumque suum difficillimis Ecclesiae temporibus Romano Pontifici testarentur, enixe peterent a regnante Decessore Nostro Pio VII, ut se in numerum veterum excubiarum adsciscere vellet, et ille Pontifex libenter eorum optatis obsecundans in locum praetoriae Equitum turmae eos nobiles viros volens lubensque sufficeret, repente foeda illa tempestas coorta est, qua fortuna Apostolicae Sedis, mox ad pristinum decus et splendorem reditura, iacuit aliquandiu inclinata ac pene eversa. Id temporis, ut memoriae posterorum proditum est, novi Equites, licet in militia tyrones, illustre dederunt specimen fidelitatis et virtutis: maluerunt enim in Urbanam Arcem, quasi mancipi a, detrudi, quam ab observantia desciscere, et fidem Pontifici semel datam violare. Cuius quidem laudis nemo vestrum est, dilecti filii, qui non sentiat quodammodo se esse participem, ideoque vos omnes saecularia istiusmodi solemnia, velut gentilitia sacra, laeti factitatis. Quae virtus et fides in posterioribus etiam rebus gestis et in recentioribus Ecclesiae acerbitatibus et luctibus luculenter apparuit, et Nos pro certo habemus fore ut unusquisque vestrum, si res postulet, eandem religionem Nobis, eandem fidem servet, ac maiores vestri praestiterunt et paris virtutis edat exempla. Ad Nos quod attinet, Decessorum Nostrorum supra dicti Pii VII, Leonis XII, Gregorii XVI, et Pii IX , qui ordinem vestrum non paucis auxere iuribus et honoribus, vestigiis insistentes, volumus ut etiam per Nos aliqua vobis honorum fiat accessio. Quapropter ne memoria huius fausti eventus, ut assolet, in rebus humanis, cito intereat, singulari mnemosyno vos omnes donandos censuimus, quod vobis de Petri Cathedra, de Nobis egregie semper meritis, paternam etiam benevolentiam Nostram cumulate testetur. Volumus igitur et Apostolica Nostra auctoritate decernimus, ut proprium confitetur ex argento numisma, cuius adversa pars Nostram imaginem referat dextrorsum respicientem, aversa duos habeat oleae et quercum ramos, quibus in mediis legatur titulus « - Leo XIII. P. M. - Custodibus. Corporis. Nobilibus - Anno. C. - Ab. Eorum. Cohorte - A. Pio VII. Dee. Suo - Constituta - ». Peculiari huiusmodi honoris insigni, quod a taenia serica, alternis distincta lineis caeruleis et rubris, dependeat, decoretur pectus Protectorum omnium Nostri lateris, et eorum nimirum, qui hoc honorifico munere funguntur, et eorum, qui illo, dum sivit aetas, perfuncti sunt. Haec ultro concedimus non obstantibus contrariis quibuscumque. Datum Romae apud Sanctum Petrum sub Annulo Piscatoris die 11 maii 1901. Pontificatus Nostri Anno Vicesimo quarto. ALOIS. CARD. MACCHI

CONSTITUTIONES SIRMONDIANAE ( Based upon the Latin text of Mommsen and Meyer's edition, Berlin, 1905 ). A private collection of sixteen imperial constitutions issued between 333 and 425 concerning ecclesiastical matters (first edited by J. Sirmondi, 1631). The collection was compiled by an unknown author in the Western Empire. Ten of the constitutions are preserved in the Codex Theodosianus, but their text in the Constitutiones Sirmondianae is more complete. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 1. IMP. CONSTANTINUS A. AD ABLABIUM P(RAEFECTUM) P(RAETORI)O. Satis mirati sumus gravitatem tuam, quae plena iustitiae ac probae religionis est, clementiam nostram sciscitari voluisse, quid de sententiis episcoporum vel ante moderatio nostra censuerit vel nunc servari cupiamus, Ablabi, parens karissime atque amantissime. Itaque quia a nobis instrui voluisti, olim promulgatae legis ordinem salubri rursus imperio propagamus. Sanximus namque, sicut edicti nostri forma declarat, sententias episcoporum quolibet genere latas sine aliqua aetatis discretione inviolatas semper incorruptasque servari; scilicet ut pro sanctis semper ac venerabilibus habeantur, quidquid episcoporum fuerit sententia terminatum. Sive itaque inter minores sive inter maiores ab episcopis fuerit iudicatum, apud vos, qui iudiciorum summam tenetis, et apud ceteros omnes iudices ad exsecutionem volumus pertinere. Quicumque itaque litem habens, sive possessor sive petitor vel inter initia litis vel decursis temporum curriculis, sive cum negotium peroratur, sive cum iam coeperit promi sententia, iudicium elegerit sacrosanctae legis antistitis, ilico sine aliqua dubitatione, etiamsi alia pars refragatur, ad episcopum personae litigantium dirigantur. Multa enim, quae in iudicio captiosa praescriptionis vincula promi non patiuntur, investigat et publicat sacrosanctae religionis auctoritas. Omnes itaque causae, quae vel praetorio iure vel civili tractantur, episcoporum sententiis terminatae perpetuo stabilitatis iure firmentur, nec liceat ulterius retractari negotium, quod episcoporum sententia deciderit. Testimonium etiam ab uno licet episcopo perhibitum omnis iudex indubitanter accipiat nec alius audiatur testis, cum testimonium episcopi a qualibet parte fuerit repromissum. Illud est enim veritatis auctoritate firmatum, illud incorruptum, quod a sacrosancto homine conscientia mentis illibatae protulerit. Hoc nos edicto salubri aliquando censuimus, hoc perpetua lege firmamus, malitiosa litium semina comprimentes, ut miseri homines longis ac paene perpetuis actionum laqueis implicati ab improbis petitionibus vel a cupiditate praepostera maturo fine discedant. Quidquid itaque de sententiis episcoporum clementia nostra censuerat et iam hac sumus lege complexi, gravitatem tuam et ceteros pro utilitate omnium latum in perpetuum observare convenit. DATA III NONAS MAIAS CONSTANTINOPOLI DALMATIO ET ZENOFILO CONSS. 2. IMPPP. ARCAD(IUS), HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS) AAA. HADRIANO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Ut veneratio sacerdotibus debetur innoxiis, ita et poena moderata inquietis adque deiectis. Quemadmodum enim deo servientes et divini sacerdotii integritate lucentes non solum vitam suam proprio praestant ornamento, sed etiam subiectae plebis atque oboedientis exemplo, ita hi, quorum indigniora sunt sub integritatis professione peccata, si exclusi degradatique ab episcopiis comprobentur, qui resupinos spiritus adversum definita rettulerint, separati ab his urbibus, quas errore proprio tenuerunt, et sibi debent esse reperti et aliis constituta ablegatione terrori. Plurimos enim bonos faciunt et veneratio optimorum sacerdotum et notabilis reprehensio pessimorum. Suggerentibus episcopis didicimus quosdam sacerdotes christianae legis, quorum delicta coetu episcopali et deprehensa fuerint et eorum sententia vindicata, in sinu earum urbium, in quibus talia conmissa sunt, permanere et quaerere turbas populi, convocare turbatores quietis, exsistere tumultus popularis auctores, innocentes se post iudicium dicere, plebem colligere et velut adhuc episcopos salutari, comitatum sacrum petere, mereri mendaciis oracula et furtiva rescripta. Sancimus itaque hac lege, ut quicumque residentibus sacerdotibus fuerit episcopali loco detrusus et nomine, si aliquid vel contra sententiam vel contra quietem moliri fuerit deprehensus rursusque sacerdotium petere, a quo videtur exclusus, procul ab ea urbe, quam indignus infecit, secundum legem divae memoriae Gratiani centum milibus vitam agat. Sit ab eorum coetibus separatus, a quorum est societate discretus; careat urbe, quam tenuit, segregetur a plebe, quam mentitus vitae praeceptor infecit. Sit huiusmodi personis tenore huius legis illicitum sacra nostra adire secreta et impetrare rescripta: omnia abiectis per culpam sacerdotio personis quae impetrata sunt vel quae impetrata fuerint infecta permaneant: scituris his, quorum defensione nituntur, absque sui reprehensione non futurum, si hoc eis polliceantur suffragium, qui divinum non videntur meruisse iudicium, Hadriane parens carissime atque amantissime. Hanc igitur legem sublimis magnificentia tua cunctas per dioceses sibi creditas publicabit edictis, ut id, quod pro quiete repertum, pro iudicii episcopalis confirmatione constitutum, pro reprimendis culpis inventum est, ab omnibus excolatur, a sacerdotibus reservetur. DATA PRIDIE NONAS FEBRUARIAS RAVENNAE STILICHONE II CONS. 3. IMPPP. VALENTINIANUS, THEODOSIUS ET ARCADIUS AAA. AD OPTATUM PRAEF(ECTUM) AUGUSTALEM. Graviter admodum mota est nostra clementia quaedam ab his, qui episcoporum sibi nomina vindicant, perpetrata et contra leges non minus divinas quam humanas improba temeritate conmissa, vexatos etiam nonnullos orthodoxorum clericos, quorum aetas huic iniuriae ac sacerdotium repugnabat, fatigatos itineribus, quaestionariis deditos, adque haec omnia per eos commissa, qui ad tegumenta frontis sacerdotii nominis titulos praeferebant. Denique lectis in consistorio precibus, quibus episcopalis pietas aliquid postulans refragatur in eo . . . adque idcirco continua lege sancimus, nomen episcoporum vel eorum, qui ecclesiae necessitatibus serviunt, ne ad iudicia sive ordinariorum sive extraordinariorum iudicum pertrahatur. Habent illi iudices suos nec quicquam his publicis commune cum legibus: quantum ad causas tamen ecclesiasticas pertinet, quas decet episcopali auctoritate decidi. Quibuscumque igitur mota fuerit quaestio, quae ad christianam pertineat sanctitatem, eos decebit sub eo iudice litigare, ut ille praesul sit in suis tamen partibus omnium sacerdotum, id est per Aegypti dioecesim, Optate carissime ac iucundissime. Quare laudabilis auctoritas tua arbitrio temperato quidquid negotiorum talium incidat, terminet habituro pontificium sacrae disceptationis timotheo episcopo, quem sibi omnes etiam suo iudicio praetulere. Est enim vir cum omnium sacerdotum suspectione venerandus, tum etiam nostro iudicio iam probatus. DATA PRIDIE NONAS FEBRUARIAS CONSTANTINOPOLI. 4. IMP. CONSTANTINUS AD FELICEM PRAEFECTUM PRAETORII. Iam dudum quidem constitutionis nostrae saluberrima sanctio promulgata est, quam nostrae repetitae legis veneratione geminamus, ac volumus, ut, si quispiam iudaeorum christianum mancipium vel cuiuslibet alterius sectae mercatus circumcidere non perhorruerit, circumcisus quidem istius statuti mensura libertatis compos effectus eiusdem privilegiis potiatur: non fas iudaeo sit qui circumciderit mancipium generis memorati in obsequium servitutis retinere. Illud etenim hac eadem sanctione praecipimus, ut, si quispiam Iudaeorum reserans sibi ianuam vitae perpetuae sanctis se cultibus mancipaverit et Christianus esse delegerit, ne quid a Iudaeis inquietudinis vel molestiae patiatur. Quod si ex Iudaeo Christianum factum aliquis Iudaeorum iniuria putaverit esse pulsandum, volumus istiusmodi contumeliae machinatorem pro criminis qualitate commissi poenis ultricibus subiugari, Felix parens carissime. Quare divinitatis affectu confidimus ipsum in omni orbe Romano qui nostri debita veneratione servata: ac volumus, ut excellens sublimitas tua litteris suis per dioecesim sibi creditam commeantibus iudices moneat instantissime huiuscemodi debitam reverentiam custodiri. DATA XII KAL. NOVEMB. PROPOSITA VII ID. MART. CARTHAGINE NEPOTIANO ET FACUNDO CONSS. 5. DD. NN. HONORIUS ET THEODOSIUS AA. AD PROIECTUM CONSULAREM. Inverecunda arte defenditur, si hi ad condicionem vel originem reposcuntur, quibus tempore famis, cum in mortem penuria cogerentur, opitulari non potuit dominus aut patronus. Porro autem iniquum est, si expensis alterius servatum hominem in lucem quisque sibi obnoxium quocumque titulo sperans audeat vindicare. Itaque magnificentia tua inspecta serie de his, qui per necessitatem aut comparati sunt aut fortasse collecti, in eorum dominium eos faciat perdurare; aut si ab aliquo flagitantur, enumerata duplici pecunia, quae data est, pretii nomine adque expensarum habita ratione, ita demum ad vindicantis auctoritatem eos redire permittimus, ne sit miserum ita exhibuisse alimoniam morienti, ut servatus in vitam postea commodis alterius in dispendio alterius prosit. DATA. XV KAL. IUNIAS MONAXIO ET PLINTA VV. CC. CONSS. 6. IMPP. THEODOSIUS A. ET VALENTINIANUS CAESAR AMATIO V. I. PRAEF(ECTO) PR(AE)T(O)R(IO) GALL(IARUM). Privilegia ecclesiarum vel clericorum omnium, quae saeculo nostro tyrannus inviderat, prona devotione revocamus. Scilicet ut quidquid a divis principibus singuli quique antistites impetrarunt, iugi solidata aeternitate serventur nec cuiusquam audeat titillare praesumptio, in quo nos nobis magis praestitum confitemur. Clericos etiam, quos indiscretim ad saeculares iudices debere deduci infaustus praesumptor edixerat, episcopali audientiae reservamus, his manentibus, quae circa eos sanxit antiquitas. Fas enim non est, ut divini muneris ministri temporalium potestatum subdantur arbitrio. Illustris itaque auctoritas tua omni aevo mansura quae iussimus in provinciarum missa notitiam praecipiet etiam sub poena sacrilegii custodiri, specialiter id illustribus comprehensura praeceptis, ut in omnibus circa ecclesiastica privilegia veterum principum statuta serventur. Diversos vero episcopos nefarium pelagiani et caelestiani dogmatis errorem sequentes per Patroclum sacrosanctae legis antistitem praecipimus conveniri: quos quia confidimus emendari, nisi intra viginti dies ex conventionis tempore, intra quos deliberandi tribuimus facultatem, errata correxerint seseque catholicae fidei reddiderint, gallicanis regionibus expelli adque in eorum loco sacerdotium fidelius subrogari, quatenus praesentis erroris macula de populorum animis tergeatur et futurae bonum disciplinae iustioris instituatur. Sane quia religiosos populos nullis decet superstitionibus depravari, manichaeos omnesque haereticos vel schismaticos sive mathematicos omnemque sectam catholicis inimicam ab ipso aspectu urbium diversarum exterminari debere praecipimus, ut nec praesentiae quidem criminosorum contagione foedentur. Iudaeis quoque vel paganis causas agendi vel militandi licentiam denegamus: quibus Christianae legis nolumus servire personas, ne occasione dominii sectam venerandae religionis inmutent. Omnes igitur personas erroris infausti iubemus excludi, nisi his emendatio matura subvenerit. DATA VII IDUS IULIAS AQUILEIAE D. N. THEODOSIO A. XI ET VALENTINIANO CONSS. 7. . . . . 380/1 . . . . . . IMPPP. VALENTINIANUS, THEODOSIUS ET ARCADIUS AAA. AD EUTROPIUM PRAEFECTUM PRAETORII. Placida beneficia lenitatis dei omnipotentis arbitrio commoti pro felicitate saeculi publicamus, ut illos, quos imminentis supplicii terror exagitat, insperatae miserationis indultio securitati perpetuae restitutos ad communis vitae gaudia depulsa culparum acerbitate perducat, ut novae reparationis luce perfusi melioris vitae teneant novitatem. Ideo denique pro festivitate paschali, quam communi et praecelsa professione veneramur, noxas remittimus, ut ii, quos mansuetudinis nostrae indulgentia liberarit, melioris instituti praecepta sectantes nihil periculosum audeant perpetrare, Eutropi parens carissime atque amantissime, exceptis his, quos quinque inmanitas criminum minime patitur relaxari, ceteros carceris custodia liberatos statui pristino restituat, ut communi traditi libertati concessae securitatis gratia perfruantur. 8. IMPPP. VALENTINIANUS, THEODOSIUS ET ARCADIUS. Studiis nostrae serenitatis, quibus etiam praeter consuetudinem statutae adque annuae lenitatis ad propagandas ex more indulgentias naturali beneficio semper animamur, desideratum bonis mentibus tempus advenit. Neque enim alias magis talibus beneficiis imperatoriam decet aequare pietatem, quam cum toto penitus orbe terrarum sacer dies festiva sollemnitate reparatur. Et nos quidem praeter hanc velut indictam et a maioribus traditam pro religionis observatione clementiam liberandis paene omnibus, quos legum severitas strinxerit, effusa penitus humanitate operam sacrae mentis exserimus. Quin per omne hoc, quod inter venerandos et celebres dies medium fluit tempus, catenis levamus, exilio solvimus, a metallo abstrahimus, deportationibus liberamus, cum satis constet nullum prope diem esse, quo non aliquid clemens sanctumque iubeamus, censentes nos etiam damnum quoddam horarum pati, si qui liberetur nullus occurrerit. Ex quo apparet properato nos semper arripere istam necessariam exsolvendis, quatenus tamen iusta humanitas patitur, legibus sanctimoniamque continuamus omnibus temporum metis voluntariam. Neque enim convenit inter festivas caeremonias et venerabiles sacri temporis ritus strepere infelicium dissonas voces, trahi ad communem misericordiam horrentibus passis feraliter crinibus reos, audiri tractos ex imo pectore gemitus, cum utique bene sibimet sacra et laeta conveniant et non deceat inter serena votorum ac dicatas aeterno numini pias voces aliquid triste sentire audire conspicere. Unde notam beneficiis nostris non supprimimus lenitatem, aperimus quin etiam carcerem, vincla deponimus, impexos tenebrosae pedore custodiae crines decenter amovemus. Eripimus omnes feralibus poenis praeter eos, quibus pro magnitudine scelerum non decet subveniri. Habeant illa generalibus excepta indulgentiis crimina suum fatum et competens maiorum scelerum reos exitus teneat. Nullius nos manibus in absolvendis iniuriam faciemus homicidis; nullius inultos toros remisso adulteriorum ac talium scelerum supplicio deseremus causam, quae late tenditur, maiestatis integram reservamus. Non aliquos in astra peccantes, non venenarios aut magos, non falsae monetae reos absolvendorum felicitati conectimus: si quidem digni non sunt festivae lucis usura, a quibus graviora commissa sunt, quam prudens solet liberare clementia. Et ne diutius in hac criminum serie laetior versetur oratio, exceptis solitis notisque criminibus alios relaxamus, antiochine carissime ac iucundissime. Quocirca spectabilitas tua nostrae mansuetudinis scita quantocius iubebit impleri, ut velocius laeta propagentur, adque in communi omnium celebritate suspendi, quicumque meretur absolvi. DATA X KAL. MAI. CONSTANTINOPOLI HONORIO NOBILISSIMO PUERO ET EVODIO CONSS. 9. IMPP. ARCADIUS ET HONORIUS AUGG. THEODORO ITERUM PRAE(FECTO) PRAETORII. Utinam quidem ii tantum clericorum nomen induerent, quorum in deteriorem partem relabi vita non possit. Esset laetitia communis et facile pios ritus cultusque divinos veneratio humana sequeretur. Sed facile vitia subrepunt, ut illuc etiam error irrepat, ubi esse nisi pura non possunt. Et si censura iudicii sacerdotalis in specula provideat, ut inter bonos non sint, qui boni esse non possunt; ne tamen crimina deprehensa luxurient et sit libera peccantibus pertinacia, placet, ut, quemcumque clericum indignum officio suo episcopus iudicarit et ab ecclesiae ministerio segregaverit, aut qui professum sacrae religionis obsequium sponte dereliquerit, continuo eum curia sibi vindicet, ut liber illi ultra ad ecclesiam recursus esse non possit et pro hominum qualitate vel quantitate patrimonii vel ordini suo vel collegio civitatis adiungat, modo ut quibuscumque apti erunt publicis necessitatibus obligentur, ita ut colludio quoque locus non sit: ut per singulos binae librae auri inferendae aerario nostro a decem primis curialibus exigantur, si alicui illicitam coniventiam et colludia foeda praestiterint, omnisque hominibus improbissimis ab omnibus officiis militiae aditus obstruatur. Nusquam enim fidi esse possunt, quos infideles deo summo ecclesia refutaverit, theodore parens carissime adque amantissime. Quod illustris magnificentia tua in omnium notitiam datis ad singularum iudices provinciarum litteris faciet pervenire, ut universis id proposita sollemniter edicta declarent. DATA V KAL. DECEMB. RAVEANNAE BASSO ET FILIPPO VV. CC. CONSS. 10. IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS) AA. PALLADIO P(RAEFECTO) P(RAETORI)I . Religiosi sacerdotis fida suggestio exigit probabilem saeculo disciplinam. Agit enim bonis moribus, ne clerici sacris ministeriis servientes feminis iungantur externis, quas decolore consortio sororiae appellationis excusant. Credimus quidem hanc devotis mentibus dei inesse reverentiam, ut divorsorii huius habitaculum conscientia pravae persuasionis ignoret. Sed hac societate seu amicitia non penetret, fama contaminat, datque sinistris moribus locum alterni sexus adiunctio, cum foris positos ac publico iure viventes ad illecebram criminis trahit obscaenae suspicionis exemplum. Quae cum ita sint, illustris et praecelsa magnificentia tua praesentis oraculi sanctionem propositis ubique divulget edictis, ut noverint cuncti, qui cuiuscumque gradus sacerdotio fulciuntur vel clericatus honore censentur, extranearum sibi mulierum interdicta consortia: hac sibi tantum facultate concessa, ut matres, filias adque germanas intra domorum suarum saepta contineant. In his enim nihil scaevi criminis aestimari foedus naturale permittit. Illas etiam non relinqui castitatis hortatur affectio, quae ante sacerdotium maritorum legitime meruere coniugium. Neque enim clericis inconpetenter adiunctae sunt, quae dignos sacerdotio viros sui conversatione fecerunt. Illam vero desiderii partem legum quoque praeeuntium scita solidarunt, ut quisquis dedicatam deo virginem prodigus sui raptor ambierit, publicatis bonis deportatione plectatur, cunctis accusationis huius licentia absque metu delationis indulta. Neque exigi convenit proditorem, quem pro pudicitia religionis invitat humanitas. DATA VIII ID. MAI. RAVENNAE DOMNO N THEODOSIO AUG. VIIII ET CONSTANTIO III V. C. CONSS. 11. DD. NN. IMPP. HONORIUS ET THEODOSIUS AUGG. MELITIO PRAEFECTO PRAETORII. Recte clementiam nostram sacrosanctae religionis obsequiis devotis adsiduitatibus servientem ad confirmationem privilegiorum, quae ecclesiis dicavit vetustas, magnificentiae tuae suggestio religiosa commonuit, ut temerariorum hominum conatibus penitus obpressis, quibus studium est christianam innocentiam semper appetere, eam nostri formam sanciamus arbitrii, cui deinceps nullus impune refragator existat. Placet igitur rationabilis consilii tenore perpenso, quoniam quid remedii . . . . confusa nequissimis ausibus viam relinquunt, destricta moderatione praescribere, a quibus specialiter necessitatibus ecclesiae urbium singularum habeantur inmunes. Primo quippe illius usurpationis contumelia depellenda est, ne praedia usibus caelestium secretorum dicata sordidorum munerum fasce vexentur. Nulla iugationem talium privilegiorum sorte gratulantem muniendi itineris constringat iniuria; nihil extraordinarium ab hac vel superindicticium flagitetur; nulla pontium instauratio, nulla translationum sollicitudo gignatur. Non aurum ceteraque talia poscantur. Postremo nihil, quod praeter canonicam illationem adventiciae necessitatis sarcina repentina depoposcerit, eius functionibus adscribatur. Vacent ecclesiae solis, quibus bene consciae sunt, divinae praedicationis officiis, cuncta in orationibus celebrandis horarum omnium momenta consumant. Gaudeant nostra in perpetuum liberalitate munitae, quarum nos erga cultum pietatis aeternae devotione gaudemus. Quapropter sublimis magnificentia tua religiosis mentibus in huiuscemodi negotio nobiscum decenter adcincta, oraculi praesentis adque in omne aevum perpeti firmitate duraturi serie comperta, roboratis omnibus, quae sacrosanctae venerationis intuitu huiusce sanctionis auctoritate praescribimus, provinciarum iudices scriptis currentibus admonebit, quo evidenter agnoscant universos, qui deinceps temerariae praesumptionis adnisu in iniuriam ecclesiarum nostrique praecepti aliquid fortasse temptaverint, severissima interminatione quatiendos, ita ut in talibus deprehensi contumacia fervente peccati post debitae ultionis acrimoniam, quae erga sacrilegos iure promenda est, exilio perpetuae deportationis utantur. DATA VIII KAL. IULIAS RAVENNAE DD. NN. THEOD(OSIO) AUG. IIII CONS. 12. IMPP. HONORIUS ET THEODOSIUS AUGG. CURTIO PRAEFECTO PRAETORII. Profanos haereticorum spiritus superstitionemque gentilium vel sola quidem religiosorum virorum sacerdotum dei in observandis sollicitudo criminibus, sedulitas in monendo, auctoritas in docendo emendare debuerat. Nec nostrarum tamen legum scita cessarunt, quae in dei omnipotentis cultum poenae etiam terrore proposito reducerent deviantes, ignaros quoque in ministeria divina formarent. Sed nimirum ipsa vis mali humana pariter ac divina permiscens deceptos plerosque persuasionibus pravis tam in praesens quam in futurum impellit exitium et deo simul ac nobis perdit infelicium vitas, quas et hic legibus dedit et illic cogit ferre iudicium. Compulsi igitur donatistarum pertinacia, furore gentilium, quae quidem mala desidia iudicum, coniventia officiorum, ordinum contemptus accendit, necessarium putamus iterare quae iussimus. Quapropter omnia, quae in donatistas, qui et montenses vocantur, manichaeos sive priscillianistas vel in gentiles a nobis generalium legum auctoritate decreta sunt, non solum manere decernimus, verum in exsecutionem plenissimam effectumque deduci, ita ut aedificia quoque vel horum vel caelicolarum etiam, qui nescio cuius dogmatis novi conventus habent, ecclesiis vindicentur. Poena vero lege proposita velut convictos tenere debebit eos, qui donatistas se confessi fuerint vel catholicorum sacerdotum scaevae religionis obtentu communionem refugerint, quamvis christianos esse se simulent. Iam vero templorum detrahantur annonae et rem annonariam iuvent expensis devotissimorum militum profuturae. Simulacra, si qua etiamnunc in templis fanisque constistunt et quae aliquem ritum vel acceperunt vel accipiunt paganorum, suis sedibus revellantur, cum hoc repetita sciamus saepius sanctione decretum. Aedificia ipsa templorum, quae in civitatibus vel oppidis vel extra oppida sunt, ad usum publicum vindicentur. Arae locis omnibus destruantur omniaque templa in possessionibus nostris ad usus adcommodos transferantur, domini destruere cogantur. Non liceat omnino in honorem sacrilegi ritus funestioribus locis exercere convivia vel quicquam sollemnitatis agitare. Episcopis quoque locorum haec ipsa prohibendi ecclesiasticae manus tribuimus facultatem. Nam et agentum in rebus executionem maximi, iuliani, eutychi, ut ea, quae generalibus legibus contra donatistas, manichaeos adque huiuscemodi haereticos vel gentiles statuta sunt, impleantur, indulsimus. Qui tamen scient in omnibus modum statutorum esse servandum, ut ea, quae contra vetitum videntur esse commissa, mox iudicibus iuxta vim legum deferant vindicanda. Quos quidem viginti librarum auri poena statutae dudum multae constringet, pari multa officiis ordinibusque proposita, si haec quae statuimus eorum fuerint dissimulatione neglecta, curti parens carissime adque amantissime. Quod ad continendos hominum mores religionemque provisum et ad rectores provinciarum sublimis magnificentia tua faciet pervenire et digno per omnes iubebit vigore servari. DATA VII KAL. DECEMB. ROMAE, PROPOSITA CARTHAGINE IN FORO SUB PROGRAMMATE PORPHYRII PROCONSULIS NONIS IUNIIS BASSO ET FILIPPO VV. CC. CONSS. 13. IMPP. HONORIUS ET THEODOSIUS PII AUGG. Convenit, nostris praescita temporibus ut iustitiam inflectat humanitas. Nam cum plerique vim fortunae saevientis aufugerint adque ecclesiasticae defensionis munimen elegerint, patiuntur inclusi non minorem quam vitavere custodiam: nullis enim temporibus in luce vestibuli eis aperitur egressus. Adque ideo quinquaginta passibus ultra basilicae fores ecclesiasticae venerationis sanctitas inhaerebit. Ex quo loco quisque tenuerit exeuntem, sacrilegii crimen incurrat. Nihil enim confugientibus miserationis impenditur, si aura liberior negatur adflictis. Eam quoque sacerdoti concedimus facultatem, ut carceris ope miserationis aulas introeat, medicetur aegros, alat pauperes, consoletur insontes et cum singulorum causas scrutatus agnoverit, interventiones suas apud iudicem competentem pro iure moderetur. Scimus enim idque crebris aditionibus supplicatum frequenter ideo plerosque in custodiam detrudi, ut adeundi iudicis libertate priventur et, cum semel coeperit humilior persona pati custodiam, antequam causa sciatur, iniuriae poneam sustinere compellitur. Confestim duas auri libras fico nostro contumax solvet officium, si sacerdotem negotia tam sancta curantem ianitor feralis excluserit. DATA XI KAL. DECEMB. RAVENNAE MONAXIO ET PLINTA VV. CC. CONSS. 14. IMPP. HONORIUS ET THEODOSIUS THEODORO VIRO INL. PRAEFECTO PRAETORII. Dubium non est coniventia iudicum fieri et culpabili dissimulatione inultum relinqui, quod ad turbandam quietem publicam in contemptum christianae religionis, quam debito cultu veneramur, sub publica testificatione conmissum addiscimus et pariter non punitum. Vicina peccato in iudice dissimulatio est, quem ignoratio commissi criminis non defendit. Per provinciam africam tantum quorundam temeritati licuisse comperimus, ut christianae legis antistites de propriis domibus raptos vel, quod est atrocius, de ecclesiae catholicae penetralibus protractos cruciatibus diversis afficerent, alios vero ad solam divini cultus iniuriam avulsa capillorum parte foedatos vel alio iniuriae genere deformatos concurrentium speculis exhiberent, ut esset circa eos venia gravior, quorum saluti contemptus ignoverat. Tanti sceleris nefas et immane flagitium numquam ante compertum Africanorum iudiciorum auctoritas nec creditae sibi potestatis iure persequitur nec debita cura referendi in nostram fecit notitiam pervenire. Ignorari ab his potuisse non credimus, quod commissum in civitatibus publice memoratur, quod iugis et magistratuum et ordinum cura, stationarii apparitoris sollicitudo, quae ministra est nuntiorum atque indicium, absentiae exhibet potestatum. Licet enim insinuare levia, graviora reticere? Non tacuissent, quod propriis innotescere rectoribus per alterum formidarent, nisi intellegerent nolle iudicem vindicare. Expectandum fuit institutis accusationibus contra professionis propriae sanctitatem, ut episcopi suas persequerentur iniurias et reorum nece deposcerent ultionem, quos invitos decet vindicari? Deducitur in hanc necessitatem veniae persuasor alienae, praeceptor indulgentiae, ut de se aut ipse tractasse videatur, quod et petenti alius non negaret, aut praeceptis obsecuturus sacerdotii criminosorum vi impunite subiaceat. Episcopos et alios ecclesiae catholicae ministros nisi aut vigor potestatum aut fides iudicum laudabili auctoritate tueatur, erunt addicti audaciae pessimorum. Quapropter iubemus, ut eos, qui talia commisisse dicuntur, diversorum per africam iudicum sine innocentum laesione requirat auctoritas, ac proprio exhibitos examini, si convinci manifesta probatione cognoverit, cuiuslibet dignitatis et honoris reos probatos aut metallo tradat aut poenam deportationis subire compellat, facultatibus eorum fisco nostro sociatis, ut habeant vitam sibi clementiae nostrae more concessam, quae similibus non donabitur tempore futuro criminibus. Si quidem praesentis legis aeternitate cunctis observanda constituimus, Theodore parens carissime adque amantissime, quod illustris magnificentiae tuae praelatum litteris, proponendum edictis, in omnium volumus notitiam pervenire: ut, si quisquam in hoc genus sacrilegii proruperit, ut in ecclesias catholicas irruens sacerdotibus et ministris vel ipsi cultui locoque aliquid importet iniuriae, quod geretur, litteris ordinum, magistratuum et curatoris et notoriis apparitorum, quos stationarios appellant, deferatur in notitiam potestatum, ita ut vocabula eorum, qui agnosci potuerint, declarentur. Et si per multitudinem commissum dicitur, si non omnes, possunt tamen aliquanti cognosci, quorum confessione sociorum nomina publicentur. Adque ita provinciae moderator, sacerdotum et catholicae ecclesiae ministrorum, loci quoque ipsius et divini cultus iniuriam capitali in convictos vel confessos reos sententia noverit vindicandam nec expectet, ut episcopus iniuriae propriae ultionem deposcat, cui sacerdotii sanctitas ignoscendi solam gloriam derelinquit. Sitque cunctis non solum liberum, sed etiam laudabile, factas sacerdotibus vel ministris atroces iniurias velut publicum crimen persequi ac de talibus reis ultionem mereri, ut hac saltem ratione, quod agi adversum se per episcopum non posse confidit, at aliorum accusationibus malorum audacia pertimescat. Et si multitudo violenta civilis apparitionis exsecutione et adminiculo ordinum possessorumve non potuerit praesentari, quod se armis aut locorum difficultate tueantur, iudices Africani armatae apparitionis praesidium, datis ad virum spectabilem comitem africae litteris praelato legis istius tenore deposcent, ut rei talium criminum non evadant. Et ne donatistae vel ceterorum vanitas haereticorum aliorumque eorum, quibus catholicae communionis cultus non potest persuaderi, iudaei adque gentiles, quos vulgo paganos appellant, arbitrentur legum ante adversum se datarum constituta tepuisse, noverint iudices universi praeceptis earum fideli devotione parendum et inter praecipua curarum, quidquid adversus eos decrevimus, exequendum. Si quisquam iudicum peccato coniventiae, dissimulandi arte, executionem praesentis legis omiserit, noverit amissa dignitate graviorem motum se nostrae clementiae subiturum, officium quoque suum, quod saluti propriae contempta suggestioni defuerit, punitis tribus primatibus condemnationi viginti librarum auri subdendum. Ordinis quoque viri, si in propriis civitatibus vel territoriis commissum tale aliquid siluerint gratia obnoxiorum, deportationis poenam et propriarum amissionem facultatum se noverint subituros. DATA XVIII KAL. FEBRUAR. DD. NN. HONORIO VIIII ET THEODOSIO V AUG. CONSS. RAVENNA. 15. IMPP. HONORIUS ET THEODOSIUS AA. AD MELITIUM VIRUM INLUSTREM PRAEFECTUM PRAETORII. Non cassum veterum prudentia constituit quod adpetitam innocentiam solaretur et purgatis repperit ultionem, ne libera calumniantis intentio insontes adfligeret. Terret quidem reum proposita poena criminibus et facit accusatorem vindictae contemplatione cautiorem, ne quisquam solis aliquando inimicitiarum stimulis incitatus ingerat non probanda iudicibus. Quae fori aequitas, responsis veterum et legum nostrarum aeternitate solidata, cunctis est delata personis, debet clericis nunc prodesse, quos non nisi apud episcopos convenit accusari. Quibus nihil convenit habere commune, ne cultus venerabilis sacerdos et christianae legi dicatus minister, quibus intuitu religionis maior quam ceteris talibus reverentia deferenda est, securo calumniantis arbitrio cuiuslibet criminis nondum probata obiectione maculetur et talibus personis, quibus dignum est detulisse pro merito, peccatum iniuria fieri et sine ultione illicite patiamur. Quapropter placitura omnibus legis aeternitate sancimus, ut, si episcopus vel presbyter, diaconus et quicumque inferioris loci christianae legis minister apud episcopos, si quidem alibi non oportet, a qualibet persona fuerint accusati, sive ille sublimis vir honoris sive cuiuslibet alterius dignitatis, qui hoc genus miserandae intentionis arripiat, ut homo peccatis aliquibus vel criminibus pollutus mentiendo probatis obsequio vel locum tenentibus sacerdotii vel divinis servientibus mysteriis delationem ingerat, noverit docenda probationibus, monstranda documentis se debere deferre. In quo si est culpa, minister religionis vitae suae pollutione removendus sacris non potest interesse secretis. At si huius est vesaniae, quae nullis fulta probationibus composita criminatione talium virorum adpetisse propositum videatur aut . . . . . . Si quis igitur circa huiusmodi personas. 16. IMP. HONORIUS AD THEOD(ORUM) II PRAEF(ECTUM) PRAETOR(II). Punitis auctoribus mali publici laesorum quidem dolori dedimus ultionem, sed provincialibus nostris libertatis restituendae festinatione sentimus uno eodemque tempore armis et legibus consulendum. Hinc denique bellorum curis mixta ratio et salubris constitutio admonuit faciendum, ut diversarum homines provinciarum cuiuslibet sexus condicionis aetatis, quos barbaricae feritatis discursus captiva necessitate transduxerat, invitos nemo retineat, sed ad propria redire cupientibus libera sit facultas. Quibus si quicquam in usum recuperandarum virium vestium vel alimoniae dicatur impensum, humanitati sit praestitum, nec maculet boni facti gloriam avara victualis sumptus repetitio, cum forsitan alimoniae istius mercedes operarum reddiderit compensatio. Quod in examen venire non patimur, ne ad propria redire cupientes indecoris contentionibus retardentur: exceptis his, quos quis barbaris vendentibus emisse docebitur, a quibus status sui pretium propter utilitatem publicam emptoribus aequum est redhiberi: ne ingentis damni consideratio in tali necessitate positis negari faciat emptionem, et inveniamur, quorum libertati consuli voluimus, saluti potius obfuisse. Hos decet aut datum pro se pretium emptoribus restituere, aut labore, obsequio vel opere quinquennii vicem referre beneficii, habituros incolumem, si in ea nati sunt, libertatem. Nec honestas emptoribus quinquennii tempus ad compensationem maioris forsitan pretii datum ingemiscat exiguum, quia humanae vitae fragilitas forte intra metas potest temporis constituti deficere nec ad legis beneficium pervenire. Credant saltim perditum casibus, quod humanitate detulerint, licet humana misericordia deo iudice quod alteri tribuit, sibi praestet. Quapropter servata definitione legis, cuius moderationem placere non dubium est, reddantur sedibus propriis, quibus iure postliminii et veterum responsis prudentium incolumia cuncta servata sunt. Quam sanctionem adeo volumus custodiri, ut, si quisquam temeritate sacrilega praeceptis fuerit conatus obsistere, actor et conductor procuratorque, qui ad tuendam absentis domini possessionem esse detegitur, dari se metallo aut poenam deportationis non ambigat subiturum. Si vero possessionis dominus contra mansuetudinis nostrae salubre constitutum venire temptaverit, rem suam fisco noverit vindicandam seque per rectoris provinciae sententiam deportandum. Et ut facilis exsecutio proveniat imperatis, christianae sacerdotes, vicinorum et proximorum locorum ecclesias retinentes, quorum moribus congruit effectus talium praeceptorum, curiales quoque proximarum civitatum placuit admoneri, ut emergentibus talium necessitatum causis adeant iudices legis nostrae auxilium petituri. Et ne quis contumaciae suae culpam praecepti ignoratione tueatur, Theodore parens carissime adque amantissime, illustris magnificentia tua legis tenorem litteris suis edictisque propositis ad omnium iudicum et provincialium notitiam faciet pervenire, ita ut noverint rectores universi decem libras auri a se et tantundem ponderis a suis apparitoribus exigendum, si quod praeceptum est, in gratiam cuiuspiam neglectum esse doceatur: cum saluberrimae sanctionis exsecutionem deferri ab omnibus quidem, sed iudicum maxime et officiorum cura obsequioque iubemus. DATA III NON. DECEMB. RAVENNAE BASSO ET FILIPPO VV. CC. CONSS., ACCEPTA XVI KAL. IANUARIAS. ► Source : Manuscript of the 7-9th century ( Staatsbibliothek zu Berlin, Ms. lat. 83 ).

Migne "Patrologia Latina" Tomus 99 pdf Acta (Concilium Forojuliense; Paulinus Aquileiensis), J. P. Migne Acta I. (0283A)Regnante Domino nostro Jesu Christo in perpetuum super omnes coelos, et super omnem terram, Rege regum, et Domino dominantium, cujus regnum sempiternum est, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. De cujus largissimae benignitatis manu invictissimi principes dominus Carolus ac Pipinus donativo pietatis ejus suscepto regalia sceptra, ipso opitulante prosperis gubernare rebus probantur. II. Anno igitur felicissimo principatus eorum tertio et vicesimo, et quindecim canonicis siquidem evocatum syllabis fraternum quorumdam episcoporum contubernium Forumjulium municipium metropolim Aquileiensem veneranter coacervatum convenit. Igitur residentibus ª cunctis ex more in sedilibus praeparatis, assistente vero circumquaque non modica (0283B)fratrum consentanea turba, in ecclesia beatae semperque virginis Dei genitricis Mariae: immolato namque Deo primum in ara cordis sacrificio laudis, et orationis hostia in altari pectoris charitatis igne concremata: post apostolicam et evangelicam lectionem, hymnisque spiritualibus salubriter praelibatis, nec dum valvis publicis reseratius patefactis, persistente nimirum pro foribus vulgi glomerata caterva, per secretioris januae aditum, vocante archidiacono, intromissus est ad brevem b sacerdotalis sub silentio venerabilis coetus. Paulinus Christi et Domini servus his verbis post paululum loquendi principium dedit: 66 III. Nulli prorsus dubium, domini, sacerdotum, qui sacras venerandorum canonum regulas vigilanti (0283C)non omiserit ingenio sagacius explorare, bis in anno concilium per unamquamque provinciam fieri debere (Nicaen. conc. can. 5, distinct. 18), in urbe scilicet, et metropoli, in quolibet opportuno loco, juxta metropolitani ejusdem regionis arbitrium, et ut temporis commodius dictaverit ordo, propter necessariam videlicet ecclesiasticae dignitatis curam. Quinimo propter confluentia gerendarum rerum confusaque negotia, quae crebrius litis de radice spinosis causarum emergere aculeis consuevit, ac per hoc pullulantia dominici ruris triticeae messis virentia sata adhuc, ut ita dixerim, infra stipulae thecam spiritualium fructuum turgentibus spicis, nec dum in flaventes culmos aureas erumpentes aristas, nec dum (0284A)sterilium zizaniorum manipulis in uno fasce ignitis funibus colligatis, ultricibus traditis in pabulum flammis, umbrosis nihilominus ª, suffugare Forte, suffocare falsitatum rhamniculis moliuntur. IV. Qua de re talia et hujuscemodi pestifero de virgulto fruteta gliscentia, plurimorum nimirum venerabilium fratrum, qui agrum curiae coelestis patroni summa sollicitudinis cura excolere sunt deputati, radicitus necessarium fore prospectum est, ut linguarum falcibus detruncata marcescant, quatenus saepius censurae magisterio nequitiae recisis ramusculis, ipsa quandoque radicum materies veneni infusione vitiata funditus evellatur. Sed quam ob rem, juxta quod definitum est in hac veneranda sede, cui Deo auctore, non meis meritis, sed gratuito me praeesse (0284B)munere recognosco, per tot temporum curricula minime sit reverendi concilii sessio celebrata, vestram scire non ambigo sincerissimam charitatem. Nam propter improbos, qui solent irrumpere, mundanos tumultus, propterque imminentia praeliorum bella, quae circumquaque per gyrum finium nostrorum frementi ferocitate ingruere non cessabant, intermissum interim hoc magnificum opus procul dubio poterit approbari. Verumtamen non penitus intermissum veridicis valebit assertionibus aestimari. Nam quoties reverendis principalibus accersiti imperiis, in generali celeberrimae synodi venerabilium Patrum conventione humillimam parvitatis meae praesentiam, quia saepius contigit adfuisse, vestris est animis, ut opinor, non celatum, vestrisque etiam obtutibus (0284C)quoties clarius patuisse in promptu, non dubito. Nunc autem divina opitulante clementia, attritis utique ferocium barbarorum superbiae ª typho erectis cervicibus, auxilio per omnia adminiculante de coelo, reddita jam quietissima pace terris, superna prorsus largiente gratia, paululumque respirantibus regalibus jussis, necessarium duximus summopere festinantes dilectissimam fraternitatem vestram, juxta priscorum canonum inviolabiles sanctiones, in uno collegio aggregari: quatenus insolubile charitatis vinculo colligati, suppliciter eum exorantes, qui suis dignanter sese fidelibus repromisit in medio adfuturum, ubi in unum duo vel tres in ejus fuerint nomine congregati. Sicque sub ejus praesentia, licet indigni, (0285A)ejus tamen famuli constituti, incipiamus jam jamque ipso auctore, et consummatore nostri certaminis, et perfectore operum nostrorum, quin potius suorum, magis dicam, quam nostrorum operum perfectorem, quia omnia ejus sunt, et de illius cuncta gratis suscipimus manu. Scriptum quippe est: Omnia opera nostra operatus est in nobis (Isaiae XXVI, 12). Diligenti profecto exigentes cura, si qua sunt irrita, et enormi b statione persistentia, quae sacris oporteat valenter legibus coerceri, praeterita corrigere, praesentia suffulciendo constituere, futura praecavendo vitare. V. Sed quoniam ad hujus spiritualis aedificii fabricam constituendam fundamenta sunt primum fidei nihilominus profundius jacienda super illud videlicet inflexibile fundamentum modis omnibus inserenda, (0285B)de quo per Paulum dicitur: Fundamentum enim aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, quod est Christus Jesus (I Cor. III, 11). Cujus nimirum fundamenti constructionem debet inordinata manu jactata fulciri. Clamat profecto illa praeconia voce in amoris Cantico, in cujus thalami constructione haec jaciuntur altius fundamenta, ordinata, ait, in me charitate (Cant. II, 4). Cuique longe ante prophetico repromittebatur oraculo, Sternam, inquiens, per ordinem lapides tuos, fundabo te in sapphiro (Isa. LIV, 11). Per sapphirum quippe, qui aeream fingit simulando pulchritudinem, fidei simillimum non inconvenienter demonstrat mysterium. VI. Primum ergo visum est mihi, omnium minimo Domini servorum in primi ordinis fronte ipsum (0285C)textum symboli salubriter a sanctis editum Patribus quasi lineam in directum ª normulatim aequo moderamine, in fundamenti hujus spiritalis aedificii mole, intrinsecus, ac forinsecus tendere, ut coaequata juxta illius rectitudinis normulam tota nostri operis fabrica, hinc inde catholicae fidei libratim submissa perpendiculo, rectius ad altiora excrescens, convenienter in utroque pariete, aequis disputationum metita funiculis, in summa scientiae arte perfectionis culmen veridicis assertionibus fulciatur. Persistente b autem hujus invisibilis aedificii aequaliter tricamerata structura, quatuor prorsus virtutum altrisecus positis subnixa fornicibus, jamjamque triplici purpureoque in funiculo, qui difficile rumpitur, aureum (0285D)jucundius suspendatur decus ornamentorum. 67 VII. Post inviolabilem igitur, et meo sensu modis omnibus inserendam Symboli definitionem, a venerandis videlicet (sicut dictum est) olim praesulibus sancto revelante Spiritu mirabiliter praelibatam: a trecentis siquidem decem et octo, qui apud Nicaeam Bithyniae, et centum quinquaginta qui apud Constantinopolim. De mysterio namque sanctae et mirabilis Trinitatis planiore me repromisisse profiteor sermone dicturum: sophisticas per omnia verborumª phaleras devitantes, sed et isagogicas argumentorum relinquentes inextricabiles conclusiones, simpliciter propter simplicium mentes, liquidiusque, ut humanae permittit possibilitas infirmitatis: vel certe, ut ipsa de se sancta dignatur Trinitas revelare, (0286A)cultiore potius sensu, quam stylo, cupio redolere, propter varios videlicet haereticorum errores, diversasque quorumdam simplicium suspiciones, non alteram componere vel docere fidem consentio, sed eam, quam a sanctis Patribus traditam omnia sinceriter saecula susceperunt. Scio namque quibusdam in b synodalibus foliis esse sancitum, ad refellendas siquidem novas, et multiplices haereses, praesertim propter fraudulentam fictamque Nestorii vel Eutychis falsidicorum pestilentiumque virorum, non fidem dicam, sed potius perfidiam, non licere cuiquam alterius fidei Symbolum docere vel componere. Sed absit a nobis proculque sit ab omni corde fideli alterum, vel aliter quam illi instituerunt, Symbolum vel fidem componere vel docere. Sed juxta eorum (0286B)sensum ea fortasse, quae propter veritatis compendium, minus quam decet a simplicibus vel indoctis intelliguntur, exponendum decrevimus tradere, ac memoria mandavimus eam, ipsumque textum symboli retinere: quatenus juxta Apostolum idoneus sit homo Dei, ad omne opus bonum paratus, ad resistendum non sanae fidei. Ait enim ipse, sine fide impossibile est Deo placere (Hebr. XI, 6). Hinc alias scriptum est, Nisi credideritis, non intelligetis (Isa. VII, 11, juxta LXX). Ipse enim admirabilis doctor prohibet variis nos et peregrinis abduci (Hebr. XIII, 9), sanam tamen doctrinam docet fidelibus modis omnibus praedicari. Enim vero non est in argumento fidei addere vel minuere ea quae a sanctis Patribus bene salubriterque sunt promulgata, secundum eorum (0286C)sensum recte sentire, et exponendum eorum subtile supplere ingenium; sed addere, vel minuere, est subdole contra sacrosanctum eorum sensum, aliter quam illi, callida tergiversatione diversa sentire, et confuso stylo perversum dogma componere, ac per hoc impio ore potius jactanter garrire, quam docere praesumere. Plurimorum c etenim catholicorum virorum, ecclesiarumque Dei cultorum, sacrae fidei compositum venerabile legitur opus, aliis quidem verbis dissimilique calamo resonante, sed eundem sensum, eundemque ingenii intellectum, concorditer inviolatae fidei uno assertionis redolere probantur documento. Nam si recenseatur Nicaeni Symboli series veneranda, nihil aliud de Spiritu (0286D)sancto in ea, nisi hoc modo reperiri poterit promulgatum: et in sanctum, inquiunt, Spiritum. Quid est ergo dicere, et in Spiritum sanctum? Quomodo accipienda est tam brevissima eorum professio, nisi ut patenter detur intelligi mentium eorum integrae fidei religiosa devotio, et in sanctum Spiritum, sicut et in Patrem, et in Filium, probabiliter credidises, quemadmodum postea a sanctis Patribus centum quinquaginta, qui constestati sunt symboli fidem Nicaeni concilii inviolatam perenniter permanere? Suppleverunt tamen, quasi exponendo eorum sensum, et in Spiritum sanctum confitentur se credere, Dominum, et vivificatorem, ex Patre procedentem, cum Patre et Filio adorandum, et glorificandum. Haec enim et caetera quae sequuntur in Nicaeni Symboli sacro (0287A)dogmate non habentur, sed et postmodum, propter eos videlicet haereticos, qui sussurrant Spiritum sanctum solius esse Patris; et a solo procedere Patre, additum est: Qui ex Patre, Filioque procedit. Et tamen non sunt hi sancti Patres culpandi, quasi addidissent aliquid, vel minuissent de fide trecentorum decem et octo Patrum, quia non contra eorum sensum diversa senserunt, sed immaculatum eorum intellectum sanis moribus supplere studuerunt. Didicerant itaque centum quinquaginta, qui intulerunt a Patre procedentem, evangelista testante, repromisisse discipulis ipsum unigenitum de suo Spiritu: Spiritus qui a Patre procedit, ipse me clarificabit (Joan. XV). VIII. Legerant nempe ii sequentes, qui addiderunt, (0287B)Qui ex Patre Filioque procedit (Joan. XVI), ipsam eamdemque veritatem in Evangelio redarguentem Philippum: Philippe, inquit, qui videt me, videt et Patrem meum. An non credis quia ego in Patre, et Pater in me est (Joan. XIV, 9, 10)? Si ergo, sicut ipse testatur, inseparabiliter et substantialiter est Pater in Filio, et Filius in Patre, quo pacto credi potest, ut consubstantiali Patri Filioque Spiritus sanctus, non a Patre Filioque essentialiter, et inseparabiliter semper procedat? Quis est iste, obsecro, qui dicit discipulis suis, cum insufflasset in eos, Accipite Spiritum sanctum (Joan. XX, 22)? Quis est, inquam, qui repromisit eis? Nonne unigenitus Filius, qui in Patre est, et Pater in eo? Nisi ego abiero, Paracletus non veniet; cum assumptus fuero mittam eum vobis (0287C)(Joan. XVI, 7). Et illud, Paracletus autem Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quaecunque dixero vobis (Joan. XIV, 26)? Saepe enim a nobis ª notrisque majoribus indubitanter definitum est, inseparabilia semper esse opera sanctae Trinitatis. In eo namque Spiritus 68 sanctus a Filio procedere creditur, in quo a Patre procedere non dubitatur. Sed melius hoc approbare valemus, si rei gestae actio, quae per apostolos est exsecuta, in medio revolvatur. Per fidelissima quippe historiae argumenta, quae Actus nuncupantur apostolorum, Luca evangelista testante cognovimus, praedicante Petro in Judaea, tria fere millia credentium compuncta corde, dixisse ad Petrum et reliquos apostolos: Quid faciemus, viri fratres (0287D)(Act. II, 37)? Respondisse Petrum pro se et pro cunctis ad illos didicimus: Poenitentiam, inquit, agite, et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi in remissionem peccatorum. Et rursus, accersitus a Cornelio centurione, viro justo et timente Deum, cum aperuisset os suum, evangelizabat illis multa de regno Dei, et nomine Jesu Christi; Et adhuc eo loquente Spiritus sanctus cecidit super eos qui audiverant verbum (Act. X, 44); et post pauca protinus subinfertur dixisse Petrum: Nunquid aquam quis prohibere potest, ut non baptizentur hi qui Spiritum sanctum acceperunt sicut et nos? Et jussit eos in nomine Jesu Christi baptizari. Sed et doctor et magister gentium in fide et veritate solertissimam curam (0288A)gerens omnium Ecclesiarum, cum de Joannis baptismate disputaret, quia Joannes quidem baptizavit baptismo poenitentiae populum, in eum qui venturus est post ipsum, hoc est in Jesum (Act. XIX, 4). Porro multi Samaritanorum cum credidissent Philippo evangelizanti de regno Dei et nomine Jesu, baptizabantur viri, et mulieres, haud dubie in nomine Jesu Christi (Act. VIII, 12). Si ergo omnes isti, qui, evangelizantibus sanctis apostolis, credentes baptizati sunt in nomine Jesu Christi, et sancta Ecclesia inviolabiliter fundata super eam persistit petram, quam beatus Petrus, non carne et sanguine, sed Patre qui in coelis est revelante, sibi confessus est, et illius fide regitur et gubernatur omnis Ecclesia, cuique specialiter quasi primo pastori dictum est: (0288B)Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam (Matth. XVI, 18); ubi est, inquam, illa regula Trinitatis, quam generaliter suis post resurrectionem Dominus apostolis commendavit, quorumque principatum idem beatus gerebat Petrus apostolus? Ite, inquit, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Cur magister in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, et discipuli in nomine tantum Jesu praecipiunt baptizari? Nunquid aliud Veritas per semetipsam docuit, et aliud discipuli Veritatis, vel aliam formam doctrinae Ecclesiis tradiderunt? Absit hoc. Nullus sic desipit qui sani capitis est. Nullus tam insanae furiae mancipatus, qui haec vel mente tractare praesumat. Sed videamus qualiter (0288C)utrumque verum et sanctum est, socialeque bonum, et individuum mysterium. Sacramentum igitur sanctae Trinitatis, quam magister et Dominus tribus enumeratis personis, in uno tamen nomine voluit demonstrare, hoc ejusdem Veritatis discipuli, in una de Trinitate persona, id est Filii, totam sanctamque Trinitatem essentialiter, sancto sibi revelante Spiritu, intelligere meruerunt. Quoniam, sicut crebrius dictum est, inseparabilia sunt semper opera Trinitatis. Ubi enim Pater, ibi inseparabiliter Filius et Spiritus sanctus. Et ubi Filius, inenarrabiliter Pater, et Spiritus sanctus. Et ubi Spiritus sanctus, ibi incomprehensibiliter Pater et Filius. Nam etsi audierant discipuli, praecipiente Domino et magistro propter mysterium Trinitatis: Ite, docete omnes (0288D)gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19); audierunt profecto praesentes eum ostendentem sibi unitatem naturae: Ego, ait, et Pater unum sumus (Joan. X, 30), et rursus: Ego in Patre, et Pater in me est (Joan. XIV, 10): et iterum: Pater autem in me manens ipse facit opera (Ibid.). Sed et Verbum illud consubstantiale Patri sanctoque Spiritui, internis intuentes obtutibus, quod in principio erat, et apud Deum erat, et per quem omnia facta sunt (Joan. I), semper in Patre, semper cum Patre, semper apud Patrem inseparabiliter sciebat permanere. Unde non immerito Philippus redargui debuit, qui alicubi fortassis Patrem aut plus aliquid quaerebat, cum diceret: Domine, (0289A)ostende nobis Patrem, et sufficit nobis (Joan. XIV, 8 seqq.); cuique protinus a Domino quasi per increpationem refertur: Tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me: Philippe, qui videt me, videt et Patrem meum. An non credis quia ego in Patre, et Pater in me est? De Spiritu autem sancto, ut ostenderet eum suum Patrisque, sic ait: Spiritus, inquit, veritatis, quia a Patre procedit, ille me clarificabit (Joan. XV, 26, et XVI, 14). Nam qui de Patre procedit, Patris profecto spiritus est: et qui Veritatis spiritus est, suus nihilominus spiritus est: ipse enim de se dicit: Ego sum via, veritas, et vita (Joan. XIV, 6). Hinc per Isaiam Patris Forte, Hunc per Isaiam spiritum Patris, etc. testatur esse, cum propter assumptum hominem loquitur: Spiritus Domini super (0289B)me (Isa. LXI, 1): et illud: Dominus misit me, et Spiritus ejus (Isa. XLVIII, 16), et quia suus est, idem ipse per Joelem promisit dicens: Effundam de spiritu meo super omnem carnem (Joel. II, 28, et Act. II, 17) Quam bene ergo Dominus alta et ineffabili sapientia, ut ostenderet personaliter mysterium Trinitatis, in nomine, inquit, Patris, et Filii, et Spiritus sancti, et ut demonstraret inseparabilem essentialiter individuae Deitatis unitatem, praemisit, in nomine. Non enim ait in nominibus, quasi in multis, sed in nomine, quia trinus, et unus est Deus. Non enim naturam, sed personam discrevit. Quam feliciter quidem et apostoli in nomine Jesu, id est, Salvatoris, totam sanctam et ineffabilem docuerunt intelligere 69 Trinitatem! Quam catholici et sancti (0289C)Patres in hac fidei stabilitate solidati, a Patre sanctum Spiritum procedere sunt professi! Quam gloriose et illi, qui eum ex Patre Filioque procedere confitentur! Hinc perspicue datur intelligi sempiterna Dei Patris et omnipotens sapientia, quae mirabiliter intelligentiae b nostrae infantiam erudire non cessat, cum de se inclinatius loqui in sacro dignatur eloquio, ut se innotescat trinum et unum Deum. Modo propter discretionem distincte loquitur, modo vero indiscrete propter consubstantialem individuae Deitatis unitatem. Nam si semper indiscrete, absconderet utique mysterium Trinitatis. Si vero semper distincte, excellentiam profecto celaret inseparabilem Deitatis. Docet nimirum per sacras Testamentorum (0289D)paginas modo mirabili utrumque, ut intelligamus, et corde credamus ad justitiam, et ore confiteamur ad salutem trinum et unum Deum (Rom. X, 10). Unde et ipsa Divinitas trinus et unus Deus, licet sit inenarrabilis, non tamen est incognoscibilis. Cognosci nempe Creator a sua rationabili debet creatura. Hinc est quod in Evangelio unigenitus qui est in sinu Patris (Joan. I, 18) loquitur Genitori: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te verum Deum et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3). Hinc alias per prophetam praedicendo testatur, dicens: Cognoscent me, inquit, omnes a minimo usque ad maximum (Jerem. XXXI, 34). Hinc vas electionis de ignorantibus Deum per exprobrationem intonans ait: Qui ignorat (0290A)ignorabitur (I Cor. XIV, 38). Inenarrabilis quippe est, quoniam quantus aut quid sit Deus inveniri non potest, et non solum humana, sed neque c subtilis et incorporea angelica natura, summam illam et incomprehensibilem et incircumscriptam divinitatis essentiam, nulla plenius penitus investigare subtilitatis potest sagacitate. Nam etsi angeli fonti scientiae perenniter assistentes, omnia sciunt; ipsum tamen scientiae fontem, cujus sit magnitudinis, qui nec initium recipit, nec fine concluditur, metiri nequeunt. Magnus tamen est Dominus noster, et magna virtus ejus, et sapientiae ejus non est numerus (Psal. CXLVI, 5). Tantum de illo absque dubio sciunt, quantum ille illis de se revelare dignatur. Verumtamen cognoscibilis est illis juxta quod illi secundum suam possunt (0290B)naturam capacius sustinere, et nobis scilicet in speculo et in aenigmate (I Cor. XIII, 12) quandiu per fidem ambulamus, et non per speciem (II Cor. V, 7), juxta modum nostrae naturae, in quantum nostra praevalet possibilitatis infirmitas summatim sentire. In sacro autem eloquio vel in fidei instrumento addere vel minuere, est non recte, et aliter sentiendo intelligere, quam a sancto Spiritu per calamum linguae sanctorum virorum aenigmata mirabiliter constant mysteriorum sacramenta digesta, qui eodem sancto afflati Spiritu per sacras ea librorum exarare paginas studuerunt. Sicuti est mos proprius haereticorum, qui negligentes divinae Scripturae sensum vel modum genusque locutionis, corrupti ab antiquo serpente secundum sua desideria coacervant sibi inextricabiles (0290C)quaestionum tumultus, et idcirco infuso d ferrugineo stylo in tinctorio falsitatis, proprium, sed tamen perversum, se dogma componere gloriantur. Quin potius peregrinis et variis, quam ecclesiasticis ac spiritualibus abuti conantur doctrinis, parvipendentes, veritatis refragatores legis praeceptum (Lev. XXI), quo mystice cavetur sacerdotem semel in sua tribu et de sua tribu, vel stirpis suae uxorem accipere et ipsam virginem ex eadem scilicet Christiana religionis doctrina, qua semel imbutus est, de qua Christianum nomen sortitum sese gratulatur, sumpsisse, et ex qua per undam regeneratum se recognoscit in immaculatae fidei puritatem quasi virginem, et non haeretica pollutione corruptam in (0290D)amplexu amoris accipere, ad propagandam catholicae fidei posteritatis ex ea sobolem perdocetur. Sed his decepti, imitati prorsus Zambri (Num. XXV), in adulterino concubitu exarserunt. Qui sermo alterius linguae vernaculus elucubratus de proprio interpretatus dicitur fluxus vehemens, sive canticum meum, qui deceptus in specie Ammonitidis scorti eam petiit, velut isti vehemente fluxu perversae doctrinae immoderatius despumantes, delectantur in pulchritudine splendentis eloquentiae perversi dogmatis. Quem Phinees Domini sacerdos, qui proprio de stylo translatus, in Latino palato, oris augurium resonat, vel requievit, ultrici transfixum pugione in locis genitalibus simul cum sua adultera interfecit. Quia videlicet (0291A)censura ecclesiasticae disciplinae haereticum hominem post unam vel alteram correptionem (Tit. III, 10), expulsum de Ecclesiae gremio, aeterno anathematis jaculo simul cum sua condemnata stuprata haeresi interimit. Quiescere namque fecerat, juxta nominis sui interpretationem, iram indignationis furorisque Domini, quae jam egressa erat ad perdendum populum in ultionem e petulci. Nam quemadmodum lubricus ille serpens in paradiso deliciarum Evam corrupit astutia sua (Gen. III, 4), cujus mentem mendacii venenum inficiens, instigavit ne veritati crederet, sed potius acquiesceret falsitati, dum praeceptum inobedientiae male interpretando persuasit transgredi; ita nunc versipellis in hoc paradiso sanctae Ecclesiae, quae spiritalibus deliciis affluit, per haereticorum (0291B)molitur semper pectora nequitiae virus infundere, quatenus falsitatis debriati poculo errabundo poplite per anfracta erroris evacuantes Forte, evagantes , veritatis invenire nequeant fontem. Unde et Paulus de quibusdam dubius praecavens ait: Timeo enim ne sicut serpens decepit Evam astutia sua, ita corrumpentur sensus vestri, ne credatis veritati (II Cor. XI, 3). Quemadmodum infelix Arius hujus serpentis crapulatus veneno, addere vel demere in sancto Evangelio conatus est, ubi mediatoris 70 vocem intonantis prurienti aure cauteriata audierat conscientia, et perfunctorie legerat secundum hominem dixisse: Vado ad Patrem, quia Pater major me est (Joan. XIV, 28). Super hoc igitur quasi addidisse quidam convincitur, cum polluto sensu, et impio (0291C)ore ex suo intulit: Non solum secundum humanam naturam, sed et secundum divinitatem minorem eum et posteriorem Patre mentiri non timuit. Quae nunquam in sacrosanctis Evangeliis, in nulla saltem qualibet divinorum testamentorum serie se legisse poterit approbare. Et quasi minuisse de sancti Evangelii lectione reus constringatur, ubi surda et obdurata, quasi aspis, aure (Psal. LVII, 5), eumdem unigenitum Dei Filium audire despexerat: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Hinc quoque videtur minuisse, sed sibi ibi imprudenter addidisse, sed ad suam perniciem, nihil praejudicans divinis oraculis. Sancta autem et veneranda Evangelii sacramenta cuntis inviolata saeculis permanebunt. IX. Catholicus vero quilibet doctor, recte sentiens, (0291D)juxta quod a Domino gloriosius est praelibatum, quomodo et secundum hominem minor, et secundum Deum aequalis sit Patri, haec multiplici evidenter exponendo sermone explicuit non addidisse vel minuisse, sed irreprehensibiliter praedicandus est, fatentia sancti Evangelii mysteria supplevisse. Multa quidem hujuscemodi et his similia objectionum spicula ex arcu linguae intorta inveniri poterant quibus adversantium obtrectatorum confossa pectora saucioque infecta vulnere reticerent; sed propter brevitatis compendium ab his jam jamque calamo subtrahendo decrevimus temperare. Nam in Apocalypsi Joannes apostolus sub unius libri appellatione de (0292A)tota utriusque Testamenti serie contestatus est dicens: Si quis, inquit, apposuerit ad haec, apponet Deus omnes plagas scriptas in libro hoc. Et si quis diminuerit de verbis prophetiae hujus, auferet Deus partem illius de libro vitae, et de civitate sancta (Apoc. cap. ult., 18, 19). X. Verumtamen sanctos praedicatores Ecclesiae haec non percellit ultionis vindicta, quos ipsos nimirum Apocalypsis librum, et unumquodque capitulum Scripturarum, multiplici disputationum stylo per singula exponendo salubri explicuisse promulgatione laudamus, quosque pro his sempiternam credimus recepturos mercedem. Ipse quippe mediator Dei et hominum Dominus et Magister multa in parabolis quas ipse proposuerat, mellifluo divinitatis exponendo (0292B)ore, verborum insignia multiplicavit, et duabus in via ambulantibus aperuit sensum, et incipiens a Moyse et omnibus prophetis, interpretabatur illis in omnibus Scripturis quae de ipso erant (Luc. XXIV, 27). Sed et beatus apostolus non est culpandus, qui legis aenigmata per multiplicia disputationum disseruit verba. Huc usque propter eos qui nequeunt ad purum subtiliter intelligere quid sit in sacro eloquio addere, vel minuere. Nunc autem his ita digestis proposita nostrae repromissionis debita tandem aliquando pleno reddere calamo jam non differamus. XI. De causa nempe fidei polliciti sumus contra eos disputare qui variis erroribus implicati non recte sentiunt de mysterio Trinitatis. Contra eos videlicet, (0292C)qui de personarum discretione dubitant: qui ipsum putant esse Patrem, ipsumque Filium, qui inferiorem Filium, et posteriorem mentiuntur esse Patre, qui tria principia confitentur. Nos autem cum sanctis Patribus unum principium confitemur, Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum. Scriptum est enim: Tecum principium in die virtutis tuae (Psal. CIX, 3). Non principium quod incipit, vel quasi initiale, sed principium quod praecedit omnia. Quia nunquam non fuit Pater, hoc est paternum nunquam defuit nomen, quia semper Pater fuit, et est; et nunquam non fuit Filius, hoc est, quia Filii nomen nunquam defuit, quia semper, et sine initio, Filius fuit, et est. Contradicimus per omnia Patropassianis, qui divinitatem ejus ausi sunt ª elinguare. Similiter et illis non (0292D)cedimus, qui in duos videntur filios unum Christum Dei Filium dividere, dum illum naturalem, et adoptivum affirmare moliuntur, cum unus idemque sit Dei, hominisque Filius, cui per Prophetam dicitur. Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal. CI, 28). Sed melius haec intimamus, si ipsum, sicut praefati sumus, textum symboli, ac deinceps quae sequuntur, hoc exsequimur ordine. Obsecramus vos, fratres, et germano b obnixius imprecamur affectu, ut ab hoc loco ea quae sequuntur usquequo pervenitur, ubi legitur de divina Unigeniti essentia hoc modo: In qua regnat in unitate, et trinitate cum Patre et sancto Spiritu, scribentes illa non in membranis et (0293A)morticinis pellibus, sed in tabulis cordis carnalibus, memoria retinere curetis. 71 SYMBOLUM FIDEI. XII. Credo in unum Deum Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, ex Patre natum ante omnia saecula. Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero. Genitum non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt. Qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit de coelis, et incarnatus est de Spiritu sancto ex Maria virgine, et homo factus est. Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato, passus et sepultus est, et resurrexit tertia die secundum Scripturas. (0293B)Ascendit in coelos, sedet ad dextram Patris. Et iterum venturus est cum gloria judicare vivos, et mortuos, cujus regni non erit finis. Et in Spiritum sanctum Dominum, et vivificantem. Qui ex Patre Filioque procedit. Qui cum Patre, et Filio simul adoratur, et conglorificatur. Qui locutus est per Prophetas. Et unam sanctam catholicam, et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Et exspecto resurrectionem mortuorum. Et vitam futuri saeculi. Amen. XIII. Sanctam autem, perfectam, et inseparabilem, et ineffabilem veramque Trinitatem, id est, Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, individuam confiteor in unitate naturae, quia trinus, et unus est Deus. Trinus nimirum per distinctionem (0293C)personarum; unus vero per substantiam inseparabilem Deitatis. Has igitur tres personas Patris Filiique ac Spiritus sancti, non putativas vel quasi suspicabiles tantum, sed veras, subsistentes, coaeternas, coaequales credimus et consubstantiales. Alia est enim persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti. Sed Pater, et Filius, et Spiritus sanctus non tres dii, sed unus est Deus. Nam Pater verus Deus vere et proprie Pater est, qui genuit ex se, id est ex sua substantia, intemporaliter, et sine initio verum Filium, coaeternum, consubstantialem, et coaequalem sibi. Et Filius verus Deus, vere et proprie est Filius, qui ante omnia saecula genitus est de Patre intemporaliter, et absque ullo initio. Lumen (0293D)de lumine, Deus verus de Deo vero. Et nunquam fuit Pater sine Filio, nec Filius sine Patre. Pater etenim semper Pater est, erat, et erit. Et Filius semper Filius est, erat, et erit. Et nunquam non fuit Pater, quia nunquam non fuit Filius. Semper enim Pater, qui genuit sibi aequalem Filium: semper quidem Filius, qui genitus est aequalis Patri. Spiritus namque sanctus verus Deus, vere, et proprie Spiritus sanctus est: non genitus, nec creatus, sed ex Patre Filioque intemporaliter, et inseparabiliter procedens. Consubstantialis, coaeternus, et aequalis Patri Filioque semper est, erat, et erit. Et nunquam fuit Pater, aut Filius sine Spiritu sancto. Nec Spiritus sanctus sine Patre, et Filio. Et idcirco inseparabilia sunt semper opera Trinitatis, et nihil est in sancta (0294A)Trinitate diversum aliquod aut dissimile, vel inaequale. Non divisum naturaliter, non confusum personaliter, nihil majus aut minus. Non anterior, non posterior, non inferior, non superior, sed una, et aequalis potestas, par gloria sempiterna, et coaeterna consubstantialisque majestas. Unum namque sunt essentialiter Pater, et Filius, et Spiritus sanctus. Et idcirco unus est Deus; sed non unus propter personarum discretionem Pater, et Filius, et Spiritus sanctus. Verus enim Pater proprie Pater est, et non est Filius, et verus Filius proprie Filius est, et non est Pater. Spiritus quoque sanctus proprie Spiritus sanctus est, et non est personaliter Pater, vel Filius, sed ex utroque procedit; et tamen non sunt tres dii, sed unus est Deus. Et in hac sancta (0294B)Trinitate nihil (quod absit) aliquid putandum est visibile, corporale, palpabile, vel comprehensibile. Omnipotens namque sancta Trinitas, invisibilis, incorporalis, impalpabilis, incomprehensibilis, incircumscripta, infinita, immensa, et sempiterna, omnia nutu, et imperio suo gubernat. Nam etsi ª legitur oculus Domini, vel brachium sive dextra et cetera, non membrorum positionem, vel molem corporis, sed effectum summae, et inenarrabilis divinae potentiae, integra rectae fidei credulitate debemus intelligere. Nam quia omnia videt, et omnia penetrat, et cuncta nuda, et aperta sunt ante eum, oculos habere dicitur: quia vero nos sua virtute creavit, regit, protegit, et defendit, brachium vel dexteram habere perhibetur, et his similia. De hac autem ineffabili (0294C)Trinitate sola Verbi Dei persona, id est, Filius, in ultimis diebus propter nos et propter nostram salutem, secundum propositum secretae dispensationis arbitrium, descendit de coelis, unde nunquam recesserat. Incarnatus est de Spiritu sancto, et ex semper virgine Maria verus homo factus est, verusque permanet Deus. Nec obfuit humana, et temporalis nativitas divinae illi, et intemporali nativitati, sed in una Christi Jesu persona verus Dei verusque hominis Filius. Non alter hominis filius, et alter Dei: sed unus idemque Dei hominisque Filius in utraque natura divina scilicet, et humana, Deus verus, et homo verus. Non putativus Dei Filius, sed verus: non adoptivus, sed proprius, quia nunquam 72 (0294D)fuit, propter hominem quem assumpsit, a Patre alienus. Solus enim sine peccato natus est homo, quoniam solus est incarnatus de Spiritu sancto, et immaculata virgine novus homo. Consubstantialis Deo Patri in sua, id est, divina: consubstantialis etiam matri, sine sorde peccati in nostra, id est humana natura. Et ideo in utraque natura proprium eum, et non adoptivum Dei Filium confitemur, quia inconfusibiliter, et inseparabiliter, assumpto homine, unus idemque est Dei, et hominis Filius. Naturaliter Patri secundum divinitatem, naturaliter matri secundum humanitatem: proprius tamen Patri in utroque; quoniam sicut dictum est, non sunt duo filii, alter Dei, et alter hominis, sed unus Christus Jesus propter unam personam, Dei et hominis Filius, (0295A)Deus verus, et homo verus, in anima rationali et vera carne. Perfectus homo secundum humanitatem, perfectus Deus secundum divinitatem. Qui in eadem natura, id est humana quam sumpsit ex Virgine, humanas pertulit infirmitates, non fragilitatem peccandi: sed in eadem dignatus est crescere per incrementa temporis, esurire, sitire, fatigari, contumelias et opprobria sustinere. Dignatus est flagellari, crucis patibulum subire, lanceam in latere excipere, clavis transfigi, fel, et acetum gustare. In eadem dignatus est, mori, sepeliri, ad inferos descendere, tertia die resurgere, cum discipulis conversari: et post triumphum victricis gloriae eamdem humanam naturam, ascendendo super omnes coelos, exaltatam super omnes angelos, in Patris dextera collocavit. In (0295B)eadem iterum venturus est judicare vivos, et mortuos, et saeculum per ignem, redditurus unicuique secundum opera sua; impiis utique supplicium sempiternum, justis vero vitam aeternam. Divina autem illa ineffabilis natura, in qua Deus est aequalis Patri sanctoque Spiritui, impassibilis, immutabilis, inconvertibilis, ubique praesens, semperque omnipotens, inviolata permanens in qua regnat in unitate, et trinitate cum Patre, et sancto Spiritu et nunc, et semper, et per cuncta saecula saeculorum. Amen. XIV. Hanc igitur catholicae fidei sincerissimam puritatem volumus omnes Dei sacerdotes, omnesque gradus Ecclesiae, summo cum studio, et absque ullo vitio, ita ut ne unus quidem apex intermittatur, vel augeatur, distincte, et sensatim discendo (0295C)memoria retinere, et posteris suis discenda derelinquere. Si quis vigilantiori sensu ante potuerit, laudamus, et hortamur. Qui vero imbecilli ingenio torpens ante nequiverit; in anniversaria tamen proximiore hujus venerandi concilii volubilique sessione cum vestris obtutibus, auxiliante Domino, pusillitatis nostrae praesentiam vita comite repraesentari meruerimus, Deo amabilis fraternitatis vestrae charitas, hanc, sicut dictum est, memoria retineat; ita sane, ut in nostrae humilitatis aspectu, eam studiose valeat recensere: alioquin difficile vos vitare ecclesiasticas ª ferulas aestimate. XV. Symbolum ª vero, et orationem Dominicam omnis Christianus memoriter sciat, omnis aetas, (0295D)omnis sexus, omnisque conditio: masculi, feminae, juvenes, senes, servi, liberi, pueri, conjugati, innuptae puellae: quia sine hac benedictione nullus poterit in coelorum regno percipere portionem. Qui autem observaverit haec, et a malis operibus se custodierit; et in praesenti saeculo salvus erit, et in futuro cum angelis congaudebit. XVI. Non novas, charissimi, regulas instituimus, nec supervacuas rerum adinventiones inhianter sectamur; sed sacris paternorum canonum recensitis foliis, ea quae ab eis bene digesta salubrique promulgataª mucrone persistunt, summa devotionis veneratione amplectentes, recentiori stylo operae (0296A)pretium duximus renovare. Quatenus ad modum mundi ac ruminantis, ungulasque findentis animalis (Levit. IX, 3), devoratas escas ad faucem memoriae revocantes, quasi ruminando per sacrae lectionis studium dudum depastum spiritale pabulum subtilius, liquidibusque sese in ventrem mentis refundat. Quo satiati deliciarum suaviter epulo, ad referendas superni largitoris gratias, de cujus benignitatis manu cuncta gratuito suscepimus munere, modis omnibus incitemur. Qui ut nos post culpam discordiae ingratos funiculo charitatis trahendo ad Patris suamque gratiam revocaret, cum in forma Dei esset aequalis Patri, semetipsum pro nobis exinanivit formam servi accipiens (Philipp. II, 6, 7), mediator inter Deum et nos fieri dignatus est: cujus livore ab eo quod (0296B)diabolus inflixerat, mortis vulnere, mirabiliter sumus sanati (I Petri II, 24). 73 CAPITULA. I. Primum igitur, ut juxta priscas Patrum divinitus editas sanctiones, nullus Domini sacerdotum, vel quicunque sub ª canone constituti canonicas, quinimob apostolicas ignorantes aut parvipendentes definitiones, inordinate vel inhoneste in domo Dei, quae est Ecclesia, conversentur; sed, in suo ordine cunctis persistentibus pulchritudo ecclesiastici decoris inviolata permaneat. Illud summopere, vigilantique studio praecaventes decernere curavimus, ut nullus canonicae deditus ditioni, donum sancti Spiritus, (0296C)pecuniae pretio fraudulenter deceptus, vendere vel emere praesumat: ne cui in quemlibet sacrum ecclesiastici ordinis gradum, muneris exigente merito, liceat quempiam subvehendo promovere: patentique semper cordis aure pertimescens intellige clarissimam illam Domini vocem dicentis: Gratis accepistis, gratis date (Matth. X, 8). Hanc quippe pestiferam simoniacam haeresim primus pastor Ecclesiae in ipsa, ut ita dixerim, originali cupiditatis radice, anathematis ferro funditus resecare curavit (Act. VIII, 18 seq.). II. Ut longe altius excellat vita pastoris comparata subditi gregis, quibus singulariter boni pastoris voce dicitur: Vos estis lux mundi (Matth. V, 14), et rursus: (0296D)Vos estis sal terrae (Ibid., 13); et iterum: Luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est (Ibid., 16). Hinc etenim colligi potest, in quantum distare debet pastor a grege, dum istos homines, et illos plusquam homines, id est, lucem hominum, Dominus voluit appellari. Si ergo lux mundi sumus, lucere utique absque nebulosa hypocrisis admixtione debemus: et si sal terrae sumus, condire nihilominus terrenas mentes sapientiae sapore per verbum praedicationis debemus. III. Item placuit, ut sobrie, pie casteque, juxta Apostolum (0297A)fugiamus turpis lucri gratiam, non in comessationibus, et ebrietatibus, et inebriemur vino, in quo est luxuria (Tit. II, 12; Rom. I, 13; Ephes. III, 18). Quemadmodum per semetipsam Veritas generaliter in Evangelio praecipiendo protestatur, dicens: Cavete a crapula, et ebrietate, et curis hujus saeculi (Luc. XXI, 34). Unde et in ecclesiastico canone sententialiter constat decisum, aut cessare ab hujusmodi ª vitii ingurgitatione, aut certe perseverantes honoris jactura periclitari debere. Quorum ultricis sententiaeb dictatorum nos complices c ac fautores esse fatemur. IV. Ut juxta Nicaeni venerandi definitionem concilii (Can. 5), nullus patiatur subintroductas ª mulieres (0297B)secum in domo propria habere, vel private cum eis cohabitantes conversari. Et quanquam de quibusdam inhonesta carentibus suspicione clementius aliquo modo inibi legatur indultum; nos tamen omnes omnino nunc necessarium vetare prospeximus, eo quod experimento didicerimus, illarum velamento alias licentius ad eos aditum veniendi, perditionis causam habuisse. Non autem vetamus quempiam, sed potius hortamur pauperibus personis jure sibi cognationis conjunctis benefacere, cum sit omnibus benefaciendum, sed ab eis segregatae in suis degentes domiciliis perseverent. V. Ut saecularia negotia ultra modum mensurae nulli liceat exercere. Ait enim Apostolus: Nemo militans (0297C)Deo, implicet se negotiis saecularibus, ut ei placeat, cui se probavit (II Tim. II, 4). Intueri quapropter subtilius libet, cujus nos esse regis milites gratulamur. Et quia in castris ª Dominicis militamus, sollicite pensare constringimur, quibus armis muniti cum tanto adversario certaminis bella aggressi pugnare valeamus, ut expediti ab omni praesentis saeculi impedimento, intrepidi in prima b acie persistentes, post palmam victoriae triumphatricis gloriae coronam ab eo rege qui nos de antiquo hoste triumphavit, suscipere mereamur. 74 VI. Item placuit ut eas prorsus mundanas dignitates, quas saeculares viri vel principes terrae exercere solent, (0297D)in venationibus ª scilicet, vel in canticis b saecularibus, aut in resoluta et immoderata laetitia, in lyris et tibiis, et his similibus lusibus, nullus sub ecclesiastico canone constitutus ob inanis laetitiae fluxum, audeat fastu superbiae tumidus, quandoque praesumendo abuti: nisi forte si in hymnis et spiritualibus canticis delectatur, de sacris videlicet c Scripturarum voluminibus digne honesteque compositis utatur. Ab his igitur non solum non inhibemus abstinere, verum etiam conniventes licentiae concedimus votum. VII. Item placuit ut nullus episcoporum presbyterum, vel diaconum, vel ª archimandritam in dispendiob honoris condemnare praesumat absque hujus venerandae (0298A)sedis consultu. Si quis post haec prohibita temerarius usurpare tentaverit, non erit ambiguus de sui honoris periculo. VIII. De his autem qui propinqui sanguinis affinitatem sibi in matrimonium sociare tentaverint, quia valde gravis nimisque asperrima in prisco ª canone ab antiquis Patribus de hoc negotio judicialis sententiae elimata sub poenitentiae flagello persistit vindicta; idcirco tanti praecaventes flagitii periculum, ut melius cautiusque prospeximus dignum duximus definire. Ita duntaxat ut nemini liceat furtim raptimque nuptias contrahere, ne forte per erroris ignaviam, vel certe (quod pejus est) diabolico instigati amore, illicita connubia celebrentur. Sed interventis pactis (0298B)sponsalibus, per aliquam dilationis moram, requisiti quin etiam diligenti cura vicini vel majores natu loci illius, qui possint scire lineam generationum utrorumque, sponsi scilicet vel sponsae. In eo etiam, ut sine notitia sacerdotis plebis illius nullatenus fiat, quatenus nulla deinceps separationis tribulatio intercedat. Si vero hoc ordine cuncta peragantur, ac probatum sine fraude testium fuerit, et causa contigerit quod postea aut ipsi recordati fuerint, qui primum se nescire professi sunt, aut certe per aliorum veracium hominum testimonium, inventi fuerint in eo gradu consanguinitatis, qui segregari solent, segregentur quidem abinvicem et agant poenitentiam, et si fieri potest perseverent utrique innupti. Quod si propter incontinentiam, vel certe, quod et honestius, (0298C)amore filiorum in id permanere nequeunt, transeant quidem ad secundas nuptias. Hoc autem dicimus secundum indulgentiam, non secundum imperium (I Cor. VII, 6). Beatiores tamen erunt si sic permanserint, secundum nostrum consilium. Filii vero qui ex tali matrimonio procreati fuerint, legitimi b habeantur ad haereditatem defuncti capiendam. Qui autem non observaverint omnia haec, quae pro salute animae et frugalitate vitae supra compendiose scripta leguntur, et furtivas vel interdictas nuptias contrahere praesumpserint, et proximi cognationis fuerint inventi, separentur quoque et ipsi, et cunctis diebus vitae suae sub poenitentiae c lamento permaneant: atque ad secundas nuptias nunquam vel ille vel illa (0298D)perveniant, alieni a communionis gratia judicentur: filiique d qui de hoc tam incesto conjugio nati fuerint, improbi habeantur, nullamque rerum adipisci valeant parentum facultatem. IX. Illud praeterea per omnia praecaventes prohibere decrevimus, ut nullus praesumat ante annos pubertatis, id est infra ª aetatem, puerum vel puellam in matrimonium sociare, nec in dissimili aetate, sed coaetaneos sibique consentientes. Multas saepius ex hujusmodi nuptiali contractu ruinas animarum factas audivimus, et tales fornicationes perpetratas, quales nec inter gentes (I Cor. V, 1). Ita plane, ut cum contigit puerum adultum esse, et puellam parvulam; et e contrario, si puella maturae aetatis, et puer sit (0299A)tenerae; et per virum cognata, et socrus deprehendantur adulterae, et per puellam frater vel pater pueri tanti peccati flagitio pereant irretiti. Unde qui haec prohibita de caetero usurpare praesumpserit, ab omni ecclesiastico consortio sit alienus, sed nec et a a publicis b sit immunis judiciis. 75 X. Item placuit ut, resoluto fornicationis causa jugali vinculo, non liceat viro, quandiu adultera vivit, alienam uxorem ducere, licet sit illa adultera; sed nec adulterae, quae poenas gravissimas vel poenitentiaeª tormentum luere debet, alium accipere virum, nec vivente nec b mortuo, quem non erubuit defraudare, marito. Nam etsi legatur in sacris evangelicis paginis, sola fornicationis causa dixisse Dominum dimittere (0299B)virum uxorem suam: non tamen legitur concessisse vivente illa, in conjugio sibi sociare; prohibuisse quidem modis omnibus non ambigitur. Ait enim: Quicunque dimiserit uxorem suam, nisi ob fornicationem, et aliam duxerit moechatur, et qui dimissam duxerit, moechatur (Matth. XIX, 9). Qua de re ita diffinire prospeximus, ut juxta ejusdem Domini mellifluam vocem, nemo haec interdicta violator inculcare praesumat. Sed quoniam in medio ambiguusc interponitur sermo, id est, nisi ob fornicationem, quaeri nimirum potest utrum ad solam licentiam dimittendi uxorem, qui dimiserit uxorem nisi ob fornicationem, an etiam ad utrumque dictum referatur, hoc est, ad aliam, vivente illa, accipiendam; quasi dixerit: Qui dimiserit uxorem suam, et aliam, nisi (0299C)ob fornicationem, duxerit, moechatur. Et idcirco peritissimi viri beati Hieronymi libellum commentariorum recenseri nobis studiose mandavimus, anxie utique cognoscere festinantes, qualiter idem famosissimus doctor haec sacrata Dominica verba, juxta capacioris ingenii sui subtilitatem, sensisse monstraretur. Cujus nimirum sensum sagaciter explorantes, in promptu nihilominus patuit, ad solam dimittendi uxorem licentiam pertinere. Nam cum more suo vir sanctus hujus capituli summatim seriem exponendam transcurreret, inter caetera, et post pauca sic ait: « Et quia poterat, inquit, accidere ut aliquis calumniam faceret innocenti, et ob secundam copulam nuptiarum, veteri crimen impingeret, sic priorem dimittere jubetur uxorem, ut secundam, prima vivente, (0299D)non habeat. » (Hieron., comment. in Matth., lib. III.) Non enim debet imitari malum adulterae uxoris, et si illa duo, imo unam carnem, per scissuras fornicationum divisit in tres, dividat in quatuor. Unde patenter datur intelligi: quandiu vivit adultera, non licet viro, nec potest impune secundas contrahere nuptias. XI. Item placuit de feminis cujuscunque ª conditionis, puellis scilicet vel viduis, quae virginitatis sive continentiae propositum spontanee b pollicentes, Deoc emancipatae fuerint, et ob continentiae signum d nigram vestem, quasi religiosam, sicut antiquus mos fuit in his regionibus, indutae fuerint, licet non sint (0300A)a sacerdote sacratae, in hoc tamen proposito eas perpetim perseverare mandamus. Si vero postea sese sive clanculo corruperint, seu publice nupserint, dignis quidem mundano e judicio corporalibus coercitae vindictis, segregentur ab invicem, et agant cunctis diebus vitae suae poenitentiam, et a communione corporis et sanguinis Christi priventur: nisi forte pontifex, rescita illorum poenitentia, si digna fuerit, humanius praevidens, poterit communionis gratiam indulgere. In extremo tamen vitae suae viatico humanius indulto non defraudentur. Et in his rebus praecipue illa modis omnibus custodiatur interdictio, ut nulli liceat praedictis personis, habitum, id est vestem f mutare absque sui g episcopi conscientia. XII. Hoc igitur inviolato stylo juste sancire prospeximus, ut monasteria puellarum, quae sub disciplinae regula degunt, obstructius munitis claustris, nullo pateant, nisi forte summa compellente necessitate, aditu virorum. Sed neque presbyteri vel diacones, vel quilibet de clero, vel etiam archimandritis, quasi visitationis vel praedicationis causa, sine permissu episcopi civitatis, sibi licentiam tribuat ineundi. Quin etiam nec episcopus absque sacerdotibus vel clericis suis, ut decet et honeste convenit, adire illuc licentius se existimet. Sed sive ipse, sive quaelibet religiosa persona, alienus ab illicita suspicione, quem morum gravitas ª ornat, permittente, et admonente episcopo exhortationis vel aedificationis obtentu, quae (0300C)ad salutem animae pertinet, dignum fuerit ut adeant haec Deo dicata loca, non aliter; sed cum idoneis testibus peragant, ne propter incautam praesumptionem sanctae Ecclesiae infametur angelicus b ordo, Et nulla ullo unquam tempore licentia sit abbatissae vel cuilibet monachae, transfigurante se Satana in angelum lucis, quasi orationis causa suggerente eis, Romam c adire, vel alia loca venerabilia circuire. Quam sit namque irreligiosum et reprehensibile cum viris propter itineris necessitatem conversari, nullus tam excors est vel desipiens qui ignoret. Si quis post hanc definitionem hujus reverendi concilii, de his quae consona voce, 76 salubriterque statuta sunt, temerario ausu violare tentaverit, canonicis coerceatur vindictis; scilicet aut juxta modum et qualitatem (0300D)culpae excommunicatione multetur, aut anathematis vinculo punitus vinciatur, aut certe honoris proprii amissione nudatus, reus ab Ecclesiae gremio evellatur. Hae enim sunt canonicae ultrices vindictae, a quibus nullus sacrae legis praevaricator poterit immunis abire, nisi forte poenitentiae interveniente medela veniam meruerit adipisci. XIII. Diem autem Dominicum inchoante noctis initio,ª id est vespere sabbati, quae in prima b lucescit sabbati, quando signum c insonuerit, vel hora est ad vespertinum celebrandum officium, non propter honorem sabbati ultimi, sed propter sanctam illam noctem primi sabbati, hoc est Dominici diei, cum (0301A)omni reverentia et honorifica religione venerari omnibus mandamus Christianis. Abstinere d primum omnium ab omni peccato, et ab omni opere carnali,e etiam a propriis conjugibus, et ab omni operef terreno, et ad nihil aliud vacare, nisi ad orationem, concurrere ad ecclesiam cum summa mentis devotione, cessante omni g causarum strepitu, cum charitate et dilectione benedicere Deum Patrem, et laudare totis medullis cordis unigenitum Dei Filium, qui istam diem per gloriosam suam sanctificavit resurrectionem, et hymnum dicere sancto Spiritui, qui eam benedixit per admirabilem suum adventum, quando in igneis linguis super beatos descendit apostolos (Act. II, 3). Sed et omnium h pene dona charismatum in eadem sacratissima die creduntur in (0301B)mundo collata. Nam in ipsa die Dominus post resurrectionem in discipulis suis Spiritum sanctum ad remittenda peccata insufflavit (Joan. XX, 22). In ipsa in deserto Dominus de quinque panibus quinque millia hominum pavit (Matth. XIV, 20). In ipsa die manna pluit de coelis primum in eremo (Exod. XVI, 13), et multae aliae spiritalium munificentiae rerum in ipsa die sunt manifestatae, quas cunctas i longum est per ordinem recenseri. Ipsum est enim Sabbatum Domini delicatum (Isa. LVIII, 13), de quo Scriptura dicit: Qui fecerit in eo opus servile, id est peccati, morte moriatur (Exod. XXXV, 2). Porro si de illo sabbato diceret quod Judaei celebrant, quod est ultimum in hebdomada, quod et nostri rustici observant, diceret tantum sabbatum, et nequaquam adderet delicatum (0301C)et meum. Sed quia differentiam voluit facere inter illud, et istud, quod est Dominica dies, ideo addidit meum: ac si diceret, meum, non vestrum; delicatum, non in vestris observationibus maculatum. Et ideo cum omni reverentia est a nobis honorandum atque colendum. Caeterae vero principales festivitates j et ipsae sunt veneranter honorandae vel custodiendae. Et illa festa k quae sacerdos in ecclesia praedicat, modis omnibus sunt custodienda. Nos autem, qui sacerdotes vocamur, debemus populum nobis subjectum, et praedicando verbis in omni bono, et faciendo quae docemus, exemplis instruere, in charitate, in castitate, in humilitate, in continentia, in modestia, in vigiliis, in jejuniis et oratione, in religione, in eleemosynis, in hospitalitate in quantum (0301D)vires permittunt, in verbo sapientiae sale condito, in temperantia manducandi vel bibendi, in conversatione sancta, in simplicitate cordis, in omni opere bono, pie et juste vivendo exspectantes beatam spem (0302A)et adventum gloriae magni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi (Tit. II, 12, 13), qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. XIV. De decimis vero vel primitiis, salvis scilicet allegoricarum rerum mysticis ª sacramentis, nihil melius puto docere, quam quod scriptum est in Malachia propheta, dicente Domino: Inferte omnem decimam in horreum meum, et sit cibus in domo mea, et probate me in hoc, dicit Dominus: Si non aperuero vobis cataractas coeli, et effudero vobis benedictionem usque ad abundantiam, et increpabo pro vobis devorantem, et non corrumpet fructum terrae vestrae, nec erit sterilis vinea in agro, dicit Dominus exercituum, et beatos (0302B)vos dicent omnes gentes (Malach. III, 10 Seq.) Sed quia indignatio et ira Dei manet super gentem vel populum, qui hoc Domini praeceptum toto corde et bona voluntate non adimplet, supra praemiserat, dicens: Si affiget, inquit, homo Deum, quia vos configitis me; et dixistis: In quo configimus te? In decimis et primitiis vestris. In penuria vos maledicti estis, et me vos configitis gens tota (Ibid., vers. 8, 9). Qua de re quis non alacri et laeto pectore offerat Deo, ut possit illam promereri benedictionem, de qua dicit: Effundam super vos benedictionem meam usque ad abundantiam? Vel quis non timeat, vel contremiscat illam maledictionem, quam minatur nolentibus offerre. Vos maledicti estis, et me vos configistis gens tota? Et si forte nobis non creditis, vel nos despicitis, (0302C)quia homines sumus, credite ergo ipsi Domino dicenti, qui mentiri non potest, qui utrumque promisit, et maledictionem in hoc saeculo et in futuro nolentibus obedire ejus mandatis: et benedictionem, et abundantiam et salutem animae et corporum bona voluntate obtemperantibus ejus imperiis et in praesenti saeculo se daturum et in futuro. Non enim exigit Deus a te quae non habes, nec pensat 77 quantum tribuas. Sed in quantum habes simplici corde de suis, b non de tuis donis da Domino. Quia omne quod sumus c vivimus et habemus (Act. XVII, 28), ejus est, et de ipsius benignitatis suscepimus manu. Considerat namque qua mente d et non quantum in ejus sacrificium offeras, qui potens est et in praesenti saeculo centuplum, et in futuro vitam tribuere (0302D)sempiternam. Qui vivit, et regnat cum Patre, et Spiritu sancto et nunc et semper per cuncta saecula saeculorum. Amen.

Migne "Patrologia Latina Tomus 125" Testimonia Testimonia (Auctores varii), J. P. Migne Rabanus, archiepiscopus Moguntinus, in suae ad Hincmarum epistolae inscriptione: 125.0043C| Reverentissimo et desiderantissimo fratri, et merito rectae fidei ac sanae professionis ab omnibus catholicis rite venerando HINCMARO pontifici, Rabanus, servorum Dei servus, in Domino aeternam optat salutem. Lupus, abbas Ferrariensis, epistola 42, ad Hincmarum, episcopum Rhemensem. 125.0044C| Non sum nescius, cum tantis divinae gratiae muneribus abundetis, ultro vos cogitare apud principem juvandi bonos facultatem divinitus accepisse, ut quod in se non habent, in vobis possideant, et remunerandae vestrae industriae materiam praebeant. 125.0045A| Nobilitatem vestrae generositatis ornat eruditio salutaris, altitudinem officii commendat religio professionis. Haec vestrae celsitudini non arrogantiae vitio, sed amicitiae studio scripsi; ut quoniam in 125.0046A| vobis et nobilitas et sapientia convenerunt, quantum haec societas valeat etiam nolentibus emineat, qui ipsa quoque lumina Ecclesiae obscurare contendunt.

De presbyteris criminosis De presbyteris criminosis (Hincmarus Rhemensis), J. P. Migne 125.1110B De presbyteris criminosis 125.1093B| CAP. I. Quid de presbyteris criminosis, de quibus approbatio non est, agendum sit, in libro primo Capitulorum domni Caroli imperatoris augusti capite trigesimo quarto scriptum est (lib. V Capitul. c. 33): Hoc nobis magno cum studio retractandum est, quid de illis presbyteris criminosis, unde approbatio non est, et semper negant, faciendum sit. Nam hoc saepissime a nobis ac praedecessoribus nostris ventilatum est, sed non ad liquidum hactenus diffinitum. Unde ad consulendum Patrem nostrum Leonem papam sacerdotes nostros misimus, et quidquid ab eo vel a suis perceperimus, vobis una cum illis quos misimus renuntiare non tardabimus. Vos interim vicissim tractate attentius, quid ex his vobiscum constituamus, una cum praedicti sancti Patris 125.1093C| institutionibus, ut murmur cesset populi, et nos his faventes illaesi, Domino auxiliante, ab utrisque maneamus. Sequitur confirmatio memorata de sacerdotum purgatione, capite in eodem libro trigesimo quinto. CAP. II. (Capitul. lib. V, c. 34.) Omnibus vobis visu aut auditu notum esse non dubitamus, quod saepissime suadente antiquo hoste sacerdotibus crimina diversa objiciuntur. Sed quoniam qualiter ex eis ab his rationabilis examinatio et satisfactio fiat, licet de rationabili examinatione et satisfactione presbyterorum, tempore bonae memoriae domni genitoris mei Pippini, sive priscis temporibus a sanctis Patribus et a reliquis bonae devotionis hominibus saepissime ventilatum fuerit, nos tamen pleniter et ad liquidum diffinitum reperire minime quivimus. 125.1093D| Nostris quippe temporibus idipsum a sanctis episcopis, et reliquis sacerdotibus, et caeteris ecclesiasticae dignitatis ministris, nostris in regnis, seu in aliis degentibus, nobisque una cum eis agentibus saepissime, propter multas et nimias reclamationes, quae ex hoc ad nos ex diversis partibus venerunt, ventilatum est. Sed qualiter consultu domni et Patris 125.1094B| nostri Leonis apostolici, caeterorumque Romanae Ecclesiae episcoporum, et reliquorum sacerdotum, sive Orientalium et Graecorum patriarcharum, et multorum sanctorum episcoporum, et sacerdotum, necnon et nostrorum episcoporum omnium, caeterorumque sacerdotum ac Levitarum auctoritate et consensu, atque reliquorum fidelium et cunctorum consiliariorum nostrorum consultu diffinitum est, vobis omnibus ordinis utriusque ministris scire volumus. Statutum est namque, ratione et necessitate ac auctoritate praedicta, consultu omnium, ut quotiescunque cuiquam sacerdoti crimen imponitur, si ipse accusator talis fuerit, ut recipi debeat (quia quales ad accusationem sacerdotum admitti debeant in canonibus pleniter expressum est), si autem, ut 125.1094C| dictum est, ille accusator, qui canonice recipiendus est, eum cum legitimo numero verorum et bonorum testium approbare in conspectu episcoporum poterit, tunc canonice dijudicetur, et si culpabilis inventus fuerit, canonice damnetur. Si vero cum supra scripto praetextu approbare ipse accusator minime potuerit, et hoc canonice diffiniatur. CAP. III. (Ibid.) Ipse ergo sacerdos, si suspiciosus aut incredibilis suo episcopo, ac reliquis suis consacerdotibus, sive bonis et justis de suo populo vel sua plebe hominibus fuerit, ne in crimine, aut in praedicta suspicione remaneat, cum tribus aut quinque vel septem bonis ac vicinis sacerdotibus, exemplo Leonis papae, qui duodecim episcopos in sua purgatione habuit, vel eo amplius, si suo episcopo 125.1094D| visum fuerit, aut necesse propter tumultum populi id esse perspexerit, cum aliis bonis et justis hominibus, se sacramento coram populo super quatuor Evangelia dato, purgatum ecclesiae suus reddat episcopus. CAP. IV. (Ibid.) Si quis autem scire desiderat, quales accusatores ac testes ad accusationem sacerdotum recipi debeant, et quid de accusatore faciendum 125.1095A| sit, pleniter in canonibus et legibus, quibus una cum sacris canonibus sancta moderatur Ecclesia, reperire poterit. Videlicet, quos publicae leges ad accusationem vel ad testificationem admittunt, tales admittantur, et quales publicae leges non admittunt, non recipiantur, id est, infamiae maculis aspersi non admittuntur ad accusationem; sed tamen omnibus, quibus accusatio denegatur, in causis propriis accusandi licentia non est deneganda: et suspecti gratiae testes, et illi vel maxime, quos accusator de sua domo produxerit, vel vitae humilitas infamaverit, vel infra annos quatuordecim aetatis suae, non admittantur. CAP. V. Qui testes, ut lex Theodosii praecipit, priusquam de causa interrogentur, sacramento debent constringi, ut jurent se nihil falsi esse dicturos, 125.1095B| et honestioribus magis quam vilioribus testibus fides debet admitti. Unius autem testimonium, quamlibet splendida et idonea videatur esse persona, nullatenus audiendum. Et lex Valentiniani et Theodosii praecipit (l. 15 Cod. Theod., de Accusat.) ut in criminalibus causis, vel objectionibus, per mandatum nullus accuset, nec si per rescriptum principis hoc potuerit impetrare: sed ipse, qui crimen intendit, praesens per se accuset in scriptione praemissa. Judices autem puniendi sunt, et damnandum officium, si forte tacuerint, si innocentem, nisi praemissa inscriptione, subdendum crediderint quaestioni. Si autem clerici in ecclesiasticis causis testimonium apud ecclesiasticos dixerint, per compromissi vinculum episcopale judicium non adeundum, 125.1095C| lege Majoriani abrogatum est. CAP. VI. Et quia secundum sacras leges sententia sine scripto dicta, nec nomen sententiae habere merebitur; et juxta legem Valentiniani et Valentis (Cod. eod. l. 11, Inter.), « nisi inscriptione celebrata, reum quemquam non fieri, nec ad judicium exhiberi, quia sicut convictum poena constringit, ita et accusatorem, si non probaverit quod objecit; » et legibus constitutum est, ut scriptura prolator affirmet, cujus si non astruxerit veritatem, ut falsitatis reum esse retinendum; et criminis, quod probare nequiverunt, delatores ut perjuri ac falsitatis rei damnandi sunt, sicut lex Honorii et Theodosii decrevit (l. 41 cod. Theod., de Episc., etc.): Clericos, inquiens, non nisi apud episcopos accusari convenit. Igitur si 125.1095D| episcopus, presbyter, diaconus, et quicunque inferioris loci Christianae legis minister apud episcopos, siquidem alibi non oportet, a qualibet persona fuerint accusati, sive ille sublimis vir honoris, sive ullius alterius dignitatis, qui hoc genus illaudabilis intentionis arripiet, noverit docenda probationibus, monstranda documentis, se debere inferre. CAP. VII. Si quis ergo contra hujusmodi personas non probanda detulerit, auctoritate hujus sanctionis intelligat se jacturae famae propriae subjacere, ut damno pudoris, existimationisque dispendio, discat sibi alienae verecundiae impune insidiari, saltem de caetero non licere. Nam sicut episcopos, presbyteros, diaconos, caeterosque, si his objecta comprobari 125.1096A| potuerint, maculatos ab Ecclesia aequum est removeri, ut contempti posthac, et miserae humilitatis inclinati despectu, injuriarum non habeant actionem; ita similis videri debet justitiae, quod appetitae innocentiae moderatam deferri jussimus ultionem. Ideoque hujusmodi duntaxat causas episcopi sub testificatione multorum acta audire debebunt. Et sacri Carthaginenses canones inter accusatores clericorum, et accusatos clericos ordinem, qualiter excommunicationis damnatio, vel examinationis purgatio agi debeat, manifeste diffiniunt, scilicet « ut presbyter, vel inferioris gradus clericus accusatus apud proprium episcopum, et accusator in eo loco, videlicet in eadem parochia, unde est ille qui accusatur, locum sibi eligat proximum, quo non sit difficile 125.1096B| testes producere, ubi causa finiatur. Et hinc leges dicunt (cod. eod., l. 10): Criminum discussio ibi agitanda est, ubi crimen admissum est. Nam alibi criminum reus prohibetur audiri. » Illi vero qui pulsatus fuerit, si judicem, id est episcopum suum, suspectum habuerit, licet appellare, scilicet ad finitimos episcopos ipsius provinciae, ut Sardicenses et Carthaginenses canones decreverunt, vel ad metropolitanum episcopum juxta Antiochenum concilium, sive ad provincialia concilia, sicut sacri Nicaeni et Antiocheni canones constituerunt, et sicut Africanum concilium in epistola ad Coelestinum papam ostendit, vel a decreto episcoporum numero secundum Carthaginense concilium, vel a judicibus, sive quos juxta Africanos canones primas ille dederit, 125.1096C| sive quos ipse cum episcopi sui consensu delegerit, a quibus provocari non licet, regulariter judicetur. CAP. VIII. Constat igitur, si juxta concilium Antiochenum, ab universali magna synodo Chalcedonensi favorabiliter in actione duodecima receptum et collaudatum, perfectum concilium illud est, ubi interfuerit metropolitanus antistes, multo magis perfectum et tenendum atque sequendum est praecedens capitulum de presbyterorum comprobatione vel purgatione, consultu sedis apostolicae, et tantorum episcoporum, ac caeterorum ecclesiasticorum ministrorum, Deique fidelium consensu firmatum, sicuti voce magni et orthodoxi imperatoris legimus attestatum, et per tanta tempora sequentium episcoporum usu et consuetudine roboratum. Hanc auctoritatem 125.1096D| in depositione criminosorum presbyterorum, vel purgatione criminatorum, more consuetudinario secuta est generaliter Cisalpina Ecclesia catholica jam per septuaginta et eo amplius annos. CAP. IX. Et de consuetudine sanctus Augustinus, a sede apostolica, sancto Coelestino scribente, inter optimos Ecclesiae computatus magistros, in libro quarto de Baptismo dicit (cap. 5): « Plane verum est, quia ratio et veritas consuetudini praeponenda est, sed cum consuetudini veritas suffragatur, nihil oportet firmius retineri. » Ostendendum est igitur, si ratio et veritas atque auctoritas huic consuetudini suffragatur. Scriptum est in mystica Nicaena synodo (can. 3): « Interdixit per omnia magna synodus, non 125.1097A| episcopo, non presbytero, non diacono, nec alicui omnino, qui in clero est, licere subintroductam habere mulierem, nisi forte matrem, aut sororem, aut amitam, vel eas tantummodo personas, quae suspiciones effugiunt. » Hinc Valens, Gratianus, et Valentinianus Augusti et Christiani imperatores decreverunt legem (l. 44, Cod. Theod. de episc., etc.), cujus interpretatio talis est: Quicunque clericatus utuntur officio, extranearum mulierum familiaritatem habere prohibentur: matrum, sororum, vel filiarum sibi solatia intra domum suam noverint tantum esse concessa. CAP. X. Sed quia sub occasione istarum personarum, aliae mulieres subintroduci coeperunt, sancti Africani canones decreverunt (can. 5), ut nec ipsi 125.1097B| episcopi, aut presbyteri, soli habeant accessum ad viduas, vel virgines, vel ad quascunque feminas, sed ubi aut clerici praesentes sunt, aut graves aliqui Christiani. Unde sicut beatus Gregorius ad ministros Ecclesiae Romanae scripsit (lib. VII, epist. 39), beatus Augustinus nec cum sorore habitare consensit dicens: « Quae cum sorore mea sunt, sorores meae non sunt. » Et ex hoc dicit sanctus Gregorius: Docti ergo viri cautela magna nobis debet esse instructio. Nam incautae praesumptionis est, quod fortis pavet, minus validum non timere. Sapienter enim illicita superat, qui didicerit etiam non uti concessis. Et ex hoc in lege Justiniani decretum est, cap. 475, ut si quis mulierem in sua domo habuerit, quae potest suspicionem inferre turpitudinis, et ille a conclericis 125.1097C| suis audierit, quod cum tali muliere non debeat habitare, si noluerit eam sua domo repellere, vel accusatore immergente probatus fuerit inhoneste cum tali muliere versari, tunc episcopus secundum ecclesiasticos canones a clero eum repellat. CAP. XI. Et in synodis Romanis Eugenii et Leonis quarti decretum est: « Si quispiam sacerdotum, id est episcopus, presbyter, vel etiam subdiaconus, de quacunque femina crimine fornicationis suspectus, post primam, secundamque et tertiam admonitionem metropolitani, vel alterius episcopi, aut ejus cui subjacere videtur, inveniatur famulari cum ea, vel aliquo modo conversari, canonice judicetur. Quapropter unusquisque episcopus in tali re studiose ac 125.1097D| diligenter curam habere debet, ne Ecclesia Christi a propriis possit sordidari ministris, quia cum propriam uxorem habere non permittitur, maxime ab omni femina sit abstinendus. » Proinde de concubitu presbyterorum cum feminis, per parochianos vel vicinos cujuscunque presbyteri inquirere non nobis est laborandum. Abolita enim est vetus haeresis, quae cynica, id est canina, propter impudentiam fuerat appellata, dicens concubitum esse naturalem, et ob id agendum sine verecundia publice: cum legamus primos homines mox post peccatum inobedientiae sensisse concupiscentiam in membris genitalibus, et a mutuis conspectibus ea contexisse. Nam licet humanae mentis caecitas, in operatione turpitudinis, 125.1098A| divinis et angelicis, atque sanctorum qui in coelis sunt, oculis abscondi non possit, tamen etiam quilibet rusticanus, concumbens etiam cum propria conjuge, prout potest, plurimorum devitat aspectus. Quanto magis prebyter, si sensum hominis habet, malum agens curabit abscondere, propter quod patefactum, scit se non solum ecclesiasticum gradum amittere, sed et sua quae habet ex facultatibus Ecclesiae perdere. Non igitur de hoc verecunde quaeremus, quod et Apostolus non nudo sed velato nomine loquens apud legitime conjugatos, studuit appellare dicens: Et ne quis circumveniat in negotio fratrem suum (I Thess. IV, 6). Tantummodo autem de accessu et frequentatione ac cohabitatione presbyterorum contra canonicum interdictum cum feminis, si inde 125.1098B| fuerint accusati, est inquirendum. Quia, ut sanctus Ambrosius dicit (epist. 11): « Judicis non est sine accusatore damnare, quia et Dominus Judam cum fur esset, quoniam non est accusatus, minime abjecit. » CAP. XII. Qualis ergo debeat esse ordo in accusatione et dijudicatione, sanctus Augustinus exponens sententiam Apostoli: Si quis frater nominatur fornicator, etc., ostendit (de Poenit, medic. cap. 3): « Noluit, inquit Apostolus, hominem ab homine judicari ex arbitrio suspicionis, vel etiam extraordinario usurpato judicio, sed potius ex lege Dei, sive secundum ordinem Ecclesiae, sive ultro confessum, sive accusatum atque convictum, eam nominationem volens intelligi, quae fit in quemquam, cum sententia 125.1098C| ordine judiciario, et cum integritate profertur. Nam si nominatio sola sufficit, multi damnandi sunt innocentes, quia saepe falso in quemquam crimen nominatur. » Qualiter autem sententia ordine judiciario et cum integritate proferenda sit, sacri canones, ut supra dictum est, et sanctus Gregorius, qui frequenter in epistolis suis causas ministrorum ecclesiasticorum legaliter et regulariter praecipit diffiniri, in commonitorio Joanni Defensori eunti in Hispanias dato demonstrat dicens (lib. XI, epist. 50): « Diligenter quaerendum est, primum, si judicium ordinabiliter est habitum, aut si alii accusatores, alii testes fuerunt. Deinde causarum qualitas, si digna exsilio vel depositione fuit, aut si eo presente sub jurejurando contra eum testimonium dictum est, si 125.1098D| scriptis actum est, vel ipse accusatus licentiam respondendi et defendendi se habuit. Sed et de personis accusantium ac testificantium subtiliter quaerendum est, cujus vitae, cujus conditionis cujusque opinionis, aut ne inopes sint, aut ne forte aliquas contra praedictum episcopum inimicitias habuissent, et utrum testimonium ex auditu dixerunt, aut certe se scire specialiter testati sunt, si scriptis judicatum est, et partibus praesentibus sententia recitata est. » Sic et leges diffiniunt, ut nemo per alium quemquam accusare, vel quis accusari possit, nisi forte ingratum libertum patronus accuset: et ut in causa capitali absens nemo damnetur, nisi delegata secundum canones cognitione adesse provocatus neglexerit, 125.1099A| glexerit, ut dilationem sententiae de absentia non lucretur. CAP. XIII. A quibus accusatio vel testimonium debeat recipi, sancti Africani canones patenter ostendunt, id est, quos publicae leges ad accusationem, vel ad testimonium recipiunt, sicut plenius ac latius ex eodem concilio, et ex legibus, non longe supra ostendimus de saecularibus hominibus. De sacris autem ordinibus sanctus Gelasius in decretis suis dicit: « Ne clericorum quisquam se hujus offensae futurum confidat immunem, si in his quae salubriter sequenda deprompsimus, sive episcopum, sive presbyterum, sive diaconum viderit excedentem, non protinus ad aures nostras deferre curaverit, probationibus duntaxat competenter exhibitis, ut transgressoris 125.1099B| ultio fiat, et caeteris interdictio delinquendi. » Et sacri Africae provinciae canones, et lex Justiniana decernunt: Clerici de judicii sui cognitione non cogantur in publico dicere testimonium, non autem in ecclesiastico judicio dicere testimonium prohibentur. Sicut etiam de episcopis in Chalcedonensi concilio legimus. Unde in synodis Romanis ab Eugenio et Leone quarto celebratis decretum est: Quanquam sacerdotum testimonium credibile habeatur, tamen ipsi in saecularibus negotiis pro testimonio, aut conficiendis instrumentis, non rogentur, quia eos in talibus rebus esse non convenit. Si autem eventu aliquo causae interfuerint, et aliquid viderint aut audierint, ubi nullae ad illud idoneae saecularium inveniantur personae, ne veritas occultetur, et malus 125.1099C| ut bonus existimetur, in providentia proprii sit episcopi, ut aut coram se et competentibus judicibus, aut aliter veritatem honorifice testificentur. Et huic sententiae Justiniana lex consonat. CAP. XIV. De numero testium in lege statutum est, quod et in Evangelio est confirmatum, ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum. Et Apostolus Timotheo praecipit, in cujus persona, ut beatus Leo dicit, omnium Christi sacerdotum numerus eruditur, ut accusatio adversus presbyterum non recipiatur, nisi sub duobus vel tribus testibus (I Tim. V, 19). Et sacrum Nicaenum concilium (can. 11), neophytum episcopum, a duobus vel tribus testibus redargutum, a clero abstinere praecipit. Sed quia in historia Susannae duos testes, qui idonei 125.1099D| populis videbantur, et in historia Nabuthae, sed et in historia passionis Domini, duos testes dixisse falsum testimonium legimus, majores nostri, praeter accusatores in accusatione presbyterorum, de numero testium idoneorum auctoritatem legum sequendam voluerunt, ut septem testes idonei requirantur, et si ratio vel causa coegerit, quatuordecim vel viginti et unus testes quaerantur, ut veritas patefacta monstretur. Qui testes ad exemplum Danielis, sicut et leges praecipiunt, examinandi sunt, quoniam ipsa prophetae examinatio jam quibusdam nota est, et saepe inventi sunt pretio conducti et conspirati ad dicendum mendacium, et saepe quidam invidia vel odio ad presbyterum accusandum emergunt, et 125.1100A| testes mendaces producunt, quia, ut sanctus Augustinus dicit, nova morborum genera nova quaerere cogunt medicatorum experimenta. CAP. XV. A majoribus nostris accepimus ut exceptis accusatoribus, septem sint testes idonei, qui testimonium suum per sacramentum verum esse confirment, ex quibus sex jurent, et septimus, si ratio vel qualitas personae permittit, ad judicium exeat quod illi sex inde veritatem per sacramentum dixerint. Et sic de comprobato presbytero Apostoli sequatur sententia: Si quis non obedit verbo nostro, sive per epistolam, sive per verbum, hunc notate, et nolite commisceri cum eo (II Thess. III, 14), et reliqua. Et sanctus Leo papa in decretis suis ad universos episcopos per universas provincias constitutos 125.1100B| dicit (epist. 1): « Hoc admonitio nostra denuntiat, quod si quis fratrum contra haec constituta venerit, vel venire tentaverit, et prohibita fuerit ausus admittere, a suo se noverit officio submovendum, nec eum communionis nostrae futurum esse consortem, qui socius esse noluit disciplinae, » et reliqua. Sed et beatus Augustinus suo archiepiscopo Xantippo de Abundantio presbytero suae parochiae ita scripsit ad locum (epist. 236, Xant.): « Qui cum non ambularet vias servorum Dei, non bonam famam habere coeperat: qua ego conterritus, non tamen temere aliquid credens, sed plane sollicitior factus, operam dedi, si quo modo possem ad aliqua malae conversationis ejus certa indicia pervenire. Ac primo comperi eum pecuniam cujusdam rusticani divino apud 125.1100C| se commendato intervertisse, ita ut nullam inde posset probabilem reddere rationem. Deinde convictus atque confessus est, cum secum nullum clericum haberet, se apud quamdam malae famae mulierem, et prandisse, et coenasse, et in una et eadem domo mansisse: nam quae negavit, Deo dimisi; quae occultare permissus non est, judicavi. » Hoc modo veritate comperta, de cohabitatione interdicta cum mulieribus convictus presbyter, legaliter et regulariter sacerdotali in istis Gallicis regionibus privatur officio, sicut Zosimus papa decrevit dicens (epist. I, ad Hezich.): « Sciat quisquis hoc, postposita Patrum et apostolicae sedis auctoritate, neglexerit, a nobis districtius vindicandum, ut loci sui minime dubitet sibi non constare rationem, si hoc putat post tot 125.1100D| prohibitiones impune posse tentari. Contumeliae enim studio fit, quidquid interdictum toties usurpatur. » CAP. XVI. Si autem mala fama ex veri similitudine per parochias nostras de presbytero exit, et accusatores atque testes legales non esse deprehenduntur, vel rei falsitatis convincuntur, legaliter ac regulariter eis multatis, ne infirmorum corda de mala fama presbyteri percutiantur, et ne vituperetur ministerium nostrum, neque securiores presbyteri existentes licentius in peccatum labantur, secundum decretum Gregorii junioris (epist. 11, ad Bonifac.), est jusjurandum in medio, ut habeat malae famae presbyter in sacramento purgationis suae eum 125.1101A| testem, quem habebit et judicem. Et quoniam frequenti experimento probatum est, presbyterum a diabolo in fornicationem vel adulterium persuasum, proclivem ad perjurium, et legalis atque evangelica seu apostolica atque canonica auctoritas trium testium testimonium recipit ad condemnationem (Matth. XVIII), non ab re visum est patribus nostris, si recipiatur ad purgationem. In historia quoquo sacra, et in epistola beati Gregorii ad Theoctistam patriciam legimus (lib. IX, epist. 39), beatum Petrum apostolorum primum, cum a fidelibus reprehensus fuit cur ad gentiles intrasset, humili eos ratione placasse, atque in causa reprehensionis suae etiam testes adhibuisse dicens: Venerunt autem mecum et sex fratres isti (Act. XI, 12). Et Carthaginenses canones 125.1101B| decernunt (can. 10), ut si presbyteri, vel diaconi fuerint accusati, adjuncto sibi ex vicinis locis proprius episcopus legitimo numero collegarum, id est una secum in presbyteri nomine sex, in diaconi tres, auctoritati convenire majores nostri duxerunt, sicut supra ostendimus, in capitulo, tempore domni Caroli imperatoris Augusti, apostolicae sedis et episcoporum auctoritate decreto, ut si presbyter infamatus fuerit, et accusatores vel testes idonei defuerint, secundum qualitatem vel quantitatem causae atque personae, et utilitatem ac sanationem cordium infirmorum, aut cum aliis duobus testibus, ac cum aliis sex testibus, seipsum sacramento a mala opinione purget. CAP. XVII. Et non est contrarium decreto Gregorii 125.1101C| junioris, si plures testes ad purgationem infamati presbyteri requiruntur, quia scribens idem pontifex ad Bonifacium Moguntinum episcopum per Denualdum presbyterum dicit (epist. IX, cap. 3): « Ut si probari idoneis testibus presbyter infamatus nequiverit, sit jusjurandum in medio, et non diffinivit, utrum ipse solus, an cum aliis juret. Si enim beatissimus Petrus apostolorum primus famam suam, quasi contra praeceptum fecerit Domini dicentis: In viam gentium ne abieritis, et in civitates Samaritanorum ne intraveritis (Matth. X), quoniam nondum a Deo per multos propalata erat praeceptio Christi jubentis: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos (Matth. XXVIII), cum sex testibus expurgavit (Act. XI), non videtur esse contra auctoritatem, si presbyter 125.1101D| cum tot testibus collegis suis suam opinionem studet purgare, ad quod judicibus episcopis jubetur per sacros canones judicari, praecipiente Apostolo, ut sine offensione omnibus simus, et ne pereat in nostra conscientia frater, propter quem Christus mortuus est (I Cor. X). Et item: Sic enim peccantes in fratres, et percutientes conscientiam ipsorum infirmam, in Christum peccatis (I Cor. VIII). Et ideo repleti Spiritu sancto statuerunt sancti patres nostri, ut ministri altaris mulieribus non cohabitent, neque subintroducant secum mulieres, ne vel concupiscentia conscientiam suam urant, vel consensu pessimo polluant, et ne vel mala suspicione infirmorum conscientias maculent. Quoniam Augustino docente sanctorum, 125.1102A| quibus Dominus dicit: Sancti estote (Lev. XI), conversatio non solum sancta debet esse, sed et cauta: ne forte cum mala non sit per lasciviam, sit mala per negligentiam. » CAP. XVIII. De interdicto canonico adversus presbyterum, et interrogandi sunt testes, et convictus vel confessus, judicandus est presbyter. Et quoniam experti sumus, quosdam presbyteros ad invicem conspirasse, ut se mutuo in sua purgatione adjuvent, revera quidem noceant, non incongrue visum est decessoribus ac praedecessoribus nostris, ut cum in credibili misso episcopi, presbyteri, qui in purgatione infamati sacerdotis una cum eo ad jusjurandum se obtulerunt, talem examinationem per vicarium infamati presbyteri recipiant, ut in sacramento 125.1102B| se Deo non perdant, sicut quosdam hinc jam de perjurio revictos et degradatos comperimus, vel ut decernunt canones. Episcopus, inquiunt, aut presbyter, aut diaconus, qui in fornicatione, aut perjurio, aut furto captus est, deponatur, non tamen communione privetur. Dicit enim Scriptura: Non vindicabit Dominus bis in idipsum (Nahum. I). Haec de testibus, vel ad probationem vel ad purgationem presbyteri majores nostri secundum tramitem Scripturarum praedicationemque majorum tenenda viderunt, et sequenda nobis suis posteris reliquerunt, secundum verba beati Gelasii (epist. 11, ad episc. Dardan.): « Quidquid, inquit, pro fide, pro veritate, pro communione catholica atque apostolica secundum Scripturarum tramitem praedicationemque majorum 125.1102C| patres nostri, catholici videlicet doctique pontifices, facta semel congregatione sanxerunt, inconvulsum voluerunt deinceps firmumque constare, nec in eadem hac causa denuo quae praefixa fuerant retractari qualibet recenti praesumptione permiserunt: sapientissime providentes, quoniam si decreta salubriter cuiquam liceret iterare, nullum contra singulos quosque prorsus errores stabile persistere. Ecclesiae constitutum, ac semper iisdem furoribus recidivis omnis integra diffinitio turbaretur. » CAP. XIX. Quod quidam dicunt, quia parochiani et subjecti presbytero vel episcopo, eum non valeant regulariter accusare, ut scriptum est: Umbra aliorum umbram suam protegunt (Job XL), ne ad eos valeat pervenire, quod in alios conantur defendere. 125.1102D| Quorum defensio cassatur auctoritate et ratione. Auctoritate quidem, qua dicitur voce sancti viri: Si adversum me terra mea clamat, et cum ipsa sulci ejus deflent. Si fructus ejus comedi absque pecunia, et animam agricolarum ejus affixi, pro frumento oriatur mihi tribulus, et pro hordeo spina (Job XXXI). « Terra, inquit, sanctus Gregorius (lib. XXII Moral., c. 33), contra possessorem suum clamat, si contra eum qui sibi praeest, aliquid injustum, vel privata domus, vel sancta Ecclesia murmurat. Clamare quippe terram est, contra regentis injustitiam rationabiliter subjectos dolere. » Omnis ergo qui praeest, si perversa in subditis exercet, contra hunc terra clamat, et sulci deflent, quia contra ejus injustitiam 125.1103A| rudes quidem populi in murmurationis vocibus erumpunt, sed perfecti quique pro pravo ejus opere se in fletibus affligunt. Cum clamante ergo terra sulcos plangere est, per hoc unde multitudo fidelium juste contra rectorem queritur, uberioris vitae homines ad lamenta pervenire, et reliqua, quae lector in suo loco plenius praevalet invenire. Et longe ante, sanctus Bonifacius ad episcopos per Gallias et septem provincias constitutos (epist. 11 ad episc. Gall., etc.), de Maximo a suis comprovincialibus et subditis accusato, et sanctus Gregorius de Bonifacio Regitanae Ecclesiae a suis clericis et subditis aeque accusato, ad Sabinum et plures episcopos, pro causa diligenter inquirenda epistolas misit, et de Lucilli episcopi accusatione inquisitionem regulariter 125.1103B| facere praecepit, velut in ejus Regesto lector inveniet (lib. VII, ind. 2, epist. 46 et 62). Et si de episcopis ita admissa sunt, de presbyteris, videlicet secundi ordinis viris non dimittenda sunt. CAP. XX. Verum quia non solum in doctorum saecularium litterarum dogmatibus, sed et in sanctis Scripturis a contrario quaedam diffinienda invenimus, sicut ex luce obscuriores tenebrae judicantur, ex sententia divina conferenda est causa ecclesiastica. Ait enim Dominus discipulis: Vos mihi testimonium perhibebitis, qui ab initio mecum estis (Joan. XV), quoniam absque ulla ambiguitate praedicare valebant, quae apud illum viderunt et audierunt. Unde bene Petrus alium pro Juda ordinare volens apostolum, talem voluit eligere, qui cum eis fuerit, 125.1103C| ex quo intravit et exivit inter eos Dominus Jesus, et non alium (Act. I). Sic econtra tales debent audiri accusatores ac testes de vita et conversatione presbyteri, qui ejus vitam et conversationem noverunt in omni tempore, ex quo intravit et exivit cum eis presbyter illis et praepositus ordinatus. Sufficiant ergo, ad refellendam vanam opinionem eorum, qui dicunt quoniam a suis ovibus vel subjectis praelatus regulariter accusari non valeat, haec tanta et talia testimonia. CAP. XXI. Caeterum quoniam quidam quasi in auctoritate proferunt sanctum Silvestrum papam decrevisse talia, quae catholica Ecclesia inter synodalia decreta non computat, quae majores nostri inde nobis tenenda suis posteris reliquerunt, hic necessarium 125.1103D| ponere duximus. Scriptum namque est in quodam sermone, sine exceptoris nomine de gestis sancti Silvestri excepto, quem Isidorus episcopus Hispalensis collegit cum epistolis Romanae sedis pontificum a sancto Clemente usque ad beatum Gregorium, eumdem sanctum Silvestrum decrevisse, « ut nullus laicus crimen clerico audeat inferre, et ut presbyter non adversus episcopum, non diaconus adversus presbyterum, non subdiaconus adversus diaconum, non acolytus adversus subdiaconum, non exorcista adversus acolytum, nec lector adversus exorcistam, non ostiarius adversus lectorem det accusationem aliquam, et non damnetur praesul nisi in septuaginta duobus. Neque praesul summus a 125.1104A| quoquam judicetur, quomodo scriptum: Non est discipulus super magistrum (Matth. X). Presbyter autem cardinalis nisi in quadraginta quatuor testibus non damnabitur. Diaconus cardinarius constitutus urbis Romae nisi in viginti sex non condemnabitur. Subdiaconus, acolytus, exorcista, lector, ostiarius, nisi, sicut scriptum est, in septem testibus non condemnabitur. Testes autem et accusatores sine aliqua sint infamia, uxores ac filios habentes et omnino Christum praedicantes. Testimonium clerici adversus laicum nemo recipiat. » CAP. XXII. Quae dicta quam adversa sibi, et quam diversa a sanctis canonibus et sacris legibus sint, nemo est qui dubitet, qui et haec dicta cum ratione attenderit, et sacras regulas ac leges diligentius 125.1104B| legit. Et primum quidem scriptum est, ut nullus laicus crimen clerico audeat inferre, deinde ut nullus clericus contra clericum testimonium accusationis ferat, et mox subsequitur, in quantis testibus presbyter, vel diaconus, seu subdiaconus, acolythus quoque et exorcista, lector et ostiarius valeant condemnari, et testes, et accusatores sine infamia, et uxores et filios habentes, et Christum praedicantes fiant. Quod quam absurdum sit, ut uxores et filios habentes potius ad testimonium recipi debeant, quam continentes et religiosi, ratio aperta demonstrat: et contra id quod subsequitur, et illud quod dicit, ut uxores et filios habentes, et Christum praedicantes fiant testes, sanctus Leo papa in epistola ad Maximum Antiochenum episcopum decrevit (epist. 66): 125.1104C| « Illud, inquiens, convenit dilectionem tuam praecavere, ut praeter eos qui sunt Domini sacerdotes, nullus sibi jus docendi et praedicandi audeat vindicare, sive sit ille monachus, sive sit laicus, qui alicujus scientiae nomine glorietur. Quia etsi optandum est, ut omnes Ecclesiae filii quae recta et sana sunt sapiant, non tamen permittendum est, ut quisquam extra sacerdotalem ordinem constitutus gradum sibi praedicatoris assumat, cum in Ecclesia Dei omnia ordinata esse conveniat, ut in uno Christi corpore et excellentiora membra suum officium impleant, et inferiora superioribus non resultent. » Dicit etiam, et testimonium clerici adversus laicum nemo recipiat: quod, sicuti supra ostendimus, regulae sacrae, et sedis apostolicae definitio, et 125.1104D| leges Christianorum principum imperii Romani evacuant. CAP. XXIII. Sciendum quoque est, quia quidam praefatam constitutionem ex nomine sancti Silvestri papae, in auctoritatem non judicandi quemquam clericorum, ad confirmandam suam sententiam assumunt, ex eo quod beatus Gelasius inter ea quae recipienda sunt, Actus beati Silvestri in canone recipiendorum posuit, non advertentes, quid inde in eodem catalogo sanctus Gelasius scripserit. Ait enim inter alia: « Actus beati Silvestri apostolicae sedis praesulis, licet ejus qui conscripsit nomen ignoretur, a multis in urbe Roma catholicis legi cognovimus, et pro antiquo usu multae imitantur 125.1105A| Ecclesiae. Item scripturam de inventione crucis Dominicae, et aliam scripturam de inventione capitis Joannis Baptistae, novellae quaedam relationes sunt, et nonnulli eas catholici legunt. Sed cum haec ad catholicorum manus pervenerint, beati Pauli apostoli praecedat sententia: Omnia probate, quod bonum est tenete (I Thess. V). » Quae Acta legi beatus Gelasius permisit, sed ad auctoritatem, sicut sanctas Scripturas et sanctorum opuscula, teneri non jussit. In quibus Actibus Silvestri, de talibus constitutionibus nihil legimus. In libro vero qui titulatur Gestorum pontificum, legimus constituisse beatum Silvestrum, ut nullus laicus clerico crimen audeat inferre. Caetera autem, quae subsequuntur, ut supra posuimus, in regesto ipsius constituisse eum non legimus. Quapropter 125.1105B| credendum non est eumdem sanctum virum talia constituisse, quae in memorato sermone continentur scripta. Et licet propter haereticos et gentiles, qui tunc persequebantur catholicos, forte talia direxit, tamen posteriorum sententia tenenda est, sicut sanctus Augustinus, a sede apostolica merito inter optimos magistros Ecclesiae computatus, in libro secundo de Baptismo demonstrat (cap. 3): « Quis, inquiens, nesciat sanctam Scripturam canonicam, tam Veteris quam Novi Testamenti, certis suis terminis contineri, eamque omnibus posterioribus episcoporum litteris ita praeponi, ut de illa omnino dubitari et disceptari non possit, utrum verum, vel utrum rectum sit, quidquid in ea scriptum esse constiterit: episcoporum autem litteras, quae 125.1105C| post confirmatum canonem vel scriptae sunt vel scribuntur, et per sermonem forte sapientiorem cujuslibet in ea re peritioris, et per aliorum episcoporum graviorem auctoritatem, doctiorumque prudentiam, et per concilia licere reprehendi, si quid in eis forte a veritate deviatum est: et ipsa concilia quae per singulas regiones vel provincias fiunt, plenariorum conciliorum auctoritati, quae fiunt ex universo orbe Christiano, sine ullis ambagibus cedere, ipsaque plenaria saepe priora posterioribus emendari, cum aliquo experimento rerum aperitur quod clausum erat, et cognoscitur quod latebat, sine ullo typho sacrilegae superbiae, sine ulla inflata cervice arrogantiae, sine ulla contentione lividae invidiae, cum sancta humilitate, cum pace catholica, cum 125.1105D| charitate Christiana? » CAP. XXIV. Alioquin, si nullus laicus adversus clericum, nullus clericus adversus laicum accusationem proferre valebit, secundum illa quae in memorato sermone ex verbis sancti Silvestri sunt dicta, quomodo quis judicabitur ab Ecclesiae sanctae, vel a legum publicarum judicibus, cum nemo vel ecclesiastico vel civili judicio regulariter atque legaliter, nisi cum sententia ordine judiciario, et quae cum integritate profertur, debeat judicari? Nam si presbyter approbari non poterit, nisi cum tot idoneis testibus, sicut ibidem scriptum est, nunquam probabitur. Sunt enim apud nos presbyteri, qui tot parochianos non habent, qui mansa teneant, et uxores ac filios 125.1106A| habeant, quot testes idoneos ad comprobandum presbyterum sermo ille requirit. Frustra igitur sacri canones, et decreta sedis Romanae pontificum, expressa judicia de singulis gradibus pro evidentibus culpis promulgaverunt, et leges inaniter ad pravos coercendos vel puniendos decretae sunt, si exsequendae non sunt, praesertim cum sanctus Leo de sacris canonibus dicat (epist. 88 Anast.): « Igitur secundum sanctorum Patrum canones spiritu Dei conditos, et totius mundi reverentia consecratos, metropolitanos singularum provinciarum episcopos jus traditae sibi antiquitus dignitatis intemeratum habere decernimus, ita ut a regulis praestitutis nulla aut negligentia aut praesumptione discedant. » In eo enim quod dicit, ut nulla negligentia a regulis praestitutis 125.1106B| discedant, tradiderunt nobis magistri nostri intelligendum, ut segnes non sint episcopi ad exsequenda statuta. In eo quod dicit, ut nulla praesumptione a praestitutis regulis discedant, intelligendum dixerunt, ut statuta supergrediendo nequaquam excedant. Unde idem beatus Leo aliis verbis Scripturae sententiam protulit, quae dicit: Non declines ad dextram, neque ad sinistram (Prov. IV). CAP. XXV. De legibus autem, Valentinianus, et Theodosius, et Arcadius, decreverunt, dicentes (l. II, cod. Theod., de Constitut.): « Perpensas serenitatis nostrae longa deliberatione constitutiones nec ignorare quemquam, nec dissimulare permittimus. Interpretatio. Leges nescire nulli liceat, aut quae sunt statuta contemnere. » Et S. Coelestinus paria 125.1106C| de sacris canonibus dicit (epist. 3): « Nulli, inquiens, sacerdoti suos liceat canones ignorare, nec quidquam facere, quod Patrum possit regulis obviare. Quae enim a nobis res digna servabitur, si decretalium norma constitutorum pro aliquorum libitu licentia populis permissa frangatur? » Non igitur frustra ecclesiasticae regulae, vel sacrae leges inaniter sunt promulgatae, sed regulari ac legali ordine sunt exsequendae. Quoniam sicut sanctus Augustinus et caeteri doctores catholici ex Evangelica auctoritate ostendunt, de apertis commissorum nobis erratibus, non solum potestatem, sed et praeceptum judicandi ut corrigantur, habemus, sicut sunt stupra, blasphemiae, furta, adulteria, homicidia, ebrietates, rapinae, et his similia, de quibus Dominus dicit: A fructibus 125.1106D| eorum cognoscetis eos (Matth. VII); et Apostolus: Manifesta autem sunt opera carnis (Gal. V). De occultis vero fraternae conscientiae, et in dubiis maxime rebus et qua intentione vel necessitate geruntur, cum inspicere nequimus, temeritatem judicandi cavere debemus. Sed et ambigua eorum gesta, et quae in quamlibet partem interpretari possunt, divino potius examini reservare jubemur: sicut de genere ciborum, qui possunt bono animo, et simplici corde, sine vitio concupiscentiae, quicunque humani cibi indifferenter sumi, ad quorum alimenta, sicut ad medicamenta est accedendum. Quapropter sequentes apostoli doctrinam Salvatoris nostri, de manifestis judicaverunt peccantes, sicut Petrus Simonem, Ananiam 125.1107A| et Saphiram, Paulus Elymam et fornicatorem apud Corinthios (Act. V; I Cor. V). CAP. XXVI. Quorum sequentes vestigia successores apostolorum, et judicia de manifestis peccatis promulgaverunt, et peccantes coram omnibus redarguerunt, atque judicarunt. Et qualiter, ac quo ordine pro patribus apostolis Ecclesiae nati filii, episcopi videlicet, debeant in peccantes proferre judicia, sancti pontifices Leo et Gregorius, exponentes sententiam Domini dicentis ad apostolos, et per eos ad successores eorum (Matth. XIII): Quae ligaveritis super terram, erunt ligata in coelis; et: Quae solveritis super terram, erunt soluta in coelis, patenter ostendunt. « Beatissimo Petro, inquit Leo (serm. 3 in Anniv. Assumpt.), a Christo dicitur: Tibi dabo claves 125.1107B| regni coelorum et quaecunque ligaveris super terram, erunt ligata et in coelis, et quaecunque solveris super terram erunt seluta et in coelis. Transivit quidem etiam in alios apostolos vis istius potestatis, et ad omnes Ecclesiae principes decreti hujus constitutio commeavit, sed non frustra uni commendatur, quod omnibus intimetur. Petro enim ideo hoc singulariter creditur, quia cunctis Ecclesiae rectoribus Petri forma proponitur. Manet ergo Petri privilegium, ubicunque ex ipsius fertur aequitate judicium. Nec nimia est vel severitas, vel remissio, ubi nihil ligatum, nihil est solutum, nisi quod beatus Petrus, aut ligarit, aut solverit. » Et S. Gregorius (hom. 26 in Evang.): « Saepe agitur, ut qui nescit tenere moderamina vitae suae, judex vitae fiat alienae, ut vel 125.1107C| damnet immeritos, vel alios ipse ligatus solvat, cum suae voluntatis motus, non autem causarum merita sequitur. Unde fit ut ipse hac ligandi ac solvendi potestate se privet, qui hanc pro suis voluntatibus, et non pro subjectorum moribus exercet. Judicare enim digne de subditis nequeunt, qui in subjectorum causis sua vel odia, vel gratiam sequuntur. Unde recte per prophetam dicitur: Mortificabant animas quae non moriuntur, et vivificabant animas, quae non vivunt (Ezech. XIII). Non morientem quippe mortificat, qui justum damnat, et non victurum vivificare nititur, qui reum supplicio absolvere conatur. Causae ergo pensandae sunt, et tunc ligandi atque solvendi potestas exercenda. » CAP. XXVII. Et in synodis Romanis apostolicorum 125.1107D| Eugenii atque Leonis quarti ubi sacerdotem post condemnationem esse oporteat constitutum est, ut sacerdos, aut quivis alius in ordinem ecclesiasticum provectus, si in eo scelere inveniatur, quo abjiciendus existat, depositus providentia episcopi bene proviso loco constituatur, ubi peccata lugeat, et ulterius non committat. Et magnus Leo papa longe ante auctoritate Scripturae sacrae ad Hilarium episcopum Narbonensem decrevit (epist. 92 ad Rustic.), « ut presbyteri vel diaconi lapsi ad promerendam misericordiam Dei privatam expetant secessionem, ubi illis satisfactio, si fuerit digna, sit etiam fructuosa. » Haec a majoribus nostris de infamati presbyteri depositione, vel qualitatis purgatione ratione 125.1108A| et auctoritate ac consuetudine in istis Cisalpinis regionibus exsequenda et tradita nobis accepimus. CAP. XXVIII. Si autem presbyter vel diaconus de certis causis accusatus, et legaliter atque canonice ad judicium provocatus, regulare judicium subterfugerit, decretum est sacris legibus, quas ex Evangelica auctoritate trina conventione probant prima Ephesina synodus, et magnum Chalcedonense concilium, et sanctus Coelestinus in epistola ad Nestorium, et sanctus Gregorius in epistolis suis (epist. 54), ut trinis litteris, vel edictis quique conventus, si ad judicem suum, a quo de certis causis regulariter accusatus conventus est venire noluerit, sententiam contumacis suscipiat. Hinc et sanctus Bonifacius papa ad Gallicanos episcopos decrevit (epist. 1 ad 125.1108B| Gallic. episc.): « Ut conventus quisque si adesse voluerit praesens, si confidit, ad objecta respondeat, si adesse neglexerit, dilationem sententiae de absentia non lucretur. Nam manifestum est confiteri eum de crimine, qui indulto et toties delegato judicio, purgandi se occasione non utitur. Nihil enim interest, utrum in praesenti examine omnia, quae dicta sunt, de eo comprobentur, cum ipsa quoque pro confessione procurata toties constet absentia. » Quia, ut sanctus Gelasius dicit, ideo vocatur ad judicium certa quaecunque persona, ut aut fateatur objecta, aut convincatur objectis. Et ab ea sententia, quae adversus contumaces data est, neque appellari, neque in duplum revocari potest, sicut leges diffiniunt, et sanctus Gregorius in epistolis suis ex eisdem 125.1108C| legibus promulgavit. CAP. XXIX. De caetero, si presbyteri vel diaconi pro causa pecuniaria, quae alio nomine in regulis sacris civilis causa vocatur, pro pervasione rei alicujus, seu pro quibuscunque gravibus injuriis, ad judicium fuerint provocati, licet in criminalibus causis per alium nulli liceat respondere, episcopis tamen et presbyteris sacris legibus praestatur, ut in talibus causis misso procuratore, id est dato pro se advocato respondeant, sine dubio, ut ad eos redeat sententia judicati. In reliquis vero criminalibus causis, ubi de scelere persona convincenda est, suam in judicio praesentiam exhibere procurent. Quod si tertio conventi per exsecutorem ad judicium venire noluerint, ut praemissum est, sententiam accipiant 125.1108D| contumacis. CAP. XXX. De pervasione autem, quisquis ecclesiasticorum, relictis vel contemptis legibus, res alienas pervaserit, secundum beati Gregorii papae decretum, ante corpus beati Petri prolatum, anathematis vinculo ligari praecipitur, sicut in eodem decreto, sed et in aliis suis epistolis, non tantum semel et secundo, sed et tertio patenter ostendit, ut nemo ecclesiasticorum, si putat Ecclesiae suae res quaslibet debere competere, illegaliter eas pervadat, sed legaliter illas acquirat. Et in synodis Romanis apostolicorum Eugenii atque Leonis quarti, de pervasione quasi pro parte Ecclesiae facta decretum est, ut si quispiam invasol comprobatus dicat pro parte Ecclesiae 125.1109A| se egisse, de privata sibi re pertinente ab ipso suoque haerede solvatur invasio. Sacerdos denique in tali culpa pauper inventus a proprio canonice judicetur episcopo, ut non Ecclesia sibi commissa damnum sustineat, sed illaesa hujus persuasionis temeritate permanere sancimus. Et in eadem synodo decretum est, ut episcopi, universique sacerdotes habeant advocatos, quia episcopi, universique sacerdotes ad solam laudem Dei, bonorumque operum actionem constituuntur. Debet ergo unusquisque eorum, tam pro ecclesiasticis, quam etiam propriis suis actionibus, excepto publico videlicet crimine, habere advocatum, non male suspectum, sed bonae opinionis et laudabilis artis inventum, ne dum humana lucra attendunt, aeterna praemia perdant. Et 125.1109B| item ibi, de his qui advocatos invenire nequeunt. Si enim fuerit quispiam sacerdotum inventus, qui advocatum in judicium proferre non valeat, coram plebe propria suum episcopum eumdem oportet discutere sacerdotem, si bonae aut malae conversationis existat, aut cujus rei causa debitae advocatum habere non possit: male vero inventus pro qualitate culpae secundum canonum normam emendari curetur. CAP. XXXI. Si quis vero presbyterorum, vel reliquorum clericorum, de objecto crimine, vel commota civili causa, se relicto Ecclesiastico judicio publicis judiciis purgari voluerit, Carthaginenses canones capite nono decernunt, et ex eisdem canonibus Leo, et Romana synodus uniformiter decreverunt, 125.1109C| ut de criminali causa, etiamsi pro ipso fuerit prolata sententia, locum suum amittat, in civili vero perdat quod evicit, si locum suum obtinere maluerit. CAP. XXXII. De proprietatibus autem, quas aut ante ordinationem presbyteri habuerunt, vel post ordinationem quolibet modo acquisierunt, Carthaginenses canones capite trigesimo secundo constituunt, ut episcopi, presbyteri, et diaconi, vel quicunque clerici, qui nihil habentes ordinantur, et tempore episcopatus vel clericatus sui agros, vel quaecunque praedia nomine suo comparant, tanquam rerum Dominicarum invasionis crimine teneantur, nisi admoniti ecclesiae eadem ipsa contulerint. Si autem ipsis proprie aliquid liberalitate alicujus, vel successione cognationis obvenerit, faciant inde quod eorum proposito 125.1109D| congruit. Quod si a suo proposito retrorsus exorbitaverint, honore ecclesiastico indigni tanquam reprobi judicentur. Sic et lege Justiniani, constitutione 427, capite 453 et capite 522 constitutum est. Et sanctus Gregorius in epistolis suis ex eisdem sacris canonibus et legibus promulgavit, atque constituit. CAP. XXXIII. Sed quia negligentia, vel indebito favore ministrorum episcopalium necessaria minus curante, et presbyterorum cupiditate, et lascivia inolescente, 125.1110A| per parochias vitium solet excrescere, quod necesse est sollicitius resecare, videlicet, quidam presbyteri, de reditibus ecclesiae, vel oblationibus ac votis fidelium, res post ordinationem suam comparant, et in illis structuras faciunt, et quae ad ecclesiam pertinent ibidem collocant, et in eisdem mansis mulieres recipiunt, quae lanificium suum exerceant, et domus curam gerant. Et hac occasione suas ecclesias negligunt, et ad eosdem mansos recurrunt, et ibi commanent contra decreta canonum, fraudem facientes de facultatibus ecclesiasticis: quoniam hoc agere sacrilegum est, et par crimen Ananiae et Saphyrae, atque Judae furis, qui sacras oblationes, quae ad usus fidelium ac pauperum mittebantur, asportabat et furabatur. Eosdem etiam mansos, 125.1110B| non ecclesiis secundum sacros canones derelinquere, sed contra canones, vel propinquis suis, vel aliis quibuscunque solent distrahere, cum nullam proprietatem episcopus vel presbyter melius vel firmius possit habere, quam quae est ecclesiae attributa, si secundum ordinem suum vivere voluerit. Si autem ordinem pro sua culpa perdiderit, nec alode, quem a die ordinationis suae de ecclesiasticis facultatibus acquisivit, habere valebit, cui juxta decreta sancti Leonis ad poenitentiam agendam secreta est expetenda secessio. CAP. XXXIV. Unde necesse est ut per singulos annos ministri episcoporum inquirant, quid pareat in singulis ecclesiis de parte decimae, quae juxta sacros canones ecclesiae competit. Sed et de matriculariis 125.1110C| per singulas Ecclesias, juxta facultatem et possibilitatem loci, curam adhibeant, ne presbyteri pro locis matriculae xenia accipiant, ne suos parentes sanos et robustos in eadem matricula collocent, nec opera ab ipsis matriculariis exigant: non de matriculariis bubulcos aut porcarios faciant, sed pauperes ac debiles, et de eadem villa, de qua decimam accipiunt, matricularios faciant. Si autem ipse presbyter habeat fratrem, aut aliquem propinquum debilem, aut pauperrimum, qui de eadem decima alendus sit, apostolica est sequenda sententia, qua dicit: Qui suorum, et maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit, et est infideli deterior (I Tim. V). Reliquos propinquos si juxta se habere voluerit, de sua portione sine dispendio ecclesiae vestiat atque pascat. 125.1110D| Nam aliud est sine dispendio ecclesiae amicis vel parentibus pauperibus, aut quibuslibet incestuosis ex charitate cum mensura et ratione subvenire, vel adjutorium ferre, et aliud cum destructione ecclesiae, vel dissipatione facultatum ecclesiasticarum, quae sunt ecclesiae male dispendere. Providendum est etiam, ut de nihil habentibus promoti presbyteri, non praesumant quae de facultatibus ecclesiae comparaverunt vendere, vel quasi ad casam Dei tradere, nisi ad ecclesiam, cujus propriae esse debent.

LIBER SECUNDUS.. INNOCENTII III ROMANI PONTIFICIS REGESTORUM SIVE EPISTOLARUM LIBER SECUNDUS. PONTIFICATUS ANNO II, CHRISTI 1199. I. CLERO, CONSULIBUS, ET POPULO VITERBIEN. De persecutione et poena haereticorum. (Laterani, VIII Kal. April.) Vergentis in senium saeculi corruptelam non solum sapiunt elementa corrupta, sed etiam dignissima creaturarum ad imaginem et similitudinem condita Conditoris, praelata privilegio dignitatis volucribus coeli et bestiis universae terrae testatur; nec tantum eo quasi deficiente jam deficit, sed et inficit et inficitur scabra rubigine vetustatis. Peccat enim ad extremum homo miserrimus; et qui non potuit in sui et mundi creatione in paradiso consistere, circa sui et orbis dissolutionem degenerat et pretii suae redemptionis circa fines saeculorum oblitus, dum variis ac vanis quaestionum se nexibus ingerit, seipsum laqueis suae fraudis innectit et incidit in foveam quam paravit. Ecce etenim inimico homine messi Dominicae superseminante semen iniquum, segetes in zizania pullulant vel potius polluuntur, triticum arescit et evanescit in paleas, in flore tinea et vulpes in fructu demoliri vineam Domini moliuntur. Nova siquidem sub Novo Testamento Achor progenies ex spoliis Jericho lingulam auream palliolumque furatur, et Abiron, Dathan et Core soboles detestanda, novis thuribulis fermentatum thymiama novis volunt altaribus adolere, dum nox nocti scientiam indicat, dum caecus praebet caeco ducatum, dum haereses pullulant et quem divinae reddit haereditatis expertem, suae constituit haereticus haeresis et damnationis haeredem. Hi sunt caupones, qui aquam vino commiscent et virus draconis in aureo calice Babylonis propinant, habentes, secundum Apostolum, speciem pietatis, virtutem autem ejus penitus abnegantes. Licet autem contra vulpes hujusmodi parvulas, species quidem habentes diversas, sed caudas adinvicem colligatas, quia de vanitate conveniunt in idipsum, diversa praedecessorum nostrorum temporibus emanaverint instituta, nondum tamen usque adeo pestis potuit mortificari mortifera, quin sicut cancer amplius serperet in occulto et jam in aperto suae virus iniquitatis effundat, dum palliata specie religionis et multos decipit simplices et quosdam seducit astutos; factus magister erroris, qui non fuerat discipulus veritatis. Ne autem nos, qui licet circa horam undecimam inter operarios imo verius super operarios vineae Domini Sabaoth sumus a Patrefamilias evangelico deputati, et quibus ex officio pastorali sunt oves Christi commissae, nec capere vulpes demolientes vineam Domini nec arcere lupos ab ovibus videamur, et ob hoc merito vocari possimus canes muti non valentes latrare, ac perdamur cum malis agricolis et mercenario comparemur: contra defensores, receptatores, fautores et credentes haereticorum aliquid severius duximus statuendum; ut qui per se ad viam rectitudinis revocari non possunt, in suis saltem defensoribus, receptatoribus et fautoribus ac etiam credentibus confundantur; et cum se viderint ab omnibus evitari, reconciliari desiderent omnium unitati. De communi ergo fratrum nostrorum consilio, assensu quoque archiepiscoporum et episcoporum apud sedem apostolicam existentium, districtius inhibemus ne quis haereticos receptare quomodolibet vel defendere, aut ipsis favere vel credere quoquomodo praesumat; praesenti decreto firmiter statuentes ut, si quis aliquid horum facere forte praesumpserit, nisi primo secundove commonitus a sua super hoc curaverit praesumptione cessare, ipso jure sit factus infamis nec ad publica officia vel consilia civitatum nec ad eligendos aliquos ad hujusmodi nec ad testimonium admittatur. Sit etiam intestabilis nec ad haereditatis successionem accedat. Nullus praeterea ipsi cogatur super quocunque negotio respondere. Quod si forsan judex exstiterit, ejus sententia nullam obtineat firmitatem nec causae aliquae ad ejus audientiam perferantur. Si fuerit advocatus, ejus patrocinium nullatenus admittatur. Si tabellio, instrumenta confecta per ipsum nullius penitus sint momenti, sed cum auctore damnato damnentur. In similibus etiam idem praecipimus observari. Si vero clericus fuerit, ab omni officio et beneficio deponatur; ut in quo major est culpa, gravior exerceatur vindicta. Si quis autem tales, postquam ab Ecclesia fuerint denotati, contempserit evitare, anathematis se noverit sententiam incurrisse. In terris vero temporali nostrae jurisdictioni subjectis, bona eorum statuimus publicari. Et in aliis idem fieri praecipimus per potestates et principes saeculares; quos ad id exsequendum, si forte negligentes exstiterint, per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compelli volumus et mandamus. Nec ad eos bona ipsorum ulterius revertantur, nisi eis ad cor redeuntibus et abnegantibus haereticorum consortium aliquis voluerit misereri; ut temporalis saltem poena corripiat, quem spiritualis non corrigit disciplina. Cum enim, secundum legitimas sanctiones, reis laesae majestatis punitis capite, bona confiscentur ipsorum, eorum filiis vita solummodo ex misericordia conservata; quanto magis, qui, aberrantes in fide Deum Dei Filium Jesum Christum offendunt, a capite nostro, quod est Christus, ecclesiastica debent districtione praecidi, et bonis temporalibus spoliari, cum longe sit gravius aeternam quam temporalem laedere majestatem. Nec hujusmodi severitatis censuram orthodoxorum etiam exhaeredatio filiorum, quasi cujusdam miserationis praetextu, debet ullatenus impedire, cum in multis casibus etiam secundum divinum judicium filii pro patribus temporaliter puniantur, et juxta canonicas sanctiones quandoque feratur ultio non solum in auctores scelerum, sed et in progeniem damnatorum. Decernimus ergo, etc., nostrae inhibitionis et constitutionis, etc. Datum Laterani, VIII Kal. Aprilis, pontificatus nostri anno secundo. II. MELFIENSI EPISCOPO. Ut sponsalia inter impuberes contracta, si puberes facti consenserint, consummentur. (Laterani, II Id. Martii.) Aliquo dubitationis scrupulo emergente, ea quae incerta videntur sancti Patres ad sedis apostolicae decreverunt oraculum perferenda. Quorum siquidem vestigia laudabiliter imitatus, a nobis inquirere studuisti utrum inter duos parochianos tuos matrimonium quod, puella probante infra nubiles annos se ductam a viro fuisse, de consilio dilecti filii nostri P. sanctae Mariae in Via Lata diaconi cardinalis, tunc apostolicae sedis legati, per divortii sententiam diremisti, possis redintegrare licenter, cum eadem puella jam nubilem aetatem attingens consensum adhibeat et nullus ex eis ad alia vota se duxerit transferendum. Ad quod tibi taliter respondemus, quod nisi aliam causam rationabilem intervenire cognoveris, securus ad copulam ipsius matrimonii tibi patet absque aliqua haesitatione processus. Datum Laterani, II Idus Martii. III. GUID. ABBATI MONASTERII SANCTAE MARIAE DE LUNDORS EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De confirmatione privilegiorum. (Laterani, XIII Kal. Aprilis.) Religiosam vitam eligentibus, etc. usque ad verbum ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti regulam in eodem monasterio, etc. usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefatum monasterium a dilecto filio nobili viro David comite fratre charissimi in Christo filii nostri W. illustris Scotiae regis constructum est, cum omnibus pertinentiis suis, per suas rectas divisas, et liberam curiam in terra vestra et firmam pacem infra divisas ipsius villae de Lundors, sicut charta dicti comitis protestatur; ecclesiam quoque ejusdem villae de Lundors cum omnibus pertinentiis suis, scilicet capellas de Bundamor et terram ad praedictam ecclesiam pertinentem, per suas rectas divisas, et alias terras in eadem villa, sicut in charta ejusdem comitis continetur; insulam quae vocatur Redinche et piscarias in They, juxta praenominatam insulam; molendinum de Lundors, cum omni secta sua et multura; ecclesiam quoque de Dundee cum omnibus pertinentiis suis, et terram ad eamdem ecclesiam pertinentem, et unum toftum in burgo de Dundee liberum et quietum ab omni servitio et exactione; et unam carrucatam terrae in villa de Neutile; et in villa de Pert, terram quae vocatur insula ultra Mineth Fintreth per suas rectas divisas cum omnibus pertinentiis suis. Ecclesiam ejusdem villae cum pertinentiis suis. In Garviah, Lethgavel et Malind cum omnibus pertinentiis suis per suas rectas divisas; ecclesiam de Rotcheth cum capellis suis, scilicet Inverurin et Munchegin et aliis pertinentiis suis; ecclesiam de Durnah, ecclesiam de Prame, ecclesiam de Rathmuriel, ecclesiam de Inchemabanin, ecclesiam de Culsamuel. In episcopatu Lincolnien. ecclesiam de Cuningrone, ecclesiam de Wissinden. In episcopatu de Stratheren, ecclesiam de Mothel, ecclesiam de Chelalcmund cum capellis praedictarum ecclesiarum et terris et decimis ac omnibus earum pertinentiis ad proprios usus monachorum concessis, et unum plenarium toftum in burgo de Inverurin liberum et quietum ab omni servitio et exactione. Decimas omnes quas habetis in terra praedicti comitis et extra. Ex donatione quoque regis Scotiae unum plenarium toftum in burgo de Berrwic, et aliud plenarium toftum in burgo de Strivelin, plenarium toftum in burgo de Carel, plenarium toftum in burgo de Perth, plenarium toftum in burgo de Forfar, plenarium toftum in burgo de Munros et unum plenarium toftum in burgo de Aberdeen, et terram unam in villa de Perth. in libero burgagio. Sane novalium vestrorum etc. Prohibemus insuper ut nulli, etc. Cum autem generale interdictum, etc. Chrisma vero, etc. Sepulturam praeterea, etc. Prohibemus insuper ut infra fines, etc. Ad haec etiam inhibemus ne quis in vos, etc. Obeunte vero te, etc. Decernimus ergo, etc. Salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur, etc. Datum Laterani per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, XIII Kalend. Aprilis, indictione I. incarnationis Dominicae anno 1198, pont. vero domini Innocentii Papae III anno secundo. Legendum, Indict. II. incarn. Dom. anno 1199. IV. CONSULIBUS ET POPULO ESINIS. Ut in reducenda Marchia ad obedientiam pontificis diligenter laborent. (Laterani, XVI Kal. Aprilis.) Cum apostolicae sedis jurisdictio spiritualis nullis terminis coarctetur, imo super gentes et regna sortita sit potestatem, in multis etiam per Dei gratiam ejus extenditur jurisdictio temporalis; quae, licet aliquando visa fuerit propter quorumdam violentiam coarctari, nunc tamen eo faciente nobiscum signum in bonum qui imperat ventis et mari et facit tranquillum, qui deponit potentes et exaltat humiles, violentia per se ipsum f. perversorum humiliata, redit in potentatum antiquum et de die in diem amplius dilatatur; non homine pugnante pro nobis, sed Deo potius respiciente humilitatem nostram et violentiam ab Ecclesia repellente. Ecce etenim per Dei gratiam ad fidelitatem Ecclesiae cum Perusin. Tudertin. Castellan. et aliis adjacentibus civitatibus, munitionibus et castellis ducatus rediit Spoletanus, et magna pars Thusciae quae in nostris privilegiis continetur. Ecce etenim universa fere Marchia, praeter Camarinen. et Esculan. civitates, quas tamen speramus in proximo redituras, faciente Domino ac vestro studio procurante, devote rediit ad fidelitatem Ecclesiae ac fideliter per Dei gratiam in ipsius devotione persistit; quae vere per se dicere potest: Jugum meum suave est, et onus meum leve (Matth. XI, 29). jugum sane quod juvat, et onus quod non onerat, sed honorat; jugum etiam quod inexperti fortiter diligunt et experti fortius concupiscunt; onus quod nescit sarcinam gravitatis, sed exonerat potius oneratos. Nos itaque studium et sollicitudinem vestram sollicitius attendentes, universitati vestrae copiosas gratiarum exsolvimus actiones, quod quam citius se obtulerit opportunitas, ad fidelitatem sedis apostolicae matris vestrae humiliter rediistis et alios ad dominium Ecclesiae revocandos dilectis filiis nostris C. tituli Sancti Laurentii in Lucina et I. tituli Sanctae Priscae presbyteris cardinalibus, tunc apostolicae sedis legatis, quos ad partes vestras circa novitatis nostrae primordia destinavimus, astitistis viriliter et potenter nec personis nec rebus parcentes, sicut evidentius operis evidentia manifestat et nuper dictus Sanctae Priscae presbyter cardinalis ad praesentiam nostram revertens nobis et fratribus nostris viva voce plenius intimavit. Ut igitur laudabile fidelitatis vestrae principium finis laudabilior subsequatur, rogamus discretionem vestram, monemus et exhortamur in Domino, ac per apostolica scripta vobis mandamus quatenus in incepta fortitudine persistentes ac revocandas civitates praedictas ad nostri fidelitatem dominii detis operam efficacem, ut cum tota Marchia, dante Domino, fuerit in fidelitate sedis apostolicae solidata, ipsius promissionis praesidio et nostra protectione laetetur. Nos enim ad honorem totius Marchiae ac civitatis vestrae profectum, dante Domino, efficaciter intendemus. Datum Laterani XVI Kal. Aprilis, pont. nostri anno secundo. V. R. EPISCOPO S. ANDREAE. Nisi intra tempus juris Ecclesiarum patroni praesentent, devolvitur ad superiorem. (Laterani, VI Kal. Martii.) Sicut nobis tua fraternitas intimavit, monachi quidam et canonici regulares, Ecclesias quae ad eorum praesentationem pertinent, in tuo episcopatu habentes propriis usibus deputare nituntur nec ibi volunt ad eas, cum vacaverint, personas idoneas praesentare, quin potius occasione concessionis quorumdam episcoporum vicarios in eis pro sua instituunt et destituunt voluntate, admissos ita pensionibus onerantes quod nec ecclesiis competenter possunt prae paupertate nimia deservire nec episcopo in episcopalibus respondere nec hospitalitatem, sicut convenit, transeuntibus impertiri. Nolentes autem ut status Ecclesiarum debitus et antiquus per alicujus insolentiam subvertatur, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, nisi a jurisdictione tua exemptae sint ecclesiae supradictae, praemissos excessus studeas rationabiliter emendare; et nisi praefatae personae infra tempus in Lateranensi concilio constitutum ad Ecclesias vacantes tibi personas idoneas praesentaverint, ex tunc tibi liceat, appellatione remota, in eisdem ordinare rectores, qui eis et praeesse noverint et prodesse; ita quod ex hoc nullum patronis in posterum praejudicium generetur. Datum Laterani, VI Kal. Martii, pont. nostri anno secundo. VI. R. EPISCOPO S. ANDREAE. Crescente numero parochianorum, novam licet exstruere Ecclesiam. (Laterani, IV Non. Martii.) Sicut nobis tua fraternitas intimavit, cum in parochia sancti Andreae pauci homines antiquitus fuerint et rari habitatores, unicam tantum matricem et parochialem ecclesiam devotio sibi fidelium fabricavit. Nunc autem, divina gratia faciente, usque adeo multitudo excrevit in eadem parochia populorum, quod ad animarum evitanda pericula, quae ibidem proponuntur saepius imminere, alia sit ecclesia necessario construenda. Cum itaque damnis rerum temporalium sint animarum pericula praeferenda, fraternitati tuae, de qua indubitatam fiduciam obtinemus, committimus, qualiter sit super his quae praemisimus procedendum: ut si utilitati fidelium noveris expedire, Deum habens prae oculis, sine contradictione cujuslibet novam valeas ecclesiam fabricare; provisurus attentius, ut concessa tibi non abutaris licentia; ne forte privilegium merearis amittere, si permissa tibi abusus fueris potestate. Datum Laterani, IV Nonas Martii. VII. MATTHAEO CENETENSI EPISCOPO. Ne feuda et res Ecclesiae alienentur absque caeremoniis juris. (Laterani, X Kal. Aprilis.) Quae in Ecclesiarum et ecclesiasticorum virorum praejudicium attentantur firmitatem sortiri non decet, sed ad Ecclesiarum indemnitatem debent potius infirmari. Sane pervenit ad audientiam nostram quod Tervisin. et coneglanen. constituendi sibi, et utinam sibi tantum, jurisdictionem temere usurpantes, impietatem palliant sub nomine pietatis et dum quibusdam ex alieno gratiam exhibere nituntur, Ecclesiis sunt et viris ecclesiasticis onerosi. Constituerunt siquidem, sicut accepimus, quod si quis se ad inopiam vergere probabiliter allegaverit, alienandi feudum quod ab Ecclesia vel aliis tenet, per officiales ad hoc a Tervisinis civibus et Coneglanen. deputatos liberam habeant facultatem nec emptor priori teneatur domino respondere, nisi tantummodo in sexta parte pretii, quam ipsi, si recipere voluerit, exhibebit; ex quo ecclesiastica non modicum jura laeduntur. Volentes igitur Ecclesiarum indemnitati consulere et hujusmodi gravaminibus providere, constitutionem hujusmodi et venditiones feudorum ecclesiasticorum factas sine legitimo ecclesiasticarum personarum assensu, occasione constitutionis imo verius destitutionis vel destructionis istius, praesentium auctoritate cassamus et vires decernimus non habere. Nulli ergo, etc. hanc paginam nostrae cassationis, etc. Datum Laterani, X Kalend. Aprilis. VIII. AQUILEGIEN. PATRIARCHAE, ET EPISCOPO FERRARIEN. Ut curam et instaurationem Cenetensis Ecclesiae auctoritate apostolica suscipiant. (Laterani, VIII Kal. Aprilis.) Utilitas et necessitas dispensationem inducunt et repentini casus, etsi non nova, non tamen usitata remedia nos excogitare compellunt. Sane cum apostolica sedes super universis Ecclesiis non humani sed divini muneris largitate magisterium susceperit et primatum et nobis, licet immeritis, ad ipsius regimen evocatis, super cunctis fidelibus sollicitudo sit credita pastoralis, sic ad eorum statum nos decet aciem apostolicae provisionis extendere, et obviemus violentiae iniquorum et eorum f. aliorum necessitatibus consulamus. Accepimus siquidem, venerabili fratre nostro Cenetensi episcopo intimante, quod ecclesia Ceneten. et villa in planitie sunt fundatae; quas propter loci debilitatem et raritatem inhabitantium, ab iniquorum incursibus tueri non potest, imo usque adeo incursui expositae sunt hostili, ut nuper villa eadem a Tervisinis destructa fuerit, et ecclesia cathedralis cum aliis duabus combusta, altaria diruta et dejecta, nec licuit relinqui reliquias in solo, altaribus desolatis, nec meruerunt esse Tervisinorum reliquiae reliquiae martyrum et sanctorum. Ut igitur uno et eodem remedio et malignis malignandi tollamus materiam et eidem ecclesiae in necessitatibus consulamus, cum idem episcopus ecclesiam ipsam vel ad castrum Ceneclan. quod populosum dicitur et munitum, vel ad aliam partem ejusdem villae tutiorem de licentia nostra transferre disponat, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus accedentes ad locum, in castro praedicto, vel in eadem villa Cenete in loco magis munito, prout utilitati ejusdem ecclesiae magis videritis expedire, auctoritate nostra suffulti, cum id vobis ex vestra non liceat, transferendi sedem et fundandi eamdem ecclesiam episcopo memorato, sublato appellationis obstaculo, concedatis liberam facultatem. Datum Laterani, VIII Kalend. Aprilis, pont. nostri anno secundo. IX. ILLUSTRI MIRAMOLINO REGI MARROCHETAN. ET SUBDITIS EJUS, AD VERITATIS NOTITIAM PERVENIRE, AC IN EA SALUBRITER PERMANERE. Significatur institutio facta super redemptione captivorum paganorum a Christianis et Christianorum a paganis. (Laterani, VIII Id Martii.) Inter opera misericordiae, quae Jesus Christus Dominus noster fidelibus suis in Evangelio commendavit, non minimum locum obtinet redemptio captivorum. Unde personis illis quae circa talia occupantur favorem debemus apostolicum impertiri Sane viri quidam, de quorum existunt numero praesentium portitores, nuper divinitus inflammati, regulam et ordinem invenerunt, per cujus instituta tertiam partem proventuum omnium quos vel nunc habent vel in futurum poterunt obtinere in redemptionem debent expendere captivorum, et ut melius valeant suum propositum adimplere, cum saepe facilius per commutationem quam per redemptionem de captivitatis ergastulo valeant liberari, ut paganos captivos a Christianis redimant est concessum, quos pro liberandis Christianis debeant commutare. Caeterum quoniam opera quae praemisimus et Christianis expediunt et paganis, hujusmodi vobis duximus per apost. litteras intimanda. Inspiret autem vobis ille qui via, veritas est et vita, ut agnita veritate, quae Christus est, ad eam venire quantocius festinetis. Datum Laterani, VIII Idus Martii, pont. nostri anno secundo. X. CAPITULO XANTONEN. Confirmatur constitutio de quadragenario numero canonicorum. (Laterani, VI Kal. Aprilis.) Constitutionibus quae in Ecclesiis factae canonicis non obviant institutis, cum ab apostolica sede suae robur confirmationis exspectant, favorem apostolicum libentius impertimur; ut ea quae pro ipsarum utilitatibus ordinantur inconvulsa maneant firmitate, et quae stabilita ratio comitatur aliquorum temeritas non infirmet. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus grato concurrentes assensu, institutionem quam de quadragenario canonicorum numero cum assensu venerab. fratris nostri episcopi vestri, consentiente et assistente bonae memoriae W. archiepiscopo Burdegalensi et piae recordationis Henrico quondam Albanensi episcopo tunc apostolicae sedis legato approbante idipsum, in Ecclesia vestra fecistis, sicut rationabiliter facta est, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus, auctoritate apostolica districtius inhibentes ne aliquis ad receptionem alicujus ultra numerum constitutum qualibet vos temeritate, salvo in omnibus apostolicae sedis mandato, compellat; nisi forte Ecclesiae facultates in tantum excreverint, quod earum proventus pluribus sufficere dignoscantur. Decernimus ergo, etc., nostrae confirmationis, etc. Datum Laterani, VI Kal. Aprilis, pontificatus nostri anno secundo XI. PICTAVEN. EPISCOPO. Ne monachis liceat sine abbatis licentia in alium ordinem transire. (Laterani, XIII Kal. Aprilis.) Proposita nobis dilectorum filiorum abbatis et conventus Sancti Rufi querimonia demonstravit quod A. Jordani eorum canonicus habitu regularium canonicorum rejecto, sine abbatis sui licentia in monasterio Malleacen. suscepit ordinem et regulam monachorum. Cum igitur juxta canonicas sanctiones religiosi canonici non credantur a consortio sanctorum monachorum sejuncti, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, si tibi constiterit de praemissis, jamdictum canonicum ad Ecclesiam redire priorem, monitione praemissa, per censuram ecclesiasticam, appellatione remota, compellas; ubi et memorialem cucullam eum deferre facias et ultimum in choro manere; ut exemplo ejus alii similia non attentent. Datum Laterani, XIII Kalend. Aprilis, pontificatus nostri anno secundo. XII. MARTINO PRIORI ET FRATRIBUS CAMALDULEN. Quadraginta annorum possessio valet. (Laterani, VI Id. Martii.) Postulastis nuper a bonis ut eremo Camaldulensi et Ecclesiis aliis ad ipsam spectantibus super decimis et possessionibus, quas per annos quadraginta pacifice possederunt, paterna vellemus in posterum sollicitudine providere, quatenus nullius temeritas possit possessionem eorum quae praemisimus impedire. Nos igitur volentes justis petitionibus vestris favorem apostolicum impertiri, districtius auctoritate praesentium inhibemus ne vos vel Ecclesias vestras super illis quae bona fide per annos quadraginta continue possedistis aliquis praesumat de caetero molestare. Nulli ergo, etc., nostrae prohibitionis, etc. Datum Laterani, VI Idus Martii, pontificatus nostri anno secundo XIII. MUTINEN. EPISCOPO. Temerariae appellationes non sunt recipiendae. (Laterani, VII Id. Martii.) Benignitate juris plurimi hodie abutentes, in sui erroris defensionem assumunt quod in gravaminum fuerat relevationem inventum; et ut suorum superiorum correctionem eludant, sine causa frequenter ad apostolicam sedem appellant. Sane ad audientiam apostolatus nostri pervenit quod quidam clerici Mutinen. dioecesis turpia usurarum lucra captantes, fornicationibus et adulteriis et aliis criminibus dediti, clericalem honestatem inhoneste vivendo diffamant; in quos si quando canonice animadvertere forte volueris, ad audientiam apostolicae sedis appellant. Quia vero appellationis remedium est inventum non in diffugium malignantium, sed in remedium oppressorum, fraternitati tuae auctoritate praesentium indulgemus ut ad talium correctionem canonicam, si eorum crimina fuerint manifesta, omni appellatione remota, si vero non manifesta fuerint, appellatione frustratoria non obstante, procedas. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, VII Idus Martii. XIV. ARGENTIN. EPISCOPO. Ne incendiarii et excommunicati in ecclesia sepeliantur. (Laterani, XVI Kal. Aprilis.) Ad audientiam nostram noveris pervenisse quod in tua dioecesi, contra sanctiones canonicas et consuetudinem hactenus approbatam, excommunicati propter crimen incendii per violentiam laicalem traduntur sepulturae ecclesiasticae. Quia vero id redundat in Ecclesiarum omnium et juris ecclesiastici laesionem, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus ex parte nostra districte inhibeas ne qui excommunicatos hujusmodi in coemeterio audeant ecclesiastico tumulare. Quod si secus, quod non credimus, fuerit forte praesumptum, tam praesumptores quam defensores eorum in tua dioecesi constitutos, monitione praemissa, usque a satisfactionem condignam excommunicationis sententia sublato appellationis obstaculo, innodare procures. Quod si nec sic a sua voluerint praesumptione cessare, terras eorum subjicias sententiae interdicti. Tumulatos vero, qui ob dictam causam excommunicati, non percepto absolutionis beneficio decesserunt, a coemeterio facias Christiano expelli. Illis autem qui resipuerint et condignam voluerint agere poenitentiam, si propter inevitabiles casus ad sedem apostolicam accedere non valuerint, recepto publice juramento quod super hoc nostro debeant parere mandato, beneficium absolutionis impendas. Taliter super praedictis mandatum apostolicum impleturus, quod aliorum culpa in poenam tuam non debeat retorqueri. Datum Laterani, XVI Kalend. Aprilis, pontificatus nostri anno secundo. In eumdem modum archiepiscopis et episcopis per Teutoniam constitutis. XV. PRIORI ET CLERICIS SANCTI PETRI EXTRA PORTAM SPOLETI. Quod sententiam inter ipsos et episcopum Spoletanum a cardinali latam confirmarit. (Laterani, XVI Kal. Aprilis.) Cum inter venerab. fratrem nostrum B. Spoletanum episcopum ex una parte et vos ex altera, super plebe Sancti Brictii cum capellis suis et ecclesia Sancti Gregorii in xenodochio, quae pro parte media utrinque mutuo petebatur, et capellis Sancti Pauli de Azano et Sancti Angeli de Naci, controversia verteretur, eam dilecto filio nostro G. Sancti Nicolai in carcere Tulliano diacono cardinali commisimus terminandam. Ipse vero, auditis rationibus partium et plenius intellectis, habito consilio quorumdam de fratribus nostris et aliorum prudentum virorum, pro vobis sententiam de nostro mandato apud sedem apostol. promulgavit, quemadmodum in suis litteris plenius continetur. Nos ergo sententiam ipsam, sicut rationabiliter lata est, ratam habentes, eam auctoritate apostolica confirmamus, etc. Salvo quatuor solidorum illius monetae quae tunc in civitate Spoletana currebat per annos singulos episcopo memorato, quod bonae memoriae M. praedecessor ejus in praedicta plebe sibi noscitur reservasse, sicut in authentico factae vobis donationis ab ipso reperitur expressum. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, XVI Kalend. Aprilis, pontificatus nostri anno secundo. XVI. R. ABBATI S. JULIANI, ET I. PRIORI S. GREGORII SPOLETANI. Ut in possessionem rei adjudicatae inducantur. (Laterani, XII Kal. Aprilis.) Cum inter venerabilem fratrem nostrum, etc., ut supra fere in eumdem modum, usque ad verbum continetur. Ut autem nihil morae vel difficultatis rectis dispositionibus afferatur, per apostolica vobis scripta mandamus quatenus jam dictum priorem in corporalem praedictarum ecclesiarum possessionem, quae sibi adjudicatae sunt per sententiam cardinalis, et rerum ad eas spectantium, appellatione remota, mittere procuretis; contradictores, si qui apparuerint, censura ecclesiastica coercentes. Quod si ambo, etc., alter, etc. Datum Laterani, XII Kalend. Aprilis, pontificatus nostri anno secundo. XVII DONATO ALADEN. EPISCOPO EJUSQUE SUCCESSORIBUS CANONICE SUBSTITUENDIS IN PERPETUUM. De privilegiorum confirmatione. (Laterani, III Kal. Aprilis.) In eminenti apostolicae sedis specula, licet immeriti, disponente Domino constituti, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefata Aladen. ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis suis; insulam Gedig Corbali, Cellarloch, Senhcui, cum insula Dori, Glenngallrigi, Glenech, Cellardub. Achad, Gunnig, Drognechan, Carnamalgaid, Raith, Coeman, Cassel, Bernach cum suis pertinentiis: Dumaaiss, Imbertrach, Cillialid, Munrivadoig, Rathneogid et Raithcerna, quae omnia ad mensam episcopalem pertinent. Drumart, Scrinadanmani cum pertinentiis suis; Cellbroccada, Cellcorechach, Lassariani cum Usvavio cum pertinentiis suis. Cellmagsalgam, Ceslglassi, Cellanli et Cellnagarvan cum pertinentiis suis; Roseric cum pertinentiis suis, Ardomain cum pertinentiis suis, Arrdachad Usvanig cum pertinentiis suis, Innislaig, Dorimenniainni cum suis pert., Olenaclassi, Orvidlachacon cum pertinentiis suis et Dargavillachon cum pertinentiis suis; Maggamnach cum pertinentiis suis, Drumnanagel cum suis pert., Cellerannan cum pertinentiis suis, Celldariuled cum suis pert., Crosrechig. cum suis pert., Innisgluaribrandam cum pertinentiis suis. Cathir cum pert., Cellchoman cum pertinentiis suis, Dunfini cum pertinentiis suis, Cellbrigdi cum pertinentiis suis. Lecu cum suis pertinentiis, Olechutrialacha cum pertinentiis suis, Balischriniutrialacha, Baliscrini, Magneglan, Cellcumin cum pertinentiis suis, Cellgoban cum pertinentiis suis, Cellalad cum pertinentiis suis, Cellcormich cum pertinentiis suis, Cellro cum pertinentiis suis, Grospatrai cum pertinentiis suis et Domnachinor. Prohibemus insuper ne interdictos etc. Libertates praeterea etc. Decernimus ergo, etc. Salva in omnibus apostolicae sedis auctoritate, et Tuamen. archiepiscopi debita reverentia. Si qua igitur, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, III Kalend. Aprilis, indictione II, Incarnationis Dominicae anno 1198, pont. vero domini Innocentii papae III anno secundo. XVIII. DECANO ET CAPITULO ABRINCEN. Ut, propter conmissum in electione priori vitium, nunc recte alium eligant episcopum (Laterani, XVI Kal. Aprilis.) Inter corporalia et spiritualia, etc., ut supra in lib. primo, epist. 532, in litteris decano et capitulo Andegaven. directis, fere in eumdem modum, usque ad verbum et quamvis factum istud ratione causarum et etiam personarum tam celebre fuerit et solemne, ut cum in partibus illis ab omnibus fere sciretur, a vobis non potuerit vel debuerit ignorari, praesertim cum per assertionem dilecti filii magistri N. de Aquila in Ecclesia vestra scholarum magisterium obtinentis certificati fueritis de praemissis, et per confessionem nuntiorum vestrorum in auditorio nostro factam nobis constiterit quod suspensio praefati electi octo diebus electionem praecesserit memoratam; vos tamen nihilominus ad Ecclesiam tunc temporis non vacantem W. Tollen., post appellationem etiam ab eodem magistro ad sedem apost. interpositam, eligere praesumpsistis, contra quem multa fuerunt in auditorio nostro proposita, quae ad reprobandam ipsius electionem citra praemissa impedimenta sufficere videbantur; vel quod primo electo nondum rite translato, se in locum ipsius tanquam viventis intrudi non debuit consentire; quod cum non fecerit, secundum canones ab ecclesiastica debuit communione depelli; cum et contra eum esset specialiter appellatum, qui propter ignorantiam litterarum et quia de gremio non erat Ecclesiae, nisi ejus clericis antea reprobatis non poterat postulari; praesertim cum inter vos plerique idonei haberentur. In subscriptionibus etiam litterarum vestrarum quaedam repugnantia videbatur, aliis asserentibus singulos subscripsisse, aliis quod praefatus magister scholarum causas frivolas assignando pro sua recesserit voluntate. Et cum viginti sint Ecclesiae vestrae canonici, absente parte tertia, et nihil de ipsa electione sciente novemdecim canonicorum subscriptiones ibidem inventae fuerunt. Unus etiam de praesentibus, nepos scilicet venerabilis fratris nostri Andegaven. episcopi, minor quatuordecim annis, nec locum in capitulo nec stallum habebat in choro. Alius etiam se tunc fuisse absentem et quod contradixerit facto vestro et appellaverit ante factam electionem, in auditorio nostro est publice protestatus, unde crimen falsi committentes poterant formidare. Cumque hujusmodi et similia objicerentur praefato W., tanquam reus delatos ante sententiam honores non poterat postulare, cum et secundum canones valde grave sit et indecens ut vir, de quo talia referuntur, cum ante discuti et disquiri debeat, honoretur. Ad haec accedit quod idem W. astrictus curiae nexibus perhibetur et cum filios habeat undecunque, fraudulenter proponitur in diaconum ordinatus. His igitur et similibus contra factum vestrum in nostro et fratrum nostrorum auditorio allegatis, cum nobis de veritate negotii constitisset, attendentes quod non statim qui accusatur reus est, sed qui convincitur criminosus, quamvis multa contra praefatum W. fuissent proposita, quia tamen nulla probata fuerunt, communicato fratrum consilio non ob impedimentum personae, sed propter electionis vitium, quod a vobis factum fuerat circa praemissam electionem duximus irritandum, universitati vestrae per apostolica scripta mandantes quatenus convenientes in unum, et Spiritus sancti gratia, sicut moris est, invocata, in patrem et episcopum animarum vestrarum talem personam canonice ac concorditer eligatis, quae tam praeesse noverit quam prodesse; per cujus circumspectionem providam et providentiam circumspectam Abrincen. Ecclesia, praeveniente divina gratia et sequente, in spiritualibus et temporalibus valeat salubriter gubernari. Datum Laterani, XVI Kalend. Aprilis, pontificatus nostri anno secundo. XIX. ABBATI SANCTI MARIAE DE CASANOVA EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De confirmatione privilegiorum (Laterani, XVI Kal. Aprilis.) Religiosam vitam eligentibus, etc., usque ad verbum ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam atque institutionem Cistercien. fratrum in eodem monasterio, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est, cum ommibus pertinentiis suis. Ex dono nobilis viri Berardi comitis Laureti, terras cultas et incultas, vineas et silvas, quae his finibus concluduntur, videlicet a pede fluminis qui dicitur Scaone usque ad rivum Camardellae, et ascendunt per ipsum rivum Camardellae usque ad viam publicam quae vadit super Sanctum Stephanum et transit per ipsam viam et revertitur in praedicto flumine Scaonis. Culturam comitis Laureti quae jacet in valle S. Stephani super viam et subter viam cum pertinentiis suis. Vineam de Castro Celere cum pertinentiis suis et locum qui dicitur Campus Sacer cum suis pertinentiis. Sane laborum, etc. Liceat quoque vobis, etc. Prohibemus insuper, etc. Illud districtius inhibentes ne terras, etc. Ad haec etiam prohibemus ne aliquis monachus, etc. Licitum praeterea sit vobis in causis propriis, etc. Insuper auctoritate apostolica inhibemus ne ullus episcopus in cujus parochia, etc. Illud attendentes, etc, Pro consecrationibus vero, etc. Quod si sedes, etc. Quia vero interdum, etc. Porro si episcopi, etc. Paci quoque, etc. Praeterea omnes libertates, etc. Decernimus ergo, etc. Salva sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, XVI Kalend. Aprilis, indictione II, Incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno secundo. XX. LUGDOLFO MAGDEBURGENSI ARCHIEPISCOPO Ipsi dat facultatem beneficia ecclesiastica conferendi et praelatos ad obsequium cogendi. (Laterani, VII Id. Aprilis.) Superna providentia, quae populum humanum per diversa rectorum officia statuit in rectitudine gubernandum, pontificalem ad hoc tibi contulit dignitatem, ut per congruam exsecutionem officii tibi crediti sis aliis virtutis speculum et exemplar. Et licet omnium tibi subditorum cura generalis incumbat, tamen circa Ecclesias et ecclesiasticas constitutiones tibi sollicitudo imminet specialis; ut per tuam diligentiam Ecclesiae ipsae prout convenit ordinentur, et rite singulis ordinatis in eis divini cultus obsequia celebrentur. Nos igitur in his, in quibus cum Deo possumus, tibi favorem apostolicum impertiri volentes, ut officium tibi commissum valeas liberius exercere, tibi auctoritate praesentium liberam concedimus facultatem ut praelationes, dignitates, praebendas et caetera beneficia Ecclesiarum illarum quae sunt tibi metropolitico jure subjectae, appellatione cessante valeas idoneis conferre personis, si juxta constitutionem Lateranen. concilii illi, ad quos pertinent, ad commonitionem tuam ea neglexerint ordinare. Tibi praeterea pagina praesenti concedimus ut praelatos tuae jurisdictioni subjectos per censuram ecclesiasticam auctoritate nostra praevia ratione compellas ad consueta et debita tibi obsequia exhibenda. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, VII Idus Aprilis, pontificatus nostri anno secundo. XXI. DECANO MAJORIS ECCLESIAE MAGDEBURGEN. Ipsi indulget ut decanatum Magdeburgensem retineat. (Datum Laterani.) Sacrosancta Romana Ecclesia, etc. usque ad verbum fili, super inopinato casu tuae caecitatis tibi plurimum condolentes et gerentes erga te piae compassionis affectum, personam tuam, cum omnibus quae in praesentiarum rationabiliter possides, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus. Specialiter autem decanatum ipsum Magdeburgensis Ecclesiae, sicut ipsum juste ac pacifice possides, devotioni tuae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus; mandantes ut quod per te non poteris adimplere, per idoneum vicarium exsequaris. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, VI Kal. Aprilis, pont. nostri anno secundo. XXII. ABBATI ET CONVENTUI SANCTI RUFI. Ut sententia Lugdunensis archiepiscopi pro ipsis lata firma rataque maneat. (Id. Martii.) Sententia quae ex delegatione sedis apostolicae ratione praevia promulgatur, firma debet et illibata consistere; et ne in posterum aliquorum temeritate valeat perturbari, apostolico est munimine roboranda. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris postulationibus grato concurrentes assensu, sententiam quam venerabilis frater noster Rain. Lugdunen. archiepiscopus in causa quae inter vos ex una parte et Hospitalarios ex altera super ecclesia Sancti Jacobi de Valentia vertebatur, ex delegatione sedis apostolicae noscitur promulgasse, sicut juste lata est, nec legitima appellatione suspensa et in ipsius archiepiscopi authentico plenius continetur, ad exemplar bonae memoriae Coelestini papae praedecessoris nostri auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Nulli ergo, etc Datum Idibus Martii, pontificatus nostri anno secundo. XXXIII. P. SANCTAE MARIAE IN VIA LATA DIAC. CARD., APOTOLICAE SEDIS LEGATO. Ipsius industriam in concordandis Gallorum et Anglorum regibus laudat. (Laterani, Kal. Aprilis.) Sollicitudinem tuam dignis in Domino laudibus commendamus, quam nec difficultas itineris nec infirmitas corporis nec debilitas aegritudinis revocare potuit, aut etiam retardare quo minus festinares ad mandatum apostolicum adimplendum et semen verbi Dominici ac verbum pacis charissimorum in Christo filiorum nostrorum Ph. Francorum et R. Anglorum regum illustrium auribus tam sapienter quam salubriter instillares. Dedit autem Dominus, qui est in se sperantium fortitudo, affectibus tuis in te nostris effectum et eorumdem corda regum, indurata prius, ad vocem praedicationis tuae misericorditer emollivit; ut etsi nondum plenam pacem statuere potueris, inter ipsos treugas saltem quinquennes receperint, et a multis de verae pacis concordia per tuum studium ineunda speretur. Ut autem ad servandas treugas jam initas et statuendam plenam pacem melius valeas coercere rebelles, discretioni tuae auctoritate praesentium facultatem liberam indulgemus quidquid vel in reges ipsos vel in terras eorum, aut alios et terras ipsorum, ecclesias et ecclesiarum praelatos propter haec vel aliqua quae istorum aliqua vel utrumque contingant, statuendum videris, sublato cujuslibet contradictionis et appellationis obstaculo, libere statuendi et transgressores ac contumaces feriendi districtione qua noveris expedire. Quia vero quosdam nobiles de utroque regno, qui signum Dominicae crucis assumpserant, a bonae memoriae Cle. f. Coelestino papa praedecessore nostro per falsitatis expressionem vel suppressionem veritatis, absolutionis indulgentiam accepimus impetrasse, cogendi tales ad implendum votum peregrinationis emissum, non obstante indulgentia per subreptionem obtenta, cum mendax precator carere debeat impetratis, liberam tibi concedimus auctoritate apostolica, non obstante contradictione vel appellatione cujuslibet, facultatem. Decernimus ergo, etc. Datum Laterani, Kal. Aprilis XXIV. PH. ILLUSTRI REGI FRANCORUM. Initas inter ipsum et Anglorum regem treugas approbat, et hortatur illum ut eas fortiter observet. (Laterani, VII Kal. Aprilis.) Qui operatus est Petro in apostolatu, nobis per ipsum operari et cooperari dignatus est, dum ad adventum dilecti filii nostri P. Sanctae Mariae in Via Lata diaconi cardinalis, apost. sedis legati, terra cordis tui venientem super se imbrem devote suscepit, et sulcata vomere praedicationis ipsius semen verbi Dominici et recepit hilariter, et in fructum uberius pullulavit. Ne autem fructus ipse, qui adhuc quasi viret in flore, inimico homine superseminante zizania, quod absit! valeat suffocari, ne semen supra petram cecidisse credatur, si antequam ad plenam veniat maturitatem arescat, cum, secundum Apostolum, non auditores legis sed factores justi sint apud Deum, et alibi auditor verbi et non factor viro consideranti vultum nativitatis suae in speculo comparetur, nec sufficiat incipere bonum nisi et perseveretur in ipso, quoniam non qui incoeperit sed qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit: oportet magnificentiam regiam cavere praecipue consilia detractorum, qui pacis consilium odientes scandala suscitant et nutriunt suscitata, qui laetantur cum male fecerint et in rebus pessimis gloriantur. Cum igitur, sicut ex litteris ejusdem legati et tuis accepimus, inter te et charissimum in Christo filium nostrum R. Anglorum regem illustrem treugae firmatae sint pariter et receptae quinquennes, nos treugas ipsas juxta mandati nostri tenorem initas et firmatas ratas habemus et praecipimus inviolabiliter observari: serenitatem tuam rogantes, monentes et exhortantes in Domino, et in remissionem tibi peccaminum injungentes quatenus et treugas observes praedictas et ad tractatum pacis eidem legato nostro auditum praebeas facilem et benignum; ut sicut inclytae recordationis Ludovicus pater tuus pacem colere videaris et Romanam Ecclesiam honorare. Noveris autem nos eidem cardinali auctoritatem plenariam indulsisse, ut quidquid super treugis jam initis et concordia ineunda seu aliis quae contingunt utrumque vel alterum praedictorum, vel in coactione contumacium vel poena transgressorum et aliis quibuslibet ad hoc pertinentibus viderit statuendum, statuat appellatione remota et faciat inviolabiliter observari. Universis etiam archiepiscopis et episcopis constitutis tam in regno Franciae quam Anglorum districte praecipiendo mandamus ut omnia quae praedictus cardinalis propter praedicta statuerit, humiliter recipiant et appell. postposita studeant observare. Alioquin, sententiam quam in eos tulerit, ratam habebimus et faciemus dante Domino inviolabiliter observari. Datum Laterani, VII Kal. Aprilis, pontificatus nostri anno secundo. In eumdem fere modum scriptum est, districte praecipiendo, universis archiepiscopis, episcopis et aliis Ecclesiarum praelatis tam in regno Franciae quam in regno Angliae constitutis. XXV. P. SANCTAE MARIAE IN VIA LATA DIACONO, CARD. APOST. SEDIS LEGATO. Declarat treugas per ipsum initas inter Gallorum et Anglorum reges sibi placere. (Datum Laterani.) Quae auctoritate nostra per legatos sedis apostolicae provide statuuntur, firma volumus et illibata servari; ne vel revocentur in dubium vel temeritate cujuslibet irritentur. Eapropter, dilecte in Domino fili, sinceritatem devotionis et fidei, quam in exsequendo creditae tibi legationis officio adhibere dignosceris, attendentes ac de tua discretione confisi, quinquennes treugas inter charissimos in Christo filios nostros Phil. Francorum et R. Anglorum reges illustres juxta mandati nostri tenorem initas et firmatas auctoritate apostolica confirmamus, etc. Decernimus ergo, etc Datum Laterani, III Kal. Aprilis. XXVI. MANTUANO EPISCOPO. Quod capitulum Tarvisinum decernat absolutum ab impetitione super praepositura. (Laterani, III Non. Aprilis.) Meminimus nos olim venerabili fratri nostro episcopo et dilectis filiis capitulo Tarvisin. nostris dedisse litteris in mandatis ut praeposituram Ecclesiae Tarvisinae, quae ultra duodecim annos vacaverat, cujus etiam donatio ad nos auctoritate Lateran. concilii fuerat devoluta, dilecto filio B. subdiac. nostro sine aliqua difficultate conferrent. Tibi etiam, si bene recolimus, auctoritate fuit apostolica mandatum ut praedictis episcopo et capitulo in exsecutione mandati nostri cessantibus, non obst. sacramento quod dicebantur de non eligendo praeposito praestitisse, cum id exsequi eorum non esset juramento contrarium et juramentum ipsum videretur minus fuisse discretum, sublato appellationis obstaculo, de praedicta praepositura eumdem B. non differres aliquatenus investire, et in possessionem inducere corporalem. Sane praedicti episcopus et capitulum dilectos filios Walpertum subdiaconum nostrum et Tolbertum canonicos Tarvisinos ad nostram postmodum praesentiam destinantes, nobis exponi fecerunt quod litterae illae ad falsam fuerant suggestionem obtentae. Super hoc enim mentio facta non fuerat quod, cum per quosdam praepositos, qui curam bonorum canonicae Tarvisinae gerebant, eadem usque adeo districta fuisset, quod vix poterant in eis praedicti canonici congrue sustentari, ad tantum incommodum removendum iidem cononici cum bonae memoriae C. eorum episcopo et quibusdam aliis praedecessoribus communiter statuerunt ut unum de canonicis ipsis assumerent annuatim, qui vice praepositi ad ipsorum commodum bona ejusdem canonicae dispensaret et viginti fratres in eadem ecclesia semper esse deberent Domino militantes. Quam constitutionem felicis recordationis Alexander, Lucius, Urbanus et Clemens praedecessores nostri auctoritate apostolica confirmarunt, sicut ex privilegiis eorumdem nobis innotuit manifeste. Cum igitur nostrae voluntatis vel propositi non existat ut antecessorum nostrorum privilegia vel indulta suggestione cujuslibet violentur, praesertim cum mendax precator carere debeat impetratis, nosque ipsi subdiacono, qui, sicut credimus et speramus, statum illud penitus ignorabat, alias congrue fecerimus provideri, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus praedictos episcopum et capitulum, quos ab impetitione praedicti subdiaconi duximus penitus absolvendos, nostra fretus auctoritate denunties penitus absolutos, in irritum, appellatione cessante, reducens quidquid occasione litterarum illarum per te contra ipsos factum est vel statutum. Datum Laterani, III Nonas Aprilis. Scriptum est episcopo et canonicis Tarvisinis in modum indulgentiae. XXVII. POTESTATI ET POPULO TARVISINIS. Sine salutatione. Hortatur eos quod redeant ad Ecclesiam, et facinora eorum emendent. (Laterani, VII Kal. Aprilis.) Non merita vestra, quae demeruerunt penitus gratiam sedis apostolicae, nos inducunt, sed movet et monet potius debitum officii pastoralis ut contumaciam vestram sollicitare litteris procuremus, si forsan adjiciatis resurgere, nec, sicut hactenus, semper in deterius corruatis, vel si in coepta malitia duxeritis persistendum, admonitionem ultio, debita subsequatur, et ferro curentur vulnera quae fomentorum non sentiunt medicinam. Exspectavimus etenim hactenus si forsan patientia nostra vos ad poenitentiam revocaret, ut accusante conscientia per vos ipsos dijudicaretis ac condemnaretis actus vestros, et tandem resipiscentes a malo, Deum vobis per condignae satisfactionis opera placaretis, et Romanam Ecclesiam quam laesistis. Verum patientia nostra vobis hactenus, sicut apparet ex opere, visa est tribuisse materiam malignandi; ita quod indurato corde nec accusantium vos interius cogitationum aculeos sentiatis nec fomentum ecclesiasticae disciplinae, quae ad correctionem vestram civitatem Tarvisin. supposuit sententiae interdicti: sic ut de vobis jam dicere valeamus: Curavimus Babylonem, et non est sanata (Jerem. LI, 9). Peccator enim dum venerit in profundum vitiorum, contemnit (Prov. XVIII, 3). Olim siquidem, sicut accepimus, civitatem Feltren. ad Feltrensem pertinentem Ecclesiam penitus destruxistis, combussistis ecclesias et tam bonae memoriae episcopum quam homines civitatis ejusdem stare mandato vestro juramenti vinculo astrinxistis; et cum Feltren. Belunenen. ac Ceneten. dioeceses fere penitus vastassetis et curiam Sancti Pauli de Medates ad Aquilegien. pertinentem destruxissetis omnino, castro de Caneva quindecim diebus obsesso ac pluribus nobilibus interfectis ibidem et devastatis omnibus circumquaque, bonae memoriae G. Aquilegien. patriarcha consules et consiliarios vestros excommunicationis et civitatem vestram interdicti sententia innodavit. Sed bonae memoriae Urbanus papa praedecessor noster gratiam impendere volens ingratis et, secundum Apostolum, vincere in bono malum, simplici solummodo super praestanda satisfactione promissione accepta, per eumdem patriarcham latam in vos obtinuit sententiam relaxari. Vos autem ex hoc deteriores effecti et in Ecclesiam insurgentes, episcopatum Belunenen. et Ceneten. manu intrastis armata et multipliciter afflixistis. Licet autem in compositione inter F. quondam imperatorem et Lombardos habita praedictas dioeceses ad nos nullatenus pertinere fuerit diffinitum, et vos juri, si quod in eis habueratis, quod tamen nullum erat, abrenuntiaveritis per publicum instrumentum, ac postmodum idem imperator per privilegia sua episcopatus praedictos a jurisdictione ac potestate vestra decreverit absolutos; vos haec omnia contemnentes, castra et possessiones ad Belunenen. Ecclesiam legitimae venditionis titulo devolutas, ab his ad quos non pertinebant illicite comparastis, possessione ipsorum per violentiam occupata et appellatione contempta quae ad apost. sedem et imperium fuerat interjecta; et hostiliter Feltren. ac Belunenen. episcopatum intrantes, omnia circumquaque vastastis, ducentos de melioribus locorum illorum captos ducentes usque ad civitatem vestram, quos diu detinuistis carceri mancipatos. Quamvis etiam postmodum super possessionibus ipsis pro Belunenen. ecclesia tertio lata fuerit sententia per judices delegatos et per sedem apostolicam confirmata et vos postmodum per Veronensium et Mantuanorum arbitrium, ad quod servandum vos juramentis, pignoribus, et obsidibus obligastis, ad restitutionem possessionum ipsarum faciendam Ecclesiae Belunenen. fueritis condemnati, praedictis episcopatibus a violentia vestra penitus absolutis, ac vobis promittentibus haec omnia inviolabiliter observare, in praeconcepta tamen malitia persistentes, in simulata pace bonae memoriae Belunenen. episcopo paravistis insidias, et eum captum et vinctum quasi latronem per nemora die noctuque trahentes, tandem acclamante populo Moriatur! ipsum nequiter occidistis; et, quasi non id vobis sufficeret, castrum Opitergii et tertiam partem Belunenen. Ecclesiae possessionum per violentiam occupastis. Propter quod bo. me. Coelestinus papa praedecessor noster civitatem vestram supposuit sententiae interdicti et principales hujus iniquitatis auctores excommunicatos mandavit publice nuntiari, evitari praecipiens vos et civitatem vestram in commerciis a vicinis. Tandem vero circa nostrae promotionis initia, cum quidam vestrum ad sedem apostolicam accessissent, ut gratiam vobis, licet immeritis, faceremus, venerabilibus fratribus nostris A. Sanctae Rom. Eccl. cardinali Veronen. et H. Ferrarien. episcopis dedimus in mandatis ut a vobis sufficienti cautione recepta quod tam super nece episcopi memorati, quam super occupatione et detentione possessionum, mandatis apostolicis pareretis, latam in vos relaxarent sententiam interdicti et cognoscentes de causa partes cum suarum testimonio litterarum ad nostram praesentiam destinarent. Verum nec praedicti nuntii litteras sedis apostolicae receperunt, nec vos ad eorumdem judicum praesentiam accessistis; sed inimicos sedis apostolicae vos dicentes, constitutionem dilecti filii nostri G. Sanctae Mariae in porticu diac. cardinalis, tunc apostolicae sedis legati, contra haereticos promulgatam, nec voluistis recipere nec servare. Nuper etiam cum Vicentin. et Veronen. conjurantes et cum multo exercitu irruentes in dioecesim Cenetensem, licet servare firmam treugam eidem episcopo jurassetis, villam ipsam Ceneten. et tam matricem quam alias ecclesias combussistis, profanis manibus diruentes altaria, et sanctorum reliquias asportantes, et vastantes possessiones ad eumdem episcopum et suos spectantes in villis aliis constitutas. Cum itaque contumaciam vestram dissimulare de caetero non possimus, universitati vestrae per apostolica scripta mandamus, et sub obtestatione divini judicii districte praecipimus, quatenus super praedictis omnibus Deo et Ecclesiae Romanae, quam principaliter offendistis, satisfacere procuretis, ablata omnia restituentes Ecclesiis antedictis, et de molestiis, damnis et injuriis irrogatis venerabilibus fratribus nostris P. patriarchae Aquilegien. Feltren. Belunenen. et M. Ceneten. episcopis et aliis temporali eorum jurisdictioni suppositis, quos laesistis, condignam coram venerabili fratre nostro patriarcha Graden. et episcopo Glugiensi, quibus super hoc nostras litteras destinamus, satisfactionem sine dilatione ac contradictione qualibet exhibentes, ita ut praedicti patriarcha et episcopi pro vobis apud nos intercedere teneantur. Alioquin, quoniam in Ecclesiam Dei conjurasse videmini et episcopos de civitate in civitatem fugare, ut in eo, in quo delinquitis, sentiatis rigorem ecclesiasticae disciplinae, civitatem vestram pontificali privabimus dignitate et vos mandabimus tam a rectoribus quam universis civitatibus Lombardiae in commerciis, colloquiis et aliis evitari, ac mercatores vestros, ubicunque inventi fuerint, capi per principes saeculares, et publicatis bonis eorum, personas etiam sub arcta custodia detineri. Alias etiam in vos manus nostras tam spiritualiter quam temporaliter aggravare curabimus; ita quod quantus sit vester excessus in poena cognoscatur evidentius quam in culpa. Interim autem eisdem Graden. patriarchae et episcopo Glugien. districte praecipimus ut latam in terram vestram interdicti et personas principalium auctorum et fautorum necis episcopi memorati excommunicationis sententias innovent et curent solemniter publicare. Ad vos ergo cum propheta clamamus: Redite, praevaricatores, ad cor (Isa. XLVI, 8) et ante oculos vestros districtum Dei judicium statuatis; ut fugere valeatis ab ira ventura quae jam contra vos incoepisse videtur (Matth. III), qui peccatorum tenebris interius excaecati, ad exteriores inferni tenebras properatis, nec Deum timentes nec reverentes Ecclesiam, imo, ut obstinati, de misericordia desperantes. Agito igitur poenitentiam, cum locus est poenitendi, ne tandem frustra poeniteat noluisse vos poenitere. Datum Laterani, VII Kalend. Aprilis, pontificatus nostri anno secundo. XXVIII. ILLUSTRI REGI ARAGONUM. De vera moneta et pondere praecipit. (Laterani, Non. Aprilis.) Quanto personam tuam inter alios principes Christianos sinceriori charitate diligimus, tanto serenitati regiae diligentiori sollicitudine volumus praecavere, ne quid ei, quod absit! immineat, quod vel in periculum animae aut in detrimentum terrae valeat redundare. Ex tenore siquidem litterarum tuarum et plurium praelatorum necnon et aliorum multorum in tuo regno consistentium nobis innotuit quod cum adversus inimicos Christianitatis, qui prae magnitudine suae potentiae terram Hispaniae tunc temporis occupabant, in auxilium charissimi in Christo filii nostri Castellae regis illustris cum armatorum multitudine festinares, quidam consiliarii tui, quin imo potius deceptores, tuum animum induxerunt ut jurares, irrequisito assensu populi, usque ad certum tempus patris tui conservare monetam, quae tamen circa mortem ipsius fuerat legitimo pondere defraudata. Quoniam autem eadem moneta est adeo diminuta et minoris valoris effecta, quod grave propter hoc in populo scandalum generatur: tu quod egeras indiscrete cupiens revocare ac necessitati populi satisfacere, ab observatione juramenti praedicti, ex quo tibi et regno tuo metuis grave periculum imminere, postulasti suppliciter a nobis absolvi. Super quo diligens indagator veritate comperta potuisset facile intueri quod non tam erat absolutio necessaria quam interpretatio requirenda. Quoniam cum juramentum fecisti, monetam aut falsam aut legitimam esse credebas. Si falsam, quod de regis serenitate non credimus, juramentum fuisset illicitum et nullatenus observandum, et pro eo tibi esset poenitentia injungenda, cum juramentum ut esset iniquitatis vinculum non fuerit institutum. Si vero ipsam legitimam esse credebas, juramentum licitum fuit et usquequaque servandum. Et ut irreprehensibiliter observetur, consulimus et mandamus ut reprobata moneta quae a legitimo pondere fuerat diminuta, alia sub nomine patris tui moneta cudatur, quam ad legitimum pondus reducas, secundum eum statum quem tempore patris tui habuit meliorem; ita quod et antiqua moneta, quae ab illo statu falsata non fuerat, cum ea pariter expendatur, per quod et dispendium vitari poterit et juramentum servari. Verumtamen si forte monetam ipsam in praestatione juramenti credebas a legitimo pondere diminutam et tua super hoc conscientia te remordet, venerabili fratri nostro episcopo Caesaraugustanensi, cui super hoc scribimus, tuum humiliter confitere reatum, et satisfactionem, quam indixerit tibi pro illicito juramento, devote suscipias et studeas adimplere. Datum Laterani, Nonis Aprilis. Scriptum est super hoc Caesaraugustan. episcopo. XXIX. EPISCOPO S. ANDRAEAE. De poena falsariorum. (Laterani, V Id. Martii.) Sicut nobis tua fraternitas indicavit, peregrini quidam ab urbis partibus redeuntes, sub apostolica bulla litteras saepe reportant ad judices delegatos, pro quorum imperitia in regno Scotorum multa nonnunquam proveniunt detrimenta; praesertim cum litterae taliter impetratae, manifestam falsitatis suspicionem praetendant et illa saepe contineant quae nulli consuevit sedes apostolica indulgere. Nos ergo nolentes ut maleficia remaneant impunita, fraternitati tuae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus, si ad manus tuas hujusmodi scripta quandoque pervenerint, auctores eorum prudenter investigare labores et inventos tandiu facias in custodia detineri, nisi propter fidejussoriam vel aliam securitatem idoneam ipsos fidei propriae duxeris committendos, donec et litteras ipsas nobis transmittas et quod de ipsarum auctoribus et illis qui eis scienter usi fuerint efficere debeas, per responsum nostrum, valeas edoceri: provisurus attentius ne hujus occasione mandati praeter culpam suam aliqui graventur injuste. Datum Laterani, V Idus Martii. XXX. DE CELLA S. PETRI ET MITREN. ABBATIBUS ET PRAEPOSITO UVERDEN.. Electio Scaffusen. abbatis ipsis committitur examinanda. (Laterani, VII Id. Aprilis.) Cum inter dilectum filium R. seniorem et R. juniorem super abbatia Scaffusen. quaestio verteretur, eis in nostra praesentia constitutis dilectos filios G. Sanctorum Cosmae et Damiani et G. Sanctae Mariae in Aquiro diaconos cardinales dedimus auditores. In quorum praesentia pro R. seniore fuerunt proposita quae sequuntur. Quod cum H. quondam abbas ipsius coenobii onus regiminis invito capitulo suo spontanee resignasset, et ab obedientia sua monachos absolvisset, ipsi praedictum R. seniorem, etiam dicto H. consentiente sibique obediente cum aliis, in abbatem unanimiter elegerunt. Postea vero electus dioecesano episcopo praesentatus, munus ab eo benedictionis accepit, Ecclesiam ipsam per biennium et amplius, sicut abbas proprius, administrans. Verum quoniam moniales Sanctae Agnetis ejusdem villae, quae peccandi materiam junioribus monachis ministrabant, arctiori custodiae mancipavit, exinde occasione inventa, juvenes monachi contra ipsum alios concitarunt, tanquam praedicti H. resignatio minus canonica exstitisset. Quod audiens episcopus antedictus ad locum accessit, causam dissensionis requirens, et praedictum H. paterne redarguens tanquam odii fomitem in Ecclesia seminasset, accepit ab eo quod per ipsum talia non fiebant. Et cum quidam de monachis, ipso episcopo praesente, se dicerent ab obedientia praefati H. nullatenus absolutos, idem H. quod eos absolverat est professus. Et ut omnem a se suspicionis materiam amoveret, cum jurejurando vehementer asseruit coram episcopo antedicto quod neque illam nec aliam habere vellet ulterius abbatiam. Monachi vero post recessum episcopi ad artes solitas nihilominus recurrentes, coram dicto episcopo et capitulo Constantien. adversus eumdem R. controversiam agitaruut, tanquam minus canonice dictus H. dimiserit abbatiam. Cumque dictus R. paratus esset de justitia sua in continenti probare, monachi defectum causae suae videntes, in nullo gravati, sedem apostolicam appellarunt, et per litteras infra terminum appellationis per subreptionem obtentas, contra ipsum R. per nuntios appellantem iniqua sententia promulgata, ejus fuit adversarius restitutus. Ipse vero R. appellationem interpositam per nuntium prosequens et termino constituto commissionis litteras ad certos judices impetravit; ut quod occasione prioris commissionis contra eum judicatum fuerat ad statum debitum revocato, et ei restituerent abbatiam et a monachis sibi facerent debitam reverentiam exhiberi. Sed monachis obstinatis et sibi obedire nolentibus, ambae partes ad sedem apostolicam accesserunt: quibus a bonae memoriae Coelest. papa praedecessore nostro nos ipsi, dum in minori eramus officio constituti, et dilectus filius noster I. tt. Sancti Stephani presbyter cardinalis dati fuimus auditores. Et cum utrinque coram nobis esset diutius allegatum et eidem praedecessori nostro per nos esset processus negotii declaratus, ipse praedictum R. sententiam cum instantia postulantem ad componendum coegit invitum, et sic abbatiae renuntians, de manu ejus custodiam et etiam prioratum recepit, ab eo, dum viveret, sine quaestione qualilibet possidendos. Huic autem ordinationi licet invitus consentiret, domum tamen reversus, adversariis compositionem ipsam in nullo volentibus observare, non potuit quae sibi concessa fuerant obtinere, quin potius in eum, quod deterius est, manus injecerunt postea violentas. Sed adjutus ab ipsius loci hominibus et monachorum manus evadens, ad appellationis subsidium convolavit. Interim vero dilectus filius noster P. Sanctae Mariae in Via Lata diaconus cardinalis, apostolicae sedis legatus, ad partes illas accedens, pro jamdictis et aliis multis excessibus et suspendit monachos et monasterium interdixit. Ipsi vero contempta sententia cardinalis, divina promptius quam antea celebrarunt; et in hac suspensione praedictus adversarius ejus de medio est sublatus; quo comperto, ad Ecclesiam venit; et cum vellet praedictae compositioni parere, parte altera hoc nolente, ne ad electionem abbatis procederetur, quousque quaestio inter eos finiretur, obicem provocationis objecit. Sed monachi per omnia contumaces et dictum R. juniorem pariter eligentes, ipsum benedicendum dioecesano episcopo praesentarunt; qui post appellationem interpositam benedixit eum et in ecclesia interdicta. Unde idem R. iterato ad sedem apostolicam accedens, a nobis litteras impetravit, ut quod post appellationem legitime interpositam perperam fuerat a monachis attentatum ad statum debitum revocato, si constaret a suspensis et interdictis electionem factam fuisse, denuntiarent eam penitus non tenere. Super restitutione vero ipsius R. seniores et aliis quae utrinque ducerent proponenda, statuerent, appellatione remota, quod ordo posceret rationis. Caeterum judices delegati, litteris his receptis, partes ad suam praesentiam citaverunt; et cum monachi per suggestionem falsi probare vellent litteras impetratas, judicibus nolentibus ipsarum probationem recipere, sedem apostolicam appellarunt. Delegati vero, quia remota erat in litteris appellatio, in causa nihilominus procedentes, cum per depositiones testium eis de veritate negotii constitisset, pro saepedicto R. seniore sententiam protulerunt, adjudicantes ei ecclesiam memoratam. Petebat itaque quod factum erat ex delegatione apostolicae sedis per nos obtinere debitam firmitatem; ut repressa contumacia monachorum, pacifica ipsius abbatiae possessione gauderet. Caeterum contra eumdem R. seniorem fuit ex parte altera taliter allegatum, quod cum dictus II. quondam abbas minus legitime resignasset et monachi de electione tractarent, senior R. fraude adhibita procuravit quod cum Vesperae cantarentur, et die sequenti esset electio celebranda, homines burgi ad ecclesiam accedentes, ipsum R. fere omnibus monachis reclamantibus ibidem per violentiam intruserunt. Monachi vero postea cognoscentes renuntiationem praefati H. minime tenuisse, pariterque pensantes quod sub ejus conversatione laudabili monasterium proficere posset, ipsum tanquam abbatem proprium requirebant. Unde factum est quod post multas altercationes et commissiones factas, tandem de utriusque partis assensu commissio est obtenta quod, si de informi resignatione H. et inutili substitutione R. senioris constaret judicibus delegatis, R. remoto, saepedicto H. restituerent abbatiam; et ita fuit effectui mancipatum. Post haec ipso R. nihilominus murmurante, ambo pariter ad praedecessoris nostri praesentiam accesserunt; qui, sicut jam praemisimus, nos et praefatum presb. cardinalem eis tribuit auditores, et tandem causa diutius actitata, per eumdem praedecessorem nostrum de utriusque partis assensu fuit compositio taliter celebrata, quod H. abbatiam, R. vero prioratum et custodiam obtineret, propter quod ipsi H. obedientiam repromisit. Sic ergo eis reversis ad propria, praefatam compositionem idem R. coram dioecesano episcopo approbavit. Sed ab ipso abbate postea requisitus tertio si custodiam et prioratum vellet habere, post trinam citationem veniens dixit quod non per eum sed per Rom. pontificem volebat habere praemissa; unde nullam obedientiam ei voluit exhibere. Recedens igitur absque abbatis licentia, cum extra monasterium moram faceret longiorem, ab ipso H. de fratrum consilio fuit excommunicationis vinculo innodatus; et cum per longum tempus non rediret ad monasterium, abbas dicta officia, consulentibus fratribus, aliis assignavit, qui quandiu abbas vixit ea pacifice tenuerunt. Abbate vero defuncto, fratres convenerunt in unum, nonnullis abbatibus et aliis viris religiosis praesentibus qui ad defuncti convenerant sepulturam, et R. juniorem, seniore absente, in abbatem unanimiter elegerunt; quem praesentatum sibi dioecesanus episcopus confirmavit et benedixit. Consequenter vero senior R. ad praesentiam nostram accedens, litteras ad remotos per dietas quatuor judices et suspectos monachis per mendacium impetravit. Ad quos pars monachorum ante aliquam citationem accedens, copia commissionis obtenta, litteras per falsi suggestionem proposuit impetratas, pro eo quod dicebatur in eis compositionem sibi non fuisse servatam, monasterium interdictum et se appellasse priusquam R. junior electus fuerit in abbatem: quae falsa penitus asserebat. Tacuit etiam se excommunicatum ab hoc abbate defuncto et alia quaedam, quibus expressis litteras ipsas nullatenus impetrasset. Cumque omnia quae praemisimus sufficienter probare vellent et judices eorum probationes recipere, tanquam demandatum eis non fuerit, recusarent, ipsi monachi ante ingressum judicii appellarunt, sicut ex depositionibus testium est probatum. Delegati vero nihilominus procedentes et recipientes testes partis adversae, seniorem R. instituendum sententialiter decreverunt; quorum factum, tanquam iniquum, irritari a nobis monachi suppliciter postulabant. Cum autem quae premissa sunt et alia quaedam praefati cardinales nobis et fratribus nostris prudenter et fideliter retulissent, nos (attendentes quod ex consensu compositionis receptae, quam praedecessor noster etiam confirmaverat, jus, si quod sibi competierat, R. senior amisisset ac per hoc ne monachi ad electionem procederent, appellare de jure minime potuisse, cum, nisi quorum interest, audiri non soleant appellantes) de consilio fratrum nostrorum appellationem illam dicimus legitimam non fuisse; unde per eam electio non potuit impediri. Quia vero constitit nobis monachos ante litis exordium rationabiliter appellasse, pro eo quod super falsi suggestione probationem nolebant admittere delegati et per consequentiam eo ipso quod bene appellatum fuerat, jurisdictionem judicum exspirasse, quidquid ab eis perperam attentatum, vel de recipiendis ante litem contestatam testibus vel de sententia proferenda denuntiamus sententialiter non tenere. Sane quamvis dilecti filii P. praepositus et capitulum Constantien. de interdicto praemisso ad cardinalem qui posuerat illud suis litteris inseruerint, qui tamen per id quod R. juniori dioecesanus episcopus munus benedictionis impendit, ei videtur quod praemisimus obviare, unde vel scriptura facto vel factum scripturae praejudicat, nec probatum fuit, licet objectum, quod ab interdictis electio fuerit celebrata, ipsam non potuimus irritare; praesertim cum contra personam electi nihil fuerit intentatum; ideoque causam ipsam sub ea forma vobis duximus de consensu partium committendam, ut si constiterit quod electio fuerit facta a suspensis, ea omnino cassata, ipsi monasterio, post satisfactionem indignam, suspensionis et interdicti sententia relaxata, de persona idonea consulatur. Alioquin, ne utilitas monasterii retardetur, praemissam electionem per vos appellatione remota volumus confirmari, et R. juniorem abbatiae pacifica possessione gaudere, alium vero custodiam et prioratum quae sibi fuerant a supramemorato praedecessore nostro concessa, non obstante donatione ab H. quondam abbate facta de ipsis, volumus et mandamus sine contradictione qualibet obtinere. Testes autem, etc. Nullis litteris praeter assensum partium, etc. Quod si omnes, etc. Datum Laterani, VII Idus Aprilis XXXI. VV. ABBATI DE DEREFORDIA, EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM ROFESSIS IN PERPETUUM. De privilegiorum confirmatione. (Laterani, VI Id. Aprilis.) Religiosam vitam eligentibus, etc., usque ad verbum ordo canonicus, qui secundum Deum et beati Augustini regulam atque Praemonstraten. fratrum institutionem in eodem monasterio, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est cum omnibus pertinentiis suis, sicut terminorum designat appositio, et molendinum quod Henricus clericus tenuit cum pertinentiis suis, et decimam pedagii de Herting. in denariis et in portis, et totam decimam casei sui, praeter unam pesam quae ad Ecclesiam ejusdem loci dicitur pertinere, et terram de Vura, ex dono Henrici Hosati secundi augmentum terrae et nemoris, scilicet a via Londonien. quae tendit de Derefordia versus Sing. usque ad divisam Hamtesir et Susesxiae, et capellam de Standena cum pertinentiis suis, et 36 acras terrae in Vulgaston., et molendinum de Hagedebed. cum pertinentiis suis, et decimam domus suae, scilicet de pane et carne et pisce, et terram quam Robertus de Sanda tenuit cum pertinentiis suis. Ex dono Clementiae uxoris suae assensu domini sui 20 sol. censuales in civitate Wintoniae, et terram de Albedeston; ex dono Joceleni fratris quondam . . reginae unam virgatam terrae in Ecchiete; ex dono W. de Braosa unum tunellum vini rubei ad missas celebrandas in villa de Sorahan et unam salmam; ex dono H. comitissae Glocestriae terras quas T. de Witru. et Matthaeus et Robertus tenuerunt, et sedecim acras in Essartis de Nutstede; ex dono Hugonis Hosati duas virgatas terrae in Berithon cum pertinentiis suis; ex dono Galfridi Hosati medietatem terrae quam emit de Gualtero de Selca, in Edboldinton; ex dono W. de Sunewerda unam virgatam terrae apud Holt; ex dono R. de Mesnil et Jordani de Walchervilla terram quam Reginaldus filius Ulfi tenuit in Subreton; ex dono R. capellani de Saldeford unum masagium in Geldeford; ex dono Hugonis de Bernier unum masagium apud Devisas. Ex dono W. de Elestede terram de Wihus; ex dono Alani de S. Georgio quinque solidatas redditus in manerio de Tradinchon. Ex dono Walteri Hosati terram de Scartorp. Sane novalium, etc. Liceat quoque vobis, etc. Prohibemus insuper ut nulli fratrum, etc. Ad haec, praesenti decreto statuimus ne quis vos, etc. Prohibemus insuper ut infra fines, etc. In parochialibus autem, etc. Chrisma, vero etc. Licitum, etc. Cum autem generale interdictum, etc. Sepulturam praeterea, etc. Paci quoque, etc. Libertatis, etc. Decernimus ergo, etc. Salva sedis apost. auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia Si qua igitur, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, VI Idus Aprilis, indictione II, Incarnationis Dominicae anno 1199, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno secundo. XXXII. CORCAIEN. EPISCOPO, EJUSQUE SUCCESSORIBUS CANONICE SUBSTITUENDIS IN PERPETUUM. De confirmatione privilegiorum. (Laterani, II Id. Aprilis.) Ex injuncto nobis apostolatus officio, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefata Ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis et libertatibus intra et extra civitatem; ecclesiam S. Mariae in Monte, et ecclesiam beati Michaelis, et coemeterium in quo positae sunt et atria circumquaque posita; ecclesiam S. Nessani, ecclesiam S. Brigidae, ecclesiam S. Sepulchri, ecclesiam S. Joannis in civitate, ecclesiam S. Trinitatis et ecclesiam S. Petri in civitate, cum molendino Corcaiae, quod est inter insultam et rupem cum piscatura Vadugaill et piscaturam Macmoelpoil, et caeteras piscaturas juratas Ecclesiae tuae cathedrali S. Barri, Achadnanhos, Dunculinn, Clochan, Nahulain, Duoles, Uchonduban, Balinagerranach, Ardachad, Baliugiphan, Baliudunchada, Lesnaedenan, Balufobedi, Cellmagimchrinn, Duobetheig, Lesadhdibeccam, Celludri, Cellcroman, Cellcul, Ardinor, Durusguill, Cellescop, Mellan, Cellescoplappan Cellcunran Cullecha, Dubtulach, et alias terras S. Barri in Uturp, et totum Vmacciar, in terris, ecclesiis, aquis et possessionibus. Terram Sancti Barri in Ciarrigi, in Ispich, cum pertinentiis suis. Rosbech, Cellnaclerech, Cellimeclan, Aesgabri, Hucubmachino, Cellinelaig, Cullen cum pertinentiis suis. Nochoengbail, Cennsali cum pertinentiis suis, Techsachsan cum pertinentiis suis. In Iseoganan Cellmoesenoch Cellbrogan, Cellmathnain, Midisel, Achadmeleitig, Cellsinchill cum pertinentiis suis; Techmolaggi cum pertinentiis suis, Domnachior, Cellsaeleah, Ciseicerum, cum pertinentiis suis; Inisduni cum pertinentiis suis, Magalaid, Glennberchin, Cellarchadangli, Acchaddun, cum pertinentiis suis; Cellmugana, Cluamechi, Cellcillin, Cellcohi, cum suis pertinentiis; Scol cum suis pertinentiis, Celloran, Cellmolaggi, Cellmua, Durrus cum pertinentiis suis; Insscuingi cum suis pertinentiis, Cellmochomoc, Cellechdach, Cellmana, Cellchatthigern, Cellmacceogam, Dramdalach, Fanlobais, Magatia, Dissaert, Saergussa, Cennech, Cluannached, Dunusci, Cennmugi, Magalaid, Disertmort cum pertinentiis suis; Disertanaeda cum pertinentiis suis; Rathen cum pertinentiis suis; Claennabur cum pertinentiis suis, cum Cennmugi et aliis pertinentiis suis, Athbruanni, Ardmacchfaelan, Tulachrata, Cellia, Cluanpruches, Corcachbet et Archadfadda. Prohibemus insuper ne interdictos, etc. Praeterea libertates, etc. Decernimus ergo, etc. Salva in omnibus apost. sedis auctoritate, et Casselen. archiepiscopi debita reverentia. Si qua igitur, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, II Idus Aprilis, indictione II, Incarnationis Dominicae anno 1199, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno secundo. XXXIII. EPISCOPI ET POTESTATIS ET CASTELLANENSIS AD PAPAM. Mittunt tributum pontificisque opem postulant adversus Aretinos. Pio patri et domino Innocentio divina gratia sanctae Rom. Ecclesiae summo pontifici R. Castell. Ecclesiae humilis servus et bonus comes civitatis Castell. Potestas, cum ejusdem terrae majoribus et minoribus, debiti obsequii devotissimum famulatum. Cum pristina memoria terra nostra, imo vestra, ad patrimonium S. Rom. Ecclesiae communi ac privato jure spectare noscatur et nuper sanctitatis vestrae sollicita cura antiqua statuta inde sint innovata, dignum duximus ad praesens debitum canonem, scilicet per unamquamque domum denarium colligere et, in signum nostrae fidei, per praesentium latorem nobilem virum ad pedes vestrae sanctitatis dirigere: cujus facti humilis devotio nos corroborat et in quibus indigemus a sanctitate vestra protectionem quaerere confortat. Aretini cives, nobis aliis proximiores, Castellan. episcopatus fines invadere conantur; et cum marchionibus confoederati, qui contra praeceptum vestrum de destructione montis Sanctae Mariae acriter doluerunt, aliud castrum Castellan. Ecclesiae expugnare et memoratum montem post Pascha reficere ordinaverunt. Subveniat ergo famulis suis vestrae sanctitatis benignitas et jam dictos Aretinos ab hujusmodi vexationibus imperiose compescat; et adjacentes vicinos, scilicet Perusinos et Massanos, ut nobis subveniant, vestrae paternitatis providentia, si placet, inducat. XXXIV. EBREDUNEN. ARCHIEPISC. Ut Venciensem episcopum publice excommunicatum denuntiet. (Laterani, VI Id. Aprilis.) Sicut nobis tua fraternitas suis litteris intimavit, cum bonae memoriae C. papa praedecessor noster tibi et ven. fratribus nostris Dignen. et Senecen. episcopis dedisset firmiter in mandatis ut pro enormibus quae sibi de Vencien. episcopo fuerant nuntiata, ipsum, si rei veritas taliter se haberet, ab officio beneficioque suspensum, ad sedem apostolicam mitteretis, vos diligenter quae vobis injuncta fuerant exsequentes, cum illis et deterioribus praefatum episcopum inveneritis maculatum, praecepistis eidem ut suspensus apostolico se conspectui praesentaret; qui neque ad Ecclesiam Romanam accessit neque propter suspensionem episcopatum desiit ordinare. Nolentes autem ut quae, de mandato maxime apostolicae sedis, a venerabilibus fatribus nostris rationabiliter disponuntur alicujus debeant temeritate convelli, fraternitati tuae per apostolica scripta districte praecipiendo mandamus quatenus praefatum episcopum, qui suspensionis sententiam in se latam observare contempsit, excommunicatum publice nunties et facias ab omnibus arctius evitari, donec ad praesentiam nostram cum tuarum testimonio litterarum accedat redditurus, si poterit, de suis actionibus rationem; cui, volente Domino, in nostra et fratrum nostrorum praesentia sua justitia respondebit. Datum Laterani, VI Idus Aprilis. XXXV. AVINIONEN. ET TRICASTR. EPISCOPIS. Ut Templarios oratorium sibi construere patiantur. (Laterani, VI Id. Aprilis.) Causam quae inter dilectos filios fratres militiae Templi ex una parte et praepositum et canonicos Sistaricen. ex alia super constructione oratorii vertebatur, super qua post commissiones plurimas ab apostolica sede obtentas, a venerab. fratrib. nostris Dien. et Dignen. episcopis et dilecto filio abbate de Boscaldum fuerat sententia promulgata, utraque parte in nostra praesentia constituta, dilectis filiis G. Sanctae Mariae trans Tiberim presbytero et H. Sancti Eustachii diacono cardinalibus commisimus audiendam; qui, auditis utriusque partis rationibus, nobis et fratribus nostris fideliter quae audierant retulerunt, in scriptis allegationes partium praesentantes. Nos autem, auditis omnibus et diligenter inspectis, cum fratribus nostris deliberato consilio, quia durum admodum videbatur quod privilegia felicis recordationis Romanorum pontificum praedece ssorum nostrorum et nostra concessa Templariis debita firmitate carerent, volentes quod et privilegia tam praedecessorum nostrorum quam nostra illibata serventur et sententia praedictorum judicum, quae per bonae memoriae Coelest. papam praedecessorem noscitur confirmata, in sua remaneat firmitate, taliter duximus super ipso negotio statuendum, ut praepositus et capitulum Sistaricense, si voluerint, a Templariis sufficientem infra duos menses recipiant cautionem quod de oratorio illo damnum aut praejudicium matrici Ecclesiae nullatenus generetur; et sic, secundum quod in eorum habetur privilegiis, habeant facultatem praefatum oratorium consummandi. Quod si forte praedicti praepositus et canonici cautionem ipsam non duxerint admittendam, ut sic latae sententiae pareatur quod privilegiis indultis minime derogetur, Templariis ipsis auctoritate dedimus apostolica potestatem, ultra locum illum in quo construere incoeperunt, sicut per sententiam est inhibitum ne ulterius in ipso procedant, ubicunque maluerint, duntaxat in suo solo, non obstante contradictione vel appellatione cujuslibet, juxta privilegiorum suorum tenorem oratorium fabricandi. Inde est quod fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus praefatos praepositum et canonicos ut sibi et Sistaricen. Ecclesiae a Templariis praecaveant, ut praediximus, et constructionem oratorii jam incoepti non impediant moneatis attentius et inducere procuretis. Quod si facere forte noluerint, ne Templarios super constructione oratorii ultra locum illum, ut superius est distinctum, contra concessam eis libertatem a nobis impedire praesumant, ipsos percensuram ecclesiasticam, sublato appellationis obstaculo, compellatis. Datum Laterani, VI Idus Aprilis. XXXVI. BURDEGALEN. ARCHIEPISC. AGENNEN. EPISCOPO ET ABBATI SYLVAE MAJORIS. Ut in Ecclesia Vasatensi tot instituantur canonici, quot licebit per facultates Ecclesiae. (Laterani, II Id. Aprilis.) Ex parte venerabilis fratris nostri Vasaten. episcopi fuit in audientia nostra propositum quod cum in novitate promotionis suae de ordinatione Vasaten. Ecclesiae tractatus inter ipsum et canonicos haberetur, per mendacium confinxerunt quod in ipsa Ecclesia non fuerant ab antiquo nisi decem et octo praebendae, nullam ei super hoc scripturam authenticam exhibentes et falsis persuasionibus ejus animum induxerunt ut super statuendo numero decem et octo canonicorum, qui tamen essent in Ecclesia residentes et ibidem assidue deservirent, suum praeberet assensum; et licet proventus ipsius Ecclesiae 24 canonicis congrue sufficere valeant, non etiam sunt 12 canonici qui Ecclesiae servitium suum impendant; et iidem lucrum suum potius quam Ecclesiae commodum attendentes, ut proventus Ecclesiae in suos usus convertant, in substituendis canonicis nec volunt nec student esse concordes. Quoniam igitur quod per fraudem vel mendacium obtinetur effectum habere non debet, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si praemissis veritas suffragatur, non obstante constitutione praedicta super numero 18 canonicorum facta per fraudem in Ecclesiae detrimentum, secundum quod Ecclesiae poterunt sufficere facultates, sub convenienti numero canonicos eligi absque appellationis obstaculo et institui faciatis; qui continuam ibidem residentiam facientes, devotum in ea Domino exhibeant famulatum; districtius compescentes, si qui vobis super his temere praesumpserint refragari. Nullis litteris, etc. Quod si omnes, etc. Datum Laterani, II Idus Aprilis. XXXVII PH. MEDIOLANENSI ARCHIEPSCOPO Quaestio inter eum et abbatem Sancti Donati de Scozula sententiando, diffinitur. (Laterani, XVI Kal. Maii.) Inter dilectos filios Gerardum abbatem Sancti Donati de Scozula ex una parte nomine monasterii et W. Balbum Mediolanen. canonicum procuratorem tuum nomine Mediolanen. archiepiscopatus ex altera, super subjectis articulis, diu fuit in nostro auditorio litigatum. Petebat siquidem dictus abbas nomine monasterii Sancti Donati de Sexto a praefato procuratore tuo nomine Mediolanen. Ecclesiae restitui monasterio memorato portum Scozulae sive Sexti, cum honore, districtu et jurisdictione praefati loci et castellantiae, dicens ad monasterium haec omnia pertinere, hoc ipsum dicens de hominibus qui habitant in curte Baveni et tenent res monasterii memorati, scilicet in Gralia, Carpuneno, Vesterpeno, Cadempleno, Baveno et Insula superiori, Bolgerate ac Lisia. Petens etiam ut Mediolan. archiepiscopus cessaret ab inquietatione hominum qui habitant in loco Baveni super manso de Curte, de quibus monasterium obtinuerat in judicio possessorio per sententiam episcopi Veronen. Item ut cessaret ab inquietatione vicariorum, id est, communium et terrarum in territorio Sexti sive Scozulae et in ejus castellantia positarum, ab inquietatione quoque albergariae praedicti loci Scozulae sive Sexti et illius etiam castellantiae. Rursus ut non inquietaret monasterium antedictum in possessione vel quasi possessione piscariae totius aquae Ticini usque ad raviam Castelleti vel Pigaroli. Et haec omnia petebat cum omnibus fructibus inde perceptis, salvo in omnibus jure addendi vel minuendi: satagens multipliciter comprobare omnia quae praemissa sunt ad suum monasterium pertinere. Primo, per privilegium Luitardi comitis quondam episcopi Ticinensis, qui monasterium ipsum fundaverat et ei quae praemissa sunt donaverat universa. Secundo, per instrumentum sententiae Asperti quondam Mediolan. archiepiscopi, quam ex delegatione Lodoici imperatoris tulit pro monasterio saepedicto super his contra Nottingum praefati Luitardi nepotem, qui super eis molestabat monasterium. Tertio, per privilegia Rom. imperatorum et praesertim Henrici, qui praemissa omnia monasterio confirmabant et conferebant. Quarto, per instrumenta locationum quas fecerant diversis personis abbates monasterii memorati. Testes quoque produxerat, per quos nitebatur probare quod monasterium a sexaginta annis infra et a quinquaginta annis et supra tenuerat et possederat omnia supradicta, et quod fama publica erat ea omnia praefato monasterio a jamdicto Luitardo fuisse donata. Sed contra privilegium donationis a praefato procuratore tuo multa fuerunt objecta. Primo, quia ibi maxime apparebat consumptum, ubi potuisset falsitas facilius deprehendi, videlicet in annotatione indictionis. Secundo, quia cum charta vetustissima videretur, recentior apparebat scriptura, tanquam non illo tempore facta fuisset. Tertio, quia falsum sigillum vitiose videbatur appositum, eo quod a media parte sigilli apparebat quaedam imago non cum mitra in capite sed cum pileo, nec induta pontificalibus sed regalibus, tenens in manu non baculum pastoralem sed quasi sceptrum regale, cujus facies non apparebat integra sed dimidia, tanquam in alia medietate respiceret aliam quae tamen tota vacua remanebat; sed quaedam imago videbatur ex ea fuisse deleta, quia certa in ea parte nec in colore nec in planitie reliquae parti similis apparebat. Unde non episcopi sed imperatoris videbatur fuisse sigillum, quod in una medietate Caesaris imaginem exprimebat et in altera medietate praesumebatur vel filii vel conjugis imaginem habuisse. Nam et in ipso sigillo nullae aliae litterae apparebant, nisi quae nomen proprium cum hac adjectione Dei gratia designabant. Sed cum proprium nomen ipsius episcopi fuerit Luitardus, in nomine proprio quod exprimebat sigillum deletae fuerant duae litterae: secunda, quae fuerat inter L et T, et sexta, quae fuerat inter R et V; ita quod si secunda fuisset O et sexta fuisset I, procul dubio non Luitardus sed Lotarius legeretur. Quod etiam inde cognosci poterat, quia secundum dispositionem aliarum litterarum inter L et T non erat spatium nisi quod potuisset unam litteram continere, cum secundum integritatem hujus nominis Luitardus, inter L et T, duae litterae sint diversae. Praeterea, inter R et V tam modicum erat spatium, ut in eo non haec littera D, quae majus occupat spatium, sed haec littera I, quae minimum occupat, videretur formata fuisse. Rursus, cum cera sigilli ab interiori parte vetustissima esset, cera quae posita erat ab exteriori parte, quasi ad conservationem sigilli, recens erat et mollis. Quod cum diligenter investigatum fuisset, certo certius est compertum quod sub vetusto sigillo charta fuerat perforata et per glutinum novae cerae, quae fuerat posita exterius, quasi ad conservationem sigilli, vitiose fuit ipsi chartae conjunctum. Eadem falsitatis specie, per vitiosam videlicet appositionem sigilli, caetera fere privilegia Rom. imperatorum, praeter privilegium Henrici, vel falsa reperta sunt vel falsata. Sed et ipsum Henrici privilegium ad fidem astruendam non videbatur sufficere; quia nec erat publica manu confectum nec sigillum habebat authenticum, eo quod erat ex media fere parte consumptum, nec plus de nomine proprio, nisi ultima medietas, videlicet icus, nec de caeteris litteris nisi haec adjectio, Dei gratia, comparebat; ita quod ex litteris ipsis non magis poterat comprobari fuisse sigillum Henrici quam Lodoici. Instrumentum quoque sententiae multis modis inveniebatur suspectum: tum quia quaedam in ipso apparebant liturae, tum quia subscriptio notarii videbatur alterius manus fuisse quam conscriptio instrumenti; cum tamen notarius in subscriptione profiteretur se instrumentum manu propria conscripsisse. Littera quoque recentior videbatur quam charta, et aqua videbatur encaustum infectum, ut antiquius appareret. In omnibus etiam imperialibus privilegiis quae posteriora fuerant nulla prorsus est habita mentio de illa sententia, quamvis in eorum aliquibus mentio facta fuerit Luitardi, qui dicebatur donationem fecisse. Porro si legitimum esset et verum instrumentum sententiae, per illam tamen sententiam nullum Mediolan. archiepiscopatui praejudicium poterat generari, cum ipsa sententia lata fuerit inter alios, et res inter alios acta alii non praejudicet; nec attestationes quae continebantur in instrumento sententiae, per quas legitima donatio Luitardi videbatur esse probata, poterant eidem archiepiscopatui nocumentum aliquod irrogare, cum inter alias personas et in alio judicio receptae fuissent. Caeterum memoratum Henrici privilegium, quod non solum confirmationis sed etiam donationis videbatur fuisse, unde rerum dominium donatarum intelligi forte poterat monasterio acquisitum et traditum, quamvis ex forma petitionis, quae in ipso privilegio declaratur et quibusdam aliis verbis quae ponuntur in ipso, confirmatorium tantum videretur fuisse, ut tamen intelligatur eo modo quo magis posset valere, distinguendum utrique videbatur, ut idem Henricus alia donaverit et alia confirmaverit, cum eadem legitime nequivissent et confirmari pariter et donari; confirmari tanquam prius habita et possessa; donari, tanquam tunc tradita et concessa. Donaverit, inquam, illa quae ipse intra trium miliarium spatium monasterio concedebat. Confirmaverit autem quae prius ipsi monasterio concessa fuerant et donata, inter quae illa continebantur quae deducta sunt in judicium; ac per hoc illa non poterant intelligi per privilegium illud donata sed confirmata, cum, juxta legitimas sanctiones, quod meum est ex alia causa meum fieri non possit, nisi desierit esse meum; praesertim cum pars monasterii nixa fuerit comprobare, tum per privilegium concessionis, tum per instrumentum sententiae quod illa legitime fuerint a Luitardo donata et illi donationi per totum judicium est innixa: unde post donationem hujusmodi eadem eidem non poterant redonari. Cum ergo confirmatorium tantum exstiterit, saltem quoad illa quae deducta sunt in judicium, si principale non tenuit nec accessorium quod ex eo vel ob id dignoscitur esse secutum. Pari modo caetera privilegia Rom. imperatorum, etiamsi vera fuissent et sine suspicione, ad probationem tamen invalida probarentur. Per instrumenta vero locationis nec est utcunque probata proprietas nec etiam plene possessio; cum juxta legitimas sanctiones ad probationem rei propriae sive defensionem non sufficiat facta locatio. Licet autem his et aliis modis saepedictus procurator tuus intentionem abbatis videretur elidere cautumque sit in jure civili quod, actore non probante, is qui convenitur, etsi nihil praestiterit, obtinebit; ad ostendendam tamen evidentius justitiam tuae partis, per testes videbatur probare quod Mediolanen, archiepiscopus omnia quae praemissa sunt a sexaginta annis infra possederat inconcusse. Verum contra praescriptiones hujusmodi dictus abbas interruptionem medii temporis civilem pariter et naturalem objecit. Olim enim Gozovio quondam comite a Federico imp. super his judice delegato, cum post citationes legitimas Mediolan. archiepiscopus se contumaciter absentasset, pro monasterio fuit lata sententia et ipsius nomine corporalis possessio assignata, quam per sex annos et amplius habitam in bello Mediolan. asserebat amissam, per quod allegabat praescriptionem civiliter et naturaliter interruptam. Porro ad exceptionem praemissam saepedictus procurator tuus taliter replicabat, quod bonae memoriae Jo. Anagninus Sanctae Mariae in Porticu diac. cardinalis, postea Sancti Marci presbyter, et tandem episcopus Praenestinensis, tunc apostolicae sedis legatus, attendens quam barbarica feritate et insatiabili odio Ecclesiam et civitatem Mediolan. Federicus imperator funditus vellet evertere atque in supremam redigere servitutem, quidquid ipse vel aliquis judex seu ministerialis ejus in ecclesias, clericos vel cives Mediolan. statuerant tempore illo, in irritum revocavit; cujus factum felicis recordationis Alexander papa praedecessor noster approbans confirmavit. Unde quod a praefato comite factum fuerat in odium Mediolanensium, quos dictus imperator acrius infestabat, Mediolanensi Ecclesiae praemissa ratione non poterat praejudicium generare. Porro rationem hujusmodi pars adversa frivolam reputabat, cum factae causae nulla juris constitutione fieri possint infectae. Cum autem super his quae praemisimus in nostra et fratrum nostrorum praesentia fuisset diutius litigatum, quia legitime probatum non fuerat ea quae petebantur ad monasterium pertinere, de communi fratrum nostrorum consilio ab impetitione ipsius praefatum procuratorem tuum nomine tuo et Mediolan. Ecclesiae sententialiter duximus absolvendum: quoniam cum obscura sunt jura partium, consuevit contra eum qui petitor est judicari. Super manso vero de Curte Baveni, quod ab antedicto episcopo Veronen. fuit ipsi monasterio per diffinitionis calculum in possessorio judicio attributum, nos quoque eidem coenobio procuratorem ipsum nomine tuo et Mediolanensis Ecclesiae in petitorio judicio auctoritate judiciaria condemnamus, cum liquido sit probatum quod dictum monasterium mansum ipsum longissimo tempore quiete possedit, in ea parte perpetuum sibi silentium imponentes. Caeterum auctoritate apostolica districtius inhibemus ne tu vel tuorum quilibet successorum ad res et possessiones et jura praedicti monasterii manus extendat, praeter id quod de portu, honore, districtu et juridictione a nobis est sententialiter diffinitum. Nulli ergo, etc., absolutionis, inhibitionis, et diffinitionis, etc. Datum Laterani, XVI Kal. Maii. In eumdem fere modum scriptum est G. abbati de Scozula. XXXVIII. CONVENTUI DE CONCHIS. Quaestio inter eos et abbatem monasterii de Conchis sententiando diffinitur. (Laterani, Id. Aprilis.) Cum super abbatia monasterii vestri inter vos et S. quondam abbatem olim fuisset quaestio diutius agitata, partibus tandem ad nostram praesentiam accedentibus, dilectum filium nostrum H. Sancti Eustachii diac. card. dedimus auditorem: in cujus praesentia pro ipso S. taliter fuit allegatum, quod cum dilectus filius noster I. tt. Sanctae Pudentianae presbyter cardinalis, tunc apostolicae sedis legatus, intrasset Normanniam et super statu ipsius abbatiae cum abbate ac fratribus inquisitionem habuerit diligentem, nihil reprehensione dignum invenit ibidem, sicut ex litteris bonae memoriae C. papae praedecessoris nostri evidenter apparet, quibus ipsius cardinalis confessio est inserta. Eo vero postmodum ab ipso monasterio recedente, litterae ipsius ad dilectos filios Troarnensem abbatem et priorem Sanctae Barbarae fraudulenter obtentae fuerunt super inquisitione abbatis et totius monasterii facienda, nulla data inquisitoribus potestate in abbatem aliquid statuendi, quemadmodum ex testimonio ejusdem card. colligitur evidenter. Praedictis ergo inquisitoribus accedentibus ad monasterium memoratum, et volentibus fines mandati excedere in facienda inquisitione, juris ordine non servato, idem abbas, antequam inquisitio sortiretur effectum, sedem apost. appellavit; et quamvis iter arripuisset ad Rom. Ecclesiam veniendi, dicti tamen inquisitores nec appellationi rationabiliter interpositae neque ipsius absentiae vel excusationibus aliquibus deferentes, destitutionis in eum sententiam contra juris ordinem promulgarunt, licet non pronuntiandi potestas eis esset concessa, sicut ex multorum praelatorum litteris liquido declaratur. Memorato igitur abbate ad dicti praedecessoris nostri praesentiam accedente, postquam de inordinata destitutione sua eum reddidit certiorem, omnibus irritatis quae contra juris ordinem a dictis inquisitoribus fuerant ordinata, eumdem abbatem sententia sua restituit, exsecutione sola venerabili fratri nostro episcopo et dilectis filiis L. et H. archidiaconis Ebroicensibus demandata. Die vero a solo episcopo partibus assignata et ad terminum utraque partium veniente, cum exspectaret abbas restitutionem fieri sibi secundum apostolici mandati tenorem, eam non potuit obtinere; quin potius precibus, minis et terroribus eum episcopus inducere laboravit ut in ipsum non super restitutione facienda, quod erat principale negotium, compromitteret, sed super exsecutione tantummodo differenda; et quoniam pars adversa cum armis illuc accesserat et multitudine armatorum, factum est quod in dictum episcopum, sicut praemissum est, compromisit, fide in manu ipsius praestita et restitutionis litteris depositis apud eum, non tradendis parti adversae sed diligenter servandis et restituendis sibi tempore opportuno. Ipse vero episcopus contra id quod promiserat venire non metuens, adversariis abbatis litteras restituit memoratas; sicque compromisso ex parte ipsius episcopi et adversariorum pariter violato, monachi bonae memoriae Melioris tt. Sanctorum Joannis et Pauli presbyteri cardinalis, tunc apostolicae sedis legati, praesentiam adeuntes, ad I. quondam Rothomagen. decanum super gravamine compromissi commissionis litteras impetrarunt; ad cujus primam citationem monachus a dicto abbate transmissus captus fuit ab adversariis et vinculis ferreis mancipatus; ad secundam vero citationem idem abbas accedens, per impressionem coactus fuit compromittere in decanum, non super abbatia, de qua sub eo nulla quaestio vertebatur, sed pro quibusdam bladi redditibus minuendis. Parte autem altera super compromisso servando fidem, sicut convenerat, non servante, dictum S. iterum oportuit ad sedem apostolicam laborare; ubi a nobis tam super principali quam incidenti etiam quaestione ad venerab. frat. nost. Lexovien. episcopum et dilectum filium abbatem Vallis Richerii litteras impetravit ut super his quae nobis fuerant intimata studerent elicere veritatem et statuerent quod secundum Deum viderent rationabiliter statuendum, juris ordine per omnia observato: ita quod alter sine altero adesse nolente vel etiam non valente, mandatum apostolicum adimpleret, mentione facta in litteris ipsis de fide violenter, sicut idem S. asserebat, extorta et non super monasterio abjurando, sed restitutione, ut dictum est, tantummodo differenda; ne, his omissis, tacita veritate commissio videretur obtenta. Partibus vero coram delegatis judicibus constitutis, pars illius quem dixit intrusum, praefatum episcopum duabus de causis sibi dixit esse suspectum: tum quia super Ecclesia quamdam causam habebat cum monasterio memorato; tum etiam quia ipsum a Romana curia redeuntem ad pacis osculum non admisit; unde neque coram illis neque coram illorum altero juri stare voluit, quamvis nihil diceret in abbatem; sed appellans frustratorie se contumaciter absentavit. Verum dicti exsecutores appellationi, quae nulla fuerat, minime deferentes, habito multorum prudentium virorum consilio, sententiam a dicto praedecessore nostro prolatam exsecutioni mandarunt, restituentes praedicto S. abbatiam et praefato intruso perpetuum silentium imponentes. Cumque ad eorum ex parte apostolica jussionem dioecesanus episcopus saepius requisitus ipsum S. in corporalem possessionem inducere recusaret, id exsequendum quibusdam diaconibus mandaverunt; qui nedum quod admissi fuerunt, verum per monachos et fautores eorum afflicti verberibus, carcerali sunt custodiae mancipati. Quapropter in intrusum, monachos et fautores eorum a delegatis fuit, secundum apostolici mandati tenorem excommunicationis sententia promulgata. Sed ob hoc intrusus et monachi non dimiserunt divina officia celebrare; qui etiam, ipso intruso defuncto, alium excommunicatum eligere praesumpserunt, sicut ex delegatorum litteris perpenditur evidenter. Cumque nec sic possent ad frugem melioris vitae reduci, saepedictus S. iter arripuit ad sedem apostolicam veniendi. Sed praevenientes eum nuntii monachorum, de benedictionis munere illi quem elegerant impendendo fraudulenter litteras impetrarunt, quas ad partes suas miserunt festinantius quam deberent. Petebat itaque dictus S. monachos ipsos, qui cuidam praedecessorum suorum amputare linguam et oculos eruere praesumpserunt, in alium sedentem ad mensam cum gladiis et fustibus impetum facientes, alium solum in ecclesia dimittentes missam celebrare paratum, animadversione condigna puniri et possessionem abbatiae plenarie sibi restitui, sicut a dicto praedecessore nostro statutum fuerat, et a delegatis postea judicibus ordinatum: intruso, qui post latam in eum sententiam excommunicationis assumptus fuerat, per silentium perpetuum condemnato. Caeterum pro vobis ita fuit propositum ex adverso, quod cum praefatus I. cardinalis in partibus illis legationis officio fungeretur et causam ipsam super dilapidatione ipsius S. et incontinentia pariter praefatis abbati Troarnen. et priori Sanctae Barbarae commiserit terminandam, ipsi cognita veritate et ordine juris per omnia observato, in eum depositionis sententiam protulerunt, quae a dicto praedecessore nostro fuit postea confirmata. Ipse autem S. eidem praedecessori nostro, quod abbatia ipsa injuste spoliatus fuerit, intimavit; praefato cardinali etiam asserente non fuisse intentionis suae quod ad depositionem abbatis procederent judices delegati: quamvis et hoc esset eis commissum, sicut in eorumdem litteris reperitur. Unde saepedictus praedecessor noster eum non restituit altera parte absente, sed restituendum mandavit episcopo et archidiacono memoratis; quia tacitum eis fuerat quod praefatus cardinalis dictis abbati et priori deponendi etiam concesserit facultatem. Convenientibus igitur partibus ad diem et locum sibi a delegatis sedis apostolicae assignatum, dictus S. in manu episcopi quod ejus super causa ipsa staret arbitrio fide data firmavit; qui partes ipsas, ut ad ea quae pacis sunt intenderent monuit diligenter: inter quas talis compositio intercessit, ut dictus S. in perpetuum cederet abbatiae, quam cessionem ratam delegati judices habuerunt; et idem S., sicut in delegatorum litteris continetur, juramento firmavit se illam firmiter servaturum. Et cum super restitutione sua duplices litteras ejusdem prorsus continentiae impetrasset, facta compositione, quam saepedictus praedecessor noster postea confirmavit, alteras resignavit, alteras retinuit fraudulenter. Processu vero temporis compositione ab eo aliquandiu observata, per jamdictum Meliorem cardinalem quondam Rothomagen. decano eamdem fecit causam committi; fuitque in ejus praesentia et venerabilis fratris nostri Rothomagen. archiepiscopi prima compositio innovata, ubi praefatus S. abbatiam denuo abjuravit et quod compositionem ipsam deinceps observaret corporaliter praestitit juramentum, sicut in ipsius Rothomagen. archiepiscopi litteris continetur et multis posset testibus approbari. Fuerunt autem ista coram Rothomagen. facta ea praecipue ratione, quoniam prioratus quem ipse S. debuit obtinere, in Rothomagen. erat dioecesi constitutus; quem cum per biennium detinens, inhoneste vivendo fere omnia consumpsisset, ad alia bona monasterii se violenter extendit. Et tandem ad praesentiam nostram accedens et quaedam de praemissis exprimens, alia vero reticens, ad praefatos Lexovien. episcopum et abbatem Vallis Richerii nostras litteras reportavit, ut diligenter inquirerent de omnibus veritatem et statuerent quod justitia postularet. Ipsi vero partibus ad se citatis, quamvis episcopus pro memoratis causis et quoniam R. abbati respondit quod si posset sibi noceret, esset alteri parti suspectus et ab eo fuerit recusatus velletque coram conjudice, qui suspectus non erat, vel coram arbitris electis a partibus id probare; dicto abbate Vallis Richerii admittere hoc nolente, ante ingressum causae fuit ab illis duobus postmodum appellatum, ipsi nihilominus eumdem S. restituendum sententialiter decreverunt, adversario ejus super abbatia perpetuum silentium imponentes. Cum igitur quae praemissa sunt et alia quaedam praedictus cardinalis nobis et fratribus nostris prudenter et fideliter retulisset, (quia constitit nobis per litteras judicum praedictorum episcopi et archidiacon. Ebroicen., quibus super restitutione ipsius S. a dicto praedecessore nostro fuerat causa commissa, de utriusque partis assensu compositionem sub eo tenore factam fuisse quod prioratus Sancti Stephani cum omnibus pertinentiis suis et alia quaedam sibi concessa fuerunt, dum viveret, possidenda, et ipse a lite spontanea voluntate recessit et instrumenta sua, fracto sigillo quo usus fuerat, in manibus eorumdem judicum resignavit; et quod abbatiam abjuraverit memoratam, ex litteris jamdicti Rothomagen. archicpiscopi perpendimus evidenter): nolentes per nos, qui punimus perjuria, viam perjuriis aperi, cum et ipse recipiendo compositionem hujusmodi renuntiaverit abbatiae, communicato fratrum nostrorum consilio ab impetitione ipsius S. vos et monasterium vestrum absolvimus, perpetuum ei super quaestione ipsa silentium imponentes, non obstante quod factum est ab ultimis delegatis; cum ex his appareat evidenter ipsos, ut de aliis taceamus, si eis de praemissis constitit, minus legitime processisse, restituentes illum qui non habebat jus aliquod repetendi. Et quamvis solus abbas, antequam appellaretur ab eo, juxta formam litterarum nostrarum procedere potuisset, quia tamen ex eo quod cum ipso episcopo interlocutus est, appellationem non tenuisse de jure sine ipso, dum posset et vellet negotio interesse, per consequentiam confessus est se non posse mandatum apostolicum adimplere, nec suae intentionis exstitit ut sine conjudice suo aliquid diffiniret, et cum eo, qui jam judex esse desierat, aliquid super praemisso negotio rite disponere non valebat, voluntate ac potestate sibi mutuo adversantibus, cum noluerit quod potuit et quod voluit adimplere nequiverit, quod a duobus factum fuit, effectum de jure non potuit obtinere. Nulli ergo etc. Datum Laterani, Idibus Aprilis. XXXVIII bis. JOANNI ABBATI SANCTI BERTINI EJUSQUE FRATRIBUS TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De confirmatione privilegiorum. (Laterani, V Idus Aprilis.) In eminenti sedis apostolicae specula, disponente Domino, constituti, sicut imitari praedecessores notros in bonis debemus operibus, sic etiam summam curam adhibere nos convenit, ne quod ab eis pia fuerit provisione statutum, nobis, quod avertat Dominus, negligentibus quorumlibet valeat impulsione turbari. Eapropter, dilecti in Domino filii, decisionem controversiae quae inter monasterium vestrum et bonae memoriae Petrum Cluniacensem abbatem pro subjectione quam idem abbas sibi in vestro monasterio vindicabat, quemadmodum a felicis memoriae predecessore nostro papa Innocentio fratribus suis praesentibus et collaudantibus facta est et scripti sui munimine roborata, imitantes piae recordationis praedecessorum nostrorum Eugenii, Alexandri, Lucii, Clementis et Coelestini pontificum Romanorum vestigia, auctoritate apostolica confirmamus et ratam permanere censemus. Privilegiis itaque Cluniacensibus quae super hoc se habere ab apostolica sede dicebant, ab eodem Innocentio justitia dictante cassatis, ad exemplar praedictorum praedecessorum nostrorum Romanorum pontificum, tam vos quam successores vestros nec non et ipsum monasterium Sancti Bertini ab hujusmodi lite et Cluniacensium subjectione absolvimus; idemque coenobium libertati propriae restitutum, salvo jure Tervanensis Ecclesiae vel episcopi, sub solius Romanae Ecclesiae ditione vel tutela perpetuo permanere decernimus. Ad indicium autem hujus perceptae a Romana Ecclesia libertatis unam auri unciam annis singulis nobis nostrisque successoribus persolvetis, statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium impraesentiarum juste et canonice possidet aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illabata permaneant, in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: locum ipsum juxta castrum Sancti Audomari in quo praefatum monasterium situm est cum omnibus pertinentiis suis; silvam de Wlverdinghe, quam inclytus quondam Flandriae et Viromanniae comes Philippus vobis in eleemosynam dedit et scripto suo confirmavit, et quod a Gileberto de Aveskerca prope eamdem silvam eleemosyna, emptione vel concambio acquisistis, et residuam partem ejusdem silvae quae extenditur usque ad nemus quod Theodoricus comes ecclesiae Watinensi in eleemosynam dedit, sicut in scripto Balduini Flandriae et Hannoiae comitis et Margaritae uxoris ejus continetur; decimam etiam de Kelmes, quam tu, Joannes abbas, de manu Balduini laici redemisti, et decimam de Acquin, quam similiter de manibus Manasse et Rainaldi laicorum, et altare de Lichtervelde cum decima et pertinentiis suis, quae de manu Geraldi militis acquisistis; terram quoque quam Wervaldus Monkel in parochia de Wluringhem, partim propter concambium, partim propter pecuniam a vobis acceptam, monasterio vestro dedit, et terram de Stapelueld dictam, quam a Guidone de Wisseke per concambium acquisistis, data ei a vobis quadam terra quam prope domum ejusdem W. habebatis, et totum quod de feudo Castellani Bergensis, et quidquid alicubi de possessionibus feudatorum sive censuariorum vestrorum acquisistis, et in villa de Baswarnestum totum quod de feudo Balduini de Commines acquisitum habetis; medietatem etiam villae Kalmont cum pertinentiis suis sub annuo censu duodecim librarum Flandrensis monetae a praeposito et Ecclesia sancti Audomari perpetuo habendam, sicut charta sigillis eorum signata testatur, vobis confirmamus. Praeterea feudum sexaginta solidorum Gualteri de Staphes; quod cum Ida soror ejus emisset, vobis in eleemosynam dedit; et comitatum de Wal. et de Busco, quem Willelmus de Arfedinghe vobis in eleemosynam concessit, sicut charta comitis de Warenghe domini sui testatur; et comitatum in villa de Acquin, quem Simon de Val per manum domini sui Gualteri Boteri in eleemosynam vobis dedit; et terram in parochia Sanctae Margaritae infra burgum Sancti Audomari jacentem, quam Joannes de Sinninghem vobis in eleemosynam dedit; terram quoque cum comitatu quam Villelmus castellanus Sancti Audomari inter vetus monasterium et Watenes vobis in eleemosynam dedit, et quidquid de feudo ejusdem Castellani ab hominibus ejus quolibet tempore acquisistis et per authenticas chartas castellanorum confirmatum habetis, auctoritate apostolica confirmamus. Compositionem praeterea inter vos et abbatissam de Brobug super terminis parochiae vestrae de assensu partium factam, sicut hinc inde recepta est et in scripto authentico bonae memoriae Desiderii quondam Morinensis episcopi continetur, ratam habemus et eam auctoritate apostolica confirmamus. Quod autem de capella et coemeterio leprosorum de Brobug a bonae memoriae Milone Morinensi episcopo rationabiliter statutum est et scripto suo firmatum confirmamus et ratum manere censemus; ita videlicet ut in eadem capella leprosis tantum et sibi servientibus divinum celebretur officium atque in eorum coemeterio nulli nisi leprosi et eorum familiae tumulentur. In monasterio quoque Sancti Silvini apud Achiacum abbas vester qui pro tempore fuerit, tanquam in speciali filia, secundum Dei timorem et beati Benedicti Regulam corrigendi quae corrigenda sunt cum religiosorum virorum consilio plenam, sicut hactenus, habeat facultatem. Statuimus etiam ut infra terminos parochiarum vestrarum nullus ecclesiam vel oratorium absque vestro consensu aedificare praesumat, salvis tamen privilegiis Romanorum pontificum. Stationes autem publicas ab episcopo in monasterio vestro, seu episcopum illuc accedere nisi ab abbate et fratribus fuerit evocatus, omnino fieri prohibemus. Possessiones praeterea et decimas quas monasterium vestrum a quadraginta annis inconcusse possedit et impraesentiarum sine controversia possidetis, vobis et per vos eidem monasterio auctoritate apostolica confirmamus. Sane novalium vestrorum quae propriis manibus aut sumptibus colitis, sive de nutrimentis animalium vestrorum nullus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat. Liceat quoque vobis clericos vel laicos e saeculo fugientes liberos et absolutos, etc., usque retinere. Prohibemus insuper ut nulli fratrum vestrorum post factam in monasterio vestro professionem fas sit absque abbatis sui licentia de eodem loco, nisi arctioris religionis obtentu, discedere. Discedentem vero, etc., usque retinere. Religiosas sane consuetudines a praedecessoribus vestris et a vobis hactenus observatas aliqua levitate mutari seu etiam possessiones alienari Ecclesiae, nisi de abbatis providentia fiat cum consensu capituli vel majoris et sanioris partis, auctoritate apostolica prohibemus. Praeterea libertates et immunitates monasterio vestro collatas, sicut hactenus observatae sunt, ratas habemus et eas perpetuis temporibus illibatas permanere sancimus. Auctoritate quoque apostolica nihilominus duximus prohibendum ne ullus advocatus aut minister ejus locum ipsum vel quae ad eum pertinent gravare seu quibuslibet exactionibus fatigare praesumat, sed iis quae antiquitus concessa sunt et ad ejus justitiam pertinent contentus existat. Decimas quoque ad jus Ecclesiarum vestrarum spectantes, quae a laicis detinentur, redimendi et liberandi de manibus eorum et ad Ecclesias quas pertinent revocandi liberam vobis et earumdem Ecclesiarum ministris de auctoritate nostra concedimus facultatem. Prohibemus insuper ne aliquos interdicto vel excommunicationi a vobis juste subjectos ad officium aut communionem ecclesiasticam quisquam recipere sine congrua satisfactione praesumat, nisi forte periculum mortis immineat ut, dum praesentiam vestram habere nequiverint, per alium secundum formam Ecclesiae, satisfactione praemissa, oporteat ligatum absolvi. Cum autem generale interdictum terrae fuerit, etc., usque celebrare. In parochialibus siquidem ecclesiis quas habetis liceat vobis sacerdotes eligere et dioecesano episcopo praesentare; quibus, si idonei fuerint, episcopus curam animarum committat; ita quidem quod ei de spiritualibus, vobis autem de temporalibus debeant respondere. Chrisma vero, oleum sanctum, etc., usque voluerit exhibere. Alioquin ad quemcunque malueritis catholicum antistitem recurratis, qui nostra fretus auctoritate quod postulatur indulgeat. Si quem vero episcopum Romanae sedis communionem habentem et de quo plenam habeatis notitiam per vos transire contigerit, ab illo benedictiones vasorum et vestium, consecrationes altarium et ordinationes monachorum auctoritate sedis apostolicae recipere valeatis. Praeterea licitum sit vobis in causis vestris civilibus fratres vestros idoneos ad testificandum adducere atque ipsorum testimonio, sicut rectum fuerit, et propulsare injuriam et justitiam vindicare. Ad haec adjicimus ne aliqui monachi vel conversi sub professione domus vestrae astricti sine assensu abbatis et majoris partis capituli vestri pro aliquo fidejubeant vel ab aliquo pecuniam mutuo accipiant, etc., usque respondere. Ob evitandas vero saecularium frequentationes liberum sit vobis, salvo jure dioecesani episcopi et ecclesiae parochialis, oratoria in grangiis vestris construere et in ipsis, cum necesse fuerit, vobis et familiae vestrae divina officia celebrare. Paci quoque et tranquillitati vestrae, etc., usque audeat exercere. Constituimus insuper ut abbas qui pro tempore fuerit ad nullius archiepiscopi vel episcopi synodum seu conventum, nisi tantum Romani pontificis vel ejus legati, accedere compellatur. Sepulturam quoque ipsius loci, etc., usque assumuntur. Obeunte vero, etc., usque beati Benedicti Regulam providerint eligendum. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatum monasterium, etc., usque usibus omnimodis profutura. Salva sedis apostolicae auctoritate et in praedictis capellis dioecesanorum episcoporum canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum digna satisfactione correxerit, etc., usque subjaceat ultioni. Cunctis autem eidem loco, etc., usque praemia aeternae pacis inveniant. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii cancellarii vicem agentis, V Idus Aprilis, indictione secunda, Incarnationis Dominicae anno 1199, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno secundo. XXXIX. LOCEDIEN. ABBATI. Ut pacem inter Placentinos et Parmenses facere laboret. (Laterani, V Kal. Maii.) Cum plenitudo legis, secundum Apostolum, sit dilectio, profecto dissensio divinae legis hominem constituit transgressorem: quae saepius ex odii radice procedit, et, eliminatis virtutibus, copiam generat vitiorum; dum unus ut in alterum suas injurias vindicet, dum ut de inimico triumphet, nec divinam offensam nec homicidii crimen nec reatum perjurii expavescit. Haec enim naturalis legis jura confundens, quod sibi non vult alii per violentiam nititur irrogare. Haec dum persequitur proximum, nec Deum nec proximum diligere comprobatur. Qui enim non diligit fratrem quem videt, Deum quem non videt, quomodo potest diligere? Hujus autem incommoditates plenius Veritas, quae mentiri non novit, attendens, in Evangelio protestatur, Omne, inquiens, regnum in se ipsum divisum desolabitur, et domus supra domum cadet (Luc., XI, 17). Caeterum, quamvis in libro Scripturae satis dissensionis incommoda praenotentur, manifestius tamen diligenter inspicientibus in libro experientiae quotidianae patebunt. Nam, ut non longe petantur exempla, quot ex dissensione quae inter Placentin. et Parmen. super burgo Sancti Domnini vertitur, mala contigerint, quot sint pericula, nisi Deus aliter providerit, proventura, tua discretio non ignorat. Ecce enim invicem sanguinem suum sitiunt et esuriunt mutuo stragem suam; nec sufficit utrisque per se contra alteros dimicare, sed universam Lombardiam commoverunt ad arma et alteri, cum universis fautoribus suis, alteris et omnibus eorum complicibus generale praelium indixerunt. Quia vero nos, licet insufficientibus meritis, vicem ejus tenemus in terris qui nascens ex Virgine per coelicos cives pacem bonae voluntatis hominibus nuntiavit, et resurgens et ascensurus in coelum pacem legavit discipulis, ut et ipsi ejus imitantes exemplum, pacem aliis praedicarent, ne si ventum fuerit ad conflictum, multis hinc morientibus fiat haec dissensio immortalis, ne etiam praeter stragem corporum incurrant insuper periculum animarum, discretioni tuae per apostolica scripta mandamus et in virtute obedientiae sub quantacunque possumus districtione praecipimus quatenus, cum venerabilibus fratribus nostris Mediolan. archiepiscopo et Vercellen., Bergomen., Lauden., Brixien., Cremon., Regin., Placentin. et Parmen. episcopis, quibus super hoc etiam scribimus, per te et alios quos ad hunc necessarios cognoveris esse tractatum, ad eorum concordiam et pacem intendas, et ut imminentia mala vitentur, indefesso studio et sollicitudine diligenti procures; ita quod apud Deum aeternae retributionis mercedem et apud nos dignas gratiarum actiones valeas promereri. Si vero desuper datum non fuerit ut, per admonitionem et exhortationem ipsorum et tuam, impleri valeat quod mandamus, tu per excom. potestatum, consulum et consiliariorum et principalium fautorum tam Placent. quam Parmen., ipsos Placen. et Parm. ad subeundum judicium nostrum sufficientissima in manibus tuis hinc inde praestita cautione, vel Parmen., ut burgum ipsum nomine nostro in manibus tuis tenendum assignent restituendum per nos eis quibus jure fuerit assignandum, omni occasione, excusatione, dilatione, appellatione et recusatione cessantibus, nostra fretus auctoritate compellas; et eis insuper commineris quod, nisi mandatis paruerint apostolicae sedis, manus nostras super eis curabimus aggravare. Quod si competentiorem modum, dum tractaveris super his cum partibus, poteris invenire, secundum eum procedere non omittas. Novit enim Dominus, qui renum et cordium est scrutator, quod super hoc ex puritate procedimus, non ut alterutri partium cum alterius dispendio placeamus, sed ut officii nostri debitum exsequentes, sopiamus dissensionem ipsam concordia, vel judicio terminemus; cum in simili casu reges et principes, sicut te latere non credimus, ecclesiastica districtione duxerimus compellendos. Cum enim inter alias orbis provincias praesertim simus de Lombardiae statu solliciti, communi Lombardorum utilitati consulere cupimus et gravaminibus praecavere; ne si, quod absit! inter se processerint ad conflictum, praeter alia pericula, strages exinde non modica subsequatur. Sufficienti vero cautione ab utraque parte quod judicio vel mandato nostro pareat, et a Parmen. possessione receptis, si per publicam famam vel alias legitime tibi constiterit Parmen. ipsos possessionem temeritate propria Placentinis per violentiam abstulisse, possessionem ipsam restituas Placentinis, cum id ordo juris exposcat; ita tamen quod prius tibi sufficienter caveant, ut si quid postmodum propositum fuerit, mandato nostro sint et judicio parituri. Datum Laterani, V Kal. Maii. XL. W. REMEN. ARCHIEPISC. SANCTAE SABINAE CARDINALI. Quod absolvat comitem Flandriae ab excommunicatione, et terram ejus ab interdicto. (Laterani, VI Kal. Maii.) Cum ex injuncto nobis apostolatus officio simus, secundum Apostolum, capientibus et insipientibus debitores et omni petenti justitiam facere teneamur, mirum esse non debet aliquibus vel molestum, si ad ea corrigenda quae noscuntur contra justitiam attentata manum apostolicae correctionis apponimus, et ad juris tramitem studemus, sicut convevenit, revocare. Sane ad audientiam nostram, dilecto filio nobili viro B. comite Flandrensi significante, pervenit quod cum olim apud Vernonem cum charissimo in Christo filio nostro illustri rege Franciae quasdam conventiones inisset, quas se promisit juramento interposito servaturum; quia tamen homines suos inducere non potuit ad observationem ipsarum, ab ipso rege postulavit absolvi, qui eum apud Compendium, coram multis viris prudentibus et discretis, ab ipsis denuntiavit conventionibus absolutum. Cumque postmodum idem rex instrumentum super conventionibus ipsis confectum, quod penes se post factam absolutionem retinuit, fecisset felicis recordationis Coelestino praedecessori nostro cum litteris testimonialibus praesentari, absolutionis praedictae non habita mentione, ipse praedecessor noster conventiones illas auctoritate apostolica confirmavit et praecepit inviolabiliter observari. Postmodum vero cum per insinuationem praefati comitis et virorum religiosorum testimonium, qui absolutioni factae interfuisse dicuntur, eidem praedecessori nostro de absolutione illa plenius constitisset, ipse praefatum comitem tam a conventionibus ipsis, sicut eas ipsi memoratus rex asseritur remisisse, quam a juramento super earum observatione praestito, confirmatione sedis apostolicae seu litteris aliis nequaquam obstantibus, reddidit penitus absolutum; sicut in rescripto ejusdem absolutionis sigillis dilectorum filiorum nostrorum electi, praepositi, decani et capituli Cameracensis, et de Gamberon, Sancti Dionysii, Sancti Gilleni, de Crispino, de Sancto Amando, de Sancto Joanne de Vallencenis, de Asnonio, de Aquicincto, de Marchenis, Sancti Auberti et Sancti Sepulcri in Cameraco abbatum signato perspeximus contineri. Nos etiam, si bene recolimus, rescriptum conventionum ipsarum nobis ex parte regia praesentatum inspeximus diligenter, et eas, sicut praedecessor noster confirmaverat, auctoritate duximus apostolica confirmandas, tibi per scripta nostra mandantes ut ipsum comitem ad observationem earum, per excommunicationem personae et interdictum terrae, compellere non tardares. Cumque tu postmodum juxta mandatum nostrum velles ipsum comitem excommunicare et terram ipsius interdicto supponere, ipse per nuntios tuos asserens litteras illas per suppressionem veritatis obtentas, quia in eis absolutionis factae mentio non fiebat, ab interlocutione tua nostram audientiam appellavit. Cum ergo rescriptum per suppressionem veritatis vel expressionem falsitatis obtentum vigorem habere non debeat firmitatis, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, si praemissis veritas suffragatur, infra viginti dies post susceptionem praesentium ipsum comitem ab excommunicatione ac terram ejus ab interdicto, sublato appellationis obstaculo, absolvere non postponas; chariss. in Christo filio nostro Ph. illustri Francorum regi ex parte nostra significans, ne id molestum accipiat, cum ex injuncto nobis servitutis officio sine personarum acceptione nulli debeamus justitiae debitum denegare. Alioquin noveris nos venerabilibus fratribus nostris Ambianen. et Tornacen. episcopis et dilecto filio Aquicinctin. abbati litteris nostris districtius injunxisse ut, cum eis legitime constiterit de praemissis, ipsum comitem ab excommunicatione et terram ejus ab interdicto, nullius contradictione vel appellatione obstante, denuntient penitus absolutos. Datum Laterani VI Kal. Maii. XLI. Scriptum est super hoc Ambianen. et Tornacen. episcopis et Aquicinctin. abbati, fere in eumdem modum ut supra, usque ad verbum absolutos. Nullis litteris, harum mentione non habita, etc. Quod si ambo, etc., tu, frater Ambian. cum eorum altero, etc. XLII. PH. ILLUSTRI REGI FRANCORUM. Super eodem. (Datum, ut supra. ) Cum ex injuncto nobis, etc., fere in eumdem modum ut supra usque, ab verbum absolutos. Rogamus igitur magnificentiam regiam et exhortamur in Domino quatenus te non moveant aliquatenus vel perturbent quae secundum Deum et justitiam super ipso duximus negotio statuenda: quia licet te, tanquam charissimum nostrum et specialem Ecclesiae filium et Christianissimum principem amplexemur arctius in visceribus charitatis, et tuis, quantum cum Domino possumus, velimus intendere profectibus et augmentis, in nostri tamen exsecutione officii apparere nolumus concedente Domino negligentes, cum illius vicem in terris gerere dignoscamur qui judicat populos in aequitate, et cuique vult suam justitiam conservari. Datum, ut supra. XLIII. W. REMEN. SANCTAE SABINAE CARDINALI ET SENONEN. ARCHIEPISCOPIS, ANTISIODOREN. ET NIVERNEN. EPISCOPIS. Quod cogant comitem Flandriae ab observationem juramenti praestiti. (Laterani, V Kal. Maii.) Significante nobis dilecto filio nobili viro B. Flandren. comite, ad nostram noveritis audientiam pervenisse quod cum inter patrem ipsius comitis et dilectum filium nobilem virum comitem Nivernen. super matrimoniis contrahendis taliter fuerit interposito juramento statutum, quod ipse pater comitis filiam suam J. nomine eidem comiti Nivernen. traderet in uxorem, et ipse filiam suam, cum ad annos nubiles perveniret, Philippo praefati comitis Flandriae fratri vel Henrico fratri ejus, si forte praemoreretur Philippus, matrimonialiter copularet et ad complementum ipsius contractus chariss. in Christo filius noster illustris rex Franciae ex condictu unanimi deberet utrumque compellere, nec non vos illum per excommunicationem personae et interdictum terrae cogeretis qui a pacto matrimonii resiliret, sicut in litteris ejusdem regis et vestris, fratres episcopi, dicitur manifestius contineri; idem Nivernen. comes quod tam solemniter factum est adimplere negligit et recusat, licet ei sit ab altera parte super contractu matrimonii plenarie satisfactum. Cum igitur tanquam vir nobilis et discretus illaesam debeat famam sui nominis conservare, ut non possit super eo quod licite dicitur jurasse merito reprehendi, ipsum comitem attente monentes per litteras nostras mandavimus ut juxta quod juramento fuit interposito compromissum, complere matrimonium, quantum in ipso fuerit, non postponat, ut videatur juramenta tam a se quam hominibus suis exhibita, sicut convenit, observare, et ad id exsequendum quod per se potest laudabilius adimplere per alium non cogatur. Ideoque fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, saepedicto comite ab exsecutione mandati nostri cessante, ipsum ad observationem juramenti, sicut de jure tenetur, per censuram ecclesiasticam, appellatione remota, cogatis. Datum Laterani, V Kal. Maii. Scriptum est super hoc comiti Nivernensi. XLIV. (Datum, ut supra. ) Super eodem scriptum est Philippo illustri regi Francorum, fere in eumdem modum ut supra, usque ad verbum appellatione remota compellant. Quia vero magnificentia regia fideles suos ad ea debet exsequenda inducere in quibus non offendatur Deus et fama boni nominis non laedatur, rogamus magnificentiam tuam et exhortamur in Domino quatenus non impedias quominus praefatus comes adimpleat quod juravit; quia cum ejus licitum sit juramentum, ab observatione ipsius non debet retrahi, sed compelli. Datum, ut supra. XLV. BALDOINO COMITI FLANDR. ET MARIAE UXORI EJUS. Recipiuntur sub protectione apostolica. (Laterani, IV Kal. Maii.) Apostolica sedes, quae, disponente Domino, cunctorum fidelium mater est generalis, licet omnes teneatur paterno affectu diligere, in eos tamen uberius gratiam suae dilectionis effundit quos ad exhibenda sibi grata devotionis obsequia invenit promptiores. Attendentes igitur dilectionis fervorem quam praedecessores vestri ad Rom. Ecclesiam habuisse noscuntur et devotionem nihilominus quam vos ad personam nostram habere proponitis, firmo gerimus in proposito voluntatis personas vestras oculo benigniori respicere, et sincerioris dilectionis et gratiae brachiis amplexari, ac in his quae a nobis secundum Deum duxeritis requirenda gratanter vobis assensum apostolicum impertiri. Eapropter volentes vos, tanquam speciales Ecclesiae filios, protegere pariter et tueri, personas vestras cum omnibus bonis quae impraesentiarum rationabiliter possidetis, aut in futurum, etc., usque ad verbum suscipimus, auctoritate praesentium districtius inhibentes ne aliquis sine manifesta et rationabili causa in personas vestras excommunicationis aut in terras vestras interdicti praesumat sententias promulgare. Ad haec adjicientes statuimus ut, si vos in aliquo praesenseritis aggravari, libere vobis liceat sedem apostolicam appellare. Si quis vero post appellationem ad nos legitime interpositam in vos vel terras vestras excommunicationis aut interdicti sententias promulgaverit, ipsas decernimus non tenere. Nulli ergo, etc., protectionis, inhibitionis et institutionis, etc. Datum Laterani, VI Kal. Maii. XLVI. THEOBALDO PRESBYTERO CANONICO CAMERACENSI. Confirmatur sententia lata pro eo contra J. presbyterum super praebenda Cameracensi. (Laterani, VIII Kal. Maii.) Ne fiant controversiae litigantium immortales, si sopitae judicio quaestiones in antiquae contentionis scrupulum reducantur, sententias per fratres nostros ex delegatione nostra canonice promulgatas apostolicae confirmationis praesidio consuevimus roborare; ne, si pateret partibus a lata sententia resiliendi facultas, non litigantes litigia sed litigia potius fugerent litigantes, dum non nisi eis exspirantibus exspirarent. Sane cum inter te et dilectum filium J. presb. de Landreceis super praebenda Cameracen. Ecclesiae, de qua te felicis record. Coelestinus papa praedecessor noster post preces et mandatum dilectis filiis capitulo Cameracen. porrecta, et exsecutorem tibi ab ipso concessum, cassata collatione ipsius praebendae dicto presb. facta per capitulum Cameracense, sicut ex litteris ejus accepimus, curaverat investire, et super qua idem presbyter, eam sibi asserens canonice fuisse collatam, ad venerab. fratrem nostrum episcopum et dilectos filios decanum et cantorem Atrebaten. commissionis litteras impetrarat, qui eum, postquam iter aggressus fueras ad sedem apostolicam veniendi, causa rei servandae in possessionem miserunt, quaestio verteretur: nos tibi et dilecto filio G. procuratori presbyteri memorati constitutis in praesentia nostra dilectum filium Hugonem tit. Sancti Martini presbyterum card. concessimus auditorem. Coram quo cum super causa ipsa fuisset diutius disceptatum, ipse tenore litterarum inspecto, quas praedecessor ipse noster pro te Cameracen. capitulo et bonae memoriae decano Remen. transmiserat et earum etiam quas nos circa nostrae promotionis initia venerabili fratri nostro Catalaunen. episcopo miseramus, intellecto etiam ex litteris ejusdem episcopi qualiter de mandato nostro in tantum processerat quod a capitulo fueras receptus in fratrem et in corporalem ipsius praebendae possessionem inductus, inspectis insuper litteris quas dictus presbyter ad memoratos episcopum et decanum et cantorem Atrebaten. a sede apostolica impetrarat, et totius causae meritis, rationibus et allegationibus intellectis, auctoritate nostra de consilio venerab. fratris nostri Albanen. episcopi et dilectorum filiorum G. tit. Sanctae Mariae trans Tiberim et S. tit. Sanctae Praxedis presbyterorum cardinalium formavit sententiam et nobis prius retulit quam proferret, ac postmodum formatam et expositam nobis sententiam de mandato nostro promulgans, super eadem praebenda silentium imposuit presbytero memorato et procuratori ejusdem, et eam tibi per sententiam diffinitivam adjudicare curavit. Nos igitur sententiam ipsam, sicut per eumdem cardinalem de mandato nostro lata est, auctoritate apost. confirmantes praesentis scripti pagina communimus. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, VIII Kal. Maii. XLVII. PRAEPOSITO ET DECANO ET CAPITULO CAMERACENSIBUS. De eodem argumento. (Datum, ut supra. ) Cum inter dilectos filios Theobaldum concanonicum vestrum et J. presbyterum Landreceis, etc., fere in eumdem modum ut supra, usque ad verbum curavit: quam nos postmodum, sicut per eumdem cardinalem de mandato nostro lata fuerat, auctoritate curavimus apostolica confirmare. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta districte praecipiendo mandamus quatenus sententiam ipsam studeatis inviolabiliter observare. Alioquin, noveritis nos venerabili fratri nostro Catalaunen. episcopo districtius injunxisse ut eam faciat per censuram ecclesiasticam, appellatione remota, inviolabiliter observari, contradictores, tam vos quam alios, eadem districtione compescens. Nullis litteris obstantibus, latae sententiae et confirmationis nostrae tenore tacito, etc. Scriptum est super hoc Catalaunen, episcopo. Datum, ut supra. XLVIII. DECANO, V. CANCELLARIO, ET C. CANONICO LAUDUNEN. In dubio semper praesumitur pro judice et pro illius sententia. (Laterani, II Kal. Aprilis.) Sicut nobis vestris litteris intimastis, cum causa quae inter Henricum subdiaconum et Huardum presbyterum Sancti Clementis super quinque frumenti modiis vertebatur, qui dicebantur ipsi Henrico per annos singulos exsolvendi, ex delegatione nostra vobis commissa fuisset et partibus in vestra praesentia constitutis, idem Henricus restitutionem sibi fieri postularet, adversarius se ad hoc non teneri respondit, cum alia vice super hoc coram judice conventus fuerit et sententialiter absolutus; quod ostendere voluit duorum testimonio sacerdotum, ex quorum depositionibus vobis constitit quod magister A. ex parte venerabilis fratris nostri episcopi Laudunen. Huardum presbyterum per judicium absolvit ab impetitione subdiaconi memorati. Verum quia testimonium ipsorum quasi nude prolatum fuerat, cum de allegationibus, testibus et rationibus quae judicem movere solent ad sententiam proferendam, nihil se scire dixissent, variatum fuit inter jurisperitos a quibus consilium postulastis, aliis asserentibus tale testimonium non valere, aliis sentientibus quod valeret. Unde in hac ambiguitate, quid tenendum sit sedem duxistis apostolicam consulendam. Cum autem in plerisque locis in quibus copia prudentum habetur id moris existat, quod causae quae judicem moverant, non exprimantur in sententiis proferendis, vobis taliter respondemus, quod cum ex depositione testium praedictorum constiterit vobis sententiam a judice suo fuisse prolatam, propter auctoritatem judiciariam praesumi debet omnia legitime processisse. Datum Laterani, II Kalend. Aprilis. XLIX. MAR. EPISCOPO, CASTELLAN. Quod non liceat alicui presbytero absque suo consensu celebrare vel confitentes recipere ad poenitentiam. (Laterani, VI Kal. Maii.) Fratrum et coepiscoporum nostrorum postulationibus, quae rationi consonant et non deviant ab honesto, tanto gratius et libentius assensum apostolicum impertimur, quanto eos ad postulandum quod petitur, non ob proprium commodum, sed Ecclesiae sibi commissae utilitatem, induci credimus et moveri. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes, auctoritate praesentium districtius inhibemus ne cui presbytero vel alii in quocunque officio constituto fas sit in tua dioecesi praeter tuum assensum (quem tamen nolumus malitiose cuiquam denegari) officia celebrare divina, ad poenitentiam recipere confitentes vel quaecunque sacramenta ecclesiastica exercere, nisi necessitatis articulus id exposcat. Nulli etiam metropolitano vel episcopo liceat in Ecclesiis lege tibi dioecesana subjectis auctoritate propria clericos instituere, vel institutos etiam te inscio promovere, vel parochianos in tuum praejudicium tradere sepulturae. Salvis in omnibus supradictis consuetudinibus approbatis et tam indulgentiis quam privilegiis pontificum Romanorum. Ad haec, ut decimas, quas praedecessores tui hactenus in Romaniae partibus juste ac pacifice perceperunt, exigere ac percipere libere possis, auctoritate tibi apostolica indulgemus. Nullus ergo, etc., inhibitionis et concessionis, etc Datum Laterani, VI Kal. Maii. L. FERRARIENSI EPISCOPO. An haeresis matrimonium contractum dirimat. (Laterani, Kal. Maii.) Quanto te magis novimus in canonico jure peritum, tanto fraternitatem tuam amplius in Domino commendamus, quod in dubiis quaestionum articulis ad apostolicam sedem recurris, quae, disponente Domino, cunctorum fidelium mater est et magistra; ut opinio quam in eis quondam habueras, dum alios canonici juris peritiam edoceres, vel corrigatur per sedem apostolicam vel probetur. Sane tua nobis fraternitas suis litteris intimavit, quod altero conjugum ad haeresim transeunte, qui relinquitur ad secunda vota transire desiderat et filios procreare: quod utrum possit de jure fieri, per easdem nos litteras duxisti consulendos. Nos igitur consultationi tuae de communi fratrum nostrorum consilio respondentes distinguimus, licet quidam praedecessorum nostrorum sensisse aliter videantur, an ex duobus infidelibus alter ad fidem catholicam convertatur, vel ex duobus fidelibus alter labatur in haeresim vel decidat in gentilitatis errorem. Si enim alter infidelium conjugum ad fidem catholicam convertatur, altero vel nullo modo vel saltem non absque blasphemia divini nominis vel ut eum pertrahat ad mortale peccatum ei cohabitare volente, qui relinquitur ad secunda, si voluerit, vota transibit; et in hoc casu intelligimus quod dicit Apostolus: Si infidelis discedit, discedat; frater enim vel soror non est servituti subjectus in hujusmodi (I Cor. VII, 15): et canonem etiam in quo dicitur quod contumelia Creatoris solvit jus matrimonii circa eum qui relinquitur. Si vero alter fidelium conjugum vel labatur in haeresim vel transeat ad gentilitatis errorem, non credimus quod in hoc casu is qui relinquitur, vivente altero possit ad secundas nuptias convolare; licet in hoc casu major appareat contumelia Creatoris. Nam etsi matrimonium verum quidem inter infideles existat, non tamen est ratum: inter fideles autem verum quidem et ratum existit. Quia sacramentum fidei, quod semel admissum nunquam amittitur, ratum efficit conjugii sacramentum, ut ipsum in conjugibus illo durante perduret. Nec obstat quod a quibusdam forsan objicitur, quod fidelis relictus non debeat suo jure sine culpa privari, cum in multis casibus hoc contingat, ut si alter conjugum incidatur. Per hanc autem responsionem quorumdam malitiae obviatur, qui in odium conjugum vel quando sibi invicem displicerent, si eas possent in tali casu dimittere, simularent haeresim, ut ab ipsa conjugibus nubentibus resilirent. Per hanc ipsam responsionem illa solvitur quaestio, qua quaeritur, utrum ad eum qui vel ab haeresi vel ab infidelitate revertitur, is qui permansit in fide redire cogatur. Datum Laterani, Kalend. Maii. LI. AURELIANEN. EPISCOPO. Ut D. de Corbolio prino vacatura proebenda conferatur. (Laterani, IV Kal. Maii.) Pro dilecto filio D. de Corbolio paupere subdiacono, nullum adhuc ecclesiasticum beneficium assecuto, ad preces dilecti filii magistri P. de Corbolio, quem sincera diligimus in Domino charitate, fraternitati tuae scripsisse recolimus, ut praebendam Ecclesiae tuae pro reverentia beati Petri et nostra sibi liberaliter assignares. Tu vero, unde valde miramur, non curasti precum nostrarum primitias et mandatum apost. adimplere; quin potius, antequam idem subdiaconus a te posset obtinere responsum, multis fuit expensis et laboribus fatigatus. Post haec vero nuntii tui ad sedem apost. accedentes, ut te ab impetitione praefati clerici absolvere curaremus instantius postularunt: quod non potuerunt aliquatenus obtinere. Nolentes autem quod pro Deo de provisione praefati subdiaconi laudabiliter incoepimus relinquere imperfectum, fraternitati tuae per iterata scripta mandamus atque praecipimus quatenus si qua praebenda nunc vacat in Ecclesia tua, eam sibi non differas assignare, stallum eidem in choro et locum in capitulo conferendo. Alioquin, quam primo vacare contigerit, nostrae donationi praecipimus reservari, personae idoneae conferendam: de qua si quid a te fuerit ordinatum, decernimus non tenere. Dilectis quoque filiis decano et capitulo Aurelianen. dedimus in mandatis ne aliquem ad institutionem tuam recipiant in canonicum et in fratrem ad praebendam primitus vacaturam. Datum Laterani, IV Kal. Maii. Scriptum est super hoc decano et capitulo Aurelianen. LII. HUGONI NUCERINO EPISCOPO. Ut restauret monasterium de Waldo. (Laterani, IV Non. Maii.) Sic nos de singularum Ecclesiarum statu decet esset sollicitos, ut et utilitatibus consulamus ipsarum et gravaminibus obviemus, ne creditam nobis sollicitudinem postponere praesumamur. Attendentes igitur qualiter monasterium de Waldo, quod ad Rom. Ecclesiam nullo pertinet mediante, in spiritualibus dissolutum sit et in temporalibus diminutum, qualiter etiam a vicinis undique molestetur, ipsum tibi personaliter de fratrum nostrorum consilio committimus, quantum Dominus tibi permiserit, restaurandum in temporalibus et spiritualibus reformandum; facultatem tibi corrigendi quae in eo corrigenda fuerint et statuendi quae statuenda cognoveris auctoritate praesentium liberam indulgentes; ita tamen quod ex hoc libertas ipsius monasterii non laedatur. Nulli ergo, etc. nostrae concessionis, etc. Datum Laterani, IV Nonas Maii. LIII. MAGISTRO ET FRATRIBUS ORD. DE CALATRAVA, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, SECUNDUM ORD. CISTERCIEN. FRATRUM VIVENTIBUS. Recipiuntur sub protectione sedis apostolicae. (Laterani, IV Kal. Maii.) Quoties a nobis petitur, etc., usque ad verbum annuimus, et felicis record. Alexandri et Gregorii praedecessorum nostrorum Rom. Pont. vestigiis inhaerentes, praefatum locum de Calatrava et locum de Salvaterra, in quo ad serviendum Deo divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesenti scripti pagina communimus. In primis siquidem statuentes ut institutio quam abbas et fratres Citercien. vobis in eodem loco morantibus, non ut familiaribus, sed ut veris fratribus fecisse dicuntur, perpetuis temporibus ibidem inviolabiliter observetur, videlicet ut militaribus armis accincti contra Saracenos pro tuitione Christiani populi fideliter dimicetis Praeterea ea quae de victu et vestitu vestro praefati abbas et fratres Cistercien. et universum capitulum ejusdem ordinis a vobis regulariter observanda sanxerunt, vobis nihilominus confirmamus: videlicet ut lineis in femoralibus tantum vobis liceat uti; vestes quoque moderatas, honestas et commodas secundum consilium Morimunden. abbatis et magistri vestri cum scapulari pro habitu religionis habebitis. Vestiti et cincti dormietis; et in oratorio, dormitorio, refectorio et in coquina silentium jugiter tenebitis. Cavebitis autem ne in qualicunque veste aut superfluitatis argui aut curiositatis notari possitis. Tribus vero in hebdomada diebus, id est, feria tertia, quinta et die Dominica, cum praecipuis solemnitatibus, vobis carnibus vesci licebit: uno tantum ferculo et unius generis, quantum ad carnes pertinet, contenti eritis, et ad mensam ubique silentium tenebitis. Ab Exaltatione quoque sanctae crucis usque ad Pascha, tribus diebus, scilicet secunda feria, quarta et sexta, praeter Natale Domini, Epiphaniam, Hypapanti et festivitates Omnium Sanctorum et apostolorum, omnes qui praesentes domi fuerint, in septimana qualibet jejunabunt. Qui autem in castris militiae fuerint, pro magistri arbitrio jejunia observabunt. Praeterea quascunque possessiones, etc., usque ad verbum vocabulis exprimenda. Calatrava cum pertinentiis f. portaticis suis et quintis f. add. aldeis et omnibus pertinentiis suis; castellum de Caracui cum omnibus pertinentiis suis, castellum Dolarcus cum pertinentiis suis, castellum de Benevento cum omnibus pertinentiis suis, castellum de Suffera cum pertinentiis suis, castellum de Malagon cum portaticis et aliis pertinentiis suis; castellum de Gualdaferza cum pertinentiis suis, domum de Nombroca cum pertinentiis suis, domos de Toleta cum tendis, molendinis, vineis, terris et hortis; ecclesiam S. Romani ultra Tagum, cum pertinentiis suis; domos de Talavetra cum vineis, olivetis, hortis, molendinis, canalibus et puteis et cum aldeis et aliis pertinentiis suis; domos de Salamancella cum pertinentiis suis, domos de Macheda cum vineis, hortis terris et aliis pertinentiis suis; Mendeno cum suis pertinentiis, Sotello cum suis pertinentiis, castellum de Assecha cum suis pertinentiis, Casasola cum suis pertinentiis, Alfondega cum suis pertinentiis, Figarola cum suis pertinentiis, castellum de Cyrol cum suis pertinentiis, castellum de Sorita cum portaticis, quintis, aldeis et aliis pertinentiis suis; castellum de Almogera cum portaticis, quintis, aldeis et aliis pertinentiis suis; Balaga cum pertinentiis suis, Almonacir cum suis pertinentiis, Pengia cum suis pertinentiis, Onnon cum pertinentiis suis, casas de Collado, de Verniges, et Ova cum pertinentiis suis; medietatem de Moracella cum pertinentiis suis, castellum de Cogolludo cum aldeis et pertinentiis suis; haereditatem de Mollin. cum domibus suis et cum aldea de Merla et pertinentiis suis; ecclesiam Sancti Salvatoris de Soria; ecclesiam Sanctae Mariae de Villares pardos cum omnibus domibus, aldeis, vineis et earum pertinentiis; castellum de Alcobella cum suis pertinentiis, Berezosa cum Baldalbin, ecclesiis et pertinentiis suis; castellum Rubeum cum omnibus pertinentiis suis, villam de Valvert cum pertinentiis suis, Burgell in Navarra, cum ecclesia et aliis pertinentiis suis; Formella cum pertinentiis, hospitale de Bellota cum ecclesia et pertinentiis suis; domum de Formosella cum haereditatibus et pertinentiis suis; quintanella de Borona cum suis pertinentiis, haereditatem de Alvellos cum domibus et suis pertinentiis; villas de Perros et Canones in campo de Monnio cum suis pertinentiis, Terradellos ibidem cum suis pertinentiis, Fontodra juxta Amaia cum pertinentiis suis, Palatia in ripa de Pisorga cum suis pertinentiis, medietatem de Avarcha cum ecclesia ipsius loci et pertinentiis suis; Famuscu in rivo de Asageva cum pertinentiis suis, Vallorabona in episcopatu Palentin. cum pertinentiis suis; Sanctam Mariam domino Echa super rivum de Pisorga, et villam Ramira in Alcordutella, et haereditates in termino de Courel cum pertinentiis suis; Padellam cum ecclesia Sanctae Mariae et pertinentiis suis; Ravanal cum ecclesia juxta castrum Vert. et Val. in ripa de Stola et navam cum pertinentiis suis; Caso cum pertinentiis suis in Asturiis, cum ecclesia et pertinentiis suis; Villester juxta Bamba, Pallos in ripa de Doira et ecclesiam Sanctae Mariae de Zamorra cum pertinentiis suis; Pinos in Gallicia et Congeli in Gallicia juxta Allariz, domum de Allariz, domos de Troncoso et Minium cum vineis, terris et pertinentiis suis; domum de Benovento super Orvegun cum pertinentiis suis, Vannexandines in terra de Astorga cum domibus et pertinentiis suis; ecclesiam de Majorica cum domibus et pertinentiis suis; Elpererii inter civitatem Rodrogo et Tronchoso cum omnibus possessionibus et pertinentiis suis; domos de Segobia cum tendis, vineis et aliis pertinentiis suis; Erigerum cum omnibus pertinentiis suis. In Portugal, in civitate quae dicitur Estora, duos alcazarel, vetus et novum, cum omni haereditate regia et aliis pertinentiis suis; castellum de Guluce cum pertinentiis suis; domos de Scaren cum haereditate regia de Ortalogon et pertinentiis suis; castellum de Alcanethet, Alpedriz, Benamesi, Jurumenia, Albofeira, Malfora et casas de Ulixbona cum vineis et aliis pertinentiis suis; Cazaraboton, Sanctum Vincentium, Bolvaidi, Oriz. In Aragona, castellum de Alcaniz cum villa sua, aldeis et aliis pertinentiis suis; medietatem de Maella cum olivetis et pertinentiis suis, Pomer cum pertinentiis suis, Salvamterram, castellum de Domnisronda, Sanctum Sylvestrum, medietatem de Veilozeil, Contai et Enforlopes; castrum lege Eerraira, Cameles et Ort. cum pertinentiis suis; quintanella de Redofresnos, S. Felicem et Losbarros cum pertinentiis suis, et S. Nicolaum de Lamina, et Sequela cum pertinentiis suis. Sane laborum, etc. Liceat quoque vobis clericos, etc. Prohibemus insuper ut nulli, etc. Cum autem generale, etc. Liceat etiam vobis in locis vestris sine manifesto dispendio vicinarum Ecclesiarum oratoria construere, in quibus fratres et familiae vestrae divinum audire officium et Christianam habere valeant sepulturam. Clerici quoque ordinis vestri clericum priorem habeant, cui professionem faciant, reverentiam ac subjectionem impendant. Nihilominus vero praesenti decreto sancimus ut, si quis in aliquem fratrum vestrorum temerarias manus injecerit, nisi rationabilis causa obsistat, excommunicationis sententia sit astrictus et illud pro tutela vestra tam in sententia quam in poena servetur, quod sub Innocentio papa de clericorum tuitione noscitur institutum. Regulares et antiquas consuetudines ordinis vestri a praedecessoribus vestris et a vobis hactenus observatas aliqua levitate mutari, seu etiam possessiones domorum vestrarum alienari, nisi de magistri providentia fiat cum consensu capituli vel majoris et sanioris partis, auctoritate apost. prohibemus fieri. Prohibemus insuper ut infra fines parochiarum vestrarum, quas a Saracenis acquisistis vel in posterum acquiretis, capellas vel oratoria seu Ecclesias nullus audeat sine assensu vestro construere, si vos pro necessitate populi duxeritis construendas; in quibus, cum constructae fuerint, liceat vobis clericos eligere et episcopo praesentare; quibus, si idonei fuerint, episcopus curam animarum committat, ut ei de spiritualibus, vobis autem de temporalibus debeant respondere. Praeterea novas et indebitas exactiones ab archiepiscopis, episcopis, archidiaconis seu decanis aliisve ecclesiasticis saecularibusve personis, vobis omnino fieri prohibemus. Chrisma vero, etc. Inhibemus adhuc ne interdictos, etc. Paci quoque, etc. Ad haec, libertates, etc. Decernimus ergo, etc. Salva in omnibus sedis apost. auctoritate. Si qua igitur, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, IV Kalend. Maii, Indict. II, Incarnat. vero Dom. anno 1199, pont. vero domini Innocentii papae III anno secundo. LIV. CAPITULO HILDESHEMENSI. Quod eligant personam idoneam Ecclesiae eorum vacanti per translationem episcopi Hildeshemensis propria auctoritate. (Laterani, II Non. Maii.) Cum in negotiis ecclesiasticis studiosa sit discretio adhibenda, ex institutione sanctorum Patrum summa providentia praelationis ecclesiasticae dispositioni debetur; et si quid in illa contra ea quae sunt certis decretorum expressa capitulis alicujus fuerit auctoritate praesumptum, Romanae Ecclesiae, quae inter alias sortita est a Domino principatum, sollicitius imminet corrigendum. Et ne apostolicae sedis auctoritas super his quae contra dignitatem ejus attentata noscuntur, honoris sui dispendium patiatur nos, qui, licet immeriti, ejus sumus regimini deputati, debemus omnimodis praecavere. Sane cum vobis quondam nostri dedissemus litteris in mandatis, ut quia Hildeshemensis olim episcopus, relicta Hildeshemensi Ecclesia, cui fuerat spirituali conjugio copulatus, ad Herbipolen. sine auctoritate Romani ontificis propria temeritate transivit, ipsum redire volentem recipere nullatenus deberetis; idem tale mandatum contra se sentiens emanasse, suas ad vos litteras destinavit, ut nullatenus procederetis ad electionem aliquam faciendam; alioquin omnes Ecclesiae redditus in tantum distraheret, quod successor ipsius nec episcopalem habere poterit sustentationem nec episcopus nominari. Asseruit etiam quod cum ejus nuntius a sede apostolica rediisset, et de litteris nostris non fecisset ei aliquam mentionem, arguebat illas litteras falsitatis; et quia nuntii ejus, qui apud sedem apostolicam commorantur, nihil de his intellexerant, pro constanti habebat quod litterae illae non ex aequo libramine sed ex aliquorum suorum aemulorum invidia fuerant impetratae. Nos igitur ejus volentes contumaciam reprimere, sicut decet, ne aliis forte hujusmodi praesumptio vergeret in exemplum, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus, in ipsa Ecclesia diutius maneat viduata pastore, ad electionem canonice de persona idonea faciendam, sublato cujuslibet contradictionis et appellationis obstaculo, procedatis. Nos enim dilectis filiis Corbeien et de Hersued. abbatibus et decano Paderbornen. dedimus in mandatis ut, postquam ad electionem juxta mandatum apost. processeritis, vel si jam forsitan processistis, ipsi tam formam electionis quam personam electi diligenter examinent; et si eam canonice et de persona idonea invenerint celebratam, ipsam, sublato appellationis obstaculo, auctoritate nostra non differant confirmare; laicis sub poena excommunicationis firmiter inhibentes, ne amplius quam consensum debitum in electione praesumant aliquatenus usurpare. Eisdem etiam firmiter auctoritate nostra praecipimus ut praedictum quondam episcopum per districtionem ecclesiasticam compellant quod bona Hildesemen. Ecclesiae, quae per ipsum sunt impedita, non differat expedire, et tam vos quam Ecclesiam vestram ab ipsius et fautorum suorum gravamine tueantur. Provideatis autem ut taliter quae mandamus curetis effectui mancipare, quod non videamini mandati apostolici contemptores et de inobedientia, per quam fuit primus casus hominis procuratus, argui non possitis. Datum Laterani, II Nonas Maii. LV. CORBEIEN. ET DE HERSVED. ABBATIBUS ET DECANO PADERBORNENSI. De eodem argumento. (Datum, ut supra. ) Cum in negotiis, etc., fere in eumdem modum ut supra, usque ad verbum gravamine tueri curetis. Nullis litteris veritati et justitiae, etc. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum, ut supra. LVI. CI. LUBUSSEN. EPISCOPO. Ex laxiori ordine monastico ad arctiorem transire licet, non contra. (Laterani, VIII Id. Maii.) Referente dilecto filio fratre B. Hospitalario, nostro est apostolatui reseratum quod cum a tempore juventutis suae secundum institutiones canonicorum regularium Arrowasien. Ecclesiae beati Augustini regulam professus fuisset, et in ea ultra decennium permanens, sacros ordines usque ad sacerdotium suscepisset, juventute postmodum impellente, curiositate potius quam religionis amore devictus, terram Hierosolymitan. et alias videre desiderans, ab abbate suo non tam voluntariam sub eadem conditione licentiam obtinuit quam extortam ut si bonae mem. Alexandrum papam praedecessorem nostrum inveniret in via, causam itineris sibi exponeret et juxta mandatum ejus vel procederet vel rediret. Verum ipse, neglecta conditione, procedens, suscepit habitum Hospitalis, in cujus servitio usque ad haec tempora fideliter laboravit. Sed cum ordo praemissus districtioris sit observantiae quam secundus, prudenter attendens quod de laxiore ascendendum sit ad ordinem arctiorem, non autem de arctiore ad laxiorem sit ratione aliqua descendendum, ad se Domino inspirante reversus, ad bonum redire desiderat quod dimisit. Cum itaque non mediocriter erret qui minus bonum majori bono praeponit, fraternitati tuae per apost. scripta mandamus quatenus, inquisita super praemissis diligentius veritate, si rem inveneris ita esse, praefato fratri B. licentiam auctoritate apostolica praebeas ad primum ordinem redeundi. Datum Laterani, VIII Idus Maii. LVII. R. ANGLIAE REGI ILLUSTRI. Quod restituat bona archiepiscopo Eboracensi, et permittat ipsum administrationis officium libere exercere. (Laterani, IV Kal. Maii.) Apostolica sedes universorum Christifidelium mater et magistra, non ab homine sed a Deo potius constituta, tunc verae matris affectum et magisterii redolet disciplinam, cum ad benignitatem gratiae diligit filios et discipulos ad justitiae dirigit aequitatem. Non enim potest vel dissimulare matrem vel magisterium qualibet occasione negligere, quae a Domino in signum dilectionis oves Dominicas pascendas in beato Petro recepit et ligandi et solvendi ab eodem et in eodem obtinuit potestatem. Ad id autem juxta pastoralis officii debitum exsequendum circa nostrae promotionis initia regia serenitas per litteras, quas penes nos in tuae serenitatis testimonium reservamus, efficaciter nos induxit; dum ut benigne tractaremus subditos et in causis sine personarum acceptione procedere curaremus, nec declinantes ad dextram nec ad sinistram, per easdem litteras et consuluit salubriter et humiliter postulavit, addens quod sic possemus cervices sublimium et superborum colla calcare. Et pastoralis igitur officii sollicitudine provocati et regalis consilii continentiam recolentes, venerabili fratri nostro G. Eboracen. archiepiscopo ad sedem apostolicam recurrenti nec voluimus nec debuimus audientiam vel justitiam denegare. Conquerebatur enim se per magnificentiam tuam temporalibus sui archiepiscopatus redditibus destitutum et quod longo fuerat afflictus exsilio et in injuriam totius cleri mendicare coactus, supplex et humilis proponebat. Volentes itaque ipsum tanquam fratrem nostrum et Ecclesiae filium diligere ad gratiam, et te tanquam catholicum principem et apostolicae sedis filium specialem ad justitiam dirigere conservandam, imo directum potius exhortari, cum in contemptum ejus cujus existit minister, et apostolicae sedis injuriam, quae ipsum in partem sollicitudinis evocavit, et tuam etiam, ut prosequamur verum, verecundiam, cujus est frater, redundet ministrum Dei sollicitudinis nostrae consortem et regali stirpe progenitum mendicare: serenitatem regiam omni qua possumus affectione rogandam duximus et monendam quatenus tam nos quam te ipsum ab hujus onere difficultatis absolvas et a labiis liberes detractorum, qui non solum quae perperam attentantur ad detractionem assumunt, sed etiam, secundum Prophetam, exacuerunt ut gladium linguas suas, tetenderunt arcum rem amaram, ut sagittent innoxios in occultis. Attendas igitur quanta nos infamia, quanta te detractio sequeretur, si vel justa petitio exsulis non introiret in aures nostras, vel te fratris exsilium non moveret et eumdem archiepiscopum ob reverentiam apostolicae sedis, quae te tanquam filium diligit specialem et in hoc et majoribus de celsitudinis tuae sinceritate confidit, in plenitudinem gratiae regalis admittas, et diligas sicut fratrem et velut Christi ministrum honores; ut in uno eodemque negotio Deum tibi reddas propitium, consulas apostolicae sedis honori, tuae saluti provideas et fratri subvenias exsulanti. Memor esto salubris consilii quod nobis per tuas litteras, ut diximus, praebuisti; et dum secundum illud nos agere recognoscis, quod agimus approbes et regaliter exsequaris; ne qui nos juste in omnibus procedere suggessisti, secundum justitiam agentibus te opponas, sed taliter ad exhortationem nostram cures cum eodem archiepiscopo convenire, quod jura ejus auferre vel minuere minime videaris et ipse contra suam et Ecclesiae non veniat honestatem. Ad id autem laudabilius et celerius exsequendum venerab. fratrem nostrum Rothomagen. archiepiscopum et dilectum filium abbatem de Persagnia, de quorum discretione plene confidimus, duximus deputandos, qui honestum modum pacis inveniant et eumdem archiepiscopum regiae benevolentiae reconciliare studeant, et in tuae serenitatis devotione ac obsequio solidare. Quod si forte, quod absit! per eos tractatus pacis juxta votum nostrum et desiderium non poterit consummari, eumdem archiepiscopum ad temporalia restituere non omittas, nec impedias quo minus in spiritualibus creditae sibi dispensationis officium exsequatur: sciturus nos dilecto filio P. Sanctae Mariae in Via Lata diacono cardinali, apostolicae sedis legato dedisse firmiter in mandatis ut apud te monitis et exhortationibus diligenter insistat, quod eidem archiepiscopo possessiones subtractas sine dilatione et difficultate restituas universas, et de proventibus inde perceptis et damnis illatis satisfacias competenter. Ita quod si ipse aliquid serenitati regiae tenetur exsolvere, tibi cum integritate persolvat, nisi forsan quod tibi debebatur, de ipsius proventibus a te vel aliis tuo nomine sit perceptum. Datum Laterani, IV Kal. Maii. LVIII. (Datum, ut supra. ) Scriptum est super hoc Rothomagensi archiepiscopo et abbati de Persagnia fere in eumdem modum ut supra, usque in finem, et hoc plus: Volumus autem nihilominus et mandamus ut litteras nostras, quas eidem regi pro dicto archiepiscopo destinamus, ipsi praesentetis et responsum ejus curetis dicto cardinali per vos vel per litteras vestras plenius intimare. Quod si ambo, etc., alter, etc. Datum, ut supra. LIX. R. ANGLIAE REGI ILLUSTRI. De eodem argumento. (Datum, ut supra. ) Apostolica sedes, etc., usque in finem, et hoc plus. Alioquin, cum serenitatem tuam super hoc semel et iterum et rogaverimus efficaciter et monuerimus diligenter, etsi molestius nobis quam tibi futurum existat, si te occasione qualibet molestemus, quia tamen a praedicto tuae serenitatis consilio declinare nec volumus nec debemus, ne culpa tua nobis et in praesenti ad detractionem et in futuro imputetur ad poenam, eidem cardinali dedimus in mandatis ut magnificentiam tuam ad hoc per interdictum totius Eboracensis provinciae, appellatione remota, compellat. Et si nec sic infra tempus quod idem legatus tibi statuerit, effeceris quod mandamus, ex tunc totam Angliam, sublato appellationis obstaculo, subjiciat sententiae interdicti. Eligas igitur sicut vir providus et discretus in nobis potius matris affectum quam magistri experiri rigorem, qui sine multa molestatione nostra te molestare non possumus, et in his etiam salutem tuam sollicite procuramus; nec nobis causam vel occasionem aliquatenus tribuas, per quam fervorem illum tepescere facias, quo non mediocriter sumus ad tuum promovendum honorem accensi. Datum, ut supra. Scriptum est super hoc P. Sanctae Mariae in Via Lata diacono cardinali, apostolicae sedis legato. LX. P. SANCTAE MARIAE IN VIA LATA DIAC CARD. APOSTOLICAE SEDIS LEGATO. Ut quicunque beneficia in archiepiscopatu Eboracensi contra archiepiscopi voluntatem acceperunt, destituantur. (Datum, ut supra. ) Quia diversitatem corporum diversitas saepe sequitur animorum, ne plenitudo ecclesiasticae jurisdictionis in plures dispensata vilesceret, sed in uno potius collata vigeret, apostolicae sedi Dominus in beato Petro universarum Ecclesiarum et cunctorum Christifidelium magisterium contulit et primatum: quae, retenta sibi plenitudine potestatis, ad implendum laudabilius officium pastorale, quod omnibus eam constituit debitricem, multos in partem sollicitudinis evocavit, sic suum dispensans onus et honorem in alios, ut nihil suo juri subtraheret nec jurisdictionem suam in aliquo minoraret. Cum autem ex susceptae auctoritatis officio singulis, tanquam singulorum mater, justa petentibus justitiam nec possit nec debeat denegare, cum justitia et judicium sit praeparatio sedis ejus, nos, qui ad ejus regimen sumus, licet insufficientes, assumpti, fratribus et coepiscopis nostris ad nos clamantibus non possumus in justitia non adesse, aut quod juste postulaverint non audire; ne si forsan circa exhibendam eis justitiam fuerimus inventi remissi, ipsi quoque negligentes inveniantur in reddendis juribus subditorum, et commissam sibi nostrae sollicitudinis partem minus laudabiliter exsequantur, si, quod absit! nos viderint vel declinare a jure vel non audire justitiam postulantes. Hac autem ratione diligenter inducti, venientem ad apostolicam sedem venerab. fratrem nostrum G. Eboracen. archiepiscopum benigne recepimus et multiplices ejus curavimus querelas audire, Conquerebatur autem inter caetera, quod cum ad eum in Eboracen. Ecclesia et in aliis Ecclesiis suis collatio pertineat praebendarum, tempore suspensionis ipsius et postmodum etiam, quidam se praeter ejus auctoritatem in ipsas intruserant et in hoc et aliis juri ejus non modicum derogarant. Quidam etiam in quasdam abbatias dioecesis Eboracen., post interpositam ad nos appellationem, irrepserant, qui ab eo nec confirmationis munus, nec benedictionis gratiam postularunt. Volentes igitur eidem archiepiscopo per tuae sollicitudinis industriam provideri, de fratrum nostrorum consilio discretioni tuae per apostolica scripta districte praecipiendo mandamus, quatenus eos qui praebendas vel dignitates Eboracen. Ecclesiae, vel aliarum Ecclesiarum ad donationem ejus spectantes, praeter auctoritatem ipsius acceperunt, ad eas resignandas moneas diligentius et inducas, cum eas non possint salva conscientia detinere. Quod si monitis tuis acquiescere forte noluerint, eos ad id per excommunicationis sententiam et subtractionem aliorum beneficiorum suorum, non obstante confirmatione a sede apostolica obtenta, sub forma communi quae confirmat beneficia et praebendas, sicut juste ac pacifice possidentur, appellatione remota compellas; nisi forsan aliqui praebendas ipsas vel ex speciali mandato apostolicae sedis vel auctoritate Lateran. consilii ab Eboracen. capitulo sunt adepti; sic tamen ut tempus suspensionis in sex mensibus nullatenus computetur, cum illa Lateran. concilii constitutio contra negligentes tantum et desides fuerit promulgata, et tunc, si voluerit non tamen valuerit archiepiscopus ipse in conferendis praebendis uti propria potestate; a qua etsi fuerit sua culpa suspensus, non tamen ad ipsum capitulum ex illa culpa praebendarum erat donatio devoluta, sed ad illum tempore suspensionis ipsius praebendarum donatio pertinebat qui propter cujus negligentiam et desidiam poterat praebendas donare. Tempus etiam quo ad apostolicam sedem accessit, apud illam permansit vel recessit ab ipsa, infra sex menses nullatenus computetur. Semestre quoque tempus non a tempore vacationis praebendarum, sed notitiae potius ipsius archiepiscopi et commonitionis ad personam ejus a capitulo factae, cum in privilegio quod a praedecessore nostro idem capitulum dicitur impetrasse, fiat mentio de commonitione canonica praemittenda, volumus computari. Illud autem omnino frivolum reputamus, si qui forte se dicant ex donatione regia quasdam ex illis obtinuisse praebendis, quasi regalis sublimitas tempore suspensionis archiepiscopi praebendas ipsas sua potuerit auctoritate conferre. Abbates autem praedictos, si post appellationem ad nos legitime interpositam confirmationis et benedictionis beneficium susceperunt, canonice punias, ne alii eorum exemplo contra praelatos suos supercilium elationis assumant. Datum, ut supra. LXI. ABBATI SANCTI ANDRAEAE. Quod excommunicatus in quo fuerunt signa poenitentiae, et per eum non stetit quin reconciliaretur Ecclesiae, habendus est pro absoluto. (Laterani, II Non. Maii.) A nobis est saepe quaesitum, utrum si aliquis excommunicatus, in quo indicia fuerint poenitentiae manifesta, nec per eum steterit quo minus reconciliaretur ecclesiasticae unitati, non suscepto beneficio absolutionis decesserit, pro absoluto ab Ecclesia sit habendus et utrum pro tali recipienda sit eleemosyna et a fidelibus sit orandum. Ut autem quod intendimus per suppositionem exempli apertius exprimamus: quidam presbyter et canonicus regularis, sicut per tuas nobis litteras intimasti, cum publica laboraret infamia quod ad quamdam conjugatam accederet, maritus mulieris et consanguinei ejus in eum manus injecerunt temere violentas; propter quod per episcopum denuntiati sunt excommunicationis sententiae subjacere. Verum ipsi postmodum ad eumdem episcopum accedentes, praestito in manus ejus quod parerent judicio Ecclesiae corporaliter juramento, in mandatis receperunt ab ipso quod propter hoc apostolico se conspectui praesentarent. Cumque unus illorum se ad iter accingeret veniendi, a quibusdam suis aemulis est peremptus et extra coemeterium ecclesiae tumulatus. Et licet contra interfectores amici et consanguinei interfecti graviter sint commoti, eis tamen omnem rancorem remitterent et offensam dummodo interfecti cadaver traderetur ecclesiasticae sepulturae. Videretur igitur forsan in hoc casu quibusdam, quod cum sacramentum non necessitatis articulus, sed contemptus religionis excludat, et judicium Ecclesiae divinum debebat judicium imitari, cum etiam in interfecto praedicto manifesta poenitentiae signa praecesserint, et propter hoc absolutus apud Deum esse credatur, absolutus etiam ab Ecclesia sit habendus. Sed e contrario, cum ex sola culpa ligetur quis, quoad Deum, apud triumphantem Ecclesiam; ex sola vero sententia ligetur, quoad hominem, apud Ecclesiam militantem quando vinculum culpae remittitur, absolvitur apud Deum; sed apud homines non absolvitur, nisi quando vinculum sententiae relaxatur. Alioquin Ecclesiae absolutio nullatenus necessaria videretur, si in sola cordis contritione, praeter sacerdotale officium, rigor relaxaretur ecclesiasticae disciplinae. Nos igitur consultationi tuae de communi fratrum nostrorum consilio breviter respondemus quod judicium Dei veritati, quae nec fallit nec fallitur semper innititur; judicium autem Ecclesiae nonnunquam opinionem persequitur; quam et fallere saepe contingit et falli. Propter quod contingit interdum ut qui ligatus est apud Deum apud Ecclesiam sit solutus, et qui liber est apud Deum ecclesiastica sit sententia innodatus. Vinculum ergo quo peccator ligatus est apud Deum, in culpae remissione dissolvitur. Illud autem quo ligatus est apud Ecclesiam, cum sententia remittitur, relaxatur: quod in suscitatione Lazari sermo evangelicus manifestat, quem prius Dominus suscitavit et apostolis praecepit postmodum solvere suscitatum. Unde quantumcunque praedictus se, juramento praestito quod Ecclesiae mandato pareret, humiliare curaverit, quantaecunque in eo poenitentiae signa praecesserint, quia tamen morte praeventus absolutionis non potuit beneficium obtinere, quamvis apud Deum absolutus fuisse credatur, nondum tamen apud Ecclesiam habendus est absolutus. Potest tamen et debet ei Ecclesiae beneficio subveniri; scilicet ut cum de ipsius viventis poenitentia per evidentia signa constiterit, defuncto etiam absolutionis beneficium impendatur. Nec obstat quod Ecclesiae legitur attributa potestas ligandi et solvendi homines super terram, tanquam non possit solvere et ligare sub terra sepultos, et quod legitur: Non communicetur mortuo, cui non est communicatum et vivo; cum etsi communicatum non fuerit, communicandum tamen illi fuisset, quem non contemptus religionis sed necessitatis articulus impedivit et in certis casibus a canonibus denotatis ligasse legatur Ecclesia mortuos et solvisse. Ut autem in uno pariter eodemque negotio et servemus rigorem et mansuetudinem ostendamus, statuimus ut illius mortui absolutio a sede apostolica requiratur, qui, cum viveret, ab apostolica sede fuerat absolvendus. Aliorum autem absolutionem ex praemissa causa caeteris indulgemus, a quibus, cum viverent, fuerant absolvendi. Absolutionis autem forma servetur, ut fiat cum Poenitentiali Psalmo, et tam Oratione Dominica quam alia consueta. Haeredes tamen ipsius ad satisfaciendum pro ipso, si commonitione praemissa noluerint, per districtionem ecclesiasticam compellantur. Datum Laterani, II Nonas Maii. LXII. NOBILI VIRO L. DE MONTE LONGO CONSOBRINO NOSTRO. Ut inventum thesaurum conservet, donec pontifex suam voluntatem declaret. (Laterani, V Id. Maii.) Cum gratiam nostram, quam tibi potes cognoscere multipliciter fructuosam, universis debeas hominibus anteferre et neminem quantum personam nostram diligere et vereri, de discretione tua cogimur admirari quod, sicut dilectus filius G. aurifex Alatrinus in nostra praesentia constitutus asseruit, tu ab eo 11 libras argenti puri, quas filii sui in dotem receperant a quodam homine Montis S. Joannis, qui thesaurum invenisse proponitur, abstulisti et permisisti eum ab aliis taliter molestari, quod coactus est 4 marchas et unam unciam nuntio dilecti filii nobilis viri Joannis de Cettan. persolvere ac totidem marchas Pelagio Alatrino, Matthaeo Adenulphi et Philippo unam libram et decem uncias, decem etiam et novem uncias consuli Alatrinensi; cum ignorare non debeas, quod sic inventus thesaurus dispositioni nostrae debuit reservari. Inde est quod discretioni tuae sub obtentu gratiae nostrae praecipiendo mandamus quatenus, omni mora et excusatione postpositis, argentum praedictum, qualitercunque expensum sit, studeas rehabere ipsumque reserves fideliter, donec nostrae recipias beneplacitum voluntatis. Illos autem qui argentum ipsum habuisse noscuntur, nisi tibi celerius curaverint resignare, auctoritate nostra confidens et eorum praesumptionem cum fidelibus studeas, sicut convenit, castigare: quia sic nostra jurisdictio deperiret, si in patrimonio Ecclesiae, quod nostrum est, alii praesumptione qualibet occuparent. Illos etiam qui thesaurum invenisse noscuntur, ad assignandum illum dispositioni nostrae quanta potes districtione compellas, eis ex parte nostra promittens quod si paruerint humiliter et devote, congrue sibi providere ( sic ). Datum Lat., V Idus Maii. LXIII. SENONEN. ARCHIEPISCOPO. Ut decanus Nivernensis de haeresi suspectus se purgare eamque abjurare cogatur. (Laterani, Non. Maii.) Inter sollicitudines nostras illa debet esse praecipua, ut capiamus vulpeculas quae moliuntur vineam Domini demoliri, species quidem habentes diversas, sed caudas ad invicem colligatas, quia de vanitate conveniunt in idipsum. Hi sunt namque caupones qui aquam vino commiscent, qui virus draconis in aureo calice Babylonis propinant, qui juxta verbum propheticum arcum rem amaram intendunt, ut sagittent innoxios in occultis, quorum error serpit ut cancer, ita quod nisi botrus in flore laedatur, fructum non solum amarum sed etiam pestiferum germinabit. Hos Apostolus egregius praedicator in Epistola sua prophetico sermone describit et docet omnibus modis evitandos: contra quos sacerdotes tubis argenteis clangere debent, ut conclamante populo, arca foederis praecedente, muri corruant Hierico, quae jam fuerat perpetuo anathemate condemnata; ita quod, si quis ex ea vel regulam auream furari praesumpserit, cum Achor filio Charmi lapidibus obruatur. Tu ergo, sicut vir providus et discretus, veri pastoris adimples officium et super grege tibi commisso pure ac plene sollicitudinem pastoralem exerces, dum et legem Christi zelaris et haereticorum impugnans errorem, in fautores ipsorum exeris gladium canonicae ultionis. Vigilans enim vigilas super grege tuo, ne relicto veri pastoris ovili, quod est unum, oves aberrent, post vestigia gregum, qui non sunt ex eo, temere abeuntes; vel ne lupus eas rapiat et dispergat, quas veritas in eodem ovili sub uno pastore fidei catholicae counivit. Inter praecipuos quidem vineae Domini Sabaoth agricolas deputatus, vulpeculas quas descripsimus non pateris ejus speciem demoliri; sed eas vel capere potius satagis, vel fugare. Sane, sicut ex litteris tuae fraternitatis accepimus, cum ad preces venerabilis fratris nostri Altisiodoren. episcopi ad villam quae Charitas dicitur accessisses, praesentibus eodem et venerabilibus fratribus nostris Nivernen. et Melden. episcopis, in unum fecisti ejusdem villae populum congregari: ubi de haereticis et eorum dogmatibus inquisitione diligenti habita, inter alios quos super haeretica pravitate reperisti publice infamatos, Decanum Nivernen. communi didicisti opinione gravari et in eo et per eum non modicum fuisse scandalum catholicorum animis declaratum. Unde propter vehementem infamiam et grave scandalum, ipsum ab officio et beneficio suspendisti, apud Altisiodorum ei diem certum assignans, quo tuo se conspectui praesentaret ab objecto crimine defensurum. Cumque statuto termino ad tuam praesentiam accessisset, praesentibus dictis Altisiodoren. et Nivernen. episcopis ac pluribus in utroque jure peritis, cum certus accusator contra eum minime compareret, tu ex officio tuo testes tam pro ipso quam contra ipsum recipi ac diligenter examinari fecisti et attestationes etiam publicari. Cumque postmodum se non ad concessum ei diem tuo se conspectui praesentasset, cum facultatem ei liberam indulsisses in testes ac eorum dicta dicendi ac proponendi suas in medium rationes, quibusdam propositis probationibus et allegationibus tandem renuntians, sententiam postulavit. Tu vero cum venerab. fratr. nostris Trecen. ac dictis Altisiodoren. et Nivernen. episcopis secedens in unum, inspectis attestationibus diligenter et adhibito plurium consilio sapientum, quia crimen contra eum liquido probatum non erat, ipsum non duxisti de haeresi condemnandum. Verum quoniam ex dictis testium multa erat praesumptio contra eum, utpote cum esset manifeste probatum eum familiaritatem haereticorum non solum habuisse, sed etiam captasse scienter, cum publica etiam laboraret infamia, et tantum suscitatum esset scandalum contra ipsum, quod non posset canonica purgatione deleri: nec ipsum absolvere nec purgationem quam obtulerat ab initio et tunc etiam offerebat recipere voluisti, sed ipsum cum litteris tuis ad sedem duxisti apostolicam destinandum, intelligens quod ex concessa nobis plenitudine potestatis citra poenam canonicam dispensare possimus et ultra eam rigorem severitatis augere. Caeterum ei postmodum in nostra praesentia constituto communem audientiam in consistorio nostro concessimus; ubi se multipliciter nixus est excusare, illud praesertim allegans quod cum non apparente accusatore legitimo purgationem offerret, testes contra eum non fuerant aliquatenus admittendi. Nos igitur litterarum scientiam et honestatem morum in te pariter attendentes, licet ecclesiastica constitutio tales ab officio tantum usque ad purgationem canonicam doceat suspendendos, quod tamen etiam eum a beneficio propter immanitatem criminis, ut credimus, suspendisti, nolumus improbare; nec illud etiam propter causam improbamus eamdem quod, licet nullus contra eum legitimus accusator compareret, ad detegendam tamen hujus mortiferae pestis, imo pestiferae mortis radicem ex officio tuo, fama publica deferente, voluisti plenius inquirere veritatem. Attendentes autem vulgatam infamiam, grave scandalum et vehementem suspicionem ex testium dictis obortam, quae contra eumdem decanum facere videbantur, cum propter eorum quodlibet ei esset purgatio injungenda et servantes et mollientes rigorem, de consilio fratrum nostrorum, archiepiscoporum etiam et episcoporum apud sedem apostolicam existentium, purgationem quartae decimae manus sui ordinis ei duximus indicendam. Ipsum igitur ad te cum litteris apostolicis remittentes, ut ibi purgetur ubi noscitur infamatus, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, ascitis tecum dicto Nivernen. et venerabili fratre nostro Parisien. episcopis, indictam ei a nobis purgationem accipias. Ita tamen ut qui ad ejus purgationem processerint comprobandam, sint fide catholici et vita probati, qui conversationem et vitam ipsius non tam moderno tempore noverint quam transacto. Purgatione vero recepta, beneficium ei restituere non postponas, ne cogatur in cleri opprobrium mendicare. In poenam autem familiaritatis illius quam cum haereticis scienter habuisse dignoscitur, eum ab officio volumus manere suspensum, donec scandalum sopiatur, ita tamen ut publice familiaritatem haereticorum abjuret. Praecipias insuper ipsi districte ut in praedicta et aliis villis circumpositis profiteatur et praedicet fidem catholicam, ac confundat et detestetur haereticam pravitatem, sic deinceps vitam suam bonis adornans operibus, ut infamia convertatur in famam, et omne scandalum et suspicio de catholicorum mentibus deleatur. Quod si forsan in purgatione defecerit, eum ecclesiasticae districtionis mucrone percellas, et ab officio beneficioque depositum ad agendam poenitentiam in arctum monasterium retrudere non omittas. Datum Lat., Nonis Maii. LXIV. OXOMENSI EPISCOPO. Confirmantur statuta facta per eum in Ecclesia sua. (Laterani, V Id. Maii.) Ordinem religionis plantare ac fovere plantatum, ex officii nostri debito provocamur; et sic religiosis locis apostolicum nos convenit praebere patrocinium et favorem, quod sub regimine ac gubernatione nostra assiduis proficere valeant incrementis. Intelleximus siquidem per scriptum authenticum sigillo tuo et venerabilis fratris nostri Toletan. archiepiscopi communitum, quod tu de communi consensu totius capituli Oxomensis, auctoritate praefati archiepiscopi, consensu etiam et consilio chariss. in Christo filii nostri A. regis illustris Castellae, deliberatione provida statuisti ut, secundum praeceptum felicis record. Alexandri et Lucii Rom. pontificum, in Oxomen. Ecclesia sint de caetero canonici regulares, nec aliquis in portionarium vel saecularem canonicum recipiatur deinceps in eadem; quaedam etiam alia capitula statuisti quae in eodem scripto perspeximus contineri. Volentes igitur quod a te videtur pia deliberatione statutum, debita firmitate gaudere, constitutiones ipsas (quas possemus restitutiones potius nominare, cum a longis retro temporibus hoc ipsum de Oxomen. Ecclesia fuerit, sicut asseris, a Rom. pontificibus ordinatum), sicut ipsae a te rationabiliter factae sunt, et a tuo receptae capitulo, auctoritate apost. confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, V Idus Maii. LXV. OXOMEN. EPISCOPO. Concubinarii publici puniantur, clanculariis indicatur purgatio. (Laterani, V Id. Maii.) Tua nos duxit fraternitas consulendos si de clericis publice concubinas habentibus, qui quando conveniuntur a te se esse concubinarios diffitentur, nec apparet contra eos legitimus accusator, credendum sit testimonio bonorum virorum inter quos vivere dignoscuntur. Nos igitur consultationi tuae taliter respondemus, quod si crimen eorum ita publicum est ut merito debeat appellari notorium, in eo casu nec accusator nec testis est necessarius, cum hujusmodi crimen nulla possit tergiversatione celari. Si vero publicum est, non ex evidentia, sed ex fama, in eo casu ad condemnationem eorum sola testimonia non sufficiunt, cum non sit testimoniis sed testibus judicandum. Sed si de clericis illis talis habeatur suspicio, ut ex ea scandalum in populo generetur, licet contra ipsos non apparuerit accusator, tu tamen eis canonicam potes purgationem indicere; quam si praestare noluerint, vel defecerint in praestanda, eos canonica poteris animadversione punire. Datum Laterani, V Idus Maii. LXVI. URATIZLAVIEN. EPISCOPO. Consultanti respondetur super pluribus articulis. (Laterani, XVII Kal. Junii.) Nuper a nobis tua fraternitas requisivit quid sit de illis laicis sentiendum qui clericos violenter, sine laesione tamen, in custodia detinent publica vel privata vel etiam detrudunt in vincula, utrum in canonem sententiae latae incidant, ut ipso facto sint vinculo excommunicationis innodati, sicut illi qui manus in clericos injiciunt temere violentas; et utrum qui nominatim excommunicatis scienter communicant, absolvi ab excommunicatione possint per confessionem a simplici sacerdote, vel episcopi seu archipresbyteri sit ab eis absolutio expetenda; et si post actam poenitentiam cum illis valeas dispensare qui etsi bigami de jure non sunt, de facto saltem bigami nominantur, eo quod in sacris ordinibus constituti more nuptiali secundas in contubernium sibi mulierculas adjunxerunt. Nos igitur inquisitioni tuae taliter duximus ex ordine respondendum, quod in primo consultationis articulo non credimus laicos poenam excommunicationis evadere, quamvis eorum factum corporalis laesio non fuerit subsecuta, citra quam violentia saepius circa clericos nequiter perpetratur. In secunda vero quaestione credimus distinguendum an is qui nominatim excommunicato scienter communicat, in crimine communicet criminoso, ei consilium impendendo, auxilium vel favorem, aut alias in oratione vel osculo vel orando secum aut etiam comedendo. In primo quidem articulo, cum talis et communicet crimini et participet criminoso, ac per hoc, ratione damnati criminis videatur in eum delinquere qui damnavit, ab eo vel ejus superiore merito delicti tunc erit absolutio requirenda, cum, juxta canonicas sanctiones, facientes et consentientes par poena constringat. In secundo vero casu, a suo episcopo vel proprio sacerdote poterit absolutionis beneficium obtinere. Quamvis enim et tunc non judicis, sed juris sententia excommunicato communicans sit ligatus; quia tamen conditor canonum solutionem ejus sibi specialiter non retinuit, eo ipso concessisse videtur facultatem aliis relaxandi. Is autem qui juxta primum modum excommunicato communicat, cum juramento debet absolvi. Qui vero juxta secundum modum illi participat, reconciliari poterit sine juratoria cautione. Verum si difficile sit ex aliqua justa causa quod ad ipsum excommunicatorem absolvendus accedat, concedimus indulgendo ut, praestita juxta formam Ecclesiae cautione quod excommunicatoris mandato parebit, a suo absolvatur episcopo vel proprio sacerdote. Tertius et ultimus inquisitionis articulus videbatur habere non modicum quaestionis: quoniam cum in matrimoniis contrahendis non juris affectus sed animi destinatio attendatur, unde illum comitatur infamia qui duas simul habet uxores, quod partim ad factum convenit retorqueri, sicut et quod in canone legitur de presbytero qui non legalibus nuptiis detinetur, eadem censura tales inter bigamos videntur reputandi; licet obviet ex adverso quod opinioni sit veritas praeferenda et quod juxta praemissa, qui nullam uxorem habuit, foret bigamus reputandus; quod contingeret, si quis de facto contraheret cum diversis, quibus de jure non posset matrimonialiter copulari. Nos autem in hac quaestione taliter respondemus, quod cum hujusmodi clericis, qui, quantum in ipsis fuit, secundas sibi mulieres matrimonialiter conjunxerunt, tanquam cum bigamis non licet dispensari, licet in veritate bigami non existant, non propter sacramenti defectum, sed propter affectum intentionis cum opere subsecuto. Datum Laterani, XVII Kal. Junii. LXVII. HISP. DECANO TOLETANO. Recipitur sub protectione B. Petri et sedis apostolicae. (Laterani, XVI Kal. Junii.) Sacrosancta Romana Ecclesia, etc., usque ad verbum suscipimus. Specialiter autem decanatum Toletanae Ecclesiae, sicut illum juste possides et quiete, devotioni tuae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus, statuentes ut si te in aliquo gravari praesenseris, libere tibi liceat sedem apostolicam appellare. Decernimus ergo, etc. Datum Laterani, XVI Kal. Junii. LXVIII. HISP. ARCHIDIACONO DE COLERA. Confirmatur sibi dictus archidiaconatus. (Laterani, XVI Kal. Junii.) Cum a nobis petitur, etc. usque ad verbum assensu, archidiaconatum de Colera, quem in Segobien. Ecclesia dilectus filius G. Sancti Angeli diaconus cardinalis, dum in partibus Hispaniae legationis fungeretur officio, cum omni jure ac pertinentiis suis tuae tibi contulit intuitu probitatis, sicut illum juste possides et quiete, et in ejusdem cardinalis authentico continetur, devotioni tuae auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti pagina communimus. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, XVI Kal. Junii. LXIX. JOANNI ABBATIS SANCTI MICHAELIS VILLAE MAJORIS EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. Recipiuntur sub protectione sedis apostolicae. (Laterani, XIII Kal. Junii.) Religiosam vitam eligentibus, etc., usque ad verbum ordo canonicus, qui secundum Deum et beati Augustini regulam atque institutionem Praemonstraten. fratrum in eodem loco, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo dicta ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis suis, videlicet Rodam cum omnibus pertinen. suis; ecclesiam Sancti Joannis, cum omnibus pert. suis; ecclesiam Sancti Cypriani de Patella cum omnibus pert. suis, et jus quod habetis in Mafallos, jus quod habetis in ecclesia Alba, ecclesiam Sancti Pauli cum pert. suis, et ecclesiam Sancti Clementis cum villa quae dicitur de Fabar, et ecclesiam Sancti Stephani de Ques; ecclesiam Sanctae Mariae de Spinosa, cum pert. suis; jus quod habetis in villa quae dicitur Sorita, et jus quod habetis in flumine quod dicitur de Pizorga. Sane laborum vestrorum, etc. Licea quoque vobis, etc. Prohibemus insuper ut nulli fratrum, etc. Ad haec etiam inhibemus ne cui episcopo, etc. Cum autem generale interdictum, etc. Chrisma vero, etc. Prohibemus insuper ut infra fines, etc. Ad haec novas, etc. Sepulturam quoque, etc. Obeunte vero, etc. Decernimus ergo, etc. Salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, XIII Kal. Junii, indictione II, Incarnationis Dominicae anno 1199, pont. vero domini Innocentii papae III anno secundo. LXX. EPISCOPO ABULENSI. Ut Saraceni solvant decimas ecclesiae parochiali. (Laterani. XII Kal. Junii). Ex parte dilectorum filiorum capituli Abulensis fuit in audientia nostra querimonia recitata, quod cum homines tuae dioecesis in castris et in ipsa civitate morantes, de tribus partibus frugum totius agriculturae suae, molendinorum etiam et hortorum et ruricolae de quarta parte parochialibus ecclesiis, a quibus ecclesiastica percipiunt sacramenta, decimas solvere teneantur, licet ministri ecclesiarum ipsarum fere nullos habeant redditus praeter decimas unde valeant sustentari, domini praedictorum hortorum et molendinorum ipsa tradunt Saracenis in grave detrimentum ecclesiarum et praejudicium excolenda, qui nolunt ecclesiis, sicut olim Christiani solebant, freti potentia et favore illorum a quibus illis excolenda traduntur, decimas exhibere. Volentes igitur ipsis Ecclesiis et earum ministris super hoc, prout convenit, providere fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, nisi Saraceni illi ad commonitionem tuam cum ea integritate qua Christiani solebant praedictas decimas ecclesiis voluerint exhibere, eis facias communionem a Christianis super mercimoniis rerum venalium et aliis penitus denegari: Christianos illos, qui talibus contra formam mandati apostolici communicare praesumpserint, a sua praesumptione per censuram ecclesiasticam, appellatione remota compescens. Datum Laterani, XII Kal. Junii. LXXI. LINCOLNIEN. ET ELIEN. EPISCOPIS ET ABBATI SANCTI EDMUNDI. Ut controversiam inter archiepiscopum Cantuariensem et monasterium componere studeant. (Laterani, XIV Kal. Junii). Inter venerabilem fratrem nostrum archiepiscopum et praedecessores ejus ex una parte ac dilectos filios priores et monachos Cantuarien. ex altera, super quibusdam capellis, quas ipsi archiepiscopi laborarunt in praejudicium partis alterius, sicut monachi proponebant, jamdudum grandis et gravis quaestio pullulavit, pro qua praedecessores nostros et nos ipsos saepius oportuit apostolicas litteras destinare. Verum cum in ipso negotio auctoritate litterarum nostrarum usque adeo processum sit ut capella de Lamhee diruta sit penitus et consumpta, praefatus archiepiscopus praedecessorum suorum volens laudabile propositum adimplere, capellam ad honorem gloriosorum martyrum Stephani et Thomae, in qua canonicos praebendarios institueret, de novo fundare volebat de nostra licentia speciali, quod sibi per nuntios et procuratores suos de communi jure competere asserebat, contradictione partis alterius non obstante, cujus indemnitati per idoneam et sufficientem cautionem poterat provideri. Sed neque per demolitionem capellae praefatae de Lamhee suum dicebat desiderium retardandum; cujus opus ea potissimum ratione fuerat condemnatum, quod post denuntiationem novi operis, inhibitionem praedecessorum nostrum et appellationem ad sedem apost. interpositam, fuerat attentatum. Caeterum pro monachis fuit propositum ex adverso quod cum mandatum nostrum ad ipsum archiepiscopum et vos directum circa exeniorum Ecclesiarum et aliorum restitutionem adhuc non fuerit adimpletum nec sopitum scandalum ex ea causa subortum, nec constaret adhuc de praejudicio in posterum auferendo, eadem contradictionis causa durante non erat praefati archiepiscopi petitio admittenda. Cum autem haec et similia fuissent utrinque in nostro auditorio allegata, nos volentes utrique partium pastorali sollicitudine providere, de communi fratrum nostrorum consilio causam eamdem sub ea forma vobis duximus committendam, ut ante omnia inter ipsos amicabiliter componere laboretis. Quod si forte desuper datum non fuerit vos facta prius restitutione plenaria monachis memoratis eorum quae ob hanc causam fuere subtracta, inquiratis super his quae praemisimus, remoto appellationis obstaculo, plenius veritatem; et si de partium voluntate processerit, ad diffinitivam sententiam procedatis: facientes quod decreveritis per censuram ecclesiasticam a partibus inviolabiliter observari. Alioquin, gesta omnia in scriptis fideliter redigentes, ad nos ea sub litterarum vestrarum testimonio transmittatis diem assignantes partibus competentem, quo recepturae sententiam nostro se conspectui repraesentent; ad quem si qua earum venire contempserit, nos nihilominus in causa ipsa, quantum de jure poterimus, procedemus. Ad haec, volumus et mandamus ut ad locum ipsum pariter accedentes, super statu Cantuarien. Ecclesiae tam interiori quam exteriori inquiratis, appellatione remota, plenius veritatem; et quidquid super his inveneritis, nobis fideliter intimetis; ut per relationem vestram certiores effecti quod statuendum fuerit statuamus. Nullis litteris obstantibus praeter assensum partium, etc. Quod si omnes, etc., duo, etc. Datum Laterani, XIII Kal. Junii. LXXII. ABBATI ET CONVENTUI DE CERTESEIA. De confirmatione decimarum. (Laterani, VIII Kal. Junii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum assensu, decimas de Certesies, de Eggeh. de Torp. et de Chabehan. ad opera vestri monast. deputatas, sicut eas juste ac sine controversia possidetis, auctoritate vobis apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Decernimus ergo, etc. Datum Laterani, VIII Kal. Junii. LXXIII. EISDEM. De privilegiorum confirmatione. (Datum, ut supra. ) Ex pastoralis officii debito provocamur religiosam vitam eligentibus apostolicum, etc. Eapropter, dilecti in Domino filii, etc., usque ad verbum suscipimus. Ad haec, ut devotius piis operibus insistatis, vobis auctoritate praesentium indulgemus ut non liceat alicui in vos vel in monasterium vestrum sine manifesta et rationabili causa excommunicationis aut interdicti sententiam promulgare. De novalibus vero quae propriis manibus aut sumptibus colitis aut de vestrorum animalium nutrimentis, sive de hortis et virgultis aut piscationibus vestris nullus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat, sed eas eleemosynae aut pauperibus monasterii vestri, juxta quod tu, fili abbas, postulasti a nobis, praecipimus assignari. Decernimus ergo, etc. Datum, ut supra. LXXIV. UGONI ABBATI MONASTERII SANCTI PETRI DE INSULA ARBEN. EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, MONASTICAM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De confirmatione privilegiorum (Laterani, VIII Kal. Junii.) Piae postulatio voluntatis, etc., usque ad verbum ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti regulam, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefata Ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis et appendiciis suis et terminis, qui sic distinguuntur: primitus a capite maceriae a monte usque ad rivum descendendo per rivum usque ad mare, et per mare ad molendina, et ascendendo per montis verticem et eundo per illum usque in priora confinia, ecclesiam Sancti Cypriani cum pertinentiis et appendiciis suis, et terminis, qui sic distinguuntur: a Valle obscura usque in vallem de Frasinu, aliae tres partes mare circumdant, una cum manmena omnibusque scopulis, ad istud promontorium subjacentia, et valles quae sunt apud Sanctum Cyprianum et aliae quae sunt apud Sanctum Petrum, inter quas salinae vestrae et piscariae consistunt. Sane novalium, etc. Liceat quoque, etc. Prohibemus insuper, etc. Cum autem generale, etc. Sepulturam quoque, etc. Salva tamen, etc. Obeunte vero, etc. Libertates, etc. Decernimus, etc. Salva apostolicae sedis auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur, etc Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, VIII Kal. Junii, indictione II, Incarnationis Dominicae anno 1199, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno secundo. LXXV. COMPOSTELLANO ARCHIEPISCOPO ET UNIVERSIS EPISCOPIS IN REGNO LEGIONEN. CONSTITUTIS. Ut per excommunicationis et interdicti sententiam rex Legionis et regis Castellae filia, in gradu prohibito copulati, separentur. (Laterani, ut supra. ) Etsi necesse sit ut scandala veniant, vae tamen est homini illi per quem scandalum venit. Quot enim turbationes et scandala diebus nostris orbi supervenerint universo, hodie plus experimur in facto quam scriptum reperiamus in libro. Necesse est autem ut veniant scandala, non solum scilicet inevitabile, sed et utile; quoniam in quo deficit malus, proficit bonus et aurum in fornace probatur. Inter caetera vero in quibus scandalizatur hodie populus Christianus, praecipuum est persecutio paganorum: quae tam in Oriente quam in Occidente, peccatis exigentibus, invaluit ultra modum; contra quam utrobique simile quodam modo putaverunt remedium invenire; sed quia Deum ante suum non proposuere conspectum, quod inventum est in remedium, in periculum est conversum. Sane in Oriente una duobus fuit incestuose conjuncta, in Occidente vero unus sibi duas praesumpsit jungere per incestum. Et incestui quidem in Oriente commisso non solum consensus sed et auctoritas clericorum ibi consistentium intercessit. Sed in detestabili copula in Occidente contracta, licet non absque quorumdam ecclesiasticorum virorum assensu fuerit forsitan attentata, auctoritas tamen ecclesiastica nullatenus intervenit. Volens autem Deus majus peccatum vindicare celerius et a similibus alios deterrere, tam Conradum quondam marchionem, qui . . . reginae Hierosolymitanae prius adhaeserat per incestum, gladio, quam Henricum quondam Campaniae comitem, qui ei et in culpa quodammodo et in poena successit, praecipitio, utrumque vero morte impraevisa peremit. Nondum autem in hujus iniquitatis auctores in Occidente suam exercuit ultionem. Sed quanto longanimius sustinet, tanto forsan severius vindicabit. Licet autem apostolica sedes quod super hoc fuerat in Oriente commissum, propter malitiam temporis et persecutionem urgentem dissimulare sit visa, ad vindicandum tamen quod in Occidente fuerat attentatum, rigore canonicae districtionis est usa. Nam cum ad bonae memoriae Coelestini papae, praedecessoris nostri, audientiam pervenisset quod rex Legionen. filiam charissimi in Christo filii nostri Portugalliae regis illustris incestuose sibi praesumpserat copulare, tam regem ipsum Portugalliae quam incestuose conjunctos excommunicationis sententia innodavit, et Legionen. ac Portugalliae regna sententiae supposuit interdicti; unde quod illegitime factum fuerat est penitus revocatum. Verum dictus rex Legion. ad deteriora manum extendens, sicut is de quo dicit Scriptura: Vae homini illi qui post se trahit peccatum quasi longam vestem (Isa. V, 18, juxta LXX), et: Impius cum venerit in profundum vitiorum, contemnit (Prov. XVIII, 3), filiam charissimi in Christo filii nostri regis illustris Castellae, neptem videlicet propriam, impudenter sibi contra interdictum Ecclesiae copulare praesumpsit. Quod cum ad nostram notitiam pervenisset, dilectum filium fratrem Rainerium, virum scientia et religione pariter reverendum, Deo et hominibus obtentu scientiae et honestatis acceptum, in Hispaniam duximus destinandum; ut juxta verbum propheticum dissolveret colligationes impietatis, solveret fasciculos deprimentes: qui per Dei gratiam ab omni munere manus excussit; ita ut quod legitur, de ipso possit vere referri: Non fuit qui ditaverit Abraham (Gen. XXX, 43). Ipse igitur cum in Hispaniam pervenisset, dictum regem Legionem. semel et iterum ex parte nostra commonuit diligenter ut a tam detestabili et nefanda copula resiliret, universis colligationibus dissolutis quae fuerant pro ipsa copula consummanda contractae. Sed cum apud eum nihil prorsus monitis profecisset, certum ei diem assignavit et locum; et cum ipsum etiam ultra terminum exspectasset, in eum se contumaciter absentantem juxta formam mandati nostri excommunicationis sententiam promulgavit, et regnum Legionen. interdicto generali conclusit. In memoratum vero regem Castellae vel terram suam in nullo processit, cum idem rex se mandatis ejus exponeret et quod reciperet filiam suam, si sibi redderetur, proponeret assertive; quod utrum ex animo fecerit ille plenius novit qui scrutator est cordium et cognitor secretorum. Nuper autem venerabiles fratres nostri Toletanus archiepiscopus et episcopus Palentinus ex parte ipsius regis Castellae et ex parte Legionen. venerabilis frater noster Zamorensis episcopus, ad sedem apostolicam accedentes, postulabant ut cum eodem rege Legion. et filia dicti regis Castellae deberemus super tam incestuosa copula dispensare; propter quod, nisi specialis illa gratia, quam ad devotionem dicti regis Castellae habemus motum nostri animi temperasset, in ipsos ita curassemus severitatem ecclesiasticam exercere, quod nulli de caetero temporibus nostris ad nos repudiatas toties et damnatas petitiones afferrent, cum ipsi etiam noverint quod id ab eodem praedecessore nostro saepius postulatum fuerit et ab eo inhibitum, non indultum. Tandem vero intelligentes archiepiscopus et episcopi memorati quod non solum indulgentiam super hoc a nobis, sed vix etiam possent a nobis audientiam impetrare, interdictum in terram dicti regis Legionen. prolatum tandem a nobis postulavere remitti, asserentes quod ex eo triplex toti regno periculum ab haereticis, Sarracenis et Christianis etiam imminebat. Ab haereticis: quia cum per interdictum ipsum clausa essent in partibus illis ora pastorum, non poterant fideles per eos contra haereticos instrui et ad resistendum eis aliquatenus informari; unde cum ex hoc, tum quia rex Legionen. ab Ecclesia se asserens aggravatum, eis minime resistebat, invalescebant contra fideles haeretici et in regno ipso haereses variae pullulabant. A Sarracenis: quoniam cum per exhortationes et remissiones Ecclesiae, Hispaniarum populus consuevisset ad expugnationem paganorum induci, cessante praedicatorum officio, populi etiam devotio tepescebat; quia cum se cum principe suo, quoad interdictum, eidem videret poenae subjectum, a culpa, cui vel tacendo consenserat, forte se non credebat immunem; propter quod minus circa debellationem Saracenorum fervebat, ne decederet in peccato. A catholicis: quia cum clerici laicis spiritualia ministrare non possent, laici clericis temporalia subtrahebant, oblationes, primitias et decimas detinentes; unde cum clerici ex his pro majori parte in partibus illis consueverint sustentari, eis subtractis non solum mendicare sed fodere et servire Judaeis in Ecclesiae et totius Christianitatis opprobrium cogebantur. Videbatur autem difficile petitioni eorum annuere, et sententiam ex animo, ordine et causa latam canonice sine satisfactione congrua relaxare. Ex animo siquidem: quia, sicut Deus perhibet testimonium conscientiae nostrae, ad hoc non nisi justitiae et honestatis obtentu processimus; cum ex contrario potius contra nos oriri praesumptio potuisset, si tam detestabile facinus duxissemus in patientia tolerandum. Ex ordine: quia dictus frater R. post commonitiones et dilationes legitimas, tandem districtione percussit ecclesiastica contumacem. Ex causa, exemplo divino videlicet et humano: divino, quia cum David in populi numeratione peccasset, Dominus in populum vasa sui furoris effudit, unde idem David dixisse legitur, peccatum suum Domino confitendo: Ego sum qui peccavi, ego qui inique egi. Isti, qui oves sunt, quid fecerunt? Auferatur, obsecro, facies tua, Domine, a populo tuo (II Reg. XXIV, 17); humano: cum jamdictus praedecessor noster, ut non longe petantur exempla in praedictos Portugalliae et Legionen. reges et regna ipsorum praedictas sententias curaverit promulgare. Esset insuper res mali exempli; quia si forsan in alia regna similem nos contingeret promulgare sententiam, similis a nobis gratia peteretur: quam si forsitan negaremus, apud nos esse videretur acceptio personarum. Ex hoc etiam de nobis posset apud aliquos oriri suspicio, praesumentibus forte quibusdam quod ad id moveremur ex causa latenti. Licet igitur ex causis praemissis non videretur dicta petitio admittenda, quia tamen ubi est multitudo in causa, detrahendum est aliquid severitati, ut majoribus malis sanandis charitas sincera subveniat, in eo ad petitionem praedictorum archiepiscopi et episcoporum gratiam de communi fratrum nostrorum consilio duximus faciendam, ex quo videbantur impedimenta expressa superius provenire. Relaxavimus ergo, non in totum, sed in una parte solummodo, interdictum; nec perpetuo sed ad tempus, quandiu scilicet nobis placuerit et viderimus expedire; ut probemus interim spiritus, si ex Deo sint, et an, sicut iidem archiepiscopus et episcopi asseverant, sperata inde utilitas sequeretur; sic videlicet, ut in regno ipso divina celebrentur officia; sed decedentium corpora sepulturae ecclesiasticae non tradantur, in quo tamen clericis gratiam facimus specialem, in eo videlicet, ut in coemeterio ecclesiastico, cessante solemnitate solita tumulentur. Quod licet aliquibus posset absonum forte videri, ut officio restituto sepultura ecclesiastica denegetur, quia, juxta canonicas sanctiones, cui communicavimus vivo, communicare deberemus et mortuo; recte tamen intelligentibus nihil ex hoc incongruitatis occurrit, cum juxta Lateranen. instituta consilii decedentes ex torneamentis etsi per poenitentiam reconcilientur Ecclesiae, Christiana tamen sepultura priventur. Ut autem non remittere poenam sed commutare potius videamur, dictum regem Legionen. et memoratam filiam regis Castellae ac omnes principales eorum consiliarios et fautores excommunicationis curavimus sententia innodare; mandantes ut ad quamcunque civitatem, oppidum, vel villam devenerint, nullus ibidem eis praesentibus divina praesumat officia celebrare. Dicto autem regi Castellae et chariss. in Christo filiae nostrae, reginae uxori ejus, dabimus in mandatis ut quod stent mandatis nostris juratoriam exhibeant cautionem, et vel exprimant in juramento quod ad dissolvendam tam illegitimam copulam dent operam efficacem, vel id nos eis faciemus praestito juramento mandari; nec credimus quod super hoc se aliquatenus nobis exhibeant contumaces, cum quod starent mandatis Ecclesiae, in manibus praedicti fratris R. (sicut ex litteris ejusdem regis apparet) firmiter promisissent et impendissent causam sufficientem ad copulam hujusmodi consummandam. Quod si forsan, quod non credimus, mandatis nostris noluerint obedire, ipsos et principales eorum consiliarios et fautores excommunicari mandabimus et quocunque devenerint, divina prohibebimus officia celebrari, ut sic saltem ad mandatum Ecclesiae revertantur, juxta quod legitur in Psalmista: Imple facies eorum ignominia, et quaerent nomen tuum, Domine (Psal. LXXXII, 27). Quia vero castra quaedam, quae idem rex Legionen. dictae filiae regis Castellae in dotem tradidisse proponitur, ita ut si eam aliqua occasione relinqueret, ipsa cederent in jus ejus, impedimentum praestare videntur hujusmodi copulae dissolvendae, cum castra ipsa non tam ob turpem quam ob nullam potius causam sint data, utpote cum inter eos matrimonium non existat, et ideo nec dos nec donatio propter dotem, ne ad commodum ei cedat quod debet in poenam ejus potius retorqueri, castra ipsa restitui volumus et ad id puellam ipsam per excommunicationis sententiam coarctari; auctoritate apostolica decernentes, ut si ex tam incestuosa et damnata copula proles est vel fuerit quaecunque suscepta, spuria et illegitima penitus habeatur, quae secundum statuta legitima in bonis paternis nulla prorsus ratione succedit. Quod si nec sic praedicti rex Legionen. et filia regis Castellae a se invicem juxta mandatum apostolicum discedere maturarint, in eos districtionem curabimus gravissimam exercere, quam ad cautelam praesentibus non duximus litteris explicandam. Ideoque fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus factam vobis ab apostolica sede gratiam gratius prosequentes, sic utamini permissione nostra in celebrandis officiis, ut decedentium corpora, nisi clerici fuerint, tumulare nullatenus praesumatis. Si quos autem post latam in regnum ipsum sententiam interdicti ante susceptionem praesentium divina inveneritis officia celebrasse, singuli vestrum in sua dioecesi talium praesumptionum auctoritate freti apostolica, sublato appellationis obstaculo, canonica districtione percellant. Si vero aliquis vestrum, fratres episcopi, in hoc deliquerit, excepto Salamantinensi cujus correctionem sedi apostolicae reservamus, tu, frater archiepiscope, animadversione ipsum canonica non differas castigare. Volumus autem nihilominus et districte vobis praecipiendo mandamus quatenus ad quamcunque civitatem, villam, oppidum vel Ecclesiam dictus rex Legionen. et supradicta filia regis Castellae, vel principales fautores et consiliarii eorum forte devenerint, divina ibidem officia, quandiu ipsi praesentes fuerint, nullatenus celebrentur. Si quis autem contra hoc venire praesumpserit, divina eis officia celebrando in civitatibus, villis, castellis, oppidis, aut Ecclesiis, vel ubicunque ipsi praesentes exstiterint, vos temeritatem ipsorum, appellatione postposita, non differatis canonica districtione ferire. Datum Laterani, ut supra. LXXVI. W. PRIORI ECCLESIAE SAGIEN. EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De confirmatione privilegiorum. (Laterani, VIII Kal. Junii.) Quoties a nobis petitur, etc., usque ad verbum ordo canonicus, qui secundum Deum et beati Augustini regulam, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis suis, omnes oblationes quae ad manus sacerdotum in Sagiensi ecclesia offeruntur et medietatem Pentecostes, et medietatem omnium legatorum et confratriae, et medietatem omnium asportationum quae ad Ecclesiam ipsam proveniunt vel provenire debent, his exceptis, auro, serico et candelis quae in die Purificationis beatae Mariae et in die Cinerum et in die Coenae Domini offeruntur, quae integre ad episcopum loci pertinere noscuntur; Bodevillam cum pertinentiis suis, ecclesiam de Soroudon, ecclesiam de manso Widonis, ecclesiam de Alneto, ecclesiam de Challoci cum jure episcopali, excepto divortio matrimonii, ecclesiam de Alodio cum omnibus decimis, ecclesiam de Cortevesque, ecclesiam de Mesnilberat cum eremitagio, ecclesiam de Bona fide, et illud quod habetis in ecclesia Sancti Aniani super Spartum, et illud quod habetis in ecclesia Sanctae Scholasticae, videlicet de feudo de Esseio; et illud quod habetis in Ecclesia de Taleriis, videlicet de feudo Guillielmi de Plessei; ecclesiam de Columberiis, ecclesiam de Froc, ecclesiam de Landa de Goul, ecclesiam de Franchevillis, eremitagium de Blanchalanda, ecclesiam de Flureio; apud Cornelium, 12 acras terrae, cum duabus garbis decimae; in civitate Sagien., altare in Crucifixo, medietatem nundinarum Sanctae Crucis in Maio; in praetorio episcopi Sagien. 60 sol. Cenomanen.; in parochia Sancti Petri de Castallo, duas garbas de feudo episcopi; ab episcopo Sagien. 12 procurationes singulis annis reddendas; in molendino de Puchou, in anniversario Frog. episcopi, 20 sol. Cenomanen. in pago Oximen. ecclesiam de Pinu, ecclesiam de Avesnes, ecclesiam de Arenis, ecclesiam de Vercevillis, ecclesiam de Neers, ecclesiam de Estreis, ecclesiam de Condeio super Leison, ecclesiam de Tostis, ecclesiam de Voire; in Ecclesia de Nealpha unum presbyteratum et duas garbas decimae de feudo Vu. Bordon. apud Estias; in pago Humen., ecclesiam de Castelleis, ecclesiam Sancti Gervasii de Messeio, ecclesiam de Crosmenil, ecclesiam de Mesnilian et eremitagium cum omnibus appendiciis suis, ecclesiam de Batille, ecclesiam de Messheudin, ecclesiam Sancti Martini Languilon., ecclesiam de Landa de Loge, ecclesiam de Sancto Salvatore, eremitagium de Monte Tohard, ecclesiam Sanctae Margaritae cum capella sancti Jacobi de Quarrog, cum omnibus pertinentiis suis; in pago Belismon., ecclesiam Sancti Juliani de Merula, ecclesiam de Barvillis, ecclesiam sancti Joannis de Foresta, ecclesiam Sancti Quintini parvi; in pago Corbonen., ecclesiam Sancti Quintini de Bago, de Sagiensi, Hulmensi et Oxomen. archidiaconibus tertiam partem de circatis et synodis; de Corben. archidiacono tertiam partem de synodis. de Belismen. archidiacono tertiam partem de synodis; in episcopatu Cenomanen., ecclesiam de Banuo; in parocbia de Dampere et de campo Segrei, duas partes totius decimae de feudo Vu. de Aunei, capellam quae est in grangia vestra de Bodevilla et mestruas de archidiaconatu Belismen. in molendino Barvillae decimam, et partem Vu. Carrel. militis, cum piscatoria et quidquid Gaufridus Lemorel in decimis parochiae de Bavilla et sancti Juliani habebat, et duas garbas totius decimae Sancti Juliani cum capella coemeterii; redditus archidiaconatuum vacantium, sicuti habetis vel habere debetis archidiaconis viventibus, et totam decimam de Flureio, eremitagium de Martellaio, et mansuram quae est de feudo Vu. de Chantapia, et duas garbas de feudo Vu. de Plesseio; in parochia Sancti Germani Veteris, duas partes decimae de feudo Guidonis de Campo Milonis; in parochia de Mesnillerros, duas garbas decimae de feudo Teoboudorum; in parochia de Gaspreia, duas garbas decimae de feudo Hugonis de Franchavilla et capellam quae est in Messeio; in molendino de Pervers, illam partem quae est de feudo Gaufridi de Fontibus, astreas quondam canonicorum saecularium, cum omnibus pertinentiis, consuetudinibus et libertatibus suis et terram Bogarel; in Argentonio, sex libras Cenoman. et 10 sol., et 6 denarios; in Falesia, 65 sol. Cenomanenses; in Oximis, 105 sol. Cenoman. et quinque de teloneo regis; in Anglia, decem libratas terrae in manerio regis, videlicet de Bentona, scilicet Britalmeton, quae est membrum ipsius manerii, cum omnibus consuetudinibus, libertatibus et quietudinibus; in foresta de Escoves, pascuagium quitum, et 22 fagos absque aliqua traditione annuatim, quando volueritis, accipiendos. In parochialibus autem ecclesiis vestris liceat vobis proprios sacerdotes eligere, etc. Libertates praeterea, etc. Decernimus ergo, etc. Salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, VIII Kal. Junii, indictione II, Incarnationis Dominicae ann. 1199, pont. vero domini Innocentii papae III an. secundo. LXXVII. TURONEN. ARCHIEPISCOPO. Quod archiepiscopus suffraganeorum suorum consecrationem potest committere. (Laterani, XVI Kal. Junii.) Quod sedem apostolicam consulis super his quae dubia tibi existunt gratum gerimus et acceptum, et tua exinde fraternitas videtur merito commendanda, cum lex divinae constitutionis eamdem sedem totius posuerit orbis terrarum magistram, ut quidquid dubitatur ab aliquo ab ea tandem ejusdem ratio requiratur. Nos siquidem decrevisti provide consulendos utrum si forte aliqua infirmitate vel alia causa justa detentus, aliquem suffraganeorum tuorum consecrare non posses, aliqui coepiscoporum tuorum vices tuas licitum committere tibi esset et utrum electus, qui pro consecratione instaret, ab eo cui vices tuas taliter commisisses deberet licite consecrari. In quo tale damus tuae consultationi responsum, quod in tali articulo constituto et tuas vices, ut dictum est, committere tibi licet et consecrandus debet munus consecrationis ab eo recipere cui eas duxeris committendas; dummodo Catholicus habeatur et impedimentum ex subtractione gratiae sedis apostolicae non obsistat. Datum Laterani, XVI Kal. Junii. LXXVIII. EPISCOPO CIVITATIS CASTELLANAE. Ut civitas Castellana ab interdicti sententia liberetur. (Laterani, IV Kal. Junii.) Accedentes nuper ad praesentiam nostram dilecti filii P. Quintavall. de Conversan, et M. Aldebr. ex parte populi civitatis Castellanae, electioni factae de nobili viro B. de Fordevolie, quem sine conscientia nostra elegerant in rectorem, publice renuntiare, sicut in mandatis receperant, curaverunt; et idem B. nostro super hoc jurans stare mandato, ei nihilominus renuntiare curavit. Unde suppliciter postularunt ut cessante causa pro qua subjecta erat civitas interdicto, et effectus de medio tolleretur, divinis officiis eidem populo restitutis. Nos ergo praedictorum civium justis postulationibus annuentes, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus et interdictum denunties relaxatum et in civitate ipsa, fretus auctoritate nostra, divina libere facias officia celebrari. Datum Laterani, IV Kal. Junii. LXXIX. RAINERIO ABBATI ET CONVENTUI S. PETRI EUGUBINI. De confirmatione privilegiorum. (Laterani, II Kal. Junii.) Cum olim essemus apud Perusium constituti, tu, fili abbas, ad nostram praesentiam accessisti, privilegium bonae memoriae Lucii papae praedecessoris nostri nobis humiliter repraesentans et postulans illud suppliciter innovari, quod propter contradictionem venerabilis fratris nostri Marci Eugubini episcopi, qui tunc temporis supervenit, asserentis hoc in suum praejudicium redundare, non fuit effectui mancipatum. Cumque alter vestrum de altero in nostro auditorio quereretur, venerabili fratri nostro Assisinati episcopo causam sub ea forma commisimus audiendam, ut vos et jamdictum episcopum curaret ad concordiam revocare; alioquin audiret utrinque proposita et omnia in scriptis redigens nobis processum negotii fideliter reseraret. Qui cum indulta vobis a sede apostolica privilegia inspexisset, intellecto quod monasterium vestrum ad Romanam Ecclesiam specialiter pertineret, in causa non duxit ulterius, sicut accepimus, procedendum. Consequenter vero ad venerabilem fratrem nostrum Callen. episcopum et dilectum filium Ar. abbatem Sanctae Mariae Vallis pontis ad postulationem praefati episcopi Eugubini litterae nostrae fuerunt super mutuis quaestionibus destinatae. Sed quia pendente judicio, Joannes monachus privilegia, chartas alias et thesaurum monasterii vestri rapuit, te, abbas, ad nostram oportuit praesentiam iterum laborare; ubi litteras impetrasti quod, per excommunicationis sententiam, qui de amissione privilegii scirent aliquid cogerentur dicere veritatem. Sed quoniam neque sic amissa potuisti privilegia reperire, ad nos denuo es reversus. Te igitur cum testibus tuis et praefati episcopi Eugubini procuratoribus in nostra praesentia constitutis, dilecto filio nostro Pand, basilicae Duodecim Apostolorum presbytero cardinali, dedimus in mandatis ut super amissione ac tenore privilegiorum testes reciperet diligenter, quos duceres producendos. Qui mandati nostri diligens exsecutor, praesentibus praefatis procuratoribus, fideliter redegit in scriptis depositiones decem testium juratorum; quorum depositionibus publicatis, jam dicti procuratores ad producendos testes episcopi, per quos inductos a parte adversa repellerent, in ducias postularunt; quas praefixo termino peremptorio sub eo tenore illis duximus concedendas, ut apud apostolicam sedem probarent quae vellent, ubi onus probationis pars altera subiisset. Caeterum quoniam infra datum terminum et receptum in producendis testibus defecerunt, nos tam per depositiones testium quam per assertiones quorumdam fratrum nostrorum liquido cognoscentes talem dicti privilegii fuisse tenorem, quod videlicet ipsum coenobium nullo mediante ad Rom. Eccl. pertineret et quod non liceret alicui episcopo eidem monasterio et ejus ecclesiis excommunicationem indicere, ut fratres illic Domino servientes, ab omnium potestate liberi Ecclesiae Rom. libertatis gratia potirentur, et quod nulla in eo mentio dioecesani episcopi habebatur; illud etiam nihilominus attendentes quod, sicut ex dictis quorumdam testium intelleximus evidenter et plerique de nostris fratribus tempore illo praesentibus recolebant, cum tu, fili abbas. tempore bonae memoriae Coelestini papae praedecessoris nostri ad ipsius praesentiam accessisses, ipse inspectis Ecclesiae tuae privilegiis, te, licet excommunicatus ab Eugubino episcopo dicereris, tanquam non ligatum admisit ad osculum (quod praesumitur non fecisse, nisi monasterium vestrum cognovisset ad Rom. Ecclesiam specialiter pertinere), de communi fratrum nostrorum consilio pronuntiandum decernimus privilegium illud bonae memoriae Lucii papae praedecessoris nostri, quod sine omni reprehensione bullae, chartae vel litterae apparebat, quando fuit nobis ostensum, illius fuisse tenoris, cujus per depositiones testium et assertiones fratrum nostrorum praemisimus exstitisse. Decernimus ergo, etc., nostrae pronuntiationis, etc. Datum Laterani, II Kal. Junii. LXXX. ARBATI DE FIRMITATE, G. ET F. ARCHIDIACONIS CABILONENSIBUS. Committitur ipsis cognitio causae inter Ecclesiam Eduensem et monasterium Balmense. (Laterani, IV Kal. Junii.) Expositam nobis Eduen. Ecclesiae accepimus quaestionem, quod cum causam quae inter eam et Balmen. monasterium vertebatur super terris et ecclesiis in valle Polliniaci constitutis, fel. record. Coelestinus papa praedecessor noster venerab. fratri nostro Cabilonen. episcopo et dilecto filio B. quondam abbati de Firmitate commisisset fine debito terminandam, monachi Balmen. ab ipsis judicibus appellarunt. Ille vero qui abbas ejusdem monasterii dicebatur, se simulans ad prosequendam, appellationem accedere, semel tantum apostolico se conspectui praesentavit, et sic illicentiatus recessit, de appellatione interposita nullam faciens mentionem. Cumque post paucos dies Ecclesiae Eduen. nuntius pro appellatione prosequenda transmissus fuisset apud sedem apostolicam diutius commoratus, idem praedecessor noster monachos antedictos peremptorie citavit, per litteras suas eis sub poena excommunicationis injungens ut ille qui se gerebat abbatem, cum aliquibus ejusdem monasterii monachis, in festo beati Lucae jam secundo praeterito ad ejus praesentiam accederent, sufficienter instructi Eduen. Ecclesiae plenarie respondere et satisfacere sedi apostolicae de contemptu. Ipsi vero licet juxta quod eis injunctum fuerat non venissent, quidam tamen monachorum ad Rom. Ecclesiam accesserunt, quos nuntius Eduen. Ecclesiae apud apostolicam sedem invenit; sed de suo negotio diffidentes, ante causae cognitionem, ut magis Eduen., aggravarent Ecclesiam, recesserunt, ad venerabilem fratrem nostrum Bellicen. episcopum, et dilectos filios abbatem de Balerna et priorem Boniloci per suppressionem veritatis, ignorante praefato nuntio Eduen. Ecclesiae, litteras, ut dicitur, reportantes. Postmodum autem cum jam dicto nuntio Eduen. se quidam Balmen. monachus objecisset et ne posset obtinere litteras impediret, eis dilectos filios J. tit. Sancti Stephani in Coelio monte presbyterum et G Sancti Adriani diaconum cardinales concessimus auditores; in quorum praesentia cum super causa illa fuisset aliquandiu litigatum, et eis scripta et allegationes ab utraque partium assignatae, monachus ipse illicentiatus recessit et noluit sententiam exspectare. Quae omnia cum ad nostram audientiam pervenissent, nolentes aliquem de fraude sua commoditatem reportare, ven. fratri nostro episcopo et dilecto filio decano Matisconen. per scripta nostra mandavimus ut, convocatis ad praesentiam suam partibus, si eis constaret Eduen. Ecclesiam praedictis terris et ecclesiis a praefatis monachis fuisse praeter juris ordinem spoliatam, ipsi ei auctoritate nostra terras ipsas et ecclesias cum fructibus perceptis ex eis non obstante contradictione vel appellatione cujuslibet resignarent, praedictis litteris nequaquam obstantibus, quas etiam morte praefati praedecessoris nostri credimus exspirasse; post restitutionem vero integram ablatorum, et expensarum quas canonici Eduen. Ecclesiae in prosequenda monachorum appellatione, quam ipsi monachi prosequi non curarunt, se rationabiliter fecisse probarent, audirent ipsi judices si quid emergeret quaestionis et illud fine debito, appellatione postposita, terminarent. Quod si ambo his exsequendis interesse nequirent, praedictus episcopus nihilominus quod mandavimus adimpleret. Cum autem, sicut in litteris ejusdem episcopi perspeximus contineri, utraque partium in ejus esset praesentia constituta et pars Eduen. Ecclesiae juxta mandati nostri tenorem restitutionem ablatorum et expensarum cum instantia postularet, Balmen. monachi se ad ea nolle respondere nec de jure debere asserebant, eo quod ad suggestionem falsi a nobis ipsae litterae fuerant impetratae. Caeterum e contra Eduen. canonici respondebat quod illa falsitatis suggestio principale negotium, pro quo jamdicti canonici litteras impetrarunt, non poterat impedire et ideo monachorum Balmen. allegatio in casu ipso non erat aliquatenus admittenda. Et cum praedictus episcopus paratus esset in ipso negotio juste procedere ac canonice et nullum monachis contra justitiam gravamen inferre, ipsi, pro eo quia decanus Eduen. Ecclesiae filius erat fratris episcopi memorati, ab examine ipsius nostram audientiam appellarunt; qui factae appellationi, licet in litteris nostris appellatio esset inhibita, detulit, et octavas Nativitatis Domini proximo praeteritas terminum appellationi prosequendae praefixit. Ad cujus prosecutionem appellationis licet nuntius Eduen. Ecclesiae accesserit termino constituto, pro parte tamen alia nullus prorsus comparuit responsalis. Volentes igitur quod ipsi causae finis debitus imponatur nec prorogetur ulterius per fraudem vel insolentiam aliquorum, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus Eduen. Ecclesiam in possessionem terrarum et ecclesiarum in valle Poliniaci positarum, quibus eam vobis constiterit per Balmen. monachos praeter juris ordinem spoliatam, cum fructibus inde perceptis, non obstante contradictione vel appellatione cujuslibet, auctoritate apostolica inducatis, a molestatione ipsius super possessione Balmen. monachos per censuram ecclesiasticam compescentes. Quod si non potuerint tali districtione compesci et possessionem corum praesumpserint impedire, venerabili fratri nostro Bisuntin. archiepiscopo et suffraganeis ejus ex parte nostra firmiter injungatis ut sententiam quam in dictos monachos rationabiliter duxeritis promulgandam, faciant auctoritate nostra suffulti inviolabiliter observari. Volumus autem nihilominus et mandamus ut expensas quas Eduen. Ecclesia in prosequendis appellationibus a monachis interpositis se rationabiliter fecisse probabit, ipsi ecclesiae faciatis a Balmen. monasterio cum integritate persolvi nec eos super quaestione proprietatis, si litigare voluerunt, audiatis, donec juxta mandati nostri tenorem terras praedictas et ecclesias restituerint et expensas; super quibus omnibus eis penitus appellationis remedium interdicimus; nec a vobis appellationem eorum, si objecerint, audiri volumus vel admitti. Post factam vero restitutionem integram ablatorum et expensarum, audiatis si quid emerserit quaestionis et illud, appellatione remota, fine debito terminetis. Taliter autem in nostri procedatis exsecutione mandati, quod sollicitudinem vestram debeamus in Domino commendare nec audiamus super his ulterius quaestionem. Testes autem, etc. Nullis litteris, etc. Quod si omnes, etc. Duo vestrum, etc. Datum Laterani, IV Kal. Junii. LXXXIII. CONVENTUI MONASTERII SANCTI LEUFREDI DE CRUCE. Sententia secunda contra primam lata, si ab ea non appelletur, jure tenet. (Laterani, III Non. Junii.) Inter monasterium Sancti Audoeni Rothomagen. et vestrum super modo eligendi abbatem in dicto monasterio vestro jamdudum fuit quaestio agitata; pro qua partibus ad sedem apostolicam accedentibus, venerabilem fratrem nostrum Octavianum episcopum Ostiensem et dilectum filium G. Sancti Georgii ad Velum Aureum diaconum card. dedimus auditores. In quorum praesentia propositum fuit pro monasterio vestro quod, cum abbatia ipsa olim pastore vacaret, vos convenientes in unum, Riccardum monachum virum f. vestrum religiosum secundum beati Benedicti regulam et Ecclesiae libertatem apostolico etiam privilegio roboratam, de gremio ipsius Ecclesiae in abbatem vobis per electionem canonicam assumpsistis, electum ipsum ad benedictionis munus obtinendum dioecesano episcopo praesentantes; qui, per dilectum filium Gaufridum abbatem praefati monasterii Sancti Audoeni prohibitus, quod postulatum fuerat non concessit. Vos ergo videntes vestrum propositum retardari, ne aliquid in praejudicium monasterii vestri fieret, sedem apostolicam appellatis; a qua postmodum ad venerabilem fratrem nostrum Henr. episcopum et dilectos filios Hen. cantorem et R. archidiaconum Bajocen. sub eo tenore per nuntios vestros commissionis litteras impetrastis ut, partibus ad suam praesentiam convocatis, inspecto privilegio et rationibus omnibus quas utrinque ducerent proponendas, causam ipsam, appellatione remota, concordia vel judicio terminarent, nullis litteris obstantibus, ipsarum mentione non habita, a sede apostolica impetratis. Quod si omnes interesse non possent, episcopus cum eorum altero ea nihilominus exsequeretur. Cum igitur partes in praesentia praedictorum episcopi et praecentoris Bajocen. constitutae, archidiacono collega ipsorum ex certa causa et necessaria excusato, non possent ad concordiam revocari, parte vestra volente testes suos omni exceptione majores producere ad probandam electionem canonice celebratam juxta tenorem privilegii bonae memoriae Lucii papae praedecessoris nostri super electione facienda indulti, R. monachus procurator dicti abbatis Sancti Audoeni eis ven. fratris nostri Rothomagen archiepiscopi, episcopi Ebroicen. et dilecti filii R. Ebroicen. archidiaconi patentes litteras praesentavit, ne in causa procederent inhibentes, pro eo quod super ejusdem causae discussione mandatum se dicebant apostolicum recepisse. Verum quia tenor mandati litteris illis non erat insertus nec procurator, licet saepius requisitus, originale ostendere voluit vel rescriptum, eorum prohibitione postposita, probationem vestram oblatam saepius super electione canonica decreverunt pariter admittendam. Sed procurator jamdictus probationi obviare contendens in electione praemissa, monasterium Sancti Audoeni spoliatum fuisse cujusdam juris sui possessione dicebat, quam usque ad creationem abbatis illius loci novissimi obtinuerat inconcusse, qui de congregatione Sancti Audoeni a monachis de Cruce postulatus fuerat et electus. Eo igitur id probare volente, testes vestros super electione canonica, procuratores vero super spoliatione opposita receperunt; quorum depositiones cum post diligentem examinationem disponerent publicare, ad instantiam dicti procuratoris secundae productioni testium, qua se dixit fore contentum, diem alteram assignarunt. Cumque partes ad diem et locum pariter convenissent, requisitus procurator ab ipsis judicibus de testibus producendis, ipse quasi testium productioni renuntians, dilectorum filiorum de Bellebec et de Mortuomari abbatum et prioris de Bellebec litteras eis porrexit, ne in causa procederent inhibentes. Dicebant enim se suscepisse mandatum primo praejudicans, cujus tenorem suis litteris adjunxerunt. Caeterum cum primi judices rescripto diligenter inspecto, cognoscerent illud per falsi suggestionem et veritate tacita impetratum, cum in secundo mentio facta non fuerit apostolici privilegii, ut in primo, ex quo electio sortiebatur praecipuam firmitatem et ipsi judices in secundis litteris a monachis Sancti Audoeni dicerentur certa ratione suspecti, quod ostendere non potuit procurator, causis quibusdam suspicionis satis frivolis allegatis, ab eis contumaciter nulla exspectata interlocutione recessit. Attendentes igitur judices recusationem hujusmodi et allegationem dictae suspensionis seram et supervacuam exstitisse, praesertim post litem inchoatam et testes utrinque productos, quae forte ante litis ingressum colorem aliquem poterat habuisse, considerantes etiam idem mandatum non plene, sed perfunctorie prioris fecisse mentionem, prohibitioni posteriorum judicum, sicut nec priorum, acquiescere noluerunt, magis volentes jussionibus apostolicis obedire quam inferiorum mandatis indebitam reverentiam exhibere; multis, qui aderant jurisperitis sentientibus cum eisdem quod cum saepedictus abbas Sancti Audoeni primo ad priores judices litteras impetrasset, quarum non habebatur mentio in secundis, carere debebat beneficio utrarumque, vel si deberet mandatum alterum alteri praevalere, primo esset parendum potius quam secundo, in quo non habebatur mentio de priore, cum nec primum, ab eodem abbate Sancti Audoeni obtentum, de illo faceret mentionem quod pars altera impetrarat. Praescriptis itaque rationibus moti et usi consilio discretorum, publicatis etiam attestationibus partium et earum rationibus et allegationibus subtiliter intellectis, praedictam electionem auctoritate mandati nostri ratam habuerunt et firmam, super illa molestatione ipsius electi perpetuum abbati et monachis Sancti Audoeni silentium imponentes; quos condemnarunt etiam in expensis centum librarum Andegavensium, licet pars altera de ducentis vellet sacramento praestito declarare. Pars igitur vestra petebat a nobis factum delegatorum judicum confirmari et electo munus benedictionis impendi. Caeterum pars altera proposuit ex adverso saepedictum monasterium vestrum a primordio constructionis suae in tantum ex consensu dioecesani episcopi alteri fuisse subjectum, ut non aliunde assumeretur ibi aliquis in abbatem, nisi de monasterio Sancti Audoeni, dummodo in eo posset aliquis idoneus ad hoc reperiri. Correctio quoque monachorum et abbatis de Cruce, si negligens esset, fuit S. Audoeni abbatibus reservata, et ita obtinuit a longis temporibus quorum memoria non habetur. Et haec siquidem institutio et usus ipsius, a bonae memoriae Alexandro papa praedecessore nostro proponitur confirmata. Unde cum quondam monachi Sancti Leufredi abbatem quemdam aliunde quam de Sancti Audoeni gremio elegissent, abbas Sancti Audoeni haec comperiens appellavit; et per sententiam delegatorum apostolicae sedis electum renuntiare oportuit abbatiae; qui cum facta professione abbati Sancti Audoeni per dies aliquot in ipso monasterio resedisset, per abbatis concessionem datus fuit praefatis monachis in abbatem. Caeterum abbate novissimo adhuc monasterium detinente, a quo regio metu compulsus secessit ad tempus, et monachis se in libertatem volentibus vindicare atque ad electionem procedere insuetam, abbas Sancti Audoeni hoc praesentiens, sedem apost. appellavit, sicut Ric. tunc electus vester in judicio est confessus, adjiciens tamen se primitus appellasse. Verum saepedicti monachi eum eligentes nihilominus in abbatem, ad jamdictos Hen. episcopum Bajocen. et collegas suos rescriptum apostolicum impetrarunt; quorum judicium, ut suspectum, abbas Sancti Audoeni cupiens declinare, ad praefatos abbatem et priorem litteras revocatorias impetravit; qui post inhibitionem priorum judicum, qui eis tenorem mandati apostolici per suas litteras intimarunt et postquam procurator abbatis eis authenticum praesentavit, asserentes litteras illas per falsi suggestionem obtentas, quia privilegii partis adversae in eis mentio non fiebat, post appellationem quoque ab eodem procuratore interpositam, in causa nihilominus processerunt; quorum factum pro monasterio Sancti Audoeni petebant in irritum revocari. His igitur et similibus quae jam dicti episcopus et cardinalis nobis ac fratribus nostris prudenter ac fideliter retulerunt plenius intellectis, cum constiterit nobis primam commissionem non fuisse per ultimam revocatam, tum quia causae suspicionis in jure propositae frivolae videbantur, quas etiam tanquam dilatorias ante litis ingressum opponere debuissent, quibus coram delegatis eisdem subeundo judicium renuntiasse videntur, tum etiam quoniam de privilegio apostolicae sedis et processu negotii usque ad publicationes testium coram primis judicibus nihil in secundis litteris dicebatur, quod si fuisset expressum, obtineri minime potuissent, non obstante sententia quae pro monasterio Sancti Audoeni dicebatur fuisse prolata, quae tamen nobis ostensa non fuit, cum si praedictis judicibus fuerit ostensa, ea posthabita contrarium statuissent, alioquin est quod eam objicientibus imputetur, cum sub praetextu novorum instrumentorum lites non debeant instaurari, communicato fratrum nostrorum consilio factum priorum judicum ratum et firmum habuimus et eorum sententiam approbantes, ipsam auctoritate apostolica confirmavimus, et electo a vobis postmodum nos ipsi munus benedictionis, salvo jure dioecesani episcopi, curavimus exhibere. Nulli egro, etc., confirmationis. etc. Datum Laterani, III Nonas Junii. LXXXII. BARTHOLOMAEO TURONEN. ARCHIEPISCOPO EJUSQUE SUCCESSORIBUS CANONICE SUBSTITUENDIS IN PERPETUUM. De subjectione episcopi Dolensis. (Laterani, Kal. Junii.) Licet primum et praecipuum Ecclesiae fundamentum sit unigenitus Dei Filius Jesus Christus, juxta quod dicit Apostolus: Quia fundamentum positum est, praeter quod aliud poni non potest, quod est Christus Jesus (I Cor. III, 11), secundum tamen et secundarium Ecclesiae fundamentum existit beatissimus apostolus Petrus, ad quem Veritas ait: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam (Matth. XVI, 18): qui sicut a Christo petra dictus est Petrus, ita etiam a Christo capite vocatus est caput, ipso sibi dicente: Tu vocaberis Cephas (Joan. I, 42), ut per hoc universi fideles agnoscerent quod ad ipsum, tanquam ad fundamentum et caput, majores debeant Ecclesiarum causae referri, quatenus quod ab ipso tanquam a capite principali fuerit auctoritate statutum, in ipso tanquam in fundamento stabili firmitate consistat. Nobis ergo, qui, licet indigni, locum ejus in apostolica sede tenemus, incumbit ex debito pastoralis officii de universali Ecclesia scandala tollere ac jurgia resecare et tam emergentes de novo quaestionum articulos quam causas ab antiquo tractatas, sed adhuc in antiquae contentionis scrupulo remanentes, judicialis sententiae calculo terminare. Inter caeteras vero causas veteres ac modernas, vetus illa quaestio, quae inter Turonen. et Dolen. Ecclesias versabatur, Ecclesiam non modicum usque ad haec moderna tempora conturbabat; ad quam vel sopiendam concordia vel judicio terminandam, post multas praedecessorum nostrorum citationes, nos tandem dilecto filio Joanne Dolen. electo ad sedem apostolicam accedente, termino utrique partium a bonae memoriae Coelestino papa praedecessore nostro praefixo, cum tu non nisi nuntios minus sufficienter instructos pro sola dilatione petenda misisses, partem citavimus Ecclesiae Turonensis, mandantes ut quidquid de te quocunque modo contingeret, pars eadem per se vel per procuratores idoneos ad apostolicam sedem accederet, nostrae dispositionis formam vel justae diffinitionis sententiam receptura, alioquin ex tunc nos ad horum alterum procedere curaremus. Dicto igitur electo, Juliano, Rodulpho et Hugone canonicis Dolen. cum litteris de procuratione ipsis super hac causa specialiter ab Ecclesia Dolen. concessis, et dilectis filiis Gaufrido cancellario, Senoreto, Joanne, Ernaudo canonicis Turonen. et Gaufrido de Joviaco cum litteris de ratihabitione datis eis tam a te quam Ecclesia Turonensi, in nostra praesentia constitutis, frequenter per nos, interdum etiam per fratres nostros, audientiam plenam et benignam indulsimus, et quae fuerunt hinc inde proposita intelleximus diligenter. Fuit autem propositum ex parte Dolen. Ecclesiae, quod cum eadem Ecclesia longissimo tempore fuerit in possessione metropoliticae dignitatis, sicut ex gestis quorumdam sanctorum et aliis scriptis apparere dicebat, tandem cum temporibus bonae memoriae Nicolai papae praedecessoris nostri, Festiniano tunc in archiepiscopum Dolen. promoto, usum pallii a sede apostolica postulasset, licet idem Nicolaus quod petebatur ei non duxerit concedendum, quia litteras apostolicae sedis, quas praedecessores ejus praedecessoribus ipsius Festiniani in pallii collatione transmiserant, ei non fecerat praesentari, non tamen quod petebatur negavit expresse, sed partes ad suam praesentiam convocavit, mandans Erardo tunc archiepiscopo Turonen. ut ad ipsum suum legatum transmitteret, cum quo et Dolensis Ecclesia suos nuntios destinaret, ut utriusque partis coram eo aequa lance causa librata, quae esset sedes metropolitica plenius appareret. Scripsit etiam idem Nicolaus, sicut ex authentico ipsius apparet, Salomoni tunc regi Britannorum et uxori ejus, ut idem Festinianus idoneum mitteret ad Rom. Ecclesiam ex proprio clero legatum, qui scripta fidei catholicae documenta deferret et eumdem Festinianum ita credere et servare de caetero juramento firmaret; quod, nisi pallium ei disposuisset per eumdem legatum transmittere, non mandasset. Verum eodem Nicolao sublato de medio, cum nuntii Dolen. Ecclesiae ad apostolicam sedem accessissent, bonae memoriae Adrianus papa eidem Festiniano Pallium cum privilegio destinavit, quod pars Dolen. Ecclesiae per scriptum authenticum non probavit. Praeterea, quod temporibus Joannis VIII Ecclesiae Dolensis archiepiscopus praesideret, nixa est pars eadem comprobare per litteras ejus, quas Mayn. archiepiscopo destinavit et caeteris episcopis per Britanniam constitutis. Caeterum cum quidam juvenis felicis recordationis Gregorio VII consecrandus fuisset a Dolen. Ecclesia praesentatus, ipse juvene illo propter minorem aetatem repulso, I tituli S. Melanii abbatem in Dolen. archiepiscopum consecravit, ei et successoribus ejus pallii usum indulgens et mandans episcopis Britanniae ut ei tanquam archiepiscopo reverentiam et obedientiam exhiberent. Quae quoniam authentica non habebat, per Urbani II litteras voluit edocere. Felicis enim record. Urbanus II Rotlando Dolen. archiepiscopo (juramenta ab ipso recepto quod memoratus G. praedecessor ipsius praedecessori ejusdem R. et successoribus ejus usum Pallii concessisset, sicut in transcripto litterarum ipsius Gregorii, quarum authenticum se habere juravit, erat expressum) munus pallii ex apostol. sedis liberalitate concessit, licet ipsi mandasset ut exhibere se nullatenus recusaret ad discutiendam querimoniam quam Turonen. archiepiscopus de subjectione Dolen. Ecclesiae et obedientia sibi negata taut apud ipsum quam praedecessores ejus fecerat saepe proponi. Idem etiam eum in litteris quas principibus et populo Dolen. Ecclesiae destinavit pro justitiis ejusdem Ecclesiae, duxit archiepiscopum nominandum; sicut per scriptum authenticum pars eadem demonstravit. Piae quoque memoriae Paschalis II Baldrico; dolen. archiepiscopo, a Gerardo tunc Engolismen. episcopo auctoritate sedis apostolicae instituto pallium, plenitudinem scilicet officii pastoralis, indulsit ut eo secundum consuetudinem praedecessorum suorum uteretur. Praeterea in synodo a bonae mem. Calixto papa celebrata Remis. B. Dolen. archiepiscopus cum duobus suffraganeis suis interfuisse legitur et ad ipsam prius tanquam archiepiscopus evocatus. Honorius insuper cum praedictum G. tunc Engolismen. episcopum tanquam legatum suum et ap. sedis vicarium destinaret, inter alios legitur B. archiepiscopo Dolen. scripsisse ut eum reverenter susciperet et ipsi humiliter obediret, qui etiam B. quatuor suffraganeos habuisse probatur. Ad haec, felicis mem. Innocentius papa praedecessor noster G. Dolen. archiepiscopum et suffraganeos ejus ad concilium quod Pisis postea celebravit legitur evocasse, et ad querimoniam ejus citasse archiepiscopum Turon. ut super subjectione quam a Dolen. petebat justitiam ostenderet Ecclesiae Turon. et eidem Dolen. de Aleten. dioecesi responderet. In quo etiam piae me. Coel. eumdem praedecessorem suum Innocentium est secutus. Et licet bonae me. Lucius Papa II praed. noster contra Dolen. Ecclesiam pro Turon. sententiam promulgarit, semper tamen Dolen. Ecclesia in libertatis possessione permansit; cum sicut in scripto etiam ab adversa parte inducto perspicitur contineri, concessum fuerit ut G. tunc Dolen. archiepiscopus, quandiu Ecclesiae praeesset eidem, usum pallii non amitteret nec alii quam Ro. pontifici subjaceret. Idem etiam G. cum ad Capuanae sedis metropolim aspiraret, in via cum Turonensi archiepiscopo dicitur collusisse nec bene defendisse causam Dolen. Ecclesiae, a qua tam corpore quam animo discedebat, cum statim post sententiam transierit ad Ecclesiam Capuanam. Oliverius quoque successor ipsius electus eosdem suffraganeos, quos G. praed. ejus habuerat, habuit et in Dolen. Ecclesia ministravit, sicut per plures testes fuerat comprobatum. Adjecit etiam pars Dolen. quod processu temporis bonae me. Eugenius papa praedecessor noster felicis record. B. Claraevallen. abbatem ad sopiendam inter easdem ecclesias controversiam destinavit, cujus statutum servare noluit Ecclesia Turonensis. Caeterum cum H. postmodum Dolen. electus propter illitteraturam suam apostolico se timeret conspectui praesentare, cum cantore et quatuor aliis canonicis Dolensibus Andegavis, quasi cum Turonensi compositurus, accessit; et exinde contra prohibitionem cantoris et alterius canonici senioris, cum tribus junioribus Turonen. adiit civitatem; et corruptis aliis tribus canonicis per collationem praebendarum et salvo jure Dolen. Ecclesiae jurare inductis se servaturos quod oblata eis chartula continebat, a Turonen. archiepiscopo munus consecrationis accepit. Quod autem idem H. tres juvenes memoratos corruperit, uni scilicet archidiaconatum, alteri praebendam conferens, tertio praebendam susceptam de manu laicali confirmans, quod cantor et socius ejus eidem H. ne Turonis accederet curaverint districtius inhibere, quod iidem juvenes salvo Dolen. ecclesiae jure juraverint, quod idem H. adulterinum sigillum habuerit, eadem pars per suos testes sufficienter asseruit fuisse probatum. Adjectum est etiam, quod litterae nomine Dolen. capituli super ipsius H. praesentatione confectae verae non essent; utpote in quibus nomen praemittebatur decani, cum decanus nullum haberet in eadem Ecclesia personatum, sed cantor primum locum potius obtineret. Idem etiam H. in professione quam fecit archiepiscopo Turonen. se non episcopum sed archiepiscopum nominavit. Caeterum cum idem H. propter praedicta non fuisset a Dolen. receptus, ad apostolicam sedem accedens, a bonae memoriae Adriano papa praedecessore nostro ab obedientia fuit, quam Turon. archiepiscopo in consecratione sua promiserat, absolutus. Sed hoc non potuit pars eadem per litteras authenticas demonstrare. Cui cum Dolen. Ecclesia ab eodem Adriano papa usum pallii, tum ex tenore concordiae quam inter se et Turon. archiepiscopum factam fuisse confitebatur, tum ex antiqua consuetudine, postularet; nuntii vero Turon. Ecclesiae compositionem quamdam factam per abbatem de Fontanis, in qua Dolen. ecclesiam suffraganeis renuntiasse dicebant, peterent confirmari, addentes quod sic fuerat a praefato Lucio papa praedecessore nostro de fratrum consilio per sententiam diffinitum, parte Dolen. Eccl. praedictam compositionem et sententiam non tenere dicente, cum is qui in Dolen. Ecclesia tunc praesulatus gerebat officium, dolum adhibuisset et fraudem, utpote qui cum jam ad Capuanam metropolim aspiraret, nihil ad commodum Dolen. Ecclesiae allegavit, cum et Dolen. Ecclesia praesens in examinatione negotii non fuisset, idem etiam Adrianus praedictam compositionem omnino cassavit, et eam vires censuit non habere, eidem H. pallii usum indulgens; ac E. tunc archiepiscopo Turonen. praecipiens ut aut cum eo super suffraganeis conveniret, aut usque ad festum Sancti Michaelis proximo tunc venturum plenam ei exhibiturus et recepturus justitiam apostolico se conspectui praesentaret; interim autem ipsum vel clericos ejus excommunicationis vel interdicti sententia non praesumeret aggravare. Iterum etiam idem Adrianus ad festum Omnium Sanctorum citavit partem Ecclesiae Turonen. et eumdem H. frequenter in litteris suis archiepiscopum nominavit: quod ex scriptis authenticis pars eadem demonstravit. Insuper bonae memoriae Alexander papa eumdem Adrianum praedecessorem suum postmodum imitatus, dictum H. nominavit archiepiscopum et te non semel sed et saepius et tandem peremptorio evocavit, ut ad apostolicam sedem accederes, Roll. tunc Dolen. electo de suffraganeis responsurus. Asseruit etiam idem Alexander in suis litteris, sicut ex earum inspectione patebat, quod dictus Adrianus praedecessor ipsius quaestionem illam, quae inter Turon. et Dolen. Ecclesias per sententiam terminata fuerat, coeperat retractare. Unde volens plenius super causa ipsa cognoscere veritatem, cum utraque parte praesente a Roll. tunc Dolen. electo testes recepisset inductos et depositiones eorum super quibusdam capitulis admisisset, G. tunc Senonen. H. Bajocen. et abbati Sanctae Genovefae et decano Bajocen. tam testes quos ipse receperat super quibusdam aliis capitulis audiendos, quam alios ab alterutra partium inducendos, recipiendos et audiendos super possessione subjectionis in qua te, tu frater archiepiscope, esse dicebas, vel libertatis in qua se idem tueri nitebatur electus, super capitulis certis commiserit, quem Lucius etiam successor ipsius in hoc imitatus Cenoman. decano, I. de Veteriponte archidiacono Rothomagensi, Januen. praeposito Sanctae Mariae de Castell. per suas litteras idem injunxit; qui juxta mandatum apostolicum procedentes, receperunt testes super praedictis capitulis inductos a partibus, et eorum depositiones redigentes in scriptis sub sigillis suis ad sedem apostolicam transmiserunt. Ex his ergo concludens Dolen. Ecclesia postulabat, ut cum in libertatis semper possessione fuisset, dictum electum Joannem per dilectum filium nostrum Jor., tituli Sanctae Pudentianae presbyterum cardinalem, tunc apostolicae sedis legatum, auctoritate apostolica confirmatum, consecrare in archiepiscopum et ei usum pallei curaremus de solita sedis apostolicae benignitate conferre. Caeterum ex parte Turonen. Ecclesiae fuit ad praedicta responsum, quod cum olim tota Britannia fuisset Turonen. Ecclesiae tanquam metropoli suae subjecta, Britannis tandem conspirantibus contra regem Francorum et proprium sibi constituentibus regem, occasione beati Sansonis quondam Eboracen. archiepiscopi, qui, cum in partibus Britanniae pateretur exsilium, in Dolen. Ecclesia cum archiepiscopalibus insignibus ministrarat, Dolen. Ecclesia contra Turonensem supersilium elationis assumpsit, Britannis volentibus sibi novum archiepiscopum, sicut novum regem creaverant, suscitare. Unde bonae memoriae Nicolaus papa predecessor noster Salomoni tunc regi Britanniae scribens, quod omnes episcopi regni ejus suffraganei essent Ecclesiae Turon. per litteras suas expressit, adjiciens tandem ut si contentiosus agere vellet, ad sedem ap. destinaret; ut quae esset sedes metropolitica per ejus judicium appareret. In aliis etiam litteris directis eidem Turon. Ecclesiam metropolim esse Dolen. Ecclesiae, sicut ex praedecessorum suorum monimentis et exemplis priorum patere dicebat, asseruit et Festiniano Dolen. antistiti scribens quod Turon. Ecclesia metropolis ejus esset se comperisse, sicut ex litteris ejus apparet rescripsit; necessarium esse adjiciens ut eam Dolen. episcopi sequerentur et ipsam in negotiis suis adirent, nec exquirere ipsius judicium detrectarent, sicut per monimenta praedecessorum suorum et exempla priorum dicebat ostendi; addito ut idem Festinianus se metropolitam nullatenus appellaret, quousque scripta Romanorum pontificum, quae in acceptione pallii ejus antecessores acceperant, destinaret; cum in regestis Siri et Adriani nullatenus invenisset quod Bestovaldo et Junemeno praedecessoribus ejusdem Festiniani, sicut scripserat, usum pallii concessissent. Praeterea Joannes papa praedecessor noster episcopis Britanniae interdixit ne juri Ecclesiae Turon. resisterent super omnibus quae Turon. archiepiscopus ad suam pertinere metropolim asserebat, donec utraque partium ad apostolicam sedem accederet, ut ibidem eadem causa finiretur; adjiciens quod si aliter agerent, se scirent excommunicationis sententiae subjacere et ab omni ecclesiastico beneficio esse suspensos. Quem piae record. Leo papa successor ipsius postmodum imitatus, se in scriptis veterum reperisse asseruit omnes episcopos Britanniae Turonen. archiepiscopo subjacere; adjiciens quod cum ad eum in Remen. concilio super hoc quaestio delata fuisset, statuerat ut Dolen. pseudoarchiepiscopus cum suis subjectis Rom. concilio interesset, non solum super hoc, sed etiam de simonia responsurus; quod quia implere contempsit, eum et omnes episcopos qui ei adhaeserant excommunicationis sententia innodavit; sic scilicet, ut nec peragerent divinum officium nec audirent nec etiam benedicere attentarent. Tandem vero cum utraque partium super hoc coram felicis record. Gregorio papa VII praedecessore nostro diutius litigasset, idem Gregorius post longam discussionem in Romana synodo, utraque parte praesente et causa non sine multo labore discussa, contra Dolen. Ecclesiam sententiam promulgavit; ut nisi forte Britanni a subjectione ejusdem Ecclesiae se possent authentica sedis apostolicae auctoritate fueri, Turonen. Ecclesiam matrem suam et metropolim recognoscerent et eam quam decet metropolitanum subjectionem et obedientiam Turonen. archiepiscopo exhiberent, usu pallii tunc Dolen. electo reservato, sic tamen ut nullus successor ejus ad dignitatem hujusmodi aspiraret, sed tam ipsi quam caeteri episcopi Britanniae sub Turonen. archiepiscopi magisterio perpetuo permanerent. Ad quod melius cognoscendum idem Gregorius legatus sedis apostolicae in provinciam destinavit: qui congregato concilio Xanctonis, auditis propositis, cum Dolensis Ecclesia nullum ad suae defensionis praesidium apostolicae sedis privilegium induxisset, sed quasdam litteras potius sub nomine Adriani papae confectas, quas P. clericus Dolen. antistitis, ipso audiente ac tacente, in regesto Rom. Ecclesiae se mentitus fuerat reperisse et quas idem antistes falsatas esse in versiculo, in quo de datione pallii fiebat mentio, recognovit, quod Gregorius sub conditione statuerat pure curaverunt et simpliciter diffinire; scilicet ut tam idem Dolen. quam caeteri Britanniae episcopi perpetuam deinceps subjectionem et obedientiam exhiberent archiepiscopo Turonensi. Quod praedictus Dolen. in manu dicti Gregorii papae post datum judium promiserat se facturum. Quamvis autem praedictorum Joannis, Leonis, Gregorii et legatorum ejus pars eadem authentica non haberet, ea tamen authentica esse per bonae memoriae Urbani II authenticum demonstravit. Cumque postmodum R. Dolen. episcopus memorati Urbani papae se conspectui praesentasset, juramento firmavit quod praedictus Gregorius praed. ejus, salva querimonia Turonen. Ecclesia, pallii usum concesserat, sic tamen ut si etiam Dolen. Ecclesia in causa succumberet, usum pallii nihilominus retineret: quod per quasdam litteras ejusdem Gregorii ostendere nitebatur; propter quod Urbanus ei pallium indulsit. Caeterum cum R. Turonen. archiepiscopus ad ejus praesentiam accessisset et quod per eumdem Gregorium et legatos ejus diffinitum fuerat demonstrasset, idem Urbanus de consensu partium certum terminum partibus assignavit: ad quem si qua partium non veniret, causae suae periculum sustineret. Unde Turonensi ad terminum veniente, Dolensi vero per nuntium suum excusationes solummodo praetendente, minus legitimas, causa cognita, de consilio fratrum suorum sancivit ut tam Dolensis quam caeteri episcopi Britanniae Turonen. Ecclesiam suam esse metropolim recognoscerent et debitam ei reverentiam exhiberent, nec ullo ulterius tempore post Roll. obitum ad usum pallii Dolen. episcopus aspiraret; sicut in ejus authentico perspeximus contineri. Idem etiam Urbanus episcopis Britanniae suam sententiam denuntians, praecepit ut Turonen. sicut archiepiscopo suo in posterum obedirent. Cum autem postmodum tempore bonae memoriae Lucii papae secundi causa eadem fuisset ad apostolicae sedis audientiam procurante Dolen. Ecclesia revocata, ipse utraque parte praesente latam ab eodem Urbano papa sententiam confirmavit, et Turonen. Ecclesiam super Dolensis et aliorum episcoporum Britanniae obedientia per baculum investivit; praecipiens ut tam Dolensis quam caeteri episcopi Britanniae Turon Ecclesiae tanquam propriae metropoli subjacerent et ei debitam obedientiam et reverentiam exhibere curarent; hac tamen moderatione habita, ut G. tunc Dolen. episcopus retineret usum pallii, quoad viveret, et Romano tantum pontifici subjaceret, sed post ipsum nullus Dolen. episcopus ad usum pallii aspiraret, sicut in ostenso nobis ipsius authentico privilegio continetur. Qui etiam Briocen. et Trecor. episcopos ab obedientia Dolen. absolvit et ut Turonensi archiepiscopo reverentiam et obedientiam exhiberent injunxit; adjiciens quod, si mandati essent apostolici contemptores, sententiam quam Turonensis proferret in eos, ratam haberet et faceret inviolabiliter observari. Mandans etiam comiti et baronibus Britanniae ut sententiae nullatenus obviarent, sed eam paterentur exsecutioni mandari, alioquin, ratam haberet sententiam quam Turonensis archiepiscopus in contradictorem quemlibet promulgaret. Hanc autem ejusdem Lucii sententiam Eugenius et Anastasius successores ipsius auctoritate apostolica confirmarunt et idem Eugenius ratam habuit excommunicationis sententiam quam in Dolenses et Briocenses clericos E. tunc Turon. archiepiscopus, propter eorum inobedientiam, promulgarat. Tandem vero Dolensi Ecclesia sententiae parere coacta, Hugonem tunc electum suum consecrandum per decem Dolen. canonicos et clericos cum decreto capituli subscriptiones canonicorum omnium continente absolutione recepta ab archiepiscopo Turon eidem archiepiscopo praesentavit et ei professionem fecit, sicut alii suffraganei archiepiscopo suo facere consueverunt, ac rediens a clero et populo Dolen. fuit cum processione receptus. Et licet idem H. postmodum, sicut ab adversa parte proponitur, pallium et absolutionem obedientiae, quam in consecratione sua exhibuerat Ecclesiae Turonensi, tacita de latis sententiis veritate et falsitate suggesta, scilicet quod ille qui tunc in Dolenen. Ecclesia praesulatus gerebat officium, fraudem adhibuerat nec sufficienter partem Dolen. Ecclesiae defenderat, a sede apostolica impetrasset, rediens tamen eidem archiepiscopo debitam obedientiam exhibere curavit et se teneri recognovit eidem, ad concilium ejus vocatus accessit et tam ei quam J. ejusdem archiepiscopi successori obedientiam, sicut suo Metropolitano, reverenter impendit, sicut per testes fuerat legitime comprobatum. Qui cum tandem, quia transgressus fuerat proprium juramentum, ab eodem J. fuisset excommunicationis vinculo innodatus, tandem caecitate percussus, poenitens et de perjurio sponte confessus, absolutionis ab eo beneficio impetrato, annulum etiam ei resignavit: quod totum per testes fuerat comprobatum. Idem quoque Adrianus in litteris quas pars adversa super pallio eidem H. concesso inducit, inter caetera protestatur quod quia super controversia proposita plenam non potuerat cognitionem habere, cum altera pars in negatione consisteret et se non habere mandatum penitus affirmaret, nihil ab eo fuerat super eodem negotio terminatum. Felicis etiam recordationis Alex. papa praedecessor noster de sententia Lucii, confirmatione Eugenii et Anastasii, concordia H. et pallio ipsi H. ab Adriano papa concesso habita mentione, Turonensi Ecclesiae in Dolensem jus metropoliticum reservavit, mandans Dolen. capitulo ut si forsan in personam idoneam convenisset, eam Turonensi archiepiscopo confirmandam et consecrandam, si electionem factam inveniret canonice, praesentaret et consecraturus ei debitam obedientiam et reverentiam secundum Ecclesiae consuetudinem exhiberet; adjiciens, quod si per legatos sedis apostolicae eorum esset electio confirmata et electus etiam consecratus, nihilominus ad eumdem archiepiscopum vocatus accederet et ei obedientiam exhiberet. Quod si forsan ab eo vocatus ad praesentiam ejus infra tres menses accedere non curaret, ex tunc idem Alexander ipsum ab administratione temporalium et exsecutione officii, quod post electionem susceperat, suspendebat; sicut per ejus authentica patuit manifeste. Nec nocuit nec nocere potuit Ecclesiae Turon. quod idem Alexander forte in favorem Dolen. electi citavit partes, testes recepit et aliis recipiendos commisit, cum non in praejudicium alterutrius partium id intelligatur egisse; praesertim cum tibi etiam ad Turon. metropolim evocato, Dolen. dioecesis in pulsatione campanarum et causarum delatione detulerit, et abbas Sancti Jacuti, qui est de Dolen. dioecesi, ad concilium tuum vocatus accesserit et tibi etiam curaverit obedientiam exhibere. Nos ergo, diligenter auditis quae fuerunt hinc inde proposita et rationibus et allegationibus partium cum instrumentis et attestationibus sufficienter inspectis, de fratrum nostrorum et tam archiepiscoporum quam episcoporum existentium apud apostolicam sedem consilio petitionem Dolen. Ecclesiae interlocuti sumus non esse aliquatenus admittendam, cum probatum non esset Dolen. Ecclesiam in libertatis possessione, sed Turonensem potius in subjectionis ipsius possessione manere. Ad abundantiorem autem cautelam, ab eodem electo coram fratribus nostris quaesivimus si Dolen. Ecclesia jam probasset vel adhuc posset probare dolum quem praefatus G. Dolen. archiepiscopus dictus est commisisse, per quem pars Dolen. Ecclesiae remansisse proposita fuerat indefensa. Qui respondit quod dolus ille nec probatus fuerat nec poterat comprobari; cum saepedictus G. et qui cum eo venerant in Apuliam transeuntes nunquam postea remearint. Et quamvis causa non super proprietate, super qua saepe fuerat sententialiter diffinitum, sed super possessione tantum subjectionis et libertatis commissa sub certa forma fuisset, ad omnem tamen occasionem tollendam, liberam ei concessimus facultatem ut ex his quae acta fuerant adhuc summatim de proprietate proponeret, si quid posset rationabiliter allegare. Audientia ergo sibi propter hoc publica in consistorio bis indulta, quia praeter praemissa nihil ad commodum partis suae potuit allegare, cum quasi praenosceret quod deberet in causa succumbere, electioni renuntiare voluit in manibus nostris et a commissa sibi et sociis suis a Dolen. capitulo super eadem causa procuratione cessare. Nos autem nolentes hominum malitiis indulgere, nec renuntiationem recepimus nec passi fuimus ut a commisso sibi et sociis suis a Dolen. Ecclesia super eadem causa procuratoris officio resiliret. Ipso igitur nihil quod ad causam suam faceret postmodum proponente, cum ipsum negotium diu quidem cum multa diligentia nos et fratres nostri sufficientissime discusserimus, praemissis et aliis multis rationibus per idoneos advocatos ab utraque parte prudenter inductis, quas propter prolixitatem superfluam in hac pagina praetermisimus adnotare, de communi fratrum nostrorum consilio, auctoritate Dei omnipotentis et beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostra, utraque parte praesente, praedictas praedecessorum nostrorum sententias confirmantes, decernimus, statuimus et sancimus ut Dolen. Ecclesia perpetuis semper temporibus suffraganea plene subjaceat Ecclesiae Turonen. et debitam ei tanquam suae verae metropoli reverentiam et obedientiam cum aliis suffraganeis Ecclesiae Turon. impendat, nec unquam Dolen. episcopus ad pallii usum aspirêt. Et ne causa toties diffinita de caetero valeat in contentionis scrupulum refricari, si qua posthac instrumenta vel argumenta pro parte Dolen. Ecclesiae possent quomodolibet inveniri, nos auctoritate apostolica nihil ea penitus valitura censemus. Nulli ergo, etc., diffinitionis, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, Kal. Junii, indictione II, incarnationis Dominicae anno 1199, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno secundo. LXXXIII. ARCHIEPISCOPO ET CAPITULO TURONENSI. De eodem argumento. (Laterani IV Non Junii.) Ad convincendam malitiam et improbitatem eorum qui contra rationes et jura venire non metuunt, sedes apostolica consuevit rigorem et severitatem aliquoties temperare; ut vincens in bono malum, omnem auferat materiam murmurandi. Hoc enim quidam praedecessorum nostrorum in causa quae vertebatur inter Turon. et Dolen. Ecclesias fecisse noscuntur, qui, contra res judicatas et per sententias sedis apostolicae saepius diffinitas, Dolensi audientiam in judicio praestiterunt: cum contra res judicatas nullo juris remedio valeat attentari; ita quod et judicis inferioris sententia, quae legitima non est appellatione suspensa, postquam in rem transierit judicatam, ut contra jus litigatoris prolata, retractari de jure non debet, ut sic finis litibus imponatur. Nos quoque postquam causam illam, quae commissa fuerat a bonae memoriae Alexandro et Lucio praedecessoribus nostris inter ipsas Ecclesias super possessione tantum subjectionis et libertatis, rationibus utriusque partis et allegationibus cum instrumentis et attestationibus diligenter auditis et cognitis, pro Turonensi contra Dolensem canonice terminavimus, ad abundantiorem cautelam benignam adhuc ipsis Dolensibus indulsimus facultatem ut, quoniam in examinatione illius causae multa fuerunt in diversis articulis coram nobis et fratribus nostris utrinque de proprietate proposita, summatim, non quasi litem contra priores sententias contestando, sed ut ex his quae fuerunt actitata, de proprietate, si possent, aliquid plenius et efficacius allegarent, per quod forte posset ostendi an aliquid fuerit omissum, sicut ipsi frequentius asseruerant, propter quod ipsa Dolen. Ecclesia in prioribus judiciis remanserit aliquatenus indefensa. Sed cum praeter illa quae prius multipliciter allegaverant, nihil postea commodius allegarent, Nos ex allegationibus ipsis nihil penitus audientes quod contra vires priorum sententiarum animum nostrum posset aut deberet aliquo modo movere dictas praedecessorum nostrorum sententias confirmavimus, statuentes ut Dolen. Ecclesia tanquam suae verae metropoli perpetuis semper temporibus suffraganea plene subjaceat Ecclesiae Turonen. nec unquam Dolen. episcopus ad pallii usum aspiret. Et, ad omnem malitiam convincendam, decrevimus ut ne lis toties diffinita posset ulterius refricari, si qua post haec argumenta vel instrumenta pro parte Dolen. Ecclesiae contingeret inveniri, tanquam nihil penitus valitura, omni prorsus utilitate carerent. Ut autem de ordine processus istius nulla possit in posterum dubitatio suboriri, has vobis litteras ipsum processum compendiosius continentes duximus in testimonium concedendas. Datum Laterani, IV Nonas Junii. LXXXIV. REGI FRANCORUM. De eadem re. (Laterani, II Kal. Junii.) Ventilata diutius et quasi frustra saepius sopita contentio, quae inter Turonen. et Dolen. Ecclesias vertebatur, usque adeo statum generalis Ecclesiae hactenus molestavit, ut non solum Dolen. doleret Ecclesia, et metropolis Turon. turbaretur, sed praedecessorum nostrorum aures utriusqus saepius querela pulsaret, et ipsi frustra quodammodo visi fuerint laborasse. Nam etsi frequenter ad Romanam curiam quaestio ipsa perlata fuisset, et per multos praedecessores nostros non tantum semel sopita, sed saepe, nihilominus tamen super ea nos oportuit laborare; nec fuit per Dei gratiam labor noster inanis, sed principium nostrum finis est debitus subsecutus. Siquidem cum utraque partium ad citationem nostram apostolico se conspectui praesentasset, auditis quae fuerunt hinc inde proposita, rationibus, allegationibus et attestationibus, et instrumentis partium diligenter inspectis, de communi fratrum nostrorum consilio sententiam dictavimus pro Ecclesia Turonensi, auctoritate apostolica decernentes ut Dolen. Ecclesia suffraganea semper existat Ecclesiae Turonensis, et ei tanquam suae verae metropoli reverentiam, honorem, et subjectionem semper impendat, nec ullo unquam tempore ad usum pallii episcopus Dolensis aspiret. Ideoque serenitatem regiam monemus et exhortamur attentius, ac per apostolica tibi scripta mandamus quatenus latam a nobis sententiam, quantum in te fuerit, et tu ipse conserves ulterius et facias ab aliis observari, eamdem Ecclesiam Turon. in suis justitiis et manutenens et defendens. Datum Laterani, II Kal. Junii. LXXXV. (Datum eadem.) In eumdem modum comitissae et A. filio ejus et universis baronibus Britanniae, usque ad verbum observari, Turon. Ecclesiam vestram recognoscentes metropolim et ad eam in quibus necesse fuerit, devote et humiliter currentes. Alioquin, sententiam quam in vos propter hoc canonice tulerit Ecclesia Turonensis, ratam habebimus et faciemus auctoritate nostra inviolabiliter observari. Datum eadem. LXXXVI. (Datum eadem.) In eumdem modum clero et populo Dolen., usque ad verbum aspiret. Ideoque universitati vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus latae a nobis sententiae devote ac sine omni contradictione parentes, Turonen. Ecclesiam, videlicet metropolim vestram, curetis humiliter revereri et ad eam in quibus necesse fuerit et jus metropolitanum postulat, recurratis. Alioquin, sententiam quam in vos propter hoc canonice tulerit, ratam habebimus et faciemus auctoritate nostra inviolabiliter observari. Datum eadem. LXXXVII. In eumdem modum capitulo Dolen., usque ad verbum recurratis. Volumus etiam et sub eadem sententia districte praecipimus quatenus dilectum filium electum vestrum consecrandum venerabili fratri nostro Turon. archiepiscopo, omni appellatione, contradictione et occasione cessantibus, praesentetis; qui ei more suffraganeorum Turon. Ecclesiae professionem faciat et obedientiam promittat. Quod nisi infra duos menses, postquam requisiti fueritis, volueritis adimplere, sententiam quam propter hoc idem archiepiscopus in vos canonice tulerit ratam habebimus et faciemus, auctore Domino, inviolabiliter observari. LXXXVIII. (Datum, ut supra. ) In eumdem modum archiepiscopo Rothomagen. et suffraganeis ejus usque ad verbum aspiret. Ideoque fraternitati vestrae per ap. scripta mandamus quatenus latam a nobis sententiam, quantum in vobis fuerit, et vos observetis ulterius et faciatis ab aliis observari nec alicui de Dolen. dioecesi chrisma vel alia sacramenta ecclesiastica ministretis, nisi de consensu Ecclesiae Turonensis. Sententiam insuper quam venerabilis frater noster archiepiscopus Turonen. in dilectos filios electum et capitulum Dolen. propter contumaciam seu inobedientiam eorum canonice tulerit, usque ad satisfactionem congruam per dioeceses vestras ratam faciatis et firmam haberi. Datum, ut supra. LXXXIX. PRIORI ET CONVENTUI DE NOSTLAT. De confirmatione privilegiorum. (Laterani, II Non. Julii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum assensu, de Felechiurche, de Fedrestam, de Batteleya et de Warnefeld ecclesias, quas monasterio vestro bonae me. B. Eboracen. archiepiscopus canonice contulit, sicut eas juste ac pacifice possidetis, et in authentico ipsius archiepiscopi plenius continetur, vobis et per vos monasterio vestro auctoritate apo. confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Decernimus ergo, etc. Datum Laterani, II Nonas Julii. XC. PRIORI ET CANONICIS DE S. OSWALDO. Ejusdem argumenti. (Laterani, III Id. Junii.) Justis petentium, etc. usque ad verbum assensu, Ecclesias de Boolton, de Sudcherchebi, de Rouvelle et de Felechurche, sicut eas juste ac pacifice possidetis, ad exemplar felicis recordationis C. papae praedecessoris nostri, vobis et per vos Ecclesiae vestrae auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti pagina communimus. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, III Idus Junii. XCI. MASSILIEN. ET AGATEN. EPISCOPIS. Ut curam suscipiant restaurandi monasteria in insulis Arearum. (Laterani, IV Id. Junii.) Cum dilectus filius abbas de Floreia nuper ad nostram praesentiam accessisset, nobis exposuit diligenter et hoc ipsum abbatis insularum et aliorum quorumdam litterae continebant, quod in insulis Arearum fratres Cistercien. quondam fuerant commorati; sed eis in captivitatem paganorum deductis, quoniam locus mari erat vicinus, illuc se quidam regulares canonici transtulerunt, qui licet jam per annos triginta canonicorum regularium habitum portavissent, opera tamen contraria regularibus faciebant; sed ad se, Domino inspirante, reversi, monasticum ordinem ibidem plantari volebant secundum Cistercien. instituta, quod etiam dioecesanus episcopus affectabat. Unde nos ad abbatis ipsius instantiam venerabili fratri nostro Arelaten. archiepiscopo dedimus in mandatis ut si dioecesani episcopi et eorumdem fratrum in idipsum desideria convenirent, Cistercien. monachos institueret in insula memorata facturus de canonicis quod crederet expedire secundum canonicam honestatem. His igitur litteris impetratis, idem abbas de Floreia reversus ab propria, prius quam eas ad dictum archiepiscopum detulisset, cum venerabili fratre nostro Tolonen. episcopo ad locum memoratum accessit et omnium fratrum ibidem manentium in tantum obtinuerunt assensum pariter et favorem, quod abbas insularum claves domus et seipsum in manibus alterius abbatis tradidit, professione facta cum quibusdam ex canonicis de Cistercien. ordine in posterum observando. quod et quidam canonicorum in manu ejusdem abbatis de Floreia sacramento praestito firmaverunt, osculo dato eidem, quod usque in finem in eodem ordine permanerent. Aliis promittentibus per juratoriam cautionem quod per se vel alios contra factum istud de caetero non venirent; jurantibus reliquis quod super provisione sua starent arbitrio episcopi memorati, et nobilis viri G. de Fossa sacristae, qui aberat, assensu probato per testes: quod postmodum rediens est confessus. Consequenter vero idem episcopus et abbas de Floreia dicto archiepiscopo Arelaten. per suas litteras intimarunt quod dioecesanus episcopus et canonici memorati translationem Cistercien. fratrum illuc fieri unanimiter appetebant, quod acceptans archiepiscopus memoratus, factum eorum auctoritate qua fungebatur apostolica confirmavit, vices suas eis in hac parte committens, ut quae bene incoeperant de instituendo ibi ordine Cisterciensi, vice ipsius perducerent ad effectum. Cujus mandatis parentes humiliter et devote, quae ipsis injuncta fuerant curaverunt ducere ad effectum, dantes generali Cisterciensi capitulo in mandatis ut in praedicto loco suum ordinem instituere procurarent. Petebatur itaque pro jamdicto abbate de Floreia translationem factam ratam a nobis haberi et auctoritate sedis apo. confirmari, transgressores etiam et contradictores omnes, qui contra vota et juramenta praestita nitebantur quod ab eis factum fuerat impedire, canonica poena percelli. Caeterum. F. sacrista, P. Warardi, et P. Guil. coram venerabili fratre nostro P. Portuen. episcopo, quem ipsis et parti alteri dedimus auditorem, processum negotii aliter proponebant. Cum enim praedicto Arelaten. archiepiscopo causa fuerit a nobis sub forma, quam praemisimus, delegata, praefatus abbas accedens ad locum cum episcopo Tolonen. prius quam litteras nostras archiepiscopo praesentasset, qui juxta tenorem ipsarum de singulis debebat inquirere diligenter, motu proprio cum socia multitudine insulam occupavit, constanter affirmans quod eis volentibus vel nolentibus, locus idem pure ac simpliciter a nobis sibi fuerat assignatus. Cumque se in his gravari sentirent, abbate ipsorum eis omne auxilium denegante, qui contra quosdam de canonicis odium dicebatur et ingratitudinem concepisse, (unde in ipsorum dispendium super munitione armatos ponere non expavit, amota inde scala, ne facultas esset canonicis ascendendi (sedem apostolicam appellarunt. Sed dicti abbates nihilominus ab incoepta violentia desistentes, cum quosdam ex ipsis non possent corrumpere pecuniae sponsione, quod super his starent mandatis episcopi Tolonensis per violentiam cogere voluerunt. Cum autem nec quindecim dierum possent inducias obtinere, quas quidam ex ipsis ad deliberandum plenarie postularant, jurare compulsi fuerunt mandato dicti episcopi et G. de Fossa laici, qui eis arduae rupis praecipitium fuerat comminatus, se super praemissis quaestionibus parituros. Alii promiserunt in manu abbatis, probatione sibi annua reservata, quod regulam Cistercien. observarent. Aliqui vero nec juraverunt, nec promissionem aliquam facere voluerunt. Horum ergo tacita veritate, nominati episcopus et abbas de Floreia dicto archiepiscopo suggesserunt quod dioecesanus episcopus et omnes loci canonici super institutione Cistercien. unanimiter concordabant, et ita fuit ejus confirmatio impetrata. Sed cum paucis diebus elapsis, praefati canonici archiepiscopo cuncta quae gesta fuerant intimassent, ipse quod in praejudicium eorum factum fuerat, ipsis compatiens, revocavit, restituens eos ad omnia quae habuerant tempore illo quo litterae fuerant impetratae; licet posmodum possessionem eorum praetermisso juris ordine sequestrarit, contradictores omnes excommunicationis gladio percellendo. Et cum, canonicis ad restitutionem instantibus, confessiones et attestationes utriusque partis audisset, ad nos duxit ipsum negotium remittendum. Partibus itaque apud sedem apost. constitutis, canonici spoliati saepedictum abbatem de Floreia multipliciter arguebant. Primo, quod litteras a nobis per veritatis suppressionem et expressionem falsitatis studuerat impetrare. Suppressum enim fuerat in illis, quod Ecclesia de insulis Arearum ad Ro. Ecclesiam solummodo pertineret; sicut ipsius privilegia, quorum ad nos transcripta praefatus archiepiscopus destinavit, indicant evidenter. Falsitatis vero suggestio inde perpenditur, quod omnes canonici translationem ordinis cum dioecesano episcopo pariter affectabant: quod aliter esse ipsorum contradictio liquido arguebat. Sed neque saepedictus Tolonensis episcopus dioecesanus erat ipsorum, qui nullo mediante ad Ro. Ecclesiam pertinebant; unde ipsius consensus in hac parte pro nullo erat penitus reputandus. Secundo, quod per vim et dolum eos seduxit pariter et coegit ut quidam eorum votum emitterent, alii juramenta praestarent. Nos ergo rationibus et allegationibus partium per jamdictum episcopum Portuensem, qui eas in scriptis nobis exhibuit, plenius intellectis, quia constitit nobis de voto emisso et praestito juramento a canonicis Insularum quod regulam Cistercien. observarent, vel quod ordinationem hujusmodi nullatenus impedirent, cum utrumque servatum non vergat in dispendium salutis aeternae, nolentes viam perjuriis aperiri, non obstante violentia quae proponebatur illata, cum neque metum mortis continuerit neque corporis cruciatum, et ideo non debuerat cadere in constantes, nec obsistente dolo quo se proponebant fuisse seductos, cum talis dolus non tam ad circumventionem abbatis quam ad fatuitatem eorum debeat retorqueri, super restitutione petita silentium eis de consilio fratrum nostrorum duximus sententialiter imponendum. Verum quoniam saepedicti episcopus et abbas de Floreia, fines mandati per suae temeritatis audaciam excedentes, quod per jamdictum Arelaten. archiepiscopum, cui causa fuerat delegata, fieri debuisset, per se ipsos facere praesumpserunt et quia litterae per suppressionem veritatis et falsitatis expressionem fuerant impetratae, factum ipsorum tanquam minus legitimum per sententiam duximus irritandum. Et quia, secundum Apostolum, instantia nostra quotidiana est omnium Ecclesiarum sollicitudo continua, ne occasione praemissae discordiae locus idem remaneat destitutus et delictum personarum in damnum Ecclesiae convertatur, fraternitati vestrae per ap. scripta mandamus atque praecipimus quatenus Deum habentes prae oculis, ad ordinationem ipsius Ecclesiae vice nostra sollicitius intendatis; in qua per viros ejusdem ordinis, si fieri poterit, regularium canonicorum professionem et ordinem volumus reformari. Alioquin, ne locus idem remaneat deformatus, per fratres Cistercien. ordinis eumdem reformari volumus et mandamus, correctione praedictorum excessuum nobis in hoc articulo reservata: ita quod si per sollicitudinem et providentiam vestram locus idem Cisterciensibus fuerit assignatus, nullum, quo ad jus proprietatis, Ecclesiae Romanae praejudicium generetur: quod in plerisque monasteriis ejusdem ordinis novimus observari. Taliter autem mandatum apostolicum exsesequamini, ut fraternitatem vestram, de qua plene confidimus, debeamus merito commendare. Quod si praemissum locum Cistercientibus duxeritis conferendum, canonicis memoratis in locis idoneis per vos provideri volumus competenter. Nullis litteris, etc., praeter assensum partium, etc Datum Laterani, IV Idus Junii. XCII. EISDEM. De confirmatione privilegiorum. (Laterani, II Id. Junii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum assensu, ecclesiam de Cucheuvald. cum capell. de Silton. et de Brudeford et omnibus aliis pertinentiis suis, sicut eam juste ac sine controversia possidetis, vobis et per vos Ecclesiae vestrae auctoritate apostolica confirmamus, etc. Decernimus ergo, etc. Datum Laterani, II Idus Junii. XCIII. M. PRIORI ET CANONICIS DE NOVO BURGO. De confirmatione privilegiorum. (Datum, ut supra. ) Justis petentium, etc., usque ad verbum assensu, ecclesiam de Hovingham cum omnibus pertinentiis suis, sicut eam juste ac sine controversia possidetis, ad exemplar felicis recordationis C. papae praedecessoris nostri, vobis et per vos Ecclesiae vestrae auctoritate apostolica confirmamus, etc. Decernimus ergo, etc. Datum, ut supra. XCIV. MAGISTRO ET FRATRIBUS MILITIAE TEMPLI. Pronuntiatur pro illis adversus canonicos Sancti Quintini. (Laterani, Id. Junii.) Cum ex conquestione vestra jampridem ad audientiam sedis apostolicae pervenisset quod canonici Sancti Quintini vobis quasdam subtrahebant de illarum praebendarum oblationibus portiones quas, decedentibus canonicis seu quocunque modo cedentibus, percipitis annuales, felicis recordationis Lucius papa praedecessor noster causam ipsam sub hac forma venerabili fratri nostro Atrebaten. episcopo delegavit, ut, inspectis litteris quas super illis annualibus habebatis, si qua contra ipsarum continentiam substracta existerent, ea vobis, omni appellatione postposita, faceret resignari et jamdictis canonicis inhiberet districtius ne quid de proventibus quos percipere in Ecclesia ipsa debetis subtrahere aliquo modo praesumerent; quod si aliquatenus attentarent, ipsos districtione canonica coerceret. Episcopus vero, sicut ex authentico ipsius cognovimus, per authentica vestra cognovit quod quocunque modo praebendae illius Ecclesiae de persona ad personam transirent, earum annualia in integrum percipere debeatis et in usus vestros perpetuo possidere. Canonici vero quasdam obventiones, quas vocant panem, vinum, capones et quadragesimam exceperunt, occasione cujusdam transactionis quam inter eos et quemdam fratrem vestrum intercessisse coram Sansone bonae memoriae Remen. archiepiscopo affirmabant. Ad quod probandum licet testes plurimos induxissent, utrum tamen frater ille potestatem vel auctoritatem habuerit transigendi vel excipiendi, quod ex parte vestra constantissime negabatur, probare minime potuerunt. Episcopus autem, licet ex abundanti, nihilominus tres ex vobis bonae opinionis viros, tactis sacrosanctis Evangeliis, jurare fecit praedictum fratrem sic transigendi vel excipiendi potestatem vel auctoritatem nullatenus habuisse; nec quod litteras de ratihabitione habuerit, per dictos testes dictum fuerat vel probatum. Unde episcopus ipse totam integritatem ipsorum annualium vobis auctoritate apostolica adjudicavit, vos in adjudicatae rei possessionem inducens; a cujus sententia, licet in commissione appellationis fuisset subterfugium interdictum, canonici tamen nihilominus appellarunt. Cumque postmodum tidem fratres ad sedem apostolicam accessissent, felicis recordationis Urbanus papa praedecessor noster bonae memoriae Boboni Sancti Angeli diacono cardinali ipsum commisit negotium audiendum, ac postmodum fine debito terminandum. Qui, intellecta et cognita veritate, quod in commissionis litteris appellatio interdicta nec suam canonici fuerant persecuti, imo ei ex parte ipsorum interposito sacramento fuerat renuntiatum, jamdictam sententiam episcopi de mandato et auctoritate apostolica roboravit. Ne igitur sedatum litigium ulterius malignitate aliqua suscitetur. Nos episcopi memorati sententiam, sicut a praedicto cardinale de mandato est apostolico confirmata, ad exemplar memorati Urbani papae praedecessoris nostri ratam esse decernimus et praesentis scripti pagina communimus, statuentes ut nulli omnino hominum, etc. Datum Laterani, Idibus Junii. XCV. P. SANCTAE MARIAE IN VIA LATA DIAC. CARDINALI, APOSTOLICAE SEDIS LEGATO. Electio Camerac. episcopi cassatur. (Laterani, XIII Kal. Julii.) Cum enormes excessus relinqui non debeant impuniti, ne forte trahantur a praesumptoribus in exemplum, nos, qui, licet indigni, speculatoris officium super universam Ecclesiam exercemus, summo debemus studio providere ne, quod contra disciplinam ecclesiasticam enormiter attentatur, in confusionem ipsius remaneat segniter incorrectum; quia quod contra leges praesumitur, per leges dissolvi meretur. Sane cum olim nobis denuntiatum fuisset quod H. Cameracen. electus electionis suae tempore in minoribus esset ordinibus constitutus, et quod post electionem suam per venerab. fratrem nostrum Remen. archiepiscopum Sanctae Sabinae cardinalem confirmatam, de mandato ipsius per venerab. fratrem nostrum Atrebaten. episcopum fuerat in acolythum et subdiaconum ordinatus et quod viduam duxerat in uxorem, de qua filium susceperat qui in praepositura Sancti Petri Duacen. ei nullo mediante successit et quod ita incurvus existeret quod de jure non posset aliquatenus promoveri, venerabili fratri nostro episcopo Parisiensi dedimus in mandatis ut vocatis ad praesentiam suam quos nosceret evocandos, et inquisita tam super praemissis omnibus quam publica fama diligentius veritate, quod inveniret, per suas nobis litteras intimaret, Mandavimus etiam ei, ut Cameracen. capitulo ex parte nostra districtius inhiberet ne, si etiam dictus electus electioni renuntiaret spontaneus, ad nominationem vel electionem procedere attentarent; cum in eo essent merito puniendi, in quo videbantur taliter deliquisse. Dicto etiam Atrebaten. episcopo dedimus in mandatis ut hujusmodi veritatem negotii per suas litteras nobis intimaret. Caeterum memoratus Parisiensis episcopus mandati nostri diligens exsecutor, inhibitione facta Cameracen. capitulo juxta formam apost. mandati ne ad electionem procederent, etiamsi idem electus voluntate propria resignaret, ipsius electi confessionem audivit, testium depositiones recepit et omnia redacta in scriptis sub sigillo suo ad nostram curavit praesentiam destinare: quae ad majorem cautelam sub bulla nostra tibi duximus remittenda. Nos igitur cum fratribus nostris super hoc deliberatione habita diligenti, de ipsorum consilio discretioni tuae per apostolica scripta mandamus quatenus cum, sicut ex litteris ipsius Parisien. tibi plene patebit, per ipsius electi confessionem constiterit quod electionis suae tempore solam clerici tonsuram habuerit et ex litteris dicti Atrebaten. episcopi nobis constiterit quod ipse eum de mandato dicti archiepiscopi post confirmationem ipsius in acolythum et subdiaconum ordinaverit et, sicut ex depositionibus testium patuit, non in jejuniis quatuor temporum, sed potius eodem die Dominico, cum etiam idem electus confessus fuerit quod de vidua filium suscepisset, qui ei per electionem capituli Sancti Petri Duacen. in praeposituram nullo successerat mediante, cum ex inspectione corporis ejus, ipsius sit incurvitas manifesta, etsi tanta non sit quin posset reprehensionis vitio promoveri, si alia non obstarent, cum ipse etiam electionis suae tempore fuerit protestatus quod quia solam tonsuram habebat et erat corpore debilis, eligi non poterat nec debebat, cum conscientia dicti Parisien. episcopi, cui volumus, quia prudenter processit in inquisitione, deferri, memoratum electum et capitulum Cameracen. ad locum convoces competentem et si electus ipse vel venire distulerit vel veniens infra triduum cedere sponte noluerit, electionem ipsius, omni prorsus contradictione et appellatione ces., denunties irritam et inanem. Inhibens districtius capitulo memorato ne ad electionem procedere ulla prorsus occasione praesumant, cum in eo sint puniendi in quo peccarunt. Postmodum vero personam aliquam scientia et honestate perspicuam, per quam Cameracen. Ecclesia in spiritualibus proficere valeat et in temporalibus reformari, ei appellatione remota praeficias in pastorem; tam canonicos quam homines Cameracen. Ecclesiae ad impendendam ei reverentiam et honorem per censuram ecclesiasticam appel. remota compellens et compescens districtione simili resistentes. Datum Laterani, XIII Kal. Julii. XCVI. ILLUSTRI REGI UNGARIAE. Ut episcopo Watiensi de ablatis ex ecclesia thesauris satisfaciat. (Laterani, XI Kal. Julii.) Inter universi orbis provincias apostolica sedes regnum Ungariae speciali quadam praerogativa dilexit ob merita regum ipsius ac praecipue ob ferventis devotionis constantiam et inviolabilis sinceritatis affectum, quem inclytae recordationis Bela rex Ungariae, pater tuus, circa sacrosanctam Rom. Ecclesiam matrem suam fere semper exhibuit, ad exaltationem ipsius, augmentum Ecclesiarum regni sui et honorem omnium clericorum tam humiliter quam potenter intendens. Nos etiam sperantes quod in filio paternae vigeat devotionis affectus et tua regia celsitudo sic eidem patri tuo in proposito sicut in regno, sic in voluntate sicut in dignitate succedat, ad integritatem regni et tui honoris augmentum efficaciter intendimus hactenus et adhuc intendere non cessamus; sperantes quod et tu eo fortius in nostra et Ecclesiae Rom. devotione persistas, quo amplius nostram circa te ac regnum tuum expertus fueris gratiam et favorem fratrum. Verum, quanto sincerius regiae serenitatis diligimus incrementum, tanto amplius contristamur, quando ea de tuis actibus ad nostram audientiam perferuntur, quae circa te provocent divinae indignationis offensam, et in injuriam apostolicae sedis et tuae videantur famae dispendium redundare. Sane pervenit ad audientiam nostram quod in prima transactae observantiae quadragesimali hebdomada, quarta feria quatuor temporum, circa crepusculum noctis, venerabili fratre nostro Watiensi episcopo cum canonicis suis completorium decantante, accedens ad ecclesiam Watiensem, claves sacrarii exhiberi tibi et episcopum de ecclesia egredi praecepisti. Cumque ipse positas sibi formidans insidias, cum ipsa hora ei multae suspicionis certius ingereret argumentum, obtemperare jussioni regiae recusaret, ostium sacrarii mandasti violenter infringi; et cum idem episcopus et canonici propter hoc conversi ad Dominum cum lacrymis decantarent, Aspice, Domine, de coelo sancto tuo et cogita de nobis (Psal. CXVIII, 132), tu, quasi moleste ferens quod divinum auxilium implorabant, irruens in episcopum, ipsum a summo gradu, quod est ante altare, usque in pavimentum violentis manibus attraxisti et pavimento allisum tradidisti non minus violentis tuorum manibus de ecclesia extrahendum. Ipso igitur de ecclesia violenter ejecto et relicto quodammodo semivivo, fracto sacrarii ostio et scriniis violatis, thesaurum ecclesiae occupasti et patrimonium ejusdem episcopi, quod domui cuidam religiosae, quam ipse de novo fundaverat, concesserat intuitu pietatis, fecisti pro motu voluntatis propriae confiscari. Postmodum vero, cum idem episcopus propter hoc in ecclesia sua taliter violata divina prohibuisset officia celebrari, tu decimas sibi denegari fecisti, ac vetuisti nuntiis ejus sub poena privationis oculorum, ne regnum tuum egredi attentarent, quasi tacite prohibens ne ad apostolicam sedem accederent super his querimoniam delaturi. Quia igitur saluti tuae consulere cupimus et potius animae quam corpori providere, cum nobis non constiterit de praedictis, serenitatem regiam monemus et exhortamur in Domino, et in remissionem injungimus peccatorum, per apost. scripta mandantes, quatenus taliter quae praedicta sunt corrigas per te ipsum, taliter episcopo satisfacias memorato, imo potius sedi apostolicae, quam laesisti, taliter Watien, ecclesiae damna restaures, quod nos ad id severitatis ecclesiasticae manum apponere non cogamur. Alioquin, quantumcunque personam tuam in Domino diligamus, quia tamen potius Deo quam homini volumus complacere, dissimulare non poterimus quin in te et terram tuam exerceamus canonicam ultionem. Certe priorum exempla te potuerant ab hujusmodi revocare et a tanta praesumptione tuam debuerant compescere voluntatem. Legisti enim, vel forsan audivisti quod cum Heliodorus aerarium quod erat Hierosolymis spoliaret, percussus ab angelo exspirasset, nisi pia ei subvenisset oratio sacerdotis. Balthasar, dum, spoliato templo, vasis sacris in convivio uteretur, articulos manus regni sui terminum notavit in pariete depingentis. Pompeius, non quia spoliavit, sed quia intravit solummodo sancta sanctorum, de semper victore victus effectus, commissum jugulo expiavit. Sano igitur ductus consilio, per condignae satisfactionis effectum tantae praesumptionis reatum studeas abolere; ne praeter canonicae districtionis rigorem, quem debes merito formidare, Deus, ultionum Dominus, qui reddit retributionem superbis, in te ac regnum tuum injurias dicti pontificis, imo suas potius graviter ulciscatur. Datum Laterani, XI Kalendas Julii. XCVII. (Datum, ut supra. ) In eumdem fere modum scriptum est Colocen. archiepiscopo usque ad verbum cogamur. Ideoque fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus regem ipsum ad implendum mandatum apostolicum salubriter moneas et tam efficaciter quam diligenter inducas. Quod si nec mandatis nostris nec monitis tuis acquiescere forte voluerit, tu cum suffraganeis tuis, si unquam fieri poterit, id studeas ad honorem apostolicae sedis et nostrum et tam praedicti episcopi quam ecclesiae Watien. utiliter emendare. Quod si per studium et sollicitudinem tuam id fieri forte non poterit, praesentium tibi auctoritate in virtute obedientiae districte praecipiendo mandamus ut, postpositis gratia et timore, solum Deum habens prae oculis, sicut de tua discretione confidimus, inquiras de praedictis omnibus diligentius veritatem, et quod inveneris per tuas nobis cures litteras intimare; ut, re cognita, apostolicum a nobis procedat edictum per quod tantae praesumptionis audacia districtione canonica feriatur. In hoc enim proposuimus experiri, si magis terrenum regem metuas quam coelestem et an honorem Ecclesiae gratiae regi anteponas Datum, ut supra. XCVIII. ABBATI SANCTAE CRUCIS ET SANCTI LEUFREDI CONFESSORIS, EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De confirmatione privilegiorum. (Laterani, XIII Kal. Julii) Piae postulatio voluntatis, etc., usque ad verbum statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam in eodem loco institutus, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo ecclesia memorata sita est cum omnibus adjacentiis quae ad eamdem ecclesiam pertinent, ex dono Auduini quondam Ebroicen. episcopi, ecclesiam Sancti Petri de Fontanis cum decimis et manso presbyteri et aliis quae ad eamdem ecclesiam pertinent; ecclesiam Sancti Germani de Escardenvilla cum decimis suis et triginta solidis solitae pensionis, ecclesiam Sancti Pauli de Cruce cum medietate ejusdem villae, decimis et annua pensione quindecim librarum Andegavensium; ecclesiam Sancti Remigii de Calliaco cum eadem villa et appendiciis suis, cum decimis et annua pensione quadraginta solidorum, ecclesiam de Grovilla cum decimis et uno manso, ecclesiam de Wivilla cum decimis in toto feudo de Monteforti, excepto dominico Thomae de Planca et dominico Rog. de Wivilla, quantum pertinet ad mensam eorum, ecclesiam de Trunco cum decimis suis in feudo Galerani de Mara et uno manso, et 20 sol. Andegaven. solitae pensionis. Ecclesiam de Alpegart cum decimis de feudo Willelmi de Essarris et de feudo Hugonis militis et uno manso et aliis quatuor hospitibus; ecclesiam de Campenart cum eadem villula et pertinentiis suis et pensione solidorum quinque Andegavensium; ecclesiam de Mersi cum decimis suis, ecclesiam de Allega cum decimis suis, ecclesiam de Cahaniis cum decimis suis et tribus partibus hospitum, ecclesiam de Dardeis cum decimis suis et pensione 10 solidorum Andegavensium; ecclesiam de Venabulis cum decimis suis et terris eidem ecclesiae pertinentibus; ecclesiam Sancti Albini de Wallon cum decimis suis, ecclesiam de Bruolio cum decimis et pertinentiis suis, ecclesiam de Salleio cum decimis et terris eidem pertinentibus, ecclesiam de Tonaio cum medietate Altenag. terris et decimis de feudo Ric. ejusdem villae domini; ecclesiam Sancti Georgii de Esserra cum eadem villa et pertinentiis suis et 20 sol. sterlingorum annuae pensionis; capellam Sanctae Mariae in eadem parochia sitam, ecclesiam Sancti Remigii de Besu cum hospitibus, terris et decimis de feudo Joannis de Gisorz, et aliis hospitibus et terris, et nemore allodiariorium Reg.; ecclesiam Sancti Albini de Besu cum terris ei pertinentibus, capellam Sanctae Austrebertae cum pertinentiis suis; capellam Sancti Dionysii de Bansicort cum decimis de feudo Osmundi monnarii apud sanctum Eligium, decimam de feudo Hugonis de Seusei apud Nenvillam; decimam Wil. de Maudiut apud Ludervillam, de feudo Willel. Pelet. apud Aamercort.; decimam de feudo Matthaei de Gamachiis apud Manevillam, duas partes decimarum de feudo Pagani de Sancto Luciano et de feudo Orselli et de feudo Flooldi; in parochia Sancti Dionysii de Formam, ecclesiam ipsam cum parte decimarum, ecclesiam Sancti Andreae de Autuliolo cum tertia parte decimae, et pensione duorum sol., eleemosynam de insula quae dicitur Guernere, quartam partem oblationum de feria et de festo Sancti Christophori de Roilli., decimam de Heudiervilla et de Sessevilla in feudo Autulii; decimam de Boeleio in feudo Roberti filii Wil., decimam de Mesnilla in feudo Hugonis de Lace et decimam de Buison in feudo Hug. Bigot; quartam partem decimae de Autulio, decimam de feudo Almarici Doesnel apud Watevillam, totam decimam Essarrorum de Loviers, de feudo Galerani comitis Melloten; ex dono Galerani comitis centum solidos sterlingorum annuatim reddendos in Dorserta apud Scellentonam et decimam denariorum suorum de Cruce, ex dono Willielmi Alliacen., medietatem Escardenvillae in eleemosynam; decimam quam habetis in feudo Galterii Arou de Anesus cum aliis decimis. Possessiones praeterea, terras, vineas, nemora, prata, molendina, furnos, aquas, piscarias, redditus et alia quae superius expressa sunt et quae a quadraginta annis usque ad haec tempora juste et sine controversia tenuisti et nunc pacifice possidetis. Sane novalium, etc. Liceat quoque vobis, etc. Prohibemus insuper ut nulli fratrum, etc. In parochialibus vero ecclesiis, etc. Libertates etiam, etc. Immunitates a Rothomagen. archiepiscopis, Ebroicen. et aliis episcopis vobis pia devotione indultas, et usque ad haec tempora sine controversia conservatas ratas habemus et auctoritate apostolica confirmamus. Cum autem generale interdictum, etc. Sepulturam praeterea, etc. Obeunte vero te, etc. Decernimus ergo, etc. Salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, Acherontin. electi, cancellarii vicem agentis, XIII Kal. Junii, indict. II, Incarnationis Dominicae anno 1199, pont. vero domini Innocentii papae III anno secundo. XCIX. F. SANCTAE MARIAE IN VIA LATA DIACONO CARDINALI, APOSTOLICAE SEDIS LEGATO ET EPISCOPO PARISIEN. Ut Nivernensis abbas, haereticus et depositus, carceribus monasterii includatur. (Laterani, XIII Kal. Julii.) Quod legimus in Apocalypsi praedictum ecce nunc videmus impletum, quia de fumo putei abyssi exierunt locustae similes equis paratis in praelium, facies quidem habentes humanas, sed caudas similes scorpionum, et aculei sunt in caudis earum. Hi sunt haeretici, qui de puteo confusionis egressi, non ut ipsi confusionem evadant sed ut alios in confusionem inducant, faciem praetendunt humanam, ut seducant incautos, quibus tandem in similitudinem scorpionum damnationis infligunt aculeum, dum eis juxta Scripturae sententiam vel draconis in aureo calice Babylonis propinant. In tantum autem jam eorum excrevit audacia, ut velut equi parentur ad praelium, cum in aperto suae falsitatis doctrinam disseminare praesumant; contra quos nisi gladius exeratur ecclesiasticae disciplinae, ut jam non solum capiantur sed exterminentur vulpeculae quae vineam Domini demoliri moliuntur, verendum existit ne, quoniam error eorum serpit ut cancer, pars etiam sincera trahatur. Nuper enim, sicut ex tenore litterarum venerabilis fratris nostri Senonen. archiepiscopi et relatione dilectorum filiorum R. et B. nuntiorum ejus nobis innotuit, multa de haereticis et eorum sectis in partibus Gallicanis, quae ab hujusmodi faece prorsus olim intactae manere solebant, increbrescente jam vehementer infamia, cum idem archiepiscopus ad villam quae Charitas appellatur, in qua plurimi dicebantur professores haereseos delitescere, rogatus a venerabili fratre nostro Antissiodoren. episcopo, in cujus dioecesi praedicta villa consistit, accessisset perscrutaturus diligentius veritatem, clero et populo convocatis, post diligentem indagationem, praeter alios quamplures qui erant ibi de haeresi publice infamati, Rainaldum quondam abbatem S. Martini Nivernen. comperit hujusmodi contagione respersum, et publica super hoc infamia laborantem. Et quoniam in eo plurimum scandalizabatur et populus et clerus, de consilio praedicti Antissiodorensis, Meldensis et Nivernensis episcoporum, qui aderant, et plurium prudentum virorum, eum officio beneficioque suspendit, diem apud Antissiodorum illi praefigens ubi coram eo forte, si posset, se de tanto crimine tueretur. Cumque die praefixa suam coram eodem archiepiscopo exhibuisset praesentiam, assistentibus praedictis Antissiodoren. et Nivernen. episcopis, multisque aliis viris discretis, et prior ecclesiae S. Martini de haeresi, adulterio et usura et quibusdam aliis eum intenderet et paratus esset protinus accusare, ante litis ingressum, licet nullum inferretur ipsi gravamen, sedem apostolicam appellavit: cujus appellationem frustratoriam quoniam propter infamiam et publicam notam criminis dictus archiepiscopus non admisit, et praefatus prior paratus fuit in continenti objecta probare, spontaneus causam subiit et objecta crimina penitus denegavit. Prior autem confestim quosdam ex canonicis suis testes produxit; qui cum a praefato archiepiscopo recepti canonice ac diligenter examinati fuissent et attestationibus, prout debuit fieri, publicatis, ipsi etiam R. postulanti copiam earum sufficienter exhibitis, ei dies esset apud Senon. assignata, ut in concilio suffraganeorum exciperet, si vellet, contra testes et eorum dicta et suae defensionis proponeret rationes, die praefixa et loco etiam assignato suis libere ac plenarie propositis rationibus, interrogatus pluries si pro se vellet aliquid aliud allegare, probationibus et allegationibus omnino renuntians, sententiam postulavit et postmodum saepedicto archiepiscopo pariter cum venerabilibus fratribus nostris Trecensi, Antissiodorensi, et Nivernensi episcopis aliisque prudentibus viris secretae deliberationis tractatum habente, advocatus praedicti R. sine illo ad consilium eorum intravit et proposuit ipsam appellationem, quam ante litis ingressum interposuerat, ratam habere et eam iterum innovare. Cumque postmodum ad ferendam sententiam exeuntes comperissent pro certo eum clanculo recessisse, dictus advocatus ejus, sicut fecerat in secreto, appellationem denuo publice innovavit. Unde memoratus archiepiscopus, quamvis non fuisset appellationi hujusmodi deferendum, noluit eum de haeresi condemnare. Pro adulterio tamen et aliis quae in damnationem ejus erant manifestius divulgata et quoniam propter infamiam haeresis et scandalum, quod in populo fuerat inde subortum, nullatenus etiam ad tempus in administratione abbatiae sine omnimoda desolatione monasterii poterat tolerari, de communi consilio coepiscoporum et aliorum prudentum qui aderant, ipsum in perpetuum per sententiam diffinitivam officio privavit abbatis, et canonici Sancti Martini de licentia ejus quemdam alium elegerunt. Caeterum idem archiepiscopus attestationes contra eum receptas nobis transmisit redactas in scriptis; ex quibus duo gravia satis probata esse videntur: videlicet eum serio et assertive dixisse, disputando et defendendo haereticorum errorem, quod corpus Domini mittitur in secessum, et, juxta verbum Origenis, omnes tandem fore salvandos. Allegationes autem et rationes praedicti R. (de quibus saepedictus archiepiscopus in suis litteris fecerat mentionem) nobis per litteras vel per nuntios exponere non curavit. Propter quod diutius exspectavimus, si forte alii nuntii super hoc instructi plenius advenirent. Quoniam igitur causam transmisit ad nos minus sufficienter instructam, et ex hoc nobis scrupulus non modicae dubitationis emersit, maxime cum sit plena maturitate in tam arduo negotio procedendum, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus Deum habentes prae oculis, et catholicae fidei veritatem, tam attestationibus quae contra praedictum R. nobis transmissae fuerunt, quas vobis sub bulla nostra transmittimus, quam etiam allegationibus et rationibus saepedicti R. quas coram praelato archiepiscopo proposuisse proponitur, attente ac diligenter inspectis, publica quoque fama nihilominus inquisita, nisi ex eis aliquid perpendere poteritis quod a ferenda condemnationis sententia contra eum merito animum vestrum debeat retardare, sublato cujuslibet contradictionis et appellationis obstaculo, ut in eo puniatur in quo peccavit, ipsum a sacerdotali officio deponatis. Et, quoniam metuendum est ne in laqueum desperationis incidens et ad perfidorum haereticorum infidelitatem ex toto conversus, eorum praevaricationibus contaminet gregem intactum, retrudi eum in districto monasterio faciatis et ibi ad agendam poenitentiam sub arcta custodia detineri; attentius provisuri ut ita mandatum apostolicum exsequamini, quod devotionem vestram debeamus merito commendare. Nullis litteris, etc., harum tenore tacito, etc. Quod si ambo, etc., alter, etc. Tu vero, fili card., diligens studium et operam efficacem impendas, sicut de tua discretione confidimus, ut per diligentiam et sollicitudinem tuam, ascitis tecum quos noveris necessarios haeretica pravitas exstirpetur et haeretici cum suis falsis dogmatibus confundantur. Quod ut melius et plenius possis efficere, plenam tibi super hoc, app. remota, concedimus potestatem. Datum Laterani, XIII Kal. Julii. C. ABBATI SANCTAE MARIAE DE CANNETO EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De confirmatione privilegiorum. (Laterani, XI Kal. Junii.) Piae postulatio voluntatis, etc., usque ad verbum ordo monasticus qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam in eodem monasterio institutus esse dignoscitur, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est cum omnibus pertinentiis suis; ecclesiam Sancti Andreae apostoli in insula quae vocatur Minerva cum tota insula; ecclesiam Sancti Bartholomei, quae est in civitate Polan., cum redditibus suis; ecclesiam Sancti Laurentii de Camponoso cum campis, vineis, pascuis, pratis, montibus, vallibus, aquariis et omnibus ad eam pertinentibus; ecclesiam Sanctae Mariae Bauran. cum omnibus possessionibus suis, et ecclesiam Sancti Blasii Savinian. cum omnibus pertinentiis et possessionibus suis; ecclesiam Sancti Pauli; et locum Barcilian. cum montibus, vallibus, habitationibus, pascuis, aquariis, sylvis, arboribus fructiferis et infructiferis, piscariis, atque ripis ad eumdem locum pertinentibus; et piscariam de Muccla de mezo, locum Valbendonii cum habitationibus, terris cultis et incultis, arboribus, olivis, pratis et omnibus pertinentiis suis; piscariam portus Valbendonii; locum Florian. cum olivis, terris cultis et incultis, habitationibus, domibus, curtibus et omnibus pertinentiis suis; Sancti Georgii et Sancti Nicolai ecclesias cum omnibus pertinentiis et possessionibus; locum Philippani cum mansibus, curtibus, pascuis, terris, aquariis, sylvis, campo de puteo, terris Carsae planae et Cisterneolae; fundum Volasii cum molendino; ecclesiam Sancti Laurentii cum tota valle; turri, curia, gurgo et omnibus pertinentiis suis; ecclesiam Sancti Leonardi cum horto majori et curia quae est ante portam monasterii, cum omni circuitu suo; terram de Ducende et terram de Bagnole, cum omnibus pertinentiis suis. Sane novalium, etc. Liceat quoque vobis, etc. Prohibemus insuper, etc. Cum autem generale interdictum, etc. Libertates praeterea, etc. Sepulturam quoque, etc. Obeunte vero te, etc. Decernimus ergo, etc. Salva sedis ap. auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua vero, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi Acheruntini archiepiscopi, cancellarii vicem agentis, XI Kal. Junii, indictione II, Incarnationis Dominicae anno 1199, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno secundo.

37. DE IACOBA DUCE OLANDIE IACOBA, DUX Olandie, fuit quatuor matrimoniis infelix. De qua si loqui volumus, altius exordiendum est. Albertus ex domo Bavarie ducatum Olandie obtinuit. Cui tres filie fuerunt: unam habuere Borgundi, alteram Australes, tertiam - - - -; hinc ius se in Olandia Philippus habere pretendit. Fuerunt et filii duo eidem Alberto, Wilhelmus et Iohannes. Wilhelmo patrimonium cessit, Iohannes in episcopum leodiensem assumptus est. Sed hic, dum temporalia magis quam spiritualia curaret nec ad sacerdotium animum intenderet, sacros abhorrebat ordines ac sub dispensatione quadam laicus tenebat ecclesiam. Res erat enormis exempli: nec clero nec populo placebat. Ea de re pulsus civitate est aliusque sibi per clerum et populum surrogatus episcopus. Ipse invocato fratris auxilio et Iohannis, sororii sui ducis Borgundie, bellum indixit ac non longe a Leodio prelium atrox et miserabile commissum est, in quo novus electus occisus est et circiter triginta milia Leodiensium cecidere; in qua re plus multitudo valuit Borgundorum et Olandinorum quam iusta Leodiensium causa. Ac sic Iohannes episcopatum recuperavit, cui aliquamdiu presedit indigne. Wilhelmus vero in Olandiam rediit, cui filia fuit Iacoba, de qua sermo est. Hec dalphinum Francie in virum recepit parumque cum eo fuit, quem mors immatura abstulit. Sed ipsa mortuo patre ducatum que regens, ex dispensatione apostolica cum duce Barbantie, qui tertio sibi gradu attinebat, matrimonium contraxit. Neque hic felix fuit, siquidem romanus pontifex aliter informatus dispensationem revocavit quasi subreptitiam matrimoniumque separari mandavit. Rursusque illa ducis Clocestrie matrimonium suscepit. Qui penitentia ductus, cum ex militaribus mulierem quandam forma prestantem diligeret, repudiata Iacoba illam duxit uxorem. Que non contenta ex militari gradu ducalem dignitatem recepisse, dum regi Anglie veneficia parat, ut eo sublato vir suus regnum adipiscatur ipsaque diadema recipiat, comprehensa est ac summo supplicio affecta. Interea Iohannes leodiensis episcopus, qui numquam sacerdotio inclinatus fuerat, matrimonium cum ********** duce Olandie ac lucemburgensi comite contraxit et, quod in animo dudum habuerat, patefecit veniensque in Olandiam Iacobam neptem expulit regimenque accepit. Sed eo mortuo, cum illa reges ac duces experta nihil bone fortune reperit, ad viliora declinavit: Franconem de Borsel militem in virum recepit; quod egre ferens dux Borgundie Philippus Olandiam ingressus Franconem ipsum captivavit, eratque animi neci hominem dare, qui tantum matrimonium invitis consanguineis femine contraxisset. Sed miserta viri mulier, ut cum hoc saltem ultimo marito tranquillam ageret vitam, universa eius dominia duci Borgundie pro viri redentione assignavit retenta sibi parva terra circa mare, ex qua viveret. Ac sic demum cum viro infortunata finivit diem. Franco etiam hodie terram illam possidet.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 21 "RufAqu.HisMon 21 Rufinus Aquileiensis345-411 Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" Prologus. 115-116 Benedictus, Deus, qui vult omnes salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire (1. Tim. 2.): qui etiam nostrum iter direxit ad Aegyptum, et ostendit nobis mirabilia magna ad posteritatis memoriam profutura: ex quibus non solum nobis caussa salutis oriretur, verum ex historia exemplum salutis, atque doctrina pietatis aptissima conderetur, quae virtutis iter agere volentibus, gestorum praecedentium fide amplissimum tramitem pandat. Quamvis ad tantarum rerum narrationem minus idonei simus, nec dignum videatur, ingentium rerum exiguos ac parvos fieri auctores, praecelsasque virtutes humili narrare sermone: tamen quoniam fratrum caritas, eorum qui in monte sancto Oliveti commanent, hoc a nobis 117-118 frequenter exposcit, ut Aegyptiorum monachorum vitam, virtutesque animi, et cultum pietatis, atque abstinentiae robur, quod in eis coram vidimus, explicemus: precibus ipsorum qui hoc imperant, juvandum me credens, aggrediar, non tam ex stylo laudem requirens, quam ex narratione rerum aedificationem futuram legentibus sperans, dum gestorum unusquisque inflammatus exemplis, horrescere quidem saeculi illecebras, sectari vero quietem, et ad pietatis exercitia invitatur. Vidi ergo, et vere vidi thesaurum Christi in humanis absconditum vasculis, quemque thesaurum repertum nolui tamquam invidus occultare, sed quasi pro multis inventum proferre in medium, et facere communem: certus quod quanto plures ex eo fuerint ditati, tanto mihi amplius acquiretur. Ego enim locupletior fiam, cum aliorum salus ministerii mei fuerit quaesita mercimonio. In principio ergo narrationis nostrae adesse nobis precamur gratiam Domini nostri Jesu Christi; cujus virtute omnia haec pietatis exercitia apud Aegypti monachos habentur. Vidimus enim apud eos multos patres caelestem vitam in terra positos agentes, et novos quosdam prophetas tam virtutibus animi, quam vaticinandi officio suscitatos, quibus ad testimonium meritorum, nec signorum quidem ac prodigiorum deerat efficacia: et merito. Cur enim hi, qui nihil terrenum, nihil carnale cupiunt, non accipiant caelestium potestatem? Nonnullos namque eorum ita ab omni malitiae cogitatione ac suspicione vidimus defaecatos, ut nec si aliquid mali adhuc gereretur in saeculo, meminissent. Tanta in eis inerat tranquillitas animi, tantusque inoleverat eis bonitatis affectus, ut merito de eis dictum sit: Pax multa diligentibus nomen tuum, Domine (Psal. 118.). Commanent autem per eremum dispersi et separati cellulis, sed caritate connexi. Ob hoc autem dirimuntur habitaculis, ut silentii quiete et intentione mentis divina sectantes, nec vox aliqua, nec occursus ullus, aut sermo aliquis otiosus obturbet. Intentis ergo suo quisque loco animis, velut boni patris Christi exspectant adventum: aut tamquam miles paratus in castris imperatoris praesentiam, vel ut fideles servi adventantem dominum sustinent, libertatem sibi pariter et munera largiturum. Omnes ergo hi nullam cibi aut indumenti, aut illius horum sollicitudinem gerunt. Sciunt enim, quia, sicut scriptum est, haec omnia Gentes cogitant (Matth. 6.). Ipsi vero justitiam et regnum Dei requirunt: et haec omnia secundum promissionem Salvatoris apponuntur eis. Denique plurimi eorum, si in aliquo forte necessariis ad usus corporis eguerint, non ad humana perfugia, sed ad Deum versi, et ab ipso tamquam a patre poscentes, quae poposcerint illico consequuntur. Tanta namque in eis fides est, quae etiam montibus, ut transferantur, valeat imperare. Unde et nonnulli eorum, irruptiones fluvii in perniciem vicinarum regionum concitatas, orationibus represserunt (Vid. infra cap. 9, de Patermutio; cap. 2, de Ammone, cap. 11, de Heleno.) Et pede 119-120 incedentes alvei ejus profunda digressi sunt, immanesque ejus bestias peremerunt, et plurima atque innumera signa, quae ab Apostolis et Prophetis antiquitus gesta fuerant, consummaverunt, ut dubitari non debeat, ipsorum meritis adhuc stare mundum. Sed illud valde mirum est, cum semper optima quaeque rara sint et difficilia, in illis tamen utrumque pariter convenisse, ut et numero immensi sint, et virtutibus incomparabiles. Sunt enim alii in suburbanis locis, alii per rura, plures autem et egregii per eremum dispersi, et velut quidam caelestis exercitus in procinctu positus, atque in tabernaculis degens, ad obedientiam praeceptorum regi semper intentus, armis orationum pugnans, et scuto fidei ab inimico insidiante protectus, regnum sibi caeleste conquirit. Sunt ergo ornati moribus, quieti, lenes, tranquilli, et caritatis vinculo velut quadam germanitate constricti. Ad aemulationem vero virtutum certamen ingens exercent et agones. Studet enim unusquisque clementior altero, benignior, humilior ac patientior inveniri. Si quis autem sapientior caeteris fuerit, hic ita communis erga omnes et mediocris existit, ut secundum mandatum Domini omnium minimus, et omnium servus esse videatur. Quia ergo Dei munere donatum mihi est, ut viderem eos, et interessem conversationi eorum, de singulis jam nunc, quae ad memoriam Dominus reduxerit, enarrare tentabo; ut hi, qui non viderunt eos in corpore, opera eorum discentes, vitamque perfectam lectionis indicio colligentes, ad imitationem sancti operis invitentur, et perfectae sapientiae palmam vel patientiae requirant. HISTORIA MONACHORUM. CAPUT PRIMUM. DE SANCTO JOANNE. Primum igitur tamquam vere fundamentum nostri Operis ad exemplum bonorum omnium sumamus Joannem, qui vere etiam solus satis superque sufficiat religiosas et Deo devotas mentes ad virtutum culmen erigere, et ad perfectionis fastigia concitare. Hunc enim vidimus (Pallad. cap. 43.) in Thebaidis partibus in eremo, quae adjacet civitati Lyco, in rupe quadam montis ardui commanentem. Ascensus ad eum difficilis, aditus monasterii ejus obstructus et clausus, ita ut a quadragesimo aetatis suae anno usque ad nonagesimum, quem tunc gerebat, cum eum vidimus, monasterium ejus nullus intraverit. Advenientibus vero per fenestram se videndum praebebat, et inde eis, vel verbum Dei ad aedificationem, vel, si qua fuisset consolatio, responsa reddebat. Mulierum tamen illuc nulla, nec ad conspectum quidem ejus accessit, sed et viri raro, et certis quibusque temporibus. Cellam sane hospitalem extrinsecus fieri permisit, in qua adventantes e longinquis regionibus paululum requiescerent, ipse vero intrinsecus solus, soli Deo vacans Ant. vocans , non diebus, non noctibus a colloquiis Dei et oratione cessabat: divinum illud, et quod super omnem mentem est, tota mentis puritate consectans. Quanto enim se ab humanis curis et colloquiis sequestrabat, tanto illi vicinior et propinquior Deus erat. In tanta denique 121 mentis sinceritate profecerat, ut non solum eorum quae praesentia erant, scientiam consequeretur a Domino, verum et eorum quae futura erant praescientiam mereretur. Evidenter namque ei Dominus prophetiae gratiam contulit: ita ut non tantum civibus et provincialibus suis, si forte percontarentur, futura praediceret, sed et Imperatori Theodosio, vel quos belli exitus habiturus esset, vel quibus modis victoriam caperet de tyrannis, sed et quot irruptiones passurus esset gentium barbararum, saepe praedixit. Quodam etiam tempore (Pallad. cap. 43.), cum gens Aethiopum Romanum militem circa Cyrenem Syenem Pall. (quae prima est ex Aethiopiae partibus Thebaidis civitas) incursaret, et strages plurimas nostrorum dedisset, praedamque duxisset, venienti ad se Romano duci, et metuenti confligere cum eis, quod exiguus ei erat militum numerus, et hostis contra se innumera multitudo, Joannes statutum designans diem: Perge, inquit, securus, die enim qua dixi, et hostem prostrabis, et spolia capies, praedamque revocabis. Quod cum fuisset impletum, etiam apud Augustum, quia carus ei acceptusque futurus esset, praedixit. Sed haec apud illum prophetiae gratia ita habebatur, ut magis hoc illorum qui percontabantur, quam suis meritis adscriberet. Dicebat enim non pro se haec, sed pro illis qui audiunt, a Domino praenuntiari. Aliud quoque valde mirum (Pallad. cap. 43.) per eum Dominus ostendit. Tribunus quidam ad agendum militem pergens, venit ad eum, et obsecrare eum coepit, ut permitteret conjugem suam venire ad se, multa namque eam dicebat pertulisse pericula ob hoc tantum, ut faciem ejus videret. Tunc ille negat sibi umquam moris fuisse videndi mulieres, et praecipue, ex quo in illius rupis se monasterio conclusisset. Tribunus persistit obsecrando, et confirmare coepit, quod nisi videret eum, esset sine dubio ex multa tristitia peritura. Cumque iterum ac saepius eadem precaretur, et caussam 122 mortis eum suae conjugis confirmaret futurum, atque inde interitum, unde salutem speraverat, accepturam: tam fidem quam importunitatem ejus aspiciens senior: Vade, inquit, videbit me conjux tua hac nocte; non tamen veniet huc, sed in domo sua, atque in lecto suo manebit. Post haec verba ascendit vir, ambiguitatem responsi in pectore suo versans. Cumque haec etiam conjugi nuntiasset, simili nihilominus etiam mulier sermonis incerto fatigabatur. Sed ubi somni tempus advenit, adest homo Dei per visum, et assistens mulieri: Fides, inquit, tua magna est, o mulier, et ideo veni desiderio tuo satisfacere: te tamen moneo, non ut faciem corporalem servorum Dei desideres, sed ut gesta et actus per spiritum contempleris. Spiritus enim est qui vivificat, nam caro non prodest quidquam (Joan. 6.). Ego autem non quasi justus, aut propheta, ut putas, sed pro fide vestra intercessi pro vobis apud Dominum, et concessit tibi omnium morborum (quos in corpore tuo pateris) sanitatem. Eris ergo ex hoc sana et tu, et vir tuus, et benedicetur omnis domus vestra. Sed et vos memores estote beneficii a Deo vobis collati, et timete Dominum semper, nec amplius quam stipendiis vestris debetur, aliquid requiratis. Sufficiat ergo tibi hoc, quod vidisti me in somnis, et amplius non requiras. Evigilans autem mulier, indicavit viro suo quae vidit, quaeque audierit, sed et habitum viri et vultum, atque omnia signa ejus exposuit. Super quo miratus vir ejus, regressus ad hominem Dei, gratias refert Deo; et accepta ab eo benedictione, perrexit in pace. Alio quoque tempore (Pallad. cap. 43.) praepositus quidam militum venit ad eum, cujus uxor gravida, ab eo relicta est in domo sua. At illa ipsa die qua ille ad beatum Joannem venerat, partum edens, periclitabatur. Tunc sanctus homo Dei: Si scires, inquit, donum Dei, quia tibi hodie natus est filius, ageres Domino gratias. Sed scito matrem pueri periclitatam; aderit tamen Dominus, et invenies eam sanam: festina ergo, et redi, et invenies 123 puerum septem dierum, et vocabis nomen ejus Joannem: hic nutriatur in domo tua absque ulla contaminatione Gentili septem annis; quibus peractis, trade eum monachis erudiendum sanctis et caelestibus disciplinis. Multis praeterea ad se venientibus (Pallad. cap. 43.), sive provincialibus, sive peregrinis, cum res poposcisset, occulta cordis eorum indicabat, et si quid forte peccati ab eis in occulto fuisset admissum, secretius corripiens arguebat, et ad emendationem ac poenitentiam provocabat. Nili quoque fluminis sive abundantiam aquarum, sive penuriam futuram esse praedicebat Al. praedicabat . Sed et si forte ex offensa hominum plaga aliqua et correptio a Deo immineret, similiter praemonebat, et si quid caussae esset, pro qua introduceretur castigatio, designabat. Sanitates quoque et curas corporum, ita deposcentibus conferebat, ut omnem ex hoc jactantiam fugeret. Non enim permittebat ad se incommodantes Forte leg. incommodatos deferri, sed benedicens oleum dabat, ex quo peruncti, sani fierent a quacumque infirmitate tenerentur. Senatoris cujusdam (Pallad. cap. 43.) aliquando uxor excaecata est: haec deprecabatur virum suum, ut eam perduceret ad hominem Dei. Cui cum responderet vir suus, non ei esse moris videndi mulieres, rogat ut indicaret ei tantummodo imbecillitatis suae caussam, et deprecaretur ut orationem faceret pro se. Cumque legationem pertulisset ad eum vir ejus, orans et benedicens oleum, mittit ad eam. Ex quo per triduum contingens oculos suos, visum recepit, et Deo gratias egit. Sed multa sunt ejus gesta quae enarrare longum est. Unde omissis his interim quae auditu comperimus, ad ea quae oculis nostris inspeximus, veniamus. Septem fuimus simul comitantes (Pallad. cap. 43.), qui ad eum venimus: cumque salutassemus eum, omnique nos laetitia suscepisset, unumquemque nostrum gratifice alloquitur, et rogatus est a nobis, ut orationem simul et benedictionem daret (hic enim mos est apud Aegyptum, ut ubi advenerint fratres, statim per orationem sibi invicem confoederentur). Interrogabat ergo, si quis in nobis esset clericus? Et ut omnes negavimus, respiciens ad singulos, intellexit esse inter nos quemdam, qui hujus erat ordinis, sed latere 124 cupiebat; erat enim diaconus: et hoc praeter unum solum qui ei fidus erat, etiam ipsi itineris comites ignorabant. Visurus enim tales ac tantos viros humilitatis gratia celare voluit gradus sui honorem, ut inferior inveniretur in ordine his, quibus se inferiorem esse meritis judicabat. Sanctus ergo Joannes ut eum vidit, et quidem cum esset adolescentior ceteris, digito ostendens eum: Hic, inquit, diaconus est. Et cum adhuc negare tentaret, apprehendens eum manu sua osculatur, et dixit: Noli, fili, negare gratiam Dei, ne incurras pro bono malum, pro humilitate mendacium. Cavendum namque est omnimodis mendacium, sive pro malo, sive etiam pro bono proferri videatur; quia omne mendacium non est a Deo, sed sicut Salvator dicit, a malo est (Matth. 5; Joan. 8.). At ille his auditis acquievit, blandamque ejus correptionem aequanimiter tulit: et cum orationem Domino obtulissemus, post finem unus ex fratribus nostris tertiano typo gravissime vexabatur, et rogabat hominem Dei, ut ab eo curaretur; qui ait ad eum: Rem tibi necessariam cupis abjicere; ut enim corpora nitro vel aliis hujusmodi lenimentis abluuntur a sordibus: ita animae languoribus, aliisque hujusmodi castigationibus purificantur. Et posteaquam de his nobis multa per doctrinam mysticam disseruit, benedicens tamen oleum dedit ei, quo perunctus aeger omnem continuo abundantiam fellis evomuit, et sanissimus redditus, pedibus suis ad diversorium rediit. Post haec jubet officia erga nos humanitatis atque hospitalitatis expleri, et corporis curam geri: et ipse vero sui negligens, nostri sollicitus erat. Jam enim continuo usu et jugi consuetudine recipere cibum nisi in vespera poterat, et hunc exiguum: erat enim attenuatus, et aridi corporis, prae abstinentia: capilli ejus et barba quasi ex languore nimio rara et tenuis, utpote quam nullus sufficiens cibus enutriret, nec laetior aliquis humor infunderet. Observabat enim etiam tunc, cum jam nonagenariam, ut supra diximus, ageret aetatem, ut nullum per ignem paratum sumeret cibum. Igitur post hospitalitatis officia, regressus adsedere nos jubet, et tunc demum unde vel cur advenerimus, inquirit, cum jam nos laetos, et omni cum gaudio 125 tamquam natos proprios suscepisset: cumque respondissemus quod de Jerosolymis ad eum utilitatis et profectus animae nostrae caussa venerimus, ut ea quae olim ad auditum nostrum fama pertulerat, ipsi nunc oculis cerneremus (quoniam quidem tenacius solent inhaerere memoriae ea quae oculus viderit, quam quae auris audierit), tunc beatus Joannes vultu placidissimo, et quasi subridens, ex abundantia laetitiae hoc modo respondit ad nos: Miror, inquit, admodum, dulcissimi filii, laborem vos tanti itineris suscepisse, cum nihil ad haec dignum in nobis videre possitis: homines enim sumus humiles et exigui, nihil habentes in nobis quod vel expeti debeat vel mirari. Et tamen etiamsi esset aliquid in nobis secundum opinionem vestram, numquid tale, quale legitis in prophetis Dei et Apostolis? Qui utique ob hoc in omnibus Dei Ecclesiis recitantur, ut exempla vitae hominibus, non de longinquis et peregrinis locis quaerantur, sed domi unusquisque et apud se habeat quod debeat imitari. Unde plurimum miror intentionem vestri laboris ac studii, quod profectus animae vestrae caussa tantas superare regiones, tantosque labores adire voluistis, cum nos eousque pigritia desidiaque constringat, ut nec cellulas nostras progredi audeamus. Verumtamen quoniam putatis esse in nobis aliquid, ex quo proficere debeatis, hoc primum vobis indicandum est, ut hoc ipsum quod venistis ad nos, et tantum laborem videndi nos, suscepistis, ne jactantiae alicujus habeat prospectum, ut non tam proficere ad animi virtutem, quam praeferre se et jactare unusquisque vestrum velit, pro eo quod viderit eos, qui apud alios ex auditu solo cogniti videantur. Grave est jactantiae vitium, et periculosum nimis, et quod de ipso etiam perfectionis fastigio dejiciat animas; et ideo hoc vos primo omnium cavere volo. Est autem species mali hujus duplex quaedam. Nonnullis enim accidit in ipsis statim initiis conversionis suae, cum parum aliquid vel abstinentiae impenderint, vel pecuniae in pauperes pie erogaverint; et cum de ea ita sentire debeant, quasi quod impediret abjecerint, ita agunt et ita sentiunt, quasi eminentiores sint illis, quibus aliquid largiti sunt. Alia vero 126 est jactantiae species, cum quis ad summam virtutem perveniens, non totum Deo, sed suis laboribus ac studiis deputat: et dum ab hominibus gloriam quaerit, perdit eam quae a Deo est. Propter quod, filioli, omni genere fugiamus jactantiae vitium, ne forte incurramus lapsum, quem diabolus incurrit. Tunc praeterea cordi nostro et cogitationibus praecipua adhibenda est diligentia. Observandum namque est, ne qua cupiditas, ne qua voluntas prava, ne quod desiderium vanum, et quod non est secundum Deum, radices in corde nostro defigat. Ex hujusmodi enim radicibus continuo pullulant vanae et inutiles cogitationes, et in tantum molestae sunt, ut nec orantibus nobis cessent, nec in conspectu Dei consistentibus nobis, et preces pro salute nostra offerentibus, erubescant; sed rapiant a nobis captivam mentem, et cum corpore stare videamur in oratione, sensu et cogitatione evagamur et abducimur per diversa. Si quis ergo est, qui se putat renuntiasse mundo et operibus diaboli, non sufficit in ore renuntiasse, ut possessiones et praedia, ceteraque saeculi negotia dereliquerit, nisi etiam propriis vitiis renuntiaverit, et inutiles ac vanas abjecerit voluptates. Haec enim sunt de quibus Apostolus dicit: Desideria vana et nociva, quae mergunt hominem in interitum (2. Tim. 6.). Hoc est ergo renuntiasse diabolo et operibus ejus. Diabolus enim per alicujus vitii occasionem, et pravae voluntatis aditum irrepit in cor nostrum, quia vitia ex parte ipsius sunt, sicut virtutes ex Deo sunt. Si ergo sunt vitia in corde nostro, cum venerit princeps eorum diabolus, quasi proprio auctori dant locum, et introducunt eum velut ad possessionem suam. Et inde est quod numquam hujusmodi corda pacem habere possunt, numquam quietem; sed semper conturbantur, semper tenentur, et nunc vana laetitia, nunc inutili tristitia deprimuntur: habent enim intra se habitatorem pessimum, cui introeundi ad se locum per passiones suas et vitia fecerunt. Econtra vero mens, quae vere renuntiavit mundo, hoc est, quae abscidit et amputavit a se omne vitium, et nullum introeundi ad se diabolo aditum dereliquit: quae iracundiam cohibet, furorem reprimit, mendacium fugat, exsecratur invidiam, et non solum 127 non detrahere, sed nec male quidem sentire aut suspicari se de proximo suo patitur, quae fratris gaudia sua ducit, et tristitiam ejus, suam tristitiam deputat. Quae ergo haec et horum similia observat mens, Spiritui Sancto aperit in se locum, qui cum ingressus fuerit, et illuminaverit eam, semper ibi jam gaudia, semper laetitia, semper caritas, patientia, longanimitas, bonitas (Gal. 5.), et omnes qui sunt fructus Spiritus, oriuntur. Et hoc erat quod dicebat Dominus in Evangelio: Non potest arbor bona malos fructus facere, neque arbor mala fructus bonos facere (Matth. 7. et 12.). Ex fructibus enim arbor cognoscitur. Sunt autem nonnulli, qui videntur saeculo renuntiasse, et curam non habent ad munditiam cordis, neque ut vitia et passiones resecent ex anima sua, moresque componant: sed hoc tantum student ut videant aliquem sanctorum Patrum, et audiant ab eis aliqua verba, quae narrantes aliis glorientur se ab illo vel illo didicisse, et sicubi forte vel audiendo vel discendo parum aliquid scientiae conquisierint, continuo doctores fieri volunt, et docere non ea quae egerint, sed ea quae audierint et viderint, et despiciunt ceteros. Affectant ipsi ad sacerdotium, atque immergere se conantur ad clerum, nescientes quia minoris condemnationis est, si quis ipse virtutibus polleat, alios tamen docere non audeat, quam si quis ipse passionibus et vitiis prematur, et alios de virtutibus doceat. Sic ergo, filioli mei, neque fugiendum omnimodis dicimus clericatum vel sacerdotium, neque rursus omnimodis expetendum, sed danda opera est, ut vitia quidem a nobis depellantur, et virtutes animae conquirantur. Dei autem judicio relinquendum est, quem velit, et si velit assumere sibi ad ministerium vel sacerdotium. Non enim qui seipsum ingesserit, sed quem Dominus assumserit, ille probatus est (2. Cor. 10.). Monachi autem illud opus est praecipuum, ut orationem puram offerat Deo, nihil habens in conscientia reprehensibile, sicut et Dominus dicit in Evangelio: Cum steteritis ad orationem, remittite fratribus vestris, si quid habetis contra eos, ex cordibus vestris: nisi enim remiseritis fratribus vestris, nec vobis remittet Pater vester, qui in coelis est (Matth. 6. Marc. 11.). Si ergo mundo (ut supra diximus) corde astiterimus ante Deum, 128 et liberi ab omnibus his vitiis et passionibus quae supra memoravimus; poterimus, inquantum possibile est, etiam Deum videre, et orantes, oculum cordis nostri in ipsum dirigere, et videre invisibilem mente, non corpore: intellectu scientiae, non carnis aspectu. Nemo enim se putet posse ipsam (sicut est) divinam substantiam contueri, ita ut speciem sibi aliquam aut imaginem fingat in corde corporeae alicujus imaginis similem. Nulla forma in Deo cogitetur, nulla circumscriptio, sed sensus, et mens quae sentiri quidem possit, et perstringere mentis affectum, non tamen comprehendi, aut describi, aut enarrari valet. Et ideo (Pallad. cap. 43.) oportet cum omni reverentia et metu accedere ad Dominum, et ita in eum librare mentis intuitum, ut omne quidquid potest splendoris, claritatis, fulgoris, majestatis mens humana concipere, super haec omnia esse eum sentiat semper; et hoc diximus, si pura mens fuerit, nec ullis pravae voluntatis sordibus occupata. Et ideo in hoc maxime oportet operam dare eos qui renuntiare saeculo, et Deum sequi videntur, sicut scriptum est: Vacate, et cognoscite, quoniam ego sum Dominus (Psal. 45.). Si ergo cognoverit Deum, inquantum homini possibile est, tunc demum etiam reliquorum quae sunt, scientiam capiet, et mysteria Dei agnoscet, et quanto purior in eo fuerit mens, tanto plura ei revelat Deus, et ostendit ei secreta sua. Amicus enim jam efficitur Dei, sicut illi, de quibus dicebat Salvator: Jam non dico vos servos, sed amicos (Joan. 15.): et omne quidquid petierit ab eo, tanquam amico caro, praestat ei Deus. Ipsae quoque virtutes Angelicae, et cuncta mysteria divina, tanquam amicum Dei diligunt eum, et obsequuntur ejus petitionibus. Et hic est, quem a caritate Dei (quae est in Christo Jesu) neque mors separat, neque vita, neque Angeli, neque principatus, neque potestates, neque alia creatura (Rom. 8.). Et ideo, carissimi, quandoquidem hoc elegistis, ut Deo placeatis, et ad caritatem ejus perveniatis, date operam alieni effici ab omni jactantia, ab omni vitio animi, ab omnibus deliciis corporalibus. Delicias autem corporales non solum illas putetis, quibus homines saeculi fruuntur; sed abstinenti deliciae credendae sunt, omne quidquid cum cupiditate sumserit, etiamsi vile illud sit, et quod in usu esse abstinentibus solet. 129 Aqua denique ipsa vel panis, si cum cupiditate sumatur, id est, non ut necessitati corporis, sed ut animi desiderio satisfaciat, hoc etiam abstinenti deliciarum vitio ducitur. Oportet enim in omnibus consuescere, animam vitio carere. Ideo denique Dominus docere volens animam desideriis et voluptatibus suis resistere, dicebat: Intrate per angustam portam, quia lata est et spatiosa via, quae ducit ad mortem (Matth. 7.); angusta autem et arcta via est, quae ducit ad vitam. Lata est ergo via animae, cum qualicumque desiderio suo satisfecerit: angusta vero est, cum voluptatibus suis repugnat. Multum tamen prodest ad haec obtinenda secretior habitatio, et conversatio solitaria, quia interdum per occasionem adventantium fratrum, et euntium ac redeuntium frequentiam, abstinentiae et parsimoniae fraena laxantur, et per hujusmodi occasiones venitur paulatim in consuetudinem et usum deliciarum, et sic interdum etiam perfecti jam viri capiuntur. Ideo denique et David dicebat: Ecce elongavi fugiens, et mansi in solitudine. Exspectabam eum, qui salvum me faceret e pusillo animo et tempestate (Psal. 54.). Postquam autem (Pallad. cap. 44.) multa nobis sanctus Joannes de jactantiae vitio, aliisque quamplurimis utiliter disseruit, ad ultimum intulit dicens: Retexam autem vobis, quid etiam nuper cuidam ex fratribus nostris acciderit, ut cautiores vos praecedentia exempla constituant. Erat quidam apud nos monachus in hac vicina eremo commanens, cui habitaculum spelunca erat: vir summae abstinentiae, quotidianum victum labore manuum quaerens, in orationibus diu noctuque persistens, cunctisque animi virtutibus florens. Sed hic laetis successibus elatus, confidere quasi in profectibus suis coepit, et non Deo totum, sed sibimetipsi quod profecerat, deputare. Hanc autem intuens animi praesumtionem tentator, continuo accedit, et laqueos parat. Quadam namque die ad vesperam, fingit speciem decorae mulieris oberrantis per eremum, quae velut fessa post nimium laborem, accedens ad ostium speluncae monachi, lassabundam simulans ac fatigatam, intrinsecus semetipsam projecit, atque advoluta genibus viri, ut sui misereatur exorat. Nox enim me infelicem, inquit, in eremo latitantem comprehendit: jube me requiescere in angulo cellulae tuae, ne forte efficiar nocturnis bestiis praeda. At ille primo miserationis obtentu, recepit eam intra speluncam, requirens quae 130 ei caussa errandi per eremum fuerit? Illa caussam fingit satis accurate, et interim venena blandimentorum, atque illecebrae virus, per omnem textum narrationis interserit, nunc se miserandam, nunc etiam defensione dignam ostendens: elegantia et suavitate sermonis inclinat animum hominis, et in affectum sui illecebroso amore deflectit. Hinc jam inter blandiora colloquia, jocus risusque miscentur, manus etiam procax ad mentum barbamque, quasi venerandi specie protendit, tum vero palpare cervicem mollius, collumque levigare. Quid multa? Ad ultimum captivum ducit militem Christi. Continuo enim perturbari intra semetipsum, et libidinis fluctibus aestuare coepit, nequaquam laborum praeteritorum, nequaquam professionis ac propositi sui memor. Paciscitur cum cordis sui concupiscentia, et intra arcana cogitationum suarum foedus cum falsa voluptate componit. Inclinat stultus latera sua, et efficitur sicut equus et mulus, quibus non est intellectus (Psal. 31.). Atque ubi obscoenos jam conabatur inire complexus, illa ululatum teterrimum dirae vocis emittens, umbra ut erat tenuis, per manus amplectentis elabitur, ipsum quoque dedecorosis motibus inanes auras sectantem, foedissima cum irrisione deseruit. Tunc praeterea multitudo daemonum in aere ad hoc ipsum spectaculum congregata, clamore ingenti, cum cachinno exprobrationis elato: O, inquiunt, qui te usque ad caelum extollebas, quomodo demersus es usque ad infernum? Disce ergo, quia qui se extollit, humiliabitur (Luc. 14. et 18.). Tunc ille velut amens effectus, et deceptionis suae pudorem non ferens, gravius a semetipso decipitur, quam fuerat a daemonibus deceptus. Cum enim debuerit reparare semetipsum, et renovare certamen, ac satisfactione sui, lacrymis et humilitatis fructibus, prioris elationis culpam delere, hoc non fecit, sed desperans semetipsum (sicut Apostolus dixit) tradidit se omni impudicitiae et iniquitati (Ephes. 4.). Regressus est enim ad vitam saecularem, praeda daemonum factus. Refugit namque conspectus omnium sanctorum, ne quis posset eum salutaribus monitis de praecipitio revocare. Si enim reddere semetipsum priori vitae abstinentiae voluisset, recuperasset sine dubio et locum et gratiam suam. Denique audite (Pallad. cap. 45.) quid et de alio viro gestum sit, similiter quidem tentato, sed non simili exitu tentationis effuso. Fuit quidam vir in hac proxima civitate, vitam turpissimam per omne facinus ducens, 131 ita ut opinatissimus in flagitiis haberetur. Hic aliquando Dei miseratione compunctus ad poenitentiam convertitur, et intra sepulcrum se quoddam concludens, priorum scelerum pollutiones lacrymarum fontibus diluebat, diebus ac noctibus in faciem prostratus, et ne allevare quidem ausus oculos ad caelum, neque vocem emittere, et nomen Dei nominare, sed in solis gemitibus et fletibus perdurabat, et tanquam vivens sepultus, de inferno jam quodammodo mugitum cordis gemitumquer edebat. Cumque in his posito eo septimana una transisset, noctu veniunt ad eum daemones in sepulcro clamantes et dicentes: Quid est quod agis, o impurissime et flagitiosissime? Posteaquam omni spurcitia, omnique impuritate satiatus es, nunc vis castus et religiosus procedere? Et posteaquam consenuisti in sceleribus, nec jam sufficiunt vires ad facinora delenda, nunc Christianus videri vis, et pudicus, et poenitens? quasi vero alius tibi jam ullus possit dari locus satiato in malis, nisi ille, qui tibi nobiscum debetur. Unus ex nobis es, alius jam esse non poteris. Redi ergo magis, redi ad nos: et quod superest tibi tempus, in perfruenda voluptate non perdas; praeparamus affluentes delicias, praeparamus scorta nobilissima, et cuncta talia quae florem tibi possint reparare gratissimae juventutis. Quid temetipsum vanis et inanibus conficis cruciatibus? Quid temetipsum ante tempus suppliciis tradis? Quid enim aliud es passurus in inferno, nisi hoc quod nunc tibi ipsi conquiris? Si te poena delectat, exspecta paululum, et invenies paratam: nunc interim fruere muneribus nostris, quae dulcia semper et grata duxisti. Haec et hujusmodi plura exprobrantibus eis, ille jacebat immobilis, nec auditum quidem suum convertens ad eos, nec ullo penitus sermone respondens. Cumque illi saepius eadem repeterent, et alia duriora, nec ille omnino moveretur, in furorem prolapsi daemones, ubi viderunt verba contemni, verberibus eum conficere aggressi sunt, multisque suppliciis excruciatum seminecem reliquerunt. Nec tamen in tot tantisque cruciatibus moveri saltem potuit loco, in quo orationis caussa jacuerat. Postera die quidam suorum requirentes eum, humanitatis dumtaxat 132 gratia, inveniunt poenis incredibilibus affectum, et caussam percontantes, cum didicissent, rogabant, ut curae gratia reportari se ad domum propriam pateretur. Abnegat, et in eodem permanet loco. Tunc vero et sequenti nocte repetentes daemones gravioribus eum verberibus cruciabant. Sed nec sic quidem moveri voluit loco: melius esse dicens, mortem subire, quam ultra daemonibus obedire. Nihilo minus tertia nocte multitudo convenit daemonum, et absque ulla miseratione irruentes in eum, omnibus poenis cruciatibusque conficiunt. Cumque jam corpus defecisset in suppliciis, extremus tamen spiritus obsistebat imperio daemonum. Quod ubi impii perviderunt, exclamantes voce magna: Vicisti, inquiunt, vicisti; et mox velut virtute quadam caelitus fugati, praecipites abscedunt, nec ultra quidquam ei suae artis aut sceleris intendunt. Ipse vero intantum virtutibus animi profecit, et ita ornatus moribus effectus est, ac totius divinae gratiae repletus virtute, ut omnis haec regio quasi e caelo eum lapsum videret, et unum esse ex numero crederet Angelorum, omnes paene simul atque uno ore dicentes: Haec est mutatio dexterae Excelsi (Psal. 76.). Quanti exemplo ejus, qui jam semetipsos desperaverant, rursus ad spem salutis regressi sunt, et emendationem sui, quam prius desperaverant, praesumserunt? Quanti admiratione ejus, de ipso jam inferno peccatorum retracti sunt, et ad virtutis indolem reparati? Illo namque tanta immutatione converso, omnibus omnia visa sunt possibilia. Non solum enim emendatio morum florebat in eo et assumtio virtutum, verum et gratia Dei plurima ei collata est. Signa enim et prodigia, quae ab eo facta sunt, quantum apud Dominum haberet meritum, testabantur. Sic humilitas et conversio bonorum omnium materiam praebat: elatio et desperatio, interitus et mortis est caussa. Ad effugienda vero (Pallad. cap. 46.) pericula lapsuum, et conquirendam Dei gratiam, atque ipsius divinitatis evidentiorem notitiam capiendam, plurimum prodest secretior conversatio, et eremi interioris habitatio. Quod vos non tam verbis, quam rebus ipsis et exemplis melius docere puto. Fuit quidam monachus, qui in 133 eremo hac, quae prae caeteris interior est, habitabat. Hic dum plures annos in abstinentia perdurasset, et provectus tempore, prope jam ad senilem venisset aetatem, omni virtutum flore adornatus, ac totius continentiae magnitudine sublimatus: cum orationibus et hymnis sedule Deo serviret, tamquam emerito militi suo Dominus remunerationes parat, utpote qui in corpore adhuc positus, adinstar Angelorum incorporeae vitae fungeretur officiis, et dignum judicans annonam caelestem praebere in deserto ei, qui caelestem Regem pervigilibus praestolabatur excubiis. Volens ergo Deus (Pallad. cap. 46.) etiam in hoc saeculo remunerare ejus fidele propositum, ad providentiae suae sollicitudinem quotidiani victus ejus revocat curam. Ut enim ei cibi usum poposcisset naturae necessitas, ingrediens speluncam suam inveniebat mensae panem superpositum, mirae suavitatis, mirique candoris: ex quo refectus, et gratias divinae praestantiae referens, rursus ad hymnos et orationes convertebatur. Ad quem divinae etiam revelationes, multaeque de futuris rebus a Deo praemonitiones fiebant. In his ergo talibus ac tantis profectibus positus, quia gloriari quasi de meritis suis caepit, et caelestis beneficii munus vitae suae debitum dixit: continuo subintrat eum parva quaedam desidia animi, tam parva, quam nec posset advertere. Post haec crevit major negligentia, ita ut tardior jam fieret ad hymnos, sed et ad orationem pigrius surgeret: Psalmi quoque ipsi non ea, qua prius vigilantia ab ipso canerentur, sed ubi parum quid exhibitum fuisset soliti ministerii, anima ejus, quasi nimio labore fatigata, requiescere festinabat: quia sensus ejus reprobus effectus, de sublimioribus ad inferiora ceciderat, et cogitationes suae per diversa eum praecipitia rapiebant. Erat enim jam in corde ejus clandestina quaedam turpis ac nefanda cogitatio, consuetudo tamen prior; velut si decursus aquae, etiam cessante remigio, adhuc priore impetu navigium ferat: ita et vetus institutio ad consueta hominem officia trahebat. Ob quam caussam et stare adhuc in suo statu videbatur. Hic ergo cum post orationes cibum solito requisisset ad vesperam, ingressus locum eum, in quo refici 134 consueverat, invenit solito panem mensae superpositum, ex quo refectus, nihil de eorum quae in corde suo versabantur, emendatione curavit, neque immutationis suae damna persensit, sed spernentem se minima, paulatim casurum non intellexit. Interea, cum gravi jam libidinis incendio stimularetur, et inflammatus turpi concupiscentia raperetur rursus ad saeculum, illa interim die cohibuit se, et solita hymnorum et orationum ministeria ex more persolvit, atque ingressus, ut cibum sumeret, panem quidem invenit mensae superpositum, sed aliquantulo sordidiorem. Admiratus est, et tristis effectus: intellexit enim, quod ipsum respiceret hoc genus monstri: tamen cibo sumto refectus est. Post diem tertium triplicatis urgeri stimulis coepit: occupaverat enim cogitationes ejus quasi jam praesentis et secum positae, secumque accumbentis imago mulieris, quam et complecti sibi videbatur, et ad turpes usus habere substratam. Processit tamen et sequenti die ad solita psallendi et orandi officia, sed stabat vagus oculis, et mente captivus. Cumque solito ingressus ad vesperam requireret cibum, panem quidem invenit super mensam, sed sordidissimum ac aridissimum, et quasi a muribus vel canibus undique corrosum. Tunc ille ut hoc vidit, ingemuit, et lacrymas fudit, sed non ita ex corde, nec ita uberes, quae possent flammam tanti ignis extinguere. Verumtamen sumit cibum, sed neque quantum volebat, neque qualem solebat: cum interim cogitationes eum tanquam cohors barbarica undique circumvallant, et omni ex parte in eum tela jaculantur, ac vinctum captivumque eum ad saeculum retrahunt. Exsurgens ergo, coepit iter agere noctu per eremum, et tendere ad civitatem: sed ubi dies facta est, civitas quidem longe adhuc aberat. Ipse vero cum rapidissimo aestu coqueretur, et fatigaretur in eremo, undique versus, considerare oculis coepit et requirere, sicubi esset in vicino monasterium: et cum conspexisset fratrum quorundam cellulam, tendebat illuc, ut apud eos requiesceret: quem ubi adesse senserunt servi Dei, continuo procurrunt inobviam, et velut Angelum Dei excipientes adorant, pedes lavant, ad orationem invitant, mensam ponunt, atque omnia secundum divinum mandatum complent caritatis 135 officia. Verum ubi refectus est, et paululum requievit, ex more quasi ab eruditissimo et opinatissimo patre coeperunt verbum aedificationis expetere, ac monita salutis inquirere. Interrogaverunt quoque eum, quomodo quis diaboli laqueos possit effugere, aut si quando turpes injecerit animo cogitationes, quomodo depelli possint et abjici. Tum ille, ut compulsus est monita fratribus dare, et salutis eos viam docere, ac de insidiis daemonum (quas servis Dei intendunt) facere sermonem, illos quidem plene et sufficienter edocuit, sibi vero ipsi stimulos compunctionis incendit, et in semetipsum regressus ait: Quomodo ego alios moneo, et ipse decipior? aut quomodo alios corrigo, qui meipsum non emendo? Age ergo, miser, facito ipse prior, quae facere alios doces. Cumque hujusmodi increpationibus uteretur adversus semetipsum, et intellexisset se miserabiliter supplantatum, valedicens fratribus, continuo se rapidissimo cursu in eremum dedit. et ad speluncam de qua discesserat rediit: prosternens se Domino in oratione, dicens: Nisi Dominus adjuvisset me, paulominus habitasset in inferno anima mea (Psal. 93.). Et iterum: Paulominus fui in omni malo: et paulominus consummaverunt me in terra (Psal. 118.). In hoc vero completum est, quod ait Scriptura: Frater fratrem adjuvans exaltabitur, ut civitas munita et fortis. Frater qui adjuvat fratrem, quasi civitas firma, et judicia quasi vectes urbium (Prov. 18.). Post haec ergo permansit omni vita sua in luctu et lacrymis, videns divinitus sibi concessum caelestis mensae beneficium perdidisse: coepit enim in labore rursus et sudore vultus sui manducare panem suum. Conclusit autem se intra speluncam, atque in cilicio et cinere jacens, tandiu lugens flensque permansit in orationibus, donec assistens ei Angelus Domini, diceret ei: Suscepit Dominus poenitentiam tuam, et repropitiatus est tibi: sed cave ne ultra elatus decipiaris. Venient autem ad te fratres, quos tu ipse docuisti, deferentes tibi benedictiones, quas suscipere ne recuses, et sumens cum eis cibum, age gratias Deo tuo. Haec autem locutus sum vobis, filioli 136 mei, ut sciretis, et quanta sit in humilitate firmitas, et in elatione ruina quam maxima. Ideo denique et Salvator noster primam beatitudinem de humilitate nos docuit, dicens: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. 3.). Simul et hujusmodi exempla dicens, ut cautiores sitis, ne a daemonibus in cogitationum subtilitate seducamini. Propterea enim et forma hujusmodi inter monachos observatur, ut si quis ad eos veniat sive vir ille seu mulier sit, sive senex sive juvenis, sive ignotus sive notus, ante omnia ut oratio fiat, ut nomen Domini invocetur: quia si fuerit aliqua transformatio daemonis, continuo oratione facta, diffugiet. Si vero in cogitatione vestra suggesserint ipsi daemones aliquid, unde laudari debeatis et extolli, non acquiescatis eis, sed tunc magis vosmetipsos humiliate in conspectu Domini, et pro nihilo ducite, cum vobis illi aliquid de sectanda laude suggesserint. Denique etiam me frequenter daemones noctibus seduxerunt, et neque orare, neque requiescere permiserunt, phantasias quasdam per noctem totam sensibus meis et cogitationes suggerentes. Mane vero velut cum quadam illusione, prosternebant se ante me dicentes: Indulge nobis, Abba, quia laborem tibi incussimus tota nocte. Ego vero respondi ad eos: Discedite a me omnes qui operamini iniquitatem (Psal. 6.), et non tentetis servum Domini. Et vos ergo, filioli, quietem silentiumque diligite, et scientiae operam date. atque exercete vosmetipsos, ut frequenti collatione mentem vestram puram exhibeatis Deo, ne orationes vestrae impediantur apud Deum. Quamvis enim et illi bonum opus agant, et sit in illis probabilis conscientia, qui inter saeculares positi exercentur in operibus bonis, et occupant semetipsos actibus religiosis et sanctis, vel hospitalitatem sectantes, vel caritatis ministeriis obsequendo, vel misericordias ac visitationes, aliaque hujusmodi opera explendo, in quibus alii quidem boni semper aliquid conferant; semetipsos tamen castos servant. Sunt ergo isti probabiles, et valde probabiles, qui in bonis actibus placent Deo, et sunt operarii inconfusibiles mandatorum Dei (2. Tim. 2.). Sed tamen haec 137 omnia terrenos habent actus, et erga materias corruptibiles arguuntur. Qui vero in exercitio mentis desudat, et spiritales intra semetipsum excolit sensus, longe illis superior judicandus est. Locum namque intra semetipsum praeparat, ubi Spiritus Sanctus habitet, et oblivionem quodammodo capiens terrenorum, sollicitudinem gerit de caelestibus et aeternis. Constituit enim semetipsum semper ante conspectum Dei, et omnes praesentium rerum sollicitudines post tergum jaciens, solo divini desiderii calore constringitur, et in laudibus Dei positus, et hymnis et Psalmis die ac nocte non potest satiari. Haec et multa alia his similia (Pallad., cap. 46.) beatus Joannes per triduum continuum loquens ad nos, animas nostras refecit et innovavit. Ut autem coepimus velle ab eo proficisci, datis nobis benedictionibus, Pergite, inquit, in pace, o filioli: hoc tamen scire vos volo, quod hodierna die victoriae religiosi Principis Theodosii Alexandriae nuntiatae sunt de Eugenio Tyranno. Necesse est ergo, et ipsum Theodosium non multo post propria morte vitam finire. Cumque profecti ab eo fuissemus, haec ita gesta ad esse ( sic ) fidem comperimus, ut ipse praedixerat. Post dies autem paucos insecuti sunt nos quidam fratres, annuntiantes nobis, quod ipse sanctus Joannes in pace requieverit. Obitus autem illius talis quidem fuerat. Per triduum, inquiunt, nullum ad se introire permisit, et positis genibus in oratione reddidit spiritum, atque ita perrexit ad Dominum, cui est gloria in saecula saeculorum, Amen. CAPUT II. DE HOR. Vidimus et alium apud Thebaidem venerabilem virum, Hor nomine (Pallad. cap. 9. Or dicitur.): hic multorum erat monasteriorum pater, qui habitu ipso, honoris videbatur 138 angelici, nonaginta jam agens aetatis annos, barba prolixa, et claritatis canitie splendida, vultu et aspectu ita laetus, ut plus aliquid habere quam in hominis natura est, visio ipsa videretur. Hic prius in ultima cremo plurimis abstinentiae laboribus exercitatus, postremo in vicino urbis monasterium instituit. In adjacentibus autem habitationis suae locis diversi generis arborum silvas ipse per se plantaria ponendo conseruit, in quibus, ut nobis a plurimis sanctis patribus affirmatum est, ante illius adventum nullum omnino virgultum fuit. Ob hoc autem plantavit hanc silvam, ut ibi fratres, quos inibi congregare cupiebat, non haberent necessitatem, ligni gratia longius evagandi, habens curam et in his quae ministerio corporis necessaria sunt, sed praecipue salutis eorum ac fidei. Ipse tamen cum esset in eremo, herbis pascebatur, et radicibus quibusdam, et haec ei dulcia videbantur. Aquam vero si quando invenisset, bibebat, orationibus et hymnis occupans omne diei tempus ac noctis. Ut autem ad maturam pervenerat aetatem, apparuit ei Angelus Domini in eremo per visum, dicens: Eris in gentem magnam, et multus tibi populus credetur, et erunt per te quae salvanda sunt multa millia hominum. Quantoscunque autem in hac vita positus converteris ad salutem, super tantos principatum accipies in futuro; et nihil verearis: numquam enim aliquid tibi deerit eorum stipendiis, quae ad usum corporis requiruntur, quoties haec poposceris a Deo. Haec cum audisset. ad viciniora loca accedit, et primo solus sub parvo tugurio, quod sibi ipse construxerat, habitare coepit, oleribus compositis vescens solis, interdum etiam post continuata jejunia. Literas primo ignoravit: cum autem de eremo ad haec quae supra diximus, viciniora habitaculis 139 loca accessisset, data est ei divinitus gratia. Et cum a fratribus oblatus ei fuisset codex, quasi olim jam sciens litteras, legere coepit. Collata est ei adversus daemones etiam virtus, ita ut multi ex his, quos urgebant daemones, etiam inviti ad eum raperentur, protestantes summo cum clamore de meritis ejus. Sed et alias quamplurimas sanitates operabatur. Congregabantur interim ad eum plurimae multitudines monachorum, inter quos cum etiam nos advenissemus, visis nobis, laetissimus redditur. Cumque salutans nos, orasset more sibi solito, pedes hospitum propriis manibus lavat, et docere nos ex Scripturis, quae ad aedificationem vitae ac fidei pertinent, coepit. Erat enim ei docendi gratia a Deo collata. Cum itaque plurima nobis Scripturarum capitula sapienter disseruisset, rursus ad orationem convertebatur. Consuetudo autem erat ei non prius corporalem cibum sumere, quam spiritalem Christi Communionem acciperet. Quo accepto, post gratiarum actionem adhortari nos etiam ad reficiendum coepit. ipse tamen sedens nobiscum, nunquam cessabat aliquid de studiis spiritalibus commonere. Narrabat ergo nobis tale aliquid: Scio hominem, inquit, quemdam in eremo, per tres continuos annos nullum sumsisse terrenum cibum: Angelus enim Dei tertia quaque die escam deferebat ei caelestem, et haec ei cibus erat et potus. Et iterum scio hujusmodi hominem, quia venerunt ad eum daemones in specie coelestis militiae, et habitu Angelorum, currus igneos agentes, plurimo apparatu, tamquam magnum aliquem regem deducentes, isque qui ceteris ut rex haberi videbatur, dicebat ad eum: Implesti omnia, o homo, superest ut adores me, et transferam te sicut Eliam. Sed monachus audiens dicebat in corde suo, Quid est hoc? Quotidie ego Salvatorem, qui est Rex meus, adoro: hic si esset ille, quomodo a me hoc exposceret, quod indesinenter me facere sciret? Et post haec respondit ad ipsum: Ego habeo meum Regem, 140 quem quotidie sine intermissione adoro: tu autem non es rex meus. Et continuo inimicus ad haec verba nusquam comparuit. Verum haec ille quasi de alio nobis narrans sua gesta, sub alterius persona memorabat. Patres tamen qui aderant, ipsi nobis affirmabant, quod ipse esset, qui haec vidisset et audivisset. Erat ergo hic magnificus pater, qui inter caetera bona etiam hoc praestabat advenientibus fratribus, et cum ipso habitare volentibus. Faciebat convocari fratres qui secum erant, et in una die advenienti fratri cellulam aedificabat. Erat in hoc opere magna alacritas fratrum, unoquoque eorum festinante lateres convehere, aut lutum porrigere, aut aquam infundere, aut ligna deferre. Ubi vero perfecta fuisset, ipse eam omnibus utensilibus vel necessariis instructam tradebat fratri. Hic aliquando cum falsus quidam frater ad se venisset, et ut videretur nudus, vestimenta sua occultasset, arguit eum coram omnibus, et in medium quae occultaverat protulit: et ita pertimuere omnes, ut de reliquo nemo auderet coram ipso fallere. Tanta erat in eo virtus animi, et tanta divinae gratiae magnitudo, quam abstinentiae labore et fidei puritate quaesierat. Multitudines autem fratrum cum ipso positae, tanta gratia erant repletae, ut cum ad ecclesiam convenirent, chori Angelorum vestibus ac mentibus resplendentes, ad imitationem Virtutum caelestium, in hymnis et laudibus Dei pervigiles viderentur. CAPUT III. DE AMMONE. Vidimus autem in Thebaide (Pallad., cap. 48.) etiam alium virum, nomine Ammonem, patrem trium millium circiter monachorum, qui Tabennensii appellantur, ingentis abstinentiae viros, quibus usus est indui colobiis quasi saccis lineis, et pelle confecta a collo post tergum et latus descendente contegi; cucullis etiam caput operiri, maxime cum ad cibum ventum fuerit, eisque etiam faciem velant, ne alius alium parcius cibum sumentem deprehendat. 141 Est autem eis et in capiendo cibo summum silentium, ita ut nec putetur in eo loco esse aliquis hominum, ubi sedetur ad mensas, et omnis eorum conversatio ita est in multitudine posita, quasi esset in solitudine, dum ita latet uniuscujusque abstinentia, ut ab alio deprehendi non possit. Sedent ergo ad mensam contingentes magis quam sumentes cibos, ut nec defuisse mensis, nec tamen ventri satisfecisse videantur. Major quippe est continentiae virtus, his abstinere quae in oculis habentur et in manibus. CAPUT IV. DE BENO. Vidimus et alium senem (Pallad., cap. 49.) mansuetudine omnes homines praecellentem, Benum nomine, de quo asserebant fratres qui cum ipso erant, quod neque juramentum umquam, neque mendacium de ore ejus processerit, neque ullus hominum iratum viderit eum aliquando, aut sermonem superfluum otiosumque proferentem, sed erat vita ejus in summo silentio, moresque tranquilli, et per omnia quasi angelici ordinis vir: humilitas quoque immensa, et in omnibus pro nihilo semetipsum ducens. Denique nobis multum rogantibus, ut aliquem sermonem ab eo aedificationis audiremus, vix impetrare potuimus, ut pauca nobis de mansuetudine loqueretur. Hic aliquando, cum bestia quaedam, quae hippopotamus appellatur, regionem illi proximam vicinamque vastaret, rogatus ab agricolis venit ad locum: et cum immanem belluam pervidisset, ait ad eam: Praecipio tibi in nomine Jesu Christi, ne ultra vastes hanc terram. Tum illa, quasi Angelo persequente, effugata, nusquam omnino comparuit. Simili modo etiam crocodylum ab eo alio tempore fugatum perhibebant. CAPUT V. DE OXYRYNCHO CIVITATE. (Deest hoc caput in Palladio). Venimus autem et ad civitatem quamdam Thebaidis, nomine Oxyrynchum, in qua tanta religionis 142 deprehendimus bona, ut ea nemo digne valeat enarrare. Repletam namque eam monachis intrinsecus vidimus, et extrinsecus omni ex parte circumdatam. Aedes publicae (si qua in ea fuerant) et templa superstitionis antiquae, habitationes nunc erant monachorum, et per totam civitatem multo plura monasteria quam domus videbantur. Sunt autem in ipsa urbe, quia est ampla valde et populosa, duodecim ecclesiae, in quibus publicus agitur populi conventus, exceptis monasteriis, in quibus per singula orationum domus sunt. Sed nec portae ipsae, nec turres civitatis, aut ullus omnino angulus ejus monachorum habitationibus vacat, quique per omnem partem civitatis, die ac nocte hymnos ac laudes Deo referentes, urbem totam, quasi unam Dei ecclesiam faciunt. Nullus enim ibi invenitur aut haereticus, aut paganus, sed omnes cives Christiani, omnes Catholici, ut nihil omnino differat, si Episcopus in platea orationem, aut in ecclesia faciat. Ipsi quoque magistratus et principales civitatis, et reliqui cives studiose per singulas portas statuunt, qui observent, ut sicubi apparuerit peregrinus aut pauper, certatim ad eum qui praeoccupaverit adductus, quae sunt necessaria consequatur. De his autem qui erga nos, ab ipsis populis gesta sunt, videntibus transire nos per civitatem suam, et velut Angelis occurrentibus, atque honorem deferentibus, quomodo enarrem? Aut de ipsis monachis et virginibus, quorum innumerae multitudines (ut supra diximus) in illa urbe habentur? Requirentes enim a sancto Episcopo loci illius, viginti millia virginum, et decem millia monachorum inibi haberi comperimus. Quorum omnium affectum erga nos et honorem, quem exhibebant, vobis exponere, nec sermo sufficit, nec verecundia permittit, quomodo palliola nostra scinderentur, unoquoque nos sibi rapiente, et ad se adducere cupiente. 143 Vidimus quoque ibi plurimos sanctorum patrum diversas Dei gratias habentes, alios in verbo Dei, alios in abstinentia, alios in signis et virtutibus ministrantes. CAPUT VI. DE THEONE. Vidimus et alium (Pallad., cap. 50.) non longe ab urbe ad eam partem, quae mittit ad eremum, nomine Theonem, virum sanctum, intra cellulam suam clausum solitarium, qui perhibebatur triginta annis silentii habuisse continentiam: quique tam multas virtutes faciebat, ut Propheta apud illos haberetur. Conveniebat namque ad eum per dies singulos infirmorum plurima multitudo, ad quos ille per fenestram manum proferens, et uniuscujusque capiti superponens, ac benedicens eos sanos ab omni aegritudine remittebat. Hic etiam ipso visu tam honorabilis erat, tantumque reverentiae gerebat in vultu, ut inter homines Angelus videretur: ita laetus oculis, et plenus totius gratiae apparebat. Huic cum parvum ante tempus, ut comperimus, noctu latrones supervenissent, aurum se apud eum inventuros credentes, oratione sola ita eos vinxit, ut foribus ejus affixi, movere se omnino non possent. Mane vero cum ad eum turbae more solito convenissent, et viderent ad januas ejus latrones, volebant eos igni tradere. At ille rerum necessitate compulsus, unum eis solum locutus est verbum: Sinite, inquit, eos illaesos abire, alioquin gratia a me fugiet sanitatum. Populi vero, ut audierunt haec, contradicere non audentes, dimiserunt eos. Latrones vero videntes quod secum est gestum, abjecta scelerum voluntate, et praeteritorum multorum paenitudinem gerentes, ad monasteria vicina confugiunt, atque ibi emendatioris vitae formam modumque suscipiunt. Erat autem supradictus vir eruditus non solum Aegyptiorum et Graecorum lingua, sed etiam Latinorum, ut et ab eo ipso, et ab his qui ei aderant, didicimus. Sed et ipse revelare cupiens, et consolari peregrinationis nostrae laborem, in tabella scribens ad 144 nos gratiam doctrinamque sui sermonis ostendit. Erat autem ejus cibus absque ignis opere. Dicebant autem, quod et noctibus ad eremum progrediens, comitatu uteretur plurimo eremi bestiarum. Ipse vero hauriens aquam de puteo suo, et praebens eis pocula, obsequii earum remunerabat laborem. Hujus autem rei manifestum dabatur indicium, quod vestigia bubalorum, caprarumque et onagrorum, circa ejus cellulam plurima deprehendebantur. CAPUT VII. DE APOLLONIO. Vidimus et alium sanctum virum nomine Apollonium (Pallad., cap. 52. dicitur Apollo.), apud Thebaidam, in finibus Hermopolis, ad quam civitatem Salvatorem, cum Maria et Joseph de Judeae finibus venisse, tradunt, secundum Prophetiam Esaiae, dicentis: Ecce Dominus sedet super nubem levem, et veniet in Aegyptum, et commovebuntur manufacta Aegyptiorum a facie ejus, et cadent in terram (Esai. 19.). Vidimus ergo ibi etiam et templum ipsum, in quod ingresso Salvatore, corruisse omnia idola in terram, et comminuta esse, memorabant. Vidimus ergo supradictum virum, et in vicina eremo sub monte quodam habentem monasteria: erat enim pater monachorum circiter quingentorum, et famosissimus in omnibus Thebaidae finibus habebatur. Opera enim magna erant ei, et virtutes multas signaque plurima et prodigia faciebat per eum Deus. A pueritia namque in abstinentia nutritus. ubi ad maturam pervenit aetatem, gratia Dei semper cum ipso crevit. Erat enim annorum fere octoginta, cum eum vidissemus in monasteriorum congregatione florentem: sed et ipsi qui videbantur ejus esse discipuli, ita perfecti erant, et magnifici, ut omnes paene possent signa facere. Quindecim ergo annorum secessisse eum ad eremum, ferebant, atque ibi cum quadraginta annis fuisset in exercitiis spiritualibus conversatus, aiebant vocem Dei ad eum delatam dixisse: Apolloni, per te perdam sapientiam sapientium in Aegypto, et intellectum prudentium reprobabo. 145 Perdes autem mihi et eos qui inter ipsos sunt sapientes Babylonis, et omnem culturam daemonum subrues. Perges ergo nunc ad loca habitabilia: generabis enim mihi populum substantialem, et perfectum aemulatorem operum bonorum. At ille respondens ait: Aufer a me, Domine, jactantiam, ne forte elatus super fratres meos, cadam ab omnibus bonis tuis. Respondit ad eum rursus divina vox: Mitte manum tuam ad cervices tuas, et quod comprehenderis constringe, et sub arena obrue. At ille sine mora injecta manu ad cervices suas, apprehendit quasi parvulum quemdam Aethiopem, et continuo submersit eum sub arena clamantem et dicentem: Ego sum superbiae daemon. Post haec vox ad eum facta est a Deo dicens: Perge nunc: omnia enim quaecumque a Deo poposceris, consequeris. Ille ergo post haec perrexit ad ea loca, in quibus homines habitabant. Temporibus autem Juliani tyranni haec fiebant. Fuit autem in locis illis spelunca quaedam eremo vicina, in qua habitare coepit, indesinenter die ac nocte orationibus vacans, easque centum (ut aiebant) per diem, totidemque noctis tempore curvans genua consignabat Deo. Cibo autem magis caelesti, quam humano utebatur. Indumentum ejus stupeum collobium erat, quod apud illos lebetes appellatur, et linteum quod collum et caput obvolveret. Quae tamen indumenta ferebant permansisse ei in deserto numquam veterata. Erat ergo in vicino eremi loco, in virtute Spiritus degens, signa et sanitates miras efficiens, quas enarrare pro sui immensitate (sicut ab his qui cum ipso erant, senioribus comperimus) vox nulla sufficiet. Fama autem magnifica de eo pervulgata, cum in admiratione omnium quasi propheta aliquis aut Apostolus haberi caepisset, vicinis e regionibus monachi diversis ex locis conveniebant ad eum, et tanquam pio patri magna munera, suas singuli quique animas offerebant. At ille unumquemque eorum tota religione suscipiens, alios ad bene operandum, alios ad bene intelligendum provocabat: sed 146 et ipse prius ea ostendebat exemplis, quae verbis docere cupiebat. Aliis quidem diebus unumquemque apud semetipsum exercere abstinentiam, quam posset sinebat; die vero Dominica, gratia caritatis, secum omnes cibum sumere hortabatur, cum tamen ipse solitis abstinentiae observationibus deserviret, herbis solummodo aut oleribus utens, nec usum, aut ministerium ignis admittens. Hic cum audisset, Juliani (ut supra diximus) temporibus fratrem quemdam militia comprehensum detineri in carcere, venit ad eum cum fratribus consolandi gratia, et ut moneret eum in necessitate tenere constantiam, atque imminentia contemnere ac deridere pericula: Tempus enim, ait, certandi adest, in quo fidelium mentes tentationibus probandae sunt et noscendae. Cumque his et aliis verbis roboraret animos adolescentis, supervenit centurio, et indignatus est, cur introire ausus sit: claves extrinsecus carceris imposuit, ipsumque et omnes quicunque venerant pariter conclusit, quo scilicet etiam ipsi similiter ad militiae detinerentur officium: constituensque custodes quamplurimos, abscessit. Medio autem noctis astare visus est Angelus ingenti luce resplendens, et obstupefactis perterritisque custodibus, carceris claustra patefecit. Tunc vero ipsi custodes advoluti pedibus sanctorum, rogabant eos decedere, dicentes, melius sibi esse mori pro eis, quam divinae virtuti obsistere, quae eorum curam gerebat. Mane vero etiam ipse centurio eum principalibus viris festinus ad carcerem venit, rogans ut discederent omnes qui teneri videbantur. Dicebat enim, domum suam terraemotu magno concidisse, et electos quosque famulorum suorum peremisse. Sancti vero, his auditis, hymnum Deo laudesque cecinerunt, et regressi ad eremum, erant in unum positi, secundum Apostolorum exemplum habentes animam unam et cor unum (Act. 4.). Pater autem senior docebat eos, ut quotidie proficerent in virtutibus, et insidias diaboli, quas per cogitationes inferret hominibus, in initiis statim retunderent. Sic enim aiebat, Al. infringatur confringatur 147 caput serpentis, et omne ejus corpus emortuum reddetur. Ob id enim mandat nobis Deus observare caput serpentis, ut omnino statim ab initio nec recipiamus malas et sordidas cogitationes in corde nostro. Quanto ergo magis diffundi non convenit in sensibus nostris cogitationum phantasias, quas etiam initio recipi vetat? Sed et illud monebat, ut in virtutibus alter alterum vincat, nec patiatur se unusquisque inferiorem proximo suo fieri. Hinc autem, dicebat, scietis vos proficere in virtutibus, si nulla vobis passio fuerit erga mundana desideria. Hoc enim est initium donorum Dei. Quod si etiam ad hoc venerit quis vestrum, ut et signa et mirabilia faciat, non extollatur pro hoc, neque in cogitatione sua erigatur tamquam caeteris praelatus, sed nec hoc ipsum hominibus debet ostendere, quod donum gratiae hujus acceperit, alioquin seducet seipsum, et ipse decipietur, et gratiam perdet. Habebat ergo hanc magnificam verbi Dei doctrinam, sicuti et nos ipsi ex parte fruiti sumus, sed majorem habebat in operibus gratiam. Omne enim quidquid petisset a Deo, sine mora consequebatur: sed et revelationes ei plurimae ostendebantur. Denique seniorem fratrem suum, qui et ipse in eremo defunctus est, cum quo plurimo tempore egerat vitam perfectam, vidit in somnis in sede Apostolica residentem, atque unum ex ipsis effectum, haereditatem sibi virtutum et gratiae reliquisse. Cumque etiam pro semetipso oraret, ut velocius eum Dominus assumeret, et cum ipso sibi requiem praestaret in caelis, responsum est ei a Domino Salvatore, parum adhuc temporis debere eum conversari, donec vitae et conversationis ejus plurimi aemulatores existant: populos namque ei plurimos credendos esse monachorum, et exercitum quemdam piorum, ut per haec dignam pro talibus meritis remunerationem inveniat apud Deum. Haec autem ut vidit, ita gesta sunt. Convenerunt enim ex omni loco monachi, fama et doctrina ejus invitati, et praecipue exemplis ejus quamplurimi saeculo abrenuntiantes, conventum quemdam magnificum fecerunt apud 148 eum in supradicto montis loco, communem vitam mensae unius unanimiter conservantes. Hunc ergo tamquam vere caelestem quemdam et angelicum cernebamus exercitum, in omnibus virtutibus adornatum. Nullus sane in eis sordidis utebatur indumentis, sed splendore vestium pariter atque animorum nitebant, ita ut etiam, secundum Scripturam, laetaretur eremus sitiens, et multi filii ejus viderentur in deserto. (Esai. 35.) Quae quamvis de Ecclesia dicta sint, tamen in Aegypti desertis, haec etiam historica relatione completa sunt. Ubi tantae per urbes multitudines veniunt ad salutem, quantas Aegypti deserta protulerunt. Quanti populi habentur in urbibus, tantae paene habentur in desertis multitudines monachorum. Unde mihi videtur etiam Apostoli dictum in eis esse completum: Quod ubi abundavit peccatum, ibi superabundavit gratia (Rom. 5.). Abundavit enim aliquando immundus idolorum cultus in Aegypto, sicut in nullo umquam gentium. Canes enim et simias atque alia portenta venerati sunt. Allia quoque et caepas, et nonnulla olerum, Deos credebant, sicut ab ipso patre Apollonio narrante didicimus, caussam enim nobis priscae eorum superstitionis hoc modo exponente: Bovem quidem Deum crediderunt aliquando Aegyptii, pro eo quod per ipsum rura excolentes victum cibumque capiebant. Sed et aquam Nili, pro eo quod universas rigabat Aegypti regiones, venerabantur. Colebant quoque et terram, utpote uberiorem caeteris terris. Canes etiam, ut supra diximus, et simias, ac diversa herbarum genera atque olerum colebant, pro eo quod occasionem sibi salutis per haec venisse opinabantur temporibus Pharaonis. Circa haec enim singula occupatio eis exorta videbatur, cum ille patres nostros persequens submersus est, et unusquisque id per quod occupari visus est uti ne Pharaonem sequeretur, hoc sibi reputavit Deum, dicens: Quia hoc mihi Deus fecit hodie, ut non sequerer Pharaonem, et simul cum eo demergerer. Haec ergo erant verba sancti Apollonii. Sed multo magis illa scribi oportet, quae in operibus et virtutibus habuit. Erant aliquando in circuitu ejus 149 positi decem circiter Gentilium vici, apud quos daemoniaca superstitio summo studio colebatur. Templum enim erat ibi amplissimum, atque in eo simulacrum, quod moris erat circumferri a sacerdotibus bacchantium ritu, cum reliqua multitudine circumeuntibus, et quasi pro aquis pluvialibus profana mysteria pergentibus. Contigit autem sub eo tempore, quo hujusmodi ab eis orgia gerebantur, iter agere beatum Apollonium per ipsa loca, cum aliquantis fratribus. Et cum vidisset infelicium turbas, quasi daemone quodam agi, baccharique per campos, miseratus errorem eorum, fixis genibus invocavit Dominum et Salvatorem nostrum, et omnes eos qui caerimoniis daemoniacis agebantur, cum simulacro suo stare fecit immobiles, ne progredi omnino usquam possent. Atque ita per totam diem rapidissimis adusti aestibus permanserunt, ignorantes unde eis haerere uno in loco immobiliter contigisset. Tunc sacerdotes eorum dicebant, esse quemdam Christianum in regionibus vicinae eremi commanentem, Apollonium nomine, et ipsius esse haec opera, qui nisi esset exoratus, sibi periculum permansurum. Ut autem ad rei tantae miraculum convenerunt undique qui audierant, et percontantes, quae tanti caussa existeret monstri, ignorare se penitus fatebantur: suspicionem tamen dari sibi dicunt supradicti viri, quem et exorari pro se deposcunt. Tunc quidam ex illis, vere eos opinari aiunt; nam et vidisse se eum in illo itinere praetereuntem confirmabant, et tamen adhibere, quae putabant prodesse, auxilia non morantur. Adducunt boves, quorum virtute videretur posse moveri simulacrum. Sed cum nec sic quidem aliquid profecissent, omni auxilio frustrati, legatos ad hominem Dei mittunt, pollicentes, ut si eos resolvat his vinculis, pariter quoque erroris in eis vincula dissolveret. Haec ubi nunciata sunt ei, sine mora descendit ad eos, et oratione sola ad Deum fusa, omnes resolvit. At illi sine dilatione unanimiter omnes confugiunt ad eum, salutari Deo nostro credentes, et gratias referentes. Simulacrum vero quod erat ligneum, continuo tradunt igni. Ipsi autem secuti hominem Dei, atque edocti ab eo fidem Domini, Ecclesiae Dei sociati sunt. Plurimi vero ex ipsis cum ipso 150 permanserunt, et etiam nunc in monasteriis degunt. Facti tamen hujus mirabilis fama ubique diffusa est, et multi pro hoc ad fidem Domini convertebantur, ita ut in omnibus illis regionibus nullus jam poene Gentilium remanserit. Post aliquantum autem temporis, certamen erat de finibus inter duos vicos. Hoc cum nuntiatum fuisset homini Dei, festinans descendit ad eos pacis gratia. Sed illi furore contentionis incensi, nullo genere ad pacis consilium flectebantur, maxime quod unius partis populus plurimum fiduciae in viribus cujusdam latronis gerebat, qui ipsius certaminis signifer videbatur. Hunc cum videret Apollonius paci resistentem, dicit ad eum: Si mihi, o amice, acquiescere volueris ad pacem, rogabo Deum meum, et remittet tibi peccata tua. At ille cum audisset, nihil omnino distulit, sed genibus ejus provolutus supplicabat ei. Tunc deinde conversus ad turbas, quae eum secutae fuerant, fecit omnes cum pace decedere. Quibus secedentibus, ipse permansit cum homine Dei, expetens ab eo promissum. Tunc vero Apollonius assumens eum, et cum ipso iter agens ad monasteria, docebat eum mutare debere ordinem vitae, et patienter a Deo quaerere misericordiam, promissionem ex fide exspectare, omnia enim possibilia dicebat esse credenti (Marc. 9.). Cumque noctis tempore simul in monasterio requievissent, per visum ambo vident se esse in caelis, et assistere ante tribunal Christi: vident etiam Angelos Dei, et Sanctos quosque adorantes Dominum: et cum haec videntes, etiam ipsi adorassent Deum, vox Dei defertur ad eos, dicens: Licet nulla sit communio luci et tenebris, nec sit aliqua portio fideli cum infideli (I Cor. 6.); tamen donatur tibi salus istius, pro quo supplicasti, Apolloni. Sed et alia multa cum audissent in caelesti visione positi, quae neque sermo enarrare sufficit, neque auris audire, surrexerunt a somno, et quae viderant fratribus indicarunt. Admiratio autem ingens esse coepit, cum unum atque idem somnium uterque narraret. Permansit autem cum fratribus latro ille jam sanctus, vitam suam moresque ad omnem innocentiam pietatemque commutans, tamquam in agnum conversus ex lupo, ut in eo plenissime compleri videretur prophetia Esaiae 151 dicentis: Lupi cum agnis pascentur, et leo et bos simul paleis pascentur (Esai. 11.). Vidimus ibi quosdam etiam gentis Aethiopum viros cum monachis viventes, et multos ex ceteris monachis in observantia religionis et virtute animi praecellentes, ut et in ipsis compleri videatur Scriptura, quae dicit: Aethiopia praeveniet manus ejus Deo (Psal. 67.) Adhuc autem in gestis sancti Apollonii ferebatur hoc. Lis quodam tempore dicebatur exorta inter duos vicos, quorum unus Christianus, alter Gentilium fuit. Procedunt ex utraque parte armatorum turbae plurimae. Accidit autem ut sanctus Apollonius superveniret. Cumque eos hortaretur ad pacem, quidam eorum qui inter Gentiles quasi caput erat et caussa belli illius, homo truculentus et ferus, obsistebat ei vehementer, dicens, non se permittere fieri pacem, usque ad mortem suam. Tunc ille: Fiat (inquit) ut optas, nullus enim alius praeter te perimetur; sed et congruum honori tuo tibi sepulcrum fiet, non terra, sed bestiarum ac vulturum ventres. Et continuo sermo ejus efficitur verus, nullus enim alius ex utraque parte nisi solus ipse cecidit. Quem cum sub arena obruissent, mane regressi invenerunt a bestiis effossum laniatumque, atque a vulturibus devoratum. Cumque omnes admirationem habuissent, quod sermo hominis Dei ita fuisset impletus, conversi sunt omnes ad fidem Salvatoris Domini, et Apollonium prophetam Dei praedicabant. Sed et hoc nos non effugiat, quod ab eo primis adhuc diebus (quibus in spelunca habitare cum paucis fratribus coeperat) factum didicimus. Dies sanctus aderat Paschae, et cum solemnitas vigiliarum Sacramentorumque intra speluncam fuisset expleta, atque ex his quae fuerant apud eos refectio pararetur (erant autem eis pauci tantummodo et sicci panes, atque olera ex his quae sale aspersa reponi apud eos solent), tum Apollonius fratres qui secum erant alloqui ita coepit: Si est in nobis fides, et vere fideles 152 sumus famuli Christi, petat unusquisque nostrum a Deo, si quid quasi in die festo sumere libenter habet. At illi ipsi potius (qui eos aetate et meritis praecelleret) haec a Deo poscenda permittunt, semetipsos inferiores hujus gratiae indicantes. Tum ille cum omni alacritate orationem fudit ad Deum: qua expleta, cum omnes respondissent, Amen: ecce repente ante fores speluncae astare vident homines quosdam sibi penitus ignotos, quique tam multas copias rerum omnium, quae ad usus dumtaxat ciborum pertinent, detulerunt, ut neque tam multa, neque tam diversa, tam facile quisquam viderit. In quibus erant quaedam quae omnino in Aegypti regionibus nunquam visa sunt pomorum genera, et magnitudo incredibilis uvae, nuces, ficus, mala quoque punica, et ante tempus omnia, favi, atque mellis, et lactis copia. Nicolai etiam ingentes, et panes calidi et mundissimi, qui tamen peregrinae esse viderentur provinciae. Viri vero qui haec detulerant, statim ut tradiderunt, quasi festinanter ad eum, a quo missi fuerant, redire cupientes, mox discedunt. Tum ipsi monachi gratias Domino referentes, ex his quae sibi fuerant delata, vesci coeperunt. Quorum copia tanta fuit, ut usque ad diem Pentecostem quotidie ministrata sufficerent; certi quod haec sibi a Deo solemnitatis gratia missa sint. Comperimus etiam hoc, quod quidam ex fratribus, cui deerat humilitatis et mansuetudinis gratia, poposcit ab eo ut peteret a Domino, ut et sibi donaretur hoc munus: orante illo, tanta in eum gratia mansuetudinis et humilitatis advenit, ut omnes fratres stuperent de tranquillitate animi ejus et modestia, in quo prius nihil horum viderant. Orta est aliquando fames apud Thebaidam. Scientes autem habitatores terrae illius, quod monachi, qui cum Apollonio Domino serviebant, frequenter etiam sine cibo per gratiam Domini pascebantur, omnes simul cum 153 uxoribus et filiis pergunt ad eum, cibum simul benedictionemque poscentes. At ille nihil dubitans, proferre coepit ex his, quae ad usum fratrum reposita erant, et dare singulis copiose. Cum vero tres solae panum sportae remansissent, fames autem populos vehementer urgeret, jubet proferri in medium sportas, quae solae superfuerant, unius diei victum monachis praebiturae, et in auditu totius populi, qui famis necessitate confluxerat, elevatis ad Deum manibus ait: Numquid non valet manus Domini multiplicare haec? Sic dicit Spiritus Sanctus: Non deficiet panis in sportis his, donec satiemur omnes de frugibus novis: et ut plurimi ex his, qui tunc in praesenti fuerant, confirmabant, quatuor continuis mensibus nec cessatum est umquam erogari panis ex sportis, neque deesse potuit aliquando. Similiter autem et alio tempore fecisse eum de frumenti et olei specie perhibebant. Quibus virtutibus motus diabolus dixisse ad eum fertur: Numquid Helias es tu, aut alius aliquis Prophetarum vel Apostolorum, quod haec facere ausus es? At ille respondens ei, dixit: Quid enim? Nonne et Prophetae et Apostoli homines erant, qui nobis et fidem suam et gratiam tradiderunt? Aut tunc Deus praesens erat, nunc vero absens est? Absit: Deus omnipotens est, et quae potest, semper potest. Si ergo Deus bonus est: tu, diabole, quare tam malus es? Haec, ut supra jam diximus, a senioribus, viris religiosis, et sanctis per eum gesta esse, fida narratione comperimus. Et quamvis eorum fidelis sit habenda relatio, majorum tamen fidem rerum per eum praestitit Dominus etiam hoc quod nos ipsi oculis nostris inspeximus. Plenas enim sportas panibus deferri vidimus ad vacuas mensas: et cum replerentur panibus mensae, atque ad omnem satietatem consumerentur, plenae nihilominus recolligebantur. Aliud quoque quod apud eum mirum vidimus, non silebo. Tres eramus nos fratres, cum venimus ad eum, et ecce longe adhuc nobis positis ab ejus monasterio, occurrerunt nobis fratres, qui ab ipso ante triduum audierant de adventu nostro; occurrerunt autem nobis cum psalmis. Hoc enim est eis moris facere in adventu omnium monachorum. Et adorantes in facies suas usque ad terram, osculabantur nos, 154 atque ostendentes nos, sibi invicem dicebant: Isti sunt fratres, de quorum adventu ante triduum nobis pater Apollonius praedixerat, dicens, post triduum affuturos tres fratres de Jerosolymis venientes. Alii ergo ex fratribus praecedebant nos, alii sequebantur: utraque tamen turma psallebat. Ubi autem appropinquare jam coepimus, audita voce psalmi, etiam ipse sanctus Apollonius procedit in occursum. Et ut vidit nos, statim prior adoravit usque ad terram, et surgens osculo nos suscepit. Ubi autem ingressi sumus monasterium, oratione prius (ut moris est) data, pedes nostros propriis manibus lavat, et caetera quae ad requiem corporis pertinent adimplevit. Haec autem facere ei moris erat omnibus adventantibus. Consuetudo autem erat apud eum, ut fratres qui cum ipso erant, non prius cibum sumerent, quam Communionem Dominicam perciperent circa horam diei nonam, et post hoc interdum sic usque ad vesperam permanebant, dum verbum Dei audientes, de mandatis Domini adimplendis sine intermissione docebantur. Post haec, jam cibo sumto, alii ipsorum ad eremum secedebant, per totam noctem Scripturas divinas memoriter recolentes, alii in eodem loco ad quem convenerant permanebant, et usque ad lucem in hymnis et laudibus Dei pervigiles perdurabant, sicut et ego ipse praesens vidi. Aliquanti vero ex ipsis circa horam nonam, cum descendissent de monte, percepta gratia Domini statim discedebant, solo hoc spiritali cibo contenti: et hoc faciebant per plurimos dies. Supra modum autem laetitia et gaudium inerat eis, et tanta exultatio, quanta haberi ab ullo hominum non possit in terris. Nullus in eis tristis omnino inveniebatur, sed et si aliquis visus fuisset aliquantulum moestior, statim pater Apollonius caussam moestitiae perquirebat. Frequenter autem, etiam si aliquis occultare voluisset, ipse enuntiabat quid lateret in corde, ita ut is qui patiebatur agnosceret. Monebat ergo eos dicens, non oportere prorsus inesse tristitiam his quibus salus in Deo est, et spes in regno caelorum. Tristentur, aiebat, Gentiles, et lugeant Judaei, plangant sine cessatione peccatores: justi vero laetentur. Nam si hi qui terrena diligunt, super fragilibus et caducis rebus laetantur; nos qui tantae 155 gloriae spem, et aeternitatis habemus exspectationem, cur non omni exultatione laetemur? Aut non et Apostolus nos ita monet dicens: Semper gaudete, sine intermissione orate, in omnibus gratias agite (1. Thes. 5.)? Sed quis possit doctrinam ejus, et verborum gratiam sufficienter exponere? Unde silere de his melius censeo, quam parum digne proloqui. Multa enim nobis beatus Apollonius etiam secretius de ratione abstinentiae, et conversationis integritate, multa etiam de hospitalitatis studio disserebat, et praecipiebat attentius, ut adventantes fratres quasi Domini suscipiamus adventum. Nam et adorari fratres adventantes, propterea (inquit) traditio habetur, ut certum sit in adventu eorum adventum Domini Jesu haberi, qui dicit: Hospes fui, et suscepistis me (Matth. 25.). Sic enim et Abraham suscepit eos qui homines quidem videbantur (Gen. 18.), Dominus autem in eis intelligebatur. Interdum autem etiam contra voluntatem cogere fratres ad corporalem requiem, sancti Lot exemplum proponebat, qui Angelos vi compulsos ad hospitium domus suae perduxit (Ibid. 19.). Sed et hoc monebat (ut si fieri posset), quotidie monachi communicarent Mysteriis Christi, ne forte qui se longe facit ab his, longe fiat a Deo; qui autem frequentius haec suscepit, frequentius ipsum videatur suscipere Salvatorem, quia et ipse Salvator ita dicit: Qui manducat carnem meam, et bibit sanguinem meum, in me manet, et ego in eo (Joan. 6.). Sed et ipsa commemoratio Dominicae passionis, cum assidue fit a monachis, plurimum utilitatis eis confert ad exemplum patientiae. Sed et commonitio datur per haec, ut studeat unusquisque ita semper paratus inveniri, ne indignus Dominicis Mysteriis habeatur. Addebat autem his, quod etiam remissio peccatorum per haec credentibus detur. Jejunia sane legitima id est quarta et sexta feria, monebat non esse solvenda, nisi grandis aliqua necessitas fieret, quia quarta feria Judas de traditione Domini cogitaverat, et sexta feria crucifixus sit Salvator. Videbitur ergo qui his diebus sine aliqua necessitate solvit statuta jejunia, vel cum tradente tradere Salvatorem, vel cum crucifigentibus crucifigere. 156 Dicebat ergo, ut si forte in diebus supradictis supervenerit aliquis fratrum, si quidem ante horam nonam itineris caussa velit reficere, ponendam ei esse mensam soli: quod si nolit, non eum esse cogendum: communis namque hujus observantiae traditio est. Culpabat sane valde eos, qui vel comam capitis nutriunt, vel ferrum in collo circumferunt, vel aliquid tale, quod ad sustentationem hominum fieri videatur, gerunt. Certum est enim, inquit, quod isti ab hominibus laudem quaerunt, et ostentationis caussa haec faciant, cum mandatum sit, etiam jejunia ipsa in occulto esse celebranda, ut Deo soli sint cognita, qui videt quod in occulto fit, et reddit in palam. Sed ut videtur, isti non sunt contenti ejus testimonio et remuneratione, qui videt in occulto, sed manifestari isti apud homines volunt (Matth. 6.). Omnis enim abstinentiae ratio in occulto habenda est, et ut corpus jejuniis fatigetur, et tamen non apud homines jactantia, sed Domini retributio quaeratur. Haec et multa alia nobis de conversatione monachorum per totam disserens dierum septimanam, et fidem doctrinae gestorum suorum auctoritate confirmans, ubi proficisci coepimus ab eo, producens nos, aliquantulum monebat, dicens: Ante omnia, dilectissimi, pacem habetote inter vos: nolite ab invicem separari. Tunc conversus ad fratres, qui simul cum eo producentes nos, aderant, dixit: Quis vestrum, fratres, promptus est deducere eos usque ad vicina patrum monasteria? Et cum paene omnes promptissime semetipsos obtulissent, et progredi nobiscum vellent, ipse sanctus pater Apollonius elegit ex omnibus tres, qui et Graecam linguam Palladius interserit et Romanam et Aegyptiam bene nossent, ut sicubi necessarium fuisset, interpretarentur nobis, quique et in collocutionibus suis aedificare nos possent. Mittens ergo eos nobiscum praecepit, ne prius a nobis discederent, quam omnes patres, atque omnia quae vellemus monasteria videremus; quamvis omnes circuire nemo sufficiat. Benedicens ergo nos dimisit; atque in haec verba benedictionem dedit: Benedicat vos Dominus ex Sion, et videatis quae bona sunt Jerusalem, omnibus diebus vitae vestrae (Psal. 127.). 157 CAPUT VIII. DE AMMONE. Quae audivimus (Pallad., cap. 52 circa finem) de Ammone quodam sancto viro, cujus etiam locum in quo habitaverat, vidimus in deserto, omittenda non credidi. Igitur digressi a beato Apollonio, cum progrederemur ad partem deserti contra Meridianum, vidimus per arenam vestigia tractus draconis ingentis, cujus tanta magnitudo apparebat, quasi trabes aliqua per arenam ducta videretur. Quod ut vidimus, ingenti terrore perculsi sumus. Fratres autem qui nos deducebant, hortabantur nos nihil omnino formidare, sed magis fiduciam capere, et per vestigium sequi draconem: Videbitis enim, inquiunt, quantum valeat fides, cum a nobis eum videritis extingui. Multos enim et dracones, et angues, et cornutas manibus nostris peremimus, sic enim scriptum legimus: Quia credentibus in se concedit Salvator calcare super serpentes et scorpiones, et super omnem virtutem inimici (Luc. 10.). Sed illis haec dicentibus, nos prae infidelitatis fragilitate magis magisque metuebamus, et rogabamus eos ne vellent sequi draconis vestigia, sed potius ut recto itinere pergeremus. Unus tamen ex ipsis alacritate impatiens insecutus est draconem. Et cum non longe invenisset ejus speluncam, clamabat nos ut iremus ad eum, et videremus exitum rei. Quidam tamen ex fratribus occurrit nobis, qui in vicina eremo habitabat, et prohibuit nos sequi draconem, dicens, non posse nos nec aspectum ejus tolerare, praecipue quia tale aliquid in usu non habuimus videndi: se vero dicebat frequenter vidisse ipsam bestiam vastitatis incredibilis, et habere in longitudine quindecim cubitos. Cumque nos ad locum dehortatus esset accedere, ipse properans, fratrem qui illic nos opperiebatur paratus ad perimendam bestiam, abstraxit, secumque revocavit, et nolentem discedere nisi extingueret eam, multa prece deflexit. Qui cum venisset ad nos, ignaviam nostram infidelitatemque redarguit. Pervenientes autem ad cellulam illius, cum multa dilectione suscepti 158 ab eo requievimus. Ille vero narrabat nobis, quod in illo loco ubi ipse commanebat, quidam fuit vir sanctus, cujus ipse esset discipulus, Ammon nomine (Pallad., cap. 53, dicitur Amun), per quem plurimas virtutes fecisset Dominus. Inter caetera igitur etiam hoc de eo narrabat. Frequenter, inquit, veniebant ad eum latrones panem, quo solo vescebatur, auferentes ei, et si quid erat quod ad victum suum continentissimum repositum videbatur. Cumque frequenter ab his molestiam pateretur, quadam die processit ad eremum, et inde rediens duos dracones ingentes secum comitari jussit, atque ad ostium monasterii sui manere eis praecepit, ingressumque servare. Veniunt ex more latrones, videntes L. nescientes qui essent custodes in limine, et ut viderunt dracones, exanimes et amentes effecti, obmutuerunt, et statim conciderunt. Quod ubi senior sensit, egressus invenit eos semineces, et accedens atque erigens, increpabat eos, dicens: Cernitis quantum vos duriores bestiis estis: illae enim nobis propter Deum obediunt, vos autem nec Deum timetis, nec vitam servorum Dei inquietare erubescitis. Verumtamen introducens eos in cellam, posuit eis mensam, et jubet ut perciperent cibum. Illi vero corde compuncti, et ab omni mentis suae immanitate conversi, multis qui prius Domino servire coeperant, in brevi meliores fiunt. In tantum enim per poenitentiam profecerunt, ut post non multum temporis, etiam ipsi eadem facerent signa, easdemque virtutes. Alio praeterea tempore immanissimo quodam dracone vicinas vastante regiones, et plurimos perimente, venerunt habitatores loci illius ad supradictum patrem, orantes eum, ut de regionibus suis perimeret bestiam; simul etiam, ut ad misericordiam flecterent senem, puerum quemdam pastoris filium secum deferunt, qui solo visu draconis exterritus mente exciderat, et ab solo halitu bestiae exanimis portabatur ac turgens. Tunc ille puerum quidem perungens oleo, restituit sanum. Semetipsum vero ad necem draconis instigans, illis interim, quasi qui nihil eos posset juvare, promittere nihil voluit. Mature autem surgens abiit ad 159 digressus bestiae, et fixit genua sua in terram deprecans Dominum. Tunc bestia cum ingenti impetu venire super eum coepit, teterrimis flatibus, ac sibilis stridoribusque praemissis. At ille nihil horum metuens, conversus ad draconem dixit: Perimat te Christus Filius Dei, qui perempturus est cetum magnum. Et ubi haec senior dixit, statim dirissimus draco omne simul cum spiritu evomens venenum, disruptus crepuit medius. Cum autem convenissent finitimi habitatores, et cum facto miraculo obstupescerent, foetoris vehementiam non ferentes, congregaverunt super eum arenae moles immensas, astante tamen ibidem patre Ammone, quia nec sic quidem, cum mortua fuisset bestia, sine ipso appropinquare ei audebant. CAPUT IX. DE COPRETE PRESBYTERO ET PATERMUTIO. Erat quidam presbyter, Copres nomine (Pallad., cap. 54), in ipsa eremo habens monasterium, vir sanctus annorum circiter octoginta, et ipse multas virtutes faciens, languores curans, et efficiens sanitates, sed et daemones fugans, et multa mirabilia faciens. Ex quibus nonnulla etiam in nostri praesentia effecit. Is ergo cum vidisset nos, et osculo salutasset, atque ex more post orationem etiam pedes lavisset, requirebat a nobis, quae gererentur in saeculo. Nos autem rogabamus eum, ut ipse magis nobis de suis gestis aliqua narraret, et ex quibus actibus, quibusve meritis Dominus ei tantam gratiam contulisset, exponeret. At ille nihil dedignatus est, et suae vitae, et priorum suorum narrare nobis ordinem coepit, quos tamen longe illustriores fuisse perhibebat, seque ipsorum exempla vix parva sectari. Dicebat ergo: Nihil magni est, o filioli, quod in nobis videtis, ad comparationem sanctorum patrum. Erat enim quidam ante nos vir nobilissimus, Pater nomine Mutius Hic fuit primus in hoc loco monachus, et in omni hac eremo viam salutis omnibus nobis primus ostendit. Hic autem 160 primo Gentilis fuit, latronum maximus, et sepulcrorum violator, atque in omnibus flagitiis opinatissimus; ad quem tali ex modo occasio salutis advenit. Nocte quadam ad domum cujusdam virginis Deo sacratae exspoliandi caussa perrexit, cumque machinis quibusdam, quae hujusmodi artificibus satis notae sunt, domus ejus tecta conscendisset, quaerens quali arte, vel quo aditu ad penetralia ejus irreperet, difficultate perpetrandi operis innexus, plurimum noctis tempus in tectis positus, sine ullo transegit effectu. Post multos vero animi conatus frustra adhibitos, veluti fessus, somno opprimitur, et per visum assistere sibi videt quemdam regio habitu, dicentem: Desine jam ab his flagitiis, et ab effusione humani sanguinis cessa, atque ab exsecrabilibus furtis ad laborem religiosum converte vigilias, et suscipe coelestem angelicamque militiam, atque ex hoc jam animi virtutibus vive: et ego te hujus militiae ducem atque principem faciam. At ille cum gratulanter, quae sibi offerebantur, audisset, ostenditur ei exercitus monachorum, et principatum super eos jubetur tenere. In his evigilans, astantem videt sibi virginem, et requirentem, quis, aut unde, vel cur illuc advenisset. At ille quasi amens effectus, nihil ei respondit, sed tantum ut Ecclesiam sibi ostenderet rogat. Illa vero cum intellexisset, esse in se aliquid operis divini hominem perducit ad Ecclesiam, ac Presbyteris offert. Ad quorum ille vestigia proruens, rogabat Christianum se fieri, et illico sibi poenitentiam dari. Presbyteri vero, qui cognoscebant virum hunc esse omnium flagitiorum principem, mirabantur si haec vera loqueretur. Et cum perseverantia ( sic ) sui fidem rei fecisset, monent eum, ut si haec vellet, illa penitus omitteret. Dehinc cum religionis initia suscepisset, orat sibi praecepta dari, quibus viam salutis deberet incedere. At illi tres ei primi Psalmi versiculos tradunt. Quibus ille diligenter consideratis, sufficere sibi ait eos ad viam salutis, et scientiam pietatis. Tribusque diebus permanens apud eos, ad eremum proficiscitur, 161 ubi plurimo tempore demoratus, et die ac nocte in oratione cum lacrymis perdurans, cibum ex radicibus accipiebat herbarum. Regressus autem ad Ecclesiam, tres versiculos Psalmi, quos a Presbyteris perceperat, non solum verbis, sed et rebus atque operibus reddidit. Presbyteri vero mirabantur, quod subito conversus, acerrimam statim ingerit sibi abstinentiam: et instruentes eum plenius divinis Scripturis, hortabantur secum demorari. At ille ne videretur esse inobediens, unam apud eos exigens hebdomadam, rursus pergit ad eremum, atque ibi per septem continuos annos in omni abstinentia degens, plenitudinem gratiae consequitur a Domino, ita ut poene omnes Scripturas memoriter teneret. Panem vero Dominica tantum die sumebat: et hunc divinitus delatum. Nam cum oraret, surgens ab oratione inveniebat panem positum, quem nemo hominum detulerat. Hunc ubi cum gratiarum actione sumsisset, sufficiebat usque ad alteram Dominicam diem. Post multum vero temporis iterum regressus a deserto, exemplo abstinentiae suae quamplurimos ad imitationem sui invitavit: inter quos accessit ad eum adolescens quidam, cupiens ejus esse discipulus. Cui ille cum habitum monachorum, hoc est lebetam, et cucullam, ac melotem, quae est caprina pellis, imposuisset, docere eum de caeteris monachorum institutionibus coepit. Multa tamen cum sollicitudine curabat, sicubi Christianorum quis fuisset defunctus, ut sepeliret eum. Quem cum vidisset adolescens ille discipulus suus summa cum diligentia mortuis indumenta aptantem, dicit ad eum: Vellem, ut et me mortuum ita indueres ac sepelires, magister. At ille ait: Ita faciam, fili mi, et tam copiose te induam, donec dicas, Sufficit. Post non multum vero temporis defunctus est adolescens, et praedictus sermo completur. Cum enim plurima ei circumdedisset indumenta, ait ad eum coram omnibus: Sufficiunt tibi haec ad sepulturam, filiole, an adhuc vis, ut aliquid addamus? Tunc defunctus vocem cunctis audientibus emisit, obvelata jam facie, vultuque constricto, et dixit: 162 Sufficit, pater, implesti quod promiseras. Obstupuerunt autem, qui praesentes aderant, et admirati sunt valde super tam mirabili facto ejus. At ille, sepulto adolescente, continuo ad eremum rediit, summo studio jactantiam declinans. Quodam autem tempore iterum de eremo venit ad visitandos fratres, quos ipse instituerat. Et cum quidam ex eis in extremis ageret, revelatum est ei a Domino, quod esset moriturus. Hora autem jam erat ad vesperam declinans: festinabat ergo, ut eum videre posset. Vicus autem ubi decumbebat aeger, longo adhuc aberat spatio, et nolens noctu introire vicum, simul et Salvatoris sermonem intra semetipsum meditans, quo dixit: Ambulate, dum adhuc lucet, ne vos tenebrae comprehendant (Joan. 12.), et, Qui ambulat in luce, non offendit (Joan. 11.). Et cum videret jam solem demergi, ait ad eum: In nomine Domini nostri Jesu Christi sta paulisper in itinere tuo, et exspecta me donec ad vicum perveniam. At ille cum aliqua jam mergi coepisset ex parte, restitit, nec prius occubuit, quam homo Dei perveniret ad vicum. Hoc autem manifestum factum est omnibus illis qui ibidem consistebant. Stantes enim et intuentes moras solis in occasum, mirabantur omnes quid sibi vellet hoc, quod tot horis in occasum suum non descenderet sol. Videntes autem Patrem-Mutium de eremo venientem, quaerebant ab eo, quid hoc esset signi, quod ostenderat sol. At ille respondit eis: Non meministis vocem Domini et Salvatoris nostri dicentem: Si habueritis fidem sicut granum sinapis, majora horum signa facietis (Matth. 17.)? At illi cum intellexissent, ad ejus fidem solem stetisse, timore magno exterriti sunt, plurimique eorum junxerunt se ei discipulos, et sequi eum coeperunt. Cum ergo ingressus fuisset domum illius fratris, pro quo festinaverat, et invenisset eum jam defunctum, oratione facta, accedens ad lectulum, osculatus est eum, et ait: Quid magis desiderii habes, frater, abire, et esse cum Christo, an permanere in carne? Tunc ille, recuperato spiritu, paululum resedit, et ait ad eum: Quid me revocas, pater? melius enim est mihi redire, et esse cum Christo: permanere 163 autem in carne, mihi necessarium non est: cui dixit: Dormi ergo in pace, fili, et ora pro me. At ille continuo reclinans se in lectulo, dormivit. Hi autem qui aderant, obstupuerunt, dicentes: Vere Dei homo est hic. Tunc ille induit adolescentem, ut sibi moris erat, satis decore, et totam noctem psalmis hymnisque pervigilem ducens, honeste juvenem tradidit sepulturae. Alium autem fratrem cum visitasset decumbentem, ubi vidit eum quietem mortis difficulter accipere, et graviter conscientiae suae metu redargui, ait ad eum: Cur imparatus es, fili, ad profectionem? accusatrix, ut video, ignaviae tuae tecum pergit conscientia. Tunc ille exorabat eum, dicens: Obsecro te, pater, intercede pro me apud Deum, ut mihi parvi temporis spatium largiatur, quo possim emendare vitam meam. At ille dixit ad eum: Nunc spatium poenitentiae requiris, ubi vitae tempus implesti? Quid faciebas in omni hoc vitae tuae tempore? Non potuisti vulnera tua curare? Quinimo et recentiora semper addebas. At ille cum permaneret exorans, ait ad eum senex: Si ultra non addas malis tuis mala, orabimus pro te Deum. Bonus est enim et patiens, et indulget tibi parum aliquid temporis vitae, ut omnia debita tua persolvas. Et cum post haec orasset Deum, surgens de oratione, ait ad eum: Ecce tres annos Dominus tibi concessit in hac vita; tantum, ut ex animo ad poenitentiam convertaris. Et apprehensa manu ejus, elevavit eum de lecto. At ille surgens, sine aliqua dilatione secutus est eum in desertum. Et ubi completi sunt tres anni, postea revocabat eum ad locum unde eum assumserat, jam non quasi hominem, sed quasi Angelum ex homine Deo consignans, ita ut omnes mirarentur de conversatione ejus. Cumque convenissent ad eum fratres plurimi, statuit eum in medio, atque ex ipso materiam sumens, per totam noctem doctrinam de fructibus poenitentiae et conversionis ejus produxit ad fratres. Ipso vero sermonem faciente, quasi dormitare frater ille coepit paululum, et continuo in perpetuum quievit. Tunc facta oratione super eum, et omnibus quae ad sepulturam pertinent ex more completis, ad eremum properanter abscedit. Frequenter autem et Nilum fluvium hunc immanem pedibus transivit, 164 aquam usque ad genua habens. Alio tempore clausis ostiis, fratribusque in superioribus solariis sedentibus, ipse ingressus est ad eos, et frequenter ad quemcumque locum voluit, quamvis longe positum, intra momentum temporis evectus est. Nam primo adhuc tempore conversionis suae cum esset in eremo, et hebdomadam jejunasset, aiunt, occurrisse ei hominem in deserto, habentem panes et aquam, qui exhortatus est eum accipere cibum, qui de coelo ei fuerat destinatus. In alio quoque tempore daemon assistens, thesauros auri plurimos, quos Pharaonis fuisse perhibebat, ostendit ei sub terram demersos. Cui respondisse fertur Patermutius: Pecunia tua tecum sit in interitum et perditionem (Act. 8.). Haec ergo, et his similia plurima effecit per eum Dominus. Sed et alii nihilominus fuerunt ante nos multi patres, quorum praesentia dignus non fuit mundus, signa coelestia et prodigia facientes. Quid ergo miramini, si nos parvi homines parva faciamus, claudos et caecos curantes, quod et medici ex arte facere possunt? Et cum haec nobis (Pallad. cap. 54.) senex Copres enarraret, unus ex fratribus nostris, quasi incredulitate eorum quae dicebantur, taediare coepit, et prae taedio dormitare. Cumque somno fuisset oppressus, vidit per visum librum aureis litteris scriptum in manibus senis Copretis, ex quo narratio ejus deduci videbatur, et assistentem quemdam clarissimi aspectus virum, canitie venerandum, comminatione sibi magna dicentem: Cur non audis intente quae recitantur, sed incredulus dormitas? At ille conturbatus evigilat, et statim nobis secretius Latino sermone quae viderat enarrabat. Inter haec autem vidimus rusticanum quemdam accessisse ad ostium senis, habentem vas arena plenum, et exspectantem donec senex sermonem suae narrationis expleret. Nos ergo videntes eum, interrogavimus Presbyterum, quid sibi vellet rusticanus ille stans, et arenam tenens in vase. Respondit ad nos senior, dicens: Non quidem oportebat me, o filioli, hoc vobis prodere, ne videamur in Dei opere gloriari, et merces laboris nostri pereat; tamen pro aedificatione vestra et utilitate, qui tam longo itinere venistis ad nos, non patiar etiam hoc abscondi a vobis, sed enarrabo opera Domini, quae dignatus est implere per nos. Terra regionis hujus, quae in vicino 165 nobis posita colitur, sterilis valde et infructuosa fuit ita, ut si quando a colentibus semina ex necessitate suscepit, duplicata vix redderet. Vermes enim quidam nascebantur in ipsis germinum culmis, et ascendentem segetem succidebant. Erant enim agricolae loci ipsius Gentiles. Hos cum docuissemus Deum credere, et fidem Christi recipere, Christiani jam facti veniunt ad nos, rogantes ut oraremus Dominum pro segetibus ipsorum. Et cum diceremus eis, nos quidem oraturos, sed fidem ipsorum requiri apud Deum, quae hoc percipere mereatur; illi ex arena hac quae calcatur a nobis, sinus suos replentes obtulerunt nobis rogantes, ut in nomine Domini benediceremus. Et ego aio ad eos: Secundum fidem vestram fiat vobis. Tunc illi auferentes arenam secum, miscuerunt seminibus quae seminaturi erant, et sparserunt per agros suos, et tantum fructum collegerunt, quantum nulla usquam potuit Aegypti terra colligere. Ex eo ergo consuetudo est eis, bis per annos singulos venire ad nos, et eadem exspectare a nobis. Sed et illud non celabo a vobis, quod mihi Dominus ad gloriam nominis sui praestitit. Descenderam aliquando ad civitatem, et inveni ibi virum quemdam doctorem Manichaeorum seducentem populos: cum hoc habui conflictum sermonis. Sed quia erat versutus nimis, et concludere eum verbis non poteram, veritus ne auditorum turbae laederentur, si ille quasi superior abscessisset in verbis, audientibus turbis, dixi: Accendite ignem plurimum in medio plateae, et ambo intremus in flammam: si quis nostrum ex ea non fuerit adustus, hujus vera fides esse credatur. Quod cum dixissem, valde placuit populo, et continuo ignis accenditur plurimus. Tunc ego apprehendens eum, coepi mecum pertrahere ad ignem. Et ille non, inquit, ita; sed unusquisque nostrum singulariter ingrediatur: primus tamen tu debes intrare, qui hoc proposuisti. Et ego in nomine Christi consignans memetipsum, medias flammas ingressus sum; flamma vero huc illucque dispergi ac fugere penitus a me coepit. Steti 166 in medio ignis dimidia fere hora, et in nomine Domini in nullo penitus laesus sum. Videntes autem populi cum ingenti admiratione acclamaverunt, et benedixerunt Deum, dicentes: Mirabilis Deus in sanctis suis (Psal. 67.). Coeperunt etiam perurgere Manichaeum, ut introiret in ignem: at ille reluctari coepit, et subtrahere se. Tunc comprehendentes eum turbae injecerunt in medium ignis, et statim circumdans eum flamma, atque adurens semiustum reddidit. Et illum quidem cum dedecore ex urbe populus ejecit, clamans et dicens: Vivus ardeat seductor. Me vero assumentes secum, et benedicentes Dominum, ad ecclesiam perducunt. Alio quoque tempore dum transirem juxta templum quoddam, vidi ibi sacrificare Gentiles, et aio ad eos: Cur vos cum sitis homines rationabiles, immolatis mutis et insensibilibus simulacris? Nonne enim vos multo magis sine sensu estis, quam illi quibus immolatis? Ad hunc sermonem Dominus aperuit eis intellectum, et relinquentes errorem suum quem agebant, secuti sunt me, et crediderunt Salvatori nostro Deo. Fuit mihi aliquando hortulus monasterio vicinus, in quo propter adventantes fratres olera colere videbamur. Quidam autem Gentilis ingressus est nocte, et furatus est olera. Quae cum pertulisset ad domum suam, igni apposuit ut coqueret. Cumque tribus horis continuis ingenti igne suggesto, neque fervere, neque molliri, aut calefieri aliquatenus potuissent, sed permansissent eadem viriditate qua missa sunt, et neque aqua quidem ipsa vel leviter calefieri potuisset, in semetipsum regressus ille qui furatus est, erepta rursus de foco olera reportabat ad nos, et prosternens se ante pedes nostros rogare coepit, ut peccati sui veniam mereretur, et fieret Christianus; quod et impetravit. Accidit autem eadem die hospites venire ad nos plurimos fratrum, quibus opportune olera ipsa parata sunt: gratias ergo referentes Domino pro mirabilibus suis, duplicem laetitiam gessimus, et pro salute hominis, et pro beneficiis divinis. 167 CAPUT X. DE SYRO ABBATE, ISAIA, PAULO, ET ANUPH. Addebat et adhuc (Pallad. cap. 55. 56. 57. 58.) etiam haec: Abbas, inquit, Syrus, aliquando, et Isaias, et Paulus occurrerunt sibi invicem ad ripam fluminis. Erant autem viri isti justi, summae abstinentiae et totius religionis. Hi pergebant visitare quemdam nomine Anuph. Aberat autem monasterium ad quod ibant mansionibus tribus. Cum ergo vellent transire fluvium, nec esset copia transmeandi, aiunt inter semetipsos: Petamus a Domino gratiam, ut ne impediatur nobis boni operis iter. Et conversi ad abbatem Syrum, Tu, aiunt, praecipue pete a Domino: scimus enim audiri te, quia praestabit tibi quae petes. At ille cohortatus etiam ipsos secum genua figere, in oratione prostravit se in faciem coram Domino. Et cum completa oratione, surrexissent, ecce vident appelli navigium ad ripam fluminis paratum, ad iter quod acturi erant expeditum. Hoc ascendentes adversus fluminis cursum ita velociter ferri ceperunt, ut inter horam unam, totius itineris (quod acturi per triduum erant) conficerent spatium. Cumque applicuissent ad terram, Isaias ait: Dominus mihi ostendit virum ad quem properamus, occurrentem nobis, et uniuscujusque nostrum secreta cordis aperientem. Sed Paulus ait: Et mihi ostendit Dominus, quod post triduum educat eum de hoc mundo. Cum ergo iter, quod ducit ad monasterium, de flumine incedere coepissent, progressique essent paululum, occurrit eis supradictus vir, ad quem visitandum pergebant, et salutans eos ait: Benedictus Dominus, qui vos mihi et nunc in corpore, et ante jam ostendit in spiritu. Et tunc coepit de uniuscujusque eorum meritis, quae habebant apud Deum, atque actibus memorare. Tunc Paulus ait, Quoniam et nobis Dominus ostendit, quod post triduum te de hoc mundo assumat, petimus a te, ut etiam de tuis nobis virtutibus et actibus, quibus Domino placuisti, enarres, nec verearis jactantiae notam. Abscessurus enim de hoc mundo, ad imitationem posteris gestorum tuorum memoriam derelinque. Tunc ille, Nihil, inquit, magnum fecisse memini, hoc tamen custodivi, ex quo nomen Salvatoris nostri in persecutione confessus sum, ne 168 post confessionem veritatis mendacium de ore meo procederet, neque post amorem caelestium terrenum aliquid amarem, sed nec gratia Domini in his defuit mihi. Numquam enim me fecit egere aliquo terreno, omnem quem desideravi cibum, Angelorum mihi deferens ministerio. Nihil a me occultavit Dominus eorum quae geruntur in terris: numquam defuit cordi meo lux ejus, per quam suscitatus somnum corporis non requirebam, desiderium habens semper videndi eum. Sed et Angelum suum assistere mihi semper fecit, edocentem me de singulis quibusque virtutibus mundi. Lux mentis meae numquam extincta est. Omne quod petii a Domino, sine mora consecutus sum. Ostendit mihi frequenter multitudines Angelorum assistentium sibi; vidi et coetus justorum, congregationesque martyrum, monachorum conventus, omniumque Sanctorum, eorum dumtaxat, quorum opus non est aliud, nisi laudare semper et benedicere Dominum in simplicitate cordis et fidei. Vidi econtrario Satan, et angelos ejus aeternis ignibus tradi, et rursus justos aeterna laetitia perfrui. Cumque haec et multa alia his similia per totum triduum enarrasset eis, tradidit spiritum. Et continuo vident ipsi ab Angelis suscipi ejus animam, atque ad caelos ferri, ita ut vocem hymnorum audirent etiam ipsi, quibus una cum Angelis anima ejus abscedens Dominum collaudabat. CAPUT XI. DE HELENO. Fuit et alius vir sanctus, Helenus nomine (Palladio cap. 59. Hellen dicitur): hic a pueritia in servitio Domini, cum omni continentia et castissimis institutionibus enutritus, ad summa merita pervenerat. Denique cum adhuc puer esset in monasterio, si necessarius fuisset ignis, ut e vicino peteretur, ardentes prunas vestimento ferebat illaeso. Quod admirantes omnes qui aderant fratres, studium animi vitaeque ejus ac meriti imitari cupiebant. Huic quodam tempore cum solus esset in eremo, desiderium vescendi mellis exortum est: et conversus vidit in saxo favum mellis inhaerentem, et intelligens inimici hanc esse fallaciam, continuo semetipsum increpans, ait: Discede a me, deceptrix et illecebrosa concupiscentia. Scriptum est enim, Spiritu ambulate, et concupiscentias carnis ne perfeceritis (Gal. 5.). Et statim derelinquens etiam locum 169 ipsum, discessit, et abiit in desertum, atque ibi tamquam pro concupiscentia carnis punienda, jejuniis semetipsum coepit affligere. Tertia autem septimana jejunii sui videt in deserto jacere diversa poma sparsa: et intelligens dolos inimici, ait: Non manducabo, neque contingam, ne fratrem meum, hoc est animam meam scandalizem. Scriptum est enim, Quia non in cibo solo vivit homo, sed in omni verbo Dei (Matth. 4.). Cumque et sequenti septimana jejunaret, paululum in somno deductus est, et ecce Angelus Domini astitit ei per visum, dicens: Surge jam, et quae tibi apposita inveneris, nihil dubitans vescere. Surgens autem, vidit aquae fontem lenibus repletum fluentis, ejusque ripas in circuitu herbis quibusdam teneris odoratisque praetextas. Et accedens decerpere coepit et edere, similiter et ex fonte poculum sumere. Confirmabat autem, se numquam in omni vita sua tantae dulcedinis aliquid et tantae suavitatis hausisse. Invenit autem in ipso loco etiam speluncam quandam, intra quam aliquandiu requievit. Et cum reficiendi corpusculi tempus et necessitas adfuisset, per Dei nihilominus gratiam, nihil deerat eorum quae poscebat a Domino. Quodam vero tempore pergebat ad visitandos fratres incommodos, quibus etiam quae necessaria erant ad refectionem corporis deferebat. Et cum in itinere eorum quae portabat onere gravaretur, vidit eminus onagros transire per desertum, et exclamavit, dicens: In nomine Domini nostri Jesu Christi, veniat huc unus ex vobis, et suscipiat sarcinam meam. Et ecce unus ex omni grege, tota cum mansuetudine pergit ad eum. Tunc ille praebenti se sponte, et onus imponit, et ipsi insedit, et cum omni velocitate ab eo ad cellulas fratrum, quo pergebat, evectus est. Alio rursus tempore Dominica die venit ad quoddam monasterium fratrum, et cum vidisset eos non agentes solemnitatem diei, caussam requirit. Cum autem dixissent, pro eo quod Presbyter non adesset, qui trans flumen maneret: propter metum enim crocodili transire nullus audebat. Tunc ille dixit: Si vultis, ego vadam, et adducam eum ad vos. Et continuo ad ripam fluminis pergit: ubi cum nomen Domini invocasset, praesto fuit bellua, et quae solebat adesse ad perniciem hominum, adfuit tunc ad vehiculum justi, tergo quoque suo suscipiens 170 eum, cum omni metu subjecta, usque ad partem ripae ulterioris evexit. Adiit continuo Helenus Presbyterum, et exorare eum coepit, ut veniret ad fratres: erat enim indutus vilissimo et abjectissimo indumento. Super quo miratus Presbyter, quis aut unde esset, vel quid sibi vellet, inquirit. Ubi vero cognovit esse hominem Dei, sequi eum coepit ad flumen. Et cum caussaretur non inveniri navigium, quo transiri posset, tunc abbas Helenus dixit ad eum: Nihil verearis, pater; ego jam nunc parabo vehiculum. Et exclamans voce magna, adesse bestiam jubet. Quae statim voce ejus audita affuit, ac dorsum suum ad vehendum placide praeparavit: prior ipse conscendens invitat et presbyterum, dicens: Ascende, nihil formidans. At ille, visa bellua, exterritus, retrocedere ac refugere caepit. Omnes autem qui aderant, stupor ingens et metus apprehendit, videntes hominem Dei crocodilo evectum fluminis alveum transmeare. Qui ubi descendit, secum pariter in sicum educit etiam belluam, dicens ad eam: Melior est tibi mors, quam tot scelerum et tot homicidiorum involvi reatu. At ille statim corruens exspiravit. Interea per triduum in monasterio sanctus Helenus permanens, docebat fratres spiritalem doctrinam, ita ut etiam nonnullorum cogitationes cordis, et secreta consilia proferret in medium, et alium quidem proderet spiritu fornicationis urgeri, alium spiritu iracundiae, alium vero cupiditate pecuniae, nonnullos autem jactantiae ac spiritu superbiae illudi. Alterius vero mansuetudinis, alterius justitiae, alterius patientiae testimonium dabat, et sic ex utraque parte aliorum vitia, aliorum virtutes animi exaggerans, ad omnes eos profectus mirabiliter excolebat. Agnoscentes vero singuli quique, ita agi inter semetipsos, ut ille annuntiaverat, corde compuncti emendabantur. Profecturus autem ait ad eos: Praeparate olera ad adventum fratrum. Et illis praeparantibus, continuo supervenerunt fratres, quibus honorifice susceptis, ipse contendit ad eremum. Rogabat autem eum quidam de fratribus, ut permitteret eum secum degere in eremo. Cumque respondisset ei, grave esse negotium et plurimum laboris, obsistere tentationibus daemonum; eo contentiosius juvenis persistebat, promittens se cuncta tolerabiliter perlaturum, tantum 171 ut praeberet ei copiam consortii sui. Et cum permisisset, secutus est eum ad eremum, quem ille in vicina sibi spelunca habitare jubet. Tunc daemones advolant per noctem: primum foedis et turpibus eum cogitationibus exagitant, post haec vero etiam violenter irruere et necare eum aggrediuntur. Effugiens autem juvenis, et pervolans ad cellulam sancti Heleni, quibus malis urgeretur, exponit. Tunc senior consolatus est eum paucis verbis, et de virtute fidei ac patientiae commonens, statim revocat ad speluncam, de qua effugerat, et tamquam sulcum quemdam per arenam extra cellulam juvenis, digito suo ducens, praecepit in nomine Domini, ne audeant daemones statutum transgredi limitem: et ita verbi ejus virtute adolescens permansit de reliquo securus. Ferebatur de eo, quod et ipse adolescens in eremo positus, coelestes saepe percepisset cibos, et fratribus ad se venientibus, cum nihil habuisset quod apponeret, affuisse quemdam adolescentem panes ei et quae erant necessaria deferentem, eaque cum ante speluncam ejus deposuisset, ultra nusquam comparuisse; dixisse vero eum ad fratres: Benedicamus Dominum, qui praeparavit nobis mensam in deserto. Haec, et alia plurima de sanctorum Patrum vita et conversationibus enarrans nobis pater Copres, et cum omni affectu instruens; post aedificationem vero sermonum, introducit nos in hortulum suum, ostendit nobis arbores palmarum, aliorumque pomorum, quas ipse plantaverat, et dicebat: Haec me in eremo plantare rusticanorum fides admonuit. Ut enim vidi eos tantam fidem habere, ut arenam sub nostris vestigiis colligentes, per agros suos spargerent, et terram sterilem ad totius fecunditatis verterent ubertatem, pudor, inquam, est, si nos inferiores his inveniamur in fide, quorum fides per nos consignata est Deo. CAPUT XII. DE ELIA. Vidimus et alium senem (Pallad. cap. 51, et de alio Elia c. 3.) venerabilem, Eliam nomine, in finibus civitatis Antinoo, quae est metropolis Thebaidis, centum fere jam et decem (ut dicebatur) annorum, super quem dicebant, quod vere spiritus Eliae in eo requievisset. Multa enim de eo et magnifica referebantur. Septuaginta namque annos 172 in solitudine vastissima eum transegisse perhibebant; cujus deserti horrorem terroremque nullus sermo digne poterit exponere. Illic ergo sedebat senior tota hac aetate, humanae habitationis nesciens loca. Semita autem erat angusta et scrupea, quae ad eum ducebat, quae vix inveniri a commeantibus posset. Locus vero ipse in quo sedebat, spelunca erat terribilis quaedam, et intuentibus plurimum horroris incutiens. Ipse autem trementibus jam membris prae matura quatiebatur aetate. Incessabiliter tamen per singulos dies signa faciebat, et advenientes ad se quacumque incommoditate constrictos, omnimodis resolvebat. Cuncti vero patres confirmabant, quod nullus omnino meminisset quando hic secessisset ad eremum. Cibus ei erat panis exiguus, et paucissimae olivae, usque ad ultimam senectutem. Nam in juventute septimanas frequenter jejunasse perhibebatur. CAPUT XIII. DE PITHYRIONE. Interea (Pallad. cap. 74.) redeuntes ex Thebaide, vidimus montem quemdam praeruptum fluvio imminentem, elatione minacis saxi, aspectu etiam ipso terribilem, in quo erant per ipsa praecipitia speluncae difficilis adscensus. In his monachorum plurimi commanebant, quorum pater erat nomine Pithyrion. Hic et ex discipulis beati Antonii fuit, et post illius obitum cum sancto habitaverat Ammone. Post hujus quoque abscessum in hoc se constituerat monte: sed et tanta in eo erat virtutum copia, tantaque gratia sanitatum, et potestas adversus daemones, ut duorum merito summorum virorum solus haereditatem consecutus duplicem videretur. Hic ergo multos monitis aedificans, multaque doctrina instruens, praecipue tamen de discretione spirituum nos docebat dicens, esse quosdam daemones, qui certis quibusque vitiis obsequantur, quique cum affectus animae passibiliter et vitiose viderint moveri, convertunt eos ad omne facinus malum. Si quis ergo est, qui vult daemonibus dominari, prius vitiis suis et passionibus dominetur. Quodcumque enim vitium propriae passionis abjeceris, hujus vitii daemonem poteris etiam de obsessis corporibus effugare. Et ideo conandum est paulatim propria vitia superare, ut possimus etiam daemones superare, qui hujusmodi vitiis obsequuntur. Hic secundo reficiebatur 173 in septimana, pulticulas accipiens ex farina, nec poterat jam accipere aliam escam, neque aetate, neque consuetudine permittente. CAPUT XIV. DE PATRE EULOGIO. Vidimus et alium (Pallad. c. 75. et de alio Eulogio c. 26.) sanctum patrem, Eulogium nomine, qui in offerendis Sacramentis tantum gratiae acceperat a Domino, ut uniuscujusque accedentium ad altare Dei merita culpasque cognosceret. Denique ex monachis quosdam volentes accedere ad Communionem, retinebat dicens: Quomodo ausi estis accedere ad Sacramenta divina, cum mens vestra et propositum sit in malo? Denique aiebat: Tu hac nocte habuisti cogitationes fornicandi. Tu vero dixisti in corde tuo: Nihil interest, sive justus ad Sacramenta, sive peccator accedat. Et alius dubitationem habuit in corde suo, dicens: Quid enim me sanctificare Communio potest? Hos ergo singulos removebat a communione Sacramenti, et dicebat eis: Secedite paululum, et agite poenitentiam, ut purificati per satisfactionem et lacrymas, digni habeamini communione Christi. CAPUT XV. DE APELLEN PRESBYTERO ET JOANNE. Vidimus et alium Presbyterum (Pallad. cap. 60. et 61.) in vicina regione nomine Appellen, virum justum. Hic faber erat ferri, et quae necessaria erant fratribus operabatur. Quodam autem tempore, cum ad fabrilia opera vigilaret in silentio noctis, conversus diabolus in formam mulieris speciosae, venit ad eum tamquam aliquid operis ei deferens. Tum ille arreptum manu nuda de fornace ferrum candens, in faciem ejus injecit. At illa clamans et ululans aufugit, ita ut omnes fratres, qui in circuitu commanebant, ululatum ejus fugientis audirent, et ex eo jam vir ille in usu habuit, ferrum candens manu nuda tenere, nec laedi. Ad hunc ergo cum venissemus, et humanissime nos suscepisset, poscebamus ab eo, ut nobis vel de suis gestis, vel de eorum quos praecipuos in conversatione sancta sciret, virtutibus loqueretur. Tunc ille: Est, inquit, in hac eremo vicina frater quidam nomine Joannes, aetate provectus, vita et moribus, atque abstinentia cunctos praecellens. Hic primum cum accessisset ad eremum, tribus continuis annis, sub cujusdam saxi rupe stans, semper 174 oravit, ita ut numquam omnino resederit, neque jacuerit. Somni autem tantum caperet, quantum stans capere potuit. Cibum vero numquam sumserat nisi die Dominica. Presbyter enim tunc veniebat ad eum, et offerebat pro eo sacrificium, idque ei solum Sacramentum erat et victus. Huic quodam die satanas subripere volens, transfiguravit se in presbyterum, qui venire ad eum solebat, et praeveniens horam solitam, simulabat se Sacramentorum gratia venisse. At ille vigilanter intelligens diaboli fraudem, cum indignatione quadam ait ita ad eum: O omnis doli omnisque fraudis pater, inimice omnis justitiae, non desinis seducendo animas Christianas, sed et ausus es etiam ad ipsa te immergere terrifica et sacrosancta mysteria. At ille respondit ei: Putavi, inquit, quod possim te lucrifacere: sic enim et alium quemdam ex vestris decepi, ita ut mente excederet, et perderet sensum. Quem cum credentem mihi, insanum reddidissem, tot justi orantes pro eo, vix eum et in loco et sanitati restituere potuerunt. Et haec cum dixisset daemon, aufugit ab eo. Erat autem supradictus vir persistens in opere coepto, atque in oratione perdurans. Pedes vero ejus, ex eo quod multo tempore immobiles fuerant, disrumpebantur, ita ut sanies ex eis proflueret. Tres autem cum complerentur anni, affuit Angelus Domini, et ait ad eum: Dominus Jesus Christus, et Spiritus sanctus suscepit orationes tuas, et corporis tui cicatrices sanat, et caelestis cibi, id est verbi et scientiae suae tibi abundantiam donat. Et contingens os ejus ac pedes, et ab ulceribus eum sanum reddidit, et repletum scientiae et doctrinae gratia, cibi famem sentire non fecit. Jubet autem transire eum ad alia loca, et eremum circumeuntem visitare etiam alios fratres, et aedificare eos in verbo et doctrina Domini. Dominica autem die ad eumdem semper revertebatur locum, simili modo Sacramentorum gratia, reliquis vero diebus etiam opus manuum faciebat et operabatur, jumentorum cingula ex palmarum foliis texens, ut in illis locis haberi moris est. Quodam vero tempore claudus aliquis ire ad ipsum voluit, ut ab eo curaretur. Contigit autem ut animal, quod ascensurus erat, cingulum manibus hominis Dei factum haberet. Cum ergo imponeretur supra jumentum, statim ut 175 contigerunt pedes ejus illud cingulum, sanus effectus est. Sed et quibuscumque aegris benedictum panem misit, statim ut ex eo perceperunt sanati sunt. Et alias multas virtutes et sanitates per eum Dominus implevit. Habuit autem et hanc gratiam super omnes patres et caeteros homines, ut uniuscujusque fratrum de vicinis monasteriis conversatio ei revelaretur, ita ut scriberet ad patres ipsorum, et commoneret quod illi et illi segniter agerent, nec rectum in timore Dei propositum gerunt: illi vero et illi in fide et animi virtute proficiunt. Sed et ad ipsos fratres scribebat, aliis quidem quod multum taediosi essent erga fratres, et pusillo animo erga patientiam, aliis vero quod bene, constanter et sollicite agerent, et sufficienter consolarentur fratres. Et quid huic meriti pro virtutibus, quid vero illi correptionis immineret a Domino pro ignavia praedicabat, et ita eorum qui absentes erant, actus et caussas, ac merita, vel negligentiam describebat, ut audientes hi de quibus dicebatur, conscientia convicti negare non possent. Docebat autem omnes, ut a visibilibus et corporeis rebus animos ad invisibilia et incorporea transferrent. Tempus enim, inquit, est ut ad hujusmodi studia transeamus: neque enim semper pueri, et semper infantes esse debemus, sed aliquando jam ad spiritalia et altiora conscendere, et virorum sensus capere, atque ad perfectiorem subire intelligentiam, ut possimus virtutibus animi enitescere. Sed et multa alia de hoc viro sanctus homo Dei Apelles narratione nobis fidelissima commendavit, quae cuncta conscribere et longum videtur, et pro magnitudine sui, nonnullis audientium vix credibile. 176 CAPUT XVI. DE PAPHNUTIO. Vidimus et monasterium (Pallad. c. 62.) sancti Paphnutii hominis Dei, qui nominatissimus in illis locis anachoretes, et ultimus habitator fuerat deserti in regionibus Heracleos, splendidae apud Thebaidam urbis. De hoc ergo (Pallad. c. 63.) fidelissima patrum narratione comperimus, quod cum fuisset vitae Angelicae, quodam tempore oraverit Deum, ut sibi ostenderet, cui sanctorum similis haberetur. Assistens vero Angelus respondit ei, quod similis esset symphoniaco cuidam, qui in vico illo cantandi arte victum quaereret. Tunc ille obstupefactus novitate responsi, cum omni properatione pergens ad vicum, perquirit hominem. Et cum invenisset, studiosissime percontatur ab eo, quidnam sancti et religiosi operis gestum sit ei, omnesque actus ejus curiosius discutit. At ille respondit quod res erat, se esse indignissimae vitae hominem peccatorem, atque ante non multum temporis, ex latrone ad istud quod nunc exercere videretur, foedum artificium devolutum. Paphnutius eo magis instabat, requirens, si quid ei forte, vel inter latrocinia pii operis fuisset admissum. Nihil, inquit, mihi conscius sum boni: hoc tamen scio, quod cum inter latrones essem, capta est aliquando a nobis virgo Deo consecrata: cujus cum ceteri collegae mei latrones cuperent eripere pudorem, objeci me in medium et eripui de contaminatione latronum, et nocte deducens eam usque ad vicum, domui suae restitui intactam. Alio quoque tempore (Pallad. c. 63.) inveni mulierem honestae formae in eremo oberrantem. Haec cum interrogaretur a me cur aut quomodo in haec loca advenisset? 177 respondit: Nihil me interroges infelicissimam mulierem, nec caussas requiras, sed si ancillam placet habere, abducito quo vis. Mihi enim infelici est maritus, qui debiti fiscalis gratia saepe suspensus et flagellatus, ac poenis omnibus cruciatus servatur in carcere, nec aliam ob caussam producitur, nisi ut tormenta patiatur. Tres autem nobis filii fuerunt, qui jam pro ejusdem debiti necessitate distracti sunt. Ego quoque miserrima, quia ad similes paenas inquiror, de loco ad locum fugitans, inedia miseriaque confecta, per haec nunc latitans oberro loca, triduum hoc jam sine cibo ducens. Ego ubi haec audivi, miseratus adduxi eam ad speluncam, et reficiens animam ejus fame collapsam, dedi etiam trecentos ei solidos, pro quibus se ac maritum, et filios non solum servituti, sed et suppliciis asserebat obnoxios: et revocata ea ad civitatem, omnes eos data pecunia liberavit. Tunc pater Paphnutius, Ego, inquit, nihil tale feci: tamen credo etiam ad te pervenisse, quod celebre Paphnutii nomen inter monachos habeatur. Fuit enim mihi non mediocris studii, ut vitam meam in hujusmodi excolerem disciplinis. Deus igitur de te mihi revelavit, quia nihilominus apud ipsum meriti habeas quam ego. Quia ergo, frater, vides te non minimo loco haberi apud Deum, non negligas animam tuam. At ille statim fistulas quas manu gerebat abjiciens, secutus est eum ad eremum, et artem musicam in spiritualem commutans vitae mentisque harmoniam, per integrum triennium arctissimae se tradidit abstinentiae, in Psalmis et orationibus semetipsum die noctuque exercens, atque iter caeleste animi virtutibus agens, inter sanctorum Angelicos choros reddidit spiritum. Posteaquam Paphnutius (Pallad. c. 64.) praedictum symphoniacum omni exercitio virtutum consummatum praemisit ad Dominum, ipse acrioribus semetipsum studiis, quam prius exercuerat, agens, iterum Domino supplicabat, ut sibi ostenderet, quis sibi similis esset super terram. Fit ergo iterum vox Domini ad eum dicens: Similem te esse nosce primario vici illius, qui est in proximo. Quibus auditis Paphnutius, sine mora ad eum properans, pulsat ad ostium domus ejus. Ille vero, cui moris erat suscipere 178 hospites, occurrit ei, atque introduxit in domum suam, lavans quoque pedes ejus, apposuit mensam, agitque convivium. Inter epulas vero percontari Paphnutius coepit ab hospite, qui actus ei, quod studium, cujusque operis haberet exercitia? Ille vero cum de se humilia responderet, et latere in bonis quam publicari mallet, perurgebat Paphnutius dicens, revelatum sibi esse a Domino, quod dignus esset consortii monachorum. At ille eo magis humiliora de seipso sentiens, aiebat: Ego quidem in nullo mihi sum boni alicujus conscius, verum quia verbum Dei factum est ad te, eum quem nihil latet, celare non possum. Haec ergo quae mihi in medio multorum posito in usu sunt, loquar. Triginta jam completi sunt anni, quod continentiae consensum habere me cum conjuge mea nullus agnovit. Suscepi autem ex ea tres filios, horum enim caussa solummodo cognita est mihi uxor, nec praeter eam alia, nec ipsa ultra jam cognita. Suscipere hospites numquam cessavi, sed ita, ut neminem ante me paterer advenienti occurrere peregrino. Non dimisi umquam de domo mea hospitem sine viatico: pauperem nullum despexi, sed quae necessaria fuerant praebui. Si in judicio sedi, nec filii mei personam contra justitiam accepi. Alieni laboris fructus nunquam introierunt in domum meam. Litem si vidi, nunquam praeterii, donec reconciliarem dissidentes ad pacem. Nemo umquam deprehendit in culpa famulos meos: numquam greges mei laeserunt fruges alienas: volentem seminare in rure meo numquam prohibui, nec uberiora mihi novalia elegi, steriliora illis dereliqui. Quantum in me fuit, numquam permisi ut potentior infirmum premeret. Semper studui in vita mea, ut neminem contristarer. In judicio si fui caput, neminem condemnavi, sed dissidentes revocare in concordiam studui. Haec interim mihi vitae institutio, Deo donante, hactenus fuit. Audiens autem haec beatus Paphnutius, caput ejus exosculans, benedixit eum dicens: Benedicat te Dominus ex Sion, et videas quae bona sunt in Jerusalem (Psal. 127.). Quia ergo bene haec et convenienter implesti, illud tibi deest, quod bonorum omnium summum est, ut omittens cuncta, ipsam veram jam sequaris Dei sapientiam, et secretiores 179 inquiras thesauros, ad quos non aliter poteris pervenire, nisi abneges teipsum et tollas crucem tuam, et sequaris Christum. At ille cum audisset haec, nihil moratus, nec omnino aliquid in domo sua ordinans, secutus est virum Dei, pergens cum ipso ad desertum. Cumque venisset ad flumen, nusquam ad transmeandum reperto navigio, Paphnutius praecepit intrare secum pedibus fluvium, cum in illis locis profunda habebatur altitudo. Transierunt ergo pariter fluvium, ita ut aqua eis vix ad latera perveniret. Ubi vero venerunt ad desertum, collocat hominem Paphnutius in cellula quadam, haud procul a suo monasterio posita, et conversationis spiritualis ordinem tradidit, perfectorumque studiorum exercitia docuit, scientiae quoque secretiora concredit. Cumque eum in omnibus instruxisset, semetipsum denuo majoribus exercitiis dedit, exiguos priores deputans labores, quibus conferri poterat is, qui saeculi videbatur actibus occupatus. Hoc enim sibi dicebat: Si isti, qui sunt in saeculo, tantum boni operis faciunt, quantum nos studere debemus, plus vel amplius in abstinentiae labore eos antecedere? Tempore autem aliquanto in his transacto, et ad scientiae perfectionem eo perducto, quem perfectum jam in operibus assumserat, quadam die Paphnutius sedens in cellula sua, videt animam ejus inter Angelorum choros assumtam, dicentium: Beatus quem elegisti, et assumsisti: habitabit in tabernaculis tuis (Psal. 64.). Et cum haec audisset, agnovit assumtum esse ex hoc mundo virum. Tunc vero Paphnutius persistebat in jejuniis et orationibus, semetipsum ad majora et perfectiora extendens. Et rursus orabat Dominum (Pallad. c. 65.), ut sibi ostenderet, cui similis haberetur inter homines. Rursus ei divina vox respondit, dicens: Similis es negotianti ei, quem videris ad te venientem, sed et exsurge velociter, et occurre ei. Adest enim vir cui te similem indicavi. Et Paphnutius sine mora descendens, occurrit cuidam negotiatori Alexandrino viginti millibus solidorum mercimonia tribus navibus deferenti ex Thebaide. Et quoniam erat religiosus, et bonorum operum studium gerens, decem leguminum saccos pueris suis impositos, ad monasterium Dei hominis deferebat: et haec ei caussa adeundi Paphnutium 180 fuit. At ille continuo ut eum vidit: Quid agis, inquit, o pretiosissima et Deo digna anima? Quid tibi cum terrenis est labor, cui sors et societas cum caelestibus data est? Relinque haec illis, qui de terra sunt et de terra cogitant: tu autem regni Dei, ad quod vocatus es, negotiator efficere, et sequere Salvatorem, a quo paulo post assumendus es. At ille nihil omnino differens, praecepit pueris suis ut omnia quae superessent (multa enim jam ipse per se distribuerat) pauperibus erogarent. Ipse vero sequens sanctum Paphnutium ad desertum, in eodem ab eo constitutus est loco, ex quo et priores ad Dominum fuerunt assumpti. Qui similiter ab eo de omnibus instructus, in exercitiis spiritualibus et divinae sapientiae studiis permanebat. Brevi autem tempore consummato, etiam hic translatus est ad congregationem justorum. Et non multo post (Pallad. c. 65.) cum etiam ipse Paphnutius in ipsis summae abstinentiae exercitiis et laboribus vitam poneret, astitit ei Angelus Domini, dicens ad eum: Veni jam, benedicte, et ingredere ea, quae tibi debentur aeterna tabernacula. Ecce enim adsunt Prophetae, qui te in suum suscipiant chorum. Hoc autem tibi prius idcirco non revelavi, ne forte elatus, damnum aliquod tui laboris incurreres. Et unam post haec in corpore adhuc positus diem ducens, cum quidam Presbyteri ad eum visitandum venissent, omnia eis quae sibi Dominus revelaverat, nota fecit, dicens ad eos, nullum in hoc saeculo debere despici, etiam si latro sit aliquis, aut in scena positus, etiam si cultum ruris exerceat, et conjugio videatur adstrictus, etiam si negotiator dicatur, et mercimoniis serviat, tamen in omni ordine humanae vitae sunt animae Deo placentes, et habentes actus aliquos occultos, quibus delectatur Deus: unde constat, non tantum professionem vitae, aut habitus speciem Deo esse placitam, quantum sinceritatem, atque affectionem mentis, operumque probitatem. Et cum similia de singulis quibusque disseruisset, tradidit spiritum. Evidenter autem Presbyteri qui aderant, omnes fratres viderunt eum ab Angelis suscipi, hymnum canentibus et collaudantibus Deum. 181 CAPUT XVII. DE MONASTERIO ABBATIS ISIDORI. Vidimus et apud Thebaidam (Pallad. cap. 71.) etiam Isidori nominatissimum monasterium, amplissimis spatiis circumseptum muroque circumdatum, in quo habitantibus viris, larga praebebantur habitacula. Intrinsecus putei plures, horti irrigui, omnium quoque pomorum arborumque paradisi, et quaecumque necessaria usibus erant, sufficienter, imo et abundanter provisa; ob hoc ut nulli monachorum habitantium intrinsecus necessitas ulla fieret exeundi foras ad aliquid requirendum. Senior quidam vir gravis, et de primis electus ad januam sedens, hoc habebat officii, ut adventantes ea lege suscipiat, qua ingressi ultra non exeant. Si ergo semel ingredi placuerit, stat immobilis lex: sed quod est admirabilius, ingressos non jam legis necessitas, sed vitae beatitudo retinet, ac perfectio. Hic ergo senior in janua, ubi ipse commanet, adhaerentem sibi habebat hospitalem cellulam, in qua adventantes hospitio recipiat, et omni humanitate refoveat. Ut ergo et nos ab eo suscepti sumus, introeundi nobis quidem copia nulla fuit, ab ipso autem didicimus, quae institutionum beatitudo gereretur intrinsecus. Duos aiebat esse solos seniores viros, quibus permissa est egrediendi ingrediendique libertas, qui opera fratrum dispensare, et quae necessaria sunt inferre curarent; ceteros vero ita esse in silentio et quiete, orationibus et religiosis studiis operam dantes, atque animi virtutibus pollentes, ut omnes signa faciant: et quod vere omnium mirificum signum sit, nullus eorum aegritudinem cujusquam infirmitatis incurrit, sed cum unicuique vitae finis affuerit, omnimodis praenoscens, et indicans ceteris fratribus suis de suo exitu, atque omnibus vale dicens, ad hoc ipsum recubans, spiritum laetus emittit. 182 CAPUT XVIII. DE SERAPIONE PRESBYTERO. (Deest hic Palladio.) Sed et in regione Arsenoite Serapionem quemdam Presbyterum vidimus multorum monasteriorum patrem, sub cujus cura plura et diversa monasteria, quasi decem millium habebantur monachorum, qui omnes ex laboribus propriis, quos praecipue messis tempore, mercede manuum conquirebant, partem plurimam ad supradictum patrem conferentes, in usus pauperum destinabant. Hoc autem moris erat non solum ipsis, sed et omnibus poene Aegyptiis monachis, ut messia tempore elocent ad metendum operam suam, atque ex ea mercede octogenos unusquisque modios frumenti plus minus conquireret, et horum partem plurimam pauperum usibus offerant; unde non solum regionis ipsius indigentes alantur, sed et Alexandriam naves frumento onustae dirigantur, vel in carcerem conclusis, vel reliquis peregrinis atque egentibus prorogandae. Neque enim intra Aegyptum sufficiunt pauperes, qui possint misericordiae eorum fructus et largitates absumere. Vidimus autem et in regionibus Mempheos, et Babylonis innumeras multitudines monachorum, apud quos et diversas virtutum gratias ac morum ornamenta perspeximus. Ibi autem tradunt esse loca, in quibus Joseph fertur recondidisse frumenta, quos et thesauros Joseph vocant; alii vero Pyramidas, quas dicunt ipsas esse, in quibus, ut putant, frumenta tunc congregata sunt. CAPUT XIX. DE APOLLONIO MONACHO ET MARTYRE. Tradebant ergo seniores (Pallad. cap. 66.), horum fuisse quendam persecutionis tempore monachum, nomine Apollonium, qui cum vitam magnificam egisset inter fratres, etiam diaconus ordinatus est. Tempore ergo persecutionis erat ei 183 studium singulos quosque circuire fratres, et cohortari eos ad martyrium. Cumque fuisset etiam ipse comprehensus, et in carcerem trusus, Gentilium plurimi tamquam insultantes veniebant ad eum, et verbis blasphemis et impiis confutabant. Inter quos fuit quidam Philemon nomine choraula famosissimus, et omni populo amabilis. Qui cum multis eum fatigaret injuriis, impium, et scelestum, et seductorem eum vocans, multorumque mortalium deceptorem, dignumque esse ab omnibus odio haberi: cumque haec et multa alia adversus eum graviora loqueretur, respondit ei Apollonius, dicens: Misereatur tibi Dominus, fili mi, et nihil tibi horum quae locutus es, reputet ad peccatum. Haec cum audisset Philemon corde compunctus est, vimque verborum ejus supra humanum morem in sua mente persensit intantum, ut Christianum se repente fateretur. Et inde statim pervolat ad tribunal judicis, atque in conspectu totius populi proclamans, Injuste, inquit, agis, o judex iniquitatis, viros religiosos, et Deo amabiles puniens, nihil enim mali Christiani vel faciunt, vel docent. At ille haec audiens, primo quidem putabat, utpote loci illius hominem, joci aliquid proponere. Sed cum vidisset haec eum sedule prosequentem, et cum omni constantia asserentem: Insanis, inquit, Philemon, et mente captus es subito. At ille, Ego, inquit, non insanio, sed tu injustissimus atque insanissimus judex es, qui tot justos injuste perimis viros. Ego enim Christianus sum, quod est hominum genus optimum. Tunc ille coram populo caepit eum primo plurimis blandimentis revocare velle in id quod eum noverat; sed ut immobilem vidit, omnia intendit in eum genera tormentorum. Cognito vero, quod ex verbis Apollonii haec facta ei fuerit permutatio, correptum etiam Apollonium gravioribus subdidit tormentis, et deceptoris in eum crimen exaggerat. Apollonius vero dixit ad eum: Utinam et tu, judex, et omnes qui assistunt, et audiunt me, hunc meum quem dicis errorem deceptionemque sequeremini. At ille ubi haec audivit 184, et ipsum, et Philemonem ignibus tradi in conspectu populi jussit. Illi vero postquam ingressi sunt flammas, beatus Apollonius, cunctis audientibus, clamabat ad Dominum, dicens: Non tradas, Domine, bestiis animas confitentium tibi (Psal. 73.): sed ostende nobis evidenter salutare tuum (Psal. 84.). Igitur, ubi haec in auditu populi et judicis ad Dominum locutus est Apollonius, repente nubes repleta rore circumdedit viros, et flammas accensi ignis extinxit: super quo stupefacti et judex, et populus, una omnes voce clamare coeperunt: Magnus, et unus est Deus Christianorum, solus immortalis est. Sed haec cum fuissent Praefecto Alexandriae nuntiata, semetipso truculentior redditur, et electis quibusdam de officio suo crudelissimis, et saevissimis, non tam hominibus, quam bestiis, mittit, qui et ipsum judicem, qui mirabilibus divinis crediderat, et eos per quos virtus Dei apparuerat, vinctos Alexandriam adducerent. Igitur cum adducerentur omnes pariter vincti, affuit gratia Dei in verbo, et coepit Apollonius eos, qui se vinctos ducebant, fidem Dei docere. Quique cum Dei misericordiam credidissent, et fidem Dei tota cordis firmitate recepissent, semetipsos cum his, quos exhibere venerant, vinctos offerunt judici, et Christianos se esse pariter profitentur. Quos cum Praefectus in fide Domini pertinaces et immobiles pervidisset, universos pariter jubet in profundum maris demergi, ignorans impius quid ageret. Hoc enim sanctis non mors, sed Baptismus fuit. Sed et horum corpora, Dei sine dubio providentia, integra illibataque maris unda reportavit ad littus, quaeque ab his, qui obsequii caussa simul venerant suscepta, ac revocata sub uno sepulcri domicilio collocata sunt: a quibus usque ad praesens tempus, virtutes multae, et signa miranda omnibus consummantur, sed et vota omnium atque orationes suscipiuntur ab eis, et cum fructu petitionis implentur, quo etiam et nos dignatus est Dominus adducere, et vota nostra orationesque complere. 185 CAPUT XX. DE DIOSCORO PRESBYTERO. Vidimus et alium (Pallad. cap. 68.) venerabilem patrem apud Thebaidam, Dioscorum nomine, presbyterum, habentem in monasterio suo centum fere monachos, quem tempore eo quo acceditur ad Sacramenta, summam curam summamque perspeximus adhibere diligentiam, ne quis eorum qui accedunt, in aliquo deferrent conscientiae maculam, in tantum ut etiam de his eos commoneret, quae accidere per somnia hominibus solent, vel per phantasias mulierum apparentium, vel etiam per naturalis humoris abundantiam. Dicebat ergo: Siquidem absque mulierum phantasiis tale aliquid eveniat, non esse peccatum, congenitus enim humor in corpore, ubi propria repleverit conceptacula, suis necesse est, ut meatibus egeratur, et ideo non trahitur ad peccatum. Ubi vero visus mulierum, et blandimenta carnis occurrunt, in hoc jam desideriis animae et erga hujusmodi cogitationes atque illecebras occupatae dari confirmabat indicia. Debere ergo monachos, aiebat, omni genere a cogitationibus suis repellere hujusmodi simulacra, nec indulgere omnino in haec diaboli blandimenta sensus suos, alioquin nihil videbitur interesse inter eos et illos qui in saeculo vivunt. Sed laborandum est monachis, ut etiam naturalem humorem per multam jejuniorum abstinentiam et frequentes orationes doment ac superent: fluxamque ejus labem, orationis et jejunii continuatione restringant. Denique aiebat, et hi qui in deliciis vivunt, si forte corporis sui aegritudo deposcat, ab omnibus quae noxia esse judicaverit medicus, abstinebunt; cur non hoc multo magis monachus faciat, cui animae et spiritus sanitas expetenda est? CAPUT XXI. DE MONACHIS IN NITRIA COMMORANTIBUS. Veniemus autem (Pallad. cap. 69.) et ad Nitriae famosissimum in omnibus Aegypti monasteriis 186 locum, qui quadraginta fere millibus abest ab Alexandria, ex nomine vici adjacentis, in quo nitrum colligitur, Nitriae vocabulum trahens, prospiciente hoc, credo, tunc jam divina providentia, quod in illis locis peccata hominum, tamquam sordes abluenda essent et abolenda. In hoc igitur loco quinquaginta fere, aut non multo minus cernuntur vicina sibi, et sub uno posita patre tabernacula, in quibus aliqui plures simul, aliqui pauci, nonnulli etiam singulares habitant, et mansione quidem aliqui divisi, animo autem et fide et caritate conjuncti et inseparabiles manent. Huic ergo cum appropinquaremus loco, ubi peregrinos fratres advenire senserunt, continuo velut examen apum, singuli quique ex suis cellulis proruunt, atque in obviam nobis laeto cursu et festina alacritate contendunt, portantes secum quamplurimi ipsorum urceos aquae et panes, secundum quod Propheta corripiens quosdam, dicit: Quia non existis filiis Israel in obviam, cum pane et aqua (2 Esdr. 13.). Tunc deinde susceptos nos adducunt primo cum Psalmis ad Ecclesiam, lavant pedes, ac singuli quique linteis quibus utebantur, abstergunt, quasi viae laborem levantes, re autem vera vitae humanae aerumnas mysticis traditionibus abluentes. Quid ergo nunc de humanitate eorum, quid de officiis, quid de caritate loquar, cum omnes gestirent nos ad suam quisque introducere cellulam, et non ea solum, quae hospitalitati debentur explere, sed insuper aut de humilitate, qua ipsi pollebant, docere, aut de mansuetudine atque aliis hujusmodi bonis, quae apud illos, velut ad hoc ipsum de saeculo sequestratos, diversa quidem gratia, una tamen eademque doctrina discuntur. Nusquam sic vidimus florere caritatem, nusquam sic vidimus opus fervere misericordiae, et studium hospitalitatis impleri. Scripturarum vero divinarum meditationes et intellectus, atque scientiae divinae nusquam tanta 187 vidimus exercitia, ut singulos paene eorum oratores credas in divina esse sapientia. CAPUT XXII. DE LOCO QUI DICITUR Cellia. Post hunc vero (Pallad. cap. 69.) alius est locus in deserto interiori, decem fere ab hoc millibus distans, quem locum pro multitudine dispersarum in eremo cellularum, Cellia nominaverunt. Ad hunc locum hi, qui ibi prius fuerunt imbuti, et secretiorem jam depositis indumentis ducere volunt vitam, secedunt: eremus enim est vasta, et cellulae tanto inter se spatio diremptae, ut neque in conspectu sibi invicem, neque in vocis auditu sint positae. Singuli per cellulas commanent, silentium ingens et quies magna inter eos est: die tantum Sabbati et Dominica in unum ad Ecclesiam coeunt, et ibi semetipsos invicem tamquam coelo redditos vident. Si quis forte in conventu illo defuerit, intelligunt statim eum corporis aliqua inaequalitate detentum, et ad visitandum eum non 188 omnes quidem simul, diversis tamen temporibus omnes abeunt, portantes unusquisque secum, si quid apud se est, quod aegro possit gratum videri. Aliam vero ob caussam nullus audet proximi sui obturbare silentium, nisi forte quis possit in verbo instruere, et velut athletas in agone positos sermonis consolatione perungere. Multi ipsorum a tribus et quatuor millibus ad Ecclesiam coeunt: ita longo a semetipsis spatio habitationis eorum cellulae dirimuntur: sed caritas in eis tanta est, et tanto inter semetipsos et erga omnes fratres constringuntur affectu, ut in admiratione et exemplo sint omnibus. Unde et si quis forte voluerit habitare cum eis, ubi intellexerint, unusquisque cellulam offert suam. CAPUT XXIII. DE AMMONIO. Vidimus quemdam apud eos venerabilem patrem, Ammonium nomine, virum in quem Deus omnem plenitudinem spiritualium contulerat gratiarum. Caritatis in eo gratiam, cum videres, nihil tale usquam vidisse 189 te diceres. Sed et si humilitatem considerares, longe eum in hoc dono potentiorem ceteris aestimares. Et rursus si patientiam, si mansuetudinem, si benignitatem, in singulis eum virtutibus ita praecellere judicares, ut quid cui praeferre debeas, ignorares. Donum vero sapientiae et scientiae tantum ei contulerat Dominus, ut nullum fere ex omnibus patribus ita penetrasse aulas totius scientiae crederes: sed nec ita aliquem receptum esse intra cubiculum sapientiae Dei, omnes qui eum viderant, fatebantur. Huic erant duo fratres, Eusebius et Euthymius: nam Dioscorus, qui major natu in eis fuerat, ad Episcopatus officium raptus est. Hi ergo fratres erant ei non solum carne, sed etiam vita atque institutione et tota animi virtute germani: qui omnes simul eos, qui in illis locis habitabant fratres, tamquam si nutrix foveat filios suos, ita unumquemque instruentes consolabantur, et docentes ad summam perfectionem nitebantur educere. Vidimus ergo supradictum hominem Dei Ammonium habentem monasterium inter eos muro circumdatum, quod in illis locis ex lateribus coctis fieri facile solet amplum, et omnibus necessariis instructum, in quo etiam puteum ipse foderat. Venit autem quidam frater, salvari apud eum volens, adiitque eundem Ammonium rogans, sicubi esset cellula vacans, in qua habitare posset. Tunc illei, Ego, inquit, inquiram, sed donec inveniam, hic esto in hoc monasterio: ego enim jam nunc egrediar, ut requiram. Et relinquens ei omnia pariter cum monasterio, ipse 190 procul ab eo loco parvissimam cellulam reperit, atque in ea se constituit, fratrique qui nuper advenerat, nec intelligenti, ex integro cum omnibus, quae in eo fuerant, cessit monasterio. Sed et si plures fuissent, qui forte venientes salvari cuperent, supradictus vir fratribus congregatis omnibus, cum alacritate juvantibus sub die una monasterium construebat. Et cum singulis quibusque explevisset numerum monasteriorum, invitabantur hi, qui mansuri erant ad Ecclesiam quasi refectionis gratia, quibus inibi occupatis, unusquisque fratrum de cellulis suis proferentes, quae necessaria erant, singulorum novas cellulas instruebant, ita ut ex collatione caritatis, nihil omnino, vel utensilium, vel quae ad victum requiruntur deesset, nec tamen manifesta fieret uniuscujusque oblatio. Regressi ergo ad vesperam, in quibus fuerant cellulae praeparatae, inveniebant posita omnia quae ad usus erant necessaria, et ita instructa habitacula, ut nihil prorsus deesse perspicerent. CAPUT XXIV. DE DIDYMO. (Deest hic Palladio de Didymo caeco.) Vidimus quemdam (Pallad. cap. 4.) inter eos ex senioribus virum bonum, nomine Didymum, in quo multa erat Domini gratia, quam in eo etiam vultus ipse indicabat. Hic scorpiones et cerastas, id est bestias quas cornutas vocant, et angues, qui in illis locis prae fervore solis acerrimi habentur, tamquam terrae quosdam vermiculos pedibus conculcabat, et ita extinguebat, ut nihil ab eis omnino pateretur. 191 CAPUT XXV. DE CRONIO. (Pallad. cap. 25 et 89 de Croniis qui noti fuere Antonio.) Vidimus apud eos et alium summae antiquitatis patrem, Cronium nomine in senectute bona, et perfecta aetate durantem: centum namque, et decem aetatis agebat annos. Hic ex discipulis adhuc beati Antonii supererat: cujus inter ceteras animi virtutes humilitatis gratiam vidimus immensam. CAPUT XXVI. DE ORIGENE. Erat autem et alius adhuc ex discipulis Antonii, Origenes nomine, vir per omnia magnificus, et summae prudentiae, cujus sermo et narratio de virtutibus optimi magistri, hominis Dei, aedificabat omnes audientes, et inflammabat vehementer, ita ut 192 oculis cerni, quae ab eo narrabantur, putares. CAPUT XXVII. DE EVAGRIO. Vidimus ibi (Pallad. cap. 86.) et sapientissimum virum, ac per omnia mirabilem, Evagrium nomine: cui inter ceteras animi virtutes tanta concessa est gratia discernendorum spirituum, et purgandarum (sicut Apostolus dicit) cogitationum, ut nullus alius putaretur ex fratribus ad tantam subtilium et spiritualium rerum scientiam pervenisse. Cui quamvis rebus ipsis, et experimentis, et (quod est super omnia) per gratiam Dei magna collata fuerit intelligentia; accessit tamen et hoc, ut multo tempore instructus fuerit a beato Macario, quem famosissimum in Dei gratia, signisque et virtutibus insignem fuisse, omnibus notum est. 193 Hic ergo Evagrius incredibilis erat abstinentiae, super omnia tamen monebat fratres, si qui forte studium gererent, vel humiliandi corporis, vel phantasias ab eo daemonum propellendi, ne in bibenda aqua largiore mensura uterentur; dicebat enim: Quia si aqua multa corpus infundatur, majores phantasias generat, et largiora receptacula daemonibus praebet. Sed et multa alia de abstinentia, summa cum deliberatione edocebat. Ipse autem non solum aqua parcissima utebatur, sed et pane penitus abstinebat. Alii vero qui in illis locis morabantur fratres, pane solo et sale contenti erant, ita ut in illa omni multitudine, vix invenires aliquem, qui oleo saltem uteretur. Plures autem in eis nec jacentes somnum, sed sedentes, et (ut ita dicam) in meditatione divinorum verborum positi capiebant. CAPUT XXVIII. DE DUOBUS MACARIIS, ET PRIMO, DE MACARIO AEGYPTIO, SEU SENIORE. Narrabant autem (Pallad. cap. 19 et 20.) nobis quidam ex patribus qui ibi erant, quod in locis illis duo Macarii, quasi duo coeli luminaria refulsissent, ex quibus unus Aegyptius genere, et discipulus beati Antonii fuit, alius Alexandrinus. Quibus ut vocabula nominis, ita virtutes animi et coelestium gratiarum magnificentia concordabat. Uterque enim Macarius, uterque abstinentiae exercitiis et virtutibus animi aequaliter pollens, hoc solo alius praecellens, quod quasi hereditatem gratiarum et virtutum B. Antonii possidebat. Hinc denique ferunt, aliquando cum homicidium in locis vicinis fuisset admissum, et innocenti cuidam impingeretur crimen admissi, confugisse ad ejus cellulam eum, qui calumniam patiebatur ( Deest hoc Palladio ); affuisse etiam eos, qui perurgebant, allegantes et dicentes periclitari seipsos, nisi comprehensum legibus traderent homicidam. Is vero cui crimen impingebatur, cum sacramentis 194 affirmabat, conscium se non esse sanguinis illius. Et cum diu ab utraque parte certamen haberetur, interrogabat sanctus Macarius ubi sepultus esset, qui dicebatur occisus. Cumque designassent locum, cum omnibus qui ad perurgendum hominem venerant, pergit ad sepulcrum, atque ibi fixis genibus invocato Christi nomine, ait ad eos qui astabant: Nunc Dominus ostendet, si vere reus est hic, qui perurgetur a vobis. Et elevata voce, ex nomine clamat defunctum. Cumque ei de sepulcro vocatus respondisset, ait ad eum: Per fidem Christi te obtestor, ut dicas si ab hoc homine, qui calumniam patitur, occisus es. Tunc ille de sepulcro clara voce respondit, dicens, non se esse ab eo interfectum. Et cum stupefacti omnes decidissent ad terram, ac pedibus ejus advolverentur, rogare caeperunt, ut interrogaret eum a quo esset occisus. Tunc ille: Hoc, inquit, non interrogabo: sufficit enim mihi, ut innocens liberetur, non est autem meum, ut reus prodatur. Aliud quoque (Pallad. cap. 19.) ejus genus miraculi ferebatur. Cujusdam in vicino oppido patris familias virgo filia per phantasias magicas videbatur hominibus in equinum animal versa, ut putaretur equa esse, et non puella. Hanc adduxerunt ad eum. Tunc ille perconctatus, quid vellent? aiunt parentes ejus: Equa haec quam vident oculi tui, puella virgo et filia nostri fuit, sed homines pessimi, magicis artibus in animal hoc quod vides mutaverunt eam. Rogamus ergo, ut ores Dominum, ut commutet eam in hoc quod fuit. At ille ait: Ego hanc quam ostenditis mihi puellam video, nihil in se pecudis habentem: hoc autem quod dicitis, non est in ejus corpore, sed in oculis intuentium. Phantasiae enim daemonum sunt istae, non veritas rerum. Et cum introduxisset eam, cum parentibus suis intra cellulam, fixis genibus orare Dominum caepit, simulque et parentes rogat secum Domino supplicare, et post hoc perungens eam oleo in nomine Domini, 195 omni fallacia visus expulsa, virginem videri omnibus, ut etiam sibi videbatur, effecit. Alia quoque ( Deest hoc Palladio ) minor puella ad eum deducta est, cujus obseoena corporis ita omni ex parte computruerant, ut consumptis carnibus, interiora quoque et secreta naturae nudarentur, ac vermium ebulliret inde innumera multitudo, ita ut nec accedere quidem quisquam ad eam posset prae foetoris horrore. Haec cum allata a parentibus, et projecta fuisset ante fores ejus, miserans virginis cruciatus: Aequo animo, inquit, esto, filia, haec tibi ad salutem Dominus, non ad interitum dedit: unde providendum est magis, ut sanitas tua nullum tibi periculum conferat. Et cum institisset orationibus per septem continuos dies, et oleum benedicens, in nomine Domini perungeret membra ejus, ita eam sanam reddidit, ut muliebris in ea naturae nulla forma, nulla species appareret, sed esset ei inter viros conversatio, absque femineae suspicionis obstaculo. Aiebant praeterea ( Deest hoc Palladio ), aliquando venisse ad eum haereticum quemdam hieracitam, quod genus haereseos invenitur apud Aegyptum. Hic cum per multam loquendi artem plurimos fratrum qui habitabant in eremo, conturbaret, ausus est etiam coram ipso fidei suae asserere pravitatem. Cui cum resisteret senior, et contradiceret ille, verba simplicia argumentis callidis eludebat. Sed cum videret sanctus fidem fratrum periclitari, Quid opus est, inquit, nos verbis contendere ad subversionem audientium. Exeamus ad sepulcra fratrum, qui nos praecesserunt in Domino: et cui nostrum concesserit Dominus 196 suscitare mortuum de sepulcro, sciant omnes, quia illius fides probatur a Deo. Sermo hic omnibus qui aderant fratribus placuit. Processerunt ad sepulcra, et hortatur Macarius hieracitam, ut evocaret mortuum in nomine Domini. At ille, Tu, inquit, domine, qui proposuisti, prior evoca. Et Macarius prosternens se in orationem ante Dominum, ubi sufficienter oravit, elevatis sursum oculis suis, ait ad Dominum: Tu, inquit, Domine, quis ex duobus nobis rectam fidem teneat, ostende, elevato mortuo hoc. Et cum haec dixisset, fratris cujusdam nomen, qui nuper fuerat sepultus, evocavit. Cui ille cum de tumulo respondisset, accedentes fratres continuo, quae superposita fuerant, auferunt, et eductum eum de sepulcro, resolutis fasciolis quibus constrictus erat, exhibuerunt viventem. Hieracita vero, ubi haec vidit, obstupefactus in fugam vertitur. Quem fratres quoque omnes insequentes, extra terminos terrae illius exturbaverunt. Multa etiam et alia ferebantur de eo, quae nimis prolixa sunt ad scribendum: sed ex his paucis, etiam cetera ejus opera noscuntur. CAPUT XXIX. DE MACARIO ALEXANDRINO SEU JUNIORE. Alius vero (Pallad. cap. 19 et 20.) sanctus Macarius magnificas etiam virtutes consummavit, de quibus et alii nonnulla scripserunt, quae sufficere possint ad virtutum ejus magnitudinem contuendam, et ideo nos ea compendio praeterimus. Ferebant tamen eum amatorem fuisse eremi super omnes ceteros, ita ut etiam ultima et inaccessibilia deserti perscrutatus sit loca, usquequo inveniret 197 locum quemdam in ultimis eremi constitutum, diversis pomiferis arboribus consitum, et omnibus bonis repletum: ubi etiam duos fratres invenisse ferebatur, quos cum rogaret, ut paterentur ad se deduci illuc monachos, ut ibi habitarent, quoniam quidem locus ille et amoenus esset, et abundans in omnibus necessariis; responderunt, non posse adduci illuc plures, ne forte venientes per eremum a daemonibus deciperentur. Multos enim aiebant esse daemones in deserto, ac monstra, quorum molestias et calliditates ferre multitudo insueta non posset. Regressus tamen ad fratres, cum indicasset de opportunitate loci, multorum inflammati sunt animi, ut pergerent illuc cum eo. Sed ubi patres reliqui senserunt animos juvenum concitatos, represserunt eos salubriore consilio, dicentes: Locus iste si vere, ut jactatur, a Jamne et Mambre consitus est, non aliud de eo credendum est, nisi quod diaboli opere ad deceptionem nostram praeparatus sit. Si enim vere, ut perhibent, deliciosus est et abundans; quid sperabimus in futuro saeculo, si hic deliciis fruimur? Et haec atque alia hujusmodi dicentes, juvenum ferventes animos represserunt. Locus autem (Joan. libell. III, num. 15.), in quo habitabat ipse sanctus Macarius, Scithium appellatur. Est autem in eremo vastissima positus, diei et noctis iter habens de Nitriae monasteriis; et hoc nulla semita, neque terrenis aliquibus colligitur vel monstratur indiciis, sed stellarum signis et cursibus pergitur. Aqua raro invenitur, et sicubi inventa fuerit, odoris quidem dirissimi est, et quasi bituminea, sed saporis innoxii. Sunt ergo ibi viri valde perfecti (nec enim patitur tam terribilis locus, nisi perfecti propositi habitatores summaeque constantiae) caritatis tamen inter se et erga omnes, si qui forte ad eos accesserunt, summum studium gerunt. Fertur denique (Pallad. cap. 20.) cum sancto Macario uvam quis aliquando detulisset, ille qui secundum caritatem, non quae sua sunt, sed quae alterius cogitaret (1. Cor. 10.), ad alium fratrem detulit eam, qui quasi infirmior videbatur. Tunc ille gratias egit Deo pro fratris officio, sed et ipse nihilominus plus de proximo, quam de semetipso cogitans, ad alium pertulit, et ille item ad alium, et sic 198 per omnes cellulas, quae longe a semetipsis per eremum dispersae erant, uva circumlata est, ignorantibus eis, quis eam primo misisset; ad ultimum ipsi defertur, qui eam miserat. Gratulatus est autem sanctus Macarius, quod tantam viderat in fratribus continentiam, tantamque caritatem, ad acriora semetipsum spiritalis vitae extendit exercitia. Ad fidem namque confirmatum nobis de eo est ab his, qui ex ore ejus audierant, quod quodam tempore noctis daemon ad ostium cellulae ejus pulsaverit, dicens: Surge, abba Macari, et eamus ad collectam, ubi fratres ad vigilias congregantur. Sed ille, qui gratia Dei repletus falli non poterat, intellexit diaboli esse fallaciam, et ait: O mendax et veritatis inimice! quid enim tibi consortii, quid societatis est cum collecta et congregatione sanctorum? At ille: Latet ergo te, inquit, o Macari, quod sine nobis nulla collecta agitur, nullaque congregatio monachorum? Veni denique, et videbis opera nostra. Tunc ille, Imperet, inquit, tibi Dominus (Judae 9.), daemon immunde. Et conversus ad orationem, petiit a Domino, ut sibi ostenderet, si hoc verum esset, quod gloriatus est daemon. Abiit ergo ad collectam, ubi a fratribus vigiliae celebrantur, et iterum in oratione Dominum deprecatur, ut sibi veritatem verbi hujus ostendat. Et ecce vidit per totam Ecclesiam, quasi parvulos quosdam puerulos Aethiopes tetros discurrere huc atque illuc, et velut volitando deferri. Moris est autem inibi, sedentibus cunctis, ab uno dici Psalmum, ceteris, vel audientibus, vel respondentibus. Discurrentes ergo illi Aethiopes pueruli, singulis quibusque sedentibus alludebant, et si cui duobus digitulis oculos compressissent, statim dormitabat: si cui vero in os immersissent digitum, oscitare eum faciebant. Ubi vero post Psalmum ad orandum se projecissent fratres, percurrebant nihilominus singulos, et ante alium jacentem in oratione, quasi mulierum specie ferebantur, ante alium quasi aedificantes atque portantes aliquid, ac diversa quaeque agentes apparebant. Et quaecumque daemones quasi ludendo formassent, haec orantes illi in cordis sui cogitatione versabant: a nonnullis tamen, ubi aliquid horum 199 agere caepissent, quasi vi quadam repulsi, praecipites dejiciebantur, ita ut nec stare quidem prorsus, aut transire juxta eos auderent: aliis vero etiam infirmis fratribus supra cervices, et dorsa ludebant, quia non erant in oratione sua intenti. Haec cum vidisset sanctus Macarius, ingemuit graviter, et lacrymas profundens ad Dominum, Respice, ait, Domine, et ne sileas, neque mitigeris, Deus (Psal. 82.). Exsurge, ut dispergantur inimici tui, et ut fugiant a facie tua; quoniam anima nostra repletur illusionibus (Psal. 67.). Post orationem tamen examinandae veritatis gratia seorsum evocatis singulis quibusque fratribus, ante quorum faciem viderat daemones diverso habitu et variis imaginibus ludentes, requirit ab eis, si in oratione, vel aedificandi cogitationes habuerint, vel iter agendi, vel alia diversa, quae unicuique imaginata per daemones viderat: et singuli eorum ita confitebantur in corde suo fuisse, ut ille arguebat: et tunc intellectum est, quod omnes vanae et superfluae cogitationes, quas vel psalmorum, vel orationum tempore unusquisque conceperit, ex illusione daemonum fiant: ab his autem qui omni custodia cor suum servant, tetri repelluntur Aethiopes. Deo enim conjuncta mens, et in ipso, tempore praecipue orationis intenta, nihil alienum, nihil superfluum recipit. Aliud quoque multo terribilius addebat, quod vidisset eo tempore, quo fratres accedebant ad sacramenta. Ubi porrexissent ad suscipiendum palmas, in nonnullorum manibus praevenientes Aethiopes, carbones deponere, Corpus autem, quod tradi Sacerdotis manibus videbatur, redire ad altare; aliis vero quos meliorum merita juvabant, extendentibus manus ad altare, longe recedere daemones, et cum ingenti metu refugere: Angelum enim Domini assistere cernebat altari, qui cum sacerdotis manu suam quoque manum in Sacramentorum distributione superponeret. Ex hoc jam permansit 200 ei a Deo gratia ista, ut in vigiliis fratrum, psalmorum et orationis tempore si quis aliud aliquid secundum illusionem daemonum in corde cogitasset, agnosceret, et accedentium ad altare, vel indignitates eum, vel merita non laterent. Quodam autem tempore (Palladius cap. 19. et 20. Joan. libello III, n. 15.) ambo Macarii homines Dei, cum fratris cujusdam videndi gratia iter agerent, ascenderunt navigium, quo fluvius transiri solet, in quo navigio erant simul quidam tribuni, divites homines et praepotentes, equos plurimos ac pueros, et multa secum ministeria habentes. Horum unus, cum videret in ultima navigii parte vilibus indumentis, atque ad omnia expeditos jacere monachos, ait ad eos: Beati estis vos, qui huic saeculo illuditis, et nequaquam ex eo requiritis, nisi indumentum vilissimum et parcissimum victum. Tunc unus de Macariis respondit ad eum: Vere quidem, ut dicis, qui Deum sequuntur, illudunt mundo; sed miseremur vestri, quod vobis econtrario mundus illudit. Tunc ille compunctus super hunc sermonem, statim ut pervenit ad domum suam, derelictis omnibus, vel distractis quae habebat, et pauperibus datis, ipse Deum sequi coepit, et ad monachorum exercitia properavit. Sed et multa, ut diximus, alia de operibus sancti Macarii Alexandrini mirabilia feruntur, ex quibus nonnulla in XI libro Ecclesiasticae historiae inserta, qui requirit inveniet. CAPUT XXX. DE AMMONE, PRIMO NITRIAE MONACHO. Initium sane (Pallad. c. 8. Supra in Vita sancti Antonii c. 32.) habitationis monasteriorum, quae in Nitria sunt, sumptum tradebant ab Ammone quodam, cujus animam (cum exisset de corpore) vidit ferri ad coelum sanctus Antonius, sicut refert scriptura illa, quae Vitam describit beati Antonii. Hic igitur Ammon locupletibus et generosis parentibus natus est, a quibus invitus 201 ad nuptias cogebatur. Et cum vim parentum non posset effugere, accepta virgine, cum intra nuptiales thalamos convenissent, et data eis essent cubiculi secreta silentia, alloquitur puellam de pudicitia, et de conservanda virginitate coepit cohortari, dicens: Quia corruptio sine dubio invenit corruptionem, incorruptio vero incorruptionem sperat. Multo ergo melius est, si uterque nostrum in virginitate perduret, quam ut alter corrumpatur ex altero. Acquiescit ei virgo, silentio tegitur incorruptionis thesaurus. Cumque plurimo tempore solius Dei contenti testimonio, spiritu magis essent, quam carne sanguineque conjuncti, post obitum amborum parentum, ille quidem, ad vicinum deserti secedit locum, virgo vero intra domum residens, in brevi et ipsa multitudines virginum, et ille multitudines congregat monachorum. Cumque jam secretus sederet in eremo, adolescens quidam, qui morsu canis rabidi in rabiem versus est, multis vinctus catenis ad eum deducitur, prosequentibus eum parentibus suis, et rogantibus pro eo. At ille dixit eis: Quid mihi molesti estis, o homines? supra merita mea est, quod petitis; sed tamen hoc vobis indicare possum, quod in manibus vestris est ejus sanitas. Reddite viduae bovem suum, quem furati estis, et sanus reddetur vobis filius vester. At illi extimuerunt quidem valde, quod ea quae secrete gesta sunt, non latuerunt hominem Dei. Gavisi sunt tamen, quod hanc eis viam salutis ostendit, et sine mora, ut reddiderunt direpta, orante homine Dei, etiam juveni sanitas redditur. Alio quoque tempore, cum venissent ad eum quidam, probare volens animos ipsorum, dicit dolium sibi esse necessarium, ubi aquam pro advenientibus congregaret. Et cum polliciti fuissent perlaturos se, unus ex ipsis grave sibi duxit, dicens, periclitari posse camelum suum, si ei tam grave onus imponeret. Et ait ad alterum: Tu si vis aut potes, defer, ego camelo meo parco ne moriatur. Tunc alter: Mihi, inquit, 202 ut ipse nosti camelus non est, sed asinus. Numquid potest quod camelus portare non valet, asinus portare? At ille: Facito, inquit, ut voles; tu videris: ego enim non interimam camelum meum. Tunc ille: Ego, inquit, imponam asino meo pondus, quod tu camelo tuo onerosum dicis, et merita hominis Dei facient, quod impossibile est esse possibile. Et ita impositum dolium asino suo, perrexit usque ad monasterium hominis Dei, ita ut nec sentiret asinus se aliquid oneris portare. Quem ut vidit Ammon, Bene fecisti, inquit, in asino deferens dolium; collegae enim tui camelus mortuus est. Et regressus invenit ita gestum, ut praedixerat famulus Dei. Sed et multa alia per eum signa Dominus ostendit. Nam et fluvium Nilum cum transire vellet, et exuere se erubesceret, virtute Dei subito in alteram ripam translatus dicitur. Beatus autem Antonius, in summa admiratione vitae ejus justitiam atque animi virtutes habuisse memoratur. CAPUT XXXI. DE PAULO SIMPLICE. Fuit quidam (Palladius, cap. 28.) inter discipulos sancti Antonii, Paulus nomine, cognominatus Simplex. Hic initium conversionis suae hujusmodi habuit. Cum uxorem suam oculis suis, cum adultero cubantem vidisset, nulli quidquam dicens, egressus est domum, et moestitia animi tactus, in eremum semetipsum dedit, ubi cum anxius oberraret, ad monasterium pervenit Antonii, ibique ex loci admonitione et opportunitate consilium capit. Cumque adisset Antonium, ut iter ab eo salutis inquireret, ille intuens hominem simplicis naturae esse, respondit ei, ita demum eum posse salvari, si his quae a se dicerentur, obediret. Tunc ille omnia quaecumque sibi praeciperet facturum se esse respondit. Ut ergo promissionem ejus probaret Antonius, ante fores cellulae stanti: Hic, inquit, exspecta me orans, donec egrediar. Et egrediens Antonius, mansit intrinsecus 203 per totam diem et per totam noctem; per fenestram tamen ex occulto frequentius respiciens videbat eum indesinenter orantem, et nusquam prorsus moveri, sed stare in aestu diei et rore noctis, et ita esse mandati memorem, ut ne parum quidem loco moveretur. Egressus autem die postero Antonius, instituere eum et docere coepit de singulis, quomodo opere manuum solitudinem solaretur: et digitis quidem corporis opus carnale, cognitione vero mentis et animi intentione operaretur quae Dei sunt. Cibum quoque in vesperam ei sumere praecepit; sed observare, ne unquam ad saturitatem usque perveniret, et praecipue in potu: confirmans, non minus per aquae abundantiam phantasias fieri animi, quam per vinum calorem corporis crescere. Et ubi plene eum qualiter se in singulis agere deberet, instruxit, in vicino ei, hoc est, tribus a se millibus cellulam constituit, ibique eum exercere, quae didicerat jubet, ipse tamen frequentius visitans gratulabatur, deprehendens eum in his, quae sibi tradita fuerant, tota intentione et sollicitudine permanentem. Quadam autem die, cum venissent ad sanctum Antonium fratres, magni quidem et perfecti viri, accidit etiam Paulum adesse pariter cum eis. Et cum sermo de rebus profundis et mysticis haberetur, cumque de Prophetis et Salvatore plurima tractarentur, Paulus ex simplicitate animi interrogat, si Christus prius fuerit, an Prophetae? Beatus vero Antonius, cum pro eo quod tam absurde interrogaverat, quasi erubuisset, blando nutu, ut erga simpliciores solebat, silere atque abire eum jubet. Et ille, quia omne quodcumque ab eo dictum fuisset tamquam praeceptum Dei servare instituerat, abscedens ad cellulam suam, tamquam mandato accepto, silentium gerere instituit, nec omnino aliquid loqui. Quod cum comperisset Antonius, mirari coepit, unde haec illi observantia placuisset, quam a se sciebat non esse mandatam. Cumque jussisset eum loqui, et cur sileret indicare, dixit ei Paulus, Tu Pater, dixisti, ut irem et silerem. Et obstupefactus Antonius, ita ab eo sermonem, quem ille negligenter protulerat, observatum: Omnes, inquit, nos iste condemnat: cum enim nos de caelo nobis non audiamus 204 loquentem, ab isto qualiscumque sermo, qui ex ore nostro ceciderit, observatur. Multa tamen et sanctus Antonius eum docere volens de obedientia, praecipere ei solitus erat etiam, quae ratio et caussa non posceret, in quibus ejus animus erga obedientiam probaretur. Haurire namque aliquando eum aquam jussit ex puteo, et in terram tota die effundere; et contextas sportellas resolvere, ac denuo contexere, et vestimentum dissuere atque iterum resuere, et rursus resolvere, et in pluribus hujusmodi exercitiis ab eo memoratur imbutus, ut in nullo prorsus etiam eorum, quae contra rationem imperari jubebantur, disceret contradicere, et ita per haec omnia informatus, brevi ad perfectionem venit. Ex cujus exemplo docebat beatus Antonius, quod si quis velit ad perfectionem velociter pervenire, non sibi ipse fieret magister, nec propriis voluntatibus obediret, etiam si rectum videatur esse quod vellet, sed secundum mandatum Salvatoris observandum esse, ut ante omnia unusquisque abneget semetipsum sibi, et renuntiet propriis voluntatibus, quia et Salvator ipse dixit: Ego veni, non ut faciam voluntatem meam, sed ejus qui misit me (Matth. 16.). Et utique voluntas Christi non erat contraria voluntati Patris; sed qui venerat obedientiam docere, non inveniretur obediens, si propriam faceret voluntatem (Joan. 6.). Quanto ergo magis nos non judicabimur inobedientes, si faciamus proprias voluntates? Denique supradictus Paulus exemplo nobis est, qui obedientiae et simplicitatis merito in tantum spiritualium gratiarum culmen ascendit, ut multo plures et potentiores virtutes per ipsum Dominus, quam per secundum Antonium faceret. Et quoniam pro affluentia gratiarum multi ad eum ex omnibus terrae partibus confluebant, ut curarentur ab eo, verens beatus Antonius ne molestia multitudinis fugaretur, in interiori eremo, quo accedi facile ab aliquo non posset, commanere eum fecit, ut venientes magis ipse susciperet Antonius. Si quos vero ipse non potuisset curare, hos ad Paulum tamquam prolixiorem sanitatum gratiam habentem mittebat, et ab illo curabantur. Tantam autem ejus simplicitatis apud Domini 205 fiduciam fuisse tradunt, ut quodam tempore cum quidam rabiem patiens in modum canis laniaret omnem qui ad se ausus fuisset accedere, et perductus ad eum fuisset, insistebat orationi, ut daemonem qui eum urgebat, fugaret. Et cum mora fieret, nec celer sequeretur effectus, quasi infantum more indignatus ad Dominum dixisse fertur: Vere non manducabo hodie, si eum non curaveris, et continuo quasi delicioso domino satisfactum est a Deo; et statim curatus est rabidus. CAPUT XXXII. DE PIAMMONE PRESBYTERO. (Pallad., cap. 72 de Ammona presbytero qui hic Piammon.) Non autem mihi videtur dignum, etiam eremi habitatores, quae Porthenio mari adjacet, et vicina est oppido quod dicitur Diolco, silentio praeterire. In quo vidimus quemdam Presbyterum, admirabilem, nomine Piammonem, totius humilitatis et benignitatis virum, habentem etiam revelationum gratiam. Denique quodam tempore, cum Domino sacrificium offerret, vidit angelum Domini stantem juxta altare, et uniuscujusque monachorum accedentium ad altare scribentem nomina in libro quem tenebat in manibus, quorumdam tamen nomina non scribentem. Cumque diligenter observaret senior, qui essent quorum nomina non scripsisset, posteaquam sunt completa mysteria, unumquemque eorum seorsum vocans, percontatur, quid eis in occulto peccati fuisset admissum: et invenit ex confessione unumquemque eorum mortalis peccati obnoxium. Tunc hortatur eos agere poenitentiam, et semetipsum cum eis ante Dominum prosternens, die ac nocte tamquam ipse in eorum peccatis esset obnoxius, flebat, et tam diu permansit cum eis in poenitentia et lacrymis, donec iterum videret eumdem Angelum stantem, et scribentem nomina accedentium. Et posteaquam omnium scripsit, tunc etiam illos ex nominibus 206 evocantem, atque ad reconciliationem altaris invitantem. Ubi hoc vero senior vidit, intellexit eorum susceptam esse poenitentiam: et sic eos altari tota cum gratulatione restituit. Hunc etiam quodam tempore ferebant a daemonibus ita verberatum, ut stare, aut moveri omnino loco non posset. Et cum dies adesset Dominica, et res posceret offerri sacrificium, jussit se fratrum manibus ad altare portari. Ubi cum in oratione jacuisset, astantem continuo vidit Angelum Domini, qui astare solebat altari, et porrigentem sibi manum, atque elevantem se de terra, statim dolor omnis ita ab eo discessit, ut solito sanior redderetur. CAPUT XXXIII. DE JOANNE. Erat in ipsis locis (Pallad. cap. 73.) vir sanctus, ac totius gratiae dono repletus, Joannes nomine, in quo tanta erat consolationis gratia, ut quacumque moestitia, quocumque taedio oppressa fuisset anima, paucis ejus sermonibus, alacritate et laetitia repleretur. Sed et sanitatum gratia plurima ei a Domino donata est. EPILOGUS. De periculis itineris ad eremos. In aliis quoque (Pallad. cap. 150.) quam plurimis locis Aegypti, sparsim vidimus sanctos Dei, virtutes multas et mirabilia facientes et totius gratiae Dei plenos, sed et paucos ex multis memoravimus. De omnibus vero explicare, supra vires nostras est. 1. Nam de his qui in superiore Thebaida, id est, circa ipsam sienem habitare dicuntur, auditu solo comperimus, quod his paene omnibus, quos vidimus, celsiores illi et magnificentiores habebantur. Accedere vero ad ipsos pro itineris periculo nequivimus: quia quamvis omnia illarum partium loca latronibus incursentur, illa tamen 207 quae ultra civitatem Lyco sunt, etiam barbaros patiuntur. Et ideo nullus nobis ad eos accessus fuit, quia revera nec eos quos superius memoravimus, absque periculo vidimus. Septies namque in hoc itinere periclitati sumus, in octavo autem, sicut scriptum est, Non obtinuit nos malum (Job. 1), Deo nos in omnibus protegente. Denique semel per quinque dies ac noctes incedentes per eremum, siti ac lassitudine periclitati sumus. 2. Alio quoque tempore incurrimus locum, in quo est convallis quaedam, humorem ex semetipso gignens salsum, quem continuo calor solis velut hiemalis pruina in glaciem, ita in salem stringit, et tamquam sudes acutas, ex ipso sale efficit: atque ita omnia illa exasperantur loca, ut non solum nudos pedes, ut habebamus nos, sed et calceamentis munitos terebret ac secet. In his ergo inventi, magno cum periculo vix evasimus. 4. Tertio cum nihilo minus per eremum pergeremus, incurrimus vallem quamdam, humorem ex semetipsa similiter quidem gignentem, sed intra semetipsam eum servantem, cujus solum saxis et foetido coeno repletum transire cupientes, usque ad latera descendimus. Cumque paene ibidem in eadem mergeremur, exclamantes ad Dominum, vocem Psalmi protulimus, dicentes: Salvum me fac, Deus, quoniam intraverunt aquae usque ad animam meam. Infixus sum in limo profundi, et non est substantia (Psalm. 16.). 4. Quartum periculum pertulimus in aquis quibusdam, quae ex inundatione Nili remanserant, in quibus triduo continuo afflicti, vix evadere potuimus. 5 208 Quintum periculum fuit nobis a latronibus, cum secus mare iter ageremus, qui per decem millia passuum insequentes nos, quos perimere ferro non poterant, poene exanimes reddiderunt per fugam. 6. Sextum discrimen nobis in ipso flumine Nilo fuit, in quo navigantes, poene submersi sumus. 7. Septimum, in stagno, quod Mariae vocabulo appellatur, vento saeviente, in insulam quamdam ejecti sumus, hieme gravissima super nos et tempestate fervente. Erat enim tempus, quo Epiphaniorum dies celebrantur. 8. Octavum autem fuit, quod cum ad Nitriae monasteria veniremus, locum quemdam incidimus, in quo refluentis Nili aqua residens, velut stagnum quoddam effecerat, in quo multae bestiae praecipue crocodili plurimi erant. Qui cum tempore solis exissent, resoluti circa oram stagni jacebant, ita ut ignorantibus nobis mortui viderentur. Et cum accederemus ad videndam mirandamque magnitudinem bestiarum, quas exanimes putabamus, continuo ut sonitum pedum senserunt, excitati, irruere et insectari nos vehementer coeperunt. Nos autem cum magno clamore et gemitu nomen Christi Domini invocavimus, cujus misericordia affuit, et bestiae quae contra nos insurrexerant, quasi ab Angelo repellente, in stagnum protinus projectae sunt, nos autem cursu intento ad monasteria festinavimus, gratias agentes Deo nostro, qui nos de tantis periculis liberavit, et tanta nobis ostendit mirabilia. Ipsi gloria et honor in saecula saeculorum. Amen.

INCIPIT LIBER SEXTUS DECIMUS.. 0639 PRAEFATIO. 0639B Quae de praesenti hactenus contexuimus Historia, aliorum tantum quibus prisci temporis plenior adhuc famulabatur memoria, collegimus relatione; unde cum majore difficultate, quasi aliena mendicantes suffragia, et rei veritatem, et gestorum seriem, et annorum numerum sumus consecuti: licet fideli, 0639C quantum potuimus, haec eadem recitatione, scripto mandavimus. Quae autem sequuntur deinceps, partim nos ipsi fide conspeximus oculata, partim eorum, qui rebus gestis praesentes interfuerunt, fida nobis patuit relatione. Unde gemino freti adminiculo, ea quae restant, auctore Domino, facilius fideliusque posterorum mandabimus lectioni. Nam et recentium temporum solidior solet occurrere memoria; et quae visus menti obtulit, non ita facile oblivionis sentiunt incommodum, sicut quae solo sunt auditu collecta. Ut enim Flacci nostri utamur verbo, huic nostro consonante: Segnius irritant animum, demissa per aurem, Quam quae sunt oculis subjecta fidelibus; et quae Ipse sibi tradit spectator, etc. CAPUT PRIMUM. Praemittitur praefatiuncula brevis. Defuncto Fulcone, succedit filius ejus, Balduinus tertius; et qualis corpore fuerit, describitur. 0639D Defuncto domino Fulcone, Hierosolymorum ex Latinis rege tertio, successit ei dominus Balduinus tertius, ex domina Milisende regina filius ejus, fratrem habens unum puerulum, Amalricum nomine, annorum septem, ut praemisimus; qui postmodum eidem sine liberis defuncto successit in regno, sicut in sequentibus aperietur. Tredecim annorum erat dominus Balduinus cum regnare coepit: 0640B regnavit autem annis viginti. Fuit autem adolescens optimae indolis, id de se certis promittens indiciis, quod postea in virilem evadens aetatem pleno rerum persolvit experimento. Nam vir factus, sicut facie, et tota corporis habitudine, prae caeteris differenti formae praeeminebat elegantia: ita et mentis vivacitate et eloquentiae flore, omnes reliquos regni 0640C principes facile anteibat. Erat autem corpore procerus, mediocribus major; ad corporis proceritatem membrorum habens consonam, et quasi proportionaliter respondentem universaliter dispositionem, ita ut nec in modico, a ratione totius in eo pars aliqua dissentiret. Fuit sane facie decorus elegantissima, colore vivido, et innatum designante vigorem; a quibus plane in ea parte matrem referens, et ab avo non degener materno; oculis mediae quantitatis, modice proeminentibus, fulgoris temperati; capillo plano, non flavo penitus; barba mentum genasque, grata quadam plenitudine, favorabiliter vestitus; carnositatis media quadam habitudine modificatus, ita ut nec fratris more pinguior, 0640D nec matris exemplo dici posset macilentus. Tanta autem, ut in summa dicatur, formae praeibat eminentia, ut ignaris etiam, eximia quadam in eo refulgente dignitate, certum in se de regia majestate daret indicium. CAPUT II. De moribus et conversatione ejus. Huic autem tantae corporis venustati, mentis quoque bene constitutae aequipollenter respondebat habitus. Nam ingenii summe velocis erat et sponte fluentis eloquii ei non deerat praerogativa quaedam singularis, nec morum dignitate commendabilium quolibet principe videbatur inferior. Affabilis enim 0641A et misericors erat admodum; et licet supra vires se pene omnibus exhiberet liberalem, alieni tamen minime cupidus, nec ecclesiarum vexabat patrimonia, nec subjectorum, more prodigi, insidiabatur opulentiis. Quodque in ea aetate rarissime solet contingere, etiam in adolescentia sua erat Deum timens, et ad ecclesiasticas institutiones, et ecclesiarum praelatos omnimodam habens reverentiam; ingenii etiam vivacitate praeditus, fidelis etiam memoriae erat assecutus beneficium; erat autem et commode litteratus, et fratre suo domino Amalrico, qui ei successit, multo amplius; cum vero quid otii ex occupationibus publicis decerpere poterat, libenter incumbebat lectioni; historiarum praecipue auditor, antiquorum regum et optimorum principum 0641B gesta moresque diligenter investigabat; litteratorum maxime, sed et prudentum laicorum confabulationibus plurimum recreabatur. Tanta autem affabilitatis gratia praeeminebat, ut etiam contemptibilibus personis, ex improviso et nominatim salutationibus dependeret affatum; et ad se ingredi volentibus, vel occurrentibus passim mutuae collocutionis aut offerret ultro commercium, aut postulantibus non negaret. Unde tantam sibi plebis et patrum conciliaverat gratiam, ut praedecessorum suorum quolibet amplius, utrique classi haberetur acceptus. Erat autem et laboris patiens, et in dubiis bellorum eventibus, more optimi principis maxime providus; in summis necessitatibus, quas pro regni incremento 0641C pertulit saepius, regiam praeferens constantiam, et fortis viri nusquam deserens securitatem. Juris etiam consuetudinarii, quo regnum regebatur orientale, plenam habens experientiam: ita ut in rebus dubiis, etiam seniores regni principes ejus consulerent experientiam et consulti pectoris eruditionem mirarentur. Erat praeterea jucundi sermonis, facetique; et personis quibuslibet favorabili quadam compositione se conformem tribuens, omni aetati et conditioni gratissime se contemperabat. Urbanitatis quoque praecipuae; eo minus quod dicendi nimia utebatur libertate, ita ut quae in amicis erant notabilia et reprehensioni obnoxia, sublata differentia, utrum placeret an laederet, eis in faciem publice jacularetur; quae tamen, quoniam non nocendi 0641D animo, sed quadam mentis hilaritate, vel potius levitate dicebat, non multum inde etiam eorum quos sermone liberiore lacessebat, gratiam demerebatur; eoque amplius veniale videbatur, quod in se versa vice contorta, aequanimiter dicta supportabat mordacia. Ad haec et alearum, et damnificos talorum ludos, plusquam regiam deceret majestatem sequebatur; et carnis curam perficiens in desideriis, injuriam alienis dicebatur inferre matrimoniis. Sed hoc in adolescentia; nam vir factus, secundum Apostolum, evacuavit quae erant parvuli (II Cor. XIII, 11). Insignibus enim virtutibus secutis, vitia prioris compensavit aetatis; uxore enim suscepta, cum ea vixisse continentissime dictus est. Et quae in adolescentia minus Deo placita, 0642A et notae subjacentia, lubrico aetatis impellente, contraxerat, postmodum prudentiore consilio detersit, et studio in melius reformavit saniore. In sumenda praeterea corporis refectione sobrius erat admodum, et supra id quod aetas illa exigebat abstemius, ebrietatem, tam in cibo quam in potu, pessimi criminis fomitem esse asserens, abominabatur. CAPUT III. De promotione ejus in regno; et quandiu sub matris tutela regnaverit. Defuncto igitur patre, IV Idus Novembris, proxime subsecuto Dominici natalis die, anno Incarnationis Dominicae 1142, praesidente sanctae Romanae Ecclesiae domino Eugenio papa tertio, Antiochenae domino Aimerico, Hierosolymitanae domino Willelmo, 0642B Tyrensi vero Ecclesiae praesidente domino Fulchero, convenientibus de more principibus, simul et universis Ecclesiarum praelatis, in ecclesia Dominici Sepulcri, per manus domini Willelmi, bonae memoriae Hierosolymorum patriarchae, solemniter inunctus, consecratus et cum matre coronatus est. Erat autem mater, mulier prudentissima, plenam pene in omnibus saecularibus negotiis habens experientiam, sexus feminei plane vincens conditionem, ita ut manum mitteret ad fortia; et optimorum principum magnificentiam niteretur aemulari, et eorum studia passu non inferiore sectari. Regnum enim, filio adhuc intra puberes annos constituto, tanta rexit industria, tanto procuravit moderamine, ut progenitores suos in ea parte aequare merito diceretur; 0642C cujus quandiu regi voluit consilio filius, optata tranquillitate gavisus est populus, et prospero cursu regni procedebant negotia. Verum attendentes quibus mens erat levior, quod eorum studiis, quibus dominum regem involvere nitebantur, dominae reginae multum obviabat prudentia, dominum regem more aliorum ejusdem aetatis, cereum in vitia flecti, monitoribus asperum, suis inducunt persuasionibus, ut a matris tutela se subtrahens, regnum ipse moderaretur avitum. Indignum esse dicentes regem, quem omnibus aliis praeesse convenit, quasi privati filium, semper ad matris ubera dependere. Quae res sicut ex inconsulta levitate, vel ex quorumdam malitia habuit 0642D initium, ita regnum universum paulo minus habuit conterere: sicut inferius, cum de his tractabitur, diligentius docebitur. CAPUT IV. Sanguinus Edessam obsidet; et describitur ejusdem civitatis situs. Eodem anno, illo medio temporis intervallo, quod inter patris obitum, et ejusdem domini Balduini in regnum promotionem fuit, Sanguinus vir sceleratus, Turcorum inter Orientales potentissimus, ejus civitatis quae olim Ninive dicta est, nunc autem mutato nomine Musula dicitur, et est metropolis ejus regionis, quae olim dicta est Assur, dominus et moderator, maximam et egregiam Medorum metropolim, Edessam nomine, quae alia magis usitata appellatione 0643A Rages dicitur, in multitudine magna obsedit multum praesumens tum de gentis suae numerositate et viribus; tum de simultatibus quae inter principem Antiochenum Raimundum, et ejusdem comitem civitatis Joscelinum, exortae fuerant nimis periculosae. Erat autem eadem civitas trans Euphratem sita, ab eodem flumine distans itinere diei unius. Praedictus autem comes civitatis illius, contra praedecessorum suorum morem, illius dimissa urbis habitatione, circa Euphratem, in loco qui dicitur Turbessei, jugem et assiduam constituerat conversationem, tum propter loci ubertatem, tum propter otium; erat enim longe ab hostium tumultu; deliciis vacans, nec debitam gerens pro tam nobili urbe sollicitudinem. Praedicta vero urbs Chaldaeos, et ex 0643B Armeniis imbelles viros et armorum usum penitus nescientes, solam negotiandi artem familiarem habentes, habebat domesticos; raroque Latinorum frequentabatur accessu, paucissimos ex eis habens cives. Erat autem solis mercenariis tradita ejus cura, neque iis etiam pro tempore, vel pro modo exhibita militiae, praestabantur stipendia; sed plerumque in annum vel amplius, pactam petentes pecuniam protrahebantur. At vero uterque Balduinus et Joscelinus senior, postquam eumdem comitatum adepti sunt, illic jugem et manentem constituerant habitationem, ex locis finitimis illuc tam victus quam armorum, et aliorum quae pro tempore erant necessaria, copiam, ad omnem sufficientiam diligenter 0643C inferentes; unde non solum in se tuta poterat consistere, sed et aliis vicinis urbibus merito erat formidabilis. Erant autem, ut praemisimus, inter principem Antiochenum et comitem inimicitiae, non jam occultae, sed quae jam usque ad odium processerant manifestum: unde uterque, pro alterius molestiis aut sinistris eventibus, modicam aut nullam gerebat sollicitudinem; imo etiam detrimentis gaudebat et sinistris casibus laetabatur. Ex his omnibus praedictus princeps magnus Sanguinus occasionem colligens secumque ab universo Orientali tractu infinitas equitum copias deducens, convocatis etiam finitimarum urbium populis, urbem praedictam obsidione claudit; et obsessis omnem praestruit aditum, ita ut nec obsessis civibus egredi, 0643D nec ad eos introire volentibus ulla daretur facultas. Sed et victus et alimentorum quorumlibet plurimum angebantur inopia qui obsessi erant. Erat autem civitas muro circumdata solido, et turrium excelsarum vallata praesidio civitatis parte superiore alterum inferius, ad quae civibus etiam expugnata urbe, secundum poterat esse refugium; sed et haec omnia, sicut usui solent esse contra hostes, si sint qui pro libertate velint contendere, et se viriliter hostibus opponere; sic sine utilitate jacent, ubi non reperitur in obsessis qui vicem velit gerere defensoris. Parum est enim in civitatibus turres, muros esse et antemuralia, nisi sint qui haec omnia tueantur. Vacuam ergo urbem reperiens, et ex eo obtinendi majorem habens fiduciam, locatis in gyrum 0644A legionibus et legionum primiceriis congrua statione dispositis, urbem vallat; deinde tormentis et machinis jaculatoriis moenia debilitat; et crebris sagittarum immissionibus cives incessanter affligens, obsessis requiem negat. Nuntiatur interea, et fama discurrente vulgatur, quod praedicta Dei cultrix civitas, has obsidionis ab hostibus fidei et nominis Christiani patiebatur angustias: unde ad hunc sermonem, fidelium longe lateque haec audientium, liquefacta sunt corda, et zelus armari coepit, ad ultionem iniquorum. Comes vero hoc audiens, et facti acerbitate percussus, copias impiger convocat militares; et sero memor urbis eximiae, quasi jam defunctae parat exsequias, qui aegrotantis et remedia postulantis, curam habere noluit; circuit fideles, 0644B amicos sollicitat, Antiochenum principem dominum suum suppliciter monet, et attentius per nuntios hortatur, ut ejus compatiatur laboribus, et urbem praedictam a jugo futurae liberet servitutis. Pervenerunt etiam hujus tam sinistri casus nuntii ad regem Hierosolymorum, obsidionis circa praedictam urbem et angustiarum, quas cives ejus patiebantur, certitudinem attestantes. Domina autem regina, quae regni moderabatur imperium, communicato cum proceribus consilio Manassem regium constabularium, consanguineum suum, Philippum Neapolitanum, Elinandum Tiberiadensem, una cum militari multitudine, illuc sub omni celeritate dirigit, ut optatum domino comiti et afflictis civibus 0644C ministrent solatium. Princeps vero Antiochenus, de comitis gaudens adversitatibus, non multum attendens quantum communibus debeat utilitatibus, et quod personale odium in publicam non debet redundare laesionem, occasiones colligit, dum petitum differt subsidium ministrare. CAPUT V. Capitur civitas, et populus ejus occiditur. At Sanguinus interea obsessos continuis urgens assultibus, omnia nocendi percurrit argumenta; nil intentatum relinquit eorum quae civibus possint augere molestiam, et sibi ad obtinendum locum possint tribuere facultatem. Immissis igitur fossoribus per scrobes et subterraneos meatus, secus murum ducit cuniculum, suffossumque opus stipitibus sustentat 0644D appositis; quibus igne consumptis, decidit ex magna parte murus, et hiatum hostibus pervium plus quam centum dedit cubitorum. Hostes igitur aditum pro votis habentes, confluentibus undique in urbem ingrediuntur legionibus, et quos de civibus habent obviam gladiis perimunt, conditioni, aetati aut sexui non parcentes; ita ut de iis dictum videretur: Viduam et advenam interfecerunt, et pupillos occiderunt, juvenem simul ac virginem lactentem, cum homine sene (Psal. XCIII, 6). Capta igitur urbe et hostium gladiis tradita, qui prudentiores erant ex civibus, vel magis expediti, in praesidia, quae in urbe esse diximus, cum liberis et uxoribus, ut vitae saltem, licet tempore consulerent modico, se contulerunt; ubi tantus in introitu concurrentium populorum 0645A factus est tumultus, ut prae turba comprimente, multi miserabiliter suffocati interirent; inter quos et reverendissimus vir, Hugo, ejusdem civitatis archiepiscopus, cum quibusdam clericis suis eodem dicitur modo occubuisse. Hujus tamen miserabilis eventus culpam nonnullam in praedictum refundunt antistitem, qui praedicto interfuerunt negotio. Nam cum pecuniam collegisse diceretur infinitam, quam erogans militibus, urbi posset esse auxilio, maluit opibus avarus incumbere, quam populo consulere pereunti; unde factum est, ut avaritiae fructus colligens, mortem cum popularibus sortiretur indifferentem, ab auditu etiam malo, nisi misericorditer dominus subveniat, non multum securus. Talibus enim terribiles loquuntur Scripturae, dicentes: 0645B Pecunia tua tecum sit in perditionem (Act. VIII, 20). Sic igitur dum princeps Antiochenus, odio victus indiscreto, differt fratribus debitum auxilium ministrare; dumque comes aliena praestolatur suffragia, urbs antiquissima, et nomini Christiano a temporibus apostolorum devota, verbo et praedicatione apostoli Thaddaei, ab infidelium superstitionibus eruta, indebitae jugum passa est servitutis. Dicitur in eadem urbe et corpus beati Thomae apostoli, una cum praedicti apostoli et beati Abgari regis corporibus esse sepultum. Hic est Abgarus toparcha illustris, cujus epistolam ad Dominum Jesum Christum missam, Eusebius Caesariensis, in historia sua quam Ecclesiasticam nominat, asserit; quem et Domini 0645C dignum rescripto docet, utriusque ponens epistolam, et in fine ita subjungens: Haec in archivis publicis Edessanae urbis, in qua tunc supradictus Abgarus regnavit, ita descripta reperimus in iis chartis, quae gesta Abgari regis servata antiquitus continebant. Sed haec hactenus, nunc ad historiam redeamus. CAPUT VI. Trans Jordanem castrum, cui nomen Vallis Moysi, per regem acquiritur. Hujus domini Balduini, anno primo quo regnare coepit, Turci, quibusdam faventibus et vocantibus locorum incolis, castrum quoddam nostrum, cui nomen Vallis Moysi, in Syria Sobal, quae est trans Jordanem, occupaverant. Est autem praedictum oppidum, 0645D juxta aquas contradictionis, ubi Moyses populo Israelitico vociferante et deficiente prae siti, ex silice fluenta produxit, et bibit populus universus et jumenta ejus. Cognito itaque quod praedictum municipium hostes, nostris qui in eo erant occisis, detinerent, congregatis undique militaribus copiis, dominus rex, licet tener adhuc nimium, illuc proficiscitur; et transiens cum suis expeditionibus, Vallem illustrem, ubi nunc mare Mortuum, quod et lacus Asphaltes dicitur, interjacet, secundae Arabiae, quae est Petracensis, in finibus Moab, montana conscendit. Inde Syriam Sobal, quae est tertia Arabia, quae hodie vulgo dicitur terra Montis regalis, percurrentes, ad locum perveniunt destinatum. Indigenae autem regionis, comperto nostrorum adventu 0646A cum uxoribus et liberis in praesidium se contulerant, praesumentes de loci munitione, eo quod inexpugnabilis videretur. Ubi nostri, loci videntes difficultatem et insuperabile munimen, postquam aliquot diebus saxa contorquendo, crebris sagittarum immissionibus et aliis nocendi argumentis, inutiliter operam consumpserant, ad alia se dirigunt consilia. Erat autem tota illa regio olivis consita pinguibus, ita ut instar nemorum condensorum, universam terrae superficiem obumbrarent; unde regionis habitatores, sicut et eorum progenitores, sibi victum omnimodum propagabant; quibus deficientibus, omnino vivendi spes eos destitueret. Has igitur exstirpare et dare incendiis decretum est, ut saltem hoc damno deterriti, et succisis olivetis 0646B desperarent, et Turcis qui in municipium se contulerant traditis vel exclusis, nostris castrum restituerent: quod conceptum fructuoso non caruit eventu. Nam, protinus ubi succidi amicas viderunt arbores, mutato consilio, ad alia se convertunt studia; et conditionibus interpositis, quod Turcis quos introduxerant, liber et sine periculo pateret exitus; quodque eis et eorum uxoribus et liberis non imputaretur ad mortem, quod deliquerant, castrum domino regi restituerunt. Recepto itaque municipio, et custodibus in eo locatis, alimentorum quoque immissa copia, simulque et armorum, dominus rex cum suis, consummato negotio, quod ei in primi regni sui auspiciis occurrerat, victor, et sospes 0646C cum universo exercitu, ad propria reversus est. CAPUT VII. Sanguinus moritur, dum obsidet Calagenbar; succedit ejus filius Noradinus. Sanguinus interea, unde supra fecimus mentionem, subjugata urbe Edessana, tanto in immensum elatus successu, apposuit et civitatem munitam, supra Euphratis fluenta sitam, Calogenbar nomine, obsidere; in cujus obsidione dum perseveraret, tractante et disponente praedictae urbis domino, cum quibusdam cubiculariis et familiaribus ejus eunuchis, nocte una vino aestuans, et prae nimia crapula supinus jacens in tabernaculis suis ab eisdem domesticis suis, gladiis confoditur. 0646D De quo quidam nostrorum, nuntiato ejus interitu, sic ait: Quam bonus eventus! fit sanguine sanguinolentus, Vir homicida, reus, nomine Sanguineus. Qui autem eum interfecerant, a domino urbis obsessae, ex condicto intra moenia recepti, ultrices consanguineorum exstincti manus effugerunt. Fugit autem et universus ejus exercitus, domini solatio et provisione destitutus; cui defuncto successerunt ejus filii, alter apud Mussulam, introrsum in Oriente; alter apud Halapiam, natu posterior, nomine Noradinus, vir providus et discretus, et juxta traditiones illius populi superstitiosas, timens Deum; felix quoque, et paternae ampliator haereditatis. CAPUT VIII. Nobilis quidam ex Damascenis, Bostrensis civitatis procurator, cum rege paciscitur; et exercitus regni versus Bostrum properat; Ainardus Damascenorum procurator factum nititur impedire. 0647A Non multo post tempore, anno secundo regni domini Balduini, nobilis quidam Turcorum satrapa, ex causis quibusdam, Mejeredim regis Damascenorum indignationem sustinens, et procuratoris ejus Mehenedin, qui alio nomine Ainardus dicebatur, gratia destitutus, cujus multo major quam ipsius regis in universis Damascenorum finibus erat auctoritas, ad dominum regem et matrem ejus, cum honesto comitatu venit Hierosolymam, asserens quod si dominus rex honestam et pro boni viri arbitratu 0647B sufficientem ei vellet assignare compensationem, ipse Bostrensem urbem, cui praeerat, una cum oppido Selcath, Christianis resignaret. Est autem Bostrum primae Arabiae metropolis, quae hodie vulgari appellatione Bussereth dicitur. Erat porro idem nobilis homo, ut dicebatur, Armenus genere, corpore procerus, facie venusta virilem tota corporis habitudine animositatem praetendens, eratque nomen ei Tantais. Convocatis igitur hujus rei gratia universis regni principibus et deliberationis partibus congruo libramine pensatis, audita tanti viri adventus causa, placuit omnibus de communi consilio, ut de honesta et competente recompensatione, supradicto satisfiat viro; et convocatis exercitibus, ad Bostrenses partes dirigantur expeditiones; 0647C maximum enim et Deo acceptum regni judicant incrementum, si Christianae fidei et nostrae jurisdictioni, per hujus operam, jure perpetuo possit accrescere civitas praenominata. Pactis igitur hinc inde ad congruam consonantiam redactis, universus regni populus voce praeconia congregatur, et implorato de supernis auxilio, vivificae crucis ligno secum assumpto salutari, tam dominus rex, quam principes omnes, Tiberiadem usque perveniunt: ubi circa pontem, unde ex mari Jordanis fluenta se dividunt, castrametantur. Porro praedictus Ainardus, cum domino rege, sicut et cum patre ejus foedus prius inierat, et pacem temporalem: unde oportebat eum praemoneri solemniter, ut ad resistendum praeparandumque se, et convocandum 0647D exercitum legitimas pro more regionis haberet ferias; ne si repente et ante solemnem commonitionem, infra suos fines, hostiliter dominus rex ingrederetur, contra legem pactorum videretur versatus. Missis igitur nuntiis, ad eumdem procuratorem, dum ille tanquam vir sagacissimus ex industria differt responsa dare, jam pene mensis praeterierat: quo medio tempore non cessavit, tam prece quam pretio, omnes finitimos suae gentis proceres, longe lateque in sui subsidium convocare; quibus undique ad infinitatem nimiam congregatis, domino regi et principibus mandat, dicens: Contra legem initi foederis, in terram domini mei paratis intrare, et servum ejus contumacem, et contra debitae fidelitatis 0648A jura versantem, indebito protegere laboratis patrocinio; rogamus humiliato in preces animo, quatenus ab injusto dominus rex desistat proposito; pactorum prius initorum tenorem conservet illibatum. Nos parati sumus, domino regi universas cum omni integritate impensas, quas pro hac expeditione fecit, refundere. Ad haec dominus rex de communi consilio responsum dedit, dicens: Nos pactorum et foederis concepti, nullatenus intendimus violare tenorem; sed, quia praedictus nobilis homo ad nos venit, ut nobiscum familiariter loqueretur, non possumus homini in regno nostro spem habenti, cum nostra honestate ita penitus deesse. Sufficiet autem nobis, ut in urbem quam nostro deseruit intuitu, eum introducere sine difficultate liceat; postquam autem in suum se receperit 0648B municipium, tractet eum dominus suus patriis legibus, et secundum merita sua eidem praemia largiatur; nos enim sive in eundo, sive in redeundo, regi Damasceno amico nostro, omnino auctore Domino, sicut tenemur, declinabimus injuriam irrogare. Erat autem hic idem Ainardus, vir prudentissimus et populi nostri amator; qui, cum haberet tres filias, unam illarum dederat praedicto Damascenorum regi, alteram Noradino Sanguini filio; tertiam cuidam egregio militi, Manguarth nomine. Habebat ergo regni curam, tum quia regis erat socer, tum quia vir circumspectus erat plurimum. Rex autem deses, ebriosus et epulo, solis vacabat deliciis et libidine totus effluebat dissolutus. Is, ut 0648C diximus, gentis nostrae gratiam, quibuscunque poterat obsequiis mereri, satagebat; et quibus solent amici comparari, merita in eo non erant otiosa. Quod utrum ex animo et ex dilectionis sinceritate procederet, an invitum impelleret necessitas, inter prudentes quaerebatur. Poterat sane utrumque esse in causa; nam generum suum Noradinum, sicut et patrem ejus prius, suspectum habebat non modicum, ne regem, iterum generum suum, virum prorsus inutilem, et crassa supinum ignorantia, regno, et se ab administratione detruderet. Inde erat maxime, quod nostrorum sibi necessariam reputans gratiam, omni via qua poterat ad eam obtinendam aspirabat. Videbatur vir discretus praesagientem habere spiritum; nam quod verebatur accidit. Statim 0648D enim eo mortuo, praedictus Noradinus, consentientibus sibi Damascenis, illo qui regnabat violenter excluso, regnum occupavit. Elaborabat ergo fideliter, ut dominus rex, refusis sibi expensis, quae pro vocanda fecerat expeditione, ad propria rediret indemnis; et procul dubio minus hostiliter in eo facto, contra dominum regem et Christianum exercitum se habuisset, si convocatas exteras nationes, pro suo potuisset arbitrio cohibere. Multa enim fidei sinceritatis et constantiae illius in plerisque negotiis, certo rerum experimento cognovimus argumenta. CAPUT IX. Procedens exercitus, infinita sustinet pericula. Verum, dum haec nuntiarent legati, inter quos 0649A erat praecipuus quidam domini regis familiaris, Bernardus Vacher; populus coepit acclamare eumdem Bernardum proditorem esse: non esse populo Christiano fidelem, quicunque dissuasionibus huic negotio velit dare impedimentum. Magnis etiam vocibus coepit plebs indiscreta clamare procedendum esse, urbem tam nobilem non facile esse deserendam; grates habendas nobili viro, et ejus per omnia propositum amplectendum fideliter et devote, qui tantum Christianitati obtulisset saeculis memorabile beneficium, et pro eo usque ad mortem decertandum. In hoc itaque tanto tumultu, praevaluit vulgi sententia, spreto consilio sanius affectorum. Compositis igitur sarcinis et solutis castris, versus praedictum oppidum iter dirigunt: transitaque cavea 0649B Roob, in planitiem pervenerunt, quae dicitur Medan, ubi singulis annis Arabum et aliorum Orientalium populorum solent nundinae convenire solemnes, ubi tanta hostium nostris coepit occurrere multitudo, ut qui prius coepto insistendum et in negotio procedendum acclamaverant, redire si fieri posset, praeoptarent et judicarent utilius. Visis tamen hostium cuneis, et stupentes multitudinem, nostri accingunt se tanquam statim praeliaturi. Rex vero, de consilio eorum qui rei militaris habebant experientiam, castra protinus jubet locari; quibus compositis, curam corporis, prout in arcto positi poterant, agentes, noctem illam duxerunt insomnem. At vero hostes, multiplicati supra numerum, 0649C legiones nostras undique vallantes, quasi manubias et vilia mancipia, nostros procul dubio habituros in crastino compeditos non dubitabant. Nostri vero continuis excubiis se observantes prudenter, et virorum fortium circa se tota sollicitudine impleverunt officia. Mane facto, communicato consilio, nostri procedendum esse decernunt; nam redire, cum ignominia plenum, tum pene videbatur impossibile. Verum hostes circumpositi utrumque impedire videntur. Tandem nostri, animosius insistentes, per medias hostium acies viam ferro aperiunt et ad destinatum unanimiter locum contendunt; sed loricis, cassidibus, simul clypeis onusti, lento incedebant gradu; hostium etiam circumposita multitudine praepediebantur. At vero equites, licet expedientius 0649D possent incedere, peditum tamen oportebat in incessu conformes fieri manipulis ne dissolveretur agmen et irruendi super cuneos hostibus daretur occasio. Compatiebantur itaque sibi invicem cohortes, et quasi vir unus affectus erat populus universus. Tanta enim equitibus erat pedestrium turmarum cura, ut ipsi de equis descendentes, communicato cum eis labore, fessis pro vehiculo se exhibentes, itineris molestiam redderent leviorem. Hostes tamen interea crebris sagittarum immissionibus exercitum fatigantes, multiplicatis molestiis, nostrorum cohortes dissolvere nitebantur. Nostri autem e diverso, quanto ad hoc magis eos vident instare et importunius, tanto sibi invicem cohaerere magis et coepto insistere ferventius itineri non formidant. 0650A Accedebat, ad majorem molestiarum cumulum, sitis aspera, ex laboris difficultate et aestatis caumate geminata. Erat quoque eis iter per loca arida et inaquosa; tota enim illa regio fontes nescit; verum hieme solent aquas colligere lacunis tam naturalibus quam manufactis, pluviales. Acciderat autem illis diebus, unde et hae ipsae factae erant inutiles; nam tanta fuerat paulo ante locustarum in ea provincia praeter morem intemperies, quod omnes hujusmodi piscinas tabo infecerant, et aquae usum reddiderant abominabilem putredine, quam morientes intulerant. Haec autem, qua nostris iter erat, regio dicitur Traconitis; cujus in Evangelio Lucas facit mentionem, dicens: Philippo autem Itureae et Traconitidis regionis tetrarcha (Luc. III, 1). 0650B Videtur autem nobis a Traconibus dicta. Tracones enim dicuntur occulti et subterranei meatus, quibus illa regio abundat; nam pene universus illius regionis populus in speluncis et cavernis habitat, et in traconibus habet domicilia. CAPUT X Ad locum pervenientes destinatum, civitatem reperiunt ab hostibus occupatam; et infecto negotio reditus indicitur. Transcursa igitur cum summo periculo regionis illius parte, circa horam diei novissimam ad locum perveniunt, qui antiquo Adratum dicitur vocabulo, nunc autem vulgari appellatione dicitur civitas 0650C Bernardi de Stampis. Est autem una de urbibus suffraganeis, quae ad Bostrensem metropolim habet respectum; ubi adjunctis illius loci incolis, ad hostium numerum, major nostris accessit molestia; ubi etiam de cisternis, quarum ora videbant patentia, et sine difficultate haurire aquas se posse nostri arbitrarentur, demissas situlas non sine damno amittebant; nam qui intus latebant in cavernis subterraneis funes praecidentes quibus hauriendi alligata erant instrumenta, funes remittebant decurtatos; et spe potus elusos, ad majus compellebant sitis dispendium, dum in hauriendis aquis frustra diutius laborabant. Sic igitur quatuor diebus continuis, nunquam indulta requie, nostri afflicti 0650D sunt incessanter, vix noctibus habentes otium ut necessitatibus corporis quocunque modo satisfacerent. Augebatur praeterea per singulos dies hostium numerus; nostrorum vero decrescebant agmina: aliis interemptis; aliis sauciis lethaliter; alii vero de vita desperantes, et nimia percussi formidine sarcinarum et impedimentorum augebant turbam, infra equos et jumenta delitescentes, et simulantes impotentiam, ne ad sustinenda hostilis impetus onera, egredi compellerentur. Tanta enim sagittarum et missilium pene continua supra nostrum exercitum erat densitas, ut grandinis aut imbrium instar descenderent, et universa tam homines quam jumenta telis consita viderentur. Mirari poterant intuentes, aut hostes in jaculando 0651A tantum posse, aut nostros tantum patientiae invincibilis continuare laborem. Instabant et nostri, telis et sagittarum immissione nihilominus; sed hostium exercitus, discursus habens liberiores, rarius sagittis laedebantur nostris. Quarta demum die continuatis cum tanto periculo itineribus, ad locum destinatum appropiantes, urbem eminus contuentur; ubi cum multa difficultate, hostibus violenter exclusis, aquas intra rupes modice scaturientes occupant, et circa eas castra metantur; ubi refectioni vacantes aliquantulum, corporibus quantum permittebatur indulgent. Ea nocte ibi qualemqualem nostri habentes requiem, diem exspectabant cum summo desiderio sequentem; cum ecce intempestae noctis silentio, ex urbe praedicta 0651B quidam latenter egressus, per medias hostium acies ad nostrum se contulit exercitum, infaustae legationis bajulus. Qui statim veniens, ad regem se postulat introduci, verba dicens se habere secretiora quae perferat. Admissus ergo, convocatisque principibus, simul quoque et illo nobili viro, qui ejusdem civitatis magistratum administraverat, et nos in praesentia duxerat pericula, nuntiat, urbem uxore ejusdem nobilis viri prodente, hostibus traditam; et eorum introductos satellites, arces et praesidium, exclusis aliis, obtinere universum. Hoc infelici rumore, nostri mente plurimum consternati, quid facto opus sit deliberant; tandemque visum est expedientius reditum ad propria, cum quocunque periculo, maturare. Fuerunt tamen nonnulli 0651C de majoribus regni principibus, qui domino regi secretius et in aurem consulerent, quatenus assumpto sibi vivificae crucis ligno equum domini Joannis Gomani, qui omnes alios ejusdem exercitus equos celeritate et laboris patientia longe superare dicebatur, conscenderet, et solus suae consuleret saluti. Hoc autem dicebant, omnino de reditu desperantes et omnium stragem timentes in proximo futuram. Quod verbum rex, licet infra annos puberes constitutus (significans qualis in majore aetate futurus esset) regia sprevit magnificentia, dicens: Propriam se omnino contemnere salutem, si tam Deo devotus populus casu tam flebili deperiret. Videntes ergo regem eorum monitis, licet ex affectu 0651D pro prodeuntibus, non acquiescere, ad alia se convertunt studia; et de reditu tractare incipiunt, videntes non sine universorum strage ad ulteriora se posse procedere. Tunc primum coepit spe tanta dejectis, et evacuatos videntibus omnes subs conatus, labor duplo exsurgere molestior. Nam, etsi prius dura nimis, et pene intolerabilia, et quibuslibet quae postmodum accidere possent non inferiora passi erant, spes tamen et fiducia obtinendi civitatem, laborantium animos confovens, ad tolerantiam gratis quibusdam stimulis accendebant. Videntes ergo se prorsus spe delusos, fixum firmumque quod proposuerant decernentes, ad iter se accingunt, voce praeconia reditu cunctis significato. CAPUT XI. Rediens exercitus intolerabilia patitur pericula; stupent hostes nostrorum perseverantiam. 0652A Reddita igitur terris die, ecce Noradinus in auxilium soceri vocatus, infinita secum trahens Turcorum agmina, ab urbe praedicta veniens, ad hostium se adjungit cohortes. Nostri vero ad redeundum, secundum propositum, iter arripiunt. Quod videntes adversarii, clamoribus perstrepentes obviam se dare contendunt, ut impediant regressum. At nostri ipsa difficultate, quae undique premebat, facti animosiores, obvias acies gladiis et ferro dissolventes, viam sibi cum summo periculo et strage suorum violenter aperiunt. Erat autem nostris indictum publice, ut defunctorum corpora camelis et 0652B aliis animalibus ad sarcinas deputatis imponerent, ne nostrorum considerata strage, redderentur fortiores inimici; debiles quoque et saucios, jumentis imponi mandatur, ne omnino nostrorum aliquis aut mortuus aut debilis crederetur. His et datum erat in mandatis ut, gladios educentes, saltem speciem validorum exprimerent. Mirabantur itaque hostium prudentiores, quod de tanta immissione sagittarum, de crebris conflictibus, de tanta sitis, pulveris, aestus immoderata molestia, nullus unquam mortuus aut deficiens inveniretur; populum judicant ferreum, qui tot tamque continua possint tam perseveranter sustinere dispendia. Videntes porro hostes quod sic non proficerent, ad alia se convertunt molimina. Erat sane regio tota vepribus et 0652C frutectis humilibus, carduis aridis et synapis silva, veteribus stipulis et frugibus jam maturis, obsita: his omnibus ignem subjiciunt, vento nostris obvio fomitem et vires ministrante. Hic incendii vicinioris afflatu fumique occurrentis nube densissima, nostris ingeminatur molestia, cum ecce ad venerabilem virum dominum Robertum Nazaraenum archiepiscopum, qui crucem Dominicam bajulabat, omnis populus cum clamore et ejulatu conversus, postulabat cum lacrymis, dicens: Ora pro nobis, pater; et per hoc vivificae crucis lignum, quod manibus gestas, in quo nostrae salutis auctorem credimus pependisse, erue nos ab his malis, nam diutius sustinere non possumus. Erat autem populus, in modum fabrorum 0652D officinas exercentium, vento agitante fuliginem, tam facie quam toto corporis habitu, nigredine factus decolor; et tam aestatis quam incendiorum caumate duplicato, ad supremum afflictus siti, supra vires laborabat. Ad has itaque gementis populi voces, vir Deo amabilis, contritus corde et animo valde compatiens, salutare lignum erigit contra incendia, quae illi totis viribus procurabant; et invocato de supernis auxilio, statim adfuit virtus divina, et in momento conversis in oppositum flatibus, incendia simul cum tetra fumi caligine in hostes, qui nostrum praecedebant exercitum, se dirigunt; et quae in nostram paraverant laesionem, in suam vident retorta perniciem. Stupent hostes novitate miraculi, et singularem reputant Christianorum fidem, quae 0653A tam praesens possit a Domino Deo suo pro votis impetrare beneficium. Suis ergo occupati necessitatibus, nostris aliquam indulgent requiem, et ad tempus respirare concedunt. CAPUT XII. Mittitur ad hostes pro pace legatus; quidam nobilis de hostibus cadit; dissolvitur hostium exercitus; noster liberior proficiscitur. Dum vero his tam intolerabilibus noster exercitus premeretur malis, diffidentes de vulgi patientia majores, et qui sensus habebant magis exercitatos, regem adeunt, persuadent ut legatio ad Ainardum dirigatur, pacem postulans sub conditione qualibet, dum solummodo ad propria possit redire exercitus. Eligitur quidam qui suspectus habebatur, quod alia 0653B vice in legatione simili contra Christi populum malitiose versatus fuisset; tamen propter linguae commercium, quod habere dicebatur familiare plurimum, iterum id ei muneris injungitur. Dumque ei persuaderetur ut fideliter injunctum exsequatur officium, dixisse perhibetur: Injuste et praeter meritum suspectus habeor; vado tamen; quod si objecti reus sum criminis, nunquam mihi redire concedatur, quin hostium gladiis confossus inteream. Datam ergo in se mortis sententiam miser homo, divino judicio expertus est statim; nam, antequam ad hostes perveniret et legationis functus esset munere, armis hostium confossus interiit. Convenerant ad eamdem expeditionem quatuor inclyti Arabum principes fratres, 0653C illustris et eximii Arabum satrapae filii, qui dictus est Merel, cum innumera suorum manu; hi, dum nostros ex latere protervis nimis assultibus vexarent instantius; nostri autem proposita lege ad eos erumpere non auderent, ne si contra rei militaris disciplinam ordines solverent, duriorem in se tanquam locorum desertores experirentur sententiam: unus de familia Turci illius, qui nobiscum erat, non ferens illorum fastum et a nostris injuriam propulsare cupiens, vitae prodigus, et legis immemor propositae, equum viriliter admittens, in unum ex illis quatuor hastam, quam manu gerebat, dirigens, gladio transverberatum in medio suorum agmine, ad terram dejecit exanimem; seque statim, sanum et incolumem in nostrum recepit exercitum. 0653D Factus est ergo circa corpus defuncti, populi concursus innumerabilis; et cognito quod jam infelicem exhalaverat animam, in vocem erumpunt flebilem et doloris immensitatem fletus ubertate testantur. Nostri vero laetantes, diligenter quaerunt quisnam esset qui tanto se objecerit periculo, cujus tam insigne factum gloriam meruerit perennem; cognitoque quod vir alienigena, et cui legem propositam licebat ignorare, eo maxime quod linguae commercium non habens, edictum publicum non intellexerat, licet contra rei militaris disciplinam egisse non dubitaretur, tamen juris ignaro clementer indulgent, viri factum amplectentes, non tam ratione quam eventu commendabile. Solvitur ergo ex ea parte hostium cuneus; et liberiora habens 0654A noster exercitus spatia, angustias quas patiebatur, locis redimit patentioribus, et jam continuato per aliquot dies itinere, ventum erat iterum ad Caveam Roob; quem locum, quoniam angustus erat, et periculosus poterat esse transeuntibus, principes consulto jusserunt declinari. Praedictus vero Damascenorum procurator Ainardus, videns quod rex cum suis exercitibus versus praedictam vallem properabat, missis nuntiis offert quod, si ei bonum videretur, trans Caveam ei faceret honeste prandium praeparari; noverat enim jam per dies aliquot exercitum alimentorum inopia laborasse. Quod verbum utrum ex dilectionis sinceritate processerit, an ex dolo, volens nostras expeditiones in periculosarum vallium angustias immergere, pro certo non habemus 0654B compertum. Regulariter tamen creditur esse traditum, quod hostium munera merito etiam habeantur suspecta. Generali ergo decreto, decernunt via superiore, quoniam planior et minus periculosa erat, incedere. Cumque ducem non haberent qui agmina praeiret, et locorum per quae transituri erant haberet peritiam, ecce subito cohortes praecedens miles quidam ignotus, albi sessor equi, rubei coloris vexillum bajulans, lorica indutus, curtis usque ad cubitos manicis antecedebat exercitum. Hic tanquam angelus Domini exercituum, viarum sequens compendia et ad aquas ducens prius incognitas, congruis et commodis stationibus castrametari docebat. Sic igitur cum quinque diebus, usque ad praedictam Caveam vix pervenissent expeditiones, 0654C tribus postea sub jam dicto duce et itineris praeambulo, iter agentes, Gadaram usque perveniunt. CAPUT XIII. Perveniunt Gadaram nostrae legiones; describitur locus; et ad propria revertitur exercitus. Sita est Gadara in ea regione quae Decapolis dicitur, de qua in Evangelio Marci legitur: Exiens Jesus de finibus Tyri, venit per Sidonem ad mare Galilaeae, inter medios fines Decapoleos (Marc. VII, 31). In hac, sicut et nomen indicat, sunt civitates decem: Hippus, Pella, Gadara, de qua hic nobis est sermo, cum aliis septem. Ad quam, quoniam in confinio hostium et nostrae regionis sita est, cum pervenissent primae nostrorum legiones, tunc denuo quasi 0654D redivivo malo et recrudescente insania, furere coeperunt hostes circa postrema agmina; sed videntes quod non proficerent, et quod nostri in sua jam se contulerant, fumo, caloris intemperie taedioque fatigati, solutis agminibus gregatim ad propria redire coeperunt. Nostri quoque nihilominus, transcursa nocte illa majore solito tranquillitate, exhaustis prae labore debitam corporibus exhibentes indulgentiam, die sequente ad urbem Tiberiadensem perveniunt. Asserunt autem unanimiter, quibus illius facti adhuc plenior famulatur memoria, quod hunc, unde diximus, ducem itineris nemo noverit; nam, cum ventum erat ut castrametaretur exercitus, subito disparebat, nec uspiam in castris videbatur; mane vero iterum exercitum anteibat. Non habet 0655A praesentium hominum memoria, quod Latinorum tempore, in toto Oriente, absque manifesta hostium victoria, tam periculosa fuerit expeditio. Domino igitur rege in regnum reverso, cruce quoque Dominica Hierosolymis restituta, gavisus est populus qui remanserat, reverso ad se populo, dicens: Mortuus fuerat, et revixit; perierat, et inventus est (Luc. XV, 24). Postmodum vero idem nobilis homo, ab Ainardo vocatus verbis pacificis in dolo, quasi sub specie reconciliationis, male nimis tractatus est; nam, oculis erutis, in summa egestate et miseria, vitam miserabiliter infelicem finire coactus est. CAPUT XIV. Cives Edessani comitem vocant; comes accelerat; et urbem ignorantibus recipit hostibus. 0655B Dum haec circa nos geruntur, in partibus Edessanis factum miserabile, scriptis innodari dignum, accidit: quod ut plenius intelligatur, altius aliquantulum repetenda est historia. Mortuo Sanguino, maximo nominis Christiani persecutore, Noradinus filius ejus, dum de successione in patris principatum, apud Mussulam sustinet quaestionem et circa id in partibus illis detinetur occupatus, videntes Edessani cives quod pauci de familia ejus in civitate essent residui, qui ad tuenda praesidia erant deputati, reliqua autem populi pars universa fide polleret Christiana, occulte dirigunt nuntios ad praedictum comitem Joscelinum, significantes urbem Turcis vacuam, exceptis paucis qui praesidia servabant, solis civibus relictam. Erant autem, et a diebus 0655C apostolorum fuerant, illius cives urbis in Christi fide radicati et fundati, ita ut, sicut alias dictum est, aut rarissimus, aut nullus alterius professionis homo inter eos habitaret. Orant etiam et cum omni monent instantia, ut, militaribus copiis sine mora congregatis, ad urbem acceleret; eamque tradentibus civibus, sine periculo et sine difficultate recipiat. Ille vero cum omni celeritate, assumens sibi dominum Balduinum de Mares nobilem et potentem virum, et universam regionis illius tam equitum quam peditum militiam, transito repente fluvio ad praedictam urbem, cum omni comitatu suo de nocte repentinus accessit; ubi a civibus intempestae noctis silentio, dormientibus iis qui ad vigilias 0655D erant deputati, funibus et scalis sunt intromissi, qui caeteris de foris exspectantibus portas aperirent. Quibus apertis, immissis omnibus indifferenter, statim per urbem discurrentes, quotquot habuerunt de hostibus obviam, in ore gladii peremerunt. Fugit tamen eorum pars quaedam, et mortis declinans periculum, in praesidia se recepit. Obtinuit ergo comes, et Christianus qui cum eo erat exercitus, urbem eo modo per dies aliquot: praesidia tamen, quoniam victualibus, armis et militia instructa erant, et munita diligentius, comprehendere non valuit; maxime cum neque machinas, neque unde fieri possent materiam aut secum detulisset, aut in tota urbe reperisset. CAPUT XV. Noradinus occurrit; urbem obsidens, nostros angit miserabiliter. 0656A Diriguntur igitur, qui de successu qui acciderat, nostros longe lateque positos certificent nuntii et ad subsidium invitent finitimos, quatenus eorum suffragio, urbem quam sic Domino favente receperant, perpetuo obtinere et cultui conservare Christiano possint. Quibus auditis, laetatus est ubique populus Christianus; et secundum multitudinem doloris, quam de illius urbis captivitate conceperat, videntur in ea mensura recepisse consolationem. Sed, extrema gaudii luctus occupat; et subito versa est in moerorem cithara, et dolor natus redivivus pejor priore. Noradinus enim audiens quod comes praedictam 0656B urbem tradentibus civibus receperat, corrogatis undique ex omni Orientali tractu militaribus copiis et populis vicinarum urbium, voce praeconia in unum congregatis, adest subito, et urbem in circuitu dispositis legionibus vallat obsidione. Erat itaque nostris, sicut scriptum est: Foris gladius, et intus pavor (Deut. XXXII, 25). Nam hostiles exterius acies exitum negant, parant praelia, mortem intentant; interius, qui in praesidiis intra urbem erant, terrorem incutiunt, et assiduis molestant vexationibus. Nostri porro inter tot angustias ignari quid faciant, volvunt apud se et frequenter mutant consilia; sed ad quamlibet deliberationis partem se convertentes nihil tutum reperiunt, nullum sine mortis discrimine rei exitum invenientes. Tandem 0656C pro loci et temporis conditione, visum est universis expedire, quod quocunque periculo, quocunque mortis discrimine, urbe sit egrediendum. Nam satius esse non dubitant, cum hostibus tentare congredi, et gladiis iter aperire, ut saluti consulatur, quam obsidionem sustinere: qua urgente, aut omnes indifferenter gladio pereant; aut inopia alimentorum compulsi, hostium vinculis mancipentur, et duram et omni mortis genere deteriorem subire cogantur servitutem. Placuit omnibus haec sententia; et, licet periculosa sit nimis, habito tamen respectu ad alia quae accidere poterant deteriora, compendiosior judicatur. Audientes haec cives, quorum opera et studio comes cum suis introductus erat, quod omnis 0656D resistendi spes et via salutis defecerat, timentes ne si in urbe post comitis exitum remanerent, morte gravissima punirentur, eo quod hujus facinoris viderentur esse auctores, assumptis uxoribus et liberis, cum Christiano exercitu egredi et dubiam cum fratribus fortunam experiri eligunt, potius quam morte certissima occumbere; aut jugum sub infidelibus hostibus durissimae pati servitutis, omni genere mortis amplius formidabile. CAPUT XVI. Comes cum suis egrediens, ad propria redire contendit; insequitur Noradinus; obtruncat exercitus; comes fuga elabitur. Patefactis igitur portis, quasi id singulare remedium et unica via sit salutis, omnes certatim egredi contendunt; et, licet per medios hostium cuneos 0657A terro iter aperiendum esse non dubitent, leve tamen judicant quidquid accidere potest urbem egressis. Interea de hostibus nonnulli, reserantibus eis aditum qui erant in praesidiis, in urbem recepti, a tergo instant acrius, et exitum maturare compellunt; qui vero exterius erant, audito quod sui ex parte intra civitatem introducti essent, et jam cum nostris pugnam committerent, suis volentes adjungi, portam quam nostri aperuerant, ut exirent, violenter occupant; et convocata ex universis ordinibus ingenti multitudine, egressum inhibent, sed et in urbem introire contendunt. Commissa est igitur ibi inter partes pugna, quantum loci patiebantur angustiae, periculosa nimis utrique parti. Tandem vi compellentibus eis qui ab intus instabant cominus, et in 0657B hac parte nostris vires et animum ministrantibus, invitis et plurimum renitentibus exterioribus, viam ferro, multa utriusque partis strage aperiunt, campis se patentibus infundentes. Intueri erat ibi quod et visu miserabile, et recitatione gemitu plenum, inerme vulgus, imbellem civium populum, senes, valetudinarios, matronas cum virginibus tenellis, grandaevas matres cum parvulis et sugentibus ubera, in ipsis portarum angustiis, partim equorum pedibus conculcari; partim turba comprimentium interclusis respirandi meatibus, miserabiliter suffocari; partim gladiis hostium non parcentibus interire. Porro interfecti sunt ibi de civibus sexus promiscui pene omnes, qui nostrum exercitum 0657C egredientem sequi decreverant, paucis evadentibus qui aut proprii vigore corporis, aut equorum beneficio, abeuntem exercitum poterant comitari. Videns ergo Noradinus nostros ad redeundum succinctos, cohortes convocat ad insectandum abeuntes, acies instruit, componit agmina; et procedentes continuis urgens a tergo congressionibus, insequitur. Erat autem nostris iter versus Euphratem, qui a praedicta urbe milliaribus distabat quasi quatuordecim: quo toto itinere non defuit domino comiti et exercitui ejus pugna jugis, periculum indeficiens; singulis enim pene passibus conflictus erant, tum multorum, tum singulares, quibus ex utraque parte plures occumbebant. Mortuus est ibi vir nobilis, unde supra fecimus mentionem, et militaribus insignis 0657D operibus, dominus Balduinus de Mares; ceciderunt quoque et alii plures viri commendabiles et digni memoria, quorum animae sancta requie perfruantur, quorum nomina non tenemus; quae tamen certum est in coelis esse conscripta, quia pro causa fidei et Christiani populi libertate, glorioso fine quieverunt. Comes tandem impar viribus, suis ex parte plurima deficientibus, assiduos hostium non ferens impetus, fuga vitae consulens, transito Euphrate, in Samosatum se recepit. Alii vero ad diversa se conferentes, prout unicuique visum erat expedientius, sarcinas et impedimenta deserentes, vitae consuluerunt et saluti. Exiit ergo sermo iste per omnes fines late adjacentium regionum; et quos prius de recepta urbe Edessanorum rumor fecerat 0658A laetiores, nunc de reamissa, et strage nobilium et populi confusione Christiani, casus contristavit asperior. CAPUT XVII. Moritur Hierosolymitanus patriarcha Willelmus; Fulcherus Tyrensis archiepiscopus ei substituitur; Tyrensi Ecclesiae per regiam violentiam intruditur Radulphus, regius cancellarius. Per idem tempus dominus Willelmus bonae memoriae, Hierosolymorum patriarcha, vir simplex ac timens Deum, viam universae carnis ingressus est. Obiit autem V Kal. Octobris, pontificatus ejus anno quintodecimo; cui postmodum subsequente Januario, VIII Kal. Februarii, substitutus est dominus Fulcherus Tyrensis archiepiscopus, in praedecessorum 0658B nostrorum numero tertius. Eodem tempore, circa Epiphaniorum diem, fulmen divinitus immissum, ecclesiam Dominici Sepulcri et mentis Sion, ictu perculit periculoso; omne, ut credimus, portendens infaustum et universam deterrens civitatem. Visus est et cometa per dies multos; et alia quaedam praeter morem apparuerunt signa, futurorum designativa. Illis etiam diebus, cum Tyrensis vacaret Ecclesia, contigit tam dominum regem quam matrem ejus, penes quam regni cura, et universum residebat moderamen; dominum quoque patriarcham, qui ab eadem ecclesia fuerat assumptus; episcopos quoque ejusdem ecclesiae suffraganeos, apud praedictam urbem, ut ecclesiae providerent, convenisse; 0658C ubi, dum de more, de eligendo pontifice tractaretur, sicut solet in hujusmodi accidere, divisa sunt eligentium in duo desideria. Pars enim dari sibi deposcebat dominum Radulphum, regis cancellarium, virum utique litteratum, sed nimis saecularem, Anglicum natione, forma decorum, regi et reginae, cunctisque curialibus valde acceptum; et hi dominum regem et ejus matrem habebant propitios et fautores. Alii vero, quorum princeps erat Joannes Pisanus, ejusdem ecclesiae archidiaconus, qui postea fuit cardinalis Romanae Ecclesiae, sanctorum Sylvestri et Martini, et Bernardus Sidoniensis, et Joannes Berytensis episcopi: hi dominum patriarcham sequentes, praedictum Radulphum promovere nolebant; sed, interposita appellationis 0658D voce, contra alios de regia violentia praesumentes, patronum habentes dominum patriarcham, modis omnibus prohibebant. Factum est autem quod per violentiam obtinens praedictus cancellarius, ecclesiam et ejus bona invasit, posseditque per biennium: quousque per Romanum pontificem, praesentibus partibus lis decisa, dictante domino Eugenio, factum praedicti cancellarii in irritum est deductum. Postmodum autem idem Radulphus, favente sibi domino Adriano papa, qui ejus compatriota erat, ad ecclesiam assumptus Bethlehemiticam, episcopus ejus ordinatus est loci. In praedicta autem metropoli, de communi omnium consensu, concurrente universorum conniventia, substitutus est vir mirae simplicitatis et mansuetudinis, timens 0659A Deum et recedens a malo, cujus memoria in benedictione est apud Dominum et homines, dominus Petrus, ecclesiae Dominici Sepulcri prior, de citeriore natus Hispania, civitate Barchinona, nobilis secundum carnem, sed spiritu nobilior; cujus vita et conversatio longiores et diligentiores postulant tractatus. Sed nos historia revocat ut. omissis specialibus, de publicis edisseramus. CAPUT XVIII. Excitatur populus Occidentalis; et ad subveniendum Orientalibus Christianis iter arripiunt Romanorum imperator Conradus, et Ludovicus rex Francorum, cum aliis multis principibus. Capta igitur urbe, ut praemisimus, Edessana, rumor lethalis memoriae plenius personuit, et crebro 0659B fama divulgabatur per Occidentem universum, quod impia gens Turcorum, non solum urbem praedictam, sed omnem omnino Orientis tractum, licentia liberiore percurrens, nostrorum urbes, villas, municipia depopularentur, sed populum amplius solito Christianum praeliis et crebris nimium invasionibus affligerent. Erant qui verba hujusmodi longe lateque in populis et nationibus disseminarent; et desides et longa pace dissolutas, ad tantarum ultionem injuriarum sollicitarent provincias: dominus quoque Eugenius papa tertius, vir Deo plenus, paternam gerens pro filiorum Orientalium, quae dicebatur, afflictione sollicitudinem, et eis affectu pleniore compatiens, viros religiosos et exhortatorii sermonis habentes gratiam, potentes in opere 0659C et sermone, ad diversas Occidentis partes dirigit, qui populis, et tribubus et linguis, Orientalium fratrum denuntient pressuras intolerabiles; et ad tantas ultum iri fraterni sanguinis injurias, eos debeant animare. Inter quos vir immortalis memoriae et honestae conversationis speculum, dominus Bernardus, Clarevallensis abbas, piae in Domino et per omnia amplectendae recordationis, ad praedicti Deo placiti muneris exsecutionem, praecipuus eligitur; qui injunctae sibi dispensationis sedulus exsecutor, ejusdem operis secum Deo amabiles trahens comministros, impiger, indefessus, licet corporis esset invalidi, tum propter senium imminens, tum propter jejunia pene continua et subtilem nimis dietam, 0659D regna circuit, regiones obambulat, evangelizans ubique regnum Dei: afflictionem populi, qui est in Oriente, simul et molestias, quibus incessanter opprimuntur, aperit diligenter; urbes fidelium, prius fidei Christianae devotas, juga pati persecutorum nominis Christiani, et servitutem durissimam, proponit evidentius. Fratres quoque pro quibus Christus mori voluit, vinculis mancipatos et compedibus, fame attritos, horrendis carcerum clausos ergastulis, squalore sordidos, indutos amaritudine, sedere in mendicitate et ferro, plenius edocet. Ad hoc ad eorum liberationem invitat; ad propulsandas fratrum injurias oppressorum accendit; non defuturum de supernis auxilium, volentibus hunc tam pium laborem assumere, spondet; praemia etiam pro iis sempiterna, cum electis 0660A pollicetur. Haec ei per gentes, principatus et regna pia longanimitate disserenti, adfuit tam patrum quam plebis favor gratuitus: et exhortationibus ejus spontaneum praebentes assensum, iter versus Hierosolymam compromittunt; et vivificae crucis signum humeris aptantes, ad iter accinguntur. Nec solum iu plebeis et popularibus turmis hic persuadentium sermo ita se praebuit efficacem, verum usque ad supremos orbis moderatores, et eos qui praecipua regnorum videbantur dispensare fastigia, sermo iste cum effectu non inferiore pervenit. Illustres enim et potentissimi regum terrae, dominus videlicet Conradus Romanorum imperator, et dominus Ludovicus rex Francorum, cum multis utriusque regni principibus, consono voto et paribus 0660B desideriis amplexi sunt verbum; et salutare vivificae crucis signum in arrham futurae profectionis cum omni devotione cervicibus imprimunt et indumentis. CAPUT XIX. Imperator praecedens cum expeditionibus suis, Constantinopolim pervenit. Soldanus Iconiensis contra eum insidias praestruit. Composito igitur congruo moderamine regnorum statu suorum, assumptis etiam iis qui ejusdem desiderii fervore concepto, votis salutaribus tenebantur obligati, paratis ad iter necessariis, prout regiam decebat dignitatem, Deo placitae peregrinationis, mense Maio, iter arripiunt unanimiter; sed avibus infaustis et omine sinistro. Nam, tanquam 0660C invita divinitate et eis irata, iter assumpserunt. In tota illa profectione nihil Deo placitum, peccatis nostris exigentibus, operati sunt; sed nostrum, quibus opem se laturos arbitrabantur, statum, in deteriorem mutaverunt conditionem. Segregatim igitur proposuerunt incedere et separatos ab invicem exercitus ducere ea videlicet ratione, ne, populis inter se dissentientibus, contentiones inter eos orirentur, et ut commodius vitae necessaria suis procurarent legionibus; sed etiam ut equis et jumentis, ad onera deputatis, pabula non deessent. Transcursa igitur Bawaria et flumine magno Danubio apud Ratisbonam transmisso, a laeva eumdem fluvium habentes, in Austriam descenderunt, inde 0660D Hungarorum fines ingressi, ubi a domino rege illius provinciae honorifice tractati sunt. Decurso igitur regno et utraque emensa Pannonia, Bulgarorum provincias, Moesiam videlicet et Daciam mediterraneam, Ripensem a laeva dimittentes, praetereunt. Inde Thracias attingentes et urbes famosissimas Philippolim et Adrianopolim transeuntes, ad urbem regiam pervenerunt. Inde cum domino Manuele Constantinopolitano imperatore habito familiarius colloquio, transcursis feriis quae ad recreationem exercituum, et quietem post tot labores videbantur necessariae, transito Hellesponto, qui eamdem urbem alluit, et Europae terminus, Asiae praebet initium, in Bithyniam, quae prima de Asianis occurrit provinciis, castrametantur legiones universae in 0661A pago Chalcedonensi, unde relictam urbem e vicino erat conspicere. Haec est Chalcedon, urbs antiqua, ubi quarta sexcentorum triginta sex Patrum convenit sancta synodus, domini Martiani Augusti, et domini Leonis Romani pontificis, contra Eutycheten monachum et abbatem, qui unam tantum in Domino Jesu Christo asserebat naturam. Soldanus interea Iconiensis, audito tantorum principum adventu et suspectum habens eorum introitum a multo retro tempore, ex ultimis Orientis finibus militaria convocat auxilia; et sollicitum se gerit quomodo ab imminentibus hostium tantorum periculis se possit eximere. Urbes igitur munit, ruinas erigit, finitimorum implorat suffragia populorum; et cum anxietate continua, eorum quos pro furibus audierat, 0661B praestolatur adventum, de die in diem exspectans suorum interitum, patriae desolationem. Dicebatur enim, a saeculis inaudita advenire multitudo et universam terrae superficiem eorum dicebatur equitatus operire; maxima eis ad potum non sufficere flumina et regiones uberes cibos eis non posse ministrare ad sufficientiam. Et licet major vero fama praecurrens hoc nuntiaret, rei tamen veritas magnis principibus a fide alienis Christiana, multum poterat et merito terrorem incutere. Nam, ut constanter asserunt qui in eadem expeditione praesentes fuerunt, in solo domini imperatoris comitatu, ad septuaginta millia fuerunt loricatorum, exceptis peditibus, parvulis et mulieribus, et equitibus levis 0661C armaturae. In exercitu vero domini regis Francorum, virorum fortium loricis utentium numerus ad septuaginta millia, excepta classe secunda, aestimabatur; quibus si clemens et propitia comesque fuisset Domini gratia et eos in beneplacito suo visitare dignatus esset Dominus, non solum Soldanum, verum universas Orientis provincias, nomini potuissent Christiano subjecisse; sed eorum ex occulto, justo tamen judicio, sprevit famulatum Dominus, nec habuit acceptum munus, quod indignis fortasse offerebant manibus. CAPUT XX. Transito Hellesponto, seducitur imperator Conradus, Graecorum malitia; et ad loca periculosa nimis ejus trahitur exercitus. 0661D Interea dominus imperator Conradus, transjectis universis trans Bosphorum legionibus, cum paucis et familiaribus admodum principibus, sumpta a domino imperatore licentia, navigio eumdem Bosphorum superans, exercitus iter jubet arripere, constitutis super singulas legiones singulis principibus: inde relinquens a laeva Galatiam et Paphlagoniam, et utrumque Pontum, a dextris vero Phrygiam, Lydiam et Asiam minorem, per mediam iter agens Bithyniam, juxta ejusdem regionis metropolim Nicomediam, Nicaeam, ubi trecentorum decem et octo sanctorum Patrum, temporibus domini Constantini, adversus infelicis Arii impia dogmata, convenit synodus, a dextris deserens, totam illam transcurrit regionem. Inde Licaoniam, cujus metropolis est 0662A Iconium, viam compendiosiorem secuti, instructis agminibus, universus attigit exercitus. Ubi praedictus soldanus, congregatis militaribus copiis et maxima Turcorum multitudine ex finitimis collecta regionibus, sustinens exspectabat, ut loco et tempore opportuno occurrere posset transeuntibus; et ne procederent, procurare posset impedimentum. Omnes enim usque in ultimos Orientis fines illarum provinciarum reges, duces et cujuscunque generis principes tam prece quam pretio, in nostram sollicitaverat laesionem; asserens et frequentibus contestans nuntiis quod, si tantae tamque armatae multitudini liber transitus indulgeretur, futurum esse ut suae ditioni universum violenter subjiciant Orientem. Ex utraque igitur Armenia, Cappadocia, Isauria, 0662B Cilicia, Media, Parthia, ad ejus vocationem convolat gentium infinitus numerus, et colligitur numerositas inaudita; quorum omnium fretus auxilio, spem concipit, ut paribus possit resistere copiis, immensae quam audierat advenire multitudini. Tradiderat autem Constantinopolitanus discedenti ab eo, et id ipsum petenti, domino imperatori, viae duces, locorum peritos, provinciarum finitimarum omnem habentes prudentiam; sed fidei modicae. Hi ad hoc dati credebantur, ut bona fide praeirent exercitus, ne periculose incautis occurrerent locorum angustiae, aut invia secutis victus deesset legionibus. Hi, postquam in terram hostium introduxerunt cohortes, primiceriis exercitus praeceperunt, 0662C ut ad certos dies, quibus per loca deserta gratia compendii eos transire oportebat, necessariam sumerent ciborum alimoniam, spondentes firmissime quod, praetaxato paucorum dierum effluxo numero, ad Iconium urbem nominatissimam perventurus esset exercitus, et in regionem optimam, et commoditatibus redundantem conscensurus. Illi autem dicto parentes, currus, jumenta et quaelibet vehicula victualibus onerantes, eis habentes fidem in simplicitate spiritus sui secuti sunt praecedentes. Verum Graeci innata usi malitia, et consueto in nostros ducti odio, sive de mandato domini sui, sive hostium corrupti pecunia, studiose et ex industria per devia coeperunt trahere legiones; et in ea introducere loca, quibus populum simplicem major fieret hostibus 0662D opprimendi et expugnandi copia, et longe amplior ministraretur opportunitas. CAPUT XXI. Absentant se malitiose, qui ejus exercitui, a Graeco imperatore duces erant dati: et periclitatur imperatoris exercitus. Imperator vero videns dierum praetaxatum jam effluxisse numerum, et expeditiones nondum ad optatum et promissum pervenisse locum, viarum duces Graecos accersiri jubet, et coram principibus suis interrogare coepit diligentius: Quidnam sit quod amplioribus jam diebus quam ipsi ab initio deputassent, viam coeptam tenuisset exercitus, nec ad locum pervenisset constituti? Illi autem ad solita recurrentes figmenta, futurum esse dicunt et constanter 0663A affirmant, opitulante Domino, infra triduum universas Iconium perventum iri legiones. Quibus verbis imperator, sicut vir simplex erat, persuasus, adjecit ut etiam hoc triduum patienter sustineret, fidem habens eorum promissionibus. Nocte ergo insequente, castris more locatis solito, caeteris prae labore quieti membra concedentibus, praedicti pestilentes viri, intempestae noctis silentio, clam ab exercitu diffugiunt, relicto sine duce populo, qui eorum fidei fuerat commendatus. Relata demum luce, cum jam tempus immineret ut proficisceretur exercitus, non sunt inventi qui de consuetudine praeibant agmina; tandemque ad imperatorem et principes exercitus, fugitivorum fraus relata est, et ab omnibus comperta malitia. Illi autem ut prolongarent 0663B iniquitatem sibi et peccatum peccato adderent, viri Belial, ad Francorum regis, qui in proximo dicebatur esse, properant exercitum, mentientes dominum imperatorem, qui praecesserat eorum fretum ducatu, omnia egisse prospere: Iconium violenter expugnatam, funditus dejecisse, et de hostibus triumphasse solemniter. Haec autem, ut credimus, ea videbantur intentione asserere, vel ut dominum regem in idem praecipitarent periculum, et eadem incedere via persuaderent; aut fortasse, ut periclitantibus fratribus non subvenirent, dum illis omnia succedere crederent ad votum; aut fortasse illud confinxerunt, ne si exercitum deperisse dicerent, ipsi tanquam proditores, quorum maleficio 0663C corruisset populus, raperentur ad poenas. Quacunque tamen intentione illud dixerint, certum est illorum perfidia seductum exercitum, in ea unde corruit descendisse mortis discrimina. Videns ergo imperator ducibus itineris destitutum exercitum, convocato universorum principum coetu, quid facto opus sit deliberat. Aliis itaque redeundum, aliis vero procedendum esse dicentibus, fit votorum tanta dissonantia, ut vere dici posset: Effusa est contentio super principes, et errare fecit eos Dominus in invio, et non in via (Psal. CVI, 40). Dumque sic locorum ignari, et pro alimentorum defectum solliciti fluctuarent (defecerat enim penitus tam equis et jumentis pabulum, quam hominibus quodlibet ciborum genus) nuntiatur, nec erat a vero longius, 0663D in vicino hostium consistere acies, et Turcorum innumeram adesse multitudinem. Erat autem in solitudine sterili, longe a culto solo constitutus exercitus: sicut studiose, ut praemisimus, a praedictis seductoribus fuerat introductus. Nam declinantes a dextra Lycaoniam, per quam iter eis esse debuerat, cum tempore recisiore illuc facile potuissent pervenisse et omnibus abundasse copiis, loca culta sequentes; laevam tenuerunt, et in Cappadociae solitudines, longe ab Iconio, universum deviare compulerunt exercitum. Dicebatur publice, nec a verisimili multum abhorrebat, quod de conscientia et mandato imperatoris Graecorum, nostrorum provectibus invidentis, constructa fuerunt haec tam periculosa molimina; suspectum enim semper et habuisse 0664A et habere Graeci dicuntur nostrum, maxime Teutonicorum, tanquam imperium aemulantium, incrementum omne. Moleste siquidem ferunt quod eorum rex Romanorum se dicit imperatorem; in hoc enim suo nimium detrahi videtur imperatori, quem ipsi monarcham, id est singulariter principari omnibus dicunt, tanquam Romanorum unicum et solum imperatorem. CAPUT XXII. Irruunt e repente super Teutonicorum legiones Turci, et eas obtruncant; evadit tamen imperator. Sic igitur, cum fame et locorum ignorantia, laboris quoque diuturnitate, difficultate viarum, equorum defectum, sarcinarum pondere, domini imperatoris laboraret exercitus, Turcorum satrapae, et 0664B diversi generis magistratus, convocatis prius ad id ipsum militaribus auxiliis, repente supra eorum castra hostiliter irruunt, et irruptione subita, nihil tale verentes, conturbant legiones. Freti autem equis velocibus, quibus non defuerant necessaria, et armorum levitate, arcuum videlicet et pharetrarum, castra magnis vociferationibus circumstrepunt, et agilitate solita, in nostros lentos et armis onustos gravibus, impetus exercent periculosos. At vero nostri loricis, ocreis et clypeis onerati, habentes equos fame et itineris longitudine fatigatos et ad sustinendos discursus insufficientes, licet viribus et armorum usu praeminerent, longius tamen a castris, nec hostes insequi, nec cum eis committere volebant. Hostes e converso catervatim irruentes, 0664C eminus sagittarum, instar grandinis, immissa multitudine infinita, equos eorumque sessores vulnerantes, et causas mortis de remoto inferentes, equorum velocitate, nostrorum persequi volentium gladiis, fugientes, eripiebantur. Sic ergo in gyrum nostrorum vallatus exercitus, telorum et sagittarum immissionibus anxie nimis, et usque ad mortem premebatur; nec dabatur referendi vicem, et cum hostibus cominus conserendi copia: quippe quibus comprehendendi adversarios nulla erat facultas. Quoties enim in hostes nostrorum acies impetus facere nitebantur, illi dissolutis agminibus, nostrorum eludentes conatus, ad diversa ferebantur: iterum nostris in castra se recipientibus, illi agmina revocantes 0664D sua, nostrum cingebant exercitum; et instantes acrius, quasi obsessis requiem negabant. Factum est autem occulto Dei judicio, justo tamen, quod omnis illa tantorum principum virtus, quae prius armis, viribus, animis et numero videbatur incomparabilis, subito contrita, languido lacessita Marte, corruit, ita ut vix remanerent illorum vestigia gloriae, et tantarum vix superesset residuum copiarum. Nam de septuaginta millibus loricatorum equitum, et de tanta pedestrium turbarum manu, quorum infinitus erat numerus, vix, ut asserunt qui praesentes fuerunt, decima pars evasit, aliis fame, aliis gladio interemptis, nonnullis etiam vinculis hostium mancipatis. Evasit tamen dominus imperator cum paucis ex principibus suis; et cum 0665A residuo suorum, licet cum difficultate nimia, post dies aliquot in partes Nicaeae se contulit. Hostes vero victoria potiti, onusti spoliis, et gaza multiplici facti locupletiores, equis, armis usque ad nauseam ditati, in sua se contulerunt, tanquam locorum periti, praesidia, exspectantes avide Francorum regis adventum, qui ad easdem prope partes advenisse dicebatur. Sperabant enim quod ex quo domini imperatoris majores fuderant copias, et de comitatu domini regis Franciae multo facilius possent obtinere: quod et factum est. Huic tamen tanto negotio Soldanus Iconiensis non interfuit; sed quidam nobilis militiae suae primicerius Turcorum magnus satrapa, Paramum dictus, hanc plagam, Domino permittente, contra spem exercuit. Accidit autem 0665B anno ab Incarnatione Domini 1146, mense Novembri. CAPUT XXIII. Rex Francorum, transito Hellesponto, apud Niceam Bithyniae, cum suis pervenit legionibus; colloquuntur sibi ad invicem; imperator Constantinopolim revertitur. Interea rex Francorum, pene eisdem subsecutus vestigiis cum suo exercitu, pervenerat Constantinopolim; ubi modico tempore secretioribus cum imperatore usus colloquiis, et ab eo honorificentissime, et multa munerum prosecutione dimissus, principibus quoque suis plurimum honoratis, inter urbem regiam et mare Ponticum, quod ab ea triginta 0665C distat milliaribus, ubi Hellespontus angustissimus, vix ad unum milliare habet latitudinis, cum universis legionibus transito mari, in Bithyniam descenderat: gyratoque sinu maris, qui ab adjacente urbe ejusdem Bithyniae metropoli, Nicomediensis dicitur, qui etiam Bosphori, sive Hellesponti pars est, in pago Niceo, non multum a Nicea remotus, castra locaverat, deliberans qua via incedendum esset; et de domino imperatore, qui eum praecesserat, nova diligentius investigans; et ecce nuntiatur dominum imperatorem, amisso exercitu, vagum et profugum, cum paucis principibus evasisse. Primum itaque sermo dubius, et sine certo auctore ortus est; sed processu temporis factus est certior; nam, modico interjecto intervallo, dominum Fredericus 0665D Suevorum dux, adolescens admirandae indolis, domini imperatoris ex fratre primogenito nepos, qui eidem domino Conrado, patruo suo succedens, Romanum hodie strenue et feliciter administrat imperium, a castris domini imperatoris egressus, ad exercitum domini regis Francorum properans, haec eadem quae prius incerto auctore susceperant, plenius et certius edocuit. Venerat autem, ut dominum regem cum praedicto domino imperatore ad colloquium invitaret ut, communi consilio, licet sero, de itinere tractaretur. Factum est autem ut, audito periculo fratrum et interitu, et domini imperatoris sinistro casu qui acciderat, universus Francorum merito turbaretur exercitus, et mente compateretur; tandem verbo domini ducis rex 0666A motus, habita cum suis deliberatione, ut cum eo loqueretur, cum paucis ex principibus suis progressus, duce praevio, usque ad imperatoris castra, quae in vicino idem locaverat, pervenit. Dato itaque et accepto debitae salutationis affatu, simul et osculo pacis interveniente, familiaribus usi colloquiis, ordinant proposito insistere, et simul junctis agminibus proficisci. Multi tamen de utroque exercitu, sed maxime de castris Teutonicorum, amissis viaticis et expensis ad iter necessariis, laboris quoque immensitate deterriti, votorum immemores, Constantinopolim sunt reversi. Communicato igitur cum utriusque exercitus primoribus consilio, viam quam prius incesserat imperator, ad laevam relinquentes, versus Asiam minorem, relicta a dextris utraque 0666B Phrygia, post tergum vero Bithynia, dirigunt acies; et nunc mediterraneo, nunc maritimo gradientes itinere, Philadelphiam a laeva declinantes, Smyrnam, et inde Ephesum ejusdem Asiae metropolim, Joannis Evangelistae conversatione, praedicatione, simul et sepulcro claram, pervenerunt. Hic demum imperator, seu quia cum paucioribus erat, qui multo plures prius secum habuerat, verecundiam sustinens, aut Francorum fastus non ferens, seu aliis latentibus causis, remissis quae supererant per terram legionibus, ipse ab Epheso usus navigio, Constantinopolim reversus est. Ubi a domino imperatore, multo quam primo adventu, susceptus honestius, moram apud eum usque ad veris initium sequentis, cum suis habuit principibus. 0666C Erat enim inter eos affinitatis vinculum; nam eorum uxores, sorores erant, filiae Berengarii senioris, comitis de Sulcepach, magni et egregii principis, et in regno Teutonicorum potentissimi: unde ampliori erga eum abundabat gratia, et liberalitatem in eum et suos tenebatur, maxime interveniente imperatrice, effundere cumulatiorem. CAPUT XXIV. Rex Francorum alia procedens via, Ephesum pervenit; Guido comes de Pontivo ibi moritur. Franci Meandrum fluvium transeunt, invitis hostibus. Interea rex Francorum de itinere cum suis principibus valde sollicitus, dum apud Ephesum gratia recreandi exercitus, moram faceret, Guido comes de Pontivo, vir militaribus praeclarus et insignis 0666D actionibus, morbo gravatus in fata concessit, ibique in vestibulo ecclesiae honorifice sepultus est. Rex autem inde profectus cum suo exercitu, iter in Orientem pro viribus maturabat; profectus enim inde, post paucos dies, ad vada Meandri, oloribus amica, pervenit. Hic est ille fluvius, de quo Naso noster in libro dicit Heroicum: Sic ubi fata vocant, udis abjectus in herbis, Ad vada Meandri concinit albus olor. Supra cujus ripas in pascuis grate virentibus castrametatus est. Hic primum Francis hostes, juxta eorum desiderium, datum est intueri; nam accedere volentibus ad aquas, ex opposita fluminis ripa, hostes in magna multitudine ripas contingere, et aquae usum nostris interdicebant. Tandem vero inventis 0667A vadis, flumine, hostibus invitis, transmisso, irruentes nostrorum acies, pluribus ex eis neci traditis, multisque vinculis mancipatis, eos in fugam vertunt; et obtinentes eorum castra simul et opima spolia et supellectilem universam, ulteriorem fluminis ripam viriliter sibi vindicarunt. Habita itaque hujusmodi victoria, et de hostium manubiis et praeda facti laetiores, nocte illa cum tranquillitate transcursa, rursum dato mane, ad iter se accingunt; inde Laodiciam, ejusdem regionis urbem pervenientes, sumptis viaticis ad dies aliquot, more solito, proficiscuntur unanimes. CAPUT XXV. Francorum, casu miserabili, prosternitur exercitus; pars quae praecesserat, evadit. 0667B Erat autem exercitui mons obvius, arduus admodum, et ascendendum difficilis; illum ea die, juxta legem profectionis, transire oportebat. Porro in expeditione consuetudo erat, singulis diebus quosdam de illustribus, qui agmina praeirent, quosdam qui subsequerentur ad custodiam imbellis populi, et maxime turmarum pedestrium deputare; et cum principibus de modo viae, de profectionis quantitate, de loco castrorum in die sequenti, ordinare. Praeibat autem illa die cum vexillo regio sorte vocatus, in ordine vicis suae, nobilis quidam de Aquitania vir, nomine Gaufridus de Rancun. Hic cum praedictum montem ascendisset, cum agminibus quae praecedebant, in montis fastigio positus, licet praeordinatum 0667C fuisset quod in montis vertice castrametarentur qui praeibant, contra legem dispositam, proposuit adhuc aliquantulum procedere; nam videbatur ei quod modicum nimis illa die profectus esset exercitus, et multa diei pars adhuc superesset; coepit, ducibus praeeuntibus, et locum commodiorem in vicino promittentibus, adhuc ultra proficisci. Qui autem sequebantur, arbitrati quod in montis praedicti vertice essent castrametaturi, modicumque rati superesse itineris ad diem deputati, lente nimis et remissius sequi coeperunt praecedentes; ita quod monte a quibusdam transcurso, quibusdam vero circa montem adhuc moram facientibus, divisus est exercitus. Quod videntes qui a longe exercitum ex latere contuebantur hostium cunei, parati semper, si 0667D occasionem invenirent, irruere, et ad hoc specialiter sequentes sine intermissione exercitum: sumpta occasione, cum ex locorum angustiis, tum quia major et fortior expeditionis portio praecedens, separata erat; nec facile subsequentium aut conditionem nosse, aut eis laborantibus subvenire posse arbitrabantur; clivum montis occupant, ut majus inter praecedentes et subsequentes chaos firmaretur: instructisque aciebus, super nostros irruunt, et antequam arma possint corripere, nostras violenter dissolvunt acies; nec jam sagittis vel arcu, sed gladiis instantes cominus, Martem et mortem ingerunt, et diffugere paratos urgent atrocius. Nostris autem oberant locorum angustiae; equi quoque ob diuturnitatem et difficultatem itineris facti debiliores, sarcinarum etiam 0668A multiplex numerositas, nonnullum praestabant impedimentum; resistunt tamen unanimiter, et paribus animis, pro vita, pro libertate, pro consortibus itineris decertant viriliter; gladiis ac lanceis rem peragunt, sese mutuis sermonibus exhortantes et exemplis. Hostes e converso spe fruendi victoria, suos animant, ad memoriam revocantes quod paucis ante diebus majores multo copias minore fudissent periculo, et de pluribus et longe fortioribus facile triumphassent. Pugnant igitur Marte diu ancipiti et dubio eventu; verum in fine, peccatis nostris exigentibus, infidelium praevaluit manus; et noster usque modicum numerum, plurimis interemptis, captivatis innumeris, redactus est exercitus. Occubuerunt illa die viri nobiles et illustres, rebus militaribus 0668B singulariter insignes, pia digni recordatione, comes de Guarenna, vir inter majores eximius, Galcherus de Montiay, Eurardus de Bretol, Iterus de Magnac, et alii multi quorum nomina non tenemus, quae tamen scripta esse in coelis credendum est, quorum memoria in benedictione erit in saeculum saeculi. Occidit illa die, nostris infausta et casu nimis adverso, ingens Francorum gloria; et virtus gentibus hactenus formidabilis, contrita corruit, immundis et Deum nescientibus, quibus prius terrori fuerat, facta ludibrio. Quid est, benedicte Domine Jesu, quod populus iste, tibi tam devotus, pedum tuorum volens adorare vestigia, loca venerabilia, quae tua corporali consecrasti praesentia, deosculari 0668C cupiens, per manus eorum qui te oderunt, ruinam passus est? Vere judicia tua abyssus multa (Psal. XXXV, 7), et non est qui possit ad ea. Tu enim solus es, Domine, qui cuncta potes; et non est qui possit resistere voluntati tuae. CAPUT XXVI. Rex casu evadens, ad eos qui praecesserant se colligit; residuum exercitus apud Attaliam pervenit, inde in Syriam transfretans. Rex interea, casu magis quam industria, tanto tamque confuso exemptus periculo, saepe dicti, qui vicinus erat, montis clivum ascendens, cum paucis ejus fugae consortibus, sine duce, noctis intempestae silentio, ad suorum castra, aliquantulum locata remotius, 0668D se contulit. Hi autem qui praecesserant, vexillum regium secuti, ut praemisimus, et montis angustias sine difficultate transierant, et castra, nemine prohibente, loco satis commodo, locaverant, ignari prorsus et expertes omnium quae iis qui sequebantur acciderant. Praesagiebat tamen animus eorum qui praecesserant, ex quo viderunt acies interruptas et tantam subsequentium moram, quod aliquid sinistri obtigerat, nec erant eis pro voto universa. Ex quo autem per eos qui evaserant et cum rege in castra se contulerant, de infausto, qui acciderat, facti sunt certiores eventu, statim luctus occupat universa, moeror et anxietas corda sibi vindicat singulorum. Dumque sibi quisque, quem amiserat, proximum querulis vocibus et lacrymosis 0669A quaerit suspiriis, et dolore multiplicato quaesitum non invenit, ejulatu resonant agmina et gemitu cohortes macerantur; non erat in castris locus quem dolor familiaris, et domestica jactura non premeret: hic patrem, ille dominum; illa filium, haec maritum cuncta lustrando perquirit; dumque non inveniunt quod quaerunt, noctem percurrunt pondere curarum pervigilem, quidquid absentibus potest accidere deterius suspicantes. Reversi sunt tamen nocte illa de utraque classe nonnulli, qui frutectis et rupibus et cavernis terrae, mortis declinantes discrimen, noctis protecti beneficio, casu magis quam prudentia se adjungebant, ad castra pervenientes. Factum est autem hoc anno ab Incarnatione Domini 1146, mense Januario. Coepit autem ab ea die 0669B panis et omnis penitus alimonia in castris deficere; sed nec alterius generis deinceps per multos dies, habuerunt commercium; sed etiam, quod deterius erat, sine duce, sine praeambulo, passim nunc hac, nunc illac errabundi, locorum nullam omnino habentes peritiam, vagabantur. Tandem vero Pamphiliam ingressi, per abrupta montium, per devexa vallium, cum difficultate nimia, sine tamen hostium conflictu, usque Attaliam, ejusdem regionis metropolim, pervenerunt. Est autem Attalia civitas in littore maris sita, imperatoris Constantinopolitani subjecta imperio, agrum habens opimum, et tamen civibus suis inutilem; nam angustiantibus eos undique hostibus, nec permittentibus agrorum cultui vacare, jacet ager infructuosus, 0669C dum non est qui exercendo fecunditatem possit procurare; alias tamen multas habens commoditates, gratum se solet praebere hospitibus, nam aquas emanans perspicuas et salutares, pomeriis est obsita fructiferis, situ placens amoenissimo; trajectarum tamen frugum et per mare devectarum solet habere copias, et transeuntibus sufficientem ciborum commoditatem ministrare. Quia vero hostibus nimis est contermina, eorum non valens indesinenter sustinere molestias, facta est eis tributaria, per hoc necessariorum cum hostibus habens commercium. Hanc nostri, idiomatis Graeci non habentes peritiam, corrupto vocabulo Sataliam appellant; unde et totus ille maris sinus, a promontorio 0669D Lissidona, usque in insulam Cyprum, Attalicus dicitur, qui vulgari appellatione Gulphus Sataliae nuncupatur. Ad hanc perveniens rex Francorum cum suis, ob multitudinem concurrentium tantam passus est alimentorum penuriam, quod pene residuum exercitus, et maxime pauperes ibi consumerentur inedia. Ipse vero cum suis principibus, relictis pedestribus turmis maturato navigio, Isauriam Ciliciamque a laeva deserens, a dextris autem Cypro relicta, prosperis actus flatibus fauces Orontis fluminis, quod Antiochiam praeterlabitur, qui locus hodie dicitur Sancti Simeonis portus, juxta antiquam urbem Seleuciam, et ab Antiochia decem distat milliaribus, ingreditur. CAPUT XXVII. Raymundus princeps Antiochenus regem Francorum apud portum Sancti Simeonis honeste recipit; deducit Antiochiam; sed tandem male dividuntur ab invicem. 0670A Audiens igitur princeps Antiochenus Raymundus, regem Francorum in partibus suis applicuisse, cujus adventum multis diebus ante exspectaverat, cum desiderio sustinens, convocatis nobilibus totius regionis, et populi primoribus, cum electo comitatu ei occurrens, in urbem Antiochenam, omnem ei exhibens reverentiam, occurrente ei universo clero et populo, magnificentissime introduxit. Conceperat autem multo ante, audito ejus adventu, quod per ejus auxilium Antiochenum principatum ampliare 0670B posset: unde et eidem in Franciam, antequam etiam iter arriperet, honesta praemiserat donaria, et exenia multi pretii, ut ejus sibi conciliaret gratiam, largitus fuerat. Praesumebat nihilominus et de reginae apud dominum regem interventu, quae ejusdem peregrinationis regi adhaeserat comes indivisa; quae ejusdem domini principis neptis erat, domini videlicet Willelmi Pictaviensium comitis, fratris ejus primogenita filia. Advenienti igitur, ut diximus, omnem exhibuit humanitatem; sed et circa nobiles et principes, qui ejus secuti sunt comitatum, ejus simile non defuit studium, nec eximiae liberalitatis opera; sed omnes honore praeveniens, prout cujusque exigebant merita, plena tractabat munificentia. Erat ei sane spes maxima, quod urbes 0670C finitimas, Halapiam videlicet, et Caesaream, aliasque nonnullas ejus fretus auxilio, et copiis adjutus, sibi posset subjugare. Nec ea spe delusus esset, si regem cum suis ad hoc potuisset induxisse proceribus; nam tantus de adventu regis hostibus nostris timor incubuerat, ut jam non solum de viribus suis diffiderent, sed de vita etiam viderentur desperare. Conveniens igitur solemniter, et in praesentia tam principum domini regis quam suorum princeps dominum regem, juxta id quod mente conceperat, et seoretius nonnunquam convenerat, et petitiones suas effectui sine difficultate mancipabiles, honestatique simul et utilitati convenire ostendens; ubi videt se non proficere, cum rex 0670D Hierosolymam votis ardentibus irrevocabiliter ire proposuisset, spe frustratus, mutato studio, regis vias abominari, et ei praestruere patenter insidias et in ejus laesionem armari coepit. Uxorem ejus enim in id ipsum consentientem, quae una erat de fatuis mulieribus, aut violenter aut occultis machinationibus, ab eo rapere proposuit. Erat, ut praemisimus, sicut et prius et postmodum manifestis edocuit indiciis, mulier imprudens, et contra dignitatem regiam legem negligens maritalem, tori conjugalis fidem oblita; quod postquam regi compertum est, principis praeveniens molimina, vitae quoque et saluti consulens, de consilio magnatum suorum iter accelerans, urbe Antiochena cum suis clam egressus est. Mutatus est igitur color optimus, et dissimilia 0671A acta sunt postrema prioribus; et qui cum tanta gloria susceptus fuerat adveniens, egrediens sorte mutata recessit inglorius. Sunt qui regi haec ad nimiam imputant malitiam: et ei dicunt digne pro meritis accidisse, quod tanti viri, et de se et de suis ita bene meriti preces non admiserit; praesertim cum constanter asseverent quod facile unam vel plures ex praenominatis urbibus, si ad id dare operam voluisset, obtinere potuisset. CAPUT XXVIII. Hieme transcursa, Conradus imperator, usus navigio, in Syriam pervenit; comes quoque Anfossus apud Acconensem applicat civitatem, moriturque apud Caesaream. 0671B Interea dominus imperator, transcursa hieme, apud urbem regiam, ubi a domino Constantinopolitano, humanitatis legibus diligenter, prout tantum decebat principem, tractatus, et donis in decessu largissimis cumulatus, classe quam eidem imperialis magnificentia deputaverat, vectus, cum quibusdam ex principibus suis in Orientem perveniens, portum attigit Acconensem. Inde Hierosolymam proficiscens, a domino rege Balduino et domino Fulchero bonae memoriae patriarcha, occurrente ei extra civitatem universo clero et populo cum hymnis et canticis, in sanctam introductus est civitatem. Applicuit etiam eisdem diebus portu quoque Acconensi, vir magnificus et illustris, comes Tolosanus, Anfossus nomine, domini Raymundi 0671C senioris comitis filius (qui tantus princeps, tanti fuit meriti in prima expeditione); vir suis egregius titulis; sed patris pia clarior memoria, dum inde Hierosolymam, ut Domino pro peracta feliciter peregrinatione gratias ageret, proficisceretur, apud Caesaream urbem maritimam, paucis postquam appulit diebus, porrecto, ut dicitur, veneno, sed auctore tanti sceleris incerto, vitam finivit. Hujus viri inclytae recordationis, universus populus cum summo desiderio praestolabatur adventum; sperans quod faustum et felix omen patris, adveniens, regno esset illaturus. CAPUT XXIX. Rex Francorum, ab Antiochia digressus, Hierosolymam properat; mittitur ei obviam Hierosolymitanus patriarcha. 0671D Nuntiatur interea Hierosolymis, regem Francorum ab Antiochia digressum, ad partes accedere Tripolitanas, unde de communi omnium principum consilio dirigitur ei obviam dominus Fulcherus, bonae memoriae Hierosolymorum patriarcha, ut exhortationibus congruis et monitis salutaribus eum in regnum evocaret; ne forte vel a domino principe, restituta in integrum gratia revocatus, vel a domino comite Tripolitano, ejus consanguineo, detentus Hierosolymorum differret desideria. Orientalis enim Latinorum tota regio quatuor principatibus erat distincta. Primus enim ab austro, 0672A erat regnum Hierosolymorum, initium habens a rivo qui est inter Biblium et Berythum, urbes maritimas provinciae Phoenicis, et finem in solitudine quae est ultra Darum, quae respicit Aegyptum. Secundus erat versus septentrionem, comitatus Tripolitanus, a rivo supradicto habens initium, finem vero in rivo qui est inter Maracleam et Valeniam, urbes similiter maritimas. Tertius erat principatus Antiochenus, qui ab eodem rivo habens initium, usque in Tarsum Ciliciae, versus occidentem protendebatur. Quartus erat comitatus Edessanus, qui ab ea silva quae dicitur Marrim, in orientem ultra Euphratem protendebatur. Hi omnes magni viri et potentes ab initio spem conceperant quod in adventu praedictorum regum, per eorum operam et 0672B auxilium possent fines suos dilatare et porrigere terminos in immensum. Omnes enim hostes immanissimos et urbes hostium invisas, plurimum habebant conterminas, quas sibi adjungere cupiebant. Erant ergo de cura domestica et familiari incremento valde solliciti. Unde reges nuntiis et muneribus ad se quisque invitabant, alios praevenire cupientes. Inter hos dominus rex et qui in regno erant, spem sibi videbantur fovere majorem, tum ob reverentiam locorum venerabilium, quorum amor et devotio omnes trahebat amplius; tum quia dominum imperatorem apud se habebant, ad quem credibile erat dominum regem Francorum accessurum, cum complendae orationis et peregrinationis gratia, tum ut de communi consilio in opere aliquo 0672C ad incrementum Christianitatis procederetur. Missus est ergo dominus patriarcha, ut praediximus, a regni principibus, metuentibus plurimum, ne a domino principe, cujus affinis erat, et ei arctiore charitatis vinculo jungi videbatur, et maxime interventu reginae, circa partes Halapiae detineretur, sicut et probabile videbatur. Cognito vero quod minus amice ab invicem discesserant, spes eis accessit amplior, quod sine dilatione inde digrediens, Hierosolymam esset perventurus. Contra tamen fortunae insidias, et quia prudenter timetur quidquid accidere potest, virum venerabilem praedictum patriarcham, cujus auctoritate moveretur, praemiserunt; nec spe concepta frustrati sunt; nam ejus 0672D verbum secutus, Hierosolymam incunctanter advenit. Quo perveniens, occurrente ei universo clero et populo, cum hymnis et canticis una cum principibus suis, honorifice, et cum debita gloria, in urbem receptus est et ad loca venerabilia deductus. Tandem completis de more orationibus, indicitur apud urbem Acconensem curia generalis, ut de fructu tantae peregrinationis, et de tantorum fine laborum, et de regni desiderato tractaretur incremento. Tandem die statuta ad destinatum convenientes locum sicut et praeordinaverant, quid facto esset expedientius, cum regni nostri magnatibus, quibus plenior rerum et locorum erat cognitio, diligentius deliberare coeperunt.

Templares omnibus Christi fidelibus scripserunt in haec verba: "Quot et quantis calamitatibus ira Dei, peccatis nostris exigentibus, nos in praesenti flagellari permiserit, nec litteris, nec flebili voce, proh dolor! explicare valemus. Turci enim inmensam suarum gentium multitudinem congregantes, Christianorum nostrorum fines acriter invadere coeperunt; contra quos nostrarum gentium phalanges coadunantes infra octavas Petri et Pauli, v scilicet et iv nonas Iulii, in eos congredi, et versus Tyberiadem, quam violenter castro solo relicto ceperant, iter arripere praesumpsimus. Cumque in scopulis pessimis nos impulissent, nos ita acriter expugnaverunt, quod cruce sancta capta et rege nostro magistroque nostro captis et omni multitudine nostra fere interfecta, et fratrum nostrorum, ut in veritate credimus, eodem die ducentis et triginta decollatis, exceptis illis lx qui prima die Maii interempti fuerunt, vix dominus comes Tripolis, et dominus Reginaldus Sydonis, dominus siquidem Balianus, et nos de illo miserabili campo evadere potuimus. Deinde Christianorum nostrorum sanguine debaccati versus civitatem Acon cum omni multitudine sua venire non distulerunt. Quam violenter capientes totam fere terram invaserunt, Ierusalem, Aschalon, Tyro nobis et Christianitati adhuc solis relictis. Istas etiam civitates omnibus earum fere civibus in praelio interfectis, nisi divinum et nobilium virorum praesto sit auxilium, nullo modo retinere poterimus. Civitatem etiam Tyrensem inpraesentiarum acriter obsidentes, violenter die noctuque expugnare non cessant. Tanta est eorum copia quod totam terrae faciem a Tyro usque Iersualem, et usque Gaza, velut formicae existentes cooperuere." Ricardus filius regis Anglorum comes Pictaviae, primus inter proceres regni Francorum, crucis signum suscepit de manu Bartholomei Turonensis archiepiscopi, non expectato patris sui consilio nec voluntate. Albertus genere Beneventanus, ecclesiae Romanae cancellarius, Urbano iii defuncto, papa creatus viii kalendas Novembris, vocatus etiam Gregorius viii, scripsit in haec verba: "Nos de consueta sedis apostolicae misericordia duximus statuendum, ut litterae praedecessoris nostri domini Urbani papae a tribus mensibus ante ipsius obitum destinatae pro iusticia facienda et litigiis dirimendis, quae tamen manifeste alicuius praeiudicium non continent aut calumpniam aequitatis, eundem habeant tempore nostrae amministrationis effectum, quem habere si adhuc ille viveret debuissent. Cessante igitus exceptione de mandatoris morte, perficite quod ille mandavit agendum, et nemo ad nos pro excussatione huiusmodi a concepta per illum de sua iusticia obtinenda fiducia cogatur vacuus laborare. Datum Ferrariae." Hic cum sedisset duobus mensibus diem clausit extremum. Substitutus est ei Paulus Praenestinus episcopus, genere Romanus, vocatus Clemens tercius, xiii kalendas Ianuarii. MCLXXXVIII. Rex Francorum et rex Anglorum inter Gisortium et Tryam colloquium habituri xii kalendas Februarii convenerunt. Post longos itaque tractatus rex Anglorum primo crucem suscepit de manibus archiepiscoporum, Tyrensis scilicet et Rothomagensis. Postmodum rex Francorum crucem suscepit de manibus archiepiscoporum Tyrensis et Remensis, et postmodum Phillipus comes Flandriae et infiniti cum eis. Convenit etiam inter eos ut omnes de terra regis Francorum cruces rubeas susciperent; de terra regis Anglorum albas; de terra vero comitis Flandriae virides. Rex Anglorum post susceptionem crucis familiarem clericum suum Ricardum Barre, Luxoviensem archidiaconum, direxit imperatoribus tam Romano quam Constantinopolitano. Direxit etiam eundem Ricardum Belae regi Hungarorum, scribens in haec verba: "Venerabili et excellentissimo principi Frederico Dei gratia Romanorum imperatori, semper Augusto, Henricus eadem gratia rex Angliae, dux Normanniae et Aquitaniae, et comes Andegaviae, in Eo regnare per Quem reges regnant. "Quoniam imperatorium maiestatem super his congratulari confidimus, quae ad honorem Dei et exaltationem ecclesiae Suae disponuntur, excellentiae vestrae notum facimus nos et karissimum nobis in Christo amicum Phillipum regem Francorum, et multos proceres utriusque regni cum magna armatorum multitudine crucem ad servitium Dei assumpsisse; hoc praecipue intendents ut, Deo duce, Terra Sancta nostrae humilitatis amminiculo ab his oppressionibus relevetur, quibus hodie ad opprobrium Christiani nominis dinoscitur miserabiliter praegravari. Et quoniam in proposito habemus per terras imperii vestri transire, rogamus vos tanquam Christianissimum principem, quatinus securum transitem nobis et his qui nobiscum votum simile obtulerunt in terris vestrae potestati subiectis praebeatis, et mercatum victualium locis competentibus in occursum nostrum convenire faciatis, ad honorem Dei et vestrum, et totius imperii securitatem. Quid autem super hoc vestrae placuerit maiestati, per fidelem et familiarem clericum nostrum Ricardum Barre Luxociensem archidiaconum, quem ob hanc causam ad vestram destinavimus praesentiam, vestra nobis significare velit dignatio. "Fredericus Dei gratia Romanorum imperator, semper Augustus, karissimo fratri Henrico illustri regi Angliae salutem et dilectionem. "Noveris laudabile propositum tuum, quod te suscepisse suggeris ad servitium Dei faciendum, nobis plurimum complacere; unde ad illud servitium perficiendum tibi consilium et auxilium in Christi nomine promittimus, forumque victualium tibi et illus qui tecum ad Dei honorem militabunt, prompta voluntate et prono desiderio, Deo cooperante, secundum petionem tuam providebimus, maxime autem in societate karissimi amici nostri Philippi regis Francorum, et ea durante gratia qua vos invicem intelligimus associatos. "Glorioso et potentissimo principi Chursae Angeli, Dei gratia Romanorum impoeratori, semper Augusto, a Deo coronato, Henricus eadem gratia rex Angliae, dux Normanniae et Aquitanniae, et comes Andegaviae, gaudium et gloriam cum salute sempiterna. "Quoniam imperii vestri potentiam amplissimam ad defensionem fidei catholicae et ad honorem Christiani nominis credimus et confidimus specialiter et laudabiliter invigilare, non immerito gloriae vestrae ea significanda duximus, quae ad sacrosanctae ecclesiae honorem et exaltationem divina providentia, in regno nostro, et in regno karissimi nobis Philippi illustris regis Francorum voluit operari. Imperatoriae itaque notificamus maiestati nos et praenominatum illustrem regem Francorum proceresque utriusque regni innumera bellatorum multitudine signaculum crucis suscepisse et propositum firmasse, ut omnipotenti Deo serviamus ad confusionem inimicorum Sanctae Crucis in Sancta Terra Ierusalem, ut nostrae humilitatis interventu terra illa eliminata paganorum spurcitia pristinum decorem et debitum spendorem Deo annuente recipiat. Quod quoniam in omni nostro proposito et maxime in famulati Dei omnipotentis excellentiae vestrae consilio praemuniri volumus et iuvari, attentius exoramus quatinus oculos maiestatis vestrae ad nos et ad principes, et ad alios qui Deo duce nobiscum militabunt reducatis, nobisque sumlimitas vestra securum et quietum transitum et victualium copiosum mercatum in terris et provinciis nobilissimo imperio subiacentibus liberaliter et benigne provideat, ad honorem Dei omnipotentis et gloriam vestri nominis et ad imperii securitatem, quam de pacifico ingressu nostro et de transitu innocuo praestare parati sumus, prout Ricardus Barre Luxoviensis archidiaconus, clericus noster fidelis et familiaris, eminentiae vestrae ex parte nostra plenius exponet. "Rogavit nobilitas tua ut nostri imperii consilium et auxilium haberet in servitio Dei omnipotentis contra Sarracenos, et ut securum haberes transitum, per loca imperii transiturus. Ad quod respondemus: -- Propositum tuum bene placitum est Deo et imperio nostro, quoniam laudabile est, et quod omnes Christiani laudare debent et adiuvare. Ideoque prudentiae tuae et probitati agratulantes, tibi et his qui in comitati tuo venturi sunt securum transitum et copiosum concedimus mercatum, secundum formam litteris tuis insertam, unde ad praesentiam tuam mittimus Constantinum et Nicholaum, ministros sacrii palacii, ut tecum tractent de securitate et forma pacis servandae imperio, et, si eam praestiteris securitatis formam quam ipsi portant, centis milies bene veneris sicut alter dominus et socius imperii; et tu cum toto comitatu tuo fideliter consilio imperii instructus eric qualiter insidias Turcorum debeas declinare, et qua cautela eos possis invadere et expugnare. "Venerabili et karissimo fratri Belae, Dei gratia Hungariae, Dalmatiae, Croatiae, Ramaeque regi, Henricus eadem gratia rex Angliae, dux Normanniae et Aquitanniae, et comes Andegraviae, salutem et sinceram dilectionem. "Quoniam iam pridem intelleximus regiam vestram nobilitatem Deo et sanctae ecclesiae plurimum esse devotam, excellentiae vestrae significare volumus, nos et karissimum amicum nostrum Phillipum regem Francorum multosque proceres utriusque regni nobiscum ad honorem Dei et ad Ipsius servitium signaculum sanctae crucis suscepisse, ad hoc maxime aspirantes ut civitas sancta, quae quondam domina gentium hodie sedet in tristitia, nostrae humilitatis obsequio, Deo tamen operante et cooperante, ad pristinum statum et ad deibtam regni dignitatem revertatur. Et quoniam in tanto proposito vestro consilio et auxilio et providentiae inniti volumus et desideramus, rogamus attentius quatinus securum transitum per regnum vestrum et terras ei cohaerentes nobis et fidelibus nostris preparare benigne et liberaliter velitis, necnon et forum victualium nobis sifficiens locis oportunis, ad honorem Dei et vestrum et regni vestri securitatem, nobis liberalitas vestra faciat provideri. Beneplacitum sane vestrum de hac petitione et de aliis quae Ricardus Barre Luxoviensis archidiaconus clericus noster familiaris et fidelis ex parte nostra vobis proponet, per eundem nobis si placet significetis. "Venerabili amico suo et fratri karissimo Henrico, Dei gratia illustri regi Angliae, duci Normanniae et Aquitanniae, et comiti Andegaviae, Bela eadem gratia Hungariae, Dalmatiae, Croatiae, Ramaeque rex, diu et felicior regnare. "Certissimum habeatis quod ragiae magnificentiae propositum collaudamus et approbamus, quoniam discretionis vestrae et probitatis diligentia et sollicitudinis interventu, sicut credimus et confidimis, ecclesia Dei et Terra Sancta desolata solatium percipiet, et laudabile subsidium, ad honorem Dei et gloriae vestrae perpetuum incrementum. Nos itaque gaudio magno gaudentes, quod de proximo speramus et expectamus oportunitatem vobis serviendi et vos honorandi, regiae vestrae magnificentiae vires et opes regni nostri exponimus, vestramque petitionem obviis manibus et hilari mente excipientes, mercatum victualium et opiam prout regionis ubertas per Dei misericordiam proventura poterit sustinere, benigne et devote concedimus et promittimus." Circa dies istos Gaufridus de Liziniaco quendam familiarissimum Ricardi comitis Pictavorum structis insidiis interfecit. In ultionem tanti delicti comes provocatur ad arma, sed, susceptae crucis non immemor, hominibus Gaufridi crucis signaculo volentibus insigniri pepercit, in ore gladii trucidavit non paucos, in deditionem plura castella suscepit. Gaufridus regis Anglorum fultus auxilio simul et pecunia, sicut dicitur, comiti restitit, sed parum profecit. Hac de causa comes animum suum alienavit a patre. Comes transitum faciens in Vasconiam, comitis Sancti Egidii lacessitus iniuriis, intra breve temporis spatium copiis Brebantinorum vallatus prope Tolosam castella subiugavit xvii. Rex autem Francorum, ferens indigne suod comes Pictavorum Ricardus regnum suum hostiliter impugnaverat, eo non diffidato nec certiorato, castellum Radulfi de Doloribus in Biturica situm xvi kalendas Iulii intravit latenter; ad faciendam sibi fidelitatem omnes inhabitantes coegit. Quod ignominiosum principi tanto videtur fuisse, praesertim cum rex Anglorum, post susceptionem crucis transfretaturus in Angliam, regi Francorum totius terrae suae custodiam reliquisset, et ipse bona fide suscepisset custodiendam. Subinde rex Francorum castellanos quosdam, Anglorum regi subiectos, in suam partem tam minis quam promissis attraxit. Quod audiens rex Anglorum, circa festum Sancti Iacobi transfretavit. Infinitum congregavit exercitum Anglorum, Marchionum, Walensium, et Armoricanorum. Sed omnes hos intra Normanniam in intoriis habitantes, et infra Franciam irruptiones facere plurimum affectantes, multi diebus compescuit. Tandem habitum est inter reges colloquium inter Gisortium et Triam xvii kalendas Septembris, quod per triduum protractum est. Cum autem ab invicem reges recesissent discordes, rex Francorum arborem quandam, Gisortio vicinantem, sed intra fines Franciae radicatam, praecepit incidi. Rex autem Anglorum in crastino recedens Gisortio, transitum etiam habens per Vernonem, Franciam intravit hostiliter, et usque Meduntam omnia demolitus est. Post subactam Ierusalem, in exaltatione Sanctae Crucis, pro liberatione Guidonis regis Ierusalem et pro liberatione Theodorici magistri militiae Templi, Eraclius patriarcha Ierosolimitanus et Barisianus Neopolitanus, et Reginaldus dominus Sydoniorum Saladino reddiderunt Ierusalem, Aschalonam, et castellum quod dicitur Daron, et Gazam, et Galatididem, et Blancham Guardam, et Turrim militum, et castellum Arnoldi, et Petram Platam, et Neapolim, et Gibilinum, et Joppen. Convenit etiam quod unusquisque homo qui posset solvere Saladino v bizantia, et foemina quae posset solvere unum bizantium et dimidium, et puer qui posset solvere bizantium et dimidium, cruerentur a manibus Saracenorum, et conductum haberent ad transeundum usque Tyrum. Postmodum xx milia hominum ducti sunt in captivitatem apud Damascum. Et statim frater regis liberatus est, et post Pascha sequens liberatus est rex et magister militiae Templi. Buamundus comes Tripolitanus, xv diebus elapsis postquam capta fuit Ierusalem, proditione reus, amens factus est et expiravit. Prope dies istos litterae Saladino directae sunt in haec verba: "Fredericus Dei gratia Romanorum imperator et semper Augustus, et hostium imperii magnificus triumphator, Saladino praesidi Sarracenordum, quondam illustri exemplo Pharaonis fugere Ysraelem. "Devotionis tuae litteras multis retro temporibus ad nos destinatas super arduis negotiis, tibi quidem si fides verbis subfuisset profuturis, prout maiestatis nostrae decuit magnificentiam suscepimus, et epistolarum alloquis magnitudini tuae consulere dignum duximus. Nunc vero quia Terram Sanctam prophanasti, cui aeterni Regis imperamus imperio, in praeside Iudaeae, Samariae, Palestinorum, in tanti sceleris praesumptuosam et plectibilem audaciam debita anaimadversione decernere, imperialis officii sollicitudo nos admonet. Quamobrem nisi occupatam terram et omnia restituas, adiuncta satisfactione sacris constitutionibus pro tam nefariis excessibus taxata, ne minime legittimum videamur quaerere bellum, a capite kalendarum Novembris, evoluto anni spacio, terminum praestituimus, ad experiendam belli fortunam in campo Thaneos in virtute mirifice crucis et in nomine very Ioseph. Vix enim credere possumus hoc te latere quod ex scriptis veterum et in hystoriis antiquis nostri temporis factum redolet. Numquid scire dissimulas ambas Aethiopias, Mauritaniam, Persiam, Syriam, Parthiam, ubi Parthi Crassi nostri dictatoris fata sunt praematurata, Iudaeam, Samariam, Maritimam, Arabiam, Caldeam, ipsam quoque Egyptum, ubi, proh dolor! civis Romanus Antonius, vir insignis, virtute praeditus, citra nitorem temperantiae, et secus quam deceret militem a tanto culmine rerum emissum, minus sobriis Cleopatrae inserviebat amoribus? Nunquid etiam scire dissimulas Armeniam et innumerabiles alias terras nostrae ditioni subiectas? Norunt haec reges qui cruore gladii Romani sunt crebrius inebriati. Et tu quidem in ipsa rerum experientia Deo auctore intelliges quid nostrae victrices aquilae, quid iuventus quae fugam nunquam novit, quid procerus Bavarus, quid Suevus astutus, quid Franconia circumspecta, quid in gladio ludens Saxonia, quid Turingia, quid Westfalia, quid agilis Brebantia, quid nescia pacis Letaringia, quid inquieta Burgundia, quid Alpini salices, quid Spisania in amento praevolans, quid Boemia ultru mori gaudens, quid Boemia ultro mori gaudens, quid Bolonia suis feris ferior, quid Austria, quid Stricia, quid Bugrena, quid partes Illiricae, quid Leonardia, quid Tuscia, quid ancarictana Marcea, quid Venetus proretha, quid Spinanus nauclerus, denique qualiter dextera nostra, quam senio arguis effetam, gladio vibrare didicerit, dies illa plena laetitiae et iocunditatis et reverentiae, triumpho Christi praefixa, te docebit." In octavis Sancti Martini colloquium habitum est prope Bonmulins inter reges Francorum et Anglorum, quod procuraverat Ricardus comes Pictavorum. Cum ventum est ad colloquium proposuit rex Francorum quod ea quae post crucem susceptam ceperat Anglorum regi restitueret, et post, omnia manerent in eo statu quo fuerunt ante crucem susceptam. Rex Anglorum respondit, melius esse firmam pacem inire tam cleri quam baronum consilio, quam litem protrahere forte dampnosam. Quod audiens comes Pictavorum penitus contradixit; sibi quidem videbatur incongruum quod hac servata conditione Cadurem redderet, et totum comitatum, et alia multa de dominio suo, quae mille marcis vel amplius valebant per annum, pro feudo de Castro Radulfi et de castello de Hissoudin et Crazai, quae sua non erant dominia, sed erant de se tenenda. Transivit ad aliud comes Pictavorum, petens a patre suo quatinus sororem regis Francorum sibi daret in uxorem, et terram suam sibi velut haeredi suo faceret iuramento firmari. Quod et peti fecit per regem Francorum. Rex Anglorum respondit se nullatenus hoc facturum in tali statu, quoniam hoc potius videretur facere coactus quam spontaneus. Post haec comes Pictavorum, videntibus cunctis, hominagium fecit regi Francorum de toto tenemento patris sui quod pertinet ad regnum Franciae, salvo tenemento patris, quamdiu viveret, et salva fide quam patri debebat. Sicque finitum est colloquium, treugis prorogatis ad festum usque Sancti Hylarii. Ricardus Wintoniensis episcopus, cum sedisset annis xiv et xi septimanis, xi kalendas Ianuarii diem clausit extremum. Sepultus est autem Wintoniae. MCLXXXIX. "Exercitus Saladini confectus est ante Antiochiam. Princeps Antiochiae currit singulis diebus ante Halap. Margaritus cepit Iafam, et omnes Turcos interfecit qui erant in ea, scilicet quinque milia, et viii admiratos cepit. Cepit etiam Gibelet et omnes occidit. Dominus Mullae maior Saladino infestat Saladinum; dominus etiam Merendim. Cilif dominus de Baldac maior omnibus Turcis infestat Saladinum pro posse suo. Sciatis etiam quod Soldanus Iconii maritavit filiam suam silio Saladini, et Saladinus filiam suam filio Soladni, et bene notum est qualiter Kutepez filius Saladini interfecit uxorem suam filiam Soldani. Est autem certa et indubitabilis, sicut dicunt omnes, prophetia Danielis Constantinopolitani, quod eo anno quo Annuntiatio Domini in die Paschae continget Franci restaurabunt Terram Promissionis, et stabulabunt equos suos in palmacia de Baldac, et figent tentoria sua ultra arborem siccam, et lolium separabitur a tritico. Certissime quoque noveritis quod vadum inventum est in brachio Sancti Georgii. "Verum est nec celandum est quod Soldanus exosum habet imperatorem Constantinopolitanum, quia non solvit ex una parte quadringentas libras auri quas solebat ei solvere singulis annis postquam fuit imperator, et ex alia parte trecontas. Notate, fratres, verbum illud quod imperator Constantinopolitanus quandoque nobis dixit, quod oculus non fallitur. Aliud vobis dicimus per gratiam Dei, quod tot Turci capti sunt apud Sur, quod Turci duo vendebantur pro uno bizantio. Saladinus dixit quandoque in tentorio suo eustacio Patricii et Baliani, qui habebat uxorem regis Ierusalem, quod comes Tripolis tradidit et totam Terram Promissionis. Et sciatis quod apud imperatorem plus honoris exhibetur nuntiis Saladini in palatio quam omnibus aliis in summa dignitate locatis. Saladinus etiam tradidit omnes ecclesias Terrae Promissionis nuntiis imperatoris Constantinopolitani, ut in eis serviatur secundum consuetudinem Graecam. Nec est fides in aliquo Graeco etiamsi manu iuraverit. Noveritis quod Saldinus assensu imperatoris Constantinopolitani misit Constantinopolim ydolum suum, ut ibi publice adoraretur, sed per gratiam Dei captum est Tyrum. Nunc autem de novo publica fama est quod exercitus Saladini confectus est ante Antiochiam. "Verbum autem illud quod senex Graecus de Astraliz dixit domino Waltero Templario, unde caeteri Graeci offensi fuerunt, nunc implebitur, sicut dicunt, quod Latini imperabunt et dominabuntur in civitate Constantinopoli, quia scriptum est in porta aurea quae non fuit aperta ducentis annis retro, 'Quando veniet rex flavus occidentalis ego per me ipsam aperiar.' Sciatis quod Assen vir ille probissimus in veste imperiali toxicatus est. Imperator promisit Saladino centum galeas, et Saladinus ei dedit totam Terram Promissionis si imperator impedierit viam Francorum. Verissime vobis dicimus quod, si aliquis accipit crucem Constantinopoli, statim capitur, et in carcerem mittitur. Haec est autem prophetia et astronomia Turcorum, quod infra hoc triennium una pars Turcorum gladio peribit, altera fugiet ultra arborem siccam, tertia vero baptizabitur. Scimus autem quod Saladinus nullum Turcorum invenit qui audeat aedificare in Terra Promissionis, vel familiam suam inducere, propter timorem venientium Francorum. Die dominca qua recessit de Constantinopoli venerunt certi nuncii, quod exercitus Saladini confectus est ante Antiochiam, et capti sunt frater Saladini et filius eius. Ipsa autem die qua recessi praecepit imperator eliminari omnes Latinos ab omni imperio suo. Et sciatis quod per gratiam Dei de terra Iconii sunt boni Erminii quinque milia, et xxv admirati, parati ire cum Francis ad defensionem Christianitatis, et liberationem terrae in qua natus et mortuus est Dominus Iesus Christus." "Cantuariensi archiepiscopo Cunradus filius marchionis de Monte Ferrario salutem. "Turbantur elementa et catholicae fidei derogatur, cum Ierosolimitana sedes apostolicae sedi subtrahitur. Nam sicut ex quatuor sedibus machina creditur elementis constare, sic a quatuor sedibus apostolica fulgente orthodoxorum fides ferebatur gubernari. Sed cecidit Alexandrina, et flos eius penitus dessicatur. Periit Ierosolimitana, et Christianorum inhertia a Sarracenis vilissime pertractatur, quia loca sacra facta sunt prophana. Foedant nameque Dominicum sepulchrum, destruunt Calvariae locum, nativitatem contempnunt, et Virginis Mariae sepulchrum de valle Iosaphat eradicarunt. Antiochena quidem sedes in extremis laborare dinoscitur. Constantinopolitana quippe Romanae sedi nullam exhibet reverentiam: maximam quippe capitis diminutionem sedes patitur apostolica, cum civitates et libertates amittit, et suo iure privatur. Amisit quippe ramos, quomodo fructus portabit? Haec autem omnia Christianorum desidia noscuntur evenisse. Sed eminentia mala Christianorum cordium debent penetrare archana. Lugenda et lamentanda est Ierusalem civitas sancta, quae suis est expoliata cultoribus. Habitatores eius peccatic soluto, longe a regno sun eiecti. Muri Ierusalem viduati sunt de heremitis habitatoribus suis. Deus quasi malorum nostrorum pullulatione secessit, et Mahumet successit, et ubi Christus per constitutas dici et noctis horas deprecabatur, nunc Mahumet excelsa voce laudatur. Quae autem et quanta pro Christianorum salute in Tyro sustinuerim, satis clementiae vestrae credo propalatum. Et quia Tyrum conservavi et conservo, Guidoni de Lisigniaco quondam regi, et magistro Templi, et cismarinis magnatibus molestum est et inportabile, et meo invident et derogant nomini, et per se et suos iuvamina omnia subtrahere, et quod gravius est elemosinam regis Angliae Templi magister subtraxit. Unde Deo et vobis conqueri cum lacrimis non desisto. De Hospitalariis vero Deo et vobis gratias uberes expono, qui bene incipientes in eadem perseverant, et ultra elemosinam regis Angliae de propriis plusquam octo milia brabantinorum in obsequio Tyri expendidere. Vestrae igitur non desisto supplicare paternitati quatenus calamitatum Ierusalem misereri dignemini, ut reges confortetis, populos commoveatis, ut patrimonium Iesu Christi vendicetur, expulsi et exhaereditati in integrum restituantur, captivorum vincula solvantur, et terra sacratissima Salvatoris pedibus calcata, vestra potentia vestroque pio eloquio de paganorum potestate liberetur. Praesentium quidem latores, magistrum Bandanum nomine providum cancellarium meum et secretarium ac fidelem, et Iohannem probum militem et michi familiarem, ad vos transmitto, quos speciales meos legatos cognoscatis, quibus in hiis quae pro me vobis dixerint tanquam praesens loquerer credere non dubitetis. Exoro etiam, ut auxilia et consilia vestra pietatis intuitu, et mei contemplatione, eis tribuere dignemini. Data Tyro, xii kalendas Octobris." xiii kalendas Aprilis, capitulo Lundoniae litterae directae sunt in haec verba: "Baldewinus Cantuariensis archiepiscopus dilectis filiis Radulfo decano et capitulo Lundoniae salutem et benedictionem. Variis occupationibus detenti, et praecipue ut pax inter reges Anglorum et Francorum reformetur, et pro subventione crucis Christi, quae ab Eius inimicis detinetur, in partibus cismarinis moram facimus. Nolentes autem ut hac occasione ecclesiis in provincia nostra pastoribus destitutis minus provideatur, mandamus vobis, et districte praecipimus quatenus viii de concanonicis vestris sanioris et melioris consilii ad nos mittatis, ut sint coram nobis in Normannia in Dominica qua cantatur 'Isti sunt dies,' cum litteris ratihabitionis capituli vestri, ad eligendum vobis per Dei gratiam pastorem idoneum. Valete." "Henricus rex Angliae Radulfo decano et capitulo Lundoniae salutem. Mando vobis quod ad mandatum venerabilis patris nostri Baldewini Cantuariensis archiepiscopi et cari et fidelis mei Rannulfi de Glanvilla faciatis viii canonicos ecclesiae vestrae, quos ad hoc magis idoneos esse videritis, ad me venire ubi fuero die Dominica qua cantatur 'Isti sunt dies,' cum litteris capituli vestri de ratihabitione super hoc quod ipsi fecerint de episcopo eligendo ad ecclesiam vestram." Harum auctoritate litterarum transfretavit decanus, et cum eo pars capituli magna. Qui venientes in Normanniam moram fecerunt per septimanas fere xiv. Post Pascha sequens inter reges Francorum et Anglorum et comitem Pictavorum bis habitum est colloquium prope Feritatem Bernardi. Sed ad ultimum post longos tractatus inimici recesserunt abinvicem. Rex Francorum et comes, copiis undique congregatis, intra paucos dies Feritatem praedictam, Montem Fortem Baalum, Bellum Montem, factis irruptionibus occupaverunt. A municipalibus circumquaque comiti fit deditio castellorum. Gaufridus de Meduana, Gwido de Valle, Radulfus dominus Fulgeriarum, transfugerunt ad comitem. Rex Anglorum intra Cenomannim resedit, non archiepiscoporum, non episcoporum, non baronum, non familiarium consiliis adquiescens. Quod ut intellexerunt rex Francorum et comes, arma moverunt, tamen in proposito non habentes urbem obsidione vallare. Quod forte reputans rex Anglorum, mente consternatus, licet proceres plurimos, armatorum multitudinem tam equitum quam peditum, anomis etiam universorum ad resistendum paratos haberet, Cenomannim refertam omni genere victualium dereliquit. In crastino Sancti Barnabae vehemens ignis a parte regis Anglorum iniectus intra modicum temporis suburbana consumpsit. Rex Francorum et comes Ricardus muris appropinquantes portas invenerunt apertas, et intra maiorem ecclesiam sollempni processione recepti sunt; inhabitantibus tam clero quam populo repromiserunt omnem et servaverunt indempnitatem. Intra domos regias quae repererant comederunt et biberunt, sed non dico quod inebriati sint. Turris constructa prope portam quae respicit ad aquilonem, circa decimum diem mandato regis Anglorum regi Francorum est reddita. Tandem pax inter tantos principes consilio magnorum reformata fuit in hunc modum: "Anglorum regi restituentur omnia, tam Castrum Radulfi quam alia post crucem susceptam ablata, scilicet intra Bituricam provinciam; regi Francorum numerabuntur xx milia marcarum, expensarum nomine quas fecerat circa castellum Radulfi." Facta sunt autem haec in vigilia apostolorum Petri et Pauli, scilicet inter Turonim et Azai. Postmodum rex Anglorum hominagium fecit regi Francorum. Quicquid etiam in Arvenia vel ipse vel antecessores sui possederant, quietum clamavit regi Francorum. Ecce rex Anglorum Henricus, qui tot populos viriliter edomuerat, qui victoriam semper reportaverat a inimicis, proh dolor! iuxta prophetiam Merlini, maxillis suis dari fraenum cognoscere potuit, dum quod praedecessores sui tenuerant haereditabiliter in Arvernia dominio subiecit alterius, dum transfugas suos Galfridum de Maduana, Guidonem de Valle, Radulfum de Filigeriis, intra sinum habitatnes Armoricum, qui sinus transitum facientibus a Britannia versus Franciam se pacificum et comeabilem offerebat, vitatis finibus Normannorum, in lignantiam et potestatem filii sui Ricardi, vellet nollet, transire concessit. Circa dies istos, die festo Sancti Georgii, Fredericus imperator Romanus, loca passionis Dominicae visitaturus, peregrinationis iter arripuit apud Reinesburgum, transitum per Hungariam et Bulgariam, sicut proposuerat, habiturus. Rex Anglorum Henricus, cum regnasset annis xxxiv, additis xx septimanis et octo, diebus etiam quinque, garvi tactus incommodo, lecto decubuit, et in octavis Apostolorum diem clausit extremum apud Chinonem. Sepultus autem est apud Fontem Ebraldi. Turonensis, Treverensis archiepiscopi celebraverunt divina. Ricardus comes interfuit. Tumulum regis superscriptio brevis exornat: "Sufficit hic tumulus cui non suffecerat orbis, Res brevis est ampla cui fuit ampla brevis." "Rex Henricus eram, mihi plurima regna subegi, Multiplicique modo, duxque comesque fui: Cui satis ad votum non essent omnia terrae Climata, terra modo sufficit octo pedum. Qui legis haec pensa discrimina mortis, et in me Humanae speculum conditionis habe. Quod potes instanter operare bonum, quia mundus Transit, et incautos mors inopina rapit." Matildis ducissa Saxoniae tertio idus obiit. Circa dies istos a partibus aquilonis naves plurimae sulcantes mare Britannicum foedus inierunt cum Anglis quos apud Dertesmu reppererunt. Itaque communi consilio xv kalendas Iunii se pelago commiserunt, cum essent naves xxxvii oneriferae multum, et hominum multorum capaces. Postque varios rerum eventus iii kalendas Iulii venerunt Ulixibonam. Rex autem Portugalensis intelligens quod naves essent refertae tam hominibus quam armis ad pugnandum ydoneis, et omni genere victualium munitissimae, supplicavit ut ei venirent in auxilium, ad subiugandam civitatem quandam nomine Silviam, quam Silvius Eneas construxerat, et de nomine suo vocaverat Silviam, conferens eis in adiutorium xxxvii galeas et alias naves quae sagittariae nuncupantur quamplurimas, et pactum iniit cum eis tam ipse quam tres episcopi sui praetito sacramento, quod quicquid vel auri vel argenti vel victualium civitate subacta possent adquirere, suos in usus redigerent, et solam urbem regis potestati subigerent. Ab Ulixibona recedentes xvi kalendas Augusti Silviae portum intraverunt; impulsis ad terram navibus, fixisque tentoriis, urbem obsidione vallarunt munitam turribus, sicut dicitur, circiter quadraginta; numerus erat Christianorum ad pugnam praeperatorum tria milia quingenti. Tertia die sequenti muris appropinquantes insultum fecerunt acerrimum, suburbium irruperunt, fontem etiam duplici muro circumdatum, habentem barbarcanam novem turribus circumseptam, a quo fonte cives sustentabantur ne siti perirent, obstruxerunt terra, fimo, lapidibus. Gentiles, aquae penuria laborantes, animo consternati sunt. Princeps civitatis, vocatus Alcad, regem adiit Portugalensem, qui cum exercitu supervenerat sed Christianis nullum praestabat auxilium, regique tam sui quam civitatis fecit deditionem, ignorantibus Christianis. Subacta fuit civitas viii idus Septembris plusquam sexaginta milibus virorum ad pugnam aptorum referta. Qui gladio corruentes orcho transmissi sunt, tredecim milibus utriusque sexus inventis superstitibus, qui de suo secum nec quid minimum asportantes, sed eiusdem generis pannis in signum servitutis induti versus Sibiliam transmigrandi plenam receperunt securitatem. Sic virtute Dei Patris omnipotentis sine dampno Christianorum triumphatam est de paganis. Civitate tandem sordibus et ydolatriis emundata, die Nativitatis beatae Mariae Portugalensis episcopus Macomeriam in honore baetae Virginis dedicavit, praeficiens ibidem episcopum qui de partibus Flandriae causa peregrinationis advenerat. Ricardus comes Pictavorum dispositis omnibus quae tam ad pacem quam securitatem Aquitaniae vel Andagaviae vel Thuroniae seu Cenomanniae spectare potius videbantur, a morte patris septimanis tribus emensis, intravit Normanniam, et apud Sagium Cantuariensem, Rothomagensem, invenit archiepiscopos. Sed, quia post crucem susceptam arma moverat contra patrem, a praedictis archiepiscopis beneficium absolutionis promeruit. Inde Rothomagum veniens, ab archiepiscopo Rothomagensi tam ensem quam vexillum de ducatu Normanniae, proceribus multi praesentibus, in ecclesa Beatae Virginis ante maius altare presentibus, in ecclesia Beatae Virginis ante maius altare suscepit, et inde tendens in Angliam apud Wintoniam in Assumptione Beatae Virginis sollempni processione receptus est. Alienor regina, quae per annos plurimos artae fuerat deputata custodiae, statuendi quae vellet in regno potestatem accepit a filio. Datum siquidem est in mandatis regni principibus, et quasi sub edicto generali statutum, ut ad reginae nutum omnia disponerentur. Itaque diebus istis propheticum illud venit in lucem quod ambiguitate verbi latuerat: "Aquila rupti foederis tertia nidificatione gaudebit." Aquila siquidem appellata quoniam duas alas expandit super duo regna, tam Francorum quam Anglorum. Sed a Francis propter consanguinitatem disiuncta fuit per divortium, ab Anglis vero per custodiam carceralem a thoro viri segregata fuit; custodiam dico sedecim annis continuatam. Sic "Aquila rupti foederis" utrobique. Quod autem additum est, "tertia nidificatione gaudebit," sic potes intelligere. Primogenitus filius Alienor reginae Willelmus aetate puerili decessit; Henricus filius reginae secundus sublimatus in regem, hostiliter congressurus cum patre, naturae debitum solvit. Ricardus filius tertius tertia nidificatione notatus maternum nomen in singulis intendebat extollere. Qui quoniam patri restitit, et Francorum Normannis semper adversantium partes fovere non minimum videbatur, nominis sui famam apud bonos et graves viros denigratam attendit. Sed ut tantos excessus redimeret, matri suae quam poetrat honorem exhibere curavit, ut in obsequio materno quod in patrem commiserat deauratum omnibus appareret. Galfridus Heliensis episcopus, cum sedisset annis xiv additis septimanis xlv, diebus etiam tribus, xii kalendas Septembris Wintoniae rebus humanis exemptus est. Qui quoniam intestatus decessit, eius bona confiscata sunt universa. Pecuniam numeratam habebat repositam tria milia marcarum argenti, ducentis marcis praedicto numero superadditis. Supellectilis suae numerus tam in auro quam in argento, tam in equis quam in vestibus preciosis, tam in blado quam in instauramentis, in inmensum excrevit. Equos Henrici regis, quos in stabulis abbatiarum Alienor regina deputatos audivit, erogatione pia distribuit. Vicecomitum, forestariorum, rapacitates gravi poenarum cohibuit interminatione. Ad vocationem archiepiscopi Cantuariensis ecclesiae suffraganei Lundoniae convenerunt iii nonas Septembris, ad coronationem novi regis. Convenerunt etiam abbates et conventualium ecclesiarum priores. Mater comitis Alienor regina de vocatione comitum, baronum, vicecomitum, fuit sollicita. De numero vel nominibus episcoporum duximus supersedere. Cantuariensis, Rotomagensis, Treverensis, Dublinensis, archiepiscopi de diversis partibus convenerunt. Comes itaque Pictavorum Ricardus haereditario iure promovendus in regem, post tam cleri quam populi sollempnem et debitam electionem, involutus est triplici sacramento, scilicet quod opem impendet pro viribus, ut ecclesia Dei populusque Christianus veram pacem optineat, quod interdicet omnibus rapacitatem, quod in iudiciis aequitatem praecipiet et misericordiam. Cantuariensis archiepiscopus celebravit divina. Quia vero tunc temporis Lundoniensis vacabat ecclesia, Radulfus de Diceto Lundoniensis ecclesiae decanus tam in oleo sancto quam in crismate ministravit archiepiscopo. Sollempnibus expletis in plenitudine magna diviatiarum et deliciarum et profusioribus semper obtinuerant, ab alienigenis interrumpitur. Occisi sunt aliqui Iudaeorum, plurimi spoliati, domus eorum pro maxima parte flammis exustae, synagogae datae dedecori. Quod quia de nocte factum est, nec ad scientiam regis potuit pervenire, qui vel essent tanti facinoris incentores vel aodiutores, ultio dilationem accepit. Ricardus rex Anglorum, ut promotionis suae primorium Domino consecraret, primum et praecipuum iudicavit Cisterciensibus, singulis annis ad capitulum generale de diversis terrarum spatiis convenientibus, centum marcas annuas assignare. Quod vero statuit imaginis suae signaculo communivit. Habitus est generalis conventus iuxta dispositionem regis et archiepiscopi xvii kalendas Octobris apud Pipewelle, ut de consilio vacantium per Angliam ecclesiarum haberetur tractatus. Ricardus igitur Heliensis, canonicus Lundoniensis ecclesiae, Lincolniensis decanus, archidiaconus Heliensis, domini regis thesaurius, ad Lundoniensem ecclesiam; Godefridus de Luci, Sancti Martini Lundoniae decanus, ad Winstoniensem; Hubertus Walteri, decanus Eboracensis, ad Saresbiriensem; Willelmus de Longo Campo, domini regis cancellarius, ad Heliensem electi sunt episcopi. Decanus et canonici Lundonienses, ut eligerent episcopum, ad mandatum regis patris transfretaverunt. Qui redeuntes in Angliam expensarum nomine lx marcas receperunt a fisco. Treverensis archiepiscopus, in Anglia moriens, apud Sanctum Andream supeltus est Norhamtoniae. "Domino papae Theobaldus praefectus et Petrus Leonis saltuem. "Rex Ierusalem, Templarii, Hospitalarii, archiepiscopus Pisanorum, et plures Pisani iv die in fine Augusti, contra voluntatem domini marchionis et archiepiscopi Ravenensis ecclesiae aliorumque Christianorum, Acram in obsidione devenerunt. Qui advenientes ita forti manu civitatem circumsederunt quod nullus Saracenorum ingredi poterat vel exire. Exinde tertia die post, Saladinus adveniens in manu vehementi et brachio extento, in fratrem regis et Hospitalarios insultum faciens, illorum acies ita coangustavit, ut intrantibus civitatem et exeuntibus viam patafaceret. Christiani vero nostri nimio pavore perterriti parumper cesserunt, et in cacumine montis vicini se receperunt. Saladinus vero cum centum milibus militum eos intra montem, quo exire non poterant, circumclusit; rex vero Ierosolimitanus, videns se ab hostibus undique circumventum, Tyrum ad dominum marchionem et archiepiscopum et alios milites, quibus factum eius displicuerat, legatos transmisit, deprecans ut ad facti sui imperitiam respectum non haberent, sed quia anguistiae ei erant undique incontinenti subvenirent. Marchio vero depressioni Christianitatis compatiens, cum archiepiscopo cum mille militibus et cum xx milibus perditum in auxilio Christianorum vii die in fine Septembris per aquam devenerunt. Saladinus vero, in adventu eorum pavescens, per unum miliare in pede cuiusdam montis se retro recepit. Quarta vero die mensis Octobris intrantis, bellum contra Sarracenos inivimus. Rex cum Hospitalariis et Francigenis aciem unam constituerunt. In secunda acie fuit dominus marchio, et archiepiscopus Ravennensis, et nos cum eis. In tercia fuerunt Antegranus, et Pisani, et Theutonici. Et in tentoriis remanserunt frater regis et Iacobus de Avennis. Nos insimul collecti constituimus nobiscum quatuor milia militum habentes centum milia peditum. Saladinus autem habebat contra nos centum milia militum. Nos autem signo sanctae crucis armati, circa horam diei tertiam bellum inchoavimus, et, Deo partem nostram fovente, usque ad tentoria sua illos fugantes in ore gladii secuti sumus, et vii acies Saracenroum turpiter confringendo deturbavimus: filium Saladini nomine Baldewinum mortificavimus, Tacaldinum fratrem Saladini ad mortem vulneravimus, et illum iam mortuum pro certo reputamus. Quinquies centum de militibus Saladini interfecimus praeter praedicta. Dum ita contra Saladinum pugnaremus quinque milia militum a civitate exierunt, et in nos insultum ex inproviso fecerunt. Saladinus vero videns suos coadiutores ita nos pene aggredientes, vires suas in nos acuit. Nos vero ex utroque latere angustiati Saladinum sustinendo, alios viriliter debellando, vellent nollent, nos in tentoriis recepimus. Magister tamen Templariorum et plures de nostris eodem die sunt interfecti." "Philippus Dei gratia Francorum rex amico et fideli suo ac fratri Ricardo regi Anglorum salutem et dilectionis sinceritatem. "Noverit vestra dilectio quod ad subventionem terrae Ierosolimitanae nostrum hanelat et fervet propositum, Deoque nostrum in Ierosolimitanis partibus exhibere servitium votis affectamus plenissimis. Sane dudum de verbis vestris, et ad praesens de vestrorum relatione nuntiorum intelleximus, quod propositum et voluntatem habeatis eundi Ierusalem. Voluntatem igitur vestram et propositum super hoc nuntiis nostris praesentium latoribus vice nostro assecurari faciatis, nosque per litteras vestras patentes super hoc certificetis. Idem vero nuntii nostri super hoc vobis securitatem paestabunt, vobisque nostras tradent litteras patentes. Actum ab incarnatione Domini mclxxxix anno, mense Octobri." Wintoniensis, Saresbiriensis electi, consecrati sunt apud Westmonasterium in capella Sanctae Katerinae xi kalendas Novembris. Iohannes Anagniensis, tituli Sancti Marci presbiter cardinalis, apostolicae sedis legatus, applicuit apud Doveram xii kalendas Decembris. Interdictum est ei die sequenti per reginam Alienor ne procederet, quoniam citra conscientiam regis regnum suum intraverat. Substitit igitur ibi non absque taedio per xiv dies sumptibus archiepiscopi. Pax interim reformata fuit inter archiepiscopum et monachos suos praesente rege, praesentibus episcopis, abbatibus, clero, baronibus et populo multo, iii kalendas Decembris. Convenit enim quod in capella de Hakentune non ministrabitur per canonicos, sed per unum solummodo sacerdotum; non habebit capella baptisterium vel cimiterium. Prior etiam, quem archiepiscopus citra conscientiam conventus instituerat, institutioni suae cessit. Quod legatus audiens gravissimum habuit, quoniam ob pacem reformandam venerat; sed tamen permissu regis Cantuariam veniens sollempni processione receptus est, bis ibi pernoctans. Rex Scotiae Willelmus veniens Cantuariam, duces habens itineris Eboracensem electum, Loncolniensem episcopum, hominagium regi fecit, gratiam in oculis regis invenit, numeraturus decem milia marcarum ad hoc, ut omnia tenementa sua, ligantias etiam hominum suorum, quas de condicto nostro regi facere repromiserant, in sua potestate reciperet. Iohannes comes Moritolii frater regis, coram rege, coram legato, coram episcopis, gravem querelam deposuit, quod archiepiscopus post appellationem factam ad sedem apostolicam totam terram suam sub interdicto concluserat, quoniam filiam Willelmi comitis Gloucestriae duxerat in uxorem. Quod audiens legatus appellationem suam confirmavit, et terram suam relaxavit ab interdicto. Si promissionibus pecuniarum infra spatium iv mensium novo regi factis, et cautione fideiussoria roboratis, in anno saltem sequenti, sequens numeratio responderet, Ricardus rex Anglorum universas praedecessorum suorum supergrederetur divitias. Qui cum de regni dispositione pauca cum paucis tractasset apud Doveram xix kalendas ianuarii transfretavit, navem exiens ipsa die prope Gravelinges. Willelmus de Magnivilla, comes tam Essexiae quam Albernarlae, viam universae carnis ingressus est xviii kalendas Decembris. Circa dies istos Willelmus rex Siculus, gener regis Anglorum, absque legitima sobole moriens Tancredum genere sibi propinquum habuit successorem regni. A tempore crucis sesceptae decimatio generalis rerum mobilium, facta per Angliam ab subventionem terrae Ierosolimitanae, tam clerum quam populum exactione violenta perterruit, sub elemosinae titulo vitium rapacitatis includens. "Philippus Dei gratia Francorum rex, et Ricardus eadem gratia rex Angliae, dux Normanniae et Aquitaniae, et comes Andegaviae, omnibus fidelibus ad quos litterae istae pervenerint, in Domino salutem. "Noverit universitas vestra quod inter nos firmiter convenit, et de consilio praelatorum ecclesiae et principum terrarum nostrarum disposuimus, ut iter Ierosolimitanum, ducente Domino, simul perficiamus, et uterque nostrum alteri bonam fidem et bonum amorem se servaturum promisit: ego Philippus rex Francorum, tanquam domino meo et amico. Statuimus itaque, ut omnes cruce signati in terris sub nostra potestate constitutis, infra octavas Paschae vel nos praecedant, vel in termino illo nobiscum eant, nisi de voluntate et conscientia nostra remanserint. Si vero aliqui aliter remanere praesumpserint, et personae excommunicationi, et terrae eorundem subicientur interdicto auctoritate praelatorum terrarum utriusque nostrorum. Volumus etiam, statuimus et praecipimus, et qui terris nostris praeerunt, si opus fuerit, mutua sibi subventione succurrant. Eorum autem bona qui iter Ierosolimitanum vel nobiscum, vel ante nos arripuerint, ita illaesa et intacta permaneant tanquam nostra propria. Et si quis eis iniuriam irrogaverit, iusticiarii et bailivi nostri faciant emendari, quantum de iure poterint secundum consuetudinem terrarum nostrarum. Si vero aliquis in aliqua terrarum nostrarum guerram movere praesumpserit in absentia nostra nobis, vel alicui de terris nostris, et ad iustitiam se non offert, primo excommunicetur, et post excommunicationem nisi infra xl dies forisfactum suum emendaverit, decernimus ut ipse et haeredes eius inperpetuum exhaeredentur. Feudi autem illius qui per forisfactum suum exhaeredatus fuerit transeant in proprietatem et dominium propinquioris domini a quo foedi movebunt. Praeterea quicumque in aliqua terrarum alterutrius nostrum forisfecerit, et forisfactum emendare noluerit, in terra alterius non receptetur. Et si inventus fuerit, iustitiariis terrae illius in qua deliquit reddatur. Ad haec autem quae supradiximus observanda, iusticiarios et bailivos nostros sibi invicem volumus et praecipimus teneri et obligari usque quam nobis praestiterunt. Acta sunt haec xxx die Decembris apud Nononcurt." Haec quidem constitutio generalis inter duos reges habita, quoniam inita fuit die sabbati, sicut asserunt homines, non obtinuit firmitatem, sed aliud usque tempus die festo Sancti Iohannis Bapistae sequenti, scilicet die Dominica, peregrinationis initium Domino consecravit. "Alexander papa iii Ricardo Elysensi archidiacono. Audito laudabili multorum testimonio, quod scientia litterarum et honestis moribus sis adornatus, tibi de consueta clementia et benignitate sedis apostolicae indulgemus, ut si aliqua ecclesia, annuente Deo, te ad beneficium vel dignitatem quamlibet vocaverit, non obstante quia non es de legitimo matrimonio natus, libere valeas ad beneficium vel dignitatem assumi." MCCX. Ricardus Lundoniensis, Willelmus Elyensis, electi pridie kalendas Ianuarii consecrati sunt apud Lamchedam. Lundoniensis episcopus in Epiphania Domini, concurrentibus episcopis multis ad diem festum intronizationem suam in apparatu magno sollempnem effecit. Tunc demum ad notitiam suam et episcoporum pervenit, violatum fuisse sepulcrum Galfridi praedecessoris sui, quoniam anulus pontificalis, quem sepulturae traditus habebat in digito, fuerat latenter subtractus. In pulpitum igitur ascendentes episcopi violatores tam facientes quam consentientes sub anathemate concluserunt. Baldewinus Cantuariensis archiepiscopus peregre profecturus, de communi consilio suffraganeorum suorum vices suas episcopo Lundoniensi Ricardo commisit. Rofensis episcopus, ab antiquo vicarius archiepiscopi, tam in territorio Cantiae quam in ecclesiis maneriorum archiepiscopi curam pastoralem suscepit. Multi per Angliam, tendere Ierosolimam properantes, prius in Iudaeos insurgere decreverunt quam invaderent Sarracenos. Igitur viii idus Februarii, Iudaei quotquot inventi sunt in domibus propriis apud Norwicum trucidati sunt; aliqui refugium habuerunt in castellum. Nonis Martii, tempore scilicet nundinarum apud Stamford, occisi sunt multi. Septimo decimo kalendas Aprilis apud Eboracum, sicut dicitur, fere quingenti neci traditi sunt, mutuis sese vulneribus appetentes. Malebant enim a propria gente percuti, quam manibus incircumcisorum perire. xv kalendas Aprilis, scilicet in Ramis Palmarum, sicut dicitur, quinquaginta septem iugulati sunt apud Sanctum Eadmundum. Ubicumque reperti sunt Iudaei manibus peregirantium percussi sunt, nisi qui municipalium cruebantur auxilio. Necem Iudaeorum tam funestam non est, cum Daviticum illud auribus nostris frequenter occurrat, "No occidas eos." "Vice quotiens Ierusalem vel tributum solvit, vel eversa fuit". Ioat rex Iuda regnavit tribus mensibus in Ierusalem, et solvit Pharaoni Nechao regi Egypti centum talenta argenti, et unum talentum auri. Ieconias tribus annis solvit tributum Nabugodenosor primo, ab eodem tandem interfectus est, et extra murum proiectus. Naburzadan princeps exercitus regis Babylonis Nabugodenosor vastavit Ierusalem, succendit domum Domini, domum regis, et totam Ierusalem in circuitu. Antiochus illustris ascendit Ierosolimam, et intravit in sanctificationem cum superbia, et accepit omnia vasa concupiscibilia, et sublatis omnibus abiit in terram suam. Magnus Pompeius Ierosolimam obsedit, quam vix tertio mense cepit, xiii milibus Iudaeorum occisis, caeteros in fidem accepit, muros civitatis evertit, cuius circuitus iv milia pasuum dicitur fuisse. Ierusalem est capta temporibus Vespasiani, vel Titi, die mensis octavo Septembris. Ierusalem ad fidem conversa fuit Christi, temporibus Constantini primi qui fuit Helenae filius. Post imperatoris Heraclii propheta magnus fuit apud Saracenos Machometus, cuius tempore subiugata fuit Ierusalem. Anno milleno centeno quo minus uno Ierusalem Franci capiunt virtute potenti. Saladinus Ierusalem subiugavit. Margarita regina Francorum Parisius laborans in partu diem clausit extremum, et in ecclesia maiore Beatae Virginis inter reginas Francorum prima sepulturam accepit. Ipsa die duo reges tam Francorum quam Anglorum habentes colloquium, suae paragrinationis initia distulerunt ad festum usque beati Iohannis Baptistae. Quod fatalium coniectores eventuum Deo plurimum displicuisse dixerunt, reginae mortem in argumentum trahentes. Episcopi temporis huius se negotiis saecularibus inmiscentes, et comitatus affectantes seu vicecomitatus vel castellanias, Rogerum quondam bonae memoriae Saresbiriensem episcopum revocent ad memoriam. Qui plurimum sollicitatus a rege Henrico non se prius permisit institui regni iustitiarum quam auctoritas summi pontificis, assensus et beneplacitum Anselmi, Radulfi, Willelmi, Cantuariensium archiepiscoporum, ad subeundem hoc onus eum impellerent. "Baldewinus Cantuariensis archiepiscopus Ricardo Lundoniensi episcopo. "Cum essemus apud Rothomagum venerabilem fratrem nostrum Hugonem Coventrensem episcopum, qui contra dignitatem ordinis episcopalis officium sibi vicecomitatus usurpaverat, et propter alias quasdam causas rationabiles suspendimus; postmodum relaxationis beneficium promeruit, et litteris patentibus ad dominum regem directis nobis firmiter promisit, quod vicecomitatus quorum curam susceperat, in manum domini regis infra xv dies post Pascha resignabit, nec se de caetero huiusmodi officiis inmiscebit, quae episcopalem dignitatem dehonestant. Sed et super aliis articulis litteras patentes, quas vobis mittimus, nobis exhibuit, et appellationi renuntiavit. Vos itaque secundum disccretionem vobis a Deo datam ascitis venerabili fratre nostro Gileberto ofensi episcopo, et clericis nostris, et aliis quos ad hoc evocandos decreveritis, diem certum et locum congruum praedicto episcopo super praefatis articulis constituatis, et quod iustum fuerit, et ecclesiae nostrae et nostrae dignitati congruere videritis, statuere non omittatis. Valete. Et quod praefatus episcopus scripto promisit ipsum exequi faciatis." "Ricardo Lundoniensi episcopo, Hugo Coventrensis episcopus. "Noverit disccretio vestra quod venerabili patri nostro Baldewino Cantuariensi archiepiscopo firmiter promisimus, quod super querela monachorum de Coventria et capellae Sancti Michaelis de Coventria, et super universis querelis quas adversus nos proposuit, iudicio vestro omni appellatione et contradictione postpositis parebimus, assignatis nobis loco et tempore convenientibus, et advocatis illis auctoritate vestra quos ad earum querelarum decisionem videritis esse necessarios. Ne autem ab hac promissione nostra resilire valeamus, eam sigilli nostri testimonio roboramus." Gaufridi, Henrici regis secundi filius, in archiepiscopum Eboracensem electus est Eboraci. Factam electionem Hamo praecentor eiusdem ecclesiae recitavit in publico, quia tunc temporis absens erat decanus causa reipublicae. Post dies aliquot praedictus electus venit ad fratrem suum regem Ricardum apud Pipewelle. Baldewinus Cantuariensis archiepiscopus ordinationem et consecrationem electi praedicti clamabat ad ius ecclesiae Dorobernensis spectare. Iohannes episcopus Candidae Casae, suffraganeus Eboracensis ecclesiae, praedictum electum in presbiterum ordinavit; Fulmarus Treverorum archiepiscopus astitit ordinationi. "Clemens episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus suffraganeis Eboracensis ecclesiae, et dilectis filiis universis, abbatibus, prioribus, et populo, et clero per Eboracensem provinciam constitutis, salutem et apostolicam benedictionem. Per litteras karissimi in Christo filii nostri Ricardi illustris Anglorum regis, et venerabilis fratris nostri Hugonis Dunelmensis episcopi, et dilectorum filiorum Eboracensis capituli, et multorum religiosorum conventuum ipsius diocesis, intellecto, quod ideam capitulum Eboracensis ecclesiae dilectum filium Gaufridum fratrem praedicti regis, voto unanimi et pari consensu in patrem et archiepiscopum elegerunt, et quod dilectus filius noster Iohannes, tituli Sancti Marcii presbiter litteris plenius intelleximus, electionem ipsam auctoritate legationis qua in Anglia fungebatur confirmaverit; considerantes etiam quod Eboracensis ecclesia, quae pastoris consilio diutius destituta in multis ex defectu praelati dispendium dispendium passa fuerit, per eius sollicitudinem et potentiam ad statum poterit reparari meliorem, electionem ipsam sicut concorditer facta est, et ab eodem legato nostro cinfirmata, praesertim cum piae memoriae Alexander papa praedecessor noster circa personam eius dispensaverit, ratam habemus, et de fratrum nostrorum consilio auctoritate sedis apostolicae confirmamus. Monemus igitur universitatem vestram, et per apostolica scripta mandamus, quatinus ipsi ceu praelato vestro reverentiam et honorem quem praedecessoribus suis exhibuistis, sine refragatione impendere studeatis, ut propterea valeatis apud Deum et homines merito commendabiles apparere. Datum Laterani, nonis Martii, pontificatus nostri anno iii." Exercitus Christianorum ante Aconem hoc modo situs est: Ante montem Musardi supra mare sunt Genuenses. Post illos sunt Hospitalatii. Post quos est marchio Montis Ferrarii. Post illum comes Campaniae Henricus. Deinde Guido Duinpere. Post illum comes Chalunsis. Postea comes Robertus de Drous, et episcopus Baluacensis. Postea episcopus Besenceuae. Iuxta quem versus planum est comes Theobaldus, et comes de Claromonte, et Hugo de Gurnai, et Otho de Tresoni, et Florentius de Hangi, et Walkelinus de Ferrariis. Deinde Florentini. Post quos episcopus Sarebiriensis et Anglici. Deinde dapifer Flandriae, cum Iohanne de Neele, et Odone de Hame, et aliis Flandrensibut. Postea episcopus Cambraiensis, et dominus Ysoldone, et vicecomes Turoniae. Deinde rex de Ierusalem cum Galfrido et Aimaro fratribus eius, et Hugo de Tabari et fratribus eius radulfo et Otone et Willelmo. Deinde Templarii, et Iaco de Avennes. Post illum Landegrave et comes de Galres, cum Alemannis, et Dacis, et Theutonicis, et Frisonicis. Inter quos ad Magumeriam posuit tentoria dux Suaviae. Post super Turonem patriarcha et episcopus Acharonis, et episcopus Bethleem, et vicecomes de Castello Eraud, et reginaldus de Sagitta, et Amfridus de Turona. Sub Turona, excambiatores. Postea super portum archiepiscopus Pisanus cum Pisanis. Extremo Lumbardi. Circa dies istos cum primum obsessa fuisset Acon, Gwilellmus quidam Anglicus natione, capellanus Radulfi de Diceto decani Lundoniensis, dum tenderet Ierosolimam, astrinxit se voto, quod si prospero cursu portum intraret Acon, Sancto Thomae martyri sumptibus suis iuxta facultatum possibilitatem capellam construeret, et procuraret ibidem ad honorem martyris cimiterium consecrari. Quod et factum est. Multis igitur ad capellae servitium undique concurrentibus, iudicio Christianitatis ipse Willelmus prioris nomen accepit. Qui dum se militem Christi toto servaret in corpore, praecipue pauperum curam habebat, et sepeliendis corporibus, tam fataliter decumbentibus quam interfectis gladio, diligentiam omnem et operam strenuissime satagebat impendere, magni Tobiae se successorem proximum humanis aspectibus repraesentans. Est et aliud ibi cimiterium quod vocatur Hospitalis Alemannorum. Est et tertium poliandrum antiquius caeteris quod Sancti Nicholai dicitur, in quo, priusquam obsidio solveretur, hominum milia centum additis xxiv milibus per unius circulum anni tumulata sunt. Alienor regina, filii sui Ricardi regis iter prosecutura, maris pericula declinavit, transitum habens per montem Iani, per Ytaliae plana, per illos celebros orbis concursus, ad dominum papam Romae. In Acone sunt isti principes: Caracos, quem Corboram fecit militem ad obsidionem Antiochae; ille nutrivit Salaadinum. Post eum Gemaladin, Gurgi, Suchar, Suncordoedar, Belhagessemin, Fecardincerus, Cerantegadin. Isti sunt principes exercitus Saladini. Saladinus et quatuor fratres eius: Safedin, Felkedin, Sefelselem, Melcalade. Et tres filii Saladini, Miralis, Melcalez, Melcalezis, et duo nepotes eius. Tecahedin, Benesemedin, Coulin, Claisar, Bederin, Mustop, Hazadinnersel. Tecahedin in sua potestate habet Ioramensis, Rotasienses, Birensis. Benesemedin sub se habet Persas, Turcos, Hemsienses. Saladinus sub se habet Halapitos, damacenos. Miralis sub se habet Alexandriam, Damiet, et totam terram ultra Eufraten usque mare Rubrum, et ultra versus Barbariam. Metalez sub se habet Babiloniam et Keire. Quatuor fratres Saladini sub se habet Abesiam, et Lecmen, et Mauros, et Nubiam. Caisar est admiratus Aschaloniae. Bedredin est admiratus Nazareth, et Neopolis, et Ramille. Mustop, Live, et Maruth. Hazadinnersel, Montis Regalis et Graeci. Chorisin, cuiusdam partis Armeniae. Saladinus dominus est omnium. Anserius de Monte Regali ad mortem suam detexi traditionem quam fecerunt idem Anseri, et episcopus Balvacensis, et comes Robertus frater eius, et Guido Dumpere, et Landegrave, et comes de Gelres; unde ipsi ceperunt a Salaadino triginta duo milia bizantiorum et centum marcas auri. Et praeterea habuit Landegrave iv camelos, et duos peopardos, et iv accipitres; et aliis donis distulerunt praedicti principes insultum, et permiserunt castella nostra cremari. "Clemens papa Willelmo Eliensi episcopo salutem. Iuxta commendabile desiderium et salubrem postulationem karissimi in Dimno felii nostro Ricardi illustris regis Anglorum, fraternitati tuae legationis officium in tota Anglia, Wallia, tam per Cantuariensem quam per Eboracensem archiepiscopatus, et in illis partibus Hiberniae, in quibus nobilis vir Iohannes comes Moritoniensis frater ipsius regis iurisdictionem habet et dominium, auctoritate duximus apostolica committendum. Datum Laterani nonis Iupii, pontificatus nostri anno iii." "Ricardus rex Anglorum omnibus fidelibus suis salutem. Mandamus vobis, et praecipimis quod, sicut de nobis confiditis, et sicut voc ipsos et omnia vestra diligitis, sitis omnino intendentes dilecto et fideli cancellario nostro Eliensi episcopo super omnibus quae ad nos spectant, et pro ipso faciatis sicut pro nobismet ipsis facceretis, de omnibus hiis quae vobis ex parte nostra dixerit. Teste meipso apud Baionam, vi dia Iunii." Duo reges tam Francorum quam Anglorum circa Nativitatem beati Iohannis Ierosolimam profecturi convenerunt apud Viceliacum. In festivitate beati Petri quae dicitur ad vincula, Willelmus Eliensis episcopus, apostolicae sedis legatus, convocavit multos apud Glowecestriam. Rex Francorum versus Ianuensem civitatem iter arripuit; rex Anglorum versus Massiliam. Fredericus imperator Romanus annum agens in imperio quadragesimum, dum Ierosolimam tenderet per Bulgariam, et ab Yconio transitum faceret versu Antiochiam, in fluvio quodam qui vocatur Sapheth, exercitu suo toto salubtier tanseunte, solus equo suo decidens submersus est viii kalendas Augusti. Ricardus rex Anglorum navem ascendit apud Massiliam vigilia Sancti Laurentii. Qui dum aequora sulcaret, in portu Romano nuntios domini papae, scilicet Hostiensem episcopum, et alios plures occurrentes sibi recepit. Sed ad postulationem domini papae Romam renuit visitare, prope Capuam intrans Apuliam. Baldewinus Cantuariensis archiepiscopus, et Hubertus Saresbiriensis episcopus, et Rannulfus de Galnvilla quondam Anglici regni iusticiarius, itinire reliquerunt Siciliam, et post pericula multa tandem apud Tirum applicuerunt circa festum Sancti Michaelis. Ignis ille qui dicitur Graecus ignis, a Saracenis intra civitatem Acon obsessis, tres machinas, quas Christiani sumptibus magnis construxerant ad subvertendam urbem, in articulo temporis funditus concremavit, et omnia redegit in cinerem iii nonas Maii. Die festo Sancti Iacobi Christiani quidam mediae manus homines, sicut dicitur ad decem milia, victualium penuria laborantes, ut famis detrimentum effugerent, non habentes principem neque rectorem, insultum fecerunt in Salaadinum et suos, et nisi Radulfus Colecestrensis archidiaconus, vir tam inermi militia quam armata probatus, cum forti manu suorum Christianis auxilium praestitisset, omnes in ore gladii corruissent. Philippus rex Francorum applicuit apud Messanam xvi kalendas Octobris, et hospitatus est palatio regis Tancredi. Ricardus rex Anglorum ix kalendas Octobris ibidem applicuit, et, habito cum rege Francorum colloquio, rex Francorum navem ascendit, et quoniam ventus erat contrarius ipsa die rediit. Interim nuntii Ricardi regis quos ad Tancredum regem direxerat redierunt iv kalendas Octobris, ducentes secum Iohannam quondam Siciliae reginam; et pridie kalendas Octobris transiit fluvium qui dicitur Far, et in Kalabria cepit locum munitissimum qui dicitur La Baniare, et posuit in eo sororem suam; et postea rediit Messanam, et in crastino cepit castellum inter Kalabriam et Messanam quod dicitur monasterium Griffonum. Griffones insultum facientes in Hugonem Brunum ab Anglorum rege repulsi sunt, qui clausis ianuis civitatis ad propugnacula murorum stantes homines et equos regis Anglorum occiderunt, et quosdam illorum vulneraverunt; rex Ricardus portas civitatis confregit, et maximam illius civitatis partem cepit, et homines suos infra civitatem hospitari fecit iv nonas Octobris. Et tertio nonas dederunt obsides ei maiores civitatis de pace servanda. Habitum est regionale concilium apud Westmonasterium, praesidente Willelmo Eliensi episcopo et apostolicae sedis legato, idibus Octobris. Ricardus Lundoniensis episcopus iii iuxta pristinam regni consuetudinem ad dexteram legati sedem optinuit: Godefridus Wintoniensis episcopus ad sinistram. Rex Tancredus dedit regi Ricardo pro quieta clamantia rerum omnium quas petebat, unciarum auri xx milia regi Ricardo pro bono pacis et quieta clamantia divisae quam Willelmus rex fecerat patri suo Henrico regi, et pro matrimonio quod erat contrahendum inter Arturum Britanniae ducem et filiam Tancredi. Rex Ricardus praedictum Arturum haeredem suum instituit, si sine prole decesserit. Firmavit etiam quoddam castellum prope Messanam quod vocavit Mategriffum. Margaritus et Iordanus del Pin, praedictae civitatis custodes, abierunt furtive ducentes secum familiam suam totam. Praeterea rex Ricardus quietum clamavit wrech in omnibus terris suis. Rex Francorum quietum clamavit regem Anglorum de sorore sua ducenda, numeratis sibi decem Anglorum de sorore sua ducenda, numeratis sibi decem milibus librarum. Clamavit etiam clamationem quietam inperpetuum quam habebat de Gisorz, et de toto Welkesin. Sibilla regina Ierusalem mortua, soror eius unica, quae nupserat Hainfrido de Turun, a viro suo per divortium est disiuncta; quam marchio de Monte Ferarrio duxit uxorem. Iuratores in causa divortii fuerunt Balisant matris reginae defunctae maritus, Paganus de Kaiphas, Reginaldus Sidonis civitatis quodam dominus; desponsata fuit praedicta soror reginae ab episcopo Belvacensi. Iudices in causa divortii fuerunt Aconensis episcopus, et alius quidam episcopus de terra Ierosolimitana. Die vero nuptiarum marchionis pincerna Silvanectensis, nepos scilicet comitis de Claro Monte, cum decem et vii aliis militibus, et xv servientibus equitibus a Saracenis interceptus est. Alienor regina cum per iv dies moram fecisset cum filio suo, recessit versus Angliam, relinquens Berengariam filiam regis Navarae, quam ducturus erat uxorem. Quarto idus Aprilis ascendit rex Ricardus navim cum exercitu suo cum cl navibus et vi, et buceis xxiv et galeis xxxix, et duxit secum Iohannem sororem et praedictam Berengariam. "Omnibus Christi fidelibus clerus totius Normanniae salutem. "Ad universitatis vestrae notitiam volumus pervenire, contentionem motam inter matrem nostram Rothomagensem ecclesiam, procurante eam in absentia reverendi patris nostri Walteri archiepiscopi Iohanne de Constantiis Rothomagensi decano, et Willelmum filium Radulfi senescallum Normanniae, super quibusdam capitulis de quibus ecclesia Dei conquerebatur, sub praesentia nostra et baronum domini regis, assistentibus quoque quampluribus Normanniae ministris hoc tandem fine conquievisse. "Inprimis, determinatum est de clericis, quod nulla occasione a saeculribus potestatibus capientur, nisi pro homocidio, furto, et incendio, vel huiusmodi enormi flagitio quod ad ecclesiasticis iudicibus, quieti reddentur in ecclesiastica curia iudicandi. "Item, generaliter omnes de fidei laesione, vel iuramenti transgressione, quaetiones in ecclesiastico foro tractabuntur. Super treugae vero violatione antique consuetudo et cartarum Henrici et Ricardi illustrium regum Angliae tenor observabitur. "Item, quaestiones de dote vel donatione propter nuptias quando mobilia vel se moventia petentur, ad ecclesiam referentur. Quaestio vero super eisdem de inmobilibus dominis nostris regi et archiepiscopo determinanda reservatur. "Item, in conventualibus ecclesiis, abbates, vel priores, aud abatissae cum assensu diocesani episcopi eligentur. "Item, nulla fiet recognitio in foro saeculari super possessione quam viri religiosi vel quaecumque ecclesiasticae personae xx annis vel amplius possederint. Similiter nulla fiet recognitio si carta vel alio modo eleemosinatam esse possessionem probare poterint; sed ad ecclesiasticos iudices remittentur. "Item, distribtuio eorum quae in testamento relinquuntur auctoritate ecclesiae fiet, nec decima pars ut olim subtrahentur. De bonis vero clericorum, etsi dicantur fuisse usuarii, vel quocunque genere mortis praeventi, nichil pertinet ad saecularem potestatem, sed episcopali auctoritate in pias causas distribuentur. "Item, quicquid laici in vita sua donaverint, vel quocumque titulo a se alienaverint, etsi usuarii fuisse dicantur, post mortem non revocabitur. Quae vero post mortem non alienata invenientur, sed recognitum fuerit ipsos tempore mortis fuisse usurarios, confiscabuntur. "Item, si mortuus habuerit aliquod vadium unde sortem suam perceperit, portio ipsius libera ad eum qui invadiavit, vel ad haeredes ipsius reverteretur. Idem fiet de portionibus uxoris et filiorum eius post mortem ipsorum. "Si quis vero subitanea morte vel quolibet alio fortuito casu praeoccupatus fuerit, ut de rebus suis disponere non possit, distributio bonorum eius ecclesiastica auctoritate fiet." Baldewinus Cantuariensis archiepiscopus quicquid in usus necessarios terrae Ierosolimitanae dum ageret in extremis legaverat erogandum, post oblitum suum Hubertus Saresbiriensis episcopus, quem testamenti sui coram familiaribus et domesticis ordinaverat executorem, fideliter erogatione pia distribuit, et de castrorum excubiis summe sollicitus militibus xx, servientibus l, sicut decreverat archiepiscopus, iuxta consuetudinem regionis per dies plurimos satutis temporibus deibta persolvit stipendia, pauperum semper agens curam, erga destitutos auxilio reflectens oculos misericordiae; per omnia boni praesulis implens officium. MCXCI. "Venerabili domino et patri in Christo karissimo Ricardo Der gratia episcopo Londoniensi, Hubertus eadem gratia Saresbiriensis episcopus salutem, et tam devotae quam debitae dilectionis constantiam. "Noverit dilectio vestra quod villa Achon post insultus plurimos adhuc nobis fortiter restitit, nec a nobis adhuc expugnari potuit, quia gentibus, muris et machinis satis erat munita. Et Salaadinus ex alia parte circa nos undique exercitum suum quasi in obsidione tenebat. Verum de exercitu eius, sicut certissime accepimus, plures recesserant corporis invalitudine, laboribus et expensis, supra modum gravati, nec prece, nec precio, vel etiam minis diutius poterant retineri. In exercitu illo vir alicuius probitatis eo tempore, sicut dicebatur, inveniri poterat, quam Salaadinus in villam Achonis transponeret, ut alios vel membris mutilatos, vel corpore debilitatos extraheret. Et de nostris versa vice diversi in diversa loca se retraxerant, ut sibi contra multimodam expeditionis incommoditatem consulerent, et sic tam subtractione virorum quam amissione ibidem mortuorum, exercitus ibidem Christianitatis multum erat diminutus. Verumptamen Christiani de consolatione Christi confidentes, labores et molestias obsidionis praedictae usque in adventum regum nostrorum sperant se posse sustinere. Hoc dicimus, si circa Pascha venerint: si enim diutius venire distulerint, et ad sumptus pecunia deficiet, et spes terrenae consolationis evanescet. Haec de statu obsidionis Achonis." Clemente papa tertio rebus humanis exempto, Iacinctus inter diaconos ecclesiae Romanae primus, ne scisma subitum in ecclesia Dei consugeret, se fieri papam vix tandem consensit; quem Octovianus Ostiensis episcopus die Paschae consecravit episcopum, qui vocatus est Celestinus papa tertius. Celestinus feria secunda Paschali Henricum regem Teutonicum et Longobardorum consecravit imperatorem Romanum. Paschali feria iv Romani civitatem Tusculanam funditus diruerunt. Robertus Lincolniensis canonicus, filius unicus et haeres Willelmi seneschalli Normanniae, mandato Clementis papae Cantuariae consecratus est episcopus Wignoriensis iii nonas Maii a Willelmo sedis apostolicae legato, vi episcopis Dorobernensis ecclesiae suffraganeis astantibus praedicto legato. "Celestinus papa iii. "Modus omnibus inhibemus ne in capella de Haketunne, quam apostolica condempnavit auctoritas, de caetero celebrentur divina: sed potius capella ibidem, ut dicitur, erecta funditus destruatur. Et sicut a patribus nostris deccretum esse dinoscitur, canonicorum institutionem revocantes in irritum, eos denuntietis et teneatis suspensos qui in loco ipso post prohibitionem apostolicam divina scienter praesumpserunt officia celebrare, donec ad sedem apostolicam veniant absolvendi. Illos quoque qui sententiam piae recordationis papae Clementis incurrisse noscuntur, cautius faciatis ab omnibus evitari donec, ecclesiae satisfactione competenti exhibita, per nos mercantur absolvi." Walterus Rothomagensis archiepiscopus a Sicilia rediens, venit in Angliam v kalendas Iulii apud Soreham, litteras deferens in haec verba: "Ricardus rex Anglorum Willelmo cancellario suo, Gaufrido filio Petri, Willelmo Marescallo, et Hugoni Bardulfi, et Willelmo Briwerre apparibus. "Sciatis quod quia nos diligimus venerabilem patrem nostrum Walterum Rothomagenem archiepiscopum, et de eo ad plenum confidimus, eum de peregrinatione sua, de consilio et assensu summi pontificis, propter consilium et defensionem regni nostri ad vos transmittimus, quoniam constat apud nos, ipsum esse ad hoc ydoneum, et quia eum virum esse cognovimus prudentam et discretum, et nobis semper fidelem: unde vobis mandamus et firmiter praecipimus, quatinus in procurandis negotiis nostris eius consilio operemini; volentes et praecipientes quod quamdie ipse erit in Anglia, et nos in peregrinatione Dei erimus, ipse pariter in omnibus cum consilio vestro, et vos cum suo. Vobis etiam mandamus quod eq quae sibi vobis de archiepiscopatu Cantuariae exponenda commisimus faciatis, sicut ipse vobis ex parte nostra proponet. Teste meipso xxiii die Februarii apud Messanam." "Ricardus rex Anglorum, Willelmo Marescallo, gaufrido filio Petri, et Hugoni Bardulfi, et Willelmo Briwerre apparibus. "Si forto cancellarius noster negotia regni nostri, iuxta consilium vestrum et aliorum praedictorum quibus curam regni nostri commisimus, fideliter non tractaverit, praecipimus ut secundum dispositionem vestram de omnibus agendis regni nostri, tam de castellis quam de escaetis, absque omni occasione faciatis." Rex Francorum navem ascendit apud Messanam iv kalendas Aprilis. Rex Anglorum Ricardus in magna gloria naves ascendit iv idus Aprilis apud Messanam, et circa xx diem Rodos insulam subintravit, et in civitate v diebus mansit, et postmodum, v diebus transcursis, apud Cyprum applicuit loco qui vocatur Limezun. Cursae autem dominus terrae, qui se vocabat imperatorem, tam armata quam forti manu regi portum prohibiturus occurrit, et quam plurimos hominum suorum afflictos afflixit, spoliavit naufragos, et in carcerem fame perituros reclusit. Hinc igitur in tantae vindictam iniuriae rex Anglorum ira succensus iniit cum hoste iam dicto congressum, festinam adeptus victoriam. Ipsum victum et vinctum tenuit, et filiam suam unicam, totamque insulam Cypri cum universis munitionibus suae subdidit ditioni. Cursae cum rege pactum iniit, ne ferris detineretur in vinculis. Quod et factum est. Sed rex pactum observans eum compedibus artari fecit argenteis, et in castello prope Tripolim quod vocatur Margeth retrudi praecepit. Filiam autem eius secum retinuit cum duabus reginis in thalamo regis honorifice custoditam. Situs Cypri talis est. Primo venitur ad Baffam, quae caput est regionis versus meridiem. Secundo venitur ad Limezun. Tertio venitur ad Famaugust dictam, quasi civitatem Augusti. Postea caput Sancti Andreae versus septemtrionem extenditur, et e regione respicit Armeniam. Postea venitur ad Cheri, quo naves ascendunt Ierosolimam visitaturi. Rex Francorum iter suum dirigens versus Ierusalem in Paschalibus die Sabbati, scilicet xii kalendas Aprilis, applicuit apud Acon. Quid vero totus exercitus Christianorum per vii septimanas in assiliendo civitatem profecerit, tota Christianitas quae praesens erat novit et recolit. "Waltero Rothomagensi archiepiscopo Willelmus Eliensis episcopus. Conveminus vos apud Lundoniam qua occasione Cantuariam adire velletis, et id a vobis in responsis accepisse meminimus, quod quoniam monachos Cantuarienses audieratis vobis offensos, ut scilicet de causis offensionis si qua esset inquireretis, et de prioris depositione certitudinem haberetis. Verum datum est nobis intelligi vos alia consideratione Cantuariam festinare, videlicet ut cum monachis illis de archiepiscopo eligendo tractetis. Et valde nec mirum admirati sumus quod quasi captata absentia nostra velitis id facere, sum sine nobis fieri nec possit, nec debeat, qui et toti regno vice regia praesidemus, et iure cancellariae nostrae archiepiscopatum illum in manu nostra cum omnibus ecclesiae pertinentiis habemus. Cum igitur super tam magno et arduo negotio a quo summopere totius regni pendet dispositio, sine domini regis, aut nostra nunc temporis praesentia tractari non debeat; discretioni et honori vestro consulimus et mandamus, ex parte domini regis districtius inhibentes ne propter hanc aut propter aliam quacumque causam Cantuariensem ecclesiam adeatis, donec vobiscum loqui possimus. Non enim cum patientia vel rancoris dissimulatione haec proferemus." Ricardus rex Anglorum, habens in comitatu suo xiii magnas naves quas buccas vocant, triplici velorum expassione dum aequora sulcarent notabiles, habens centum alias naves onerarias, habens etiam l galeas triremes, se vento commisit apud Cyprum, et inter navigandum navem quandam quam Saphadinus Salaadini frater, Babiloniae dominus, sumptibus magnis extreuxerat, ut Saracenis apud Acon obsidione vallatis succursum praestaret, case fortuito velificantem inspexit, refertam omni genere victualium, armis bellicis ad quoslibet subeundos congressus instructam, ignis Graeci, serpentium ignitorum plena vasa plurima continentem, sicut dicebatur, hominum mille quingentorum suffragio roboratam. Instructis igitur in articulo temporis omnibus ad praelium navale necessariis, galearum concurso circa navem undique fit insultus acerrimus, quae venti destituta suffragio stabat inmobilis. Quidam itaque remigantium illius aviculae quae mergus dicitur tractus exemplo, natans subtus aquas accessit ad navem, et eam terebro perforavit. Audierat forsitan qualiter Eleazarus tempore Machabaeorum se supposuit elefanti circa quam belli pondus undique confluebat, et eum percutiens in ventrem occidit. Oppressus est et ipse sed Iudaeorum gerens negotium; remigans autem, Christum habens in corde, rediens ad galeam incolumis sua resedit in sede. Modico tractu temporis aqua subintrans omnia tabulata transcendit, et hominibus, qui prius in propugnaculis confidebant, evadendi spem omnem prorsus adscidit. Quorum m iii Ricardus rex Anglorum in mari submergi praecepit, reservando cc. Acta sunt haec viii idus Iunii. Rex iter suum prospero cursu dirigens ad portum quo tendebat appropinquavit. Lituorum itaque stridot, ductilium clangor tubarum, horribilis cornicinum strepitus littora repleverunt. Personabat terra, quod et Christianorum animos animavit ad pugnam, et Saracenis obsessis gravissimum terrorem incussit, magnum principem advenisse declarans. Rex portum intravit Acton vi idus Iunii. Cum autem duo reges circa civitatem Acon machinas erexissent, et petrarias suas muro proximas collocassent, et magnitudine lapidum muros penitus attrivissent, in stuporem sunt versi Sarraceni, nullam habentes fiduciam sesistendi. Qui, communicato cum suis consilio, coeperunt tractare de pace, talibus initis pactionibus quod Salaadinus sanctam crucem certa die restitueret, et Christianos captivos mille quingentos quos habebat in vinculis liberos abire permitteret. Sic civitas cum armis et impedimentis Saracenorum, salvis tantum corporibus ipsorum, regibus duobus est reddita iv idus Iulii. Veniente die statuto nichil horum quae promiserat Salaadinus implevit. In ultionem igitur excessus tanti circa duo milia secenti Saraceni capitis animadversione multati sunt; paucis de nobilioribus retentis, pro dispositione regum pondere vinculorum artatis. Subiugata civitate, rex Francorum ad propria redire proposuit quasi toto negotio consummato. Quod audiens rex Anglorum, quicquid in argento vel auro, quicquid in victualium congregatione, quicquid in armis, vel equis, vel navibus congregaverat, se pro parte dimidia regi Francorum tanquam domino suo communicaturum optulit, et sub quavis securitate firmiter repromisit. Sed quoniam ipse reditum suum inmutabiliter ordinaverat in animo suo, suis reclamantibus, toto Christianorum exercitu graviter consternato, cum paucis suorum repatriaturus navem ascendit. Post rex Francorum recessit, ilico ruinis et scissuris murorum civitatis Acon reparatis, ipsa civitate fossatis et muro plenius communita, rex ad promovendum Christianitatis negotium, et prosequendi voti sui propositum, versus Iopen iter arripuit, et cum eo dux Brugundiae cum Francigenis sibi subditis, comes Henricus cum suis, et alii multi comites et barones, et populus innumerus. Cum autem inter Acon et Iopen plurimum esset spatium et tractus viarum prolixior apud Caesarem tandem cum multo sudore gravique iactura suorum rex imperterritus venit; et ipse Salaadinus in oedem itinere multos de suis amisit. Cum itaque populus Dei respiraret ibidem aliquantulum, apud Jopen iter propositum audacter prosecutus est. Et cum illius anterior custodia praecederet apud Assur, Salaadinus cum vehementi Saracenorum incursu super ultimam aciem impetum faciens, divinae miserationis gratia favente solum a iv turmis Christianorum a fronte sibi viriliter occurentibus compulsus est in fugam, ipsumque fugientem per unam prosecutae sunt, tantamque stragem de nobilioribus Sarracenis quos Salaadinus habuerat, vigilia Nativitatis beatae Virginis, prope scilicet Assur, quantum Salaadinus annis xl transactis antea non sustinuit una die. Nos vero de nostris illa die gratia Dei nullun amisimus nisi virum optimum, et suis meritis universo carissimum exercitui Iacobum de Avennes, qui per plures annos in exercitu Christiano quasi columpna totius exercitus in omni sinceritate promptus exstitit et devotus. Deinde Domino ducente rex Anglorum Jopen pervenit, eandemque villam fossatis et muro firmavit, habens in proposito Christianitatis negotium ubique pro posse suo viriliter promovere. "Willelmus Dei gratia Eliensis episcopus vicecomiti Sussexiae. "Praecipimus tibi quod si Eboracensis electus applicuerit ad aliquem portum in bailiva tua, aut aliquis nuntiorum eius, eum retineri facias donec mandatum nostrum inde receperis. Et similiter praecipimus quod litteras domini papae aut alicuius magni viri qui illuc venerint retineri facias." Batholomeus Turonorum archiepiscopus mandato summi pontificis Galfridum Eboracensem electum consecravit episcopum, Turonis in ecclesia beati Mauritii xv kalendas Septembris, sex suffraganeis suis assistentibus. Henricus Baiocensis episcopus interfuit consecrationi. Abbas Maioris Monasterii Sancti Martini, pallium deferns a domino papa transmissum, praedictum electum solitis involvit conditionibus; scilicet quod legatos Romanae ecclesiae cum veneratione suscipiet, quod deferet appellationibus, quod visitabit Romanam ecclesiam singulis tribus annis, vel per se, vel per proprium nuntium. Dum archiepiscopus in Angliam tenderet, in portu quodam applicuit qui Dovera nuncupatur xviii kalendas Octobris. Quem sub enavigatione sua, clericos etiam suos, soror Eliensis episcopi quae castellum custodiebat mandato, sicut dicitur et creditur, Eliensis episcopi per sex dies cum armatorum multitudine fecit in tantum, ut vix ei medio tempore victualia possent emendicata conferri. Malitia perfidorum in deterius proruente, milites Eliensis episcopi quos habebat familiarissimos, Albericus de Marines et Alexander Puintel, cum armatorum multitudine venerunt ad praedictam ecclesiam loricati, gladios habentes in manibus evaginatos, et irruentes in ecclesiam, irruentes in archiepiscopum, firmiter iniunxerunt ut de regno sine mora, sine dialtione, navigaturus in Flandriam cum suis exiret. Quod facere recusans, solam gerens in collo, baiulans crucem in manibus, ab altaris cornu, per pedes, per crura, per brachia, colliso capite super pavimentum violenter extrahitur per viam lutosam, per immunda loca, cum clericis suis et viris religiosis qui de partibus multis ad ipsum videndum confluxerant, perductus est in castellum xiv kalendas Octobris, ubi per viii dies est retrusus in carcerem. Quod audiens Lundoniensis episcopus, utens fere duplomate, cum festinatione qua potuit venit ad cancellarium; a quo post multas supplicationes vix tandem optinuit, episcopatu suo toto sub cautione fideiussoria quasi loco pgnoris obligato, liberationem archiepiscopi. Carcerem egrediens acrchiepiscopus vi kalendas Octobris, eadem via qua tractus fuerat rediit cum praedictis insignibus, scilicet cum stola, cum cruce, per viam lutosam, per immunda loca, quousque Sancti Martini rediret ad monasterium, et Deo Sanctoque Martino gratias agens a populis undique confluentibus cum exultatione magna susceptus est. Lundoniam veniens archiepiscopus sollempni processione receptus est in ecclesia doctoris gentium vi nonas Octobris, cui dominus Ricardus Lundoniensis episcopus, tam sibi quam suis, omnem quam potuit humanitatem exhibuit in expensis effusioribus. "Ricardo Lundoniensi episopo, Iohannes comes Moritonii salutem. "Sicut diligitis honorem Dei, et ecclesiae, et domini regis, et regni, et meum, sitis ad pontem de Podene die sabbati proxima post festum Sancti Michaelis inter Radinges et Windesoram, quia Deo volente ibidem vobis obvius ero, tractaturi de quibusdam magnis et arduis negotiis domini regis et regni." Sabbati dies ad colloquendum praefixus infortunium aliquod exinde proventurum intelligere dedit quampluribus; diebus siquidem sabbatorum praestitia sacramenta, sicut arbitrantur nonnulli, raro robur optinent firmitatis. Itaque cancellarius habens in custodia Windesorae castellum, silvarum opaca, viarum angustias, equitum et peditum in armis confidentium et ad comitem undique confluentium multitudinem, Henrici quoque de Ver, cuius exhaeredationi, sicut dicebatur, ipse praestiterat occasionem, latentes insidias, praedictum etiam pontem a castello nimis remotum plurimum causabatur, et sic in diem usque Lunae pertractum est colloquium. Media die Dominica tam archiepiscopi, Rothomagensis scilicet et Eboracensis, quam episcopi quotquot apud Radingum convenerant ut interessent colloquio, candelis accensis ascenderunt in pulpitum, et omnes qui consilium, vel auxilium, vel mandatum dederunt, ut archiepiscopus Eboracensis extraheretur ab ecclesia, tractaretur indigne, retruderetur in carcerem, terribiliter anathematizaverunt, et a consortio sanctae matris ecclesiae sequestraverunt, et nominatim Albericum de Marines, et Alexandrum Puintel. Die Lunae comes ad omnem sinistram suspicionem tollendam, in loco tutissimo prope Windesoram, sicut petierat cancellarius, ad colloquium venire proposuit, cancellario repromittens omnimodam securitatem per manum episcopi Lundoniensis. Et quoniam apud Estanes hospitari decreverat ipsa die, familia sua mane surgens, et irruentium formam assumens, gressu concito properabat impetum observans in omnibus. Quod audiens cancellarius contritus est a facie comitis, quem cum ira magna sua sequi vestigia reputabat, et trepidanti consimilis elongavit, non dico fugiens, quousque cum armis et impedimentis et familia sua Lundoniae turrim intraret in pedeplanis turris equos suos stabulans, et in ipsis domibus ad convescendum antiquitus deputatis, ad imminentem sicut credebat obsidionem se praeparans. Comes, audiens quod fecerat cancellarius, venit et ipse, Lundoniis ipsa die receptus ad hospitandum in domibus Riacrdii filii Reigneri. Rogerus de Planes in tota terra Iohannis comitis iusticiarius graviter vulneratus a quodam Radulfo de Bello Campo, quem cancellarius cingulo militari donaverat, kalendis Novembris diem clausit extremum. Sequenti die Martis ut inimicitiae quas comes et cancellarius incurrerant, suo marte discurrerent, comes Iohannes, tam archiepiscopi quam episcopi, tam comites quam barones, convenerunt in capitulo Sancti Pauli Lundoniae, pulsata campana quae populum solet ad conveniendum urgere. Post longos ergo tractatus adinvicem habitos Iohannes comes primus fidelitatem regis Ricardi iuravit. Deinceps archiepiscopi duo, postmodum omnes episcopi: solus episcopus Lundoniensis addidit iuramento, "Salvo ordine suo et iustitia ecclesiastica." Iuraverunt etiam comites et barones quotquot convenerant. Omnes praedicti magnates iuraverunt communam Lundoniae. Die mercurii Willelmus Postard prior Westmonasteriensis, concurrentibus omnium votis, electus est in abbatem ante regis iusticiarios episcopo Lundoniensi praesente. Quem episcopus duxit ante maius altare Sancti Petri. Decantato "Te Deum laudamus," episcopus consuetam orationem super prostratum electum subiunxit, et in sedibus deputatis abbati sollempniter intonizavit, et campanarum cordas manibus electi contradidit. Deinde transitum faciens episcopus in capitulum, electum ducens, electionem factam episcopali confirmavit auctoritate, praesente toto conventu, concurrentibus populis, per regulam Sancti Benedicti, per Evangelii textum, electo curam animarum commisit. Die Iovis habitum est colloquium ab orientali parte Turris Lundoniensis. Praesens fuit comes, cancellarius, archiepiscopi praedicti, pontifices, comites et barones. Assensu communi diffinitum est, ut omnia castella quae pro libitu suo cancellarius custodiae familiarium suorum commiserat redderentur, et inprimis Turris Lundoniensis. Quod se facturum cancellarius iurisiurandi praestita religione promisit. Castella vero tria, quae de manu regis Ricardi receperat cancellarius, scilicet castellum de Dovera, castellum de Cantebrige, castellum de Hereford in Wallia, per manum cancelarii custodirentur, datis obsidibus a castellanis quos ibi constituerat cancellarius de fidelitate regis servanda. Die Veneris cancellarius turrim egrediens, cum universa supellectile sua transitum fecit apud Bermundeseiam. Henricus et Osbertus cancelarii fratres et Mathaeus camberarius dati sunt in obsidatum quousque redderentur castella. Iuraverat enim cancellarius quod ante castellorum redditionem regnum non egrederetur. Die sabbati cancellarius transitum faciens apud Doveram, duces habuit in itinere Gilebertum Roffensem episcopum et Henricum de Cornhella Cantiae vicecomitem. Ricardus Lundoniensis episcopus iuxta petitionem conventus Westmonasteriensis benedixit abbatem ante maius altare Sancti Pauli. Lundoniensis episcopus et abbas benedictus ipsa die sollempni processione recepti sunt apud Westmonasterium, et hora prandendi pariter in refectorio consederunt. Die Iovis sequente cancellarius reputans oculos caecare nautarum, qui se ventorum habere notitiam gloriantur plerumque, sumpsit habitum muliebrem, sed gressum in corpore vel incessum alterare non potuit quin vir potius appareret quam mulier. Itaque deprehensus a nautis facie detecta cognoscitur, rapitur, trahitur, et vix a manibus muliercularum abstractus custodiae deputatur, quousque communi decreto iusticiariorum regni qui Lundoniis residebant, libertatem acciperet abeundi quo vellet. Praemonitus tamen et summonitus ut quod in praefato colloquio prope Turrim prius iuraverat prius effectui manciparet, cancellarius iv kalendas Novembris navem ascendens et in Normanniam iter dirigens, apud portum ulteriorem applicuit. Arvandus in natura diligendi non habuit perseverantiam, et fidelium consilia despiciens fortunae per omnia ludibrium fuit. Denique non cum cecidisse sed tam diu stetisse plus miror, se multociens adversa perpessum gloriabatur, et ruituram eius temeritatem miserebantur amici. Praecesturam primam quam habuit in provincia gubernavit cum magna popularitate, consequentem cum magna populatione; denique pressus aeris slieni sub onere, sibi successuros optimates aemulabatur, colloquia cunctorum ridebat, consilia rimabatur, officia contempnebat. Tandem odii publici mole vallatus, et prius cinctus custodia quam potestate distinctus, captus destinatusque pervenit Romam. Ilico tumens quod prospero cursu Tusciae litus enavigasset, elementa sibi famulata iactabat. Interea legati provinciae maxima rerum verborumque scientia praediti, praevium Arvandum accusaturi nomine publico, publicis decretalibus insecuntur, quem incautum et conciliis sodalium repudiatis, sibi soli temere fidentem responso praecipiti contendebant involvere. Quibus agnitis Arvandus prorupit in convitia subita, dicens, "Abite degeneres, Arvando satis conscientia sua sufficit, vix illud admittere dignabor ut in actione repetundarum advocati michi praestentur." Pauci medii dies, Arvandus concitato gradu mediis prope iudicum sinibus ingeritur, epistolam quandam quae proponebatur ad eius confusionem se dictasse professus est. Acclamatur ab accusatoribus, conlcamantur a iudicibus, reum se maiestatis laesae teneri confitentem. Confestim Arvandus privilegiis geminae praefecturae quam per quinquennium repetitis fascibus rexerat exauctoratus, publico carceri deputatus est. Cum duceretur addictus miser non miserabilis erat. "Si vindicari in aliquos severius contra nostram consuetudinem pro causae intuitu iusserimus, nolomus statim eos aut subire poenam aut excipere sententiam, sed per dies xxx super statu eorum sors et fortuna suspensa sit. Reos sane accipiat vinciatque custodia et excubiis sollertibus vigilanter observet." Quidam iuvenis de domo domini Lundoniensis episcopi, spiritum habens in avibus coeli ludere, nisum suum docuit cercellas affectare propensius. Itaque iuxta sonitum illius instrumenti quod a riparitoribus vocatur "tabur" subito cercella quaedam alarum remigio perniciter evolavit. Nisus autem illusus lupum quendam natantem in locis sub undis crispantibus intercepit, invasit et cepit, et super aridam per spatium sicut visem est xl pedum se cum nova praeda recepit. Episcopus insoliti casus novitate permotus nisum et lupum futuris saeculis memorialem comiti Iohanni transmisit xi kalendas Novembris. Ipsa die tractatum est de consilio Cantuariensis ecclesiae sicut rex Ricardus mandaverat. Convenerunt episcopi, convenerunt et monachi. Post longos tractatus negotium tandem dilationem accepit. "Celestino papae suffraganei Cantuariensis ecclesiae deitam subiectionem. Cum ad nostram pervenisset notitiam Baldewinum, patrem nostrum Cantuariensem archiepiscopum, apud Acon viam universae carnis ingressum, verentes ne monachi Sanctae Trinitatis in archiepiscopo substituendo sibi quippiam vendicare praesumerent, de communi consilio venerabilem fratrem nostrum Ricardum Lundoniensem episcopum, ad quem electi nominatio de iure dinoscitur pertinere, praemisimus apud Cantuariam. Iunctus est ei comes in itinere quidam regis iusticiarius. Igitur in ecclesia Cantuariensi, praesentibus monachis et audientibus, Romanae sedis audientiam appelavit, inhibens ex parte summi pontoficis ne quid in electione facienda praesumerent attemptare citra conscientiam episcoporum et etiam citra regis assensum. Postmodum autem, ut nobis archipraesulem eligeremus, ad vocationem domini Lundoniensis, qui decanatum optinet inter suffraganeos, convenimus Lundoniis, convenerunt et monachi; dilationem accepit electio quibusdam dissensionibus ad invicem emergentibus. Dominus itaque Lundoniensis, totius Anglicanae vicem gerens ecclesiae, rursus Romanae sedis audientiam appelavit, Reginaldo episcopo Bathoniensi cum reliquis episcopis contra monachos appellante. Paucis diebus elapsis constituimus accedere Cantuariam, ut sub praesentia tam cleri quam populi, tam episcoporum quam monachorum, archiepiscopum eligeremus, diem ad hoc faciendum constituentes iv nonas Decembris. Interim autem comes Moritonii domini regis frater, et dominus Rothomagensis, Bathoniensis, Rofensis, Herefordensis, Menevensis, Coventrensis, episcopi, cum pluribus regni magnatibus pro quibusdam magnis regni negotiis transitum fecerunt usque Cantuariam. Cumque super negotiis transitum fecerunt usque Cantuariensis archiepiscopi residentes tractarent, ingressi sunt coram eis Gaufridus dictus prior et quidam monachorum, et manus inicientes in Bathoniensem, et eum electum suum nominantes de medio residentium sustulerunt. Quos memorati praesules et regni proceres e vestigio subsecuti, denuo vestram appellaverunt praesentiam v kalendas Decembris." MCXCII. Reginaldus Bathoniensis episcopus sedit annis xvi et xx sex septimanis et duobus diebus, qui nominatus a monachis Cantuariensibus Cantuariensis electus transcursis a die nominationis xxix diebus, die Natalis anno bissextili, feria quarta diem clausit extremum apud Dogeremerefeld in territorio Winthoniensi. Sepultus est autem in ecclesia sua Bathoniae, prope maius altare, die festo Sancti Thomae martyris. Rex Francorum a finibus rediens Ierosolimitanis, vi kalendas Ianuarii Parisius sollempni processione receptus est. Sed utrum honestam, utrum causariam, utrum ignominiosam fuerit missionem consecutus a castris, qui pro certo novit edisserat. Conradus marchio de Monte Ferario iv kalendas Maii confossus est ab Arsacidis apud Tyrum. Henricus Campaniae comes, nepos Ricardi regis Anglorum, filiam Amaurici regis, quam marchio sibi copulaverat qualiquali modo, duxit uxorem iii nonas regum Ierosolimitanorum possederat melius, quam Christiani recupaverant, in potestatem recepit. Caterva Saracenorum sum a Babilonia tenderet Ierusalem, omni genere victualium habundans et armis, intercipitur a Christianis. Quod quisque Francorum diripuerat suos cessit in usus. Quod Templares, quod Hospitalarii, quod exterae gentes invaserant, cessit ad arbitrium regis Anglorum. Pridie idus Maii rex Anglorum veniens ante Darum, quod rex Amauricus in dampnum et iniuriam Babiloniorum firmaverat, quod et postmodum Salaadinus in potestatem suam redegerat, castellum obsedit, et infra quartum diem hominum plusquam quinque milia capto castello captivavit. Pridie kalendas Augusti captum est opidum Iopen a Saracenis. Kalendis Augusti rex Anglorum impiger ut Christianis succurreret, in arma proruens, cum tribus galeis decem secum habens milites, ante Iopen applicuit, et Saracenos expugnans Iopen sua sub potestate redegit. Saraceni, resumptis viribus cum audissent regem venisse cum paucis, ut cum vivum caperent irruerunt. Quibus rex resistens viriliter, in ore gladii multos percussit eorum. Quarto idus Augusti, scilicet vigilia Sancti Laurentii, datae sunt induciae. Tota maritima, scilicet Tyrus, civitas Acon, casellum Hymberti, Cayphas, Caesarea Philippi, Iopen et casellum Medianum, cesserunt in partem Christianorum. Civitas Ascalon, de qua scriptum est, "Ascalon, Ascalon, tibi in ore gladius, et erit usque ad consummationem saeculi," de communi tam Christianorum quam Saraceonrum assensu diruitur. Montana cesserunt in potestatem Saracenorum. Christianis est data potestas intrandi Ierusalem, dummodo venirent inermes. Sed Tyrensis archiepiscopus sub interdicto conclusit omnes qui sub conductu Saracenorum visitarent Ierusalem, et ibidem vota persolverent orationum. Hinc inde datis induciis a sequente Pascha per tres annos, per tres menses, per tres ebdomadas, per tres dies, per tres horas, nemini venit in dubium non esse dictum otiose, "Funiculus triplex difficile rumpitur." Et ut quod Saraceni fecerunt robur in posterum firmitatis optinere non dubites, in signum pacis emiserunt sagittam; intelligi dantes, in die non esse timendum a sagitta volante. Dum rex Ricardus peregrinaretur in Syria, dum vacaret in Anglia sedes Cantuariensis, Savaricus Norhamtoniensis archidiaconus et thesaurarius Saresbiriensis, a Bathoniensibus monachis, Wellensibus clericis reclamantibus, electus est in episcopum. Walterus Rothomagensis archiepiscopus iusticiarius regni praebuit regis assensum. Savaricus Romam veniens mandato summi pontoficis ordinatus est presbiter in patriarchio Lateranensi; manum consecrationis apposuit Albanus Albanensis episcopus xiii kalendas Octobris. Die festo sancti Michaelis duae reginae, scilicet tam Angliae quam Siciliae, navem ascenderunt apud Acon. Rex vero navem ascendit die festo Sancti Dionisii. Circa Sancti Martini festum applicuit in Romania, scilicet in loco qui dicitur Cuurefy, qui iurisdictioni subicitur imperatoris Constantinopolitani. Postmodum relictis magnis navibus duas galeas ascendit et applicuit in Sclavonia. Cum autem transisset Venetiam et Aquileiam, terram ducis Austriae subintravit. A quo captus est in civitate quae Wena dicitur xiii kalendas Ianuarii. Regem Anglorum dux Austriae comprehendit apud Wenam. Qui licet pedes regis in compedibus non humiliaverit, importunitate tamen custodum plus ad malam mansionem perduxit, quam si duris artasset in vinculis. Homines siquidem regionis illius barbariem maxime redolentes, horrent verbis, habitu squalent, inmundiciis feculescunt, ut intelligas eorum cohabitationem ferinam pocius quam humanam. MCXCIII. Iohannes Moritonii comes cum audisset fratrem suum regem tentum in vinculis illectus est spe magna regnandi. Multos itaque per totum regnum alliciens, plurima promittebat, munitionibus suis celeriter obfirmandis intendebat sollicitus; mare transiens foedus iniit cum rege Francorum, ut Arturum ducem Britanniae, nepotem suum, ab ea spe quam Britones super eius promotionem conceperant prorsus excluderet. Pridie kalendas Marcii Salaadinus diem clausit extremum.

LIBER PRIMUS.. 389 CAPUT PRIMUM. Moderationis laus. Quam necessaria sit ea virtus praefectis Ecclesiae, potissimum Dominicae charitatis ac mansuetudinis exemplo demonstrari. Ab hac ergo cum desciverint Novatiani, eos pro Christi discipulis habendos non esse: quorum superbia et inclementia castigatur. 1. Si virtutum finis ille est maximus, qui plurimorum spectat profectum, moderatio prope omnium pulcherrima est: quae ne ipsos quidem quos damnat, offendit; et quos damnaverit, dignos solet facere absolutione. Denique sola est, quae Domini quaesitam sanguine Ecclesiam propagaverit, imitatrix beneficii coelestis, et redemptionis universorum salubri fine temperans, quem ferre possint aures hominum, mentes non refugere, non pavere animi. 2. Etenim qui studet humanae infirmitatis emendare vitia, ipsam infirmitatem suis debet sustinere, et quodammodo pensare humeris (Luc. XV, 5), non abjicere. Nam pastor ille Evangelicus lassam ovem vexisse legitur, non abjecisse (De Poenit. dist. I, c. Serpens, § Nam pastor). Et Salomon ait: Noli justus esse nimium (Eccl. VII, 17); debet enim justitiam temperare moderatio. Nam quemadmodum se tibi curandum praebeat, quem 390 fastidio habeas; qui contemptui se, non compassioni medico suo putet futurum? 3. Ideo Dominus Jesus compassus nobis est; ut ad se vocaret, non ut deterreret. Mitis venit, venit humilis. Denique ait: Venite ad me omnes, qui laboratis, et onerati estis, et ego vos reficiam (Matth. XI, 28). Reficit ergo Dominus Jesus, non excludit, neque abjicit: meritoque tales discipulos elegit, qui Dominicae voluntatis interpretes, plebem Dei colligerent, non repudiarent. Unde liquet eos inter Christi discipulos non esse habendos, qui dura pro mitibus, superba pro humilibus sequenda opinantur: et cum ipsi quaerant Domini misericordiam, aliis eam denegant; ut sunt doctores Novatianorum, qui mundos se appellant. 4. Quid his superbius, cum Scriptura dicat: quia nemo mundus a peccato, nec unius diei infans (Job. XIV, 4); et David clamet: A delicto meo munda me (Psal. L, 2)? Sanctiores isti quam David, de cujus nasci familia Christus incarnationis elegit mysterio, cujus posteritas aula coelestis est, utero virginali suscipiens mundi Redemptorem? Quid autem durius, quam ut indicant poenitentiam, quam non relaxent; cum utique veniam negando, incentivum auferant poenitentiae? Nemo enim potest bene agere poenitentiam, nisi qui speraverit indulgentiam (De Poenit., dist. 1, cap. Nemo potest). 391 CAPUT II. Quod Novatiani dicunt se non nisi lapsis negare communionem, hoc neque cum Scriptura, neque cum sua ipsorum doctrina congruere: quod vero divinae potestatis reverentiam praetexunt, eos hoc ipso in illam esse injurios; cum is injuriam inferat, qui creditum sibi munus aut ejus partem nolit exercere: caeterum ligandi et solvendi jus quod haeresi non potest attribui, pulchre vindicari ab Ecclesia, quippe quae Spiritu sancto id acceperit, in quem isti superbe agunt. 5. Sed negant his oportere reddi communionem, qui praevaricatione lapsi sunt. Si unum tantum crimen exciperent sacrilegii, cui veniam negarent, dure quidem, sed tamen divinis tantum redargui viderentur sententiis, assertionibus tamen suis convenirent; Dominus enim crimen nullum excepit, qui peccata donavit omnia. At cum omnia peccata Stoicorum quodam more paribus putent aestimanda mensuris, et aeque eum qui gallum, ut aiunt, gallinaceum, atque illum qui patrem suffocaverit, perpetuo asserant coelestibus abdicandos mysteriis; quomodo unius criminis objiciunt reos, cum indignissimum esse non possint etiam ipsi negare, ut paucorum poena perveniat ad multos? 6. Alias cap. II. Sed aiunt se Domino deferre reverentiam, cui soli remittendorum criminum potestatem reservent. Immo nulli majorem injuriam faciunt, quam qui ejus volunt mandata rescindere, commissum munus refundere. Nam cum ipse in Evangelio suo dixerit Dominus Jesus: Accipite Spiritum sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur eis: et quorum detinueritis, detenta erunt (Joan. XX, 22, 23); quis est ergo qui magis honorat, utrum qui mandatis obtemperat, an qui resistit? 7. Ecclesia in utroque servat obedientiam, ut peccatum et alliget et relaxet: haeresis in altero immitis, in altero inobediens; vult ligare, quod non resolvat: non vult solvere, quod ligavit; in quo se sua damnat sententia. Dominus 392 enim par jus et solvendi esse voluit et ligandi, qui utrumque pari conditione permisit (De Poenit., dist. 1, cap. Verbum Dei, § Dominus). Ergo qui solvendi jus non habet, nec ligandi habet. Sicut enim secundum Dominicam sententiam, qui ligandi jus habet, et solvendi habet: ita istorum assertio se ipsam strangulat; ut quia solvendi sibi jus negant, negare debeant et ligandi. Quomodo igitur potest alterum licere, alterum non licere? Quibus donatum utrumque est, aut utrumque licere manifestum est, aut utrumque non licere certum est. Ecclesiae utrumque licet, haeresi utrumque non licet; jus enim hoc solis permissum sacerdotibus est. Recte igitur hoc Ecclesia vindicat, quae veros sacerdotes habet: haeresis vindicare non potest, quae sacerdotes Dei non habet. Non vindicando autem ipsa de se pronuntiat, quod cum sacerdotes non habeat, jus sibi vindicare non debeat sacerdotale. Ita impudenti contumacia pudentem cernimus confessionem. 8. Specta etiam illud, quoniam qui Spiritum sanctum accepit, et solvendi peccati potestatem et ligandi accepit. Sic enim scriptum est: Accipite Spiritum sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur: et quorum detinueritis, detenta erunt (Joan XX, 22, 23). Ergo qui solvere non potest peccatum, non habet Spiritum sanctum. Munus Spiritus sancti est officium sacerdotis, jus autem Spiritus sancti in solvendis ligandisque criminibus est; quomodo igitur munus ejus vindicant, de cujus diffidunt jure et potestate? 9. Quid! quod insolentiores sunt. Nam cum ad misericordiam promptior quam ad severitatem sit Spiritus Dei; quod ait se velle, id nolunt: quod nolle, hoc agunt; cum vindicare judicis sit, remittere misericordis. Tolerabilius igitur, Novatiane, remitteres, quam ligares; aliud enim quasi delinquendi parcus usurpares, aliud quasi aerumnae compassus ignosceres. 393 CAPUT III. Iisdem Novatianis veniam gravioribus tantum criminibus abs se denegari opponentibus, respondet S. Doctor hac sententia ab illis sectae suae parentem rursus damnari, et offendi ipsummet Deum, qui peccatorum quorumlibet remittendorum fecit potestatem: sed majoribus delictis majorem quoque poenitentiam adhibendam esse. Adjicit autem ipsos in hoc perversos sese praebere, quod hujusmodi culparum distinctio severitatis materiam Deo relinquat: cujus misericordiam in incarnatione Christi adeo mirabiliter emicantem imitari detrectant. 10. Sed aiunt se, exceptis gravioribus criminibus, relaxare veniam levioribus. Non hoc quidem auctor vestri erroris Novatianus, qui nemini poenitentiam dandam putavit; ea scilicet contemplatione, ut quod ipse non posset solvere, non ligaret; ne ligando sperari a se faceret solutionem. In eo igitur patrem vestrum propria damnatis sententia, qui distinctionem peccatorum facitis, quae solvenda a vobis putetis, et quae sine remedio esse arbitremini: sed Deus distinctionem non facit, qui misericordiam suam promisit omnibus, et relaxandi licentiam sacerdotibus suis sine ulla exceptione concessit (De Poenit., dist. 1, cap. Deus). Sed qui culpam exaggeraverit, exaggeret etiam poenitentiam; majora enim crimina majoribus abluuntur fletibus. Ita nec Novatianus probatur, qui veniam interclusit omnibus: nec vos imitatores ejusdem et condemnatores; quia ibi minuitis studia poenitentiae, ubi augeri oportet; quia graviora peccata majoribus sustentanda fulcris docuit Christi misericordia. 11. Quae autem ista perversitas est, ut vobis vindicetis possibilia concessu: Deo, ut ipsi dicitis, impossibilia reservetis? Hoc est sibi eligere causas ignoscendi, Deo materiam saeviendi relinquere. Et ubi est illud: Sit autem Deus verax, omnis autem homo mendax, sicut scriptum est: ut justificeris in sermonibus tuis, et vincas cum judicaris (Rom. III, 4)? Ut agnoscamus igitur Deum misericordiae magis indulgentem esse, quam severitatis tenacem, ipse ait: Misericordiam malo, quam sacrificium (Ose. VI, 6). Quomodo igitur vestrum potest acceptum esse sacrificium Deo, qui negatis misericordiam; cum ipse dicat nolle se mortem peccatoris, sed correctionem (Ezech. XVIII, 32) ? 12. Cujus interpres Apostolus ait: Quia Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, et de peccato damnavit peccatum in carne; ut justificatio Legis impleretur in nobis (Rom. VIII, 3, 4). Non in similitudinem carnis ait; quia Christus veritatem suscepit carnis humanae, non similitudinem: neque in similitudinem peccati ait; quia peccatum non fecit, sed peccatum pro nobis factus est: sed venit in similitudinem carnis peccati (II Cor. V, 2), hoc est, suscepit similitudinem carnis peccatricis; 394 ideo similitudinem, quia scriptum est: Et homo est, et quis agnoscet eum (Jerem. XVII, 3)? Homo erat in carne secundum hominem, qui agnosceretur: virtute supra hominem, qui non agnosceretur; ita et hic carnem habet nostram, sed carnis hujus vitia non habet. 13. Non enim sicut omnis homo est, ex virili erat et feminea permixtione generatus: sed natus de Spiritu sancto et de Virgine (Matth. I, 18), immaculatum corpus susceperat, quod non solum nulla vitia maculaverant, sed nec generationis aut conceptionis concretio injuriosa fuscaverat (S. Aug. lib. II, cont. Jul. Pelag., in princ. et fin.; lib II de Pec. orig., c. 40; et l. IV, contra duas Epist. Pet. c. 11). Nam omnes homines sub peccato nascimur, quorum ipse ortus in vitio est, sicut habes lectum, dicente David: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea (Psal. L, 5). Ideo Pauli caro corpus mortis erat, sicut ipse ait: Quis me liberabit de corpore mortis hujus (Rom. VII, 24)? Christi autem caro damnavit peccatum, quod nascendo non sensit, quod moriendo crucifixit; ut in carne nostra esset justificatio per gratiam, ubi erat ante colluvio per culpam. 14. Quid ergo dicemus ad haec, nisi quod dixit Apostolus: Si Deus pro nobis, quis contra nos? Qui Filio proprio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum; quomodo non etiam cum illo omnia nobis donavit? Quis accusabit adversus electos Dei? Deus qui justificat, quis est qui condemnet? Christus qui mortuus est, immo qui et resurrexit, qui est in dextera Dei, qui etiam interpellat pro nobis (Rom. VIII, 31 et seq.). Pro quibus ergo Christus interpellat, eos Novatianus accusat. Quos Christus ad salutem redemit, eos Novatianus damnat ad mortem. Quibus Christus dicit: Tollite jugum meum super vos, et discite a me quia mitis sum (Matth. XI, 29); Novatianus dicit: Immitis sum. Quibus Christus dicit; Invenietis requiem animabus vestris; jugum enim meum suave est, et onus meum leve est (Ibid., 30); his grave onus, et durum imponit jugum Novatianus. CAPUT IV. Pergit divinam probare misericordiam, eamque majorem esse quam severitatem Evangelici testimonii expositione ostendit. Eos vero qui Christum negaverunt coram hominibus, non eadem omnes ratione habendos esse, athletarum exemplo palam facit. 15. Quam propensus igitur ad misericordiam sit Dominus Jesus, licet ista satis instruant; tamen etiam ipse te doceat, qui cum adversus impressionem persecutionis instruere nos vellet, ait: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere: sed potius eum timete, qui potest animam et corpus mittere in gehennam (Matth. X, 28). Et infra: Omnis ergo qui confessus me fuerit coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui est in coelis: qui autem negaverit me coram hominibus, negabo et ego eum coram Patre meo, qui est in coelis (Ibid., 32, 33). 395 16. Ubi confitetur, pro omnibus confitetur, omnes complectitur: ubi negat, non omnes negat. Sicut enim supra habet: Omnis qui me confessus fuerit, confitebor et ego eum, hoc est, omnem: consequens erat ut infra quoque sic redderet: Omnis autem qui negaverit me. Sed ne omnes negare videretur, ita subjecit: Qui autem negaverit me coram hominibus, negabo et ego eum. Gratiam promittit omnibus, non omnibus minatur injuriam. Quod est miserationis, exaggerat: quod ultionis, extenuat. 17. Atque ita scriptum est non solum in eo libro, qui secundum Matthaeum scribitur Evangelii Domini Jesu: sed etiam in eo lectum est quem secundum Lucam reperimus (Luc. XII, 8); ut scias non otiose id posuisse utrumque. 18. Alias cap. III. Diximus quid scriptum sit, colligamus sententiam: Omnis, inquit, qui me confessus fuerit (Math. X, 32), id est, ex quacumque vita, ex quocumque statu qui confessus me fuerit, habebit me remuneratorem confessionis suae. Cum dicitur, Omnis, nullus a remuneratione, qui fuerit confessus, excluditur. Non similiter, omnis qui negaverit, negabitur; potest enim fieri ut aliquis victus suppliciis, sermone Deum neget, et corde adoret (De Poenit., dist. I, cap. Potest fieri). 19. Numquid eadem causa est ejus qui sponte negat, et ejus quem tormenta inclinaverint ad sacrilegium, non voluntas? Quam autem indignum, cum apud homines valeat certaminis gratia, ut apud Deum non valere asseratur! Nam saepe in hoc athletarum saeculari certamine etiam victos quorum fuerint certamina probata, vulgus hominum cum victoribus coronare consuevit; maxime quos viderit forte dolo aut fraude victoria exclusos. Christus ergo athletas suos quos viderit gravibus paulisper cessisse suppliciis, sine venia patietur manere? 20. Numquid non habebit rationem laboris, qui etiam quos projicit, non in aeternum projicit? Dicit enim David: Non in aeternum projiciet Deus (Psal. LXXVI, 8); et contra hunc audiemus haeresim dicentem: Projicit in aeternum? Nec in finem, inquit, misericordiam suam abscidet a generatione in generationem, aut obliviscetur misereri Deus (Ibid. 9, 10), clamat Propheta: et sunt qui divinae miserationis quaedam inducant oblivia? CAPUT V. Objectioni ab immutabilitate Dei petitae respondetur, allatis Scripturae testimoniis, quibus misericordiam emergentibus e volutabro suo peccatoribus Deus promittit: additurque indulgentiam iis parari propensiorem, qui quodammodo inviti deliquerunt, quod eleganti bello captorum exemplo, et ipsiusmet diaboli prosopopaeia illustratur. 21. Sed aiunt ideo se ista asserere, ne mutabilem Deum facere videantur; si his 396 quibus fuerit iratus, ignoscat. Alias cap. IV. Quid ergo? Repudiabimus divina oracula, et opiniones istorum sequemur? Sed non Deus alienis assertionibus, sed suis aestimandus est vocibus. Quod enim promptius edere possumus insigne ejus misericordiae, quam quod ipse per prophetam Osee, quibus tamquam iratus minabatur, continuo tamquam reconciliatus indulget? Ait enim: Quid tibi faciam, Ephraem, aut quid faciam tibi, Juda? Misericordia vestra, etc. (Ose. VI, 4). Et infra: Quomodo te constituam? Velut Adama efficiam te, et sicut Seboim (Ose. XI, 8). In ipsa indignatione velut patrio quodam affectu haeret, quomodo ad poenam tradat errantem: etsi Judaeus meretur, Deus tamen adhuc secum examinat. Sed continuo (De Poenit., dist. I, cap. Sed contin.) qui dixerat: Sicut Adama faciam te, et sicut Seboim; quae duae urbes ex vicinia Sodomorum parilis excidii traxere consortium: Conversum est, inquit, cor meum in eo ipso, conturbata est poenitentia mea: non faciam secundum iracundiam furoris mei (Ose. XI, 8, 9). 22. Nonne apparet quod ideo nobis peccantibus indignetur Dominus Jesus, ut indignationis suae nos terrore convertat? Indignatio ergo ejus non ultionis exsecutio, sed magis absolutionis est operatio; sic enim dixit: Si conversus ingemueris, salvus eris (Esai XXX, 15). Exspectat gemitus nostros, sed temporales, ut remittat perpetuos: exspectat lacrymas nostras, ut profundat pietatem suam. Sic in Evangelio, viduae matris lacrymis compassus, filium ejus resuscitavit (Luc. VII, 13). Exspectat conversionem nostram, ut revertatur et ipse ad gratiam: quae, si nullus lapsus nobis irreperet, in nobis perseveraret: sed quia peccatis nostris contrahimus offensam, indignatur, ut humiliemur: humiliamur, ut digni simus magis miseratione quam poena. 23. Doceat te certe Hieremias dicens: Quia non repellet in aeternum Dominus; quoniam cum humiliaverit, miserebitur secundum multitudinem misericordiae suae: qui non humiliavit toto corde suo, neque repulit filios hominum (Thren. III, 31, 32). Hoc certe in Threnis Hieremiae legimus, et ex his, vel caeteris quae sequuntur advertimus quia ideo humiliat sub pedibus suis omnes vinctos terrae, ut judicium ejus declinemus (Psal. CXII, 7). Sed nec toto corde humiliat peccatorem usque ad terram, qui etiam de terra suscitat inopem, et de stercore erigit pauperem; non enim ex toto corde humiliat, qui se veniae reservat. 24. Quod si non ex toto corde omnem humiliat peccatorem, quanto magis non ex toto corde humiliat eum, qui non ex toto corde peccavit! Nam sicut dixit de Judaeis: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me (Esa. XXIX, 13; Matth. XV, 8); fortasse et de aliquibus lapsis dicat: Isti labiis me negarunt, sed corde mecum sunt. Vicit eos poena, non avertit perfidia. Sine causa autem 397 his aliqui veniam negant, quorum fidem eousque confessus persecutor est, ut eam studeret expugnare tormentis. Negarunt semel, sed quotidie confitentur: negarunt sermone, sed confitentur gemitibus, confitentur ejulationibus, confitentur fletibus, confitentur liberis, non coactis vocibus. Cesserunt quidem ad tempus diaboli tentationi: sed etiam diabolus postea recessit ab his, quos sibi vindicare non potuit. Cessit eorum fletibus, cessit poenitentiae: quos invaserat alienos, perdidit suos. 25. Nonne ita istud est, ac si quis captivum victae urbis populum abducat? Captivus ducitur, sed invitus: qui in alienas terras necessitate contendat, intimo tamen non migret affectu, patriam secum animo vehat, quaerat copiam quemadmodum revertatur. Quid ergo? Cum hujuscemodi revertitur, num est aliquis qui persuadeat non recipiendum? minore scilicet honore, sed studio propensiore, ne habeat in quo insultet adversarius. Si armato ignoscis, qui pugnare potuit; non ignoscis ei, in quo sola pugnabat fides? 26. Ipsius diaboli de hujusmodi lapsis si requiramus sententiam, nonne videtur dicere: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me? Quomodo enim mecum est, qui non recedit a Christo? Sine causa autem me colere videntur, qui doctrinam Jesu custodiunt: ego autem putabam quod meam docerent. Plus damnant, dum comperta deserunt. Certe Jesus in his amplius gloriatur, dum recipit revertentes. Exsultant omnes angeli; quia gaudium majus est in coelo super uno peccatore poenitentiam agente, quam in nonaginta et novem justis qui non indigent poenitentia (Luc. XV, 7). De me in coelo, de me in terris triumphus sumitur. Nihil Christo perit, quando hi qui ad me cum fletu venerant, cum desiderio ad Ecclesiam revertuntur: et horum exemplo etiam de meis periclitor, qui didicerint nihil hic esse, ubi homines praesentibus provocantur praemiis; et plurimum illic, ubi gemitus, lacrymae, jejunia meis epulis praeferuntur. CAPUT VI. Novatianos dum peccatores a Christi convivio excludunt, non pii Samaritani, sed superbi legisperiti nec non sacerdotis atque levitae, qui reprehenduntur in Evangelio, imitatores esse, immo iisdem etiam inclementiores. 27. Alias cap. V. Hos ergo, Novatiani, excluditis? Quid est enim aliud excludere, nisi spem veniae denegare? Sed neque semivivum illum derelictum a latronibus Samaritanus praeteriit: et vulnera ejus oleo vinoque curavit, prius infundens oleum quo foveret: supra jumentum 398 suum imposuit vulneratum, in quo ejus peccata vexit omnia (Luc. X, 33, 34); nec ovem pastor despexit errantem (Luc. XV, 4). 28. Vos autem dicitis: Noli me tangere. Vos dicitis volentes justificare vos ipsos: Non est proximus noster, superbiores quam legisperitus ille qui Christum tentare cupiebat; ille enim dixit: Quis est meus proximus (Luc. X, 29)? Ille interrogat, vos negatis; sicut sacerdos ille descendentes, et sicut levita praeterientes, quem curandum suscipere debuistis, nec recipientes hospitio, pro quo Christus du onumeravit aera, cujus te proximum fieri Christus jubet, ut facias in eum misericordiam. Ipse enim est proximus, quem non solum conformis natura conjunxerit, sed etiam misericordia copulaverit. Ab eo te alienum superbia facis, extollens te frustra inflatus mente carnis tuae, et non tenens caput. Si enim caput teneres, adverteres non tibi eum deserendum, pro quo Christus mortuus est. Si caput teneres, adverteres corpus omne compaginando potius quam solvendo, in incrementum Dei per copulam charitatis, et redemptionem crescere peccatoris. 29. Cum igitur fructum omnem aufertis poenitentiae, quid aliud dicitis, nisi hoc: Nemo de vulneratis nostrum ingrediatur hospitium: nemo sanetur in nostra Ecclesia? Apud nos non curantur aegroti: sani sumus, medicum non habemus necessarium; quia ipse ait: Non opus est sanis medicus, sed his qui male habent (Matth. IX, 12). CAPUT VII. Christum ut omnes ad coenam suam invitet obtestatus, Novatianos nec ipsos ad eam ingredi, nec aliis ingressum permittere significat, quod Ecclesia sancta non imitatur. Deinde eosdem haereticos cum Christo, qui omnes salvos fieri cupiat, partem habere non posse planum facit. 30. Alias cap. VI. Ergo, Domine Jesu, ad Ecclesiam tuam totus adveni, quoniam Novatianus excusat. Novatianus dicit: Juga boum emi (Luc. XIV, 19), qui jugum Christi suave non suscipit, et onus grave collo imponit suo, quod portare non queat. Novatianus servos tuos a quibus invitabatur, tenuit, et contumelia affectos occidit quos iterati baptismatis labe inquinavit. Mitte ergo ad exitus viarum, et collige bonos et malos (Luc, XIV, 21): et debiles, et caecos, et claudos introduc in Ecclesiam tuam. Jube impleatur domus tua: introduc omnes ad coenam tuam; quia quem tu vocaveris, dignum facies, si sequatur. Ille sane rejicitur, qui non habuerit vestem nuptialem, hoc est, amictum charitatis, velamen gratiae. Mitte, inquam, ad universos. 51. Non excusat Ecclesia tua a coena tua, excusat Novatianus. Non dicit familia tua: Sana 399 sum, medicum non requiro; sed dicit: Sana me, Domine, et sanabor: salva me, et salvabor (Jerem. XVII, 14). Denique Ecclesiae tuae species est in illa, quae accessit retro, et tetigit fimbriam vestimenti tui, dicens intra se: Quia si tetigero vestimentum ejus, salva ero (Matth. IX, 21). Haec ergo Ecclesia confitetur vulnera sua, haec curari cupit. 32. Et tu quidem, Domine, omnes cupis sanare, sed non omnes curari volunt. Non vult Novatianus, qui se putat esse sanum. Tu, Domine, aegrum te esse dicis, et in minimo nostram sentis infirmitatem, dicens: Aeger eram, et visitastis me (Matth. XXV, 36): Novatianus illum minimum visitare nescit, in quo tu desideras visitari. Tu dicis Petro (De Poenit., dist. I, c. Potest fieri, § Dicis Petro) excusanti, ne ei pedes lavares: Nisi lavero tibi pedes, non habebis partem mecum (Joan. XIII, 8). Quod ergo isti possunt consortium tecum habere, qui claves regni non suscipiunt, negantes quod dimittere peccata debeant? 33. Quod quidem recte de se fatentur; non habent enim Petri haereditatem, qui Petri sedem non habent, quam impia divisione discerpunt: sed hoc improbe, quod etiam in Ecclesia donari peccata negant posse, cum Petro dictum sit: Tibi dabo claves regni coelorum, et quaecumque ligaveris super terram, erunt ligata et in coelo: et quaecumque solveris super terram, erunt soluta et in coelis (Matth. XVI, 19); cum et ipse vas electionis Dominicae dicat: Si cui autem quid donastis, et ego; nam et ego quod donavi, propter vos in persona Christi (II Cor. II, 10). Cur igitur Paulum legunt, si eum tam impie arbitrabantur errasse, ut jus sibi vindicaret Domini sui? Sed vindicavit acceptum, non usurpavit indebitum. CAPUT VIII. Quanta discipulis suis Christus contulerit. Novatianos dum manus imponunt ac baptismum conferunt, a se ipsis redargui; quippe quod eadem auctoritate peccata remittantur in poenitentia atque in baptismate. Ad extremum eorum tumor maxime Dominico exemplo castigatur. 34. Alias cap. VII. Vult Dominus plurimum posse discipulos suos, vult a servulis suis ea fieri in nomine suo, quae faciebat ipse positus in terris (Joan. XIV, 12). Denique ait: Et majora his facietis (Matth. X, 8). Dedit ut mortuos suscitarent. Et cum ipse Saulo reddere posset usum videndi, eum tamen ad Ananiam discipulum suum misit; ut ejus benedictione Saulo refunderentur oculi, quos amiserat (Act. IX, 7). Petrum quoque secum in mari jussit ambulare, et quia titubavit, reprehendit illico, eo quod doni gratiam fidei pusillitate minuisset (Matth. XIV, 29). Dedit etiam discipulis ut lux mundi essent per gratiam (Matth. V, 14), qui erat ipse lux mundi. Et quia descensurus esset e coelo, et in coelum ascensurus, Eliam ad coelum levavit (IV Reg. II, 11), inde eum in terris complacito redditurus tempore. Baptizaturus quoque in Spiritu sancto et igne (Matth. III, 11) 400 per Joannem baptismatis sacramenta praemisit. 35. Omnia denique donavit discipulis suis, de quibus ait: In nomine meo daemonia ejicient, linguis loquentur novis, serpentes tollent; et si mortiferum quid biberint, non eis nocebit: supra aegros manus imponent, et bene habebunt (Marc. XVI, 17, 18). Omnia ergo dedit, sed nulla in his hominis potestas est, ubi divini muneris gratia viget. 36. Cur ergo manus imponitis, et benedictionis opus creditis, si quis forte revaluerit aegrotus? Cur praesumitis aliquos a colluvione diaboli per vos mundari posse? Cur baptizatis, si per hominem peccata dimitti non licet? In baptismo utique remissio peccatorum omnium est: quid interest, utrum per poenitentiam, an per lavacrum hoc jus sibi datum sacerdotes vindicent? Unum in utroque mysterium est. 37. Sed dicis quia in lavacro operatur mysteriorum gratia. Quid in poenitentia? Nonne Dei nomen operatur? Quid ergo? Ubi vultis, vindicatis vobis Dei gratiam: ubi vultis, repudiatis? Sed hoc insolentis arrogantiae, non sancti timoris est; ut fastidio vobis sint, qui volunt agere poenitentiam. Perpeti videlicet flentium lacrymas non potestis. Non ferunt oculi vestri vilia vestimentorum, illuviem sordidatorum, superbo oculo et tumido corde delicati mei, indignanti voce dicentes singuli: Nolite me tangere, quia mundus sum. 38. Dicit quidem Dominus ad Mariam Magdalenam: Noli me tangere (Joan. XX, 17); sed non dixit, quia mundus sum, qui mundus erat: tu audes, Novatiane, mundum te dicere, qui etsi operibus mundus esses, hoc solo verbo fieres immundus? Esaias dicit: O miser ego, et compunctus corde; quia cum sim homo, et immunda labia habeam, in medio quoque populi immunda labia habentis habitem (Esai. VI, 5)! et tu dicis, mundus sum, cum mundus non sit, ut scriptum est, nec unius diei infans (Job. XIV, 4)? David dicit: Et a delicto meo munda me (Psal. L, 4), quem utique misericordem saepe Domini justificavit gratia: tu mundus, cum tam injustus sis, ut non miserearis; ut festucam in oculo fratris tui videas, trabem autem quae in oculo tuo est, non consideres (Matth. VII, 3)? Immundus enim apud Deum omnis iniquus. Quid autem injustius, quam ut velis tibi dimitti peccata tua, cum roganti ipse non putes remittenda? Quid injustius, quam ut te justifices, in quo damnas alterum; cum graviora committas? 39. Denique remissionem celebraturus peccatorum nostrorum Dominus Jesus dicenti sibi Joanni: Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me! respondit: Sine modo; sic enim decet nos implere omnem justitiam (Matth. III, 14, 15). Et Dominus quidem venit ad peccatorem, cum peccatum ipse non haberet; et baptizari voluit, cui mundari necesse non erat: vos quis ferat, qui putatis vobis opus non esse mundari per poenitentiam; 401 quia mundatos vos esse dicitis per gratiam, quasi jam peccare vobis impossibile sit? CAPUT IX. Scripturae verbis, Si autem in Dominum peccaverit homo, quis orabit pro eo? collatione similium locorum ostenditur non significari neminem rogaturum, sed dignum deprecatorem inquirendum esse, quales fuerunt Moyses ac Jeremias, quorum precibus populo Israelitico pepercisse Deus legitur. 40. Alias cap. VIII. Sed dicitis: Scriptum est: Si peccaverit homo in hominem, orabunt pro eo ad Dominum: si autem in Dominum peccaverit homo, quis orabit pro eo (I Reg. II, 25)? Primum, ut supra jam dixi, tunc te ista paterer objicere, si solis praevaricantibus non relaxares poenitentiam. Tamen quid scrupuli ista affert quaestio? Non enim scriptum est: Nullus orabit pro eo: sed, Quis orabit, hoc est, quis ille sit, qui in tali causa orare possit, quaeritur, non excluditur. 41. Denique habes in psalmo decimo quarto: Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo, aut quis requiescet in monte sancto suo (Psal. XIV, 1)? Non enim nullus, sed probatus habitabit: nec hoc dicit quod nemo requiescat, sed requiescat electus. Ut scias hoc esse verum, non multo post in psalmo vigesimo tertio ait: Quis ascendet in montem Domini, aut quis stabit in loco sancto ejus (Psal. XXIII, 3)? id est, non quicumque de vulgo, nec plebeiae vilitatis aliquis; sed vitae egregiae, singularisque meriti. Et ut scias quia cum quis dicitur, non intelligitur nullus, sed aliquis significatur, cum dixisset: Quis ascendet in montem Domini? subjecit: Innocens manibus, et mundo corde, qui non accipit in vano animam suam (Ibid., 4). Et alibi: Quis sapiens, et intelliget haec (Ose. XIV, 10)? Numquid dicit quia nullus intelliget? Et in Evangelio: Quis fidelis dispensator et prudens, quem constituet Dominus super familiam suam, ut det illis in tempore tritici mensuram (Luc. XII, 42)? Et ut comprehendas quia de eo dixit, qui utique est, non de eo qui non est, subjunxit: Beatus ille servus, quem cum venerit Dominus, invenerit sic facientem (Ibid., 43). Et illud ita opinor dictum: Deus, quis similis tibi (Psal. LXXXII, 1)? non utique nullus; quia imago Patris Filius est (De Poenit. dist. 1, c. Si sacerdos, § Deus). 42. Similiter igitur accipiendum: Quis orabit pro eo (Hebr. I, 3)? hoc est, singularis vitae aliquis debet orare pro eo, qui peccavit in Dominum. Quo major culpa, eo majora sunt quaerenda suffragia (I Reg. II, 25). Non enim quicumque de vulgo pro Judaeorum populo, sed Moyses rogavit, quando 402 vituli caput fidei immemores adoraverunt (Exod. XXXII, 31). Numquid erravit Moyses? Atqui non erravit, qui quod rogavit, et meruit et impetravit. Quid enim talis affectus non impetraret, quando se objecit pro populo, dicens: Et nunc si dimittis illis peccatum, dimitte; sin autem, dele me de libro vitae (Ibid., 32)? Vides quia non tamquam deliciosus intercessor, et fastidii plenus sibi consulat, ne offensionem contrahat, quod Novatianus metuere se dicit: sed magis omnium memor, sui immemor, offendere non timebat ipse, ut plebem ab offensionis periculo exueret et liberaret. 43. Merito ergo scriptum est: Quis orabit pro eo? hoc est, talis qualis Moyses, qui se offerat pro peccantibus: talis qualis Hieremias, cui prophetae cum esset dictum a Domino Deo nostro: Noli orare pro populo isto (Jerem. VII, 16); tamen oravit, et veniam meruit. Denique intercessione prophetica, et obsecratione tanti vatis inflexus Dominus dicit ad Hierusalem; quoniam ea quoque poenitentiam pro delictis egerat, dicens: Domine omnipotens, Deus Israel, anima in angustiis, et spiritus anxius clamat ad te: audi, Domine, et miserere (Baruch. III, 1, 2). Et jubet luctus vestimenta deponi, et abjici gemitus poenitentiae; sic enim scriptum est in fine libri: Exue te, Hierusalem, stola luctus et vexationis tuae, et indue te decorem ejus, quae a Deo data est tibi gloria in aeternum (Baruch. V, 1). CAPUT X. Joannem non absolute ac simpliciter prohibuisse ne pro sontibus peccati ad mortem fieret oratio; cum pro similibus Moysen, Jeremiam ac Stephanum orasse non ignoraverit; et ipse quoque iisdem veniam significaverit non denegandam. 44. Alias cap. IX. Tales igitur deprecatores in delictis maximis sunt requirendi; nam si quicumque de populo orent, non exaudiuntur. 45. Unde nec illa quaestio vestra quidquam poterit afferre ponderis, quam sumitis de epistola Joannis dicentis: Qui scit fratrem suum peccare peccatum non ad mortem, petat, et dabit illi vitam Deus; quia non peccat ad mortem. Est peccatum ad mortem, non de illo dico, ut oret (I Joan. V, 16); non enim ad Moysen et Hieremiam loquebatur, sed ad populum, qui suorum peccatorum alium precatorem deberet adhibere: cui satis est si pro levioribus delictis Deum precetur, graviorum veniam justorum orationibus reservandam putet. Nam (De Poenit. dist. 1, c. Si sacerdos, § Nam quomodo) quomodo Joannes diceret 403 non orandum pro delicto graviore, qui legisset Moysen rogasse et impetrasse; ubi erat praevaricatio voluntaria: qui sciret etiam Hieremiam rogasse (Jerem. XIV, 13). 46. Quomodo Joannes diceret non orandum pro peccato quod esset ad mortem, qui ipse in Apocalypsi scripsit mandatum Angelo Ecclesiae Pergami (Apoc. II, 12)? Habes illic tenentes doctrinam Balaam, qui docebat Balaac mittere scandalum coram filiis Israel, manducare immolata, et fornicari; ita et tu habes tenentes doctrinam Nicolaitarum, similiter age poenitentiam: caeterum venio tibi cito. Vides quod Deus qui poenitentiam exigit, veniam polliceatur! Denique et ibi dicit: Qui habet aures, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis: Vincenti dabo manducare manna absconditum (Apoc. II, 7). 47. Nonne ipse Joannes cognoverat Stephanum pro persecutoribus suis, qui Christi nomen audire non poterant, deprecatum; cum de ipsis a quibus lapidabatur diceret: Domine, ne statuas illis hoc peccatum (Act. VII, 59)? Cujus precationis effectum in Apostolo videmus; Paulus enim qui lapidantium Stephanum vestimenta servabat (Act. IX, 15), non multo postea per gratiam Christi factus est apostolus, qui fuerat ante persecutor. CAPUT XI. Superior Joannis sententia illustratur alio ejusdem testimonio, quo credentibus in Christum salus promittitur. Unde arguuntur Novatiani ut qui lapsis fidem suadeant, quibus negent veniam. Additur multos martyrum post lapsum duplicem gratiam consecutos esse; nec non pii Samaritani exemplo declaratur eos in quibus vel tenuissima fides spiret, non deserendos. 48. Alias cap. X. Ergo quia de Joannis generali epistola sermo est, ipsius Joannis in Evangelio scripta interrogemus, utrum cum vestra interpretatione conveniant. Scribit enim dixisse Dominum: Quia sic dilexit Deus hunc mundum, ut Filium suum unigenitum daret; ut omnis qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam (Joan. III, 16). Si quem ergo lapsum revocare cupias; ut credat, an ut non credat, hortaris? Utique ut credat. Sed qui credit juxta Domini sententiam, habebit vitam aeternam. Quomodo ergo prohibebis orare pro eo, cui aeterna vita debetur? cum divinae sit gratiae fides, sicut Apostolus in divisionibus gratiarum docet, quia alii datur in eodem Spiritu fides (I Cor. XII, 9); et discipuli Domino dicant: Adauge nobis fidem (Luc. XVII, 5). Qui ergo fidem habet, habet vitam: qui vitam habet, non est utique exclusus a venia. Omnis, inquit, qui credit in eum, non pereat. Cum omnis dicitur, nullus excluditur, nullus excipitur; non enim excipit eum qui lapsus est, si tamen postea bene credat. 49. Plurimos comperimus se denuo reformasse post lapsum, et pro nomine Dei passos: num possumus his martyrum consortia negare, quibus Dominus Jesus non negavit? Audemus 404 igitur dicere non esse his vitam redditam, quibus Christus coronam reddidit? Sicut ergo post lapsum plerisque si patiantur, corona redditur; ita si credant, et fides redditur. Quae fides Dei donum est; sicut habes scriptum: Quia a Deo vobis datum est, non solum ut credatis in eum, sed etiam ut pro illo patiamini (Philip. I, 29). Numquid is qui Dei donum habet, potest non habere indulgentiam? 50. Non una autem, sed duplex gratia est, ut omnis qui credit, et patiatur pro Domino Jesu. Habet igitur qui credit suam gratiam: habet autem alteram, si fides ejus passionibus coronetur. Neque enim priusquam pateretur Petrus, sine gratia fuit: sed ubi passus est, acquisivit alteram. Et plerique qui non habuerunt gratiam, ut pro Jesu paterentur; habuerunt tamen gratiam, ut in Jesum crederent. 51. Ideo dicitur: Ut omnis qui credit in eum, non pereat (Joan. XX, 31). Omnis, inquit, hoc est, ex quocumque statu, ex quocumque lapsu, si credat, perire non timeat. Potest enim fieri ut aliquem de Hierusalem descendentem in Hiericho (Luc. X, 33), hoc est de martyrii certamine relapsum in istius vitae cupiditatem saecularemque gratiam, vulneratum a latronibus, hoc est, a persecutoribus, et semivivum derelictum Evangelicus ille Samaritanus inveniat, qui nostrarum custos animarum est (Samaritanus enim custos dicitur), et non praetereat eum, sed curet et sanet. 52, Fortasse ideo non praeterit eum, quia aliquid in eo vitale agnoscit; unde is possit vitam resumere. Nonne vobis videtur ille qui lapsus est, semivivus esse, si vitale aliquid fides spiret? Nam qui penitus Deum ex suo corde abjicit, ille mortuus est. Qui ergo non penitus abjicit, sed per impressionem tormentorum ad tempus negavit, semivivus est. Aut si mortuus est, cur ei dicitis, agendam poenitentiam, qui jam curari non potest? Si semivivus est, infunde oleum et vinum, non vinum sine oleo, scilicet quod et foveat et remordeat. Tolle eum in jumentum tuum, trade stabulario, duo aera ad ejus curam impende, esto ei proximus (Ibid., XXXIV, 35). Proximus autem esse non potes, nisi facias misericordiam; nemo enim potest dici proximus, nisi qui curaverit, non occiderit. Si autem vis dici proximus, dicit tibi Christus: Vade, et tu fac similiter (Ibid., 37). CAPUT XII. Locis ex Joannis Evangelio jam citatis alius indidem adjungitur. Tum servandorum Dei mandatorum necessitatem objicientibus facile respondetur non ei soli qui semper, sed etiam ei qui post lapsum illa servaverit, vitam promitti. Quod ubi ex Davide comprobatum est, quamdam tamen esse inter utrumque differentiam declaratur. 53. Alias cap. XI. Aliud simile consideremus: Qui credit in Filium, habet vitam aeternam: qui autem non credit Filio, non videbit vitam, sed ira 405 Dei manet super eum (Joan. III, 16). Quod manet utique jam coepit, et ex delicto aliquo coepit; quia ante non credidit. Ubi ergo quis credit, ira Dei discedit, vita autem accedit (Ibid., 36). Credere ergo in Christum, lucrum vitae est; qui enim credit in eum, non judicatur. 54. Sed referunt hoc loco quoniam is qui credit in Christum, custodire debeat sermonem ejus; sic enim aiunt scriptum, dicente Domino: Ego lux in hunc mundum veni, ut omnis qui credit in me, in tenebris non maneat: et si quis audierit sermonem meum, et custodierit eum, ego non judico eum (Joan. XII, 46, 47). Ille non judicat, et tu judicas? Ille dicit: Ut qui credit in me, in tenebris non maneat, hoc est, et si fuerit in tenebris, non permaneat in eis, errorem emendet, culpam corrigat, custodiat mandata mea; dixi enim: Nolo mortem peccatoris, sed correctionem (Ezech. XXXIII, 11). Dixi supra: Quoniam qui in me credit, non judicatur; et hoc custodio: Non enim veni, ut judicem mundum, sed ut salvetur mundus per me (Joan. III. 17). Libenter ignosco (De Poenit., dist. 1, cap. Libenter), prompte indulgeo: Misericordiam malo, quam sacrificium (Ose. VI, 6); quia per sacrificium justus commendatur, per misericordiam peccator redimitur. Non veni vocare justos, sed peccatores (Matth. IX, 13). In Lege sacrificium, in Evangelio misericordia est: Lex per Moysen data est, per me gratia (Joan. I, 17). Quid hoc evidentius? 55. Denique et subter ait: Qui spernit me, et non accipit verba mea, habet qui judicet eum (Joan. XII, 48). Num tibi videtur accipere verba Christi, qui se non correxerit? Profecto non videtur. Qui ergo corrigit se, accipit verbum ejus, hoc est enim verbum ejus, ut se unusquisque revocet a culpa. Aut excludas igitur necesse est hanc ejus sententiam: aut si negare non potes, acquiescas. 56. Oportet eum quoque mandata custodire Dominica, qui peccare desinat, delictis renuntiet. Non ergo de eo debes interpretari dictum, qui semper custodierit; si enim hoc sensisset, addidisset, semper: non addendo autem, de eo pronuntiavit, qui quod audivit, custodierit: audivit autem ut corrigeret errorem: custodivit igitur quod audivit. 57. Alias cap. XII. Quam vero durum sit ut ad poenam vocetur perpetuam, qui vel postea custodit Domini mandata, ipse te doceat, qui etiam non custodientibus mandata sua veniam non denegavit, sicut habes in psalmi corpore: Si justitias meas profanaverint, et mandata mea non custodierint; visitabo in virga iniquitates eorum, et in flagellis delicta eorum: misericordiam autem meam non disperdam ab eis (Psal. LXXXVIII, 32, 33). Omnibus igitur promittit misericordiam. 58. Sed ne sine judicio hanc esse misericordiam putetis, est discretio inter eos qui perpetuam detulerint obedientiam mandatis coelestibus, et inter eos qui aliquando vel errore, vel necessitate lapsi sint. Et ne nostro circumscribi te argumento putes, Christi judicium accipe; etenim ait: Si sciens servus voluntatem domini sui non fecit, vapulabit multis: si autem nescivit, 406 vapulabit paucis (Luc. XII, 47, 48). Uterque igitur si credat, recipitur, quia castigat omnem filium Deus, quem recipit (Hebr. XII, 6): et quem castigat, morti utique non tradit; quia scriptum est: Castigans castigavit me Dominus, et morti non tradidit me (Psal. CXVII, 18). CAPUT XIII. Qui peccatum ad mortem fecerint, non deserendos, sed poenitentiae subjiciendos ex Paulo docetur. Quid sit tradi Satanae in interitum carnis, et quam hoc optandum. Satanam corpori debilitates inferre, sed eas in spiritus utilitatem converti; unde magna Dei elucet potentia, qua illum ut sibi noceat, et nobis prosit, cogit invitum. 59. Denique Paulus docet non deserendos eos qui peccatum ad mortem fecerint, sed potius lacrymarum panibus, et potu coercendos flebili; ita tamen ut ipsa moderata esset tristitia. Hoc enim significat: Potum dabis eis in lacrymis in mensura (Psal. LXXIX, 6); ut ipsa moestitia mensuram habeat, ne forte abundantiore tristitia absorbeatur (II Cor. II, 5 et seq.), qui agit poenitentiam, sicut scripsit ad Corinthios: Quid vultis? In virga veniam ad vos, an in charitate, spirituque mansuetudinis (I Cor. IV, 21)? Sed nec virga gravis est, quoniam legerat: Tu quidem percuties eum virga, animam autem ejus a morte liberabis (Prov. XXIII, 14). 60. Quid esset in virga venire, docet invectio fornicationis, accusatio incesti, reprehensio tumoris, quod inflati essent, quos magis lugere oporteret; postremo condemnatio rei, ut tolleretur a consortio communionis, et traderetur adversario, non ad interitum animae, sed carnis (I Cor. V, 1 et seq.). Sicut enim Dominus in animam sancti Job potestatem non dedit, sed in carnem ejus permisit licentiam (Job II, 6); ita et hic traditur Satanae in interitum carnis, ut serpens terram ejus lingeret, animae non noceret (Mich. VII, 17). 61. Moriatur ergo caro nostra cupiditatibus, sit captiva, sit subdita, nec legi mentis nostrae repugnet, sed bonae servituti subjecta moriatur; sicut in Paulo qui castigabat corpus suum (I Cor. IX, 27), ut servituti redigeret; quo probabilior fieret praedicatio, is lex carnis ejus cum lege mentis congrueret et conveniret. Interit enim caro, cum sapientia ejus transit in spiritum; ut jam non quae carnis sunt, sapiat, sed quae sunt spiritus. Utinam videam infirmari carnem meam! utinam non trahar captivus in legem peccati! utinam non in carne vivam, sed in fide Christi (Rom. VII, 23)! Et ideo major in infirmitate corporis gratia, quam in salute. Denique et Paulum quem multum dilexit (Galat. II, 20), noluit liberare ab infirmitate carnis, cui petenti ut discederet a se infirmitas, respondit: Sufficit tibi gratia mea; nam virtus in infirmitate perficitur (I Cor. XII, 8, 9). Et Paulus plus sibi in infirmitatibus placet, dicens: Cum infirmor, tunc potens sum (Ibid., 10); consummatur enim carnis infirmitatibus animae fortitudo. 62. Alias cap. XIII . Explanavimus Pauli sententiam; nunc verba ipsa consideremus, qua ratione dixerit 407 quod tradiderit eum Satanae in interitum carnis; quia tentator noster diabolus est. Nam debilitates membris singulis infert, et aegritudines toti solet movere corpori. Denique percussit sanctum Job ulcere malo a pedibus usque ad caput, quia in potestate acceperat interitum carnis ejus, dicente Deo: Ecce trado tibi eum, tantummodo animam ejus custodi (Job II, 6). Hoc iisdem verbis Apostolus transtulit; dicens quod tradiderit hujusmodi hominem Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini nostri Jesu Christi (I Cor. V, 5). 63. Magna potestas, magna gratia, quae imperat diabolo, ut se ipse destruat. Se enim destruit, cum hominem quem tentando supplantare studet, ex infirmo fortiorem efficit; quia dum carnem debilitat, mentem ejus corroborat. Aegritudo enim carnis (De Poenit., dist. 1, cap. Potest, § Aegritudo) peccatum repellit: luxuria autem carnis culpam adolet. 64. Illuditur ergo diabolus, ut se ipse morsu suo vulneret, et contra se armet, quem debilitandum putavit. Sic et sanctum Job magis amavit, posteaquam vulneravit: qui totum corpus diris perfusus ulceribus, diaboli quidem morsum pertulit, sed venena non sensit. Et ideo bene ei dictum est: Adduces draconem in hamo, illudes eum sicut avem: ligabis eum sicut passerem puer, imponens super eum manum (Job XL, 24). 65. Vides quemadmodum a Paulo illudatur, ut in cavernam ejus, sicut puer ille propheticus (Esai. XI, 8, 9), manum mittat, et nihil serpens noceat ei, de latebris eruat eum, de veneno ejus faciat spiritale antidotum; ut quod venenum est, medicamentum fiat: venenum est ad interitum carnis, medicamentum fit ad salutem spiritus. Quod enim nocet corpori, juvat spiritum (De Poenit, dist. 1, cap. Potest, § Quod nocet). 66. Manducet ergo terram meam serpens, dentem carni infigat, conterat corpus, dicat Dominus et de me: Trado tibi eum, tantummodo animam ejus custodi (Job II, 6). Quanta vis Christi, ut custodia hominis imperetur etiam ipsi diabolo, qui semper vult nocere. Dominum ergo Jesum nobis propitiemus: imperante Christo, et diabolus ipse fit praedae suae custos, vel invitus mandatis obsecundat coelestibus: et quamvis immitis, tamen mansuetis obsequitur imperiis. 67. Sed quid ego commendo obsequium ejus? Sit ille semper malus, ut sit bonus Deus semper, qui malitiam ejus nobis in gratiam convertit. Vult nocere ille, sed non potest, si Christus obsistat: carnem ulcerat, sed custodit animam: terram devorat, sed reservat spiritum. Denique scriptum est: Tunc lupi et agni simul pascentur: leo et bos paleam manducabunt, serpens autem terram ut panem: et non nocebunt, neque vastabunt 408 in monte sancto meo, dicit Dominus (Esai. XI, 6 et seq.). Damnati enim serpentis haec est sententia: Erit tibi terra cibus (Gen. III, 14). Quae terra? Ea utique de qua dictum est: Terra es, et in terram ibis (Ibid., 19). CAPUT XIV. Quod supra dixerit Ambrosius carnem ad interitum Satanae traditam a serpente comedi, hoc ita demum docet fieri, si anima carnalibus cupiditatibus liberetur. Quamobrem multa praecipit ad oculorum mentisque custodiam necessaria: quae castissimi Josephi exemplo firmat: dehinc omnes ad retia quibus in voluptatis ignem trahimur, declinanda hortatus; ne timeamus quominus a serpente caro nostra edatur, suadet. 68. Hanc terram serpens manducat, si propitius est nobis Dominus Jesus, ut non compatiatur anima carnis debilitati, non accendatur vapore carnis, et calore membrorum. Bonum est nubere magis quam uri (I Cor. VII, 9); est enim flamma quae interna urit (Prov. VI, 27). Unde hunc ignem non alligemus in sinu mentis, et recessu pectoris, ne interioris nostri uramus exuvias, et forense hoc nostrae animae vestimentum, velamenque carnale edax libidinis flamma consumat, sed transeamus per ignem (Esai. XLIII, 2). Et si quis incidit amoris incendium, transiliat, et transeat: non alliget adulterinam cupiditatem vinculis cogitationum, nullos sibi nodos assiduae nexu meditationis astringat; non intendat saepius in formam mulieris meretricis, nec adolescentula ad vultum juvenis oculos levet. Et si fortuitu aspexit, et capta est; quanto magis capietur, si curiosa aspexit! 69. Vel consuetudo nos doceat. Ideo velamine obnubit caput suum mulier, ut etiam in publico tuta verecundia sit: non facile vultus ejus adolescentis oculis occurrat, nuptiali velamine tecta sit; ne vel fortuitis occursibus pateat ad vulnus vel alienum, vel suum: sed utrumque suum vulnus est. Quod si tegmine caput velat (I Cor. XI, 5 et seq.), ne temere aut videatur, aut videat (dum enim caput velatur, vultus absconditur), quanto magis velare se debet pudoris tegmine, ut etiam in publico habeat suum ipsa secretum! 70. Verum esto, inciderit oculus, sed non intendat affectus. Non enim vidisse crimen est, sed cavendum ne origo sit criminis. Videt carnalis oculus, sed premat cordis oculos, maneat mentis verecundia. Habemus moralem et indulgentem Dominum; dixit quidem propheta: Nolo intendas in formam mulieris fornicariae; sed tamen Dominus dixit: Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam adulteravit eam in corde suo (Prov. V, 2). Non dixit: Si quis viderit, 409 adulteravit; sed: Si quis ad concupiscendum viderit, non aspectum obligavit, sed affectum quaesivit. Bonus tamen pudor, qui ipsos corporis oculos sic premere consuevit, ut saepe non videamus etiam quod videmus. Etenim specie aspicere videmur, quidquid occurrerit; sed si non misceatur animi intentio, hic quoque secundum carnis officium noster aspectus vanescit; ita plus videmus animo, quam corpore. 71. Et si viderit caro ignem, non alligemus ignem in sinu, hoc est, in secreto mentis, animique arcano. Non implicemus ignem hunc ossibus, non ipsi nobis nodos injiciamus; non misceamus sermonem aliquem cum hujusmodi, unde exaestuet ignis adulterinus. Sermo juvenculae nodus adolescentium est: verba adolescentis vincula sunt amoris. 72. Vidit hunc ignem Joseph, quando eum adulterii cupida mulier allocuta est (Gen. XXXIX, 7); voluit eum capere sermone, misit laqueos labiorum suorum, sed pudicum virum ligare non potuit. Solvit enim vincula mulieris vox pudoris, sermo gravitatis, habena cautelae, fidei custodia, castimoniae disciplina. Capere igitur eum retibus suis impudica non potuit: misit manum, et apprehendit vestem ejus, ut nodo stringeret. Verba petulantis mulieris cupiditatum retia sunt, manus ejus amoris nodus est (Prov. VII, 21): sed nec retibus capi potuit mens pudica, nec nodo: excussa vestis, solutus est nodus; et ideo quia non alligavit ignem in sinu mentis suae, non combussit corpus suum. 73. Alias cap. XIV. Vides ergo, quia animus noster culpae est auctor? Itaque innocens caro, sed plerumque peccati ministra. Ergo non te vincat formae concupiscentia. Multa retia tenduntur a diabolo, multi laquei. Oculus meretricis laqueus amatoris est. Ipsi nobis oculi nostri retia sunt; et ideo scriptum est: Neque capiaris oculis tuis (Prov. VI, 25). Ipsi nobis ergo tendimus retia, quibus involvimur et implicamur. Ipsi nobis vincula nectimus, sicut legimus: Quia vinculis peccatorum suorum unusquisque constringitur (Prov. VI, 2). 74. Et ideo transeamus ignem adolescentiae, ardoremque juvenilis aetatis: transeamus aquam, non remaneamus in aqua; ne flumina nos profunda concludant. Transeamus magis, ut et nos dicamus: Torrentem pertransivit anima nostra (Psal. CXXIII, 5); qui enim transit, salvus est. Denique Dominus sic ait: Si transeas per aquam, tecum sum, flumina te non concludent (Esai. XLIII, 2); et Propheta dicit: Vidi impium superexaltatum ultra cedros Libani: et transivi, et ecce non erat (Psal. XXXVI, 35, 36). Transi saecularia, et cecidisse aspicies altitudines impiorum. Moyses quoque transiens saecularia flumina, vidit visum magnum, et ait: Transiens videbo hoc visum (Exod. III, 3); si enim fuisset in corporis vitiis et saeculi istius lubricis voluptatibus, tanta non vidisset mysteria. 75. Transeamus ergo et nos ignem hunc libidinis, quem timens Paulus, sed nobis timens, qui castigando corpus suum, fecerat ut jam 410 non timeret sibi, dicit nobis: Fugite fornicationem (I Cor. VI, 18). Fugiamus ergo tamquam sequentem, quae non post nos, sed in nobis sequitur nosmetipsos. Ergo videamus diligenter, ne dum illam fugimus, nobiscum eam portemus. Volumus enim plerumque fugere, sed si non penitus eam de nostro excutimus animo, tollimus eam magis, quam relinquimus. Transiliamus ergo eam, ne nobis dicatur: Ambulate in igne flammae vestrae, quem accendistis vobis (Esai. L, 11). Quoniam sicut ille qui alligat ignem in sinu vestimenta comburit (Prov. VI, 27); sic qui ambulat super ignem, pedes comburat necesse est; quoniam scriptum est: Ambulabit quis super carbones ignis, pedes autem non comburet (Prov. I, 28)? 76. Gravis ignis est, et ideo non demus illi alimenta luxuriae. Pascitur libido conviviis, nutritur deliciis, vino accenditur, ebrietate inflammatur. Graviora his sunt fomenta verborum, quae vino quodam Sodomitanae vitis mentem inebriant. Caveamus tamen et hujus abundantiam vini; ubi enim caro inebriatur, mens titubat, animus vacillat, cor fluctuat. Et ideo ad utrumque utile praeceptum est, quo monetur Timotheus: vino modico utere propter frequentes tuas infirmitates (I Tim. V, 23). Cum calet corpus, trahit vaporem: cum alget morbi frigore caro, refrigeratur anima tua: cum dolet corpus tuum, tristis est mens tua, sed tristitia tua in gaudium veniet. 77. Noli ergo timere si manducetur caro tua, anima tua non devoratur. Ideo David non timere se dicit; quia carnem ejus, non animam inimici edebant, sicut legimus: Dum appropinquant super me nocentes, ut edant carnes meas: qui tribulant me inimici mei, ipsi infirmati sunt, et ceciderunt (Psal. XXVI, 2). Ruinam igitur solam facit sibi serpens; ideo serpenti traditur, qui a serpente elisus est; ut quem dejecit, hunc erigat: et fiat ruina serpentis hominis resurrectio. Satanam autem corporalis hujus contritionis et carnalis auctorem debilitatis Scriptura ostendit, Paulo dicente: Datus est mihi stimulus carnis meae angelus Satanae, qui me colaphizet, ut non extollar (II Cor. XII, 7). Sic ergo curare Paulus didicit, quemadmodum ipse sanatus est. CAPUT XV. Rediens a digressione, quid sit venire in virga vel in spiritu mansuetudinis docet. Sequestrandum graviter lapsum, sed eum Apostoli exemplo sacris reddendum, ubi piae plebis oratione atque lacrymis fuerit expiatus. Expurgari vetus fermentum, cum litterae durities mollioris explicationis farina temperatur. Quomodo Ecclesiae farina omnes conspergi ac cibo charitatis pasci debeant; ne similes evadant invidi illius fratris, quem aemulantur Novatiani, quorum tumor illic notatur. 78. Bonus itaque doctor dum promittit alterum de duobus, utrumque donavit. Venit in virga, quia a communione sacra convictum removit. Et bene dicitur tradi satanae, qui separatur a Christi corpore. Venit 411 etiam in charitate, spirituque mansuetudinis, vel quia sic tradidit, ut spiritum ejus salvum faceret, vel quia eum quem ante sequestraverat postea sacramentis reddidit. 79. Nam et sequestrari oportet graviter lapsum, ne modicum fermentum totam massam corrumpat: et expurgandum est vetus fermentum, vel in singulis vetus homo, hoc est, exterior homo cum actibus suis, vel in populo inveteratus peccatis, vitiisque concretus. Et bene dixit expurgandum, non projiciendum: quod enim expurgatur, non totum judicatur inutile; ideo enim purgatur, ut utile ab inutili separetur: quod autem projicitur, nihil in se utile habere creditur. 80. Alias cap. XV. Jam tunc igitur Apostolus reddendum sacramentis judicavit coelestibus, si purgari se ipse vellet. Et bene ait: Expurgate; velut enim operibus quibusdam totius populi purgatur, et plebis lacrymis abluitur, qui orationibus et fletibus plebis redimitur a peccato, et in homine mundatur interiore. Donavit enim Christus Ecclesiae suae, ut unum per omnes redimeret, quae Domini Jesu meruit adventum, ut per unum omnes redimerentur. 81. Hic sensus Pauli est, quem verba obscuriorem faciunt. Consideremus ipsum Apostoli sermonem: Expurgate, inquit, vetus fermentum; ut sitis nova conspersio, sicut estis azymi (I Cor. V, 7). Sive quod tota Ecclesia suscipiat onus peccatoris, cui compatiendum et fletu, et oratione, et dolore est: et quasi fermento ejus se totam conspergat; ut per universos ea quae superflua sunt in aliquo poenitentiam agente, virilis misericordiae aut compassionis velut collativa quadam admixtione, purgentur. Sive ut illa mulier Evangelica docet (Luc. XIII, 21), quae typum praetendit Ecclesiae, eo quod fermentum abscondat in farina sua, donec fermentetur totum; ut mundum omne sumatur. 82. Docuit me Dominus in Evangelio quid sit fermentum, dicens: Non intelligitis quia non de pane dixi: Attendite a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum (Matth. XVI, 11)? Tunc, inquit, intellexerunt quia non dixit a panibus, sed a doctrina Pharisaeorum et Sadducaeorum attenderent sibi. Hoc ergo fermentum, hoc est, doctrinam Pharisaeorum, 412 et disputationem Sadducaeorum abscondit Ecclesia in farina sua; cum litteram legis duriorem spiritali interpretatione mollivit, et velut mola quadam suae disputationis infregit, proferens velut de folliculis litterarum mysteriorum interna secreta, et resurrectionis fidem astruens; qua Dei misericordia praedicatur, qua reparari vita creditur mortuorum. 83. Non absurda autem videtur ad hunc locum assumptio comparationis hujus. Siquidem regnum coelorum est peccatoris redemptio: et ideo farina Ecclesiae conspergamur omnes boni et mali, ut simus omnes nova conspersio. Ne quis autem vereretur, ne fermenti vitiosioris admixtio massam decoloraret, ideo dixit: Ut sitis nova conspersio, sicut estis azymi (I Cor. V, 7); hoc est, tales conspersio vos reddet, qualis erat innocentiae vestrae pura sinceritas. Ita si misereamur, non fuscamur peccato alieno: sed redemptionem ejus acquirimus nostrae gratiae; ut qualis erat puritas, perseveret. Et ideo addidit: Etenim pascha nostrum immolatus est Christus (Ibid.), hoc est, passio Domini omnibus profuit, et peccatoribus donavit redemptionem, quos flagitii poenituit admissi. 84. Itaque epulemur bonum cibum, poenitentiam gerentes, laeti redemptione; nullus enim cibus est benevolentia et pietate dulcior: epulis nostris atque laetitiae nulla de peccatore servato invidia admisceatur; ne se ipse a domo Patris, quemadmodum expositus in Evangelio invidus ille frater, excludat, qui fratrem receptum doluit, quem in perpetuum gaudebat exclusum (Luc. XV, 28). 85. Cujus vos similes esse, Novatiani, non potestis negare, qui ideo, ut dicitis, in Ecclesiam non convenitis, quia per poenitentiam tributa spes fuerat his qui lapsi sunt, revertendi. Sed hoc praetentum est specie. Caeterum episcopatus amissi dolore succensus Novatianus schisma composuit. 86. Sed non intelligitis quia de vobis quoque prophetavit Apostolus, et vobis dicit: Et vos inflati estis, et non magis luctum habuistis; ut tollatur de medio vestrum, qui hoc opus fecit (I Cor. V, 2)? Utique tunc penitus tollitur, cum aboletur peccatum ejus; non enim excludendum ab Ecclesia dicit Apostolus, qui suadet esse purgandum. 413 CAPUT XVI. Novatiani cum Apostolo comparantur. Quam pulchre illis conveniat Domini verbum: Nescitis cujus spiritus estis. Poenitentiae studium ab eis exstingui, dum ejus fructum e medio tollunt. Hoc pacto Christi promissis privari peccatores; qui tamen non cito admittendi ad mysteria. Denique poenitentium quorumdam exempla proponuntur. 87. Cum igitur apostolus peccatum remiserit, qua vos auctoritate dimittendum negatis? Quis reverentior Christi, Novatianus, an Paulus? Sed noverat Paulus Dominum misericordem; noverat Dominum Jesum severitate magis discipulorum offensum, quam misericordia (II Cor. II, 10). 88. Denique Jacobum et Joannem dicentes quod ignem de coelo peterent, qui consumeret eos, qui Dominum recipere nolebant, confutavit Jesus dicens: Nescitis cujus spiritus estis; Filius enim hominis non venit animas hominum perdere, sed salvas facere (Luc. IX, 55, 56). Et illis quidem dixit: Nescitis cujus spiritus estis, qui ipsius erant spiritus; vobis autem dicit: Non estis spiritus mei, qui meam clementiam non tenetis, qui meam refutatis misericordiam; qui excluditis poenitentiam, quam ego per apostolos meos praedicari volui in nomine meo. 89. Frustra enim dicitis vos praedicare poenitentiam, qui tollitis fructum poenitentiae (Luc. XXIV, 47). Homines enim ad aliquod studium aut praemiis aut fructibus incitantur: omne autem studium torpescit dilatione. Et ideo Dominus ut praesentium fructu cumularetur devotio discipulorum, 414 dixit quoniam qui dimisisset omnia sua, et Deum secutus esset, septies tantum reciperet et hic et in futurum (Matth. XIX, 29). Prius hic promisit, ut fastidia dilationis auferret: addidit et in futurum, ut hic disceres credere in futurum quoque solvenda tibi praemia. Remuneratio igitur praesentium, testimonium futurorum est. 90. Si quis igitur occulta crimina habens, propter Christum tamen studiose poenitentiam egerit; quomodo ista recipit, si ei communio non refunditur? Volo veniam reus speret, petat eam lacrymis, petat gemitibus, petat populi totius fletibus; ut ignoscatur, obsecret: et cum secundo et tertio fuerit dilata ejus communio, credat remissius se supplicasse, fletus augeat, miserabilior postea revertatur, teneat pedes brachiis, osculetur osculis, lavet fletibus, nec dimittat; ut de ipso dicat Dominus Jesus: Remissa sunt peccata ejus multa; quoniam dilexit multum (Luc. VII, 47). 91. Cognovi quosdam in poenitentia sulcasse vultum lacrymis, exarasse continuis fletibus genas, stravisse corpus suum calcandum omnibus; jejuno ore semper et pallido, mortis speciem spiranti in corpore praetulisse. CAPUT XVII. Severitati pietatem addendam esse, quod Apostolus praestitisse ostenditur in Corinthio. Hunc baptismate contra Novatianorum cavillos initiatum fuisse astruitur. Quibus additur non destructionem, sed castigationem carnis, per vocem interitum significari, quod etiam terrae similitudine confirmatur. 92. Quid exspectamus ut mortui mereantur veniam, qui mortem sibi intulerunt, 415 cum viverent? Satis est, inquit, ei qui talis est, objurgatio haec quae fit a pluribus; ita ut e contrario magis donetis et consolemini; ne forte abundantiore tristitia absorbeatur (II Cor. II, 6). Si satis ad condemnationem est objurgatio, quae fit a pluribus, satis est quoque ad remissionem peccati obsecratio, quae fit a pluribus. Moralis magister et nostrae fragilitatis conscius, et pietatis divinae interpres, vult donari peccatum, vult consolationem adhiberi; ne tristitia poenitentem taedio longae dilationis absorbeat. 93. Ideo ergo donavit apostolus, nec solum donavit, sed etiam confirmari in eum charitatem voluit. Qui charus est, non habet duritiam, sed mansuetudinem. Nec solum donavit ipse, sed voluit etiam omnes donare, et se propter alios donasse dixit; ne multi propter unum diutius contristarentur. Si cui, inquit, donastis, et ego; nam et ego propter vos in persona Christi, ut non circumveniamur a Satana; nec enim versutias ejus ignoramus (Ibid., 10). Recte potest serpentem cavere, qui ejus potest versutias non ignorare, quae multae ad nocendum sunt. Vult semper nocere, semper circumvenire; ut mortem inferat: sed debemus cavere ne remedium nostrum fiat ejus triumphus; circumvenimur enim ab eo, si per nimiam tristitiam pereat, qui potest liberari per indulgentiam. 94. Et ut sciremus quia de baptizato dicit, addidit: Scripsi vobis in epistola, ne commisceamini fornicariis hujus mundi (I Cor. V, 9). Et infra subjunxit: Nunc autem scripsi vobis, non commisceri, si quis frater nominatur fornicator, 416 aut avarus, aut idolis serviens (Ibid., 11). Quos simul junxit ad poenam, simul voluit etiam ad veniam pertinere. Si quis autem talis est, inquit, cum hoc nec cibum sumas (Ibid.). Quam severus pertinacibus, quam indulgens rogantibus! Adversum illos Christi armatur injuria, his Christi invocatio suffragatur. 95. At ne quis forte eo moveatur, quia scriptum est: Tradidi hujusmodi hominem Satanae in interitum carnis (Ibid., 5), et dicat: Quomodo potuit ad veniam pertinere, cujus omnis interierat caro; cum manifestum sit in utroque redemptum hominem, in utroque salvari: neque animam sine carne, neque carnem sine anima, cum sibi sint gestorum operum consortiis copulatae, sine consortio vel poenae esse vel praemii? Is sibi responsum hoc habeat, quod interitus non consummatam absumptionem carnis significet, sed castigationem. Sicut enim mortuus peccato, Deo vivit: ita illecebrae carnis intereunt, et cupiditatibus suis moritur caro: ut castitati caeterisque bonis operibus reviviscat. 96. Et quod aptius exemplum, quam de matre sumamus? Namque ipsa de qua assumpti sumus, terra, intermisso exercitio cultuque, videtur deserta: et aut vinetis quibus consitus est ager, aut oleis moritur; succum tamen proprium velut quamdam sui animam non amittit. Denique repetita cultione, et creditis seminibus, quibus habilis aestimatur, feracior assurgit fructibus. Non ergo alienum si etiam nostra caro interire sic dicitur; ut repressa magis, quam absumpta credatur. LIBER SECUNDUS.. 415 CAPUT PRIMUM. Ambrosius libri superioris praeceptis nova subtexurus, necessitatem mature agendi poenitentiam allegorice insinuat, quam et suadet agendam: deinde illius forma in Apostolo imitationi proposita, varios ejusdem fructus strictim proponit. 1. Etsi non pauca quae ad cohortationem poenitentiae proficiant, scripta sint in libro superiore; tamen cum adjici possint complura, ne velut semesas verborum nostrorum epulas reliquisse videamur, inceptum persequamur convivium. 2. Agenda est enim poenitentia non solum sollicite, sed etiam mature: ne forte Evangelicus ille paterfamilias qui arborem ficum plantavit in vinea sua, veniat; et quaerens fructum in ea, si non invenerit, dicat cultori vineae: Succide illam. Ut quid etiam terram occupat (Luc. XIII, 7)? Et nisi cultor vineae interveniat dicens: Domine, remitte illam et hoc anno, usque dum fodiam circa illam; et mittam cophinum stercoris: et si 416 quidem fecerit fructum; sin autem, excidatur ficulnea (Ibid., 8, 9). 3. Stercoremus ergo et nos agrum hunc quem possidemus, et imitemur laboriosos agricolas, quos non pudet fimo pingui satiare terram, et immundo cinere agrum aspergere, ut fructus uberiores colligant. 4. Et quemadmodum stercoremus, docet Apostolus dicens: Et aestimo omnia ut stercora, ut Christum lucrifaciam (Philip. III, 8); qui per infamiam et bonam famam meruit Christo placere. Legerat enim quod Abraham dum se stercus et cinerem fatetur, summa humilitate invenit Dei gratiam (Gen. XVIII, 3). Legerat quod Job in stercore sedens omnia quae amiserat, recuperavit (Job. XXIV). Legerat prophetante David, quod Deus de terra suscitat inopem, et de stercore erigit pauperem (Psal. CXII, 7). 5. Et nos ergo non erubescamus fateri Domino peccata nostra? Pudor est ut unusquisque crimina sua prodat: sed ille pudor agrum suum arat, spinas tollit perpetuas, sentes amputat, fructus adolet, quos inter mortuos 417 esse credebat. Sequere illum qui bene arando agrum suum, fructus quaesivit aeternos. Maledicimur, inquit, et benedicimus: persecutionem patimur, et sustinemus: blasphemamur, et obsecramus: tamquam purgamenta hujus mundi facti sumus (I Cor. IV, 12, 13). Si et tu sic araveris, seminabis spiritalia. Ara, ut peccatum auferas, fructum acquiras. Ille aravit, ut persecutoris in se eradicaret affectum. Quid plus potuit nobis conferre Christus ad studium correctionis, quam ut converteret, et daret nobis ex persecutore doctorem? CAPUT II. Apostolicum locum ab haereticis contra poenitentiam objectum solvit, eumque de baptismatis iteratione intelligendum cum singularum illius partium expositione, tum praemissa ibidem legalium baptismatum mentione ostendit; quamvis subjungat eo quoque illum posse referri, ut quod impossibile sit hominibus, Deo impossibile nequaquam habeatur. 6. Cum igitur tam evidenti et ipsius Apostoli, et scriptorum ejus exemplo redarguantur, tamen adhuc obniti volunt, et auctoritatem aiunt Apostolicae sibi suffragari sententiae, allegantes scriptum ad Hebraeos: Impossibile est enim hos qui semel illuminati sunt, et gustaverunt donum coeleste, et participes facti sunt Spiritus sancti, et bonum gustaverunt Dei verbum, virtutesque futuri saeculi, lapsos iterum renovari in poenitentiam, rursus crucifigentes Filium Dei, et ostentatione triumphantes (Heb. VI, 4 et seq.). 7. Numquid Paulus adversus factum suum praedicare potuit? Donavit Corinthio peccatum per poenitentiam (II Cor. II, 10); quomodo hic potuit sententiam suam ipse reprehendere? Ergo quia non potuit quod aedificaverat destruere, non contrarium dixisse eum, sed diversum advertimus. Quod enim contrarium est, se ipsum impugnat: quod diversum est, distinctam solet habere rationem. Ita autem contrarium non est, ut alterum suffragetur alteri. Etenim quia de remittenda praedicavit poenitentia, debuit et de iis qui iterandum putant baptismum, non silere: et prius sollicitudinem nobis auferri oportuit, ut sciremus etiam post baptismum, si qui peccarent, donari eis posse peccatum; ne spe veniae destitutos iterandi baptismatis opinio vana perverteret: deinde iterandum non esse baptisma rationabili disputatione suadendum fuit. 8. De baptismate autem dictum verba ipsa declarant, quibus significavit impossibile esse lapsos renovari in poenitentiam; per lavacrum enim renovamur, per quod renascimur, sicut ipse Paulus dicit: Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem, ut quemadmodum surrexit Christus ex mortuis per gloriam Patris, ita et 418 nos in novitate vitae ambulemus (Rom. VI, 4). Et alibi: Renovamini spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem, qui secundum Deum creatus est (Ephes. IV, 23, 24). Et alibi: Renovabitur sicut aquilae juventus tua (Psal. CII, 3): quod etiam aquila, cum fuerit mortua, ex suis reliquiis renascitur, sicut per baptismatis sacramentum, cum fuerimus peccato mortui, renascimur Deo, ac reformamur. Unum ergo baptisma docet, sicut alibi: Una fides; unum, inquit, baptisma (Ephes. IV, 5). 9. Illud quoque evidens, quod in eo qui baptizatur, crucifigitur Filius Dei; quia non potuit caro nostra abolere peccatum, nisi crucifixa esset in Christo Jesu. Denique scriptum est, quia quicumque baptizati sumus in Christo Jesu, in mortem ipsius baptizati sumus (Rom. VI, 3). Et infra: Si enim complantati sumus similitudini mortis ejus, simul et resurrectionis erimus, scientes quia vetus homo noster simul confixus est cruci (Ibid., 5, 6.). Et ad Colossenses ait: Consepulti ei per baptismum, in quo et consurrexistis (Coloss. II, 12). Quod ideo scriptum est, ut credamus quia ipse crucifigitur in nobis; ut per illum peccata nostra mundentur, ut ipse chirographum nostrum affigat cruci, qui solus potest donare delicta. Ipse in nobis principatus et potestates triumphat; quoniam de ipso scriptum est: Principatus et potestates ostentavit, triumphans eos in semetipso (Coloss. II, 15). 10. Ergo quod ait in hac epistola quae scribitur ad Hebraeos, impossibile esse lapsos renovari in poenitentiam, rursus crucifigentes Filium Dei, et ostentatione triumphantes (Hebr. VI, 6), eo spectat, ut de baptismo dictum credamus, in quo crucifigimus Filium Dei in nobis; ut per illum nobis mundus crucifigatur, qui quadam triumphamus specie, dum similitudinem mortis ejus assumimus, qui principatus et potestates in sua cruce ostentavit ac triumphavit; ut in mortis ejus similitudinem nos quoque de principatibus quorum jugum deponimus, triumphemus. Semel autem crucifixus est Christus, semel peccato mortuus; et ideo unum, non plura baptismata. 11. Quid, quod et supra doctrinam baptismorum praemisit? Et quia multa erant baptismata in lege, merito reprehendit illos qui perfecta dimittant, et principium verbi requirant. Docet nos scire oportere destructa esse universa legis baptismata, unum baptisma esse in Ecclesiae sacramentis. Hortatur autem nos, ut relinquentes initium verbi, ad perfectum tendamus: Et hoc faciemus, inquit, si quidem permiserit Deus (Hebr. VI, 3); non potest enim sine favore Dei aliquis esse perfectus. 12. Possem quidem etiam illud dicere ei, qui hoc de poenitentia dictum putat; quia quae impossibilia sunt apud homines, possibilia sunt apud Deum: et potens est Deus quando vult donare nobis peccata, etiam quae putamus non posse concedi. Et ideo quod nobis impossibile 419 impetratu videtur, Deo donare possibile est. Nam et impossibile videbatur, ut peccatum ablueret aqua: denique Naaman Syrus lepram suam mundari per aquam posse non credidit. Sed quod impossibile erat, fecit Deus esse possibile, qui tantam nobis donavit gratiam (IV Reg. V, 11). Similiter impossibile videbatur per poenitentiam peccata dimitti: concessit hoc Christus apostolis suis, quod ab apostolis ad sacerdotum officia transmissum est (Joan. XX, 22). Factum est igitur possibile quod impossibile videbatur. Sed tamen de baptismo dictum, ne quis iteraret, vera ratione persuadet. CAPUT III. Superiorem solutionem confirmat proposita ex Evangelio prodigi parabola, cujus singulas partes exponens, easdem contra Novatianas assertiones ita convertit, ut inde necessario deducat etiam gravissimi criminis reo, siquidem digne poenituerit, reconciliationem non denegandam. 13. Neque enim Apostolus contra evidentem Christi doctrinam veniret, qui de peccatore poenitentiam agente comparationem posuit eo quod peregre profectus acceptam a patre omnem substantiam devoraverit vivendo luxuriose, et postea panem patris desideraverit, cum vesceretur siliquis: et meruit stolam, annulum, calceamentum, immolationem quoque vituli, quae speciem habet passionis Dominicae, per quam coeleste sacramentum nobis donatur (Luc. XV, 13 et seq.). 14. Bene dicitur quia peregre profectus est, qui erat a sacris altaribus separatus; hoc est enim ab Jerusalem illa quae in coelo est, civico quodam et domestico sanctorum separari domicilio. Unde et apostolus ait: Ergo jam non estis advenae atque peregrini, sed cives sanctorum et domestici Dei (Ephes. II, 9). 15. Et consumpsit, inquit, substantiam suam. Merito consumpsit eam, cujus fides in operibus claudicabat: Fides enim eorum quae sperantur, substantia est, rerum argumentum non apparentium (Heb. XI, 1). Et bona substantia fides, in qua spei est nostrae patrimonium. 16. Nec mirum si fame peribat, qui divino alimento egebat; cujus desiderio compulsus: Surgam, inquit, et ibo ad patrem meum, et dicam illi: Pater, peccavi in coelum, et coram te (Luc. XV, 18.) Nonne advertitis id evidenter nobis expositum, quod emerendi gratia sacramenti ad precandum impellimur; et hoc auferre vultis, propter quod agitur poenitentia? Tolle gubernatori perveniendi spem, et in mediis fluctibus incertus errabit. Tolle luctatori coronam, lentus jacebit in stadio. Tolle piscatori capiendi efficaciam, desinit jactare retia. Quomodo ergo potest qui famen patitur animae suae, studiosius Deum precari, si sacram desperet alimoniam? 17. Peccavi, inquit, in coelum et coram te. 420 Fatetur utique peccatum ad mortem, ne quem vos agentem cujuslibet criminis poenitentiam jure excludi putaretis; quando is qui in coelum peccavit, vel in regnum coeleste, vel in animam suam, quod est peccatum ad mortem; et peccavit eoram Deo, cui soli dicitur: Tibi soli peccavi et malum coram te feci (Psal. L, 6). 18. Tam cito veniam meretur, ut venienti et adhuc longe posito occurrat pater, osculum tribuat, quod insigne est sacrae pacis: stolam proferri jubeat, quae vestis est nuptialis, quam si quis non habuerit, a convivio nuptiali excluditur: det annulum in manu ejus, quod est fidei pignus, et sancti spiritus signaculum: calceamenta deferri praecipiat (Exod. XII, 11); celebraturus enim pascha Domini, epulaturus agnum, tectum debet adversus omnes incursus bestiarum spiritalium, morsusque serpentis habere vestigium: vitulum praecipiat occidi; quia Pascha nostrum immolatus est Christus (I Cor. V, 7). Etenim quotiescumque sanguinem Domini sumimus, mortem Domini annuntiamus (I Cor. XI, 26). Sicut ergo semel pro omnibus immolatus est, ita quotiescumque peccata donantur, corporis ejus sacramentum suminus, ut per sanguinem ejus fiat peccatorum remissio (De Poenit., dist. I, c. Potest fieri, § Sicut semel). 19. Ergo evidentissime Domini praedicatione mandatum est etiam gravissimi criminis reis, si ex toto corde, et manifesta confessione peccati poenitentiam gerant, sacramenti coelestis refundendam gratiam. Unde nihil vobis ad excusationem resedisse certum est. CAPUT IV. Aliam objectionem ex blasphemia in Spiritum sanctum petitam retorquet in ipsos Novatianos; ostenditque per eam blasphemiam intelligi debere fidem non rectam: quod ubi Petri adversus Simonem magum sententia, nec non Evangelico testimonio confirmavit, eosdem haereticos ad reditum in Ecclesiam cohortatur, ac tantam Domini clementiam esse asserit, ut Judae traditori veniam si apud Christum poenituisset, non fuisset denegaturus. 20. Perlatum est tamen ad nos, etiam illud vos objicere solere, quod dicatis scriptum esse: Omne peccatum et blasphemia remittetur hominibus: Spiritus autem blasphemiae non remittetur hominibus. Et quicumque dixerit verbum contra Filium hominis, remittetur ei: qui autem dixerit contra Spiritum sanctum, non remittetur ei, neque in hoc saeculo, neque in futuro (Matth. XII, 31 et seq). Quo exemplo omnis assertio vestra destruitur et absolvitur; scriptum est enim: Omne peccatum et blasphemia remittetur hominibus. Cur igitur non remittitis? Cur alligatis vincula, quae non solvitis? Cur nodos nectitis, quos non relaxatis? Remittite caeteris: agite de iis, quos peccantes in Spiritum sanctum Evangelica auctoritate in perpetuum astringi putatis. 421 21. Et tamen quos astringat, consideremus, repetentes superiora lectionis ipsius, ut evidentius comprehendamus. Dicebant Judaei: Hic non ejicit daemonia nisi in Beelzebub principe daemoniorum. Respondit Jesus: Omne regnum divisum contra se destruetur, et omnis civitas vel domus divisa contra se, non stabit; si enim Satanas Satanam ejicit, adversum se divisus est: quomodo ergo stabit regnum ejus? Quod si ego in Beelzebub ejicio daemonia, filii vestri in quo ejiciunt (Matt. XII, 24 et seq.)? 22. De his utique expressum videmus, qui Dominum Jesum in Beelzebub ejicere daemonia loquebantur, quibus sic respondit Dominus, quod Satanae haereditas in iis esset, qui Satanae compararent Salvatorem omnium, et in regno diaboli constituerent gratiam Christi. Et ut cognosceremus quia de hac dixit blasphemia, adjunxit: Progenies viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? Hos ergo qui haec loquuntur, negat ad veniam pertinere. 23. Denique (Decr. ca. I, q. 1, cap. Petrus) Petrus Simoni, qui magicae artis consuetudine depravatus, putasset quod gratiam Christi per impositionem manus, atque infusionem Spiritus sancti compararet pecunia, ait: Non est tibi pars, neque sors in hac fide; quia cor tuum non est rectum apud Deum. Poenitentiam itaque age ab hac nequitia tua, et precare Dominum, si forte remittatur tibi haec recordatio cordis tui; in obligatione enim iniquitatis, et amaritudine fellis video te esse (Act. VIII, 21 et seq.). Vides quod hunc magica vanitate blasphemantem in Spiritu sancto Apostolica auctoritate condemnet; et eo magis quia puram conscientiam fidei non habebat: et tamen non interclusit ei spem veniae, quem invitavit ad poenitentiam? 24. Responsum est igitur a Domino blasphemiae Pharisaeorum; et ideo (De Poenit., dist. I, c. Iis potestatis) his potestatis suae gratiam negat, quae in remissione peccatorum est, qui coelestem ejus potestatem diabolico fultam suffragio vindicarent. Eos quoque asserit diabolico uti spiritu, qui separarent Ecclesiam Domini; ut omnium temporum haereticos et schismaticos comprehenderet, quibus indulgentiam negat, quod omne peccatum circa singulos est, hoc in universos. Soli enim sunt qui volunt solvere Christi gratiam, qui Ecclesiae 422 membra discerpunt, propter quam passus est Dominus Jesus, Spiritusque sanctus datus est nobis. 25. Denique ut sciatis quia de dispersoribus dicit, sic habemus scriptum: Qui non est mecum, contra me est: et qui non colligit mecum, dispergit (Matt. XII, 30). Et ut sciremus de his dictum, statim subjunxit: Ideo dico vobis: omne peccatum et blasphemia remittetur hominibus, Spiritus autem blasphemiae non remittetur hominibus (Ibid., 31). Cum dicit: Ideo dico vobis: nonne evidenter hoc prae caeteris a nobis intelligi voluit? Meritoque adjunxit: Arbor bona bonos fructus facit, mala autem arbor malos fructus facit (Matth. VII, 17); congregatio enim mala bonum facere fructum non potest. Arbor itaque congregatio est, fructus bonae arboris filii Ecclesiae sunt. 26. Et ideo revertimini ad Ecclesiam, si qui vos separastis impie. Omnibus enim conversis pollicetur veniam; quia scriptum est: Omnis quicumque invocaverit nomen Domini, salvus erit (Joel II, 32). Denique etiam Judaeorum populus qui dicebat de Domino Jesu: Daemonium habet (Joan. VIII, 48); qui dicebat: In Beelzebub ejicit daemonia (Luc. XI, 15); qui crucifixit Dominum Jesum, Petri praedicatione vocatur ad baptismum, ut sceleris tanti merita deponat. 27. Alias cap. V. Sed quid mirum (De Poenit., dist. I, c. Iis potestatis, § quid mirum), si salutem negatis aliis, qui vestram recusatis, licet illi nihil differant, qui a vobis poenitentiam petunt. Arbitror enim quod etiam Judas potuisset tanta Dei miseratione non excludi a venia, si poenitentiam non apud Judaeos, sed apud Christum egisset. Peccavi, inquit, quod tradiderim sanguinem justum (Matth. XXVII, 54). Responderunt: Quid ad nos? Tu videris. Quae vox alia vestra est, cum etiam minoris peccati reus vobis factum proprium confitetur? Quid respondetis aliud, nisi hoc: Quid ad nos? Tu videris. Hunc sermonem laqueus sequitur: eo feraliore poena, quo culpa est minor. 28. Sed si isti non convertuntur, vel vos revertimini, qui lapsu vario de innocentiae fideique praecelso fastigio decidistis. Bonum dominum habemus, qui velit donare omnibus, qui te per prophetam vocavit dicens: Ego sum, ego sum qui deleo iniquitates; et memor non ero: tu autem memor esto, et judicemur (Esai. XLIII, 25). 423 CAPUT V. Quod Simoni mago veniam a Petro affirmate promissam negant, refertur primo eum apostolum propter cognitam magi illius perfidiam dubia locutione uti potuisse: secundo autem apte ad causam per adverbium forte affirmationem etiam significari ex pluribus veteris Testamenti locis, ex profanorum auctorum usu, denique ex ipsis evangelistis confirmatur. Deinde addit apostolos poenitentiam cujus a Davide fructus ostenduntur, ad nos transmisisse. Postremo exemplum adducit Ephraemitarum, ad quorum instar poenitentiam nostram agendam tradit, ut ei divina misericordia et sacramenta concedantur. 29. Referunt tamen quaestionem de verbis apostoli Petri. Quia dixit: Ne forte (Act. VIII, 22), putant non confirmasse Petrum, ut agenti poenitentiam peccatum remitteretur. Sed considerent de quo loquatur, hoc est, de Simone, qui non ex fide crederet, sed dolum cogitaret. Denique et Dominus dicenti ei, cujus non plenam sinceritatem videret: Sequar te, ait: Vulpes foveas habent (Matth. VIII, 20). Quem ergo Dominus ante baptismum prohibuit sequi, quoniam fraudulentum videbat; miraris si post baptismum praevaricantem non absolvit apostolus, quem in obligatione iniquitatis manere pronuntiavit? 30. Sed hoc illis responsum sit. Ego autem nec Petrum dubitasse dico, nec verbi unius praejudicio tantam causam strangulandam arbitror. Nam si putant dubitasse Petrum, numquid et Deus dubitavit? qui ait ad Jeremiam Prophetam: Sta in atrio domus Domini, et responsum dabis omni Judae, iis qui veniunt adorare in domo Domini, omnia verba quae constitui tibi respondere illis, noli auferre verbum: forsitan audient, et avertentur (Jerem. XXVI, 2, 3). Dicant ergo et Deum ignorasse quid esset futurum. 31. Sed non ignorantia eo verbo exprimitur, sed in Scripturis divinis frequens hujusmodi consuetudo advertitur; eo quod simplex sit elocutio. Siquidem et ad Ezechielem dicit Dominus: Fili hominis, mittam ego te ad domum Israel, ad eos qui me exacerbaverunt ipsi, et patres eorum usque in hodiernum, et dices ad eos: Haec dicit Dominus, si forte audient et terrebuntur (Ezech. II, 4, 5). Nesciebat ergo eos posse aut non posse converti? Non ergo semper dubitantis ista est elocutio. 32. Denique ipsi sapientes saeculi, qui omnem 424 gloriam suam statuunt in expressione verborum, quod Latine forte dicimus, Graece τάχα non ubique pro dubitatione posuerunt. Aiunt itaque dixisse primum suorum poetam Ἦ τάχα χήρα ἔσομαι, quod est: Cito vidua ero. Et alibi: τάχα γάρ σε κατακτανέουσιν Ἀχαιοὶ πάντες ἐφορμηθέντες (Homer. lib. III Iliad.). Non enim dubitaret in omnibus simul insurgentibus, unum facile ab universis posse prosterni. 33. Sed nos nostris magis quam alienis utamur. Denique habes in Evangelio quia ipse Filius de Patre ait (cum misisset servos ad vineam suam, et occidissent). dixisse Patrem: Mittam Filium meum dilectissimum, forsitan ipsum verebuntur (Matth. XXI, 37). Et alibi ex sua persona Filius ait: Neque me scitis, neque Patrem meum. Si enim me sciretis, et Patrem meum forsitan sciretis (Joan. VIII, 19). 34. Si ergo his verbis usus est Petrus, quibus Deus usus est sine praejudicio scientiae suae; cur non accipiamus et Petrum his usum sermonibus sine suae fidei praejudicio? Neque enim poterat dubitare de Christi munere, qui sibi solvendorum peccatorum dederat potestatem (Matth. XVI, 19); praesertim cum versutiis haereticorum locum non deberet relinquere, qui ideo volunt spem hominum destituere, ut iterandi baptismatis apud desperantes facilius inducant persuasionem. 35. Sed apostoli hoc habentes, secundum Christi magisterium poenitentiam docuerunt; spoponderunt veniam, culpam relaxaverunt, sicut et docuit David dicens: Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata. Beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum (Psal. XXXI, 1, 2). Utrumque enim beatum dixit, et cujus iniquitas remittitur per lavacrum, et cujus peccatum tegitur operibus bonis. Qui enim agit poenitentiam, non solum diluere lacrymis debet peccatum suum, sed etiam emendatioribus factis operire et tegere delicta superiora, ut non ei imputetur peccatum (De Poenit., dist. I, c. Iis potestatis, § Qui agit). 36. Ergo tegamus lapsus nostros posterioribus factis, mundemus fletibus; ut audiat nos Dominus Deus noster ingemiscentes, sicut audivit lacrymantem Ephraem, quemadmodum scriptum est, dicente Deo: Audiens audivi Ephraem lacrymantem (Jerem. XXXI, 18). Et ipsa verba Ephraem lamentantis expressit dicens: Castigasti me, et castigatus sum, sicut vitulus non sum edoctus (Ibid.). Vitulus enim ludit, et praesepia deserit; et ideo Ephraem sicut vitulus non est edoctus, longe positus a praesepi, quia praesepe Domini deseruit, 425 et Jeroboam secutus, vitulos adoravit (Tob. I, 5), quod prophetia futurum per Aaron indicaverat, sic lapsurum populum Judaeorum. Ideoque agens poenitentiam dicit: Converte me, et convertar; quia tu es Dominus Deus meus. Quia in novissimo captivitatis meae poenitentiam egi: et postquam cognovi, ingemui super dies confusionis, et subjectus sum tibi; quia accepi opprobrium, et demonstravi te (Jerem. XXXI, 19). 37. Alias cap. VI. Advertimus quomodo agenda sit poenitentia, quibus sermonibus, quibus fletibus; ut peccati dies, dies confusionis appelletur; confusio est enim, quando Christus negatur. 38. Et ideo subjiciamus nos Deo, et non subditi simus peccato: et delictorum nostrorum memoriam recensentes, tamquam opprobrium crubescamus; non velut quamdam gloriam praedicemus, sicut quidam expugnata pudicitia, et oppressa justitia gloriantur: et tanta fiat conversio, ut qui Deum non agnoscebamus, ipsi eum jam aliis demonstremus: motus autem Dominus tali conversione nostra, respondeat: A juventute mea dilectus mihi est filius Ephraem, puer in deliciis; quoniam eo quod sermones mei in ipso sunt, memoria memor ero ejus; propterea festinavi super illum, misericordia miserebor ejus, dicit Dominus (Jerem. XXXI, 20). 39. Quam autem misericordiam nobis polliceatur, infra ostendit dicens: Inebriavi omnem animam sitientem, et omnem animam esurientem satiavi. Ideo exsurrexi, et vidi, et somnus meus mihi dulcis est (Ibid., 25, 26). Advertimus quod peccantibus Dominus sacramenta promittat sua; et ideo omnes convertamur ad Dominum. CAPUT VI. A fide vel innocentia lapsos denuo hortaturus ad poenitendum, ex Esaia quid eos a Deo exspectare, quidve ipsosmet praestare oporteat, docet. Hinc memorata Christi adversus Judaeos proverbiali reprehensione, per ejus occasionem saltationes et choreas perstringens, idem proverbium ad spiritalem traducit intellectum. Deinde ex Jeremia poenitentiam suscipiente pro Jerusalem, quas conditiones ea virtus requirat, aperit. Denique ut quantae sit efficaciae haec illa medicina, clarius exhibeat, qui eadem vel pro se vel pro aliis uti voluerint, multos numerat. 40. Sed si isti non convertuntur, vel vos revertimini, qui lapsu vario de innocentiae fideique praecelso fastigio decidistis. Bonum Dominum habemus qui velit donare omnibus, qui te per prophetam vocavit dicens: Ego sum, ego sum qui deleo iniquitates tuas, et memor non ero: tu autem memor esto, ut judicemur (Esai. XLIII, 25). Ego, inquit, memor non ero: tu autem memor esto, 426 hoc est: Non revoco illa, quaecumque delicta donavi tibi, velut quadam oblivione tecta sint: tu autem memor esto. Ego, inquit, memor non ero propter gratiam, tu memor esto propter correctionem: memor esto, ut scias donatum esse peccatum; ne glorieris quasi innocens, ne te justificando, plus ingraves: sed si vis justificari, fatere delictum tuum. Solvit enim criminum nexus verecunda confessio peccatorum. 41. Vides quid a te exigat Deus tuus, ut memor sis ejus quam accepisti gratiae, et non glorieris quasi non acceperis. Vides qua remissionis pollicitatione te provocet ad confitendum: vide ne reluctando mandatis coelestibus, in indevotionem Judaeorum incidias, quibus dicit Dominus Jesus: Cantavimus vobis, et non saltastis: lamentavimus, et non plorastis (Luc. VII, 32). 42. Vilis sermo, sed non vile mysterium. Et ideo cavendum ne quis vulgari quadam sermonis hujus deceptus interpretatione, putet nobis saltationis lubricae histrionicos motus, et scenae deliramenta mandari; haec etiam in adolescentula aetate vitiosa sunt: sed saltationem mandavit, quam saltavit David ante arcam Domini. Totum enim decet, quidquid defertur religioni; ut nullum obsequium quod proficiat ad cultum et observantiam Christi, erubescamus. 43. Non ergo illa deliciarum comes, atque luxuriae praedicatur saltatio, sed qua unusquisque corpus attollat impigrum, nec humi pigra jacere membra, vel tardis sinat torpere vestigiis. Saltabat spiritaliter Paulus, cum se pro nobis extenderet, et posteriora obliviscens, priora appetens, contenderet ad bravium Christi. Tu quoque cum ad baptismum venis, manus elevare, pedes quibus ad aeterna conscendas, velociores habere moneris (Phil. III, 13, 14). Haec saltatio fidei socia, gratiae comes. 44. Hoc est ergo mysterium: Cantavimus vobis, novi utique canticum Testamenti: et non saltastis, hoc est, non elevastis animam ad spiritalem gratiam. Lamentavimus, et non plorastis, hoc est, non egistis poenitentiam. Et ideo derelictus est Judaeorum populus; quia nec egit poenitentiam, et gratiam refutavit. Per Joannem poenitentia, per Christum gratia. Istam quasi Dominus donat, illam quasi servus annuntiat. Utrumque igitur Ecclesia custodit, ut et consequatur gratiam, et non abjiciat poenitentiam; gratia enim munus largientis est, poenitentia delinquentis remedium. 45. Scivit Jeremias magnum remedium esse poenitentiae, quam in Threnis suis suscepit pro Jerusalem, et ipsam inducit agentem Jerusalem 427 dicens: Plorans ploravit in nocte, et lacrymae ejus in maxillis ejus, nec est qui consoletur eam ab omnibus qui diligunt eam. Viae Sion lugent (Thren. I, 2). Et adjecit: In his ergo fleo, oculi mei caligaverunt a fletu, quia elongavit a me, qui me consolabatur (Thren. I, 16). Advertimus quod hunc malorum suorum acerbissimum cumulum arbitrabatur, quia deerat qui consolaretur moerentem. Quomodo ergo vos ipsam consolationem aufertis, qui spem relaxandae negatis poenitentiae? 46. Sed audiant qui agunt poenitentiam, quomodo agere debeant, quo studio, quo affectu, qua mentis intentione, qua intimorum concussione viscerum, qua cordis conversione: Vide, inquit, Domine, quia tribulor, venter meus turbatus est a fletu meo, conversum est cor meum in me (Ibid., 20). 47. Cognovisti intentionem animi, fidem mentis cognosce, et habitum corporis. Sederunt, inquit, in terra, tacuerunt seniores filiae Sion, et imposuerunt terram super caput suum, praecinxerunt se cilicio, deduxerunt in terram principes, virgines Jerusalem defecerunt in lacrymis, oculi mei caligaverunt, turbatus est venter meus, effusa est in terra gloria mea (Thren. II, 10, 11). 48. Sic flevit et Ninive populus, et denuntiatum excidium civitatis evasit (Jonae III, 5); tanta est enim poenitentiae medicina, ut mutare videatur suam Deus sententiam. In te est igitur ut evadas: vult rogari Dominus, vult de se sperari, vult sibi supplicari. Homo es, et vis rogari, ut ignoscas, et putas Deum tibi non roganti ignoscere? 49. Ipse Dominus Jerusalem flevit (Luc. XIX, 41), ut quia ipsa flere nolebat, Domini lacrymis ad veniam pertineret. Ipse nos flere vult, ut evadere possimus, sicut habes scriptum in Evangelio: Filiae Jerusalem, nolite me flere, sed vos ipsas flete (Luc. XXIII, 28). 50. Flevit David, et meruit ut mortem populi pereuntis divina removeret misericordia (II Reg. XXIV, 10); quando tribus sibi propositis optionibus, eam tamen in qua majorem Domini miserationem experiretur, elegit. Quid erubescis tu peccata tua flere; cum Deus etiam prophetas jusserit flere pro populis? 51. Denique et Ezechiel jussus est flere Jerusalem, et accepit librum, in cujus capite scripta erat: Lamentatio, et melos et vae (Ezech. II, 9), duo tristia et unum delectabile; quoniam ille salvus erit in futurum, qui in hoc saeculo plus fleverit: Cor enim sapientium in domo luctus, et cor stultorum in domo epularum (Eccl. VII, 5). Et ipse Dominus ait: Beati qui nunc fletis; quia ridebitis (Luc. VI, 21). 428 CAPUT VII. Ad flenda et confitenda peccata hortatur, asserens peccatoris et Ecclesiae lacrymis Christum excitari, ut illum justificet: quod accommodata Lazari suscitati historia mire illustrat. Ubi postquam ostendit Novatianos Judaeorum de interficiendo Lazaro cogitantium successores esse, perfectam cujuscumque peccati justificationem per odorem unguenti a Maria in Christi pedes effusi expressam docet: rursusque eosdem haereticos in Judae, cum caeteri gauderent, invidentis persona signatos monstrat. 52. Fleamus igitur ad tempus, ut exsultemus in aeternum. Timeamus Dominum, praeveniamus eum confitendo peccata nostra, corrigamus lapsus nostros, emendemus errorem; ne et de nobis dicatur: Heu me, anima mea! quia periit reverens a terra, et qui corrigat in hominibus non est (Mich. VII, 2). 53. Quid vereris apud bonum dominum tuas iniquitates fateri? Dic, inquit, iniquitatis tuas, ut justificeris (Esai. XLIII, 26). Adhuc reo culpae justificationis praemia proponuntur; ille enim justificatur, qui proprium crimen sponte agnoverit: denique justus in exordio sermonis accusator est sui (Prov. XVIII, 17). Novit omnia Dominus, sed exspectat vocem tuam; non ut puniat, sed ut ignoscat: non vult ut insultet tibi diabolus, et celantem peccata tua arguat. Praeveni accusatorem tuum: si te ipse accusaveris, accusatorem nullum timebis: si te detuleris ipse, etsi mortuus fueris, revivisces. 54. Veniet ad monumentum tuum Christus, et si viderit flere pro te Martham boni feminam ministerii, flere Mariam quae attente audiebat verbum Dei, sicut sancta Ecclesia quae optimam partem sibi elegit; movebitur misericordia, cum viderit in tuo obitu lacrymas plurimorum, et dicet: Ubi posuistis eum (Joan. XI, 34)? hoc est, in quo reorum statu est, in quo poenitentium ordine. Videam quem fletis; ut lacrymis suis ipse me moveat. Videam si jam peccato ei cujus venia poscitur, defunctus est. 55. Dicet ei plebs: Veni, et vide (Ibid.). Quid est, veni? Hoc est, veniat peccatorum remissio, veniat defunctorum vita, mortuorum resurrectio, veniat et in hunc peccatorem regnum tuum. 56. Veniet, et levari lapidem jubebit, quem cervicibus peccatoris lapsus imposuit. Potuit removere lapidem imperio sermonis; jubenti enim Christo etiam insensibilis solet natura obedire: poterat tacita vi operationis occultae transferre saxum sepulcri in cujus passione remotis 429 subito lapidibus, plurima defunctorum sepulcra patuerunt: sed hominibus jussit ut removerent lapidem; in veritate quidem, ut increduli crederent quod videbant, et aspicerent resurgentem mortuum: in typo autem, quod nobis donaret ut levaremus delictorum onera, moles quasdam reorum. Nostrum est onera removere; illius est resuscitare, illius educere de sepulcris exutos vinculis. 57. Videns itaque grave onus peccatoris, illacrymat Dominus Jesus; solam enim flere non patitur Ecclesiam. Compatitur dilectae suae, et dicit defuncto: Veni foras (Joan. XI, 43), hoc est: Qui jaces in tenebris conscientiae, et delictorum tuorum sordibus, quodam reorum carcere, exi foras, delictum proprium prode, ut justificeris: Ore enim confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). 58. Si confessus fueris, a Christo vocatus, claustra rumpentur, et omnia solventur vincula, etiam si corruptelae corporeae fetor gravis sit. Quatriduum enim habebat ille, cujus fetebat in tumulo caro: cujus autem caro non vidit corruptionem, triduo fuit in sepulcro; carnis enim vitia nescivit, quae ex quatuor constat elementorum substantiis. Quantuslibet ergo (De Poenit., dist. I, cap. Quantuslibet) mortui fetor sit, aboletur omnis, ubi sacrum redoleverit unguentum: et resurgit defunctus, et solvi jubentur ejus vincula, qui adhuc in peccato est: tollitur velamen de facie ejus, quod veritatem gratiae quam acceperat, obumbrabat. Sed quia venia donatus est, revelare faciem, aperire vultum jubetur: non habet enim quod erubescat, cui peccatum remissum est. 59. In tanta vero Domini gratia, tantoque divini muneris miraculo, cum oporteret universos laetari, commovebantur impii, et adversus Christum concilium congregabant: Lazarum quoque interficere volebant (Joan. XI, 47). Nonne merito eorum successores vos fore cognoscitis, quorum duritiae haeredes estis (Joan. XII, 10)? Nam et vos indignamini, et contra Ecclesiam congregatis concilium; quia videtis mortuos in Ecclesia reviviscere, et peccatorum indulta venia resuscitari. Itaque quod in vobis est, per invidiam rursus vultis interficere suscitatos. 60. Sed Jesus non revocat beneficia, immo cumulo liberalitatis amplificat: revisit sollicite resuscitatum, et celebratae resurrectionis gratia laetus ad coenam venit, quam ei sua praeparavit Ecclesia, in qua ille qui fuerat mortuus, unus inter discumbentes cum Christo invenitur. 61. Tunc mirantur omnes qui vident puro utique obtutu mentis, qui invidere non norunt; tales enim Ecclesia filios habet. Mirantur, ut dixi quomodo ille qui jacebat in tumulo heri et nudiustertius (Ibid., 3), unus sit de discumbentibus cum Domino Jesu. 62. Ipsa Maria mittit unguentum in pedes Domini Jesu. Ideo forte in pedes, quia unus de infimis ereptus est morti; omnes enim corpus Christi sumus, sed alii forte superiora membra sunt (I Cor. X, 17). Os erat Christi Apostolus, qui dicebat: Experimentum quaeritis ejus, qui in me loquitur Christus (II Cor. XIII, 3). 430 Os ejus prophetae, per quos loquebatur futura: utinam et ego pes ejus esse merear, et mittat in me Maria unguentum suum pretiosum, et ungat, et peccatum extergat! 63. Alias cap. VIII. Quod igitur de Lazaro legimus, in unoquoque debemus converso peccatore credere: qui licet fetorem habeat, tamen fidei pretioso emundatur unguento: tantum enim gratiae fides habet, ut ubi ante diem fetebat mortuus, illic bono odore tota repleatur domus. 64. Fetebat Corinthia domus, quando scriptum est de ea: Auditur inter vos fornicatio, et talis fornicatio, qualis nec inter gentes (I Cor. V, 1). Fetor erat, quia modicum fermentum totam massam corruperat. Coepit bene olere, cum dicitur: Si cui quid donastis, et ego. Nam et ego quod donavi, propter vos in persona Christi (II Cor. II, 10). Itaque, liberato peccatore, factum est in ea gaudium magnum, et redoluit domus tota suavitate gratiae. Unde bene conscius Apostolus quod omnes Apostolicae remissionis perfudisset unguento, ait: Christi bonus odor sumus Deo in his, qui salvi fiunt (Ibid., 15). 65. Hujus igitur effusione unguenti laetantur omnes, solus Judas contradicit (Joan. XII, 4). Ergo et nunc qui praevaricator est, contradicit; reprehendit, qui proditor: sed a Christo ipse reprehenditur, qui Dominicae remedium mortis ignorat, et tantae mysterium sepulturae non intelligit. Ideo enim et passus et mortuus est Dominus, ut nos redimeret a morte. Hoc excellentissimum indicat pretium suae mortis, quo peccator absolvitur, et in novam assumitur gratiam; ut veniant et mirentur omnes quomodo cum Christo recumbat, et laudantes Deum, dicant: Manducemus et epulemur; quia hic mortuus erat, et revixit: perierat, et inventus est (Luc. XV, 24). Si quis autem infidelis objecerit, quare cum publicanis et peccatoribus manducat; respondetur ei: Non opus est sanis medicus, sed his qui male habent (Matth. IX, 12). CAPUT VIII. Ad confessionem et lacrymas urgere pergens ad se convertit orationem. Et ubi significavit desiderium emundandorum Domini pedum instar evangelicae mulieris, in cujus actione traditam poenitentiae formam dicit; si quis tamen hujus exemplaris perfectionem non assequatur, nihilominus Christum ad sepulcrum illius accessurum. Eum ut se in suo invisat ac resuscitet demississimo animo rogat; maxime vero ut det condolere peccatoribus, quorum delicta suis ipsius leviora esse persuasum habet. Non ergo insultandum iis pro quibus mortuus est Christus, a quo inter stipulas quas non negligit, se quoque colligi desiderat. 66. Ostende igitur medico vulnus tuum, ut sanari possis. Etsi non monstraveris, novit: sed a te expetit audire vocem tuam. Absterge lacrymis cicatrices tuas. Sic peccatum mulier illa in Evangelio (Matth. IX, 22), fetoremque sui erroris abstersit, sic culpam diluit; cum Jesu pedes lacrymis lavat. 67. Utinam mihi quoque pedum tuorum lutum, 431 Jesu, reserves, quos dum in me deambulas, inquinasti? Utinam sordes vestigiorum tuorum detergendas mihi offeras, quas ego actu meo tuis affixi gressibus! Sed unde mihi aqua viva, qua pedes tuos possim lavare? Si aquam non habeo, habeo lacrymas, quibus dum pedes tuos lavo, utinam me ipsum diluam! Unde mihi, ut de me dicas: Dimissa sunt ejus peccata multa, quoniam dilexit multum (Luc. VII, 47)? Plus debuisse me fateor, et plus dimissum mihi qui de forensium strepitu jurgiorum, et a publicae terrore administrationis ad sacerdotium vocatus sum; et ideo vereor ne ingratus inveniar, si minus diligam, cui plus dimissum est (Ibid., 44). 68. Sed non omnes mulierem istam aequare possunt, quae etiam Simoni, qui prandium Domino dabat, merito praelata est: quae omnibus qui volunt veniam promereri, magisterium praestitit osculando pedes Christi, lacrymis lavando, tergendo crinibus, ungendo unguento. 69. In osculo insigne charitatis est; et ideo dicit Dominus Jesus: Osculetur me ab osculo oris sui (Cant. I, 1). Capilli quid significant, nisi ut noveris, inclinata omni infularum dignitate saecularium, obsecrandam indulgentiam; ut ad terram flens te ipse prosternas, ut humi jacens moveas misericordiam? In unguento quoque bonae conversionis exprimitur odor. Rex nempe erat David, et dicebat: Lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrymis meis stratum meum rigabo (Psal. VI, 7). Et ideo tantam gratiam meruit, ut ex ejus familia virgo eligeretur, quae nobis partu proprio Christum ederet. Ideo et ista in Evangelio praedicatur mulier. 70. Tamen si hanc aequare non possumus, scit Dominus Jesus et infirmis subvenire, ubi non est quae possit parare convivium, quae deferre unguentum (Joan. XII, 7), quae fontem aquae vivae secum portare. Venit ipse ad sepulcrum. 71. Utinam ergo ad hoc monumentum meum digneris accedere (Joan. XI, 34), Domine Jesu, tuis me lacrymis laves; quoniam durioribus oculis non habeo tantas lacrymas, ut possim mea lavare delicta! Si illacrymaveris pro me, salvus ero: si dignus fuero lacrymis tuis, fetorem abstergo delictorum omnium: si fuero dignus ut paulisper illacrymes, vocabis me de monumento hujus corporis, et dices: Exi foras (Ibid., 43), ut non intra corporis hujus angustias inclusae teneantur cogitationes meae: sed egrediantur ad Christum, in lumine versentur; ut non cogitem opera tenebrarum, 432 sed opera lucis. Qui enim peccatum cogitat, intra suam conscientiam studet se ipse includere. 72. Voca ergo foras servum tuum. Quamvis ligatus vinculis peccatorum meorum, vinctos habeam pedes, innexas manus, et cogitationibus et operibus mortuis jam sepultus; te vocante, liber egrediar, et inveniar unus de discumbentibus in convivio tuo, et domus tua pretioso replebitur unguento; siquidem redimere dignatus es, custodieris. Dicetur enim: Ecce ille non in Ecclesiae nutritus sinu, non edomitus a puero, sed raptus a tribunalibus, abductus de vanitatibus saeculi hujus, a praeconis voce ad psalmistae assuefactus canticum, in sacerdotio manet non virtute sua, sed Christi gratia, et inter convivas mensae coelestis recumbit. 73. Serva, Domine, munus tuum, custodi donum quod contulisti etiam refugienti. Ego enim sciebam quod non eram dignus vocari episcopus; quoniam dederam me saeculo huic: sed gratia tua sum quod sum. Et sum quidem minimus omnium episcoporum et infimus merito; tamen quia et ego laborem aliquem pro sancta Ecclesia tua suscepi, hunc fructum tuere; ne quem perditum vocasti ad sacerdotium, eum sacerdotem perire patiaris. Ac primum da ut condolere norim peccantibus affectu intimo; haec enim summa virtus, quia scriptum est: Et non gaudebis super filios Juda in die perditionis eorum, et ne magna loquaris in die tribulationis eorum (Abdi., 12): sed quotiescumque peccatum alicujus lapsi exponitur, compatiar: nec superbe increpem, sed lugeam et defleam; ut dum alium fleo, me ipsum defleam dicens: Justificata est magis Thamar, quam ego (Gen. XXXVIII, 26). 74. Fortasse adolescentula lapsa sit, occasionibus quae delictorum fomites sunt, decepta ac praecipitata sit; peccamus et seniores. Repugnat in nobis lex hujus carnis, legi mentis nostrae, et captivos nos trahit in peccatum, ut faciamus quod nolumus (Rom. VII, 23). Illi de aetate suppetit excusatio, mihi jam nulla; illa enim debet discere nos docere. Ergo justificata est magis Thamar, quam ego (I Tim. VI, 10). 75. Incusamus alicujus avaritiam, recordemur si nihil ipsi avare fecimus: et si fecimus, quoniam radix est malorum avaritia, et tamquam sub terra occulte in nostro serpit corpore, dicamus singuli: Justificata est magis Thamar, quam ego. 433 76. Si commoti fuerimus in quemquam graviter, leviorem causam laicus habet quam episcopus, eo quod commotus egerit aliquid; retractemus nobiscum, et dicamus: Justificatus est magis iste, qui commotionis arguitur, quam ego. Haec enim si dicamus, ipsi nobis cavemus; ne dicat nobis Dominus Jesus, aut quisquam de discipulis ejus: Festucam in oculo fratris tui vides; trabem autem quae in oculo tuo est, non vides. Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo, et tunc videbis ejicere festucam de oculo fratris tui (Matth. VII, 4, 5). 77. Non ergo crubescamus dicere graviorem nostram culpam esse, quam ejus quem arguendum putamus; quia dixit hoc Judas qui arguebat Thamar; et recordatus suam ipse culpam, ait: Justificata est magis Thamar, quam ego (Gen. XXXVIII, 26). In quo et altitudo mysterii est, et morale praeceptum: et ideo culpae ejus deputatum non est; quia ipse se accusavit prius, quam ab aliis accusaretur. 78. Non ergo gaudeamus super alicujus peccato, sed magis lugeamus; quia scriptum est: Noli supergaudere mihi, inimica mea; quia cecidi: sed resurgam; quoniam si sedero in tenebris, Dominus illuminabit me. Iram Domini sustinebo, quia peccavi ei; donec justificet causam meam, et faciat judicium meum, et educat me ad lumen, et videbo justitiam ejus: et videbit inimica mea, et cooperietur confusione, quae dicit ad me: Ubi est Dominus Deus tuus? Oculi mei videbunt eam, et erit in conculcationem sicut tutum in via (Mich. VII, 8 et seq.). Nec immerito, quoniam qui lapsu alieno gaudet, diaboli gaudet victoria. Et ideo doleamus magis cum audimus perisse hominem, pro quo Christus mortuus est, qui nec in messe stipulam negligit. 79. Atque utinam hanc stipulam in messe, hoc est, inanem avenam fructus mei non abjiciat, sed colligat, sicut ait quidam: Heu me, quia factus sum sicut qui colligit stipulam in messe, et racemum in vindemia (Mich. VII, 1)! ut vel primitiva manducet in me gratiae suae, etsi posteriora non approbet. CAPUT IX. Quo pacto fides ad poenitentiam necessaria? Quot etiam solvendi subsidia cuique suppetant? Orationem, fletus ac jejunia pecuniis potiora esse. Quod ubi exemplis confirmavit, additoque ad veniam liberalitatem multum valere, sed fidei cunjunctam, vitia ejusdem liberalitatis nonnulla refert. His alios quosdam poenitentiae jungit defectus, eorum nempe vel qui statim reconciliari expetunt de solito luxu nihil remittentes, vel qui poenitentiam in sola sacramentorum abstinentia locant, vel demum qui spe poenitentiae effunduntur in libidines. 80. Ergo et agendam poenitentiam, et tribuendam veniam credere nos convenit; 434 ut veniam tamen tamquam ex fide speremus, non tamquam ex debito; aliud est enim mereri, aliud praesumere. Tamquam ex syngrapho fides impetrat: praesumptio autem arroganti est propior, quam roganti. Prius solve quod debitum est; ut quod speraveris, impetrare merearis. Solve boni affectum debitoris, ut versuram non facias, sed fidei tuae censu contracti nominis fenus evacues. 81. Plura solvendi habet subsidia, qui Deo quam is qui homini debet. Homo pecuniam pro pecunia reposcit, quae non semper debitori praesto est: Deus affectum exigit, qui in tua potestate est. Nemo pauper est qui Deo debet, nisi qui se ipsum pauperem fecerit. Et si non habet quae vendat, habet quae solvat. Oratio, lacrymae, jejunia, debitoris boni census est, multoque uberior, quam si quis ex pretiis fundorum pecuniam sine fide deferat. 82. Denique pauper erat Ananias, cum vendito agro, pecuniam deferret ad apostolos; unde nec solvere se potuit, sed implicavit (Act. V, 1, 2). Dives illa vidua quae duo aera minuta in gazophylacium misit, de qua dictum est: Haec vidua paupercula plus omnibus misit (Luc. XXI, 2). Non enim pecuniam Deus, sed fidem quaerit. 83. Alias cap. IX. Neque ego abnuo liberalitatibus in pauperes factis posse minui peccatum; sed si fides commendet expensas. Quid enim prodest collatio patrimonii sine gratia charitatis? 84. Sunt qui ad jactantiam solam decorem largitatis affectent; ut eo se probatos vulgo videri velint, quod sibi nihil reliquerint: sed dum praesentis saeculi mercedem requirunt, non recondunt futuri; et quia hic perceperunt mercedem suam, illic sperare non possunt. 85. Sunt qui opes suas tumultuario mentis impulsu, non judicio perpetuo, ubi Ecclesiae contulerunt, postea revocandas putarunt: quibus nec prima merces rata est, nec secunda; quia nec prima judicium habuit, et secunda habuit sacrilegium (17, q. 4, c. Sunt qui opes). 86. Sunt quos poenituerit opes suas divisisse pauperibus: sed eos qui poenitentiam agunt, hoc solum poenitere non debet, ne ipsius poenitentiae agant poenitentiam. Nam plerique futuri supplicii metu peccatorum suorum conscii, poenitentiam petunt, et cum acceperint, publicae supplicationis revocantur pudore. Hi videntur malorum petiisse poenitentiam agere bonorum. 87. Nonnulli ideo poscunt poenitentiam, ut statim sibi reddi communionem velint. Hi non tam se solvere cupiunt, quam sacerdotem ligare; suam enim conscientiam culpa non exuunt, et sacerdotis induunt, cui praeceptum est: Nolite sanctum dare canibus, neque miseritis margaritas 435 vestras ante porcos; hoc est, immundis impuritatibus sacrae communionis non impertienda consortia. 88. Itaque videas eos mutata veste incedere, quos lugere et gemere oportebat; quia vestem illam ablutionis et gratiae sordidarunt: feminas autem margaritis onerare aures, curvare cervices, quas bene Christo, non auro, inclinarent: quae se ipsas flere debebant, quod margaritam quae de coelo est, perdiderunt. 89. Sunt etiam qui arbitrentur hoc esse poenitentiam, si abstineant a sacramentis coelestibus. Hi saeviores in se judices sunt, qui poenam praescribunt sibi, declinant remedium, quos vel poenam suam conveniebat dolere; quia coelesti fraudarentur gratia (De Poenit., dist. I, cap. Sunt qui arbitrentur). 90. Alii proposita spe agendae poenitentiae, licentiam sibi delinquendi propagatam putant; cum poenitentia remedium peccati sit, non peccandi incentivum. Vulneri enim medicamentum necessarium est, non vulnus medicamento; quia propter vulnus medicamentum quaeritur, non propter medicamentum vulnus desideratur. Infirma deinde spes quae committitur tempori; cum omne tempus incertum sit, omni spes tempori non sit superstes. CAPUT X. Ut pudor quo revocantur a publica poenitentia fontes, depellatur, profanorum agendi ratione proposita, utilitatem precum ab omni Ecclesia simul emissarum, ac lugentium sanctorum exempla promit. Tum reprehensis qui eamdem poenitentiam ducunt saepius iterandam, quam difficulter bene agatur, quove modo exsequenda sit, explicat. 91. An quisquam ferat ut erubescas Deum rogare, qui non erubescis rogare hominem? et pudeat te Deo supplicare, quem non lates; cum te non pudeat peccata tua homini, quem lateas, confiteri? An testes precationis et conscios refugis, cum si homini satisfaciendum sit, multos necesse est ambias, obsecres, ut dignentur intervenire; ad genua te ipse prosternas, osculeris vestigia, filios offeras culpae adhuc ignaros, paternae etiam veniae precatores? 436 Hoc ergo in Ecclesiae facere fastidis, ut Deo supplices, ut patrocinium tibi ad obsecrandum sanctae plebis requiras; ubi nihil est quod pudori esse debeat, nisi non fateri, cum omnes simus peccatores: ubi ille laudabilior, qui humilior; ille justior, qui sibi abjectior. 92. Fleat pro te (De Poenit., dist. I, cap. Fleat) mater Ecclesia, et culpam tuam lacrymis lavet, videat te Christus moerentem, ut dicat: Beati tristes, quia gaudebitis (Luc. VI, 21). Amat ut pro uno multi rogent. Denique in Evangelio motus viduae lacrymis, quia plurimi pro ea flebant, filium ejus resuscitavit (Luc. VII, 13). Ideo citius exaudivit Petrum, ut Dorcas resurgeret (Act. IX, 36); quia pauperes mortem mulieris ingemiscebant. Ideo ipsi Petro statim remisit, quia amarissime flevit. Et tu si amarissime fleas, Christus ad te respiciet, culpa discedet (Luc. XXII, 62). Usus enim doloris ablegat luxuriam criminis, erroris delicias. Ita dum dolemus admissa, admittenda excludimus, et fit quaedam de condemnatione culpae disciplina innocentiae. 93. Nihil ergo te revocet a poenitentia, haec tibi communis cum sanctis est: utinamque imitanda talis, qualis sanctorum deploratio. David manducabat sicut panem cinerem, et potum suum cum lacrymis temperabat (Psal. CI, 10); ideo nunc amplius gaudet, quia amplius flevit: Per exitus aquarum descenderunt, inquit, oculi mei (Psal. CXVIII, 136). 94. Joannes multum ploravit, et revelata sibi dicit Christi mysteria (Apoc. V, 4). At vero illa mulier, quae cum esset in peccatis, et deberet flere, gaudebat, et veste purpurea atque coccinea operiebatur, et auro se multo et pretiosis lapidibus ornabat, aeterni fletus nunc luget aerumnam (Apoc. XVII, 4). 95. Merito reprehenduntur (De Poenit., dist. 3, c. Reperiuntur) qui saepius agendam poenitentiam putant; quia luxuriantur in Christo. Nam si vere agerent poenitentiam, iterandam postea non putarent; quia sicut unum baptisma, ita una poenitentia, quae tamen publice agitur; nam quotidiani nos debet poenitere peccati: sed haec delictorum leviorum, illa graviorum. 96. Facilius autem (De Poenit., dist. I, c. Sunt qui, § Facilius) inveni qui innocentiam servaverint, quam qui congrue egerint poenitentiam. An quisquam illam poenitentiam putat, ubi acquirendae ambitio dignitatis, ubi vini 437 effusio, ubi ipsius copulae conjugalis usus? Renuntiandum saeculo est: somno ipsi minus indulgendum, quam natura postulat; interpellandus est gemitibus, interrumpendus est suspiriis, sequestrandus orationibus: vivendum ita, ut vitali huic moriamur usui, se ipsum sibi homo abneget, et totus mutetur: sicut quemdam adolescentem fabulae ferunt propter amores meretricios peregre profectum, et abolito amore regressum, postea veteri occurrisse dilectae, quae ubi se non interpellavit, mirata putaverit non recognitam, rursus occurrens dixerit: Ego sum; responderit ille: Sed ego non sum ego. 97. Unde bene Dominus ait: Qui vult post me venire, abneget semetipsum sibi, et tollat crucem suam, et sequatur me (Matth. XVI, 24). Etenim qui mortui et sepulti in Christo sunt, non debent iterum velut viventes de hoc mundo decernere. Ne tetigeritis, inquit, nec attaminaveritis quae sunt omnia ad corruptelam ipso usu (Coloss. II, 20), eo quod ipse hujus vitae usus corruptela sit integritatis. CAPUT XI. Ubi praemisit quominus ad mortem usque baptismus rejiciatur, in causa esse poenitentiam; eos a quibus ipsa procrastinatur, allatis Scripturae testimoniis urget. Subjungit tamen tum agendam illam non esse, cum adhuc fervent cupiditates, at quoad eaedem resederint, exspectandum. 98. Bona ergo poenitentia, quae si non esset, omnes ad senectutem differrent ablutionis gratiam. Quibus satis responsi est quia melius est ut habeam quod sarciam, quam non habeam quod vestiar: sed sicut semel assuta redintegrantur, ita frequenter suta solvuntur. 99. Eos autem qui poenitentiam differunt, satis ipse Dominus admonuit dicens: Poenitentiam agite; appropinquavit enim regnum coelorum (Matth. IV, 17). Nescimus ergo qua hora fur venerit, nescimus an proxima nocte a nobis nostra reposcatur anima. Adam (De Poenit., dist. I, c. Adam) post culpam statim de paradiso Deus ejecit, non distulit: sed statim separavit a deliciis, ut ageret poenitentiam: statim tunicam vestivit pelliceam, non sericam (Gen. III, 21). 100. Quid enim est quod differas? An ut plura peccata committas? Ergo quia Deus 438 bonus est, ideo tu malus, et divitias bonitatis ejus et patientiae contemnis (Rom. II, 4)? Sed bonitas Domini magis ad poenitentiam te debet adducere. Ideo ad omnes sanctus David dicit: Venite adoremus, et procidamus ante eum, et ploremus ante Dominum nostrum, qui fecit nos (Psal. XCIV, 6). De peccatore autem sine poenitentia mortuo, quia nihil aliud superest nisi graviter moerere, nisi flere, habes plorantem ipsum et dicentem: Filius meus Abessalon, filius meus Abessalon (II Reg. XVIII, 33). Qui enim penitus est mortuus, sine ulla exceptione defletur. 101. De his autem qui exsules atque peregrini limitum paternorum, quos lex Moysi sancta praescripsit, mundanis implicabuntur erroribus, audis canentem: Super flumina Babylonis illic sedimus et flevimus, dum recordaremur Sion (Psal. CXXXVI, 1). Inducit enim lapsorum gemitus, in ipso temporum praesentium et rerum labentium adhuc positos statu debere resipiscere; eorum videlicet exemplo, qui propter peccati pretium deducti erant in captivitatis aerumnam. 102. Nihil est autem (De Poenit., dist. I, c. Sunt qui, § Nihil est) quod tam summo dolori sit, quam ut unusquisque positus sub captivitate peccati, recordetur unde lapsus sit, atque unde deciderit; eo quod ad corporea atque terrena ab illa speciosa ac pulchra divinae cognitionis intentione deflexerit. 103. Sic habes Adam abscondentem se, ubi Deum cognovit esse praesentem, et quaesitum latere voluisse, et vocatum a Domino ea voce quae latentis morderet affectum, hoc est: Adam, ubi es (Gen. III, 9)? Hoc est, cur te abscondis? cur lates? cur fugis eum, quem videre desiderabas? Ita gravis culpa est conscientiae, ut sine judice ipsa se puniat, et velare se cupiat; et tamen apud Deum nuda sit. 104. Et ideo nemo in peccato positus arrogare sibi debet auctoritatem aut usurpationem sacramentorum (De Poenit., dist. I, c. Sunt qui, § Nemo); quia scriptum est: Peccasti, quiesce (Gen. IV, 10). Quod in praesenti psalmo David dicit: In salicibus (De Poenit., dist. 3, c. In salicibus), inquit, in medio ejus suspendimus organa nostra; et infra: Quomodo cantabimus canticum Domini in terra aliena (Psal. CXXXVI, 1, 2)? Si enim caro menti repugnat, nec subdita est animi gubernaculo, et mentis imperio, aliena est terra quae non domatur exercitio cultoris, et ideo non potest fructus charitatis, patientiae, ac pacis afferre. Melius 439 est ergo tunc quiescere, cum exercere non queas opera poenitentiae; ne in ipsa poenitentia fiat, quod postea indigeat poenitentia. Quae si semel fuerit usurpata, nec jure celebrata, nec prioris fructum obtinet, et auferet usum posterioris (De Poenit., dist. III, c. Si quis, § Poenitentia). 105. Sane et cum caro repugnat, mens ad Deum debet esse intenta: et si opera non sequuntur, fides non deserat: et si impugnant vel carnis illecebrae, vel potestates adversariae, maneat mens Deo dedita (Rom. VII, 23). Tunc enim maxime urgemur, cum caro cedit: et sunt qui vehementer incumbant miserae animae, quaerentes omne auferre praesidium. Unde illud est: Exinanite, exinanite usque ad fundamentum in ea (Psal. CXXXVI, 7). 106. Quam miseratus David ait: Filia Babylonis misera (Ibid., 8). Misera utique, quia Babylonis filia est, quae Dei filia esse desivit. Cui tamen 440 medicum invitat, dicens: Beatus qui tenebit, et allidet parvulos tuos ad petram (Ibid., 9), hoc est, qui infirmas et lubricas cogitationes elidat ad Christum, qui omnes irrationabiles motus sui reverentia et disceptatione comminuat; ut si adulterimo quis amore raptatur, excludat ignem, copulamque meretricis, et se studio suo abdicet, ut Christum acquirat. 107. Didicimus ergo (De Poenit., dist. 1, c. Sunt qui, § Didicimus) et agendam poenitentiam, et eo agendam tempore quo culpae defervescat luxuria: et in captivitate peccati positos, reverentiores nos, non usurpatores esse debere. Nam si Moysi propius accedere gestienti, ut cognitionem mysterii coelestis hauriret, dicitur: Solve calceamentum pedum tuorum (Exod. III, 5); quanto magis nos animae nostrae pedes exuere vinculis corporalibus, et gressus omnes mundi istius nexu debemus absolvere?

Migne "Patrologia Latina" Tomus 47 "AuInAuH.CaPoSo 47 Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" JOANNES CHRYSOSTOMUS TROMBELLI LECTORI. Novimus quidem librum eum, qui Augustini soliloquia inscribitur, ab Augustino Hipponensi Episcopo, ac praeclarissimo Ecclesiae Doctore non esse compositum: at novimus etiam, a laudabili Scriptore eum prodiisse. Gratum itaque, ut puto, Lectori erit, si quae in codice, quem e selecta sua bibliotheca mihi dono misit nobilissimus, atque humanissimus vir Faustinus Avogadro, Comes Brixianus, eidem libello adjecta invenimus, evulgemus. Plurimis quidem in locis, imo identidem codex ille a Soliloquiorum editionibus diversus est: at nos postremum duntaxat ejus libri caput, quod nondum est editum, proferendum censuimus. De pretio tamen, atque auctoritate hujusce additamenti Lectori dijudicandum relinquimus. En ea itaque quae post voces illas canos meos invenimus. INCIPIT SOLILOQUIORUM CAPUT POSTREMUM. Pius ut Deus te ducat ad sublimia sua, introduc eum ad intima tua; certum enim tibi sit, quod delictum tuum nimis diligis, si quamvis fortasse summe, nondum eum tamen singulariter diligis: quod est, si alienam aliquam consolationem quaeris, vel recipis. Cogita ergo, quid sit, quod in vita tua ardentius dilexisti, anxius concupisti, quod te jucundius afficiebat, ceterisque omnibus profundius delectabat, vel potuit delectare. Considera ergo, si eandem affectionis violentiam, delectationis abundantiam sentis, quando in summi dilectoris desiderium inardescis, quando in ejus dilectione requiescis: dubium enim non est, quod illum affectionis tuae sinum nondum tenet, si intimae dilectionis tuae aculeus animam tuam in divinis affectibus minus penetrat, tepidius exagitat, quam in alienis affectibus aliquando penetrare, vel exagitare solebat, vel posset aliquo modo tractus alicujus affici: tu quoque ab eo minus diligeris, si ad theoricos illos excessus nondum vocaris, vel vocantem sequi nondum merueris. Jam non dicam, inquit, vos servos, sed amicos meos, quia omnia, quaecunque audivi a Patre meo, nota feci vobis. Sublimitas ergo divinarum revelationum est manifestum indicium, quod perfecte diligis, vel diligeris, si in summorum desiderio ad superna raperis, et in anagogicos illos conatus mentis alienatione transis. Et qui huic contemplationis virtuti vult vacare, necesse est, ut discat requiescere non solum ab operibus malis, sed etiam a cogitationibus supervacuis. Opus etiam est compunctione, suspiriisque magis, quam argumentis: crebris gemitibus magis, quam copiosis argumentationibus; lacrymis, quam sententiis; oratione, quam lectione; gratia lacrymarum, quam scientia litterarum; coelestium potius contemplatione, quam terrestrium occupatione. O lux mentium Deus, expelle a me stultitiae noctem, et dona mihi sapientiae diem: erue veritates, et justitiae solem de profundissimis naturae tuae sinibus omnem intellectum superantibus in aethere animi mei: super terram cordis mei extingue phantasias corporum, et phantasmata variarum cogitationum mearum. Crea prolem intelligentiarum tuarum in utero mentis meae. Effunde spiritum tuum super aquas infirmitatis meae, ut conversus ad te, conformis Filii tui, videam te in te, et omnia sub te. O tu purissima veritas, tu vide te in me, tu intellige te in me. Per me enim non video nisi vana, fluxa, et caduca, nec video nisi falsa, et corporea plasmata: per me nihil sum, nisi mors, et abyssus tenebrosa, et imperfecta. In te sum quod sum; in te vivo quod vivo: in te intelligo quod intelligo, quia tu es summa intelligentia, essentia summa, vita summa, Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus, unitas triplex, infinita, et sine fine Deus unus in secula seculorum. Amen.

PIUS PP. X EPISTOLA QUA PONTIFEX COMMENDAT PLURES PAROCHOS DILECTO FILIO Dilecte fili, salutem et Apostolicam benedictionem. Gratiam tibi collegisque tuis bene multis et agimus et habemus, propter oblatas Nobis amoris observantiaeque significationes egregias, additumque, animi vestri mansurum testem, nobile, re et artificio, donum: quae quidem a vobis, utpote animarum procurationi addictis, profecta, peculiarem in modum iucunda Nobis acciderunt. Nam si gratum commemoratu vobis est, Nos, ex ordine vestro egressos, inivisse, Deo volente, cursum honorum, quo ad Apostolicam Cathedram provecti sumus, non minus Nos libenter recordamur memoriam eius temporis, quum in eodem, ac nunc vos ministerio, fuimus: ministerio sane laborioso et arduo; sed magno et sanctissimo, cuius etiam asperitatem suavissima spiritus solatia saepe temperant. In praesens autem quanta Nos curarum et sollicitudinum moles premat, vos habetis cognitum; siquidem, ob inimicissima fidei moribusque christianis tempora, salutem animarum passim in discrimine esse deploratis. Iamvero ad medendum tot tantisque malis, proptereaque ad levamentum Nobis afferendum immensi ponderis, mirum quantum in vobis est, dilecti filii, quibus populus christianus, magis quam clero cetero, utitur ministris Christi et dispensatoribus mysteriorum Dei. Talis, ut plurimum, est paroecia, qualem finxerit ac formant, voce et exemplo suo, parochus. Quemadmodum enim, si parochus sanctimonia vitae ac studio animarum eluxerit, facile continebit in officio gregem, deviosque reducere ad frugem poterit, ita, contra, si ipse officiorum suorum immemor apparuerit, is non modo nullus iam erit ad salutem gregis, sed efficacissimus ad ruinam. At vero de vobis, dilecti filii, dubitandum non est, quin virtutibus omnibus, quae pastorem bonum decent, ornati sitis; quarum virtutum argumentum quoddam inest in ea diligentia, qua Vicarium Iesu Christi, Principis pastorum, observatis et colitis. Pergite ergo pro instituto vestro in aedificationem Corporis Christi elaborare, atque etiam sumite animos confisi patrocinio Virginis ab origine Immaculatae, quod Nos enixe vobis adprecamur. Auspicem caelestium munerum ac singularis Nostrae benevolentiae testem, tibi, dilecte fili, universisque et singulis collegis tuis, qui suam erga Nos voluntatem tecum testati sunt, atque iis omnibus, quorum curam geritis, Apostolicam benedictionem peramanter in Domino impertimus. Datum Romae apud S. Petrum, die VIII Decembris, festo Immaculatae Conceptionis Mariae, anno MDCCCCIV, Pontificatus Nostri anno secundo. PIUS PP. X

IN PSALMUM XXXI. Ipsi David intellectus.. ARGUMENTUM. Oratio Ezechiae, quia in languorem ob superbiam inciderit; convenit et caeteris sanctis simili statu degentibus. EXPLANATIO. Hic cum poenitentiae psalmus sit, primo David meminit propter titulos Dominum Christum, quoniam ad ipsum respicit quidquid poenitens iste dicturus est. Deinde intellectus ideo sequitur, quia nullus peccatum nisi qui intellexerit, plangit: meritoque psalmus talis est inscriptione praenotatus. Ubi se deterioratum peccator tardius intellexit, quia peccata quae confestim prodi debuerant Domino se diutius tacuisse confessus est, audiens a Domino: Intellectum dabo tibi, et instruam te. In prima parte psalmi poenitens loquitur, (0641C)peccatum suum evidenter agnoscens, poenam suam merito districtionis indicens. Quoniam noxia facinora credidit occulenda, ubi breviter principium et narratio continetur. In secunda parte sola correctio est. Nam cum se propria confessione damnaverit, a Domino sibi credidit esse parcendum. Tertia parte poenitudinis bona commendans, etiam sanctos in hoc mundo asserit Domino supplicare, in quo sibi merito testatur esse refugium. Quarta Dominus ad ejus verba respondens, sperantes in se circumdare misericordia pollicetur. Quae quatuor partes interjectis diapsalmatibus dividuntur, nisi quas in divinationibus sequi constat esse propositi. COMMENTARIUS. Beati quorum remissae sunt iniquitates. Commendatur nobis psalmus divinae gratiae et justificationis nostrae nullis nostris meritis praecedentibus, sed sola gratia praeveniente. Cujus titulus est Intellectus David, non quod et alii intellectum non habeant, sed quia iste praecipuum specialiter quemdam intellectum (0641D)maxime omnibus necessarium aperit. Instruit, videlicet, ut nemo vel libertatem arbitrii, vel merita sua, sufficere sibi ad beatudinem credat, sed sola gratia Dei se salvari posse intelligat. Et ait propheta in hoc psalmo contra populum illum arrogantem superbae cervicis, qui justitiam suam statuere voluit, justitiae autem Dei subditus esse noluit, quia per se salvari posse credidit, et ideo gratiam Dei contempsit. Quae vere dicitur gratia gratis data, quia non eam praecedentia conferunt merita, quapropter recte Psalmus iste intellectus David intitulatur. De hoc intellectu dicit beatus Augustinus: « Manifeste plane intellectus est. Nemo jactet opera sua ante fidem. Nemo sit piger in bonis operibus accepta fide, quia sola gratia hoc facit, ut Deus non reddat debitam poenam, sed donet indebitam gratiam. Debet vindictam, et donat indulgentiam. Incipite ergo esse in fide per indulgentiam. » Rursus ut plus addat de eodem intellectu, dicit, intellectus vero vel ipsa intelligentia (0642A)est. Nemo praesumat ad regnandum de sua justitia, nemo etiam praesumat ad peccandum de divina misericordia; sed quisque secundum quod sibi conscius fuerit aut doleat corrigendus, aut gaudeat approbandus. Si se deviasse invenerit, redeat ut ambulet in via. Si in via stat, ambulet ut perveniat, et ita nemo superbiat extra viam. Nullus sit piger in via. Prima autem intelligentia est, ut noveris te esse peccatorem; consequens vero hujus intelligentiae est, ut cum in fide bene coeperis operari per dilectionem, ne hoc meritis tuis ascribas, sed divinae gratiae attribuas. Et sic non erit dolus in te, ut aliud habens in corde, aliud in ore, sicut in illis quos Dominus in Evangelio similes dealbatis monumentis dicit, quia extrinsecus hominibus apparent justi, intus autem pleni sunt dolo et iniquitate. Vere enim dolosus est, qui, cum sit iniquus, praetendit se justum defendendo iniquitatem suam. Et quia totum per quod salvamur soli gratiae est ascribendum, non illi sunt beati (0642B)in quibus Dominus peccata non invenit. In omnibus enim invenit, quia omnes peccaverunt, et omnes egent gloria Dei. Si illi vero soli sunt beati, quorum iniquitates ante gratiam intensae superveniente gratia sunt remissae, id est, indultae, et possumus hic dicere iniquitates et originalia et actualia peccata, juxta quod sequitur: Et quorum tecta sunt peccata, erit repetitio non ex necessitate narrantis, sed ut expressius Ecclesiae iniquitates remissae ostendantur. Vel si volumus diversificare, accipiemus per iniquitates originalia, per peccata vero actualia, quae ex propria transgressione nobis insunt, et secundum hoc simpliciter dicetur. Illi vero sunt beati quorum iniquitates in originalibus sunt remissae, id est, indultae; et quorum peccata actualia sunt tecta, id est, abolita per gratiam. Tegit Deus peccata, quia non vult punire. Non vult ea cognoscere, quia mavult ignoscere. Et ideo tecta sunt peccata. Tecta quidem, non ut vivant, sed ut non videantur. Avertit enim Deus faciem suam a peccatis, non ut ad nos eam vertat. (0642C)Item tecta sunt peccata, non ut nesciantur, sed non imputentur. Quod statim subsequitur. Quasi dicat: Recte affirmo quod illi sunt beati, quorum iniquitates et peccata sunt tecta. Nam ille vir vere est beatus, cujus Dominus non imputabit peccatum, id est, in quem Dominus non vindicabit aliquod peccatum ante gratiam, sive originale, sive actuale, neque aliquod post gratiam, quia si quid peccavit post perceptam gratiam, non est in spiritu ejus dolus, id est, in corde ejus, quia non defendit peccatum suum, sed humiliter confitetur. In illorum enim spiritu vere est dolus, qui jactando merita defendunt peccata sua. Quia cum justitia sonet exterius, iniquitas latet interius. In quorum, scilicet, peccatorum defensione frustra laborant, quia dum se ut iniquitatem suam recognoscant nolunt humiliare, sed defendendo eam se exaltare, destruitur eorum fortitudo, quia nullus in se fortis est, sed in Domino. Juxta illud: Nam virtus in infirmitate perficitur. Potest quoque istud, (0642D)scilicet, Nec est in spiritu ejus dolus, per se et de alio accipit, ut ita dicatur: Ille vir est beatus, cui non imputabitur peccatum. Et ille etiam beatus, in cujus spiritu non est dolus. Habet alia Translatio: In ore ejus, juxta quod spiritus pro voce, sicuti placet, hic accipitur. Quoniam tacui, inveteraverunt. Hoc dicit propheta non propter se, sed in persona illius superbi populi, contra quem in hoc psalmo loquitur. Quasi dicat: In spiritu quidem illius qui beatus est, non est dolus, sed in meo spiritu est dolus, quia tacui quod clamandum fuit, et clamavi quod tacendum fuit tota die, id est, assidue. Tacui enim, unde proficerem; clamavi, unde deficerem. Tacui confessionem, clamavi praesumptionem; tacui peccata, clamavi merita. Et ideo inveteraverunt ossa mea. Nam si tacerem merita, et clamarem peccata, tunc innovarentur ossa mea, id est, virtus mea robusta esset in Domino, quia hoc modo invenirer in me infirmus. Quia autem tacui (0643A)peccata, clamavi merita, inveterata sunt ossa mea, id est, in vetustate permanserunt, quia confitendo peccata nolui amare novitatem. Qui autem sunt reparati a peccatis, per misericordiam sunt. Quoniam die ac nocte. Ideo inveteraverunt ossa mea, quoniam manus tua, id est, flagellatio tua gravata est super me superbum praesumptione, non humiliatum confessione, die ac nocte, id est, assidue. Vel in prosperitate et adversitate. Est autem dictum ad similitudinem verberantis magistri, qui superbo puero non parcit. Dominus autem exaltantem se humiliat, id est, super illum manum gravat. Et ideo, quia iste noluit humiliari confessione iniquitatis, passus est pondere divinitatis, id est, debilis ad quemlibet motum refrenandum factus est, ut ad cor rediret, et se peccatorem cognosceret. Quando vero perferebat gravem manum Domini humiliantis, statim sensit quam facilem manum Domini sublevantis, quia peccata sua attendit, et respuit, vel resipuit. Quod subsequenter (0643B)innuit cum dicit: Conversus sum in aerumna mea. Quasi dicat: Manus tua, Domine, gravata est super me, et in hac aerumna mea, id est, in hac continua miseria, et attributione, quam patiebar ex aggravatione manus tuae, sum conversus ad te. Et hoc ideo, dum, pro quod, configitur spina, id est, compuncta est conscientia mea per legem. Lex enim fixit spinam, id est, compungi fecit conscientiam, quia lex admonuit ut se quisque reum agnosceret, videns se eam non posse implere. Habet autem quaedam translatio: Dum configitur spina. Quod vere bene congruit huic sententiae. Spina enim feruntur corpora recta et erecta. Et ideo per spinam recte intelligitur superbia de propria justitia, quae etiam superbia per legem quae omnia conclusit sub peccato est humiliata. Et sciendum quod hac dicit in persona tantum illorum qui de illo superbo populo pro quo dixit, Quoniam tacui, et reliqua, conversi sunt. Vel forte sui ipsius persona juxta priorem statum. Delictum meum. Vere conversus sum. Nam aggravata (0643C)super me manus tua, et spina confixa, cognovi delictum, quod contra praecepta feci; et injustitiam, id est, quodcunque aliud peccatum meum esse, id est, ex vitio meo processisse. Et feci tibi cognitum utrumque, et delictum et ipsum meum esse, non tuum, vel fati, vel alicujus talium. Et non abscondi, id est, aperui injustitiam esse, inhumiliter per confessionem, ut tu absconderes eam misericorditer per non punitionem. Quando enim quis aperit peccata sua Domino confitendo, ipse abscondit ea non puniendo. Et caetera, si ipse abscondit ea non confitendo, Dominus aperit ea puniendo. Dixi Confitebor. Vere cognitum feci delictum et injustitiam meam. Nam dixi, id est, proposui in corde meo istud: Confitebor Domino injustitiam meam, id est, omne peccatum meum. Et ita quod adversum me, non adversum ipsum Dominum. Multi enim confitentur justitiam suam, ut ille qui dicit: Nihil quidem peccavi, aut ego quidem feci istud, sed non est peccatum. (0643D)Multi vero, etsi confitentur injustitiam suam, tamen non adversus se, sed adversus Dominum, ut ille qui dicit: Ego quidem peccavi, sed non est culpa mea: quia Deus me talem qui facile peccarem fecit. Aut quia fatum hoc fecit, vel constellatio, vel inimica gens tenebrarum, quae rebellat Deo, et ideo facit homines peccare, vel quodlibet tale. Et hi omnes qui talia dicunt de longinquo circumeunt ad Dominum accusandum, quia de compendio venire nolunt ad ipsum placandum. Si enim breviter dicerent: Domine, quod nos peccavimus, non tu, non fatum, non constellatio, nec aliquid talium accusandum est, sed nos soli, quia cum liberum arbitrium nobis dedisses, non consensimus diabolo volentes et scientes. Si, inquam, talia dicerent, de compendio ad placandum Dominum venirent. Dixi quod in proposito meo confitebor Domino, et adhuc non erat verbum in ore, et jam auris Domini erat in corde, quia tu, Domine, statim cum proposui, remisisti mihi non solum peccatum, (0644A)sed impietatem peccati. Peccatum enim dicitur malum quod fecit; impietas vero peccati, quod non in se, sed in Dominum ipsum retulit. Pro hac orabit. Hoc iterum dicit contra superbum illum populum, qui gratiam de qua remittuntur peccata, de sua praesumens justitia, non quaesivit. Et sic continuatur: Tu quidem, Domine, remissionem peccati fecisti mihi. Et pro hac remissione orabit te, ut perveniat ad te omnis futurus sanctus, per ipsam tunc quando congruum erit orare, quia erit qui exaudiat, scilicet, in tempore opportuno, id est, in tempore gratiae. De quo dictum est: Ecce nunc tempus acceptum, et reliqua. Et quia praevidit in illo tempore accepto plures haereses esse futuras, praedicit nobis eas, ut nos praemuniat ab eis. Et convertit se ad nos. Quasi dicat: Omnis quidem sanctificatus per gratiam orabit ad Dominum, sed tamen non omnes ad eum pervenient, quia positi in diluvio aquarum multarum, id est, in profunditate multarum doctrinarum haereticarum, (0644B)non approximabunt ab eo. Per aquas multas accipe varias doctrinas, et peregrinas haereticorum. Alia enim aqua, id est, doctrina, fuit quod faceret homines peccare, alia constellatio; tertia quod inimica gens tenebrarum, quae rebellat Deo, et plures aliae tales, contra quas dictum est: Bibe aquam de cisterna tua, et de fluento putei tui. Putei enim sunt apostoli, quorum doctrinam debemus bibere, id est, insistere. His etiam aquis multis est contraria illa una aqua, quae de ipsius intimo fonte purae veritatis aqua, scilicet, humiliationis cordis, quae quid aliud docet, quam hominem se humiliare, semetipsum abnegare, atque prorsus contemnere? Haec autem aqua non in Aristotelicis, non in Platonicis, non in aliquibus philosophicis dictis reperitur, licet multa mirabilia ibi continentur; sed solus ille eam tradidit, qui cum esset dives, pro nobis factus est pauper, et cum esset innocens, pro nobis ablui voluit et victimari. Tu es refugium. Apostropham ad Deum facit. Quasi dicat: Contra has aquas multas strepentes, prementes, (0644C)sed non opprimentes, urgentes, sed non demergentes, es tu, Domine, refugium meum, liberans me, a tribulatione, quae per has strepentes aquas circumdedit jam et circumdabit jam. Tu dico, exsultatio mea eus in spe, et, ut tandem sis in re, erue me ab omnibus inimicis meis circumdantibus me. Intellectum tibi dabo. Ita continuatur superius ad principale: Dixi in corde meo: Confitebor, et reliqua. Et me hoc dicente, tu jam in foribus aderas, et volenti ingredi ad te occurrebas. Quia dixisti: Accede, fili, ego dabo tibi intellectum bonum vitae, scilicet, ut peccatum cognoscas, et sic de te non praesumas, sed confitendo peccata et bene operando ad me gaudeas, quousque illuc pervenias, ubi non sis in spe, sed in re, Dabo, inquam, intellectum, et in via hac, qua, dato intellectu gradieris, id est, in bene operando instruam te, non ut tibi haereas, sed ut ab ea non aberres, et in ea proficias. Et hoc modo instruam te, quia firmabo oculos meos super te, id est, dirigam (0644D)in te lumen intelligentiae meae conformando oculos misericordiae meae super te, ut tu non avertas oculos tuos a me. Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellectus. Hucusque egit de his qui clamant peccata, et tacent merita. Principaliter autem hic se convertit ad illos qui tacent peccata, et clamant merita, ut superius ille praedictus populus exhortando eos ut resipiscant. Quasi dicat: Quando quidem apparet in me quod in solis confidentibus remittit Dominus peccatum et promittit intellectum et instructionem in via, etc. Ergo vos, qui hactenus jactatis merita, et tacuistis scelera, nolite fieri de reliquo sicut equus et mulus, id est, irrationales et indomiti, ut proprio vestro sessori, Domino, scilicet, non obtemperetis, sed ipsum excutiatis, et non cognoscatis, sicut faciunt maxime indomiti equi et muli. Vel quia equus subjicit se cuicunque sessori, et mulus cum sit oneriferum animal, patitur se a quocunque onerari. Potest (0645A)juxta hanc quoque similitudinem ita dici: Nolite fieri sicut equus et mulus, id est, nolite cuicunque subjici, vel a quocunque onerari doctrinis variis et peregrinis, ut per hoc sitis similes equis et mulis. Quod non debetis, quia mulis et equis non est intellectus, id est, ratio sicut in vobis. In camo et freno maxillas eorum constringe, qui non approximant ad te. Apostropha ad Dominum. Quasi dicat: Hortor superbientes de justitia sua, ut nolint fieri sicut equus et mulus. Qui autem volunt id fieri, ut sint sicut equus et mulus, et ideo non approximant ad te humiliando, sed eorum maxillas, id est, jactantiam eorum constringe, tu, Domine, in camo et freno, quod unum est, et hic pro eodem accipitur quocunque scilicet divino flagello in praesenti. Damnantur enim plerumque mali duplici contritione, hic scilicet et in futuro. Et per maxillas, quibus os movetur ut loquatur, recte jactantia de meritis significatur. Quia vero maxillae mandibulae sunt, accipit Cassiodorus (0645B)hic per camum et frenum subtractionem tantum temporalium bonorum. Et non est hoc malevolentiae votum, sed enuntiatio poenae illorum. Multa flagella peccatoris, sperantem autem in Domino misericordia circumdabit. Vere, Domine, constringes non approximantes ad te, quia multa erunt flagella peccatoris non confitentis, sed defendentis peccata sua, quia et hic et in futuro flagellabitur. Et quia posset objici quod etiam boni flagellarentur, removet illa non esse flagella, sed misericordiam. Aliter enim flagellat Dominus servum, ut expellat, aliter filium quem in haereditatem recipiat. Et est quasi dicat: Peccatores quidem flagellabuntur, sperantes autem in Domino non flagellabuntur; sed misericordia, id est, pia et paterna correctio, circumdabit, id est, muniet eos. Laetamini in Domino. Quia misericordia Domini tantum circumdabit sperantes in ipso Domino, ergo vos, justi, id est, per misericordiam Domini reparati et facti justi, laetamini corde, et exsultate corpore, id (0645C)est, plenarium gaudium habete in Domino. Et gloriamini, id est, non solum libenter flagella misericordiae sustineatis, sed etiam gloriamini in eis, omnes vos qui non distorti, sed recti corde estis. Recti corde dicuntur illi qui cor suum ita secundum voluntatem Dei dirigunt et complanant, ut nihil factum ab ipso eis displiceat; et quidquid patiuntur, juste se pati opinentur. Distorti vero corde sunt, qui voluntatem suam voluntati Dei praeponunt, et quibus displicent quae ab ipso fiunt, atque se injuste pati quaelibet mala opinantur. Unde in aliquam harum pravarum sententiarum incidunt, scilicet, ut haud dicant Deum non esse, aut injustum esse. Aut diminuentes ei regimen, dicant eum terrena non dispensare. IN PSALMUM XXXII. In finem Psalmus David. ARGUMENTUM. Post victoriam de Assyriis carmen triumphale (0645D)componitur, in quo docetur irritae spei esse omnia quibus praeter Deum mortales exsultant. EXPLANATIO. Hortatur in hoc psalmo propheta Ecclesiam fidelem ad psalmodiam, enumerans potentiam factaque Creatoris, ut ad laudes ejus avidius festinet, cum virtutem ipsius pietatemque cognoscit. Per totum quidem psalmum propheta loquitur, sed in prima sectione monet justos in Domino gaudere, qui creaturas suas mirabili potentia continet; secunda exclamat beatum esse qui ad ejus meruit pertinere culturam, significans tempora Christiana, in quibus erat multitudo gentium creditura. COMMENTARIUS. Exsultate, justi in Domino. Titulus est: Psalmus ipsi David, prophetae, scilicet vel cuilibet perfecto attribuendus. Dicunt expositores sancti hunc psalmum continuari superiori. Et videtur satis congruum, (0646A)quia sicut in superiori hortatus est ut nullus praesumeret de meritis suis ante videre, cum nullus salvetur nisi per gratiam: hic ita hortatur fideles jam factos, id est, justos, ut non habeant fidem otiosam. Fides enim sine operibus mortua est. Potest ergo in superiori psalmo pars illa sententiae de primo titulo notari, scilicet, nemo jactet bona opera sua ante fidem. In hoc vero psalmo pars reliqua, scilicet, nullus sit piger in bonis operibus accepta fide. Et est quasi diceret: Injusti, id est, infideles, exsultent in mundo, ut transeunte mundo transeat eorum exsultatio; vos autem justi, id est, fideles credentes in eum qui justificat impium, exsultate in Domino, non in mundo, ut sicut Dominus aeternus est, ita exsultatio vestra sit aeterna. Et quia ita convenit exsultare, ut laudent illum in quo nihil est quod displiceat bonis, et cui omnis ille placet, cui ipse non displicet, congrue subdit: Rectos decet laudatio, Rectos vocat justos. Et sunt recti, ut supra dictum est, qui non voluntatem Dei distorquent, sed secus (0646B)eam cor suum dirigunt, grati ei in omnibus quae ab ipso fiunt. Quia et si in aliquo perturbat eos humana fragilitas, consolatur eos divina aequitas. Et ideo laudat Deum et in adversitate et in prosperitate, quoniam talis laudatio decet solos rectos, id est, justos. Injusti enim et distorti non sic laudant Dominum. Unde dictum est: Si bene feceris ei, benedicet tibi; si vero male ei fuerit, non benedicet te; imo reprehendet, dicendo te injustum qui crucias eum, cum alios nequiores eo non punias. Confitemini Domino. Quia rectorum est laudare Deum: ergo vos, justi, confitemini Domini, id est, laudate Dominum in cithara, et psallite et in psalterio. Cum dicit: Confitemini in cithara, et psallite, noli intendere animum ad theatralia organa, sed ad spiritualia. Cithara enim ab inferiori parte sonat, et nos ex inferiori nostro habemus unde dupliciter Deum laudare possumus, ex prosperitate, scilicet, et ex adversitate. Est enim quaedam terrena prosperitas, (0646C)cum sani vivimus secundum carnem, et cum ea quibus vivimus abundant, et cum fructus large proveniunt; quae quia ad terrenam vitam pertinent, ingratus existit quisquis ex eis non laudat Dominum. Est item quaedam terrena adversitas, cum in languoribus et variis tribulationibus laboramus. Ex quibus etiam debemus laudare Deum, scientes hoc non fieri nisi ex illius suavi dispositione. Cujus sapientia attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. Rursus si ea quibus vivimus defuerint, et si fructus non large provenerint, aut si haec per violentiam nobis ablata fuerint, inde etiam laudemus Dominum, citharizantes ei cum citharista illo praecipuo qui dixit: Dominus dedit, Dominus abstulit; sicut Domino placuit, ita factum est; sit nomen Domini benedictum. Quia et si auferuntur quae dedit, non tamen ipse aufertur qui dedit. Psalterium autem de superiori parte resonat; et tu aliquis attendens superna dona Dei, (0646D)scilicet, quid praeceptorum tibi dederit, et qua coelesti doctrina te imbuerit, et quid desuper ex illis intimo fonte purae veritatis prae aliis tibi concesserit, lauda Dominum, psallendo ei in psalterio decem chordarum. Decem enim chordae decem praecepta sunt, ex quibus tria pertinent ad dilectionem Dei, septem vero ad dilectionem proximi. De quibus in hujus tractatus principio satis expeditum est. In quibus decem praeceptis tange psalterium adimplendo legem, quam Dominus Deus tuus non venit solvere, sed adimplere. Ille psallit Domino in psalterio decem chordarum, quisquis bene operando laudat Dominum in adimpletione legis, quae continetur in decem praeceptis. Cantate ei canticum novum. Quia lex se habet et ad vetustatem et ad novitatem, appositum est hoc ad determinationem. Quasi dicat: Hoc modo hortor confiteri et psaltere Domino in psalterio decem chordarum, ut cantetis ei non lingua, sed vita, canticum, (0647A)non vetus, sed novum. Canticum enim novum nemo cantat, nisi renovatus per gratiam. Et est novum canticum, nova charitas, ut non tantum quisque diligat amicum, sed etiam inimicum, sicut seipsum, sicut vetus canticum est vetus animositas. Cantate, inquam, Domino, et bene psallite ei praeceptori vestro, scilicet, ut in nullo ei displiceatis. Quod erit si psallatis ei in vociferatione, id est, in immensa et ineffabili mentis exsultatione. Vociferatio enim, sive jubilatio, est sonus quidam, significans cor parturire quod non potest dicere. Et talis laus cum sit ineffabilis, non decet nisi ineffabilem. Ineffabilis autem est, quem fari non potest. Et si fari non potes, et tacere non debes, quid restat nisi ut jubiles, id est, ut cor gaudeat sine verbis, et immensa latitudo gaudiorum excedat metas syllabarum? Quia rectum est verbum Domini. Ideo debetis psallere Domino in vociferatione, quia Verbum Domini quod erat in principio, id est, Filius Dei Patris, rectus (0647B)est, quia nullum fallit. Nihil enim promittit et non reddit. Quod si faceret, non rectus, sed obliquus esset. Et omnia opera ejus, id est, Domini, sunt in fide, id est, fideliter non fallaciter a nobis sunt agenda. Sint ergo opera nostra in fide ut efficiamur fideles, credentes in eum. Justus enim ex fide vivit. Invenimus Dominum esse fidelem in Apostoli dictis, ubi dicit: Fidelis Deus, qui non patietur, et reliqua. Et item: Si toleramus, et conregnabimus. Si negaverimus, et ipse negabit nos. Si autem non credimus ei, ipse fidelis permanet, seipsum negare non potest. Alio autem modo dicitur Deus fidelis, alio modo homo. Homo enim fidelis est credens Deo promittenti; Deus vero fidelis est, explens homini quod promisit. Factus est nobis ipse fidelis debitor, sis tu avarus exactor. Teneamus ergo fidelissimum debitorem, qui jam tenemus misericordissimum promissorem. Diligit misericordiam. Alia causa ad idem. Ideo debemus Domino cantare et psallere, quia ipse diligit (0647C)misericordiam, et exhibere, et exhiberi a nobis, et judicium facere, et fieri a nobis. Non ergo transeat nos misericordia, quia subsequitur judicium. Nunc enim locus est misericordiae, et ejus quam Dominus exhibet, et quam vult a nobis exhiberi. Et haec est in Deo quam exhibet misericordia, quia vocat adversos. Conversis donat peccata, peccantes ut convertantur patienter exspectat. Et quam cito convertuntur, obliviscitur praeterita et promittit futura. Hortatur pigros, consolatur afflictos, docet studiosos, adjuvat dimicantes. Neminem deserit laborantem, et ad se clamantem. Ipse donat unde sibi sacrificetur. Ipse tribuit unde placetur. Et haec misericordia non excludet ab eo judicium, quia sicut misericors est in conversos, ita justus est in non conversos. Et sicut misericors est in humiles, ita erit justus in superbos. Et sicut misericors est in confitentes, ita justus erit in mentientes. Et ipse qui diligit facere hanc misericordiam, et hoc judicium, vult (0647D)ut et nos, quantum possumus, ut indigentes, misericordiam faciamus, ut aequaliter in omnes judicemus, scilicet, ut nec personam pauperis in judicio accipiamus. Iniquior enim quam justior est qui, parcendo sacello pauperis, vulnerat cor ipsius pauperis. Diligit, inquam, Dominus misericordiam; quod inde apparet, quia misericordia Domini plena est terra, id est, reparatis per misericordiam Domini. Quid autem coeli? Quasi dicat: Coeli non indigent misericordia, quia in coelis non est miseria; in terra vero abundat miseria, abundetur misericordia. Plena est terra miseria, plena sit et misericordia. Et ne quis putaret quod coeli firmi subsisterent, et Domino non indigerent, dicit: Coeli firmati sunt verbo Domini, id est, hoc quod coelestis exercitus, ut cherubin et seraphin, praevaricante diabolo, perstiterunt, non ex se, sed a Domino Patre et Verbo ejus habuerunt. Et non pars virtutis, sed omnis virtus eorum est a Spiritu oris ejus, id est Domini, id est, a Spiritu (0648A)sancto. Nota sanctae Trinitatis ordinem. Prius enim posuit Dominum Patrem et Verbum, nunc ponit Spiritum sanctum. Potest quoque iste versus aliter legi. Quasi dicat: Unde contigit hoc quod terra plena est misericordia Domini? Inde, scilicet, quia Dominus misit quosdam coelos, id est, apostolos per totum orbem terrarum, qui ubique seminarent et spargerent misericordiam ejus. Nulla enim misericordia major est quam peccatorum remissio, quam remissionem ipsi in Trinitatis nomine per totum orbem praedicaverunt. Et quasi aliquis quaereret: Quomodo ausi fuerunt illi ire, cum oves essent inter lupos. Respondet eos ideo ausos fuisse ire, quia firmatae sunt oves illae ut lupos non timerent, imo una ovis multos consumeret lupos, a Verbo Domini a quo electi. Stulta enim et infirma mundi elegit Deus, ut confundat sapientia et fortia. Et per hoc maxime firmati sunt, quia omnis virtus eorum est a Spiritu sancto, quo de coelis misso super eos, ita corda eorum confirmata sunt, ut nequaquam inter saevientes lupos (0648B)trepidarent. Virtus eorum dico congregans aquas maris, id est, amaras et falsas cogitationes persecutorum, quae prius in aperto erant, comprimens sicut in utre intra terminos pellis, ut tantum intra se saevirent non forinsecus, ut prius, praedicantibus enim apostolis, et multiplicante verbo Dei, et credentium multitudine, licet mali non deessent, quia simul in area sunt paleae et grana, et in torculari vina et vinacia, et oleum et amurca, non ausi tamen fuerunt ipsi mali nequitiam suam aperte ut prius exercere, pressi a tanta fidelium multitudine; congregatae sunt, inquam, aquae maris in utrem, quod non inutiliter factum est, quia posuit Dominus, vel virtus illa abyssos, id est, homines pessimos in profundum vitiorum demersos, ut thesauris, id est, in Ecclesia, quasi in thesauris. Videlicet ut inde proferat donaria suis, quando voluerit, sicut aliquis dominus de thesauro suo solet. Scit enim Dominus militibus suis dona sua proferre, et quid proferat, et quando, et quantum (0648C)potestatem det malis super bonos ad istorum eruditionem, et illorum damnationem. Vivit enim impius pio, quia est ei quod lima ferro, et quod fornax auro: potest aliter quoque secundum priorem sententiam in verbo Domini dictam versus iste continuari. Quasi dicat: Diligit, inquam, Dominus misericordiam, ut supra diximus. Diligit et judicium, quod inde apparet, quia congregans est aquas maris sicut in utrem, et reliqua. Sententia non mutatur, nisi quod quidam dicunt sicut in utrem ad solam similitudinem. Sicut enim qui in utre aliquid colligit quantum vult retinet, quantumque vult effundit, ita malis ex nutu Domini datur quantum saeviant, et quantum non saeviant. Et pertinet hoc ad praesens judicium. Timeat Dominum omnis terra. Quia Dominus posuit abyssos in thesauris, ideo, omnis terra, bene culta, scilicet, id est, fideles, timeant Dominum, non abyssos ipsas. Quasi dicat: Non exsultet terra inani et superba laetitia, quasi nihil timens, cum audit talia, (0648D)sed timeat Dominum. Gaudeat, quia plena est terra Domini misericordia; timeat vero, quia Dominum posuit in thesauris abyssos, ut per illos instruat suos ad coelestes thesauros. Et ideo qui prius de spe promittebat sibi securitatem redeat in timorem. Sperare enim et non timere, praesumptio est. Timeat, inquam, Dominum omnis terra, et ab eo solo, non ab alio, commoveantur ad timorem omnes inhabitantis orbem, id est, diligentes perfectionem, vel quia ita inhabitant et excolunt seipsos, ut sint orbis, id est, perfecti. Saevit quippe leo, time Dominum; insidiatur serpens, insidiatur diabolus, time tantum Dominum. Quoniam ipse dixit. Ideo timendus est Dominus solus, quoniam ab ipso omnia facta sunt, et nihil nisi permissa facere possunt. Ipse enim dixit, et facta sunt, id est, per verbum et sapientiam suam omnia ab ipso prima creatione facta sunt, et etiam refecta, quia ipse mandavit, id est, mandata dedit, et (0649A)per illa mandata creata sunt in bonis operibus, quae simpliciter prius erant facta; et hoc modo sunt creata, quia Dominus dissipavit consilia gentium contra fideles. Quae haec erant, capiantur, lacerentur, incarcerentur, et caetera talia, quae Dominus dissipavit dissipatione bona. Plures enim saevi persecutores effecti sunt boni fideles. Et bene potuit consilia gentium contra membra dissipare, quia etiam reprobavit, id est, destruxit cogitationes populorum, Judaeorum contra caput. Et non solum populorum inferiorum, sed etiam reprobavit consilia principum, id est, Pilati, Annae et Caiphae, quod est a majori. Majus enim fuit contra caput quam contra membra surgere. Consilium autem Domini. Illorum, inquam, consilium dissipatum est. Consilium autem Domini, dispositionis, scilicet, antiquae, reparationis novae, felicitatis aeternae, non est dissipatum per verbum suum, sed manet in aeternum. Et reperit evidentioribus verbis idem dicens: Cogitationes cordis ejus manebunt (0649B)in generatione praesenti, et in generatione futura. Loquitur autem hic de Domino Deo secundum nos, qui aliquando sedemus et cogitamus; deinde cum familiaribus nostris consilium capimus, non quod haec in Deo sint, sed ut per ea quae in nobis cognoscimus ad divina et non visibilia accedamus. Beata gens cujus est Dominus Deus ejus. Quandoquidem Dominus ita potens est, quod per eum omnia facta et refecta sunt, et ipse consilia malorum infatuat et dissipat, consilium autem ejus nemo dissipat: ergo gens illa vere beata est, cujus ipse, qui est Deus omnium ex necessitate, est Dominus voluntate. Vel potest ita simpliciter continuari. Quasi dicat: Quod est illud consilium Domini, quod manet in aeternum? Hoc scilicet, ut gens, non cujus est argentum, vel aurum, vel aliquid terrenum, sed sola gens vere sit beata, cujus Deus est Dominus ejus, id est, quae illum quem Dominum habet ex necessitate eligit sibi secundum dominium quidem in haereditatem; (0649C)et quam ipse Dominus e converso elegit sibi in haereditatem, quam per se et per suos excolat. Et cujus fructibus, id est, bonis operibus et virtutibus, satietur et gaudeat. Boni enim omnes et haereditas Domini sunt, et ipsum habent haereditatem, ut in quinto psalmo, cujus titulus est pro ea quae haereditatem assequitur, supra dictum est. Et ut hi tales beatificarentur, fuit consilium Domini. De coelo respexit Dominus. Quasi dicat: Quomodo eligit Dominus illam haereditatem, hoc scilicet modo, quia Dominus misit primum coelum, Adam, scilicet, in sublimitate virtutum positum, in quo coelo inspexit nos dum obediens permansit, et in eodem despexit cum inobediens exstitit. Deinde misit aliud coelum stabilius illo, secundum scilicet Adam, id est, hominem Dominicum, cui non datus est spiritus ad mensuram, et de quo dictum est: Deus erat in Christo mundum sibi reconcilians. De quo coelo respexit haereditatem illam per effectum misericordiae, et deinde (0649D)vidit ipsius misericordiae effectum exhibendo in vocatione omnes filios verorum hominum, id est, imitatores patriarcharum, prophetarum, qui veri homines, non dehominantes se, in inferno fuerunt? Videt enim Dominus videntes se. Accipe autem per filios hominum eosdem quos prius per beatam gentem. De praeparato habitaculo suo. Istud est repetitio, ut determinet quos filios hominum accipiat, si praeparatum habitaculum, id est, quod per coelum intelligamus. Si vero per praeparatum habitaculum Apostolos ipsos, quos vere Dominus praeparavit, quia per seipsum eos vocavit, docuit, misit, tunc bene diversificatur. Namque per hos quoque respexit Dominus super omnes qui inhabitant terram, juxta illud: In omnem terram exivit, et reliqua, quia per eos et eorum successores multos ad fidem vocavit atque convertit. Inhabitantes autem terram dicuntur proprie qui propriam terram, id est, carnem suam ita excolunt, ut non germinet eis spinas et tribulos, sed (0650A)varios flores virtutum, ut tandem eam clarificatam recipiant. Qui finxit singillatim. Quasi dicat: Ille respexit et de coelo et de praeparato habitaculo habitantes terram, vocando eos qui fecit aptos ut vocarentur, scilicet, qui finxit, id est, qui manu omnipotentiae et misericordiae plasmavit corda, id est, animas eorum singillatim, id est, singulis dando singula dona, ut alii genera linguarum, alii sermonem scientiae et sapientiae, et reliqua, non tamen per superbiam unitatem dirimentia. Sicut enim in nostro corpore sunt et membra, et membrorum officia diversa, salus autem una, ita in corpore Christi sunt multa membra, et membrorum officia diversa, et ipsis singularibus diversa dona concessa, charitas autem una. Qui enim in membris Christi oculus est, non illum debet contemnere qui est pes; sed ille debet huic ambulare, et iste illi praevidere, veluti fit in bonorum coenobiis monachorum. Ille, inquam, respexit qui finxit; et (0650B)quia finxit, intelligit solus perfecte omnia opera hominum, quia intelligenter penetravit usque ad finem intentionis ipsorum operum. Qui enim fecit hominem, novit quid sit in homine; et homo videt in facie, Deus autem in corde. Non salvatur rex per multam virtutem. Quia respicere et videre et eligere Domini in haereditatem, vere salvare est. Unde superius notatum est quod Dominus salvat. Probat illud, quasi dicat: Vere solus Dominus salvat, quia nullus alius. Nullus alius salvat, quia neque rex, id est, quilibet potens, neque gigas, id est, quilibet fortis salvat. De quibus magis videretur. Rex et gigas non salvat, quia etiam se ipsum non salvat, a majori. Quod sic dicit: Rex non salvabitur per multam virtutem, id est, per multam potentiam; et gigas non salvabitur in multo robore suo. Et hoc ideo, quia equus, id est, omnis terrena pompa sive in fortitudine, sive in potentia fallax est ad veram salutem. Hoc autem ideo dico, quia equus, id est, quilibet confidens in tali pompa, (0650C)id est, in abundantia virtutis, id est, quantumcunque abundet in ea, non salvabitur. Aliter quoque possunt hi duo versus legi, si per regem accipiamus quemlibet illicitos motus bene regentem; per gigantem vero juxta aliam ejus proprietatem, quemlibet non solum se regentem, sed etiam velocem, ut saecularis qualibet illecebra non retardet eum, et sic dicatur: Vere solus Dominus salvat non merita, quia etiam ille qui est rex bene regens motus, et, quod plus est, ille qui est gigas, id est, velox, saeculari illecebra non retardetur, de quibus potissimum videretur, non salvabuntur per virtutem suam. Et hoc ideo, quia equus quo portatur caro scilicet humana fallit, id est, labi facit eos tendentes ad salutem. Facilis enim lapsus est secundum carnem, ut qui stat semper videat ne cadat. Hoc autem ideo dico, ut sciant quia rex vel gigas non salvabitur, quantacunque virtus sit in eis in abundantia ipsius virtutis, si suam facit eam, et non potius gratiarum actionem agit pro ea, et divinae (0650D)gratiae prorsus deputat eam. Et quasi aliquis diceret: Quid ergo? Unde erit salvatio? Dicit: Ecce unde erit salvatio: Quia oculi Domini, id est, respectus misericordiae Domini erunt super metuentes eum casto et filiali, non servili timore. Et quia timor sine spe desperatio est, ne hic metuentes desperantes acciperemus, dicit: Et in eis, id est, super eos erunt oculi Domini, qui, cum timeant, sperant tamen in misericordia ejus, quae desuper tantum est, et non ex meritis procedit. Et ideo sperant in eo, ut tandem eruat animas eorum a morte aeterna. Et nunc interim alat eos Scripturae sacrae alimoniis in fame, id est, in hac praesenti vita, quae est tempus famis, quia hic semper boni esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam saturabuntur. Anima nostra. Quia Dominus tandem eruet a morte, et nunc interim alii, ideo merito anima nostra sustinet pondus praeceptorum Domini patienter ferendo pondus diei et aestus, juxta illud: Veniet Dominus, (0651A)et non tardabit: si moram fecerit, exspecta eum. Et ideo etiam merito anima nostra sustinet Dominum, quoniam ipse est adjutor noster in bono, et protector a malo; vel adjutor, ut perficiamus; protector, ne deficiamus; et quia tandem cor nostrum, et si modo tristatur, vere laetabitur in eo, cum ipse erit omnia in omnibus. Et quia in eo laetabimur, ideo merito non solum speramus, sed etiam speravimus, id est, anchoram spei nostrae fiximus non in mundo, sed in nomine ejus quod est sanctum. Ille enim digne sperat in hoc nomine, quod est Dominus, qui se sponte et vere subjicit servitio ejus. Et est in Domino ideo hoc nomen Dominus Deus sanctum et castum, quia non servitur ei ad ignominiam, sed ad gloriam; non ad mortem, sed ad vitam. In hominibus vero quibus servitur ad latrocinium, vel ad rapinas, ad homicidium, et caeteras iniquitates, neque castum, neque sanctum est hoc nomen Dominus. Fiat misericordia tua super nos. Quia laetabitur in (0651B)te cor nostrum, ideo, Domine, fiat in praesenti misericordia tua, id est, justificatio gratiae tuae super nos. Et hoc ad illum modum, ad quem nos speravimus, id est, pro spe quam conjecimus in te. Conjiciat enim multum se quisque in Domino, et multum miserabitur ejus. Unde alibi dicitur: Quia eatenus ignoscit, quatenus se quisque cognoscit. IN PSALMUM XXXIII. Psalmus David cum mutavit vultum suum coram Abimelech, et dimisit eum et abiit. ARGUMENTUM. Ezechias, victo Assyrio, semper Dominum benedicere promittit, et angelum adjutorem sibi precatur immitti, moxque ad exemplum sui cunctos in Dei laudem provocat. Item vox fidei per jejunium. Item Arnobius: « Nisi, inquit, mutaveris vultum tuum coram principe vitiorum et dimiseris eum, ac virtutum Domino omne quod tibi superest vitae mancipaveris (0651C)tempus, non vere dicis: Benedicam Dominum in omni tempore. » EXPLANATIO. Cum Saul persequeretur David, confugit ad Achis regem ubique, dum esset invidia faciente suspectus, industriose mutavit vultum, ita ut salivis ora compleret, quatenus energumenus aestimatus miseratione faciente dimitteretur illaesus. David ergo Christus est, Achis populus Judaeorum, in quo ille incarnatus, sed invidentibus non agnoscendus apparuit. Unde et Achis interpretari dicitur quomodo est. Quod est verbum mirantis, et non cognoscentis; quia Judaei, virtutes Christi admirantes, ipsum Deum esse minime cognoverunt; et bene David vultu mutatus salivas dimisit in barbam; saliva quippe infirmitatem, barba virtutem designat, quia Christus « cum in forma Dei esset, semetipsum exinanivit, formam servi accipiens. » Nec in nomine regis error est, cum ex patre regeneratus potuerit etiam Abimelech dici, qui interpretatur pater meus rex, sive (0651D)patris mei regnum. Sed et mysterii sensus arridet, quia Judaei patrem regem habuerunt, de quibus dicitur: Filii autem regni ejicientur in tenebras exteriores. Dimisit autem eum et abiit. Dimisit Judaeos et abiit credendus a gentibus. Potest et ita dici, quia coram Abimelech sacerdote mutaverit vultum quando ut arma panesque sibi sociisque perciperet a Saule se missum simulavit. Per totum psalmum verba prophetae sunt, alphabeti Hebraei litteras, excepta sexta, in capitibus versuum per ordinem ponens. In prima parte benedicere se Dominum compromittit, admonens mansuetos ut cum ipso in ejus laude perseverent. Secunda ad conversionem fidelium, quae sunt bene meritorum praemia non tacentur. Tertia quasi filios admonet, a quibus se delictis debeant abstinere. Quarta justos dicit ex omnibus tribulationibus cruendos, et impios debitas poenas esse passuros. Quarum prima pars comprehendit litteras quatuor, secunda sex, tertia quatuor, quarta residuas septem. COMMENTARIUS. Benedicam Dominum omni tempore. Titulus est talis: Psalmus David cum immutavit vultum suum coram Abimelech et dimisit eum et abiit. Continet historia libri Regum quod post interfectionem Goliae, cum puer Domini David in tantam gloriam pervenisset, ut etiam a mulieribus in choris suis Sauli praeferretur dicentibus: Saul percussit mille, et David decem millia, indignatus est valde Saul et coepit ei invidere, atque quomodo interficeretur coepit machinari. Quod sanctus vir ille intelligens, fugit ab eo in regnum Achis regis Geth, ut ibi lateret. Cum vero illic quoque gloria ejus publicaretur, duxerunt eum milites ad Achin regem, narrantes ei qualis et quantus esset. Ille autem timens ne etiam Achis per invidiam machinaretur sibi mortem, immutavit vultum suum coram eo, simulans per insaniam se arreptitium, his scilicet modis affectabat: Tympanizabat ad portam civitatis, ferebatur propriis manibus, procidebat (0652B)ad ostia portae, et salivae decurrebant per barbam ejus. Quod videns Achis dixit: Ut quid adduxistis mihi hunc arreptitium? Nunquid opus habemus arreptitiis? Et putans veram insaniam, dimisit eum. Et sic abiit incolumis. Notandum autem quod titulus hunc Achim Abimelech vocat duabus de causis vel quia hoc etiam alio nomine Achis vocabatur, vel ut per nomen mutatum abducat nos ab historia, et inducat nos ad mysterium. Abimelech enim interpretatur patris mei regnum. Et mysticus David, Christus scilicet, quem haec omnia praesignaverunt, fuit filius illius secundum carnem historialis, scilicet, David, cujus regnum fuerunt Judaei. Ante quod regnum, id est, coram Judaeis, ipse Christus immutavit vultum suum, hoc est, voluntatem, quia legalia sacrificia secundum ordinem Aaron prius instituta convertit in sacrificia panis et vini secundum ordinem Melchisedech, qui primus ea obtulit instituta. In quo videri potuit voluntas ejus immutata esse, licet esset eadem, quia illa umbra tantum fuerunt, (0652C)id est, istorum signa. Quomodo autem hoc fecit? Sic scilicet, affectabat. Sicut enim historialis David affectabat, id est, homines more insanientium se applicabat, et super singulos se projiciebat, ita Verbum Patris affectabat, quando misericordiae affectum erga nos exhibebat, ut infirmitatem nostrae carnis assumeret, et languores nostros portaret in tantum, ut etiam pro nobis animam poneret et mortem nostram sua morte destrueret. Qua affectione nihil majus, nihil melius. Unde illos qui sine affectione et misericordia sunt reprehendit Apostolus. Tympanizabat quoque ipse Christus. Tympanum fit de sicco corio super lignum extenso. Et historialis David tympanizavit, quando similans insaniam in longum et latum se extendebat. Christus vero tympanizabat, quando corpus suum tanquam siccum corium, id est, sine humore carnalium concupiscentiarum in ligno crucis extendebat, adeo ut ossa etiam ejus dinumerari possent, juxta illud: Dinumeraverunt omnia ossa mea, (0652D)et reliqua. Et hoc faciebat ad ostia civitatis historialis David realiter, Christus vero mystice. Civitas enim est societas angelorum et supernorum civium; ostia vero ad hanc civitatem sunt corda credentium, quia per fidem accessum habemus ad eam. Et ostia ista, id est, corda nostra prius clausa erant veritati, cujus notitiam in primo parente amiseramus. Sed Christus tympanizabat ad ostia civitatis, id est, ad aperiendum corda nostra veritati, scilicet, ut in ipso quem prius putabamus solum hominem intelligeremus, et cognosceremus Verbum illud quod in principio erat apud Deum, et ad cujus conspectum gaudent angeli sibi personaliter unitum, quod declaratum est et per ejus veram patientiam, qua patienter omnia tulit; et quia non de cruce descendit, sed de sepulcro potenter surrexit, et in coelos ascendit. Et ferebatur manibus suis, quod in historiali David non nisi forte joculari modo potest accipi. Christus vero quodammodo ferebatur in manibus suis, quando in novissima (0653A)coena panem benedictum, et ore suo commendatum porrexit discipulis suis dicens: Hic est sanguis meus, commendando nobis humilitatem suam scilicet, ut et humile corpus ejus comederemus aggratulando ejus nativitati, et sanguinem ejus biberemus conformando nos ejus passioni. Procidebat quoque ad ostia portae historialis quidem David realiter: Christus vero humiliabat se in omnes tribulationes in tantum, ut etiam turpissimam mortem crucis sustineret, et hoc ad ostia portae. Et haec sunt accessus et initium ad fidem nostram, nativitas scilicet Christi, et passio ejus et mors. Nisi enim Christus natus esset, mortalis non esset; si mortalis non esset, non moreretur; si non moreretur, non resurgeret; si non resurgeret, non ascenderet, et caetera. Salivae etiam decurrebant super barbam ejus David quidem historialis, Christo vero mystice. Salivae autem sunt puerorum, barba vero virorum. Et verba quidem illa quibus Dominus commendabat humilitatem suam dicens; Nisi manducaveritis carnem meam, et biberitis sanguinem meum, (0653B)non habebitis vitam in vobis; infantilia videbantur et impossibilia, sed in ipsis tegebatur virtus magna, quia per ea spiritualiter admonebat nos imitari humilitatem ejus, ut sic ascenderemus ad ejus celsitudinem. Sic quidem Christus Immutavit vultum suum coram Abimelech, id est in praesentia Judaicae plebis. Sed quia ipsi immutationem vultus ejus, id est, conversionem legalium observantiarum in sacrificium novum non cognoverunt, contempserunt, et dimiserunt eum; ipse vero per praedicationem apostolorum abiit ad gentes. Apud quas vero ubique novum sacrificium, et ejus humilitas ipso jubente celebratur. Et possunt plane intelligi Abimelech vel Achis et regnum ejus per illos, de quibus legitur, quod cum Christus commendaret humilitatem suam dicens: Nisi manducaveritis carnem meam, et biberitis sanguinem meum, non habebitis vitam in vobis, scandalizati fere septuaginta duo abierunt retrorsum. Achis enim interpretatur quomodo est? Quomodo, autem, verbum est obstupescentis (0653C)et ignorantis. Et illi quasi obstupescentes et ignorantes dixerunt: Quomodo possunt haec fieri? Nunquid abscissurus est particulas de carne sua, et daturus nobis ad bibendum? Gentes vero ad quas ipse contentus a Judaeis abiit recte intelliguntur per illos de quibus subsequenter dicitur: Et conversus ad duodecim dixit. Nunquid et vos vultis abire? Et respondens Petrus pro omnibus, dixit: Domine, ad quem ibimus? Verba vitae aeternae habes, caro enim nihil prodest, spiritus autem vivificat. Quasi dicat: Verba tua carnaliter intellecta nihil prosunt, spiritualiter vero accepta vivificant. Titulus aliter exponitur. Psalmus iste, id est, operatio, quae sequentibus verbis notatur, commendatio, scilicet, humilitatis, vel laus sequens est veri David, Christi, scilicet, significata tunc cum historialis David immutavit vultum suum coram Achis, ut supra dictum est. Illud enim negotium signum fuit operationis hujus veri David: Vel potest totus titulus allegorice exponi, ut (0653D)sic dicatur: Psalmus iste est David veri, habitus ab eo tunc cum ipse immutavit vultum suum, vertendo in sacrificium Melchisedech coram Abimelech, ut supra dictum est. Est enim vox capitis in hoc psalmo, commendans nobis veram ejus humilitatem. Quapropter psalmus bene convenit titulo. In titulo: enim dicitur: Cum immutavit vultum suum. In qua vultus immutatione facta est humilitatis commendatio, de qua agitur in hoc psalmo. Et est quasi dicat: Ego qui benedixi Dominum ad tempus in legalibus sacrificiis secundum Aaron institutis, benedicam Dominum in omni tempore, id est, aeternaliter per sacrificia secundum Melchisedech instituta. Inde dictum est secundum ordinem Melchisedech: tu sacerdos in aeternum. Vel aliter. Primus Adam benedixit Dominum ad horam, scilicet, dum perstitit in humilitate; ego autem secundus scilicet Adam benedicam Dominum per custodiam humilitatis in omni tempore, scilicet, et ante passionem et in ipsa passione, nec cogitatione (0654A)ab ejus deviando voluntate. Hoc ad de se humilitatis commendationem dicit Christus, hoc etiam debet cavere quilibet Christianus, ut homo qui per superbiam factus est diabolus, per humilitatem fiat angelus. Christus enim factus est homo, ut homo fieret angelus. Ut quisquis autem possit fieri angelus, in humilitate cordis maneat, ut semper sive prosperentur ea quibus vivimus, sive perturbentur, vel si tribuat, sive auferat, Dominum benedicat, quia etsi ista auferuntur, ipse tamen non aufertur. Et quid sit benedicere Dominum omni tempore, ostendit dicens: Semper laus ejus erit in ore non corporis, sed meo, id est, magis mihi proprio, id est, in ore cordis. Et est repetitio, si ad idem referatur; potest vero fieri diversum, si ad membra sic referatur. Ego quidem benedicam Dominum in omni tempore in me et etiam in meis: quia laus ejus semper erit in ore meo, id est, meorum, ut supra dictum est. Et quo modo Dominum in omni tempore benedicat, (0654B)ostendit subsequenter, ut nos instruat. Quasi dicat: Per hoc omni tempore benedicam Dominum, quia anima mea nihil sibi arrogabit, nihil de se praesumet, sed laudabitur, id est, laudabilem se reputabit, non in se, quia esset vituperabilis, sed in Domino, id est, per hoc solum, quia fixit spem suam in Domino. Et vos, quasi dicat non in nobis, sed in Domino laudari et gloriari quaeratis. Ut semper Dominum benedicatis, laudabitur, inquam, anima mea in Domino. Et hoc audiant aure audiendi non quilibet, sed mansueti, id est, illi qui volunt esse mansueta animalia non immansueta, videlicet, volunt habere Dominum sessorem et rectorem, ne praecipitentur. Audiant, inquam, et laetentur, id est, imitentur, non contristentur. Immansueti enim qui de se praesumere volunt, et gloriari in se, non in Domino, cum audiunt ut quisque tantum laetetur in Domino, non laetantur, sed contristantur. Magnificate Dominum mecum. Hic facit apostropham in ipsos mansuetos. Quasi dicat: Vos, mansueti, (0654C)audientes hoc, et laetantes, magnificate, id est, veneramini et exsultate vos humiliando Dominum, non seorsum per superbiam, sicut haeretici faciunt, sed mecum, scilicet non in separatione, sed in unitate. Hoc dicit ipse amator verae sapientiae Christus, qui non coamatoribus suis invidet, sed omnes vult rapere, ut sui sint coamatores. Quia non sic in hoc amore est sicut in vitioso et turpi amore hujus saeculi, ubi quisque solus vult videre, et solus amare, quoniam illa vera sapientia omnibus amantibus se est communis, et tamen integra manet singulis. Et ideo et nos quoscunque quibuscunque valemus modis ad hunc amorem nobiscum rapere debemus, scilicet, hortando, rogando, rationes reddendo. Et qualiter magnificandus sit Dominus dicit: Exsultemus nomen ejus, humilitatem quam praecepit servando, tendentes in idipsum, id est, non ad destructionem, sed ad concordiam unitatis, videlicet, ut sicut corpus Christi mansit integrum inter manus persecutorum, ita (0654D)etiam maneat integrum inter manus professorum. Legitur enim quod cum in passione Domini circa vesperam in parasceve frangerentur crura eorum qui cum eo crucifixi sunt, ut citius ab hac miseria liberarentur, crura ejus non sunt fracta, quia cum ventum esset ad eum, placide eum expirasse invenerunt. Quod autem corpus ejus remansit integrum, ideo factum est, ut per hoc notaretur quod in corpore ejus, id est, Ecclesia, scissio non esset facienda, sed unitas servanda. Exquisivi Dominum. Dico magnificate Dominum, et in hoc habetote me in exemplum, quia ego aliud non quaesivi a Domino, sed exquisivi, id est, exceptis aliis praemiis omnibus, solum Deum praemium quaesivi, et ideo Dominus exaudivit me non exterius, sed interius. Talis enim exquisitio fit exterius, non interius, quare et exauditio. Intret igitur quisque cor suum, et inde avaritiam expellat, et omnes pravas concupiscentias, et sic Dominum ut exaudiatur exquirat. (0655A)Exaudivit me, inquam, Dominus, et hoc modo exaudivit me, quia eripuit me caput ex omnibus tribulationibus interioribus per immunitatem a peccatis; interioribus vero per resuscitationem. Similiter vox exaudiet, et ex omnibus tribulationibus eripiet, nunc interim interioribus, tandem vero exterioribus. Accedite ad eum et illuminamini. Quasi dicat: Ego quidem exquisivi Dominum, et ideo exauditus et ereptus sum; et vos etiam per humilitatem exquirite Dominum, et sic accedite ad eum. Quanto enim se quisque magis humiliat, tanto magis Deo appropinquat; et quantum se erigit, tantum ab eo recedit. Et ideo dicit: Accedite ad eum per humilitatem. Accedite quidem corde, non corpore, non pede, sed affectione. Accedite fide sectando, corde inhiando, charitate currendo, non claudicando, id est, duobus praeceptis inhaerendo, dilectioni, scilicet, Dei et proxim, per quae ad ipsum curritur. Accedite, inquam, et illuminamini luce verae cognitionis, scilicet, ut intelligatis quia sectando humilitatem pertingetis ad immensam (0655B)sublimitatem. Et est quasi dicat: Si accesseritis illuminamini, in tantum quod facies vestrae non confundentur ad aliquas injurias et contumelias, id est, non contristabuntur, imo laetabuntur. Facies enim superborum ad quaslibet injurias confunduntur, quia dolent aliquos esse superiores, qui sibi eas inferant. Eorum vero facies qui Christi humilitatem sequuntur, in tribulationibus non confunduntur, sed gloriantur, quia sciunt per hoc quidem se superiores esse ipsis inferentibus. Vel potest hoc etiam accipi in futuro. Quando enim omnes in fine invitabimur ad nuptias veri sponsi, Christi, qui vestem nuptialem habebunt, facies eorum non confundentur; qui vero ea veste carebunt, eorum facies confusae erunt, nec apparere audebunt. De quibus dictum est: Tollatur impius, ne videat gloriam Dei. Iste pauper clamavit. Ostendit in se ipso quomodo sit accedendum ad Dominum. Quasi dicat: Dico Accedite, et ad hoc me exemplum habetote, quia iste (0655C)pauper, scilicet ego, qui cum essem dives, pro omnibus ad paupertatem humiliatus sum; iste pauper, inquam, clamavit, id est, irremissam operationem et intentionem ad Deum direxit. Et ideo Dominus exaudivit, quia salvabit eum de omnibus tribulationibus ejus interioribus, sive exterioribus, sicut, superius, et vos, quasi dicat: Estote pauperes, id est, humiles, non elati, et irremisse agendo clamate, et sic exaudiet vos Dominus, et salvabit. Nullus enim nisi pauper exauditur. Immittit angelus Domini. Hucusque dixit: Me exemplum habetote, hoc vero dicit: Me auxiliatorem habetote, loquendo de sua interim persona. Quasi dicat: Dico: Magnificate et accedite ad Dominum. Et ut hoc possitis, non deerit vobis auxilium, quia angelus Domini, angelus scilicet magni consilii, id est, dispositionis antiquae, reparationis novae, felicitatis aeternae; ille, inquam, immittet, id est, immissionem exercitus faciet, videlicet, aut custodiam angelorum, (0655D)aut constantiam virtutum. Et ita immittet, ut in circuitu timentium eum, id est, ut illa immissio undique muniat timentes eum, et sic eripiet eos et in praesenti et in futuro. Quod intellige dictum esse ad similitudinem, ut illud: Pompeiana reum clauserunt signa Milonem. Gustate et videte. Illud pertinet manifeste ad immutationem vultus, quae in titulo habetur, quia hic aperte commendat humilitatem suam. Quasi dicat: Quia Dominus exaudiet vos clamantes ad se, et angelus Domini immittet, et vos eripiet; ergo gustate non jam legalia sacrificia, sed humilitatem meam, secundum quod gustanda est palato, scilicet, cordis, id est, comedite corpus meum, et bibite sanguinem meum, et gustando videte illud quod videndum est, scilicet, intelligite suavitatem Domini hic per contemplationem, in futuro per speciem, quae vere intelligenda est, quoniam ipse Dominus vere suavis, id est, dulcis (0656A)se intelligenti est. Nota vero non esse videre, nisi praecesserit gustare. Sectando enim humilitatem perveniemus ad divinitatis sublimitatem. Gustate, inquam, et debetis gustare, quia ille qui sperat in eo, id est, in Domino, id est, qui se assuefacit gustandae veritati, nihil de se praesumens, sed sperans in Domino, est beatus non in mundo, sed quia virtus ejus, id est, beatitudo ejus in virtute est. Et quia spes sine timore praesumptio est, subdit: Timete Dominum, ut punitorem omnis nequitiae, omnes sancti ejus, id est, omnes sperantes in eo. Et ne dubitetis eum timere, nec aliquid mali agatis timore inopiae, quod faciunt plerique, quia non est inopia timentibus eum. Quod quantum ad litteram, falsum videtur, quia patiuntur inopiam saepe in exterioribus, sed tamen verum est quantum ab illa in quibus vera est inopia, sed quantum ad spiritualia. Divites eguerunt. Timentibus quidem non est inopia, sed divites et superbi et de se praesumentes, quibus (0656B)nulla videtur esse inopia, ipsi quidem naturaliter esurierunt verum bonum et summum. Omnis enim cura mortalium quae diversis studiis exercetur, ad unum finem beatitudinis nititur pervenire, ut ait Boetius. Esurierunt, inquam, et tamen quia deviaverunt, eguerunt, id est, indigentiam pleni patiuntur, nec illo cibo saturati sunt. Inquirentes autem Dominum non minuentur omni bono, id est, nullius veri boni indigentiam patientur. Quod est repetitum. Idem enim sunt inquirentes et timentes. Venite, filii, audite me, timorem Domini docebo vos. Attende quid tympanizans iste et affectans et quam dulciter admonet. Quasi dicat: Durius quidem vobis locutus sum, cum dixi: Timete Dominum, ut autem lenius vos alloquar, dico: Venite, filii corde quidem, et si non corpore, ad me patrem vestrum, et exaudite me aure audiendi, quia ego docebo vos qualiter debeatis Dominum timere. Et hoc non quilibet sibi arroget, nec temere attribuat, quia ille solus timet (0656C)Dominum qui facit sequentia. Quod sic dicit aequipollenter sub interrogatione: Quis est homo qui vult vitam, et quis diligit dies videre bonos? Quod est dicere: Quis est qui timet Dominum? Timens enim Dominum vere tendit ad vitam aeternam, et diligit dies bonos. Sunt autem dies boni remoti ab omni necessitate tribulationum et tentationum. Qui dies non sunt hujus regionis in terra morientium, sed sunt terrae viventium. Non enim Abraham hos dies vidit, non Paulus, non ipse Christus, qui esurierunt, alserunt, et tribulationes varias pertulerunt, nisi forte in interiori eos habuerunt, hic per spem, quos tandem habituri erant per rem. Prohibe linguam tuam a malo. Quasi dicat: Ille solus vult vitam et diligit dies bonos, qui facit ista sequentia. Et ideo tu quilibet prohibe linguam tuam a malo, id est, a detractione erga proximum, et a blasphemia in Deum, et ab omni stultiloquio et falsitate; et quia dolose aliquando agimus loquentes etiam veritatem, dicit: Et labia tua, ne loquantur dolum ad (0656D)decipiendum proximum. Diverte quoque ab omni malo, scilicet, ut non solum non pecces in locutione, sed nec in actione, nec in cogitatione. Et quia non sufficit pauperem non denudare, nisi velimus eum vestire, nec si aliena non auferimus, nisi et nostra demus, dicit: Et fac omne bonum quod potes. Et haec faciendo inquire pacem hic, ut tandem persequaris ipsam veram pacem, quam nullum scilicet bellum perturbabit. Quae pax non potest hic haberi. Inde enim Christus vera pax nostra surrexit et ascendit, qui pacem reliquit sequentibus se, et pacem dabit pervenientibus ad se. Et haec est pax illa quam reliquit, ut cum omnibus scilicet hominibus, quantum in nobis est concordiam habeamus. Quam pacem si servaverimus, resurgemus tandem, et ascendemus et sic veram pacem pervenientes ad eum assequemur, cum ipse erit omnia in omnibus. Hic autem non vera pax est, quia cum hic contra bellum inediae habeamus pacem panem, nunquam sic satiamur, (0657A)quin rursus bellum innovetur, et sic persequere eum. Oculi Domini super justos. Dico inquire pacem et persequere, et hoc vere potes, quia misericordia Domini adjuvabit te. Vel hoc quod dico, inquire pacem et persequere, noli tibi attribuere, sed tantum divinae misericordiae, quia oculi Domini, id est, misericors respectus Domini, erit super te protegens te. Nam erit super omnes justos, id est, pacem inquirentes, et eum timentes. Et aures ejus, id est, potenti et benevolentia exauditionis ejus erit in preces eorum, id est, justorum. Sed tamen si statim ut viderunt aliquando non exaudit eos exterius, non tamen in hoc crudelis est, sed potius misericors. Non exaudiendo enim exaudit, quia medicus est, et secat et aufert quod putre in eis est. Nec parcit vulneri; nam si parceret, crudelior quam misericordior esset. Et ne mali accepta hinc occasione dicerent: Ergo quia oculi Domini super justos sunt, faciemus quidlibet impune, quia nos non videbit, occurret eis Spiritus sanctus per os sui prophetae. Quasi dicat: Propitius quidem (0657B)respectus Domini erit super justos; vultus autem, id est, respectus irae indignationis ejus erit super omnes facientes mala, non ad bonum, sed ad malum, scilicet, ut memoriam eorum, quam sibi paraverunt in terris morientium, perdat de terra viventium, dando eam in oblivionem, non quantum ad vindictam, sed quantum ad bonam remunerationem. Sicut enim Dominus respicit de propinquo justos ad salvationem, ita de longinquo injustos respicit ad damnationem, juxta illud: Quoniam excelsus Dominus, et humilia respicit, etc. Et vere perdet memoriam illorum, quibus dicit: Nescio vos. Clamaverunt justi, et Dominus exaudivit eos. Dixit quod Dominus respicit et justos et injustos, et primum ostendit de justis hic. Quasi dicat: Vere oculi Dei super justos, quia Dominus exaudivit eos; et hoc ideo, quia ipsi justi per irremissam operationem clamaverunt, et hoc modo exaudivit, quia liberavit eos jam ex omnibus tribulationibus eorum, id est, gravioribus, (0657C)scilicet, ab interioribus tribulationibus per quas itur in exteriores, nisi quis ab eis liberetur. Liberavit eos, inquam, sed alios sic, alios vero sic. Nunquid enim qui Deus erat trium puerorum, non erat Deus septem Machabaeorum? Aut nunquid illos ab igne eruit, istos in igne deseruit? Illi autem in fornace hymnizabant, isti in igne expirabant. Sed tamen utrosque eruit, sed dissimiliter. Illos quidem corporalis ad inimicorum confessionem, istos vero spiritualis ad majorem inimicorum excaecationem. Similiter quoque de caeteris. Juxta est Dominus iis qui tribulato sunt corde. Ideo Dominus exaudivit justos, quia est eis Deus de prope, sicut injustis Deus de longe. Quod sic dicit: Dominus est juxta his qui sunt tribulato corde, id est, qui cor suum erexerunt, sed obtriverunt humiliando, id est, vicinus est justis. Et ideo salvabit a tribulationibus, ut supra dictum est, humiles spiritu, id est, ipsos eosdem non superbientes, nihilque de se praesumentes. (0657D)Et opus est ut salvet, quia tribulationes justorum sunt multae, quia intrinsecus et extrinsecus multipliciter tribulantur in praesenti, ut post multas tribulationes perveniant ad infinitas remunerationes, sicut e contra injusti post paucas tribulationes praesentes perveniant ad innumeras infelicitates. Multae sunt, inquam, tribulationes justorum, et de omnibus his liberavit eos Dominus jam spe, tandem vero liberabit in re. Et hoc modo liberati sunt, quia Dominus custodit omnia ossa eorum, et ita quod nec unum ex his conteretur, id est, penitus confringetur. Quod quidem quantum ad litteram falsum videtur. Aeque enim invenimus fractum os illius latronis crucifixi cum Domino, qui confessus est, sicut et illius qui non est confessus; sed accipienda sunt hic ossa firmamenta animae, id est, virtutes, de quibus verum est quia ossa Domino custodiente manent integra, id est, non conteruntur ictibus illis quibus ossa exteriora. In illo enim latrone fides, et si crura ejus frangerentur, conteri non potuit (0658A)Qui cum alter blasphemaret in Dominum, dixit: Memento mei dum veneris in regnum tuum. Mors peccatorum pessima, et qui oderunt justum, delinquent. Hoc ostenso quod vere oculi Domini sunt super justos, redit ad alteram partem, scilicet, de injustis. Quasi dicat: Vere vultus irae Domini erit super malos, ut perdat eos, quia ipsorum peccatorum, id est, malefacientium mors, qua peribunt, erit pessima. Est autem hic accipienda mors non dissolutio corporis, sed mors interiorum, scilicet, separatio animae a Deo, qui est sponsus et vera vita ejus. Quae mors vere pessima est, quia sicut vivere charitati optimum est, ita mori charitati pessimum est. Et ex hac morte efficitur hoc, et si quod alia mors, id est, dissolutio eorum videtur bona stultis, quia vident funus eorum ferri cum tanta pompa, tamen sit mala, quia cujus corpus hic collocatur et deportatur in lecto eburneo, ejus anima sepulta est in inferno. Mors, inquam, peccatorum pessima; et ideo pessima, quia delinquent, qui oderunt justum, id est, (0658B)grave delictum in hoc ipsi peccatores committunt, quia justum absolute, id est, Christum, quem deberent diligere, oderunt, quia conculcant sanguinem ejus, nolentes imitari humilitatem ejus. Hic notatur peccatum, unde hoc quod mors eorum pessima sit, efficitur, et ab hac tali morte, et si Dominus non redimat animas libertorum suorum, tamen redimet animas servorum, id est, justorum. Et vere redimet eos a morte, quia causa ipsius mortis aberit ab eis. Nam omnes qui sperant in eo, id est, qui non de se praesumunt, sed se humiliant, non delinquunt in odio justi, quia non conculcabunt ejus sanguinem, sed imitabuntur ejus humilitatem. Et possumus hic accipere justum non solum Christum, sed et Paulum, qui dixit: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi. IN PSALMUM XXXIV. Psalmus ipsi David.. ARGUMENTUM. Occasione aerumnarum suarum David hunc psalmum in tempore Jeremiae componit, quaeque pertulerit qualiterve oraverit, exponit. Aliter totus psalmus ex persona Christi est, et per Christum ad omnes psalmos referri potest. EXPLANATIO. Totus psalmus ex persona Christi est, qui se petit ab inimicorum persecutione liberari. Nam et David recte Christus accipitur, et cum proponitur ipsi, non quilibet membrorum ejus, sed ipse Mediator ostenditur. Per totum hunc psalmum verba sunt Domini Christi, a dispensatione qua passus est. Primo membro persecutionibus retributionem postulat debere restitui, orans illis contraria, quae tamen ad conversationem eorum sint nihilominus profutura. Secundo de resurrectione sua gaudet, et Judaeorum iniquitates exprobrans acute. Tertio promittit esse per universum orbem terrarum in membris suis, paternae potentiae confiteri, quae eum ab (0658D)inimicis suis resurrectionis beneficio liberavit, deprecans ut confundantur persecutores, et exsultent in magna gloria fideles. COMMENTARIUS. Judica, Domine, nocentes me: expugna impugnantes me. Vox capitis est in hoc psalmo loquentis nunc pro se, nunc pro membris, et invocantis Dominum Deum in tribulatione hujus saeculi, corpore nunc tribulato, sicut et tunc capite. Titulus autem talis est: Psalmus ipsi David, id est ipsi capiti, qui est verus David, attribuendus. David vero, ut supra dictum est, interpretatur manu fortis, vel visu desiderabilis. Et Christus vere manu fortis est, quia mortem nostram devicit; et visu desiderabilis, quia aeternam vitam promisit. Est etiam in hoc visu desiderabilis, et manu fortis, quia quid fortius manu ejus quae tetigit loculum, et surrexit mortuus? Quid item fortius illa manu quae mundum devicit, non armata ferro, sed transfixa in ligno? Quid etiam visu desiderabilius (0659A)illo quem sancti martyres non viderunt, et tamen ad eum videndum moriendo venire studuerunt? Huic ergo cantet anima nostra, cantet corpus nostrum, cantet et cor nostrum. Loquitur autem hic caput nostrum primum pro se dicens, non malevolentia optandi, sed praescientia prophetandi: Domine Pater, judica nocentes me, id est, Judaeos me caput nocere volentes, qui judiciaria potestate sua judicant me nocentem, non discernendo me per poenam ab impiis. Judica tua judiciaria potestate per causam ut nocentes, me autem ut innocentem: da illos scilicet in reprobum sensum propter suam nequitiam, me autem resuscita propter meam innocentiam. Et impugnantes me, id est meos, et non expugnantes: gentiles sive quoslibet expugna, id est invictoriosos et inefficaces redde, ut non ipsi expugnent, sed ipsi expugnentur, ut convertantur. Sicut enim judica prius accipitur in malo, ita expugna hic in bono. Et refertur hoc ad corpus, sicut illud et caput. (0659B)Apprehende arma et scutum: et exsurge in adjutorium mihi. Dico expugna, et ut expugnes, apprehende arma tua. Ecce magnum spectaculum videre Deum armatum. Sunt autem arma Dei principaliter anima ipsius Dominici hominis hic agentis, qua ipse usus est ad debellandas aerias potestates, velut potenti framea. Saecularia quoque sunt arma Domini animae justorum, et nostrae etiam animae, ita quidem si nos bene profecerimus, id est, si ipse prius armaverit nos scuto fidei, et galea salutis, et gladio spiritus, quod est verbum Dei. His enim spiritualibus et invisibilibus armis armat Dominus contra hostes spirituales et invisibiles animas nostras, ut possint esse ejus arma, et deinde apprehendit eas, quae quasi immobiles per se erant ad bellandum velut arma. Et utitur eis ut frameis et ad debellandos inimicos, et ad nos defendendos. Quod autem subdit, Et scutum, non est appositum ut diversum. Non enim ita est in his armis spiritualibus sicut in corporalibus, in quibus (0659C)gladius non est scutum, neque scutum lorica vel galea, quia in his est identitas. Eadem enim fides invenitur vocaliter lorica et scutum. Scutum ideo, quia ignea tela nequissimi repellit; lorica vero, quia nostrum interius a tentationibus munit diabolicis. Vel quia arma dicuntur ab armis protegendis, potest accipi armorum descriptio per excellentiam, quoniam scutum maxime armos protegit. Apprehendet, inquam, arma. Et hoc modo tu qui prius videbaris jacere malis, exsurge in notitiam plurimorum tuos per arma illa defendendo, et inimicos expugnando. Et hoc in adjutorium mihi, id est meorum. Effunde frameam, et conclude adversus eos qui persequuntur me: dic animae meae: Salus tua ego sum. Exsurge, inquam, ut exsurgas effunde frameam, id est, multiplicetur numerus justorum, ut ubique sint effusi, quorum vita est framea tua ad inimicorum depressionem, et tuorum protectionem. Et per horum multitudinem conclude, id est, conclusionem et munitionem fac adversus eos qui persequuntur me, id est (0659D)meos, persuadentes ejus salutem in Jove et caeteris daemoniis sive in terrenis, et sic volentes eos devocare, et est dicere: Tantus fiat numerus bonorum, ut adversarii stupeant et revereantur non habentes quod nobis contradicant. Conclude, inquam, et dic in evidentia rei, ita scilicet ut intelligam, animae meae et meorum: dic, inquam, istud, Ego sum salus tua, et non aliud, videlicet ut sive subveniat angelus sive homo, de te semper dicam: Tu es salus mea. Et etiamsi haec terrena conferant mihi aliquod solatium, dicam quia tu es salus mea, quia tu me his consolaris in hac vita, quae est quasi via, ubi haec omnia debent esse stabulum viatori, non tanquam domus habitatori. Confundantur et revereantur quaerentes animam meam. Avertantur retrorsum et confundantur cogitantes mihi mala. Ideo peto ut concludas, et animae meae talia dicas, ut per hac quaerentes animam meam et meorum, non ad imitationem, sed ad damnationem; (0660A)non ad salutem, sed ad devocationem, confundantur salubri scilicet confusione. Confusio enim alia salubris, alia non. Illi vero confunduntur salubri confusione, qui de numero infidelium transeunt in numerum fidelium, vel de numero persecutorum in numerum membrorum, ut fecit Paulus. Et sciendum quia quidam malorum ita junguntur, ut a Domino separentur et damnentur; quidam vero ita, ut ad Dominum convertantur. Et de his qui convertuntur hic primum dicit, deinde dicet de aliis. Confundantur, inquam, quaerentes animam meam, et ita confundantur ut revereantur, id est, extimescant peccata sua, id est revereantur justos, non habentes quid eis contradicant. Et avertantur a persequendo, ita ut qui prius ante fuerant, sint retrorsum secus pedes Domini, scilicet qui fuerant praecedentes, sint subsequentes, et persecutores sint praedicatores. Avertantur, inquam, et confundantur, ita ut qui nunc sunt cogitantes mihi et meis mala, sint mihi desiderantes bona; (0660B)qui autem id nolunt, fiant tanquam pulvis, et reliqua. Hic incipit agere de illis malis, qui ita junguntur ut damnentur. Potest etiam quod praecedit, scilicet Confundantur cogitantes mihi mala, adversus eosdem referri hoc modo: Illi quidem avertantur retrorsum. Ex opposito autem non solum facientes, sed etiam cogitantes perseveranter mala mihi et meis, accipiant quod merentur; confundantur scilicet confusione aeterna. Nunc autem interim fiant tanquam pulvis ante faciem venti. Pulvis terrae facile aufertur a vento, hic autem per ventum accipitur quicunque carnalis motus et tentatio vel suggestio diabolica. Pulvis vero peccatores dicuntur, carentes humore affectionis et misericordiae, qui facile subruuntur a vento elationis et tentationis. Et est dicere: Tales fiant ut ad nullos motus pravos subsistant, sed omnibus cedant. Vel etiam ut a quolibet vento haereticae doctrinae facile subvertantur, vel circumferantur. Et ad hoc sit eos coarctans (id est compellens, ut magis praecipitentur) angelus Domini pravus, per quos etiam Dominus operatur. (0660C)Juxta illud: Fecit Dominus immissionem per angelos malos. Fiat quoque via, id est, tota vita praesens illorum tenebrae, id est, ignorantia veritatis. Et lubricum, id est in lapsu omnis carnalis concupiscentiae; ad hoc rursus sit eos persequens, id est compellens angelus Domini pravus. Potest etiam hic versus totus ad similitudinem solam dici ita: Vita illorum sit similis illi qui in tenebroso et lubrico loco persecutorem patitur, qui quidem in maximis angustiis versatur, quia nec ut lucem exspectet sibi conceditur. Quoniam gratis absconderunt mihi interitum laquei sui: supervacue exprobraverunt animam meam. Ideo dico ut talia eis eveniant, quoniam digni sunt; quia gratis, id est, cum nihil mali apud eos meruissem, imo multa bona fecissem, mortuos eorum suscitando et infirmos sanando: tamen absconderunt, id est, absconse, quantum ad se, paraverunt interitum laquei. Laquei dico sui non mei, id est, multas causas contexerunt, sicut laqueus contexitur, per quas voluerunt (0660D)me illaqueare ad interitum, ut mundus post me non abiret: sed ille laqueus fuit suus, quia ipsi potius illaqueati sunt ad interiorem interitum. Ego vero resurrexi, et mundus post me abiit. Absconderunt, inquam, interitum. Cui vero absconderum? Mihi scilicet absconderunt corda ipsorum abscondentium cognoscenti, qui tamen inter eos eram similis ignoranti. Et exprobraverunt animam meam, id est, opprobria multa intulerunt vitae meae, et hoc vacue. Et supervacue quidem, quantum ad hoc quidem objecerunt, quae non solide, vel ut ipse dixerat, acceperunt. Ut illud: Hic dixit, Possum destruere templum Dei, et reliqua. Quantum enim ad ipsum, solidum fuit hoc et perfectum, quia ipse tertia die resurrexit. Quantum vero ad ipsos qui de templo Salomonis hoc acceperunt, non fuit hoc solidum, sed vacuum. Vacuum enim proprie dicitur, quando non est solidum, sed intus cavum est. Veniat illi laqueus quem ignorat, captio quam abscondit (0661A)apprehendat eum, et in laqueum cadat in ipsum. Ecce digna poena et condigna vindicta Valde enim dignum est ut quisque peccator constringatur funiculis peccatorum suorum, et ut quisque ex sua nequitia damnetur. Et est dicere: Ipsi quidem absconse paraverunt mihi interitum laquei, et absconse incidant in eumdem laqueum. Littera autem sic exponitur: Laqueus, id est, nequitia eorum qua me illaqueare voluerunt ad interitum, quam ignorant sibi nocituram. Juxta illud: Caeterum nescit impius se puniri, nisi cum manifeste luit quod nolens perpetravit volens. Ille, inquam laqueus veniat illi populo, id est refundatur in eum scilicet ut in quo mihi voluit nocere, noceatur. Et exponit istud dicens: Et captio quam abscondit apprehendat eum, id est, iniquitas illa quam absconse paravit mihi velut ignoranti, ut me caperet, apprehendat eum, et ita apprehendat eum ut cadat in laqueum, non alium, sed ipsum eumdem quem abscondit mihi, id est, me resurgente propria iniquitas sua (0661B)sit ei ad perpetuum casum et damnationem. Quod est dictum ad similitudinem. Sic enim est nequitia cujusque. Sicut si quis pararet alicui poculum veneni, et post modo oblitus biberet idem; aut si pararet alii foveam, et incideret in eam, quia necesse est ut quod aliud corrumpit, illud unde procedit, et in quo principaliter est maxime corrumpat. Potest autem captio per se accipi, ut non sit expositio prioris, et taliter dici: Similiter captio illi captioni quam mihi paravit populus ille, apprehendat eum scilicet, ut sicut in festivitate paschali cum undique convenissent, occulte, ut me caperent, tractaverunt, ita in consimili die cum undique convenerint, a Tito et Vespasiano comprehendantur. Caetera non mutantur. Anima autem mea exsultabit in Domino: et delectabitur super salutari meo. Illos quidem apprehendat captio, et cadant in laqueum, anima autem mea non dicam optando quasi dubius ut exsultet, sed enuntiative dicam exsultabit, non de se praesumendo, sed in Domino. Et etiam delectabitur, id est plenariam (0661C)laetitiam habebit. Quod notat per haec duo, quia exsultari corporis est, delectari vero animae. Exsultabit, inquam, et delectabitur, non in se, sed in salutari suo, id est, in resuscitatione data sibi desuper, a Verbo scilicet personaliter sibi unito. Nec solum anima mea exsultabit, sed etiam corpus meum, quia omnia ossa mea, id est omnes robustiores inter meos, etsi caro non dicat, quia spiritus quidem promptus est, caro autem infirma: ossa, inquam, propter gaudium de spe resurrectionis sibi in me data, dicent, Domine, quis in angelis, aut in archangelis, aut in patriarchis, vel prophetis, sive in gentium diis est similis tui? Nullus utique. Et merito hoc dicent, quia tu et eripis eos de tentationibus diabolorum, et me eripis de manibus inimicorum, quod sic dicit: Tu es eripiens inopem populum tuum de se, scilicet nihil praesumentem de manu fortiorum ejus: id est, de potestate diaboli et angelorum ejus, qui fortiores sunt: quia olim toti humano generi praevaluerunt in Adam (0661D)decepto, et adhuc quibusdam praevalent, quos blandis suggestionibus suis decipiunt. Et etiam eripis vere egenum, qui sibi scilicet nihil prorsus attribuit; et verum pauperem, qui cum scilicet dives esset, pro omnibus pauper factus est: a diripientibus eum, id est, de potestate illorum qui conabantur diripere eum a te, id est separare, dicentes: Deus reliquit eum; et: Non est hic homo a Deo, et caetera talia. Agit autem hic de se ipso in tertia persona, et ostendit quomodo diriperent eum dicens: Testes iniqui, id est, illi testantes de me iniqua, surgentes contra me interrogabant me per poenam, scilicet, colaphizando et conspuendo me, ea quae ignorabam ego. Quid autem ignorabat? Nunquid aliquid ignorabat qui etiam corda persecutorum videbat, et dolos eorum praesciebat? Utique nihil ignorabat, non quantum ad vindicationem, sed quantum ad commissionem. Retribuebant mihi. Interrogabant me, inquam, et interrogantes retribuebant mihi mala tantum pro bonis, (0662A)ut pro vita quam conferre veneram, mortem; pro honore blasphemias, pro medicina vulnera. Et retribue aut animae meae pro fecunditate sterilitatem, quia cum anima mea ad hoc venisset, et laboraret ut eos conspersos imbre verbi Dei bene faceret fructificare et fertiles, ipsi praebuerunt in se solam sterilitatem, quia non passi sunt se regenerari per me, sed manserunt illi ficui similes, in qua Dominus esuriens nullum fructum, sed sola folia invenit: quia in verbis eorum numerositas, in factis vero paucitas. Ego autem. Ipsi quidem quae ignorabam interrogabant me, et mala pro bonis retribuebant; ego autem cum mihi molesti sic essent, et omnibus modis in me saevirent, tantummodo induebar cilicio, id est, occultabam divinam potentiam meam, et solum cilicium, id est mortalem carnem, qua circumdabar, eis in quem saevirent objiciebam. Si enim ille qui uno verbo solo quaerentes se capere, in terram prostravit, divinam potentiam exercere persecutoribus voluisset, haud dubium quin solo nutu omnes interficere (0662B)potuisset. Sciendum vero quod cilicium de pilis caprarum et haedorum fit, et per capram et haedum propter fetorem significatur peccatum. Dicitur ergo Christi caro cilicium, quia poenam peccati pertulit, licet peccatum non admiserit. Caro enim ejus mortalis fuit, et in poena tantum, quia sine peccato est similis nostrae carni. Juxta illud Apostoli: Misit Deus Filium suum in similitudinem carnis peccati, ut de peccato damnaret peccatum in carne, id est, ut per mortem ejus destrueret nostram mortem. Dicitur enim mors et Christi et nostra peccatum, quia est effectus et poena illius peccati quod Adam perpetravit. Humiliabam in jejunio animam meam. Ego quidem illis me molestantibus induebar cilicio. Unde apparet quia anima mea, quae nihil esuriebat, nihil sitiebat, nisi conversionem illorum jejunabat. Et tamen in hoc jejunio humiliabam animam meam, id est non irascebar, sicut solent irasci potentes in determinato tempore subtracto sibi cibo. Tantum autem fuit hoc (0662C)jejunium, ut in tanta turba persecutorum, nullum in quo se reficeret inveniret praeter latronem sibi collateraliter pendentem, cum etiam discipuli ipso relicto fugissent, et in turba laterent: et etiam Petrus ille, qui prius tam temere clamaverat, Domine, et si oportuerit me mori tecum, non te negabo, in turba latebat et ad vocem ancillulae trepidabat: humiliabam me, inquam, in jejunio, et orabam pro illis dicens, Pater, ignosce illis. Et orabo non ad remotum aliquem sed ad vicinum, quia oratio mea converteretur in sinum meum, id est, in occultum meum, quia humanitas mea orabit pro illis Verbum personaliter sibi unitum. Possunt et aliter hi duo versus legi, ut sic dicatur, Ipsi quidem retribuebant mala mihi: ego autem cum, id est, quamvis molesti essent, induebar, tamen cilicio, id est, quosdam ex illis qui prius erant quasi cilicium, id est spinosi et infructuosi, ad me convertebam, et quasi mollem vestem qua induerer, faciebam. Juxta illud: Vivo ego, dicit Dominus, quia (0662D)his omnibus velut vestimento vestieris. Et hoc si faciam, quia in illo gravi jejunio quod de ipsorum inconversione patiebar, humiliabam animam meam, id est, vitam meam comedendo cum publicanis et peccatoribus, cum ipsis conversando, ut vel sic aliquos mihi attraherem, in quibus illud jejunium meum solverem: humiliabam me, inquam, et orabam pro illis, et oratio mea, etsi non omnibus ipsis prosit, convertetur tamen, id est apparebit in conversis in sinum meum, id est in illis quae significantur per manum Moysi reductam in sinum. Mittimur enim hic ad historiam, in qua dicitur quod quando Dominus praecepit Moysi ut rediret in Aegyptum, et educeret inde populum suum, petiit Moyses ut infirmus a Domino: Domine, quod signum erit mihi, ut me audiant? Et Dominus ad eum: Educ manum tuam de sinu tuo, et eduxit, et ecce leprosa tota facta est. Iterum dixit ei: Reduc manum tuam in sinum tuum, et reduxit, et reliquae carni facta est similis. Per sinum autem Moysi, (0663A)significatur sinus Domini. Et est sinus Domini, fides, spes, charitas, et ecclesiastica instituta: a quo sinu quisquis educitur, ut haeretici qui a nobis exierunt, leprosus fit in peccatis. Si vero contigit ut aliquando redeat, fit similis reliquis infra sinum sanatis a lepra peccatorum. Et quisquis in hoc sinu est, conversus est in idipsum, quia naturaliter in Adam posito in plenitudine virtutum, in hoc sinu fuimus: sed exivimus ab eo per eumdem praevaricantem. Quasi proximum, et quasi fratrem nostrum, sic complacebam: quasi lugens et contristatus sic humiliabar. Orabam quidem in passione pro illis, et antea cum eos admonerem, complacebam, mihi sic, quasi admonerem proximum, id est aliquem discipulum, aut quasi admonerem fratrem nostrum, id est aliquem apostolum, quia sic illi obediebant facile, sicut faceret frater vel proximus. A majori autem parte eorum qui sanam doctrinam contemnebant humiliabar sic, ut essem quasi lugens exterius, et contristatus interius, (0663B)id est, velut habens plenam tristitiam. Solent enim boni praelati gaudere de profectu subditorum, et tristari de defectu illorum quasi suo. Unde Apostolus: Vivo ego nunc, si vos estis in Domino. Et adversum me laetati sunt, et convenerunt: congregata sunt super me flagella, et ignoravi. Humiliabar, inquam, ab illis, et hoc ideo quia ipsi laetati sunt, et convenerunt: pro laetanter convenerunt adversum me. Et ipsis convenientibus congregata sunt innumera flagella ab illis super me, et tamen ego causam ignorabam, non quantum ad vindictam, sed ad factum, quia nullius mali eram mihi conscius. Convenerunt, inquam, et in illo conventu dissipati sunt inter se, quia quidam bonus est dicebant, alii autem non. Et tamen non sunt compuncti, nec isti, nec illi ad misericordiam, quia tentaverunt me, et caetera. Potest et sic istud dici: Quod ipsi sine causa venerunt contra me, indicat hic effectus, quia ipsi ubique gentium dissipati sunt, et tamen adhuc non sunt compuncti ad poenitentiam. Juxta quod tentaverunt sic continuabitur. (0663C)Hoc scilicet modo congregata sunt flagella super me, quia tentaverunt me, dicentes: Magister, scimus quia a Deo venisti; et, licet censum dare Caesari, an non? et caetera talia. Et subsannaverunt me, id est, deriserunt me: subsannatione, id est, vili et contemptibili derisione. Et frenduerunt super me dentibus, id est, mordacibus dictis suis dicentes: Crucifige, crucifige eum. Tu autem, Domine Pater, quando respicies me caput, ut ab eis liberer? Quando etiam respicies corpus meum? diffinito scilicet tempore respicies me caput resuscitando et etiam corpus, quia non differs in capite, ut non respicias inopia, sed ratione; nec differs in corpore taedio, sed amore. Non enim Dominus Christum, quem primo etiam momento potuit resuscitare, distulit in diem tertiam inopia, sed ratione, quia legitur in Evangelio, Hodie et cras sanitates operor, tertia vero consummor. Prima enim die, scilicet ante legem, Dominus operatus est sanitates in quibusdam, sicut in beato Abel et in Abraham, (0663D)et caeteris patriarchis, crastina quoque die, scilicet sub lege, multi salvati sunt, ut Moyses et Aaron, et quicunque legem spiritualiter coluerunt. Tertia vero die in tempore gratiae per Verbum missum ad terras, consummata et perfecta salus data est. Et haec est ratio quare Christus non in prima vel secunda, sed potius tertia die resurrexit. In corpore quoque cum Dominus quandocunque vellet, posset vel singulos per se, vel plures in simul resuscitare, non differt resurrectionem taedio, sed amore, scilicet quia cum ipse sit perfectus, amat in corpore quoque ante resurrectionem illam compleri perfectionem, ad quam supplendam prius homo creatus est. Juxta illud: Sustinete modicum tempus Deum, et caetera. Nunc ad litteram redeamus. Respice, inquam, et me et corpus in definito tempore, et ideo noli differre resurrectionem meam in communem resurrectionem, sed cito restitue animam meam liberando per resuscitationem a malignitate, id est a malitia eorum, (0664A)scilicet frendentium super me dentibus. Et restitue etiam in tempore a te constituto unicam meam, id est, Ecclesiam sponsam meam: liberatam a leonibus, id est, a saevientibus principibus eam persequentibus. Confitebor tibi in Ecclesia magna, in populo gravi laudabo te? Quasi dicat: Quo fructu peto ut restituas et me et unicam meam, hoc scilicet, quia ego confitebor tibi in me et in meis in Ecclesia magna. Et vere magna est Ecclesia, quia ubique terrarum est diffusa, sed quia in ea insimul sunt, et paleae et grana, id est mali et boni. Veniente autem vento ventilationis et tentationis, paleae, quae leves sunt, depelluntur; grana autem, quae gravia sunt, remanent in populo gravi. Quasi dicat: Confitebor tibi in Ecclesia communiter et in bonis et in malis: laudabo autem te vere et singulariter in populo gravi, id est in sanctis viris, quos vetus adversitas non depellit. Non supergaudeant mihi qui adversantur mihi inique, (0664B)qui oderunt me gratis, et annuunt oculis. Ideo quoque rogo ut restituas me caput et corpus, ut si gavisi sunt de me mortuo et de meis incarceratis, non super gaudeant mihi, id est ad depressionem meam et meorum, de me non resuscitato et de meis devocatis. Illi qui inique adversantur mihi et meis, in hoc quia oderunt me caput gratis, quia nulla mala, sed multa bona eis contuli. Et quia fraudulenta persecutione annuunt, id est acquiescunt meis in oculis exterius, quos oderunt interius. Annuunt enim voce quod contradicunt corde. Annuunt facie quod negant in voluntate. Et quid mirum si in arido ligno faciunt, quod fecerunt in viridi, id est in me? Quia loquebantur pacifice mihi exterius, dicentes: Scimus quia a Deo venisti, magister, et caetera talia. Et sic loquentes cogitabant tamen dolos in corde contra me, id est iracundiam terrae, id est, quia irati mihi pro terrenis erant timentes per me locum et gentem amittere. Et non solum cogitaverunt, sed etiam quae cogitaverant fecerunt; quia dilataverunt, id est, aperuerunt os suum super (0664C)me, rugientes contra Pilatum: Crucifige eum. Et postquam perfecerunt in me quod voluerunt, laetantes dixerunt: Euge, euge, id est, bene factum est animae nostrae, quia oculi nostri viderunt quod semper videre desideravimus, et quod omnibus modis optavimus. Vidisti, Domine, ne sileas, Domine, ne discedas a me. Quasi dicat: Ipsi, inquam, viderunt poenam, tu autem, Domine, vidisti causam et innocentiam meam, et ideo, Domine, si siluisti a poena, non sileas a vindicta; vel sicut non siluisti a praecepto, scilicet, quin per me ea quae voluisti praeciperes, ita etiam non sileas a judicio, ut non vindices in eos damnationem meam; et non discedas a me, id est a meis in persecutione, sed potius sicut per me promisisti, sis cum eis usque ad consummationem saeculi, ut eos protegas ab inimicis. Exsurge et intende judicio meo, Deus meus et Dominus meus, in causam meam. Ne sileas, inquam, sed (0664D)potius exsurge in vindicta, qui videbaris jacere in poena. Et intende, id est, intensum te fac in evidentia rei, judicio illorum de me facto meo, non suo, scilicet ut quod ipsi putaverunt esse ad suam gloriam et meam ignominiam, potius convertatur ad meam gloriam, et ad eorum ignominiam: tu dico Deus meus creatione et potestate, et Dominus meus subjectione et voluntate. In quo nos instruit, ut et nos illum, qui Deus noster est ex necessitate, faciamus nobis Dominum subjectione et voluntate. Et qualiter roget ut intendat, judicio declarat, cum subdit: intende, inquam, in causam meam discernendam. Quasi dicat: Non peto ut in id intendas quod commune habeo cum latronibus, scilicet in poenam, sed ut intendas in causam, scilicet quia beati sunt qui persecutionem patiuntur propter justitiam. Quae causa discreta apud solos bonos est, cum sit communis poena. Et ideo sola causa martyrem facit, non poena: quia si poena martyrem faceret, quicunque nequam decollaretur, aut (0665A)aliquo modo trucidaretur, coronaretur, quod fieri indignum est. Judica me secundum justitiam tuam, Domine Deus meus, et non supergaudeant mihi. Non dicant in cordibus suis: Euge, euge animae nostrae, nec dicant: Devorabimus eum. Intende, inquam, in causam, et me, quem in poena a malis non dividis, judica, id est, discerne ab eis secundum justitiam, id est veram obedientiam meam: et tamen tuam, id est, a te mihi datam, Domine Deus meus. Et debes judicare, ut inimici qui gavisi sunt de me interfecto, non supergaudeant de me, non de resuscitato. Sed qui prius dixerunt in morte mea. Euge, euge animae nostrae, non dicant hoc amplius, videntes me resuscitatum in cordibus suis, et si simulent exterius in labiis, sed potius dicant, Vae, vae animae nostrae. Infinitam enim tristitiam habuerunt Judaei, audientes resurrexisse Christum, et mallent omnibus modis non crucifixisse quam crucifixum resurrexisse. Non dicant, inquam, (0665B)euge, euge, nec etiam dicant, Devoravimus eum, putantes prius penitus nomen meum delevisse de terra, sed potius ego devorem eos, et mei etiam devorent persecutores suos, tam gentiles quam Judaeos. Hic mittit nos ad historiam, ubi continetur quod cum Moyses in monte Sinai, ut legem a Domino acciperet, quadraginta diebus staret, et populus Israeliticus murmurat contra Aaron reposcens idola. Et cum ipse Aaron non posset eos ratione corrigere, voluit eos damno revocare. Praecepit igitur eis ut afferrent quoque ornamenta sua aurea vel argentea, et inde fecit vitulum conflatilem. Quem postmodo Moyses cum de monte rediisset, et multo super hoc cruciaretur dolore, fecit in pulverem conteri, et potui commixtum ad devorandum eis praebuit. In quo signatum est quod veri Israelitae qui futuri erant apostoli, et alii scilicet praecones sancti, non solum quosdam de Judaeis, sed etiam gentiles qui idololatrae erant: et per idolum illud, scilicet per vitulum conflatilem, intelliguntur transglutire, conformando sibi debebant, et (0665C)in malo devorare, atque in corpus Christi trajicere. Et possunt quae supra dicta sunt, ab Exsurge et intende, etiam ad membra et persecutores eorum, tam de gentibus quam de Judaeis, suo modo referri. Erubescant et revereantur simul qui gratulantur malis meis. Induantur confusione et reverentia, qui maligna loquuntur super me. Non dicant, inquam, Devoravimus eum, quantum ad me, vel eos, quantum ad meos, sed potius erubescant peccata sua, et simul revereantur, id est extimescant ea, vel erubescant me et meos, et revereantur cognoscentes se peccatores et indigniores. Illi qui nunc gratulantur de malis meis, et meorum, et ita erubescant et revereantur, ut induantur confusione et reverentia, id est, ut tam plenaria confusio sit, et reverentia, ut circumdet eos velut indumentum. Induantur, inquam, illi, qui loquuntur modo mala, non solum faciunt super me, id est de me et de meis. Et vere erubescant et revereantur, quia exsultabunt et laetabuntur omnes illi, qui cum prius vellent (0665D)statuere justitiam suam, modo volunt statuere justitiam meam. Et utinam exsultent et laetentur, et reliqua. Possunt quoque praedicti duo versus in malo accipi ita: Non dicant, inquam, persecutores mei et meorum, Devorabimus, sed potius erubescant et simul revereantur, id est, ruborem exterius et innocuum timorem interius incurrant de nequitia sua in praesenti, illi qui gratulantur malis meis et meorum. In futuro autem induantur confusione plenaria, et reverentia, quicunque maligna loquuntur super me, id est de me et de meis. Quod vere tunc erit, quando dicent: Nos insensati existimabamus vitam illorum insaniam, et reliqua. Exsultent et laetentur qui volunt justitiam meam, et dicant semper, Magnificetur Dominus, qui volunt pacem servi ejus. Quasi dicat: Mali quidem et persecutores patiantur et hic et in futuro. Ex opposito autem exsultent et laetentur interius, id est plenariam laetitiam habent, et hic et in futuro, omnes qui cum (0666A)prius vellent statuere suam justitiam, modo volunt tantum meam justitiam: et dicant semper, Magnificetur, id est, exaltetur Dominus, et nunquam servus, hoc est nihil amplius de se praesumant, sed totum Domino ascribant. Illi qui volunt pacem datam per me vere servum ejus, id est homini. Quae pax est litigium habere cum vitiis, et concordiam cum moribus optimis. Et vere dicent, Magnificetur Dominus, quia lingua mea, id est, cor meum, quod ideo dicitur lingua, quia Deo loquitur. Unde in Evangelio habetur quod Dominus Jesus pravis cogitationibus adversariorum suorum respondit: cor, inquam, meorum semper, o Domine, meditabitur justitiam tuam esse. Id est, nihil de se praesumet, sed omnem justitiam tibi ascribet. Laudem vero tuam veram et perfectam meditabitur in die illa, quae erit dies tota, id est in futura vita, ubi erit perpetuus dies sine nocte. Et tota die, id est tota mentis puritate; vel tota die, id est, assidue meditabitur laudem Dei. Si enim hymnum in Ecclesia canis, laudas Dominum; si vero non canis, (0666B)reficis corpus cibo aut somno. Et hoc non ad delectationem carnis, sed ne deficias in servitio Dei. Et si quidquid agis, tibi semper in mente Domini proponis, omnis innocentia operum tuorum assidue laudat Deum. IN PSALMUM XXXV. In finem, servo Domini, psalmus David.. ARGUMENTUM. Cum Saulis insidiis urgeretur, hunc psalmum cecinit eo praecipue tempore cum eum necare volens, scyphum tantum pro signo fidei, hastamque proripuit. Aliter Propheta cum laude opera ipsius Judae dicitur. EXPLANATIO. Servo Domini non alteri accipe, quam ei qui cum in forma Dei esset, formam servi accepit, factus obediens (0666C)usque ad mortem. Totus psalmus a persona Prophetae dicitur. In primo membro contemptores legis vehementer accusat, eos non habitare cum Domino commemorans ob eorum impias voluntates. Secundo sub laude Domini collata praemiorum dona describit, eosque domus Domini dicit ubertate compleri, breviterque in ruina malorum psalmus iste concluditur. COMMENTARIUS. Dixit injustus ut delinquat. Titulus est talis, In finem servo Domini David, secundum Cassiodorum, qui sic exponitur. Haec verba referuntur non ad historiam, sed in finem, id est in perfectionem, ad Christum scilicet: et hoc ideo quia sunt attributa David, id est alicui perfectiori de membris ejus: David dico non historialiter accepto, etiamsi ad Prophetam respicias, sed servo Domini, id est tali qui sit verus servus Domini, non serviens carnaliter, sed spiritualiter. Qui servus Domini reprehendit in hoc psalmo conservos suos injustos, proponentes sibi peccare, (0666D)non quia intelligere non possunt, sed quia nolunt, et de peccatis suis injuste in auctorem culpam transferentes. Quos commonefacit, quod peccant non ex culpa auctoris vel difficultate aut necessitate esse, sed ex eorum prava voluntate, scilicet quia ut bene agant, nolunt intelligere, ita dicens: Injustus dixit, id est proposuit, et constituit ut delinquat, id est, ut peccet assidue: et hoc non foris in conspectu hominum, quia timet ab eis reprehendi vel damnari, sed in semetipso, id est in corde suo male conscio. Injustus accipitur hic non quilibet unus, sed totum genus iniquorum, quod adversatur sibi intelligendo ut bene agat, non quia non possit, sed quia non vult. Aliud est enim quando aliquis conatur aliquid intelligere, sed non potest prae humana infirmitate, quia corpus quod corrumpitur, aggravat animam; verbi gratia, ut quod dicitur de aequalitate Trinitatis, et de illo verbo quod erat in principio apud Deum, etc., quae dicuntur de divinitate, humana infirmitas percipere non potest, (0667A)et in talibus ignorantia non est peccatum: aliud vero est, quando perniciosius agit contra semetipsum cor humanum, scilicet ut non intelligat quod intelligere posset, si voluntas accederet: non quia difficilis est, sed quia voluntas prava et aversa est; quod tunc est, quando homines amant peccata, et oderunt divina praecepta, quia sermo divinus adversarius tuus est, si diligis iniquitatem tuam: amicus vero tuus est, si odis eam. Et sic eritis duo ad perimendum iniquitatem tuam, tu scilicet et sermo divinus: quia per te non potes, et ideo si odis ipsam iniquitatem, et Deus dimiserit eam, liber eris. Si autem diligis eam, contrarium tibi est quidquid dicitur contra eam: non quia intelligere non possis, sed quia non vis. Planissimum enim et apertissimum est omni homini illud praeceptum: Quod tibi non vis fieri, alteri ne feceris, quia quisque in seipso hoc advertere potest. Et ideo quisquis hoc non intelligit, non imputabitur difficultati, imo voluntati. Et quia hoc est injustus, ideo (0667B)non ex difficultate, sed ex voluntate dixit, ut delinquat. Et quia non ausus est palam, confugit ad occultam cordis conscientiam. Sed cum timet conspectum hominis, multo magis deberet timere conspectum Dei, qui quod conspicit in corde, sicut homo in facie. Quod ipse intelligere posset, si attendere vellet. Sed ideo non attendit, quia timor Domini non est ante oculos ejus, id est, quia non perpendit Deum judicem in rebus: quod si perpenderet, utique eum timeret. Quoniam dolose egit in conspectu ejus, ut inveniatur iniquitas ejus ad odium, etc. Probat ab affectu, quia injustus non timet Deum, quia facit quod non faceret, si eum timeret. Dolose scilicet agit in conspectu ejus, id est, in corde suo ubi ipse Deus conspicit: et in hoc dolose agit, scilicet ut inveniatur iniquitas ejus ad odium, id est, quia non vult vere invenire iniquitatem suam ad hoc ut odio habeat ipsam inventam. Sunt enim multi qui quasi conantur (0667C)iniquitatem suam inquirere, et tamen eam invenire timent, ne dicatur eis: Ecce hactenus ignorantes peccastis, nunc vero iniquitatem cognoscitis, desinite ergo peccare; et hi dolose, non sincere agunt, timentes iniquitatem invenire quam simulant quaerere. Sunt item alii qui dolose agunt ut inveniant iniquitatem, quia non ex corde agunt iniquitatem quaerere et odisse. Et quia dolus est in inquisitione, defensio est in inventione. Si enim sincere eam quaererent, inventam eam vere odissent, et non defenderent dicentes: Quid nos fecimus? Nonne hoc omnes faciunt? Nunquid Deus perditurus est omnes talia facientes? Multaque similia defendentes iniquitatem dicunt; unde apparet quia dolose, non sincere agunt. Verba oris ejus. Probat secundum alteram partem tantum, scilicet secundum illos qui quasi inveniunt iniquitatem, et defendunt. Quoniam vere dolose agit injustus, videlicet per hoc quia verba oris ejus sunt non solum iniqua, sed ipsa iniquitas, quia iniquitatem (0667D)scilicet inventam defendit. Et ideo verba sunt iniqua in defensione, quia dolus praecessit in inquisitione. Et vere dolus ibi fuit, quia noluit agere quod potuit, iniquitatem scilicet vere inquirere et intelligere, ad hoc ut eam postponeret, et sic bene ageret. Et hoc probat a repugnanti. Quasi dicat: Vere noluit intelligere ut bene ageret, quia potius et iniquitatem cogitavit, et iniquitatem perfecit, quod sic dicit, Meditatus est perseveranter injustus iniquitatem, id est, peccare in cubili suo, id est in corde suo, et etiam ad effectum perduxit quae male cogitavit: quia astitit omni viae non bonae, perseverans fuit in omni opere malo. Viae enim malorum dicuntur prava opera eorum, cor vero nostrum dicitur cubile nostrum ad similitudinem, scilicet quia in eo quiescitur a sanis, id est bonis; aut laboratur ab aegris, id est malis. Solent enim boni a strepitu exteriori in secretum cordis se recipere, et ibi quiescere et gaudere: ita tamen si bonam illic invenerunt uxorem, scilicet delectationem (0668A)immortalis sapientiae. Sed valde cavendum est ne inde ejiciat aliquem mala uxor, id est fumus malae conscientiae. Quare satis miser injustus iste est, qui ubi maxime deberet quiescere, scilicet in corde, laborat magis tumultum habere quam quiescere. Astitit, inquam, omni viae non bonae: hoc autem ideo factum est quia malitiam quae in ipso erat, id est fomitem peccati, non vere inquisivit et odiit, imo per omnia ei consensit. Non enim possumus in praesenti malitiam non habere, possumus vero eam odisse. Unde Apostolus: Est peccatum in vestro mortali corpore, sed non regnet ad obediendum haeres carnis. Erit autem quando malitiam non habebimus, quando scilicet hoc mortale induet immortalitatem, et novissima mors destruetur. Ante vero hoc tempus semper in nobis erit delectatio iniquitatis, et ideo adsit nobis e contra delectatio aequitatis praeceptorum Dei, qua contra iniquitatem pugnemus, et ipsam vincamus: quia aliud est non pugnare, sed in perpetua pace esse: quod tunc erit, quando immortalitate induemur. (0668B)Aliud est pugnare, et vinci, quod in illis qui primum bona opera et praecepta divina insistunt, deinde superbiunt, et de se praesumunt. Aliud est pugnare et vincere, quod in bonis est, qui nihil de se praesumunt, dicentes cum Apostolo: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia autem Dei; aliud vero est non pugnare, imo trahi ab iniquitate: de quo genere hic agitur cum dicit: Malitiam autem non odivit. Domine, in coelo. Sic continuatur: Injustus quidem non quia non potest, sed quia non vult bene agere, dixit ut delinquat: hunc tamen tua, Domine, non deseret misericordia, qua salvas hos tales homines ut jumenta, ut inferius habetur: sed tamen misericordia tua, id est, condigna te illa tantum est in coelo, id est, in sanctis viris qui sublati a terrenis, facti sunt coelum. Sciendum enim quod misericordia Dei donorum multiplex est. Alia enim ejus dona sunt terrena et temporalia, et in his salvat corporaliter: (0668C)quod sicut et jumenta injustum supradictum, et alios simpliciter homines, id est, portantes imaginem veteris nominis, non novi: qui pro magno hanc salvationem habent, et maxime in ea gaudent. Alia vero ejus dona sunt coelestia et terrena, quae sanctis viris communia partim jam sunt, tandem vero plenarie erunt cum angelis. Et hae sunt illae misericordiae, de quibus dicit: Domine, tua misericordia est in coelo. Et per hoc quasi diceret, Nobis cognita est illa tua misericordia, quia veritas tua, id est, veritas praeceptorum tuorum valuit, id est, pertinuit usque ad quasdam nubes constituendas, id est, cognitio praeceptorum tuorum fecit quosdam de coelis illis sursum fieri in nubes, id est apostolos et praedicatores, per quos nobis innotuit illa misericordia. Dicti sunt autem praedicatores sancti nubes propter carnem, quia de carne illorum divina potentia latens in ea intonuit nobis minis, coruscavit miraculis, et compluit nos verbis. (0668D)Justitia tua sicut montes. Ostendit quod vere quidam de coelis sursum elati sunt facti nubes. Quasi diceret: Vere sunt nubes, quia sunt sicut montes, id est, similes montibus pluribus modis, scilicet et propter constantiam fidei, et propter eminentiam virtutum. Et quia sicut sol exoriens prius illustrat montes, et inde resplendet in valles, ita verus sol justitiae, id est, Christus exortus, primum corda illorum montium, ut intelligant Scripturas, aperuit, et inde nobis resplenduit, quia per illos occulta Scripturarum mysteria nobis aperuit. Sunt, inquam, sicut montes, montes dico Dei, a quibus scilicet auxilium venit, juxta illud: Levavi oculos meos in montes, unde veniat auxilium mihi. Sunt autem alii montes qui non sunt Dei, ut Donatus, Marcion, et caeteri haeretici, usurpantes sibi magisterii primatum. Hi vero montes non sunt auxilii sed naufragii, quia qui ad illos respiciunt, non sublevantur, imo naufragantur. Sunt, inquam, sicut montes, et hoc non ex meritis (0669A)suis, Domine, sed ex justitia tua, id est ex sola gratia tua ipsos justificante. Quod ostendit a simili per contrarium. Quasi dicat: Sic sunt isti montes per justitiam tuam: sicut e contra hoc quod injusti sunt, abyssus non in duobus tantum criminalibus, sed multa, id est, in multis criminibus est per judicia non injusta, sed justa, quia tua. Non enim, ut quibusdam videtur, injuste est hoc quod mali dantur in reprobum sensum, sed justissimum Dei est judicium. Juxta illud Apostoli: Quia cum cognovissent Deum, non sicut Deum adoraverunt, et ideo evanuerunt in cogitationibus suis, dicentes enim se sapientes, stulti facti sunt. Pluraliter ideo posuit judicia, quia unumquodque criminale habet judicium suum. Et sciendum quod sanctus Augustinus justitia sua, ut supra diximus, ablativum facit, et judicia accusativum. Possunt vero et nominativi accipi, si sic dicatur: Veritas una fecit quosdam de tuis nubes. Et hi tales, qui non solum sunt dicendi justi tui, sed et ipsa tua (0669B)justitia, per excellentiam sunt sicut montes Dei; sicut e contra, judicia tua, id est injusti a te judicati et damnati sunt abyssus multa; et quasi diceretur: Quandoquidem sunt abyssus, cur ergo vivunt? cur supersunt? Dicit: Ideo scilicet vivunt, non quia meruerunt, sed quia tu, Domine, salvas, et salvabis homines hujusmodi temporali salvatione, quam pro magno habent ut jumenta. Et hoc facies ad eum modum ad quem multiplicasti misericordiam tuam, scilicet ut non solum in coelis esset, sed et in his aliis qui sunt ut terra. Tu, dico, qui es Deus, et ideo oportet ut multiplicem misericordiam creaturis tuis impendas. Potest psalmus iste a principio in parte hucusque aliter legi, ut sit talis, ac si diceretur: Falso quaeritur d. n. r. g. h. quod imber a. b. e. f. p. r. quam virtute. Juxta quod sic dicetur: Injustus dixit, id est statuit et affirmavit, ut delinquat ex necessitate, quasi culpam reflectendo in naturam et in auctoritatem: sed tamen hoc quod delinquit, est in semetipso, id (0669C)est in libero arbitrio ejus, scilicet non est inde accusandus auctor vel natura, sed ipse qui per liberum arbitrium suum ad peccandum se disposuit. Solent autem quidam habere, ut non delinquat. Quod etiam sic dici potest: Injustus dixit, ut (pro quod) non delinquat in semetipso, id est ex suo libero arbitrio, imo quia talis creatus est ut ex necessitate peccaret. Sed cur talia dicit? Ideo scilicet, quia timor Domini non est ante oculos ejus, quia non credit Deum judicaturum de terrenis rebus: et vere non timet Deum, quoniam dolose egit in conspectu ejus, id est in corde suo, ubi ipse Deus conspicit. In hoc scilicet, quia cum ex Scripturarum praeceptis, et ex minis intelligere posset quid tenendum, quid vitandum esset, dissimulat se illud posse intelligere, et hoc vitandum et in tot rebus facit, ut inveniatur ab omnibus, id est, ut manifestum sit omnibus quod iniquitas ejus ad odium est, id est, odibilis debet esse omnibus. (0669D)Verba oris ejus. Vere dolose agit, quia verba oris ejus sunt iniqua, id est falsa; et ideo iniqua, quia sunt dolus. In hoc scilicet, quia dicit se non posse intelligere, non quod vere non possit, sed quia noluit intelligere ut bene ageret. Et non solum verba oris ejus sunt iniqua, sed etiam iniquitatem cogitat et operatur, quod sic dicit: Iniquitatem meditatus est, et caetera. Quod non mutatur. Domine, in coelo misericordia tua. Quasi dicat, In his, Domine, injustis talia agentibus, est ira tua: in coelo autem est misericordia tua, sicut prius. Et haec tua judicia, scilicet quod in illis est ira tua, et in istis misericordia, sunt abyssus non parvo, sed multa, id est sunt inexhausta et inscrutabilia. Juxta illud: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, et reliqua. Homines et jumenta. Sic continuatur: In illis quidem est ira tua, et tamen etiam hos tales, Domine, non deserit misericordia tua, quia salvas hos homines ut jumenta, ut prius. Potest quoque Domine, (0670A)in coelo, aliter adhuc continuari, et partim exponi, ut sic dicatur. Dixit, inquam, injustus quod ea necessitate delinquat, sed mentitur. Cur enim Dominus Pater, si hoc esset, misisset nobis in coelo coelorum, id est Christo librum suum, ad cujus exemplar conscriberemur, et cui conformaremur? Frustra utique. Sed quia illud non est, ideo, Domine Pater, misericordia tua, scilicet qua nos vocasti et justificasti, est nobis a te exhibita in coelo coelorum, id est, in Christo: et etiam veritas promissionum aeternae beatitudinis, quae utraque misericordia et veritas valuerunt ad quasdam nubes constituendas. Caetera non mutantur, sicut in priori lectione dicta sunt. Filii autem hominum. Homines, inquam, supradicti, salvabuntur per tempora, quae communia sunt eis cum jumentis; filii autem hominum, scilicet qui non solum a jumentis divisi sunt, sed etiam ab illis hominibus in hoc quia sicut illi portant imaginem terreni, ita isti portant imaginem coelestis, et quia sunt imitatores verorum hominum, patriarcharum (0670B)scilicet et prophetarum; tales, inquam, sperabunt, id est non erunt hic in praesenti in re, sed tamen in spe, quia non insectabuntur hic bona communia cum jumentis, sed sperabunt aeterna cum angelis: et hoc in tegmine alarum tuarum, id est, sub defensione protectionis tuae; ut sit dictum ad solam similitudinem, quia et gallina pullos sub alis protegit: vel possumus accipere per alas ejus, charitatem et misericordiam: charitatem quidem, qua ad nos descendit; misericordiam vero, qua nos vocavit et justificavit: vel etiam promissionem utriusque Testamenti: alteram vero de temporalibus, alteram de spiritualibus. In Veteri Testamento, quantum ad litteram, promissio de temporalibus facta est, in Novo vero promittuntur spiritualia et aeterna. Et Dominus quidem consolatur sperantes in se, nunc interim temporalibus bonis, tandem vero beatificabit aeternis. Filii, inquam, hominum sperabunt, et hi tales inebriabuntur ad ubertate domus tuae. Voluit quidem (0670C)promittere, sed non potuit illud edicere, quia verba non habuit quibus illud exponeret. Sed quia vidit homines immodice bibentes, et se adeo vino ingurgitantes, ut humanam prorsus mentem excedant, et quasi induant aliam, voluit per hanc similitudinem exponere illam superabundantiam supernae laetitiae et gratiae, quia sancti Dei etiam in praesenti repleti, sic dementantur, ut humana mente in divinam transeant in tantum, ut nulla tormenta extimescant, nec etiam patres astantes aut uxores vel filios flentes respiciant. Et dicit, Ita inebriabuntur, id est, sic replebuntur, ut velut ebrii mentem propriam excedant ab ubertate, id est, ab abundantia spiritualis gratiae, quae est domus tuae, Domine: hoc est, quae descendit de domo tua, id est de coelesti habitatione. Omne enim datum optimum desursum est. Et vere inebriabuntur, quia tu potabis eos torrente, Domine, voluntatis tuae, id est, impetu abundantis gratiae donorum tuorum, quae tua dona sunt voluptas, (0670D)id est delectabilia. Torrens enim dicitur proprie pluvialis aqua quae abundat et cum impetu solet de montibus decurrere. Quoniam apud te est fons vitae. Merito dicit, Potabis eos, quoniam tuum est hoc facere. Nam fons vitae, id est Verbum tuum, a quo procedit vera vita, et quod dicitur fons, quod sitientes potat, et panis, quia esurientes reficit, et lumen, quia caecos illuminat, et multa talia; ille, inquam, fons est apud te, tibi scilicet consubstantialis et coaeternus. Et ideo videbimus te Patrem, qui es lumen non de lumine in lumine tuo, per illud Verbum, quod est lumen tuum, id est, procedens de te lumine. Et videamus te per illum, Mitte, Domine, quem missurus es, scilicet praetende quasi defensionem misericordiam tuam, id est Filium tuum, qui non solum misericors, imo ipsa dicendus est misericordia. Praetende, inquam, scientibus te, id est, volentibus te per ipsum scire: et etiam praetende justitiam tuam, id est, fidem tuam justificantem (0671A)nos, quae dabitur per ipsum his qui per eam sunt futuri recto corde, scilicet non distorquentes cor tuum ad cor suum, imo suum cor dirigentes ad cor tuum: hoc optat fidelis de posteriori populo, non quantum ad missionem Verbi, quae jam praeteriit, imo quantum ad cognitionem. Non veniat mihi pes superbiae. Ideo, Domine, rogo ut praetendas misericordem tuum, ut ab illo docear humilitatem, et comedendo ejus corpus humile: non veniat mihi pes superbiae, id est non subrepat mihi amplius elata affectio superbiae; quae superbia dicitur pes, quia per eam a Domino in regionem dissimilitudinis recessimus, et sicut per elatum Adam cecidimus, ita per humiliatum Christum resurreximus, qui verae humilitatis exemplum fuit: quoniam nec Judaeis objicientibus sibi, Daemonium habes, maledixit, sed quod non erat, humiliter negavit; quod vero erat, tacendo concessit, ne videretur maledictum reddere, sed veritatem praedicare, et humilitatem (0671B)docere: Non veniat, inquam, pes superbiae, et manus peccatoris, id est mala operatio pravi persuasoris non moveat me ut male agam. Duo hic rogat, liberari scilicet ab affectione prava, et a mala persuasione. Quae duo vitia claruerunt in exordio, quia et diabolus cecidit ex occulta affectione, et Adam aliena persuasione. Sed tamen serva tu quilibet quod in te est, et non timebis quod de foris est. Unde ne apud te incidas in elationem, et sic vitabis quae foris est pravam persuasionem. Ibi ceciderunt. Ideo peto ut repellas a me pedem superbiae: quia ibi, id est in illo pede ceciderunt in exordio, id est gravem casum passi sunt quicunque sunt operarii nunc iniquitatis, scilicet et diaboli et homines. Et quomodo ceciderunt exponit, quia expulsi sunt ab interiori paradiso, id est ab interna jucunditate animi, in qua creati sunt. Et quia expulsi sunt ab interiori, non potuerunt stare in paradiso exteriori, Adam scilicet in terrestri, diabolus vero in coelesti. IN PSALMUM XXXVI. Psalmus ipsi David.. ARGUMENTUM. Aedificatur hoc psalmo fides eorum, qui, pravorum temporali felicitate turbati, suas virtutes intermittunt. Lege ad Sapientiam Salomonis. EXPLANATIO. Ipsi David, ut supra intelligendum est. Hic psalmus hortatur ad fidem, demonstrans Ecclesiae salutem: monet credentes, quoniam plerique mortalium pro afflictione bonorum et impiorum prosperitate turbantur, adeo ut et non remuneratas in hac vita virtutes desiderent, et vitia consectentur: ad hujusmodi repellendum errorem psalmus iste componitur, qui finem magis utrorumque considerandum crebra repetitione moneret. Per totum Ecclesiae vox introducitur psalmum alphabeti Hebraico ordine digestum, ita tamen ut (0671D)sextam decimam litteram minus habeat. Prima positione commonet ne malignantes quispiam debeat imitari, sed quidquid boni sperandum est, a Domino postuletur, qui novit et profutura concedere, et perenniter mansura praestare. Secunda dicit peccatores maxima hic invidiae cruciatione torqueri, quoniam in suis actibus nil simile bonis se habere cognoscunt. Tertia profitetur nunquam se justum vidisse derelictum, malorum poenas et praemia beatorum utili jam commonitione permiscens: prima positio continet litteras sex, secunda septem, tertia octo. COMMENTARIUS. Noli aemulari in malignantibus. Titulus est, Psalmus ipsi David, id est, perfectiori uni vel multis in corpore Christi attribuendus. Sunt enim in corpore Christi duo genera, scilicet perfectiores boni, et minus perfecti. Vere enim, minus perfecti sunt adhuc illi, qui videntes malos feliciter viventes, et in omni (0672A)terrena prosperitate florentes indignantur de flore illorum, et ipsum affectant. Contra hos tales vero perfectiores alii agunt in hoc psalmo, instruentes eos ne murmurent de flore malorum, neve ipsum appetant, ne forte eis consimiles fiant, imo spem suam in Domino ponant, et malint aeternaliter in ipso gaudere, quam hic cum malis ad horam florere. Potest autem valde commodus accessus taliter quoque fieri ad hunc psalmum. Dominus noster loquendo nobis per electos suos, vult et facit nos cautos ad omnia, dum et sibi tempus est loquendi, nondum judicandi, et nobis tempus est audiendi, necdum frustra poenitendi. Nam et tunc erit poenitentia, sed infructuosa. Nam restituet illis divina justitia quod sua perdiderunt injustitia. Justum enim apud Deum est, ut nunc misericordiam impertiat, tunc judicium exerceat: et ideo non perturbet te, homo Christiane, quod vides malos feliciter viventes, copia rerum affluentes, dignitatibus eminere, in (0672B)omni gloria florere. Neque dicat cor tuum nullum esse divinum judicium, sed omnia casibus ferri, omnia fortuitis motibus ventilari. Fortasse enim inquies: Si Deus humana respiceret, non illius iniquitas floreret, et mea innocentia laboraret? Quisquis sic cogitas, quisquis sic aegrotas, bibe in corde tuo hujus psalmi salutiferum antidotum contra talem morbum. Omnis enim morbus animi in Scripturis sanctis invenit medicamentum suum. Noli ergo murmurare, noli aemulari, id est, imitationem habere in malignantibus, in consideratione malignantium, scilicet ut velis imitari florem eorum; quia cum nulli floreant hic, nisi male agentes, ut rapientes et furantes, si optes florere, oportebit te pariter malignantem esse. Neque zelaveris, id est amaveris facientes iniquitatem, scilicet ut appetas florem eorum, zelus enim aliquando ponitur pro ira et indignatione, ut ibi: Zelus domus tuae comedit me; aliquando pro diligere, ut: Zelatus est Dominus populum suum; similiter quoque aemulari vel pro invidere vel imitari, (0672C)sive affectare, ut Apostolus, Aemulamini charismata meliora. Quoniam tanquam fenum velociter arescent. Ideo non debetis appetere florem malorum, quia velociter arescent, id est deficient et ipsi et flos eorum, scilicet tanquam fenum, quod hodie est flos, et cras in clibanum mittitur, et cito decident, quemadmodum olera herbarum, id est, cito decident, quae proprie olera inter herbas dicuntur. Quod enim inter herbas olus dicitur proprie, per terram serpit; et quia altam radicem non habet, viret in hieme, et arescit in aestate. Arbores vero quia altam radicem habent, et si in hieme aridae videantur, veniente aestate frondent, florent, fructus faciunt: et oleribus comparantur mali, qui non habent altam radicem charitatis, et florent in hieme, id est, in praesenti tempore, quod dicitur hiems propter procellas tribulationum, et fluctus amaritudinum: veniente autem aestate, quando verus sol ascendet in meridiem, et apparebit (0672D)in majestate Patris angelorum, tunc illi arescent, quia aeternis flammis tradentur. Justi vero comparabiles arboribus, quia altam radicem habent charitatis, nunc in hieme scilicet arescunt, juxta illud, Mortui enim estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. In aestate autem praedicta, tunc ornabuntur ornamenta foliorum, id est bonorum factorum; et locupletabuntur ubertate fructuum, id est multitudine remunerationum. Spera in Domino. Quia tam cito evanescet flos malorum: ergo quasi dicat, Noli aemulari florem illum, sed tantum spera in Domino, et non in mundo; et fac quemcunque potes bonitatem, non ipsorum malignantium iniquitatem. Et haec faciens inhabita terram, id est Ecclesiam, quae dicitur bene terra culta, scilicet ne deseras ecclesiastica instituta, sed observa ea, quia non est veri sacrificii locus extra catholicam Ecclesiam: vel sic bene faciendo inhabita terram, id est, excole propriam carnem tuam, ut (0673A)tandem eam clarificatam recipias, et sic pasceris in divitiis ejus terrae. Divitiae autem hujus terrae, si ad Ecclesiam respicias, sunt Dominus ejus et Deus ejus si vero ad carnem nostram, erunt divitiae immortalitas et impassibilitas. Delectare in Domino. Si per terram accepisti Ecclesiam, tunc istud expositio est, quae sunt ejus divitiae, scilicet Dominus, et ideo delectare tantum in Domino: si vero per terram acceperis carnem humanam, ita continuabitur, Spera, inquam, in Domino, et sperando delectare in Domino, id est, in laetitia quidquid agis pro Domino facias, non in tristitia; quia hilarem datorem diligit Deus. Et sic Dominus dabit tibi petitiones, et si non carnis, tamen cordis tui, id est implebit omnes petitiones spirituales tuas. Et ut hoc fiat, revela Domino viam tuam, id est, insiste talia opera quae sunt digna revelari Domino. Velimus enim nolimus, opera nostra bona seu mala revelata sunt Domino, quantum ad cognitionem; sed tamen sola bona opera revelantur ei, quantum ad dignationem. (0673B)Sed pro his dictum est: Revela Domino viam tuam, id est, vitam tuam, scilicet quid patiaris, cur gemis, et quid optes. Id enim pateris, quia vides quod caro concupiscit adversus spiritum. Id etiam optas. Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum. Et hoc revela Domino cordis affectione, et firmiter spera: quia per eum liberaberis, et ipse non per alium faciet tibi, quae subsequuntur scilicet et justitiam tuam, id est, fidem tuam sperantem ea quae non videntur, quae modo latent. Juxta illud: Charissimi, filii Dei sumus, sed nondum apparet id quod erimus. Illam, inquam, fidem educet per remunerationem quasi in lumen, id est, in manifestam cognitionem, scilicet quando ea accipies quae non visa credidisti: et judicium tuum, id est, discretionem tuam, scilicet hanc quia maluisti sequi pauperem Christum, quam divitem mundum, educet nos non simpliciter in lumen, sed tanquam in meridianam lucem; id est in manifestissimam (0673C)cognitionem, per remunerationem quidem. Majus enim meritum est in hoc tali judicio quam in fide per se: quia quidam fideles sunt et salvabuntur, qui non habent hoc judicium, scilicet ut relinquant mundum, et sequantur Christum. Educet quidem tandem, interim autem quid fiet? Oportet quasi dicat, tribulari et contristari. Tu autem quantumcunque tribuleris, subditus esto Domino, id est totum esse tuum et vita tua sit subjacere praeceptis Domini, et subjacendo ora eum ne deficias in vinea, ut gaudeas accipiendo nummum in vespera. Noli aemulari. Quasi dicat: Quia tanta dabitur tibi in futuro spes tua, ergo noli hic aemulari, id est, irasci et indignari in eo, id est, in consideratione ejus mali qui prosperatur in via sua, id est, in hac praesenti vita, quia tu tribularis in itinere, sed gaudebis in perventione. Illi vero in via est prosperitas, in perventione autem omnis erit incommoditas. Noli, inquam, aemulari in eo, scilicet in homine faciente injustitias, (0673D)id est peccata, tanquam necessario, non ex natura, sed quia prosperitas stultorum perdet eos, et quasi dicat: Si velis prosperari cum illo, facies sicut ille injustitias: et ideo noli aemulari, sed desine ab ira, ut non irascaris de flore ipsius hominis facientis injustitias. Et derelinque furorem, id est indignationem et murmurationem contra eumdem. Ex ira enim procedit furor, quod est dicere: Ira vel furor de flore illius non conturbet oculum tuum, sed potius consule oculum fidei tuae, et si promisit tibi temporalia bona, habes irasci; si vero promisit tibi sola coelestia et aeterna, non irasci debes, sed patienter ea exspectes: hoc, inquam, modo dico, Noli aemulari ut malignus, id est ut unus de malignantibus fias. Aliter enim quasi dicit, non perhibeo. Et valde cavendum est tibi ne maligneris: quia quicunque malignantur, perseveranter exterminabuntur, id est, extra terminos coelestis Jerusalem fient, vel extra terminos propriae terrae, id est carnis suae, ut non (0674A)bene eam excolant. Ex opposito autem illi qui non sunt murmurantes, sed sustinentes, id est patienter exspectantes Dominum, non ut pote aliquam fallacem, sed ipsam veritatem: non ut minus valentem, sed ut omnipotentem ipsi haereditabunt terram vel Jerusalem, quae est terra viventium, vel carnem suam clarificatam immortalitate et impassibilitate. Et ideo adhuc sustinendus est Dominus, sed nulli videatur longum, quia pusillum erit. Tempus enim breve est, quia si percurramus omnia chronica, inveniemus quod quasi hesterna die Adam de paradiso ejectus est. Et si quod praecessit tam breve est, et quod sequitur longe brevius est. Pusillum, inquam erit, et post illud pusillum non erit peccator; non quod penitus non sit, sed quia nullus ejus usus erit. Nunc enim vivit impius pio, sed sicut non habet lima locum planato ferro, ita post consummationem justorum non erit locus impiis. Interim enim de eo flagellum facit Dominus unde deficiat impius, et proficiat pius. Cur ergo applaudit sibi impius. (0674B)Nonne de illo flagellum facit sibi Deus? Assumit illum ad officium, me autem erudit ad patrimonium. Non erit, inquam, peccator, quia si tu aliquis quaeres locum ejus, id est, usum ejus quem tunc habeat, non invenies. E contra autem mansueti, qui non murmurant scilicet, sed Dominum patienter exspectant, haereditabunt terram, ut supra dictum est. Et delectabuntur tunc in multitudine pacis, quia cum modo qualemcunque pacem habeant, tantum in interiori; tunc vero pacem habebunt in interiori et in exteriori. Vel sicuti immansueti, id est malignantes, delectantur nunc in multo auro et multo argento et in multis talibus, ita Dominus erit tunc quaecunque delectatio potest excogitari suis, quia erit omnia in omnibus. Et cum ipse sit vera pax, omnia erunt eis pax: et sic delectabuntur in multitudine pacis, id est in multiplici pace. Interim autem quid fiet? Oportet scilicet multam pati tribulationem, ut perveniatur ad hanc pacem; quia interim peccator, id est quilibet (0674C)persecutor, observabit justum, id est, insidiose aget contra justum fraudulenta persecutione: et etiam stridebit super eum dentibus suis, id est manifestas damnationis sententias ad ipsum opprimendum dabit. Sed quae cura? Nulla scilicet, quia Dominus irridebit eum, id est, irrisibilem faciet eum, peccantem scilicet. Haec enim vere est irrisio, quia dum iniquitas ejus corpus tuum perimit, animam suam putrefacit. Te facit probabilem, faciet eum peccatorem scilicet: haec enim vere est irrisio, quia dum iniquitas ejus corpus tuum perimit, animam suam putrefacit. Te facit probabilem, se reum; et gravius ille semper damnatur, cui animus semper devastatur. Dominus, inquam, irridebit eum, ad quem scilicet hoc pertinet, quoniam ipse Dominus prospicit quod dies ejus veniet, dies scilicet animadversionis. Quae animadversio duplex erit, scilicet bona vel mala. Qui enim prospexit diem Judae traditoris, prospexit et diem Sauli persecutoris: illius ad poenam, istius (0674D)ad gloriam. In utrumque enim vindicatum est: ille ignibus gehennae est destinatus, iste aeternae vitae est prostratus. Gladium evaginaverunt peccatores. Exponere videtur utrumque quod superius dixit, scilicet et occultam et manifestam insectationem peccatoris adversus justum; et primum exponit manifestam ita: Peccatores evaginaverunt gladium, id est, manifestam damnationem super justos exercuerunt. Qui enim gladio pugnat, manifeste pugnat. Hic dicit beatus Augustinus: Gladium evaginat peccator in corpus tuum, sed nunquid cor ejus manet illaesum? In corpore conatur te occidere, ipse vero occiditur in mente. Et est similis alicui trajicienti gladium per corpus tuum, ut scindat alterius vestimentum. Evaginaverunt, inquam, gladium peccatores, et etiam intenderunt arcum suum, id est, occultas insidias ipsis justis paraverunt. Arcu enim occulte et a longe certatur. Ut decipiant pauperem. Reddit singula singulis, (0675A)Ideo intenderunt arcum, ut occulte decipiant pauperem et inopem, id est, justum nihil de se praesumentem, scilicet devocando et sibi conformando. Ideo autem evaginaverunt gladium, ut manifeste trucident, id est, interficiant rectos corde, ipsos scilicet justos. Ipsis autem quid fiet? Quasi dicat: Accipiant quod merentur, scilicet gladius eorum intret in corda ipsorum, scilicet redundet super eos iniquitas eorum: et arcus eorum confringatur, id est, insidiae eorum inefficaces fiant. Quod est dicere: Non te interius in mente laedant, imo se ipsos in anima interficiant. Si autem exteriora auferant, quae cura? Nulla scilicet, quia melius est tibi justo et cuique alii illud modicum, quod ipsi auferre non possunt, scilicet fides et spes, et caeterae virtutes, quod ipsi reputant modicum. Vel melius est tibi modicum solummodo necessaria habere ad victum et ad vestimentum, super (id est, quam) multas divitias peccatorum. Potest aliter quoque hic versus continuari, si intercalarem (0675B)illum versum, scilicet, Noli aemulari, interponamus ita: Quandoquidem peccatores se ipsos interficiunt, ergo noli aemulari in malignantibus, ut appetas florem illorum. Nec debes, quia melius, id est utilius est tibi justo sequi modicum, id est humilem Christum, quam habere multas divitias peccatorum. Quod ideo dico, quoniam brachia, id est divitiae et omnis potentia et robur peccatorum cito conterentur, interim autem confirmat justos Dominus. Quasi dicat: Saeviant peccatores quantum velint, et quantum permissi fuerint, nihil tamen oberit quia Dominus exemplo patientiae confirmat justos. Ad modicum enim dolebunt, et sine fide gaudebunt. Et ut tu (quasi dicat) ne deficias in modico, vide quid pro te pertulit, qui quare ferret nihil suum habuit. Ut enim multa patiaris, nunquid pervenies ad tantas insultationes et tot tentationes? Nunquid ad illas contumelias, ad illas injurias? Nunquid tandem ad vestem illam contumeliosam aut spineam coronam? Nunquid ad crucem? quae jam non est poena, sed gloria: quia (0675C)transitum fecit de loco suppliciorum ad frontes imperatorum: et qui tantam gloriam contulit poenis suis, quid reservat fidelibus suis? Utique magnum aliquid. Novit Dominus dies immaculatorum. Ideo Dominus confirmat justos, quia Dominus novit, id est approbat dies immaculatorum, id est tempora tribulationis et afflictionis justorum, quantum mali improbent et vituperent ea. Et quia Dominus novit dies illorum, ideo haereditas eorum, scilicet vel coelestis Jerusalem, vel caro sua clarificata, erit haereditas eorum in aeternum, id est aeternaliter. Non confundentur in tempore malo. Vere haereditas eorum erit aeterna, quia ipsi non confundentur, id est, aeternam confusionem non patientur in tempore malo, id est, in die examinationis et angustiarum quantum ad malos, imo recipient ipsam haereditatem cum eis dicetur: Venite, benedicti Patris mei. Et nunc interim etiam saturabuntur in interiori suo de (0675D)superna laetitia, quantum possibile est in diebus famis, id est in praesenti vita, ubi non potest percipi illa plenaria, ad quam justi esuriunt, saturitas. Et vere justi non confundentur in futuro, quia soli peccatores peribunt: non quod non sint, sed quia haereditate carebunt. Inimici vero Domini. Vere peribunt peccatores, quia omnes inimici Domini deficientes deficient, id est aeternum defectum incurrent, quod dico vero, id est in veritate. Et hoc diu non differetur, sed mox, id est statim ut fuerint honorificati, id est honoribus sublimati et exaltati divitiis, continuo deficient quemadmodum fumus. Fumus enim quanto altius ascendit, tanto magis evanescit; similiter quanto nunc major erit exaltatio malorum, tanto gravior erit in futuro dejectio. Et brevis quidem erit exsultatio, aeterna vero erit damnatio. Mutuabitur peccator. Merito peccatores peribunt, quia peccator mutuabitur, id est mutuum accipit a (0676A)Domino, non solum quod sit, sed etiam quod homo sit, et quod perfectus sensibus et sanus corpore, et etiam dives sit, et quod rationem habeat et Deum laudare et gratias agere queat: et tamen non solvet hoc mutuum, quia nec in interioribus, nec in exterioribus laudat Deum, et ideo merito peribit. Justi autem non confundentur, sed merito salvabuntur, quia justus miseretur animae suae assidue bene agendo. Unde dicit Salomon: Miserere animae tuae, et eris bene placens Domino. Ille vero miseretur animae suae qui non accipit animam suam in vano, id est qui non acquiescit animae suae in vanitatibus, imo animae suae irascitur, et ad poenitentiam etiam ex hoc compungitur. Et hoc est prima misericordia quam animae suae quisque debet impendere primum, deinde restat etiam aliis subvenire. Miseretur, inquam, justus, et retribuet, id est solum mutuum quod accepit a Domino, quantascunque potest gratias agendo interius et exterius. Habet Gallica translatio, (0676B)Feneratur, quod sic exponitur, Miseretur, inquam, et feneratur, id est largitur quidquid potest et in interioribus et in exterioribus pro Deo, quod est dare ad fenus, quia recipiet centuplum quod donat simplum. Non tamen gaudeant feneratores. Non enim vult Dominus te esse feneratorem, qui per prophetam suum illum inter milites describit suos, qui pecuniam suam non dedit ad usuram: et tamen idem Dominus jubet te esse feneratorem, quia dicit in Evangelio: Si feneraveris, spem non habebis; et item: Nisi feneraveris, spem non habebis. Prohibet enim esse feneratorem, et vult esse feneratorem. Prohibet quidem ne feneres homines nummos, aut aliquid ut plus accipias dando, quia si hoc feceris, fenerator eris non laudandus, sed improbandus. Jubet ergo ut feneres Deum, scilicet ut des terrena, et accipias coelestia; des pauca, et accipias multa; des terram, et accipias coelum: et si hoc feceris, fenerator eris non vituperandus, sed laudandus. Quia benedicentes haereditabunt terram. Vere justus (0676C)retribuet, id est solvet Domino mutuum quod accepit; quia justi benedicent ei, id est augent et exaltabunt eum, gratias ei referendo, et aliis se in exemplum dando, et ideo ipsi benedicentes haereditabunt terram, ut supra dictum est; peccatores autem non solvunt mutuum Domino, quia maledicunt ei. Et ideo ipsi maledicentes disperibunt, id est peribunt, divisi ab illa haereditate. Apud Dominum. Benedicunt quidem justi Domino, sed tamen hoc ex se non habent, sed ab ipso Domino, quia gressus, id est affectiones et opera hominis diriguntur, tantum a Domino, sicut habet alia translatio; vel secundum hanc translationem ita dicemus, Hoc quod gressus hominis diriguntur, est apud Deum, non apud hominem. Non est hominis dirigere gressus suos semper, namque tortuosi essent gressus hominis, et semitae nostrae incurvae, nisi Dominus direxisset nos: sed ipse sic direxit gressus nostros, quia venit, vocavit, justificavit, redemit, proprium (0676D)sanguinem suum fudit, hoc pretium dedit. Parum enim erat fecisse te hominem, nisi per te fieret homo. Et homo factus, pertulit quaeque dura temporalia ut te instrueret, ut et tu patiaris haec tristia. Et dura temporalia ut et pervenias ad laeta sempiterna. Sustine laborem, ut accipias mercedem, quia revera aeternus labor sustinendus esset pro aeterna requie. Sed si tu aeternaliter laborares, quando ad aeternam quietem pervenires? Nunquid utique. Et ideo labor noster temporalis est, quare sustinendus est. Diriguntur, inquam, a Domino gressus, et ideo quisquis verus homo est, volet sequi viam ejus, id est Domini. Qui enim vere Christianus est, viam Christi debet tenere, quia aliter non poterit quo tendit pervenire. Cum ceciderit, non collidetur. Vere Dominus diriget gressus, quia qui ab ipso dirigetur, non collidetur interius: cum ceciderit, id est cum videbitur eadem exterius. Nullus enim casus erit ei ad dejectionem, (0677A)imo ad exaltationem, juxta illud: Septies cadit justus, id est omnimodo tribulatione affligitur justus. Septenarius enim numerus perfectus est, et ideo per septies plenaria tribulatio intelligitur. Et tamen resurgit, quia tribulatio non est ei ad depressionem, sed ad erectionem. Et ideo non collidetur, quia Dominus supponit manum suam, et confortat eum exemplo patientiae suae. Junior fui, etenim senui. Sicut in superiori psalmo accepisti injustum, de quo agebat totum genus iniquorum, ita accipe justum, qui hic loquitur pro corpore justorum: quia versus iste postulat hoc, qui sic continuatur: Vere Dominus supponit manum suam illi quem dirigit, id est justo, quia non derelinquit justum nunc, nec etiam ex quo primum justus fuit, non dereliquit. Et nec in juventute, nec in senectute mea vidi justum derelictum, quia ego fui junior. Quod inde patet: Etenim (pro quia) senui. Juvenis namque fuit justus iste, qui hic agit pro aliis in prioribus justis, qui quasi in juventute fuerunt, (0677B)quia primi ad fidem accesserunt: senex vero quantum ad tempus jam factus est, quantum ad illos qui hoc posteriori tempore accedunt. Et est dicere quia nec in prioribus nec in posterioribus justis aliquis potest reperiri quem Dominus dereliquerit, et non potius confirmaverit. Non vidi, inquam, justum derelictum, nec vidi semen ejus quaerens panem, id est nunquam vidi quod imitatores ipsius justi essent quaerentes panem, id est indigentes pane, non pane ventris, sed pane verbi, de quo dictum est: Non in solo pane vivit homo, et reliqua. Vere enim justus illo pane non indiget, quia semper habet ipsum in corde vel in ore juxta illud: Et in lege ejus meditabitur die ac nocte. Manducat autem hunc panem, quando legit vel audit aliquod praeceptorum Dei; ruminat vero ipsum, quando recogitat quod legit vel audivit, ut fructuosam faciat sibi. Unde Salomon ait: Thesaurus desiderabilis requiescit in ore sapientis, stultus vero transglutiit illud. Hoc (0677C)autem stulti faciunt. Quare comparabiles sunt animalibus quae non ruminant, et ideo immunda sunt. Justus vero quae legit et audivit non obliviscetur, sed ruminat ea, quare mundum animal est. Et de hoc idem Salomon dicit: Et cogitatio sancta salvabit te. Tota die miseretur et commodat. Vere semen justi non indiget pane, quia tota die, id est assidue miseretur animae suae, dum illum panem aut comedit aut ruminat. Et etiam commodat, id est commodum quodcunque potest facit aliis verbo et facto: et sic etiam si pauper sit, dives tamen est. Non enim respicienda est inanis arca, sed conscientia Deo plena: non exterior facultas, sed interior charitas, id est bona voluntas, quae nunquam est otiosa, quia si non dat nummum, dat consilium, dat auxilium et se ipsum, vel saltem bonum votum. Miseretur, inquam, et commodat, et ideo semen, id est opera ejus erunt in benedictione, id est, in multiplicatione (0677D)quantum ad remunerationem, quia singula centutuplum accipiet. Noli ergo aemulari in malignantibus tu quilibet ut semen tuum sit in benedictione; sed potius declina a malo, vel simpliciter ita continuari potest: Quia justi tamen semen erit in benedictione, ergo tu quilibet desiderans illam benedictionem, declina ab omni malo et fac bonum quodcunque potes, et hoc sine murmuratione, scilicet ut non putes damnum in dando, imo in retinendo; quia quod dedisti, non perdidisti, sed quod servasti, perdidisti. Attende ergo Deum dicentem: Facite vobis sacculos, non computrescibiles, et thesauros non deficientes in coelo, quo fur non accedit. Et inhabita in saeculum saeculi. Quasi dicat: si declinaveris a malo, et facies bonum, tunc inhabitaveris supernam haereditatem in saeculum saeculi, id est in aeternum. Quia Dominus amat judicium. Ideo dico sine murmuratione esse faciendum, quia Dominus amat judicium facere, id est, diligens examinator erit, quod (0678A)notatur per amat, inter illos qui murmurant in faciendo bonum, et qui non murmurant, et in illo judicio sanctos suos, scilicet facientes bonum ex corde, et non cum murmure, non derelinquet, quia in aeternum conservabuntur. Potest taliter quoque iste versus continuari, Ideo dico declina a malo, et fac bonum: quia Dominus amat tale judicium, id est, hujusmodi discretionem, scilicet ut quisque declinet a malo, et faciat bonum, et sanctos suos sic discernentes non derelinquet in aeternum. Tertio quoque modo continuatur ita: Declina a malo, et fac bonum: sed haec faciendo patieris multa adversa. Tu autem noli curare, noli dolere, quia Dominus amat tale judicium fieri in suis: quia flagellat taliter omnem filium quem recipit, qui nec proprio suo Filio in quo nihil invenit, pepercit. Et licet videatur derelinquere sanctos suos, per hoc non eos derelinquit, sed in aeternum conservabuntur, injusti vero non conservabuntur, quia aeternaliter punientur; et hoc ideo, quia (0678B)semen impiorum peribit, id est, quia opera ipsorum injustorum peribunt, non quantum ad vindicationem, sed quantum ad bonam remunerationem. Justi autem non punientur, sed conservabuntur, ut supra dictum est, per hoc scilicet quia haereditabunt, id est haereditatem recipient terram, vel coelestem Jerusalem, vel carnem suam clarificatam. Et ne pandat sinus cupiditatis avaro, qui statim putaret hic promitti terrenam haereditatem, et sic tenderet ad justitiam, exponit quam terram acceperit. Quasi dicat: Ita dico haereditabunt terram, quod non ad horam, sicut aliquam possessionem terrenam, sed inhabitabunt in saeculum saeculi, id est, aeternaliter in ea. Et ita ut sint super eam, id est possessores sint ejus terrae. Et hoc quantum ad coelestem illam patriam: quantum vero ad carnem, sic dicens: Ita inhabitabunt ut sint super eam, id est, ut spiritus semper sit ibi carne superior. Hic enim licet spiritus naturaliter carne superior sit, saepe tamen subest carni, scilicet cum decipitur carnali delectatione. (0678C)Os justi meditabitur sapientiam. Merito justi haereditabunt terram, quia semper et meditantur sapientiam, et loquuntur eam, et in corde retinent legem Dei. Quod sic dicit: Os justi meditabitur sapientiam, id est assidue loquitur sibi ipsi illud quod pertinet ad sapientiam, id est ad bonam vitam, quae est litigium habere cum vitiis, pacem cum moribus optimis. Et lingua etiam ejus, id est justi, loquetur aliis omne judicium, id est omne quod vere sit judicandum et tenendum. Et hic talis non est de illis unde dictum est: Populus hic labiis me honorat, quia lex Dei non tantum est in ore ipsius, sed in corde, ut ista: Quod tibi non fieri vis, alii ne feceris. Et quia talis est, ideo gressus ejus, id est affectiones ejus non superabuntur, quia nec etiam cogitatione peccabit. Considerat peccator justum. Quasi dicat: Ergo maneat justus securus inter impios et inter injustos. Quid enim oberit ei impius? Nihil utique. Considerat (0678D)quidem peccator justum, Dominus autem non derelinquit eum. Potest et aliter hic versus continuari, ut sicut quod praecessit, fuit causa ad justos; ita et istud causa sit ad injustos. Quasi dicat. Merito injusti punientur, quia peccator considerat justum insidiando ei; et hoc ideo quia quaerit mortificare, id est penitus devorare eum, nunc fraudulenter, nunc violenter. Sed quae cura? Nulla, inquam, quia Dominus non derelinquet eum, justum scilicet, etsi traditum exterius in manus peccatoris. Nam etsi in carne justi dominetur inimicus, juxta illud beati Job: Terra tradita est in manus peccatorum, tamen spiritus ejus salvabitur, non derelinquet, inquam, Dominus justum, nec damnabit eum, imo exaltabit eum cum in futuro judicabitur, id est judicium damnationis fiet de impio illi, id est ad honorem justi. E contrario non damnabit Dominus justum, etiam tunc cum judicabitur in praesenti illi, scilicet impio de pio, et cum luet pro voluntate impii pius. Nam et si tunc videatur (0679A)damnatus pius, non tamen vere est damnatus, quia si accipit ab inferiore judice sententiam, accipiet a superiori coronam. Ideo noli aemulari in malignantibus, sed potius exspecta Dominum, et custodi vias ejus. Potest sic quoque continuatio fieri: Dixi, Dominus non derelinquet justum, sed salvabit eum. Hanc autem salvationem tu quilibet in praesenti ne appetas, quoniam adhuc tempus est laboris, nondum mercedis: et ideo patienter exspecta Dominum tandem exhibitorem, quem jam tenes debitorem. Et ne exspectes manibus dissolutis et genibus debilitatis, sed custodivi viam ejus, id est opera vel praecepta ejus: et sic ipse veniens exaltabit te non aliqua temporali dignitate, sed ita ut tu capias terram viventium haereditati, id est ad haereditatem aeternam, et hanc terram videbis tu, tunc cum perierint peccatores. Nam illis longe positis ad sinistram, eris tu cum caeteris justis ad dexteram quibus dicetur: Venite, benedicti Patris mei; illis autem: (0679B)Ite, maledicti, etc. Vidi impium. Vere peccatores peribunt, quia ego jam praevidi interitum eorum. Nam quasi dicat: Introivi jam mente in sanctuarium Dei, et consideravi eorum novissima. Quod sic est in libro: Vidi, id est, consideravi impium in hoc mundo, et super multos exaltatum et etiam elevatum sicut cedros Libani, id est ad modum sublimiorum in omni gloria saeculari, qui significantur per cedros Libani. Et hoc viso transivi haec temporalia mente, ut viderem ejus novissima. Et ecce non erat impius, non quod prorsus non esset, sed quia erat quasi non erat. Et ideo dico non erat, quia locum nullum habebat. Nam ego quaesivi eum, et non est inventus locus ejus, id est usus aliquis ejus. Ergo noli aemulari, sed custodi innocentiam. Vel ita potest simpliciter continuari: Quia impius in futuro non habebit locum, ergo, ut locum habeas, custodi innocentiam, id est ne rapias, ne injuste agas ut acquiras pecuniam, ut amittas innocentiam; imo perdas pecuniam, ut acquiras innocentiam. (0679C)Et vide aequitatem, id est illud quod videre de te aequum est, id est intellige te quidquid pateris juste pati; vel vide aequitatem, scilicet intellige nunc laborandum in vinea, ut merces accipiatur in vespera. Non enim coronabitur, nisi qui legitime certaverit. Et debes custodire et videre, quia homini pacifico, id est non murmuranti, sed custodienti innocentiam et videnti aequitatem, sunt reliquiae, id est futura et posteriora. Et si videntur arida esse priora, pinguia erunt ei posteriora. Injusti autem. Vere nullus locus erit impio, quia injusti disperibunt, id est valde peribunt. Simul, id est et in corpore et in anima. Et ideo peribunt, quia reliquiae impiorum, id est posteriora ipsorum injustorum, non dico non erunt, sed interibunt, id est erunt quasi non sint; quia quantumcunque sint pinguia eorum priora, valde tamen arida erunt eorum posteriora. Salus autem justorum. Injusti quidem peribunt, (0679D)justi autem non peribunt, quia salus continua erit justis a Domino. Quod a partibus sic probat, quia et tempore tribulationis, id est praesenti vita, quae plena est angustiis et tribulationibus, erit Dominus protector eorum, id est justorum, quia erit eis clypeus contra ignea tela nequissimi. Et adjuvabit eos in perficiendo bonorum; et liberabit eos ab impedimento, ne deficiant, et ita liberabit, quod eruet eos a peccatoribus penitus, id est ab omni perplexitate et conformatione peccatorum, et sic tandem salvabit eos vera et aeterna salvatione; et hoc ideo quia speraverunt in eo, id est, quia ipsi non murmuraverunt de felicitate malorum, et maluerunt apud Dominum esse in spe quam cum eis in re. IN PSALMUM XXXVII. Psalmus David, in rememoratione die Sabbati.. ARGUMENTUM. Ezechias aegrotans Domino supplicat. Aliter confessio patientiae, et virtus ad salutem. EXPLANATIO. Dicendo in commemorationem, hoc nobis titulus iste pronuntiat, ut quia peccatum omnimodis effugere non valemus, certe ut ab ejus frequentia temperemus, semper hoc ante oculos mentis habeamus, ut alibi dicit: Et delictum meum coram me est semper. Quod autem de Sabbato exponitur, quia poenitens quilibet inter suorum vulnera peccatorum aeternae semper quietis debet habere memoriam. Quidam hunc psalmum ad beati Job historiam aptant, sed Hieronymo videtur illum ex poenitentis alicujus, vel mystice ex Domini Salvatoris persona passionis tempore cantatum. Psalmus iste poenitentis quadrifaria distinctione dividitur. In prima, misericordiam movet benigni Judicis vita poenalis. In secunda, suum et corpus verbere sulcatum et animam dicit amicorum exprobratione sauciatam. In tertia, medicina salutaris adjungitur, cum totam inter adversa spem Domino se commisisse testatur, paratumque se ad flagella et plus mereri quam patitur astruit. In quarta, (0680B)periculis omnibus exemptus salutis suae Deum profitetur auctorem. COMMENTARIUS. Domine, ne in furore tuo. Titulus talis est: Psalmus ipsi David in recordatione Sabbati. Sabbatum est requies, et accipitur ideo pro requie, quia Sabbatum dicitur quando nos a labore corporali cessamus. Significat autem haec nostra requies illam veram requiem quam nos in primo Adam habuimus, et per ipsum amisimus, et quam per secundum Adam, id est, Christum, recepimus, si nondum re, saltem spe. Spe enim salvi facti sumus, exspectantes redemptionem corporis nostri. Hujus itaque Sabbati, id est, requietis, recordatur quidam dolens et lugens in hoc psalmo, quem titulus vocat non simpliciter David, sed ipsum David. Quod ideo est, quia nusquam legimus beatum David prophetam recordatum fuisse Sabbati secundum observationem Judaeorum, qui Sabbatum observabant, quia non recordandum, sed (0680C)observandum erat, quod inter septem dies necessario veniebat. Nemo enim recordatur, nisi quod in absentia est. Quid ergo sibi vult haec recordatio Sabbati, quae cum tanto dolore, cum tanto moerore, cum tanto gemitu, cum tanto fletu fit? Aut quid prodest? Multum, inquam, quia felix est, quisquis sic miser est. Unde et Dominus in Evangelio quosdam gementes et flentes beatos vocat. Accipiamus ergo et hic talem Sabbatum recordantem, nescio quem lugentem, et utinam nos simus! Est enim hic quidam dolens, lugens, Sabbatum recordans. Sabbatum namque est requies. Et sine dubio in quadam inquietudine erat, qui Sabbatum sic recordatur. Ipse itaque inquietudinem quam patiebatur narrat, et Deo commendat timens nescio quid gravius quam illud erat in quo erat. Quod enim in malo sit aperte dicit, nec opus est interprete, aut suspicione, aut conjectura. In quo autem malo sit, ex verbis ejus non dubitatur; nec opus est ut inquiramus, sed ut (0680D)quod dicit intelligamus. Et vere nisi gravius malum illo in quo erat timeret, nequaquam sic inciperet: Domine, ne in furore, etc. Sciendum est quod quidam in futuro a Domino arguentur, quidam vero in ira corripientur. Illi enim in furore arguentur, qui vel Christum fundamentum non habuerunt, de quo Apostolus: Fundamentum aliud nemo potest ponere quam quod positum est, id est, Christus. Vel si habuerunt, nihil boni superaedificaverunt. Arguere namque, est aliquem accusando convincere. Et isti quasi arguentur, cum eis a Domino exprobrabitur: Esurivi, et non dedistis mihi manducare, et caetera talia. Accusationem autem solet sequi damnatio. Similiter et istos tali accusatione convictos damnabit furor, id est, terribilis et districta divina sententia, cum eis dicetur: Ite, maledicti, etc. Haec graviora timens iste qui loquitur hic in hoc psalmo, excepta praesenti vita, cujus deflet innumera mala, sic gemit et orat. Quasi dicat: Futurum, Domine, (0681A)est ut quosdam in furore tuo arguas. Et ideo quaeso ne arguas me in furore tuo, id est, ne patiaris me esse in numero illorum qui arguentur in furore tuo, ut supra dictum est. Futurum quoque est ut quidam corripiantur in ira tua, et ideo, Domine, flagella, seca, ure, purgatum me hic redde, ut non corripias me tunc in ira tua. Corripiuntur in ira Dei, qui Christum fundamentum habent, sed non tantum aurum, argentum, lapides pretiosos superaedificant, sed etiam intermiscent ligna, fenum, stipulas, id est, committunt quaedam venialia peccata graviora et leviora. Et ideo necesse est ut hi tales in ira corripiantur, id est, in purgatorio igne nunc interim ante diem judicii ponantur, ut quae in eis immunda sunt, per illum exurantur, et sic tandem idonei esse cum his qui in dextra coronandi sunt inveniantur. Nec immerito tantum timet iste hanc correctionem, quia attendit eam esse graviorem quam quidquid unquam passi sunt latrones, vel sancti martyres, vel (0681B)quidquid gravius homo possit excogitare. Si vero illi quos supra diximus, tantum aurum, argentum, lapides pretiosos, id est, bona opera superaedificarent, tunc neque illum ignem timerent, qui cremabit aeternaliter impios, neque illum qui corripiet pios. Sciendum autem quosdam esse sanctorum (ut testatur Evangelium) qui non veniunt in judicium, sed transeunt de morte ad vitam, quia et si aliquas stipulas, id est, parva peccata superaedificant, adeo tamen levia sunt, quod ignis tribulationis quem patiuntur hic, vel etiam poena mortis penitus ea exurit. Et hi tales quia nihil in eis ignis suum invenit, statim dum a corpore separantur, transeunt ad vitam aeternam, sicut e contra quidam malorum statim aeternas poenas incurrunt. Quoniam sagittae tuae. Ideo, Domine, rogo ne arguas me vel corripias in futuro, quoniam multa et magna sunt quae in praesenti patior. Unde, quaeso, sufficiat tibi de me sumpsisse supplicia. Et incipit enumerare ea satisfaciens Domino, offerens ea quae patitur (0681C)ne graviora patiatur, dicens ita: Quoniam sagittae tuae infixae sunt mihi. Sagittas vocat animadversiones irae Dei, scilicet, omnes poenas et miserias quas patimur interius sive exterius. Quas quidem omnes miserias ex praevaricatione primi parentis Adae contraximus. Inde est quod mortale corpus gerimus plenum tentationibus et sollicitudinibus, obnoxium corporalibus doloribus, nexum indigentibus. Mutabile languidum cum est sanum. Unde enim diceret iste: Non est sanitas in carne mea, nisi quia sanitas, quae dicitur hujus vitae sanitas, bene intelligentibus, et Sabbatum recordantibus, non esset vera sanitas, imo magna infirmitas. Si enim sanitas esset, non tam facile corrumperetur naturali morbo, fame, scilicet, siti, et caeteris hujusmodi. Quae ideo naturalia dicuntur, quia quod in Adam peccati poena, in nobis est natura. Unde Apostolus: Fuistis enim aliquando natura filii irae. Nunc ad litteram redeamus. Sagittae tuae, inquam, non una, sed multae mihi infixae (0681D)sunt, et in his sagittis confirmasti super me manum tuam, id est, firmam et assiduam potentiam super me exhibuisti, quia sine intermissione poenam ex peccato perfero et pertuli. Dicitur autem hoc ad similitudinem alicujus verberantis magistri, qui quasi manum super illum confirmat, quem tenet sub assidua virga. Non est sanitas in carne mea. Vere sagittas infixisti mihi, quia interius et exterius. Nam non est vera sanitas in carne mea, ut supra dictum est, quod procedit a facie, id est, a praesentia irae tuae, quia per hoc repraesentatur ira tua, quam in transgressore legis Adam habuisti. Et non est etiam pax ossibus meis, id est, non est constantia in virtutibus, quae sunt ossa, id est, firmamenta animae meae. Quod item est a facie, id est, a praesentia peccatorum meorum, quia per hoc etiam repraesentatur peccatum inobedientiae, quod Adam principaliter, et in ipso omnis posteritas perpetravit. Dicitur autem pluraliter praecepta hoc unum peccatum, (0682A)quia multorum criminum ipsum Adam fecit reum. Sciendum autem quod vox capitis est in psalmo, nunc pro se, nunc pro membris loquentis. Et licet hic non sit distinctio personarum, est tamen discretio dignitatum. Hic enim est caput quod salvat, corpus quod salvatur, caput exhibens misericordiam, corpus quasi deflens miseriam; caput ad purgandum, corpus ad confitendum. Quomodo ergo ille, in quo peccatum non fuit, dicit a facie peccatorum meorum, nisi quia in persona membrorum ista, sicut et caetera praedicta, loquitur? Nec mirum, si illorum est vox una, quorum est caro una. Unde Apostolus: Erunt duo in carne una. Sacramentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo et in Ecclesia. Quapropter ex nimia affinitate caput non separat hic corpus a se faciendo peccata membrorum esse sua, quorum ipse etiam particeps fuit, quantum ad poenam. Quod ideo facit, ut corpus non separet a se caput passione, imo faciat esse suam passionem ejus passionem. (0682B)Quoniam iniquitates meae. Merito dixi Peccatorum meorum, quoniam ego sum in culpa, non tu, Domine, non factum, non aliud, quia iniquitates meae, id est, inobedientia et praevaricationes meae, quas scilicet in Adam commisi, supergressae sunt caput meum, id est, praevaluerunt capiti meo, et ipsum involverunt. Ego enim caput meum contra te erexi, iniquitas autem illud dejecit. Unde alibi dictum est: Convertetur dolor ejus in caput ejus, et in verticem ipsius iniquitas ejus descendet. Et accipitur hic caput pro digniori parte, pro anima scilicet, quae vere per inobedientiam depressa fuit, quia cognitionem veri luminis amisit. Iniquitates, inquam, supergressae sunt, et sunt gravatae super me, id est ita oppresserunt ipsam mentem meam, sicut onus grave opprimit aliquem, quia sicut ille se erigere non potest, ita nec mens mea ad purum contuitum veritatis erigere se valet. Quae omnia ad membra referuntur, sicut et (0682C)quae sequuntur. Putruerunt et corruptae sunt cicatrices meae. Gravatae sunt, inquam, iniquitates super me, et supergressae sunt iniquitates caput; et ideo cicatrices meae etiam sunt corruptae, et adeo corruptae, quod etiam putruerunt, id est, putridae factae sunt. Vel putruerunt, id est, fetorem emiserunt, juxta aliam translationem. Cicatrices namque fiunt ex sanatis vulneribus, et in nobis vulnera fuerunt ex praevaricatione Adae, et ex nostris actualibus. Quae vulnera sanata sunt, et velut cicatrices fecerunt per fidem et gratiam baptismi, sed ex infirmitate nostra fit hoc quod nullus est ita perfectus, quin aliquando per aliud actuale labatur in peccatum. Et ideo cicatrices quae prius sanae erant, corrumpuntur et fetent, vel putrescunt, quia et si valde levia sunt quae perfecti viri committunt, qui recordantur delectabilem odorem Sabbati, eis tamen fetida et abominabilia videntur. Nullus enim intelligit quam sit delectabilis odor Sabbati, nisi cui abominabilis est fetor peccati. Corruptae sunt, inquam, (0682D)cicatrices, et hoc est a facie, id est, a praesentia insipientiae meae, quia per hoc repraesentatur insipientia mea. Tu enim me sapientem esse voluisti, et veram sapientiam me docuisti, dicens: De omni ligno paradisi comedas, de fructu autem scientiae boni et mali ne comedas. Ego vero me insipientem feci, quia magis serpenti quam tibi consensi. Miser factus sum. Quasi dicat: Quia cicatrices etiam corruptae sunt, ideo factus sum miser, id est, plenus multis miseriis. Et qui erexi me per superbiam, sum incurvatus, id est, humiliatus per vindictam, et hoc usque in finem curvationis, id est, omnimoda curvatione. Vel ita sum curvatus, quod curvatio mea durabit usque in finem, id est, donec perveniatur ad Sabbatum. Unde, scilicet, miser factus sum et curvatus, tota die, id est, assidue ingrediebar et egrediebar, id est, conversabor in hac praesenti vita, quae est ingressus ad futuram; contristatus, id est, simul (0683A)interius et exterius tristatus, sabbatum quidem recordando, et nondum obtinendo. Quoniam lumbi mei, etc. Merito non modo tristis, sed etiam contristatus sum, quia non est mihi bonum interius, vel exterius. Nam lumbi mei impleti sunt illusionibus, id est, anima mea repleta est vanitatibus. Lumbi enim pro delectationibus accipiuntur. Delectationes vero interiores sunt. Et ideo per lumbos anima, quae interior est, designatur. Illusiones vero vocat vanitates illas et phantasmata, quae nobis et in cogitando et in orando assidue intercurrunt. Lumbi, inquam, illusionibus pleni sunt, et vera sanitas non est in carne mea, ut supra dictum est. Et est dicere: Non mirum si iste contristatus, quia ex nulla parte est ei laetitia. Nam cum totus homo sit tantum caro et anima, in ejus anima est vanitas, et in carne infirmitas. Et ideo merito contristatus ingreditur, quousque anima exuat vanitatem, et caro induat sanitatem. Anima vero non exuet vanitatem, quousque (0683B)tandem apprehendat veritatem; neque caro induet sanitatem, quousque exuat infirmitatem. Quod tunc denique erit, quando hoc mortale induet immortalitatem, et corruptibile incorruptionem. Afflictus sum et humiliatus. Repetit quod supra dixit, scilicet, quod miser factus sum, sicut tanquam per causas appositas certificatum. Quasi dicat: Quia in anima mea est vanitas, et in carne infirmitas, ideo sum afflictus, id est, miseriis plenus: Et nimis humiliatus, quia non ad horam, sed usque ad finem sum humiliatus, ut supra dictum est. Hanc autem nimiam humiliationem nemo intelligit, nisi qui Sabbati immensam celsitudinem attendit. Afflictus sum, inquam, et nimis humiliatus, unde rugiebam semper, id est, rugitum validissimae intentionis emittebam ad Dominum, procedentem a gemitu cordis mei. Gemitus enim alius carnis, alius cordis. Gemitus carnis est, qui temporalibus rebus fit. Et hic hominibus, quia exteriorem innotescit. Gemitus vero cordis est ille, quo sancti viri interius interpellant, et hic hominibus (0683C)est occultus; soli vero Deo cui omnis intentio animae patet, et omne cor loquitur, est manifestus. Et quia soli Deo cognitus, ideo subdit: Domine, omne desiderium meum, id est, quid desiderem taliter ingemiscendo, est ante te, non ante homines qui cor non vident. Et ideo tu cognoscis desiderium, quia gemitus meus, qui hominibus est occultus, a te non est absconditus, imo tibi est manifestus. Desiderium est nostrum, oratio nostra. Et si continuum desiderium continua est oratio, si non intermittis desiderare, non intermittis orare; continuum enim desiderium est vox continua. Tacebis si amare destiteris. Unde Dominus de quibusdam tacentibus dicit: Quia superabundabit iniquitas, refrigescet charitas. Frigus enim charitatis est silentium cordis, flagrantia charitatis est clamor cordis. Si semper manet charitas, semper clamas; si semper clamas, semper desideras; si semper desideras, Sabbatum recordaris; et si Sabbatum recordaris, gemitus tuus a Domino non est absconditus. (0683D)Cor meum conturbatum est. Quasi aliquis quaereret: Unde hic gemitus ducit? inde, scilicet, quia cor meum conturbatum est, id est, totum turbatum. Quam multa et quam parva sunt quae turbant cor humanum. Frendet enim leo, incurrit latro, tremit terra, fit cordis conturbatio, quia undique incutitur sollicitudo; et hoc ideo, quia virtus, id est, constantia quam in primo parente habuimus, dum in plenitudine virtutum mansit, derelinquit nos eodem praevaricante. Si enim virtus nos non dereliquisset, quidquid insolitum contingeret, cor nostrum non timeret. Unde re te hic dicitur: Cor meum conturbatum est, quia virtus mea derelinquit me. Et quia lumen oculorum meorum, interiorum scilicet, non est mecum, et ideo dico non est mecum, quia ipsum, id est, verum et dignum lumen, non est mecum. Lumen namque nostrum ipse est Deus, et Dei sapientia ad quam Adam dum in obedientia mansit, gaudere solebat, offendendo vero (0684A)in umbram recessit, et inter ligna paradisi latuit, quia lucem ad quam prius gaudebat non habuit. Iste autem pro quo caput agit, jam redemptus et confitens, et in corpore Christi positus dicit, quia lumen non est secum, habet tamen lumen fidei, juxta illud Charissimi, filii Dei sumus. Illud vero lumen de quo subsequenter dicitur: Sed nondum apparet quod erimus, cum autem apparuerit, similes ei erimus, quia videbimus eum sicuti est; illud, inquam, lumen nondum habet, quia est hic vox peregrinantium, nondum in patria constitutorum; dum enim in corpore sumus, peregrinamur a Domino, et tandiu illud verum lumen non habemus; tandem vero si Christum hic diligimus, illud vere habebimus. Ipse enim dicit: Si quis diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei me ipsum. Amici mei, et proximi mei. Huc usque caput pro membris locutum est, nunc vero loquitur pro se. Et quae hactenus dixit, patitur quisque a se ipso per (0684B)poenam peccati; quae vero sequuntur, patitur ab his inter quos conversatur. Et sicut caput non se divisit a membris in his quae apud se patiuntur, ita nec membra se separent a capite in his quae exterius a persecutoribus patitur; sed sicut ipse fecit peccata nostra esse sua, ita et nos passionem ejus faciamus esse nostram. Continuatur autem sic. Dixi quia lumen interiorum oculorum non est mecum in meis. Et pro hoc lumine restituendo factus sum obediens Patri usque ad mortem. In qua obedientia amici mei non veri, sed qui simulant se prius amicos, dicentes: Magister bone, scimus quia a Deo venisti. Et proximi mei, Judaei scilicet, de quorum renibus exivi. Quid isti fecerunt? Amici quidem steterunt adversum me in damnatione, proximi vero appropinquaverunt quidem corpore, cum longe essent mente. Satis enim appropinquaverunt, cum eum in crucem sustulerunt. Et non solum amici et proximi contra me steterunt, sed etiam qui prius erant juxta me, id est, quos ego prius docebam, et circa me habebam, apostoli scilicet, de (0684C)longe steterunt, quia, relicto eo, fugerunt. Et inter haec faciebant vim mihi, non quantum ad veritatem, sed quantum ad eorum opinionem, dum me caperent et ligarent, illi qui quaerebant animam meam. Alibi Dominus redarguit non quaerentes animam suam, cum dicit: Non est qui requirat animam meam, hic vero quaerentes redarguit, quod nemo repugnans intelligat. Illic enim redarguit non quaerentes ad imitationem, hic vero quaerentes ad damnationem. Et qui inquirebant mala. Faciebant, inquam, vim mihi, et ut opportune facerent illi qui mihi, id est, ad damnationem meam, mala quae objicerent, inquirebant, quia non ea inveniebant; locuti sunt plures mortem cum tentantes ei dicerent: Scimus quia a Deo venisti, magister, et in ipsa etiam morte cum milites ut ejus resurrectionem dissimularent, corrumperent. Ego autem. Ipsi, inquam, locuti sunt contra me vanitatem, ego autem tanquam surdus existens, non (0684D)audiebam, non quod vere non audiret, sed quia nihil eis respondebat, quasi non audiret. Et eram sicut mutus qui non est aperiens os suum, nihil e contra loquendo. Unde dictum est: Sicut ovis ad occisionem ductus, etc. Et factus sum sicut homo. Istud repetitum est propter illud quod addit, scilicet, et factus sum quasi ille qui non est habens in ore suo redargutiones, non quia multa haberet quae contradiceret, et in quo eos redargueret, qui tam acriter et toties eos prius redarguerat, sed ideo noluit contradicere, noluit redarguere, quia venerat cum magna humilitate judicandus, qui venturus erat cum magna majestate judicaturus. Et quasi aliquis dicat: Quare non contradicebat, quare non redarguebat? subdit causam, quasi dicat: Ideo redarguere nolui, quia, o Domine, speravi, id est, omnem spem meam in te conjeci, eligendo te solum ultorem et remuneratorem, juxta illud: Mihi vindictam et ego retribuam, dicit Dominus, (0685A)Et quia in te speravi, ideo tu, Domine Deus meus, voluntate, qui omnium es potestate, exaudies me inimicos excaecando, et me resuscitando. Hic caput tuum, Christiane, te monet et instruit te, quod si quando ingruerit tribulatio, et quaeras defensionem, et nullus accipiat, ne perturberis, neve causam tuam perdideris, sed serves intus patientiam, ubi nullus opprimit causam tuam, quia et si apud homines falsum testimonium praevalet adversum te, apud Deum non valet, ubi causa tua agenda est. Et ideo puram conserves conscientiam, ut digne possis dicere: Quoniam speravi in te, Domine. Ne timeas falsos testes, ne refellas pravos accusatores. Quia dixi. Ideo, Domine, exaudies me, quia ego proposui semper, et patientiam habere, et patientiam docere. Namque dixi, id est, statui in corde meo me servaturum patientiam, et ita meo exemplo meos confirmaturum in patientia, ne inimici mei, id est, meorum, quando, pro aliquando, gaudebant, id (0685B)est, gaudere possint de impatientia eorum, facti supergaudeant mihi inimici, id est, facti superiores meis propter occasionem oblatam eos vituperandi. Et ne aliquando locuti magna super me, id est, super meos, dum commoti fuerint per impatientiam pedes mei, id est, affectiones meorum, sicut olim magna locuti sunt, dum commoverentur pedes ipsi meorum, ut tunc quando Petrus ad vocem ancillae negavit, et prius multoties magna locuti sunt. Ecce hic rursus redit caput ad infirmitatem temporis, et respicit ad pedes suos cum dicit: Ne supergaudeant mihi, etc. Aliquando enim, ut est vita nostra, pedes nostri moventur, et in aliquod peccatum illabimur, et inde malignae linguae contra nos insurgunt atque gaudent inde insultare. Unde si boni essent, deberent potius condolere; sed sunt de illis de quibus dictum est: Qui tribulant, etc. Quoniam ego in flagella paratus sum. Dico ne supergaudeant, et ne locuti sint magna; et vere non supergaudebunt, neque magna loquentur, quoniam (0685C)ego et in me et in meis paratus sum in flagella, id est, ego et mei nati sumus ad sustinenda flagella. Oportet enim ut hic flagellentur, quibus sempiterna vita paratur, quia vera est sententia illa divinae sententiae in Salomone: Fili, ne despicias disciplinam Domini, neque fatigeris cum ab ipso argueris. Quem enim diligit Dominus corripit. Flagellat omnem filium quem recipit. Et ideo non supergaudeant, neque magna loquantur; si filius flagellatur, patrimonium ei paratur. Et in tantum quisque filius est hic flagellandus, quod etiam proprio Filio suo non pepercit, in quo nullam flagelli causam invenit; paratus sum, inquam, in flagella, in me et in meis. Et etiam dolor meus, id est, meorum, semper est in conspectu meo, id est, in corde meorum, ubi ipsi veritatem conspiciunt, dolor, scilicet, non de medicina, sed de vulnere, id est, non de flagello, sed de causa flagelli, scilicet, de peccato, quia omne flagellum medicina est ad peccatum. Homines namque dolent de flagello, non (0685D)de causa flagelli; iste vero qui hic loquitur, et pro quibus loquitur, non sunt tales, quod subsequenter ostendit subdens: Quoniam iniquitatem meam. Quasi aliquis quaereret: Unde tibi dolor? Non de flagello, sed de vulnere, id est, de iniquitate. Quod per hunc affectum apparet, quoniam ego annuntiabo iniquitatem esse meam, id est, mei annuntiabunt iniquitatem esse suam, confitendo peccatum. Et non solum annuntiabo confitendo, sed etiam sollicitus ero in meis, pro peccato digne poenitendo, quia cogitabo pro peccato meo, id est, faciam quaecunque facienda sunt ad abolendum peccatum. Hic docet ut nullus sit securus peccata tantum confitendo, nisi etiam digne poenitendo. Haec autem facienda sunt pro peccato. Fluant lacrymae, fiant litaniae, impleatur manus indigentis. Gaudeat ille de tuo dato, ut tu gaudeas de Dei dono. Inimici autem mei vivunt. Ego quidem et mei pro (0686A)peccato cogitabimus, inimici autem mei, et meorum, pro peccato nec cogitant, nec cogitabunt, quia vivunt, id est, florent et gaudent in terrenis, in quibus veram sibi vitam reputant; et quia sic florent, ideo confirmati et corroborati sunt super me et meos opprimendos. Et multiplicati sunt mala multiplicatione, scilicet, non sicut stellae coeli, quod pertinet tantum ad bonos, qui perficiunt in claritate, sed sunt multiplicati sicut arena maris, scilicet, ut sint steriles et infructuosi sicut arena maris. Illi qui oderunt me et meos inique, id est, qui iniquum odium habuerunt contra me et contra meos. Iniquum autem odium est velle mala volenti sibi bona. Est enim ingratus, qui non reddit bonum pro bono. Non bonus vero est, qui malum reddit pro malo. Iniquus autem est, qui malum pro bono. Qui retribuebant mala. Exponit iniquum odium. Quasi dicat: Hoc modo inique oderunt me, quia retribuebant mihi et meis mala pro bonis, detrahentes (0686B)nobis quasi pennas quibus in altum ferebamur: mihi quidem unitatem divinitatis cum dicerent: Non est hic homo a Deo, et similia; meis vero virtutes, vocantes eos maleficos et magos. Et hoc ideo tantum, quoniam sequebar in me et in meis, id est, insistebam bonitatem, id est, veram obedientiam, ut nec voluntate a Domino apostatarem, per quod me suis operibus contrarium reputabant. Non derelinquas me. Inimici quidem oderunt me et meos, tu autem, Domine Deus meus, et meorum voluntate non derelinquas me caput, id est, non des sanctum tuum videre corruptionem. Nec discedas a me, id est, a meis, patiendo eos devocari, sed potius intende in adjutorium meum et meorum, scilicet, ut me resuscites, et ipsos perducas ad Sabbatum; tu, dico, Domine, qui es Deus auctor salutis meae et meorum. IN PSALMUM XXXVIII. In finem pro Idithun, canticum David. ARGUMENTUM. Angentibus sub Saule moeroribus, hunc psalmum cecinit, qui plus exhortationis pro audientium profectu, quam pro se deprecationis haberet. Aliter, propheta increpat eos qui divitias habent, et nesciunt cui dimittant eas. EXPLANATIO. Nomen Idithun significat, quod canticum hoc chorus ipsius caneret; et quia Idithun interpretatur transiliens eos, significat eum qui mente terrena transcendit transilitque eos qui inhaerentes humo, et curvati in terra, ea quae ima sunt cogitant, atque in excelso mentis habitans, de vanitate saeculi libero carmine philosophatur; et ne putares hunc quoque, quia pressurarum meminit, esse poenitentiae psalmum, subjunxit canticum David. Cantare enim laetantis est, interdum et dolentis, nunquam vero poenitentis. Notandumque quia psalmi qui canticum in titulo habent, victoriae semper (0686D)gaudium inter adversa decantent. Canticum autem est, quantum ad musicas artes pertinet, cum chorus libertate sua utens, neque in consonum organi ad fructus obsequium hymno canere tantum vocis exsultat. Psalmus vero est, cum, cessante voce humana, pulsus tantum organi auditur concinentis; et ideo mystice psalmus actum operationis, canticum vero laetitiam mentis ostendit. Idithun iste vitiorum transilitor, formam nobis justi hominis praebens. In prima parte psalmi contra insidiantes inimicos se utilissime tacuisse testatur, petens vitae suae finem cognoscere, si forte Incarnationem Domini etiam carnis oculis mereatur intueri. Secundo vanum probat timorem esse mortalium, quoniam sunt omnia in potestate Domini constituta. Tertio rogat ut ei delicta noxia dimittantur, quatenus vita ejus prospero fine claudatur. COMMENTARIUS. Dixi: custodiam vias meas. Titulus est talis: In finem pro Idithun canticum ipsi David. Idithun, ut in (0687A)principio libri dictum est, fuit unus de quatuor praecentoribus, quos David elegit ad praecinendum in reductione arcae Domini. Cujus nomen non ideo in titulo apponitur, ut psalmus iste ab ipso sit compositus, sed quia nominis ejus interpretatio recte convenit huic psalmo. Titulus autem sic exponitur. Haec verba referuntur in finem, id est, in Christum, qui est finis legis omni credenti ad justitiam, attributa ipsi David, id est, cuilibet perfectiori de corpore Christi. Quae verba sunt canticum, id est, pertinent ad laetitiam et ad jucunditatem, quia ille vere laetatur, qui omnia terrena transilivit, et causam tristitiae deposuit. Cujus vox est hic canticum, dico cantatum pro Idithun, id est, ut nos fieremus Idithun. Vel in persona uniuscujusque qui vere est Idithun. Quod beatus Augustinus approbare videtur intentionem hujus psalmi dicens: Cujusdam qui vocatur Idithun voces hic sunt exspectandae et audiendae, docentis et exhortantis nos ut haec ima contemnamus, et omnia terrena gaudia despiciamus. Et si esse unusquisque (0687B)nostrum potuerit Idithun, in eo quod cantat et invenit se et audit se. Audiamus ergo interpretationem hujus nominis, et quaeramus intelligentiam veritatis. Idithun interpretatur transiliens eos. Quos eos? In imis, scilicet, remanentes, et in omnibus his terrenis gaudentes. Si quis igitur transiliens ista cantavit, studeat esse quod cantavit, gaudeat esse quod cantavit. Quosdam enim incurvatos humo, terrae adhaerentes, haec ima cogitantes, et in rebus transitoriis spem sibi ponentes, transilivit iste qui dicitur transiliens eos, haec autem transilitio non pedibus est facienda, non alis, non scalis, sed sola affectione et bona voluntate. His ambulemus, ascendamus, volemus. His transiliamus omnia terrena contemnentes, spirituale gaudium, et sacras delicias in divinis eloquiis, et Scripturis sacris proponentes. Audiamus ergo hic et transiliendo cantantem, et cantando transilientem, et dicentem: Cum consisteret peccator adversum me, dixi: Custodiam vias meas, (0687C)etc. Iste Idithun inter homines conversando, praedicando, hortando, objurgando, dixerat quaedam poenitenda, quae dixisse nollet, et revocare non posset, quia difficile est ut quis non labatur in lingua. Perfectus enim qui non peccat in lingua. Cum autem hoc ei contigisset, proposuit tacere, statuit nihil dicere. Quod verba ejus demonstrant dum dicit: Cum peccator, id est, injustus calumniator, contradictor, scilicet, verborum, et depravator consisteret adversum me, ut quae dicebam contradiceret et perverteret, timens scandalum oriri, dixi, id est, hoc apud me statui: Custodiam vias meas, id est, diligentiam adhibebo operibus meis, ne quid temere agam adeo, ut non delinquam in lingua mea, id est, ut nec etiam peccem in lingua. Posui ori meo custodiam. Proposui, inquam, et perfeci, quia posui quasi custodes ori meo penitus tacendo. Et hoc modo custodiam posui, quia obmutui, id est, contra illum peccatorem quasi mutus (0687D)exstiti; et ideo humiliatus sum, id est, vilis apud illum habitus sum; et in tantum obmutui, quod omnino silui etiam a bonis omnibus quae dicenda essent, et ideo dolor meus quem prius habui in dicendo et tacendo, et cui remedium silentium adhibui, renovatus est. Plus enim coepit dolere se non dixisse ea quae essent dicenda, quam prius doleret se dixisse quae non erant dicenda. Concaluit cor meum. Renovatus est, inquam, dolor, et ita cor meum concaluit intra me, id est, apud me ipsum cor meum factum est fervidum et inquietum. Concaluit, id est, propter duo, hoc est, propter tacere et dicere. Videlicet, quia vidi praevaricantes tabescebam, et tamen non redarguebam eos. Unde timui illam divinam sententiam: Serve nequam, et piger, non dedisti pecuniam meam ad usuram, ut ego veniens utique cum usuris exegissem illam. Et quod sequitur: Avertat Dominus a dispensatoribus suis. Ecce enim ligatis manibus et pedibus in tenebras (0688A)exteriores projicitur servus, non eversor, ad perdendum, sed piger ad erogandum. Quid ergo fiet illis qui per luxuriam consumpserunt, si taliter damnantur qui cum pigritia servaverunt? Multo pejus itaque. Concaluit, inquam, cor meum, et in hac meditatione mea, id est, in hac fluctuatione mea inter sollicitudinem dicendi et tacendi, cum essem positus inter homines qui calumniari parati erant, et qui instrui desiderabant, timens ne spargerem margaritas porcis, anxius ne erogarem cibaria conservis exardescunt, id est, extra illa priora, scilicet, extra illud dicere et illud tacere, coepit vehementer ignis in me accendi, id est, desiderium quoddam ad altiora, scilicet, ut suspirarem ad finem illum, quo adepto nihil restat ultra quaerere, ubi mihi remedium sit de priori sollicitudine. Locutus sum in lingua. Exarsit, inquam, ignis, et in ardore illius ignis locutus sum in lingua mea, id est, in lingua transilientis, scilicet, in intentione cordis (0688B)non auditori quem instruerem, sed a quo instrui vellem, et a quo intus audio, quidquid boni audio. Locutus sum, inquam, hoc: Fac mihi, Domine, notum finem meum, quo tandem perventurus sum, ultra quem nihil petendum est: meum, id est, mihi transilienti congruum, scilicet, finem qui mihi deest, non cursum qui adest. Quem finem currens Apostolus intuebatur, id est, imperfectionem suam confitebatur, aliud in se intuens, aliud alibi quaerens. Ait enim: Nam quia jam acceperim ut perfectus sim fratres, ego me non arbitror apprehendisse. Unum autem, subaudi faciam eorum, quae retro sunt oblitus, in ea quae ante sunt extensus, scilicet, intentionem cordis sequor, ad palmam supernae intentionis, quae est in Christo Jesu Domino nostro, hic enim est finis. Secundum intentionem dixit, non secundum perventionem vel comprehensionem. Curramus ergo, intendamus, invadamus. Hunc finem iste Idithun cum, hic esset, notum sibi fieri rogabat, ut sciret quid sibi deesset, et quibusdam transilientis non remanent (0688C)in via, sed omni intentione raperent ad superna. ( Sic. ) Et numerum dierum meorum. Fac, inquam, finem mihi notum, et etiam numerum dierum meorum, id est, qui secundum primam institutionem mei fuerunt, notifica mihi numerum, inquam, non qui non est, sed illum qui est. Isti enim dies quasi non sunt, quia fere prius abeunt quam veniunt. Et cum veniunt, non consistunt, quia statim transeunt. Illi vero dies, imo ille unus dies, qui est sine fine, qui est sine nocte, non transit, sed semper manet, quia nec praeceditur hesterno, nec impellitur crastino. Hunc autem diem vocat numerum dierum, non quod multi dies sunt, sed quod multorum dierum continet spatium. Notifica, inquam, mihi et finem et numerum dierum meorum, ad hoc, ut sciam quid desit mihi, id est, ut recognoscam imperfectionem meam, et sic melius veram perfectionem attendam. Quasi dicat: Adhuc deest mihi laboranti, et quandiu quod deest non accipio, semper secundum intentionem (0688D)sequor ad palmam supernae vocationis Dei. Est enim quaedam mansio finis currendi, in qua est patria sine peregrinatione, vita sine tentatione. Ibi nondum sum, hoc mihi deest, et ideo magis humilior ex eo quod deest, quam laeter ex eo quod adest. Quicunque enim dum hic se aliquid habere credunt, illi non accipiunt quod deest, quia magnum reputant quod adest, quia quisquis existimat se aliquid esse, cum nihil sit, ipse se seducit. Ecce mensurabiles, etc. Merito dico quid mihi desit. Nam ecce quid mihi deest, quia tu, Domine, dies illos qui deberent esse mei, scilicet, dies immensurabiles, indeficientes posuisti, id est, firmiter fecisti malo merito meo, et justo judicio tuo esse mensurabiles, id est, breves et deficientes. Et substantia mea, et haec mutabilis et variabilis essentia in qua nunc sum, quam ego feci per malum meritum meum, est tanquam nihilum ante te, id est, ad comparationem illius meae substantiae, quae et fuit et facta est laudem (0689A)ante te, quia vere es, et ideo quod ante est, vere est. Verumtamen universa, etc. Sic continuatur, quasi dicat: Ecce ima contempsi, terrena omnia calcavi, mortalia cuncta transilivi, et in supernis animum fixi, et numerum dierum, qui est, notificari mihi desideravi; sed tamen ego qui jam tantum transcendi, dum adhuc mortale corpus gero, et in hac corruptione laboro, et dum mihi incerta sunt quae opto, universae vanitati subjaceo. Quia omnis vivens ut homo adhuc, scilicet, mortalis et passibilis, sive ille sit inhaerens, sive transiliens, et etiam ego ipse Idithun est universa vanitas, id est, pertinet ad omnimodam vanitatem, quia et interius et exterius hinc quod ad interiorem, illinc ad exteriorem, quia dicit Salomon: Vanitas vanitatum, et omnia vanitas. Quae enim abundantia homini ex universo labore suo, quo laborat sub sole? Omnia enim quae sub sole sunt visibilia sunt, et ideo vana sunt. Quae supra solem sunt invisibilia sunt, et ideo vera sunt. Iste autem Idithun adhuc vivens, habet (0689B)quaedam sub sole, quaedam supra solem. Sub sole autem interius et exterius. Exterius quidem dormire, vigilare, juvenescere, senescere, et caetera talia; interius vero irasci, tristari, incertitudinem eorum quae optat, et similia, et secundum hoc pertinet ad omnimodam vanitatem. Supra solem vero habet illud desiderium, de quo superius dictum est, et fidem, spem, charitatem et caeteras virtutes. Et sicut ex illis quae sub sole sunt, habet vanitatem, ita ex istis veritatem, et ideo ingemiscit propter illa, et ardescit in ista. Verumtamen in imagine. Homo, inquam, pertinet ad vanitatem, et tamen homo est in imagine Dei, quia factus est ad imaginem et similitudinem Dei, per rationem scilicet et intellectum, et bonitatem innatam; sed pertransit ipse homo, id est, saepe labitur in se interius et exterius, deformando se ab illa imagine. Et non solum pertransit per se: sed et propter alios, quia conturbatur, id est, sollicitatur causa aliorum in his terrenis, quod est ei ad conturbationem (0689C)et hic et in futuro, et frustra, id est, in vanum et sine causa conturbatur. Audiamus ergo conturbationem vanam, ut eam conculcemus, et transiliamus ubi nulla est conturbatio. Thesaurizat. Vere conturbatus, qui thesaurizat, id est, arat, navigat, de omni negotio acquirit, furatur, depraedatur, ut nummus supra nummum ponatur; et tamen in vanum, quia ignorat cui congregabit ea. Sed fortasse judices quia filiis (hoc quippe vidit etiam ille Idithun), sed in vanitate accepit, quia vox est pietatis, et excusatio iniquitatis. Nunquid enim moriturus morituris, transiturus transituris, imo moriens morientibus, transiens transeuntibus thesaurizatur. Nunquid etiam nondum natis? Unde enim scit eos nascituros vel natos possessuros? Thesaurizate ergo vobis thesauros in coelo. Ponatur, scilicet, in manum pauperis, ut inveniatur in manu divitis; ponatur in manum indigentis, ut inveniatur in manu Omnipotentis. Potest quoque quod hucusque lectum (0689D)est, a Concaluit cor meum, aliter legi, ut sic dicatur: Quia ex nimio silentio dolor renovatus est, ideo cor meum concaluit amore dicendi. Et in illa meditatione mea ignis, id est, fervor dilectionis Dei et proximi ardescit in lingua transilientis, taliter orans: Domine, fac mihi notum finem meum, id est, finem transilientis, scilicet, ut sciam quo fine sit tacendum, et quo fine sit dicendum. Et notifica mihi etiam numerum dierum meorum, non qui non est, sed qui est, ut in dicendo et in tacendo compensationem illorum dierum habeam; et sic neque odio taceam nec temeritate aliquid dicam, et ut sciam quid desit mihi. Istud cum sequenti versu non mutatur. Verumtamen universa vanitas. Substantia mea, inquam, est quasi nihil, quanto magis ergo aliorum; sed miser homo hoc non attendit, quia omnis homo tam inhaerens quam transiliens, id est, ipse Idithun est universa vanitas, id est, studet omnimode vanitati in his terrenis. Et hoc in tantum, quod ipse etiam potest (0690A)dici universa vanitas, verumtamen non deberet. Nam quo minus tolerabilis sit ejus vanitas, ipse miser non diu durat in hac vanitate, sed cito pertransit. Et hoc vide in imagine, quia quam cito imago alicujus corporis per speculum repraesentata perit, tam cito ipse homo pertransit. Et tamen studet ipse infelix homo vanitati, non solum propter se, sed propter alios frustra conturbatur, ut in alia dictum est lectione. Et quae nunc est exspectatio mea. Sic continuatur: Substantia mea quod est tanquam nihilum. Et cum in tanta infirmitate sim positus, nunc, scilicet, cum jam sim aliquantulum transiliens, quae est exspectatio mea? id est, quae debeo exspectare, in quae debeo sperare? Nunquid enim in ea quae sub sole sunt, quae jam despicio, an potius in ea quae supra solem sunt, ad quae intendo? Utique in ea quae supra solem. Quam partem sic approbat sub interrogatione: Nonne Dominus est exspectatio mea? Quasi dicat: Vere solus Dominus est mihi exspectandus, a quo procedunt omnia. Qui fecit haec omnia, et a quo factus sum (0690B)inter omnia haec. Et convertit se familiariter ad ipsum Dominum, quem proposuit exspectandum. Quasi dicat: Merito tu, Domine, es mihi exspectandus, quia substantia mea nunc fragilis, non corruptibilis, tunc primum vere est, quando est apud te, id est, quando facta immortalis, impassibilis, veniet in praesentiam tuam facie ad faciem. Ab omnibus iniquitatibus meis. Quasi dicat: Ut pertineam, Domine, ad illam veram substantiam, erue me, id est, munda me in praesenti ab omnibus iniquitatibus meis. Cur iste transiliens, qui jam tantum transcenderat, aut a quibus iniquitatibus rogat se liberari? Ideo, scilicet, quia si dixerimus quod peccatum non habemus, nos ipsos seducimus. Quod autem dicit omnibus tale est, quasi dicat: Erue me non solum ut revolvar in ea a quibus transilivi, id est, in graviora peccata, sed etiam liberer ab his pro quibus necesse est pedes lavari, id est, a venialibus, pro quibus quotidie oramus dicentes: Dimitte (0690C)nobis debita nostra. Docet nos quoque iste qui, cum tanta transcenderit, adhuc rogat se erui, quia vera perfectio in hac vita non possit haberi, sed haec solum nostra est perfectio, ut si quaedam possimus transilire, intelligamus alia restare ad quae nobis necesse sit properare. Quod utrumque Apostolus ostendit. Postquam enim dicit: Nam quia jam acceperim ut perfectus sim, fratres, ego me non arbitror apprehendisse, in quo ostendit se nondum esse perfectum, mox subdit se esse perfectum, et in quo sit perfectus dicens: Quidquid autem perfecti sumus, hoc sapiamus. Quasi aperte dicat: Haec omnium nostrum, qui perfecti sumus, vera est perfectio, ut sapiamus hoc, id est, ut intelligamus nos nondum veram posse habere perfectionem. Erue me, inquam, et ideo rogo ut eruas me, quia jam satis diu dedisti me opprobrium insipienti, quod est dicere: Jam satis diu voluisti me vivere et praedicare veritatem inter insipientes amantes vanitatem, a quibus non derideri non possumus, (0690D)quia spectaculum facti sumus mundo, hominibus, angelis, angelis et laudantibus et vituperantibus, et hominibus similiter. Obmutui. Exponit quomodo opprobrio fuit. Quasi dicat: Quia cum veritatem praedicarem, contemnebar ab insipientibus, ideo obmutui, id est, contra illos mutus factus; et in tantum, quod non aliquando aperui os meum. Tu autem, Domine, amove a me has plagas tuas, scilicet, opprobrium et caeteras miserias quas patior. Tuas dico, quoniam tu justo judicio tuo fecisti eas. A fortitudine manus tuae. Vere tu eas fecisti, quia ego defeci, id est, in hunc defectum mortalis miseriae cecidi, a fortitudine manus tuae, id est, per irrevincibilem potentiam tuam, sed non injuste, quia in increpationibus hoc factum est, quas ego commerui. Increpatio enim sequitur peccatum. Et quomodo in increpationibus, ostendit, dicens: Quia tu corripuisti per poenam praedictam, scilicet, Morte moriemini. (0691A)Non penitus damnasti hominem primum, et in ipso omnem hominem non ex tua severitate, sed propter ejus iniquitatem, id est, propter ejus inobedientiam et praesumptionem. Quasi dicat: In me cognosco iniquitatem, in te autem aequitatem. Et in tantum corripuisti, quod fecisti non solum carnem, sed etiam ejus animam tabescere, id est, ita tepidam et fragilem esse, sicut aranea tabida et fragilis est, quae etiam leviter tacta dissolvitur. Vel aliter: Aranea inutilem telam texendo in tantum laborat, quod eviscerat sese, et sicca tandem et mortua pendet. Similiter nos ex illo primo defectu hoc malum patimur, quod in his inutilibus rebus mundanis tantum studemus, quod non solum caro, sed etiam anima nostra deficit, et intestina sua, rationem, scilicet, et intellectum, projicit, juxta quod littera sic dicetur: Fecisti animam ejus tabescere, id est, deficere inutili labore, sicut aranea deficit in sua inutili contextione. Verumtamen vane. Juxta priorem sententiam sic (0691B)continuabitur: Fecisti quidem animam ejus tabidam et labilem, sed tamen adhuc omnis homo, id est, quicunque vivens hominum conturbatur, id est, sollicitatur in his terrenis; et hoc vane, sicut supra dictum est. Secundum posteriorem sententiam continuatur hoc ad praecedens, scilicet, ad Corripuisti, eodem modo. Exaudi orationem meam. Quasi dicat: Ut ego. Domine, non conturber, exaudi orationem meam pro perseverantia in bono, et deprecationem meam pro emundatione venialium peccatorum; percipe, dico, lacrymas meas, id est, lacrymosam deprecationem meam auribus, id est, per potentiam exaudiendi, quae in te est. Unde huic tantae transilienti lacrymae? Inde scilicet, quia si dixerimus quod peccatum non habemus, nos ipsos seducimus; et quia qui addit scientiam, addit et dolorem. Et est quasi dicat: Quanto magis quod abest desidero, tanto plus quousque veniat gemo. (0691C)Ne sileas. Sic, Domine, rogo ut exaudias orationem meam, et percipias deprecationem, ut tu prae ira aversus a me ne sileas, imo dicas mihi ita ut sentiam: Ego sum salus tua. Et non debes silere, quoniam ego, quasi dicat: non manentem hic civitatem, sed futuram inquirimus, quia ego sum apud te, jam per spem, nondum tamen naturaliter civis, sed advena, id est, inquilinus civis. Et sum apud te ut peregrinus adhuc, scilicet, in peregrinatione positus, non ut civis domesticus. Plus est peregrinus quam advena. Advena enim dicitur, qui jam cohabitat, sed nondum jus civis habet; peregrinus vero dicitur, qui nondum advenit, sed adhuc peregrinatur. Et sunt multi qui et peregrini sunt, et apud Dominum non sunt. Ut omnes amatores mundi peregrinantur quidem in regione dissimilitudinis ab illa superna patria remoti, et non sunt apud Deum, sed potius apud diabolum Patrem suum. Sum, inquam, apud te advena et peregrinus, et hoc sicut omnes patres, id est, ea (0691D)conditione qua apud te fuerunt spirituales patres mei, patriarchae, scilicet, et prophetae. Quia sicut illi prius fuerunt apud te in spe, et deinde migraverunt ad te, ita ego nunc sum apud te in spe, ubi tandem ero in re. Remitte mihi. Quasi dicat: Sum, inquam, nunc, Domine, apud te in spe, ut autem possim tibi esse in re, remitte mihi, id est, fac mihi nunc interim remissionem et emundationem venialium delictorum, quae necessitate viae committo, ut refrigerer, id est, ut refrigeratam et quietam ab omni tumultu peccati conscientiam habeam; priusquam hinc abeam, id est, antequam moriar. Et ut necesse est, Domine, ut remittas, quia si tu non remiseris, et ego abiero, amplius non ero; non quod omnino non sit, sed quia quisquis a vero esse, id est, a Deo, recedit, ille quasi non est, quia verum esse amittit. IN PSALMUM XXXIX. In finem Psalmus David. ARGUMENTUM. Populus de Babylone reversus Domino gratias agit. Aliter, qui in trigesimo octavo psalmo dixit: Quae est exspectatio mea, nonne Deus? nunc in trigesimo nono dicit: Exspectans exspectavi Dominum, et respexit me. Et qui ibi dixerat: Exaudi orationem meam, hic dicit: Exaudivit orationem meam. Item de patientia Pauli, ubi Christum prior annuntiat. Lege in Actis apostolorum. EXPLANATIO. Saepe tritum est David et finem Christum significare, cujus membra psalmum incipiunt, caput ipse consummat. Prima narratione gratias agit Ecclesia gentium, quia de veternoso mundi moerore liberata ad novi testamenti meruit gaudia pervenire. Secunda ipse Dominus loquitur sanctam Incarnationem et justitiam suae (0692B)praedicationis exponens. Ob hoc Patris auxilium deprecatur, ut pericula possit a Judaeis illata devincere, confundi postulans inimicos, et laetari omnes qui sperant in eum. COMMENTARIUS. Exspectans exspectavi. Titulus est talis: In finem, psalmus David, vero, scilicet, attributus. Est enim vox capitis in hoc psalmo loquentis, nunc pro se, nunc pro membris, et exhortantis nos ut constantes simus in fide et in bonis operibus, et ut promissam haereditatem cum patientia exspectemus, proponendo se nobis exemplum, cum dicit: Exspectans exspectavi Dominum. et ostendendo nullum ad illam beatitudinem per liberum arbitrium, aut per legale sacrificium, sed per solam gratiam posse contingere. In fine quoque orat, ut gratia priori populo de Judaeis promissa, et partim exhibita, eadem conferatur illi alii populo de gentibus, scilicet, et fiat ovile (0692C)unum sicut et pastor est unus. Et est quasi dicat: Adam exspectavit Dominum, sed non exspectans exspectavit, quia tantum ad horam obediens exstitit. Ego vero exspectavi exspectans, id est, cum omni patientia et perseverantia exspectavi, non hominem consolatorem, qui ante in infirmitate sua posset deficere, quam me reficere, sed Dominum consolatorem verum. Et exspectavi non hominem promissorem, qui posset falli et fallere, sed Dominum, qui est fidelis promissor et certus debitor. Sis tu ergo avarus exactor. Et quia taliter exspectavi, ideo Dominus non tantum intendit me, sed etiam mihi intendit, id est, intentum se fecit ut proficeret mihi. Et vere profecit mihi, quia exaudivit preces meas factas pro meis. Quod iste docet effectus, quia eduxit me, id est, meos de lacu miseriae, id est, de profundo iniquitatis, in quo lacu sunt multi qui se ibi esse non sentiunt, quia peccata sua non attendunt, nec clamant ad Dominum. Et ideo non inde eruuntur, de quibus dictum est: Peccator cum ceciderit in profundum iniquita (0692D)is, contemnet. Sunt alii quoque in eodem lacu, qui quia se recognoscunt, et caput sursum erigunt, dicentes: De profundis clamavi ad te, Domine, eripiuntur inde. Et hi sunt pii deprecatores, et lacrymosi clamatores. Eduxit me, inquam, de lacu, et etiam de luto faecis. Lutum admistum faece, et sordidum est et lubricum. Per lutum itaque faecis accipere possumus vel carnales concupiscentias, ut luxuriam, quae et sordidat, et multos subruit. Vel ambitionem, quae primum hominem subvertit, et quae ut cancer in omnes fere subrepit. Vel etiam malos permistos bonis in Ecclesia, sicut in eodem vase purus liquor et faex simul sunt permista, quia mali alios sordidant atque subvertunt sua conformatione Et non solum edaxit, sed etiam pedes meos, id est, illos per quos ingressurus eram ad notitiam gentium, praecones, scilicet, vel pedes meos, id est, affectiones meorum, qui prius circumferebantur a qualibet doctrina; illos postquam sanam et unam doctrinam (0693A)perceperunt, statuit, id est, stabiles et firmos fecit positos supra petram, id est, in firmo et tuto loco, in ecclesiasticis, scilicet, institutis. Vel, supra me petram. Petra enim erat Christus. Stabilivit eos, quia per me constantes eos fecit, et sic direxit gressus meos, id est, opera meorum, vel illos per quos egressurus eram ad notitiam gentium. Et immisit in os meum. Statuit, inquam, pedes meorum, et direxit gressus eorum; et hoc modo immisit in os meum, id est, meorum, scilicet, et in os cordis et in os corporis canticum novum, id est, novam charitatem et humilitatem. Sicut enim vetus canticum est vetus animositas et superbia, ita novum canticum est charitas nova et humilitas nova. Novum canticum dico, quod est carmen, id est, laus Deo; qui cum sit omnium Deus per naturam, noster, id est, meus et meorum est per gratiam. Haec enim sunt propter quae Deus maxime ad nos descendit, scilicet, charitas et humilitas, et ideo per haec maxime (0693B)laudatur. Videbunt multi. Quasi dicat: Quo fructu factum est hoc, quod meos eduxisti de lacu miseriae, et immisisti in os eorum canticum novum? Hoc, scilicet, ut multi videant hoc, et timeant, sicut revera multi videbunt et timebunt. Duo enim ordines sunt in Ecclesia: alii praecedentes, alii subsequentes. Praecedentes exemplo sunt subsequentibus, ut eos imitentur, subsequentes vero imitatores sunt praecedentium. Et ideo dicit: Multi videbunt illos praecedentes, et arctam viam insistentes, et videntes timebunt, propter hoc, scilicet, quia per latam viam incedunt, quae arcta est in fine, et non potius illos imitantur. Et ideo sperabunt, id est, spem suam conjicient imitando illos non in illis, sed in Domino, quem imitabuntur in ipsis. Juxta illud: Imitatores mei estote, charissimi, sicut et ego Christi. Et ideo etiam non in illis sperabunt, sed in Domino, quia omnis virtus et auxilium eorum principaliter erit a Domino, juxta illud: Levavi oculos meos in montes, (0693C)unde veniat auxilium. Auxilium autem, scilicet, principale a Domino. Beatus vir. Merito sperabunt in Deo, quia inde beatitudinem assequentur. Nam omnis vir ille est beatus, cujus spes est nomen Domini sui, id est, qui facit sibi spem hoc nomen quod est Dominus, quod omnis ille facit quisquis se exhibet fidelem Domino servum et spontaneum. Et ita dico eum esse beatum, si non respiciat in vanitates, id est, in haec mundana, quae vana sunt affectando ea. Nemo enim mittens manum in aratrum, et respiciens retro, aptus erit regno Dei. Et quia multi sunt qui parum respiciunt ad vana, scilicet, ad aurum, argentum, et caetera talia, quia non curant ea; sed tamen non vere perseverantes sunt, quia delectantur in jocularibus rebus, sicut in aurigis et funambulis, canibus et avibus; ideo subdit: Et si non respiciat etiam ad insanias falsas, id est, ad jocularia et ludicra, quae quidem insaniae sunt, quia hominem abalienatum reddunt; (0693D)sed tamen quia non penitus mentem auferunt, falsae insaniae dicuntur. Vere autem insania sunt, ira, furor, et similia, quae penitus abalienatum hominem reddunt. Multa fecisti tu, Domine. Dico si non respiciat ad insanias falsas, ad quas non est respiciendum, cum nulla cogat inopia, quia tu, Domine Deus meus, et meorum, per gratiam, fecisti multa mirabilia, id est, spectacula tua, id est, ad te pertinentia, et ideo potius spectandum est ad illa quam ad insanias falsas. Si quem enim delectat videre aurigam, potius delectet eum videre refrenantem luxuriam, vel iram et similia, quia longe dignius agit qui equos luxuriae vel avaritiae raptantes in praecipitium bene refrenat, quam qui gyros in curribus vel equites agitat. Item si quis miratur funambulum, potius miretur Petrum mariambulum. et eum imitetur calcando mare, quod ille calcavit. Mare enim est mundus, ut divina Scriptura testatur, in quo est noxia amaritudo delectationum, (0694A)et fluctus tribulationum, et tempestates tentationum, et homines per detractionem se invicem devorantes, sicut in mari pisces, hoc mare, id est, mundum, debet quisque contemnendo calcare, et super ipsum ambulare: sed tamen non calcabis, non superabundabis, nisi ille jusserit qui prior calcavit. Namque si ille jusserit te ad se venire, non sinet te perire. Tu, inquam, Domine, fecisti mirabilia, et hoc in solis cogitationibus tuis, id est, per te sine consilio vel auxilio alicujus, juxta illud: Quis cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius ejus fuit? et reliqua. Quare, quia per te solum fecisti, non est qui assimilandus sit tibi, nedum praeferendus. Quod tamen illi faciunt, scilicet, alia tibi praeferunt, qui relicta Ecclesia currunt ad joculatoria, maxime vero illi idololatrae, qui creaturam colunt, et Creatorem postponunt. Annuntiavi et locutus sum. Sic continuatur: Exspectans exspectavi Dominum. Et exspectando annuntiavi, (0694B)quod annuntiandum fuit opere; et locutus sum, quod loquendum fuit ore. Potest sic quoque ad proximum continuari: Tu, Domine, fecisti mirabilia, et illa mirabilia annuntiavi ego et mei opere, et locutus sum ego et mei ore. Non solum enim Christus, sed apostoli quoque et sancti praecones, docuerunt verbo et exemplo mundum calcandum, et carnales concupiscentias refrenandas. Et prius fecit Christus, deinde dixit, juxta illud: Primum quidem sermonem feci de omnibus, o Theophile, quae coepit Jesus facere, et dicere, quia tunc demum recta est doctrina, quando doctoris non discrepant facta et dicta. Annuntiavi, inquam, et locutus sum, et me annuntiante et loquente, multiplicati sunt credentes super numerum, id est, plures accesserunt quam pertinerent ad Dominum. Est enim certus numerus fidelium pertinentium ad Jerusalem supernam. Hi vero sunt amatores et observatores praeceptorum Dei, de quibus dictum est: Novit Dominus qui sunt ejus, qui autem parietes Ecclesiae faciunt, et praecepta Dei (0694C)contemnunt, hi quidem ad sacramenta Ecclesiae pertinent tantum per vocationem, sed non sunt de numero illo de quibus dictum est: Multi sunt vocati, etc. Sacrificium et oblationem noluisti. Annuntiavi, inquam, et locutus sum, et necesse fuit ut ego venirem et annuntiarem quia tu, Domine, ad horam tantum legalia sacrificia constituisti, et amplius ea esse noluisti. Potest sic quoque continuari: Tu, Domine, fecisti mirabilia in cogitationibus tuis, et ex illis cogitarunt; est haec una, quia tu noluisti amplius sacrificium esse legale, et oblationem legalem. Cum enim nondum esset tempus illius veri sacrificii, quod norunt fideles, scilicet, antequam verus agnus Christus sese in ara crucis pro nobis immolaret, praesignabatur variis figuris et mysteriis a quibusdam jam per Spiritum sanctum praescientibus illud futurum, et a quibusdam nescientibus. Postquam vero advenit tempus illius veri sacrificii, venerunt (0694D)verba completiva, et ablata sunt verba promissiva. Hoc est, recesserunt signa promittentia, postquam exhibita est veritas promissa, et hoc est quod dicit: Noluisti, postquam sacrificium verum adfuit, sacrificium et oblationem, quae erant signa promissiva. Quid autem voluisti? aures, scilicet, id est, perfectos obeditores esse voluisti, et ideo perfecisti mihi aures, id est, perfectam obedientiam mihi ad exemplar aliorum contulisti, et etiam meis suo modo. Nec incongrue aures vocat obedientiam; per aures enim praecepta intromittuntur ad animam, quae ipsam doceant obedientiam. Et ideo ponitur hic instrumentum obedientiae pro ipsa obedientia. Holocaustum autem. Obedientiam, inquam, voluisti. Illud autem legale sacrificium, quod dicebatur holocaustum, id est, totum incensum, de quo nihil servabatur, sed totum in ara comburebatur, et illud aliud quod vocabatur hostia pro peccato, non postulasti, id est, amplius fieri noluisti. Haec enim omnia (0695A)in legalibus diversa erant, et tunc, scilicet, cum sacrificium noluisti et holocaustum et non postulasti, dixi ego in evidentia rei: Ecce venio, quasi dicat: Ecce nunc tempus est ut veniant, quae promittebantur, et quae promittebant auferantur. Et ideo venio ego, o Domine, ut faciam voluntatem tuam, id est, ut tibi impleam veram obedientiam, quod debes facere, quia qui es Deus omnium per naturam, meus Deus es per gratiam, et ideo etiam debeo facere voluntatem tuam, quia ego semper volui, id est, dilexi eam, scilicet, voluntatem tuam facere, non meam. Et quia etiam volui legem tuam, id est, illam voluntatem tuam, quae est lex scripta, volui in medio cordis mei, id est, firma et plenaria voluntate. Quod enim medium in qualibet re est, firmius et certius est. Et ideo si ad ipsum caput referamus, per medium cordis firmam voluntatem cordis accipiemus. Possumus quoque per cor Christi accipere omnes concordes et concorporatos sibi, per medium (0695B)vero firmiores inter illos. Juxta quod sic dicetur: Non solum ego volui in me voluntatem tuam et legem tuam, sed etiam in meis; etsi non in omnibus, saltem in medio cordis mei, id est, in firmioribus et perfectioribus. Habet alia Translatio: In medio ventris mei, juxta quod probatio est a minori, quod vere in suis voluerit voluntatem, et legitur: Quia etiam in medio ventris, id est, in corde infirmorum eam voluit. Per ventrem enim, qui mollis est, molles et infirmi significantur. Venio, inquam, ut faciam voluntatem tuam, et volui legem tuam. Et hoc merito, quia in capite libri scriptum est de me, ut facerem voluntatem tuam. Dicit Apostolus: Quia mulieris caput est vir, viri caput Christus, Christi vero caput Deus. Verbum autem Patris incarnatum fuit nobis liber promissus et propositus ad exemplandum, ad quem scilicet conscriberemur, et cui conformaremur. Et in capite hujus libri, id est, in Deo Patre fuit scriptum, id est, firmiter dispositum ante omnia saecula de Christo, quod pro nobis redimendis veram Deo (0695C)Patri obedientiam deberet exhibere, juxta illud: Elegit nos in ipso ante constitutionem mundi. Unde dicit: In capite libri, etc. Annuntiavi justitiam tuam. Dixi, inquam, venio ad solvendum veram obedientiam. Et veniens patiendo, moriendo, resurgendo, annuntiavi in evidentia rei justitiam tuam, id est. fidem tuam justificantem. Inde enim coepit fides nostra qua justificamur, juxta illud: Mortuus est propter delicta nostra, et resurrexit propter justificationem nostram. Annuntiavi, inquam, per me et meos justitiam tuam in Ecclesia, non parva, sed magna, id est, ubique terrarum diffusa. Vel in Ecclesia non jam infirma, sed magna, id est, forti et firma. Prius enim cum adhuc dubitarent de resurrectione, Ecclesia infirma fuit. Cujus formam Petrus gessit, quando ad vocem ancillae Dominum negavit. Postquam vero resurgente Domino certi de resurrectione futura facti sunt, tunc primum Ecclesia fortis fuit. Cujus etiam typum idem Petrus in se ipso (0695D)repraesentavit, cum coram principibus dixit: Obedire Deo magis oportet quam vobis. Annuntiavi, inquam, et annuntiabo. Ecce labia mea. Quasi dicat: Ecce puta quod vere annuntiabo, quia non prohibebo, id est, non sinam prohiberi, labia mea, id est, praecones meos, per quos velut per labia loquar, ab annuntiatione. Vel possumus accipere per labia quae mollia sunt, solos molliores et infirmiores inter praecones, ut sit locus a majori, juxta illud beati Job: Derelicta sunt labia circa dentes meos. Per dentes enim, qui firmius os in corpore sunt, fortis constantia Christi in passione accipienda est, quem ossa, id est, Apostoli, qui robustiores erant inter caeteros, in passione non circumsteterunt, quia, relicto eo, fugerunt, sed sola labia, id est, mulieres, quae propter mollitiem et fragilitatem sexus per labia designantur, tantum circa eum steterunt, juxta quod in passione legitur: Non sinam, inquam, labia prohiberi, et ideo non prohibebuntur, (0696A)quia tu, Domine, scisti, id est, elegisti et fecisti eos esse tales, qui non possent facile prohiberi, quia scis eos habere in corde, quod sonant in ore. Et quicunque veritatem habent in corde, ii non facile possunt prohiberi, quin eam loquantur in ore. Justitiam tuam. Vere non prohibebo labia mea, quia non abscondi justitiam tuam in corde meo, id est, meorum, id est, non sinam ut mei abscondant fidem tuam justificantem in corde suo, imo ad utilitatem proximorum annuntient. Est enim justitia Dei in corde abscondenda, et non est abscondenda. Abscondenda est in corde, id est, memoriter retinenda, ne quis temere peccet. Unde alibi dicitur: In corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi. Non est autem abscondenda, id est, annuntianda ad utilitatem proximi. Unde hic dicitur: Non abscondi justitiam tuam in corde meo. Et est repetitum propter illud quod addit, scilicet, dixi, id est, faciam meos (0696B)dicere et annuntiare veritates tuas quae consequuntur illa praecepta. Non abscondi veritatem tuam. Id est, vera praecepta tua, et salutare tuum, id est, salvationem a te datam per me qui sum salutare tuum, id est, dans salutem humano generi. Et vere dicent mei veritatem tuam et salutare, quia ego non abscondi, id est, non sinam meos abscondere misericordiam tuam et veritatem tuam. Misericordiam quidem, qua vocas et peccata condonas, veritatem vero, qua merita remuneras et imples promissa etiam a concilio multo, id est, licet multitudo magna adversariorum conveniat, non tamen timore eorum dimittent mei annuntiare misericordiam et veritatem, juxta illud: Ibant apostoli gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati. Tu autem, Domine. Hic incipit orare ut gratia priori populo promissa et pariter exhibita, exhibeatur etiam illis aliis ovibus, de gentibus, scilicet. Et sic continuatur: Mei facient quod suum erit. Tu autem, (0696C)Domine, qui es Deus de longe, et Deus de prope: de longe quidem peccatoribus et superbis, sicut Pharisaeo merita sua jactanti, de prope vero bonis et humilibus, sicut Publicano peccata sua confitenti; tu, inquam, fac quod tuum est, scilicet, ne longe facias miserationes tuas, id est, exhibitiones gratiae tuae a me, id est, ab his qui futuri sunt de aliis ovibus, id est, da ut praecones mei paratos obeditores inveniant in illis aliis ovibus. Et vere non longe facias, quia misericordia et veritas tua, misericordia quidem qua peccata condonas, veritas vero qua merita remuneras, semper susceperunt me, id est, meos. Hoc est, nunquam defuerunt meis de priori populo, sed semper consolata sunt eos. Non enim, quasi dicat, auderent converti, nisi securi de remissione; nec perseverarent, nisi securi de remuneratione. Et sicut semper susceperunt me in illis, ita suscipient me in istis aliis. Exhibitio enim praeteritorum certitudo est futurorum. (0696D)Quoniam circumdederunt me. Opus est ut non longe facias miserationes tuas, quoniam circumdederunt me undique, id est, meos, in illis ovibus mala, id est, peccata tot, quorum non est numerus. Quis enim scire sufficit numerum illorum malorum, pro quibus gemit ille qui dicit: Ab occultis meis munda me, et ab alienis parce servo tuo. Et non solum leviora peccata, ut venialia, circumdederunt me in meis, sed iniquitates meae, id est, graviora peccata, id est, idololatria et criminalia quaelibet illorum qui futuri sunt mei in illis aliis ovibus; et quae ego ex nimia affectione facio mea, comprehenderunt me, id est, illos futuros meos. Et hoc in tantum, quod non potui ut viderem, id est, quod impotentes sunt illi mei videre quod videndum est. Oculus enim eorum deliciis caecatus, et peccatis obtenebratus non potest videre lumen veritatis, nisi prius purgatus, quod a solis mundis cordibus videtur Multiplicati sunt. Vere iniquitates comprehenderunt (0697A)meos, quia multiplicatae sunt super capillos capitis mei, id est, meorum, quia cum capilli in quibusdam sint numerabiles, ipsae iniquitates sunt innumerabiles. Licet enim aliquis sibi caveat a mole peccatorum, id est, a criminalibus, tot tamen sunt venialia quae committit et am unius diei, quod numerum excedunt. Vel per capillos capitis ejus possumus accipere praecones ejus Verbi, qui caput est, ita adhaerentes et eum ornantes, sicut capilli adhaerent capiti, et ornant illud, juxta quod sic dicetur: In tantum multiplicatae sunt iniquitates meorum, quod sunt super capillos, id est, quod excedunt illos qui sunt mihi capiti adhaerentes ut capilli, id est, excellunt omnes praecones meos, scilicet, quod per eos non possunt ablui et deleri sine magno tuo et manifesto auxilio. Quare necesse est ut non longe facias miserationes tuas, et ideo in tantum multiplicatae sunt iniquitates, quia cor meum, id est, meorum, dereliquit me, id est, meos. Nec mirum si dereliquit eos, (0697B)quia prius dereliquit te. Si enim cognoscerent te, cognoscerent et se; et si se cognoscerent, tu ignosceres. Illum cor suum derelinquit, qui de se praesumit, et infirmitatem suam non recognoscit, nec peccata sua attendit. Petrum namque cor suum dereliquit, cum de se praesumpsit dicens: Domine, etsi oportuerit me mori tecum, non te negabo. Quod satis per effectum apparuit. Complaceat tibi, Domine. Et quia in tantum multiplicatae sunt iniquitates meorum, ideo placuit, Domine, mihi, ut eruerentur, et, quaeso, complaceat tibi, Domine, etiam ut eruas me, id est, meos ab iniquitatibus. Vel complaceat tibi, id est, sicut complacuit tibi ut praecones erueres, ita placeat ut et istos eruas; Domine, respice ad adjuvandum me, id est, meos. Quasi dicat: Despexisti meos prius, et debilitatum est in meis liberum arbitrium, sed adhuc scintilla in eis remansit, qua quodammodo possunt te videre, ad quam adjuvandum ut plenarie te videant, tu, Domine, qui prius despexisti, respice. (0697C)Confundantur. Quasi dicat: Ita dico ut respicias, ut confundantur, id est, ut confusibiles recognoscant, et simul revereantur, id est, extimescant peccata sua, vel praecones meos, illi qui modo quaerunt animam meam et meorum, ut auferant eam, id est, ut damnent eam, postmodum quaerant eam ut imitentur eam. Convertantur, dico, de malo ad bonum, ita ut sint retrorsum, id est, ut non praecedant, sed subsequantur, et sic revereantur, id est, plenarie extimescant, non solum qui faciunt, sed etiam illi qui modo volunt mihi et meis mala, ut postmodum velint mihi bona. Ferant confestim. Illud dicitur de fraudulentis et de adulatoribus, nec est malevolentiae votum, sed enuntiatio poenae illorum. Quasi dicat: Volentes mihi mala, et se cognoscentes convertantur. Illi autem ferant confusionem suam, quam meruerunt non solum in futuro, sed confestim, id est indilate, etiam in praesenti, ut duplicem contritionem patiantur, qui dicunt mihi et meis: Euge, euge; mihi quidem laetantes de (0697D)morte mea; meis vero etiam male agentibus dicunt quoque Euge, euge, id est, bene, bene est quod agitis, ut sic eos decipiant. Linguae enim adulantium alligant animas in peccatis. Ex opposito autem exsultent exterius, laetentur interius, id est, plenariam laetitiam habeant hic et in futuro positi, super te habentes fundamentum, te, non se, omnes quaerentes te Dominum per me Mediatorem. Et ut digni sint tanta laetitia, nihil de se praesumant, sed semper dicant: Magnificetur Dominus, nunquam servus. Si enim Dominus de impio facit pium, de servo filium, et sic vocat ad gloriam, magnificetur Dominus; si vero peccatorem vocat ad indulgentiam, magnificetur Dominus. Rursus si justum vocat ad coronam, magnificetur Dominus, et sic semper magnificetur Dominus. Quod dicunt illi qui diligunt salutare tuum, non suum, id est, qui non ex suis meritis, sed ex tua gratia exspectant salvari. Ego autem. Illud autem dicunt de te, de se autem dicant quisque pro se: Ego sum mendicus et pauper, (0698A)id est, sum comparabilis mendico. Qui et si aliquid habet de se, parum tamen est. Et ideo petit ab aliis quod sibi deest. Et sum comparabilis pauperi, qui nihil prorsus per se habet, quia nihil de me praesumo, nihil a me habere puto; et ideo Dominus sollicitus est mei, id est, curam habet de me. Qui enim curam habuit de te, cum non esses, ut esses, nonne curam habebit de te, cum jam sis quod voluit ut esses? Habebit utique, quia omnis qui se exaltat, humiliabitur. Adjutor meus. Convertit se iste humiliatus ad Dominum familiariter. Quasi dicat: Vere dicunt curam habes de me, quia tu Deus omnium per naturam es adjutor meus in bono perficiendo, et protector meus in malo devitando; et ideo ne tardaveris, id est, ne differas promissam beatitudinem et haereditatem. Possunt et aliter hi duo versus legi, scilicet, ut caput hoc dicat in persona sui. Juxta quod sic dicetur: Dico optando ut dicant Magnificetur Dominus, et ut se humilient. Ut autem hoc faciant, dedi eis me (0698B)exemplum. Quia ego cum essem dives apud Patrem, sum mendicus et pauper, id est, in habitu mendici et pauperis ad humilitatis exemplum me ipsum exhibui. Et quia ego me humiliavi, ideo Dominus Pater sollicitus est mei, quia divitiis suis paupertatem meam restituet, dando mihi immortalitatem et impassibilitatem. Et vere tu, Domine, sollicitus es mei, quia tu Deus meus, et meorum, per gratiam, es adjutor meus in perficiendo obedientiam, et protector meus a sententia inimicorum nomen tuum delere volentium. Et ideo, Domine, ne tardaveris, id est, ne differas me in communem resurrectionem. IN PSALMUM XL. In finem psalmus ipsi David. ARGUMENTUM. Infirmitas et curatio praedicitur Ezechiae, et quod occasione languoris latentes inimici detecti sunt insultando, quodque ipsa aegrotatio in devotionem ejus (0698C)profecerit. Item vox Christi de passione sua et de Juda traditore. Legendus ad Isaiam. Aliter quilibet Christianus contra immundum spiritum et hominem faecis suae, id est, carnem, profatur. EXPLANATIO. Verba ista frequenti usu nobis jam debent esse notissima, sed ut breviter dicta tangamus, omnia diriguntur ad Dominum Christum. Magnificat autem hunc psalmum, quod in quadragenario numero noscitur collocatus, qui calculus emundationi et purificationi frequenter aptatur. Primo ingressu Propheta loquitur, beatum praedicans eleemosynae largitorem, multiplici eum benedictione concelebrans. Secundo gloriosam Dominus suam memorat passionem. Tertio ad confirmandam spem fidelium, suam nihilominus resurrectionem praedicit. COMMENTARIUS. Beatus qui intelligit. Titulus idem est in hoc psalmo (0698D)qui praecessit in proximo, scilicet, In finem psalmus David. Intentio personae loquentis, et materia quoque hic eadem est, quae et superius. Et continuatur taliter juxta proximam dictam sententiam superiori psalmo. Quasi dicat: Ego quidem medicus sum et pauper, aliud tamen praeter formam mendici et pauperis in me intelligendum, quoniam qui intelligit super me egenum et pauperem, beatus est. Potest quoque singularis intentio dari in hoc psalmo, haec scilicet: Vox capitis est in hoc psalmo exhortantis nos, ut sicut verum hominem eum intelligimus, ita etiam verum Deum esse intelligamus. Et hoc ideo, quia hic intellectus est gratia illa qua justificamur, et fides vera per quam vivit aeternaliter justus. Juxta quod superiori non continuabitur, sed est quasi dicat: Ego quidem a patriarchis promissus, a prophetis praedictus adsum in forma paupertatis et humilitatis. Et beatus qui non fuerit scandalizatus in me. Et hoc est quod dicit: Ille qui intelligit in me non tantum egenum et pauperem, (0699A)sed super egenum, id est, plus quam egenum et pauperem, vere beatus est, vere anctus in gratia justificante et fide vivificante. Super autem egenum et pauperem intelligit Christum. qui intelligit eum apud homines pauperem, apud Patrem divitem, in terra inopem, in coelo potentem. Et dum nobis ostendebatur infirmitas, intus latet divinitas. Ejus namque paupertas nostra fuit plenitudo. et ejus infirmitas nostra fuit fortitudo, quia ut panem angelorum manducaret homo, Rex angelorum factus est homo. Qualiter autem beatus sit taliter in elligens, exponit dicens: Dominus liberabit eum ab omnibus tribulationibus in die mala, id est, in die examinationis et tribulationis, quae mala pluribus erit, quia in ea quae nunc occulta sunt manifestabuntur, juxta illud: Et educet quasi lumen justitiam tuam. Dominus conservet eum. Videtur haec optatio, sed futuri est certa promissio. Et exponit qualiter dicit quod Dominus eum liberabit, quia conservabit eum, (0699B)id est, sicut jam servavit eum per interiorem resurrectionem, ita tunc servabit in corpore per exteriorem resurrectionem. El ita fiat, scilicet, quod Dominus conservet eum, et ita dico conservet, ut qui jam vivificavit eum in anima per fidem. Justus enim ex fide vivit, vivificet eum tunc in corpore per immortalitatem et incorruptionem. Et ne ille putaret se hic neglectum, quia tantum dixit, quod in futuro eum liberabit, subdit, et nunc interim faciat eum beatum in terra, in qua omnis est miseria, et ideo difficile est fieri in ea beatum. Et ita dico ut faciat eum in terra beatum, ut quamvis terram, id est, carnem, tradat in manus inimicorum, non tamen tradat eum in animam, id est, in voluntatem et conformationem eorum. Et ut non tradatur in animam inimicorum. Dominus ferat illi opem, ut sit super lectum doloris ejus. Id est, faciat eum dominum lecti sui. Lectus doloris est infirmitas carnis, cui dum anima consentit, et contemperat concupiscentias ejus, portatur ab (0699C)ipsa carne; cum vero anima ei praevalet et dominatur, tunc lectus, id est caro, quae prius animam portabat, ab ipsa portatur. Quod in paralytico illo designatum est, cui submisso per tegulas in domum Dominus dixit: Surge, tolle grabatum tuum, et ambula in domum tuam. Ideo autem infirmitas carnis lectus doloris dicitur, quia omnis infirmitas animae, scilicet, quae adhuc perfectionis summam non attigit, aliquod terrenum eligit, in quo sibi acquiescat, et quadam pausatione recumbat, quia intentionem laboris et mentis extentae in Deum, difficile potest perpetuo tolerare, quare eligit sibi aliquid in quo quiescat, verbi gratia, ut sunt innocentes delectationes bonorum virorum, scilicet, hortus bene cultus et pomarium, et caetera talia. Sed quia Deus vult nos amare sola aeterna et superna, intermiscet etiam his innocentibus delectationibus amaritudinem, scilicet, ut saepe angustiemur, et tribulationes et tentationes patimur, et hoc ideo, ut per amaritudinem (0699D)inferiorum erigamur ad amorem superiorum. Quod innuit cum subdit: Universum stratum ejus, quasi dicat: Ideo dico lectum doloris, quia stratum ejus in infirmitate ejus, id est, illud quod ipse ens in infirmitate carnis elegit, ut sibi esset stratum, id est, requies et delectatio; illud, inquam, versasti universum, id est totum per admistam amaritudinem conturbasti. Quia vero hae eadem amaritudines immittuntur nobis non injuste, sed malo merito nostro, a Domino, quod quisque debet attendere, subdit: Ego dixi: Domine. Quasi dicat: Vere, Domine, versasti universum stratum ejus, quia ego attendens illud, et sciens juste esse factum, ut alios intelligere idem faciam, dixi in meis. Non enim ipsi dixerunt, sed ego dixi, quia causa fui ut dicerent: Domine, miserere mei, id est, ure, seca, flagella omnibus modis, stratum versa, solummodo animam meam male merentem sana, quod necesse est, quia infirmata est. Nam non fatum, non fortuna, non stella, non (0700A)aliquid aliud, sed ego ipse peccavi tibi, scilicet, qui solus mederi, solus peccata dimittere potes. Inimici mei. Ego quidem hoc meos dicere et intelligere feci. Inimici autem mei hoc non intellexerunt, quia dixerunt mala mihi, etc. Potest et aliter universum stratum ejus versasti, et quae sequuntur exponi, ut sic dicatur: Ideo dico lectum doloris, quia in infirmitate ejus, id est inconstantia et impatientia primi hominis quae fuit ejus, quia ad ipsum descendit, versasti universum stratum ejus, id est, comparabilem fecisti cum infirmo universum stratum suum versanti, id est, conturbanti, quia sicut ille contorquendo se huc et illuc propter dolorem tantum illud in quo quiescere deberet conturbat, eodem modo quidquid in isto debuit esse firmum ex infirmitate, id est, inconstantia illa, est conturbatum. Pro qua infirmitate restauranda ego solus inter homines ad hoc idoneus, solus erga miseros tantae affectionis dixi, transferendo in me miseriam eorum, ut tu eam (0700B)deleres: Domine, miserere mei, et transferendo in me infirmitatem et peccata eorum, ut eos sanares, dixi: Domine, sana animam meam, quia peccavi tibi. Non tamen ipse in aliquo peccavit, qui solus sine peccato exstitit, sed poenam ac si ipse peccasset pro peccatis nostris pertulit. Inimici mei. Ego quidem pro restauranda humana infirmitate veni, inimici autem mei non hoc intellexerunt, nec ut medicum me susceperunt; sed dixerunt, vel statuerunt, et protulerunt mala mihi quidem pro sua reputatione, cum potius eis esset in re, haec scilicet mala dicentes: Quando morietur, et quando peribit nomen ejus? id est, quando poterimus efficere ut iste moriatur, qui per omnia nobis adversatur. Et ut nomen ejus potius pereat, id est, evacuetur de terra, quam nos perdamus locum et gentem. Si enim (quasi dicat) dimittimus eum sic, venient Romani, et tollent locum nostrum et gentem. Et si ingrediebatur. Merito voco eos inimicos, quoniam illi etiam qui simulabant se amicos, maximi (0700C)erant inimici. Nam et si aliquis eorum ingrediebatur, id est, familiariter mecum esse volebat, simulando se amicum, quod maxime pertinet ad Judam, et ad alios etiam qui dixerunt: Magister, scimus quoniam a Deo venisti, et ad consimiles; ingrediebatur dico ut videret, id est, libertatem nostram exploraret, scilicet, non ut haberet quod crederet, sed ut inveniret aliquid mali quod proderet, de quibus Apostolus: Quidam falsi fratres subintroierunt, ut explorarent libertatem nostram. Illo, inquam, ingrediente, cum non videret nisi vera, cor tamen ejus non loquebatur nisi vana, quia pervertebat omnia. Et ideo congregavit, id est, thesaurizavit iniquitatem sibi, juxta illud: Ipsi enim homicidae thesaurizaverunt sibi mala, etc. Egrediebatur. Ingrediebatur quidem, et loquebatur vana, et deinde egrediebatur foras, id est, qui prius simulaverat se amicum, manifeste ostendebat se inimicum. Et egrediendo loquebatur, tendens in idipsum, id est, in vanitatem sicut prius. (0700D)Adversum me susurrabant. Quasi dicat: Quia et simulati amici, et manifesti inimici, ideo omnes inimici et susurrabant latenter inter se mala adversum me, et cogitabant quisque apud se mala adversum me pro eorum opinione. Quod tamen erat mihi, id est, ad meam gloriam in re; et etiam manifeste cum aliis tractabant illa eadem mala, quia constituerunt, id est, communiter statuerunt, adversum me verbum iniquam. Verbum iniquum fuit, quando medicum interficere, voluerunt, dicentes: Crucifige, crucifige eum. Sed quae cura? Nulla, scilicet, quia ego resurgam quam facile quilibet dormiens resurgit a somno. De quo constat quod vere resurgit, si sanus fit. Nunquid enim omnis qui dormit non adjiciet ut resurgat? Utique facit. Et enim homo pacis meae. Vere constituerunt verbum iniquum contra me, quia etiam homo pacis meae, Judas, scilicet, unus de duodecim, in quo ego semper pacem habui; cui etiam cum me traderet, osculum (0701A)non negavi, in quo etiam speravi. Quomodo autem qui cor ejus novit, in eo speravit? Hoc modo, quia Judas cum caeteris apostolis ad praedicandum regnum Dei missus fuit; et ideo multi ab eo instructi in ipso speraverunt, in quibus sperantibus sicut et in esurientibus est, fuit Dominus. Et qui edebat panes meos, vel historialiter vel etiam spiritualiter, quia non solum carnalia instituta, sed etiam spiritualia quae ab ipso perceperat edebat; iste, inquam, homo, de quo minus videretur, magnificavit supplantationem, id est, ampliavit subversionem super me, quia alios ad hoc incitavit. Tu autem, Domine. Illi quidem constituerunt iniquum verbum contra me, tu autem, Domine, miserere mei, et meorum; et ita dico miserere, resuscita me, scilicet, in exteriori et meos. Nunc interiori resuscita, ut tandem resuscites eos in interiori, et sic retribuam ego eis, id est, inimicis meis malum, quod constituerunt contra me, retribuent et mei. Ipse (0701B)enim Christus in hoc eis retribuit, quia permissione ejus locum et gentem amiserunt. Et ipso volente Ecclesia ibi plantata est, unde eradicata est synagoga. Sui vero in hoc eis retribuerunt, quia fecerunt quosdam ex illis conversos subesse, qui prius volebant praeesse. In hoc cognovi. Vere misereberis mei et meorum, quia inimicus meus qui gavisus est super me defuncto, non gaudebit super me non resuscitato. Quod ego praevidens cognovi in hoc, quoniam volusti me, id est, gratum fuit tibi sacrificium meum et obedientia mea. Me autem. Inimicos quidem propter iniquitatem suam repulisti, et ideo non gaudebunt. Ego autem gaudebo, quia suscepisti me in gratiam tuam propter innocentiam meam, quae quidem innocentia est integritas vitae sine peccato, redditio sine debito, flagellum sine merito. Suscepisti me, inquam, et ideo et si ad horam, ut videbatur, propter flagella me infirmabas coram hominibus, confirmasti me tamen in (0701C)aeternum, id est, aeternaliter positum in conspectu tuo, id est, factum immortalem et impassibilem jam dispositione tua. Christus enim resurgens a mortuis jam non moritur, et reliqua. Unde, scilicet, quia suscepisti me, et confirmasti me. Benedictus. Id est, augmentatus et exaltatus sit Dominus, qui cum sit Deus omnium per naturam, Deus Israel, id est, posterioris populi, cui major servit per gratiam, benedictus sit, inquam, benedictione incipiente a praesenti saeculo, et continuata usque in futurum saeculum. Fiat benedictio in illis ovibus, et fiat ei benedictio in istis ovibus.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 80 "JoaIv.Episto107 80 Joannes IV Parisiis J. P. Migne 1850 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" EPISTOLA PRIMA. JOANNIS PAPAE IV ET CLERI ROMANI, AD EPISCOPOS ET PRESBYTEROS SCOTIAE. De Paschate more catholico celebrando, et reviviscente Pelagiana haeresi diligenter cavenda. Dilectissimis et sanctissimis Thomiano, Columbano, Chromano, Dimano et Bathano episcopis, Chromano Hermannoque, Laustrano, Stellano et Segiano presbyteris, Sarano caeterisque doctoribus seu abbatibus Scotis, Hilarius archipresbyter, et servans locum sanctae sedis apostolicae, Joannes diaconus et in Dei nomine electus, item Joannes primicerius et servans locum sanctae sedis apostolicae, et Joannes servus Dei, consiliarius ejusdem apostolicae sedis. Scripta quae perlatores ad sanctae memoriae Severinum papam adduxerunt, eo de hac luce migrante, reciproca responsa ad ea quae postulata fuerant siluerunt. Quibus reseratis, ne diu tantae quaestionis caligo indiscussa remaneret, reperimus quosdam provinciae vestrae contra orthodoxam fidem novam ex veteri haeresim renovare conantes, Pascha nostrum in quo immolatus est Christus nebulosa caligine refutantes, et quarta decima luna cum Hebraeis celebrare nitentes. Quo epistolae principio manifeste declaratur, et nuperrime temporibus illis hanc apud eos haeresim exortam, et non totam eorum gentem, sed quosdam ex eis hac fuisse implicitos. Exposita autem ratione paschalis observantiae, ita de Pelagianis in eadem epistola subdunt; et hoc quoque cognovimus quod virus Pelagianae haereseos apud vos denuo reviviscit, quod omnino hortamur ut a vestris mentibus hujusmodi venenatum superstitionis facinus auferatur. Nam qualiter ipsa quoque exsecranda haeresis damnata est, latere vos non debet: quia non solum per istos ducentos annos abolita est, sed et quotidie a nobis perpetuo anathemate sepulta damnatur: et hortamur ne quorum arma combusta sunt, apud vos eorum cineres suscitentur. Nam quis non exsecretur superbum eorum conamen et impium, dicentium posse sine peccato hominem existere ex propria voluntate, et non ex gratia Dei? Et primum quidem blasphemia et stultiloquium est dicere esse hominem sine peccato, quod omnino non potest, nisi unus mediator Dei et hominum homo Christus Jesus, qui sine peccato est conceptus et partus. Nam caeteri homines cum peccato originali nascentes, testimonium praevaricationis Adae (etiam sine peccato actuali existentes) portare noscuntur, secundum prophetam dicentem: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea (Psal. L). EPISTOLA II. JOANNIS PAPAE IV AD CONSTANTINUM IMPERATOREM, FILIUM HERACLII. Apologia pro Honorio papa, propter unam in Christo voluntatem, cujus aiunt eum calumniatores mentionem fecisse. Dominus, qui dixit de tenebris lucem splendescere, qui eripuit nos de potestate tenebrarum in admirabile lumen suum, lumen veritatis, et veritas luminis, in quo complacuit omnem plenitudinem divinitatis habitare, et per eum reconciliare omnia, in ipso pacificans per sanguinem crucis ejus, sive quae in coelis sunt, sive quae in terris, propter eminentem magnitudinem divitiarum bonitatis suae in faciem Ecclesiae suae respiciens, vestram praecognitam sibi et praedestinatam benignitatem ad fidei nunc integritatem vocare dignatus est: ita ut omni fallaci caligine procul amota, per vos victricem faciat veritatem. Quantum enim ex diversis suggestionibus quae ad nos catervatim venerunt, quinimo et ex ipso quoque auditu didicimus, omnes Occidentales partes scandalizatae turbantur, fratre nostro Pyrrho patriarcha per litteras suas huc atque illuc transmissas nova quaedam et praeter regulam fidei praedicante, et ad proprium sensum quasi sanctae memoriae Honorium papam decessorem nostrum attrahere festinante, quod a mente catholici Patris erat penitus alienum. Igitur ut vestra benignitas causam totam rei discere possit, subtilissima veritate quae ante brevis intercapedinem temporis gesta sunt enarrabo. Sergius reverendae memoriae patriarcha praedicto sanctae recordationis Romanae urbis pontifici significavit quod quidam in Redemptore nostro domino Jesu Christo duas contrarias dicerent voluntates; quo praefatus papa comperto, rescripsit ei quia Salvator noster sicut esset monadicus unus, ita et valde mirabiliter super omne genus hominum conceptus et natus esset. Et sancta quoque ipsius incarnata dispensatione docebat quia Redemptor noster sicut esset Deus perfectus, ita esset et homo perfectus: ut quam primus homo per praevaricationem amisit, sine aliquo peccato natus primae imaginis nobilem originem renovaret. Natus ergo est secundus Adam nullum habens nascendo vel cum hominibus conversando peccatum; etenim Verbum caro factum in similitudine carnis peccati, omnia nostra suscepit, nullum reatus vitium ferens ex traduce praevaricationis exortum. Similitudinem ergo intelligimus, non carnis ejus, sed peccati. Etenim carnem Dominus veram suscepit ex intemerata et beata Virgine Dei genitrice, consubstantialis nobis effectus. Ergo similitudinem carnis peccati sanctus dicit apostolus, quam similem nobis peccatoribus sine peccato cum anima rationali suscepit; et idcirco unam voluntatem secundum primam formationem Adae naturalem humanitatis suae Dominus noster Jesus Christus habere dignatus est, non duas contrarias, quemadmodum nunc nos habere dignoscimur qui de peccato sumus Adae geniti: quoniam corruptibilis per transgressionem primus homo effectus, et Creatori suo subdi contemnens, sensit carnem, quae prius erat sibi subjecta, nihilominus repugnantem, et peccato suo totum genus humanum fecit obnoxium, sicut dicit Apostolus: Regnavit mors ab Adam usque ad Moysem, etiam in eos qui non peccaverunt in similitudinem praevaricationis Adae (Rom. V). Quapropter et nos qui per praevaricationem et peccatum illius nascimur, duas contrarias habere voluntates dignoscimur: duas autem dico, mentis et carnis invicem reluctantes, sicut idem beatus docet apostolus: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem. Haec autem invicem adversantur, ut non quaecunque vultis, illa faciatis (Galat. V). Et hoc omne humanum patitur genus sub peccato constitutum, quoniam nemo est mundus, ab hoc peccato praevaricationis, nec infans, sicut scriptum est, cujus est unius diei vita super terram. Et quemadmodum Spiritus sanctus per David ait: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea (Psal. L). Sicut enim in Adam omnes peccaverunt (I Cor. XV), secundum Apostolum, ita in Christo omnes justificabuntur. Et sicut per unum hominem peccatores constituti sunt multi, ita et per unum hominem justi constituentur multi (Rom. V). Ergo unus et solus est sine peccato mediator Dei et hominum homo Christus Jesus, qui in mortuis liber conceptus et natus est. In dispensatione itaque sanctae carnis suae duas nunquam habuit contrarias voluntates, nec repugnavit voluntati mentis ejus voluntas carnis ipsius: neque enim habuit quodcunque peccatum qui venit dimittere peccatum mundi, quemadmodum et ipse dixit: Quis ex vobis arguet me de peccato (Joan. VIII)? et alias taliter ait: Venit princeps mundi hujus, et in me invenit nihil (Joan. XIV). Unde scientes quod nullum in eo cum nasceretur et conversaretur esset omnino peccatum, decenter dicimus, et veraciter confitemur, unam voluntatem in sanctae ipsius dispensationis humanitate, et non duas contrarias mentis et carnis praedicamus, secundum quod quidam haeretici velut in puro homine delirare noscuntur. Secundum hunc igitur modum jam dictus decessor noster praenominato Sergio patriarchae percontanti scripsisse dignoscitur, quia in Salvatore nostro duae voluntates contrariae, id est, in membris ipsius, penitus non consistunt, quoniam nihil vitii traxit ex praevaricatione primi hominis. In nobis enim, non in eo, coaptatur quod scriptum est: Scio enim quia non habitat in me, id est in carne mea, bonum (Rom. I). Et iterum: Non quod volo bonum hoc ago, sed quod nolo malum hoc facio. Si autem quod nolo malum illud facio, non jam ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum (Ibid.): et post haec: Video enim aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati, quae est in membris meis. (Ibid.) Hinc ergo hae duae contrariae voluntates mentis et carnis, quas Apostolus docet, in nostro nequaquam Salvatore fuerunt, eo quod hic luctaminis stimulus ex praevaricatione protoplasti sumpsit initium; quoniam a Redemptore nostro natura suscepta est, non criminis culpa. Sed ne quis nonnunquam minus intelligens reprehendat quamobrem de humana tantum natura et non etiam de divina natura docere sciatur: etenim Christus in duabus naturis in una persona unitis cognoscitur, adoratur, et colitur Deus et homo perfectus: debet qui super hoc ambigit scire quoniam ad hoc facta est responsio ad jam dicti patriarchae interrogationem. Praeterea et hoc fieri solet ut scilicet ubi est vulnus, ibi medicinale occurrat auxilium. Eam et beatus apostolus hoc saepe fecisse dignoscitur, se secundum auditorum consuetudinem praeparans: et aliquando quidem de suprema natura docens, de humana penitus tacet, aliquando vero de humana dispensatione disputans, mysterium divinitatis ejus non tangit. Etenim ipse hic quidem de divina natura ait: Christus Dei virtus, et Dei sapientia (I Cor. I): alibi autem de incarnatione ejus ita dixit: Quod stultum est Dei, sapientius est hominibus, et quod infirmum est Dei, fortius est hominibus (Ibid.): Sapientia autem et stultitia, virtus et infirmitas, contrariae ad invicem absque dubietate ponuntur. Ergo de contraria sibimet docet beatus apostolus? absit: sed audientibus semet configurat sapienter, secundum tempus docens, ut provida nutrix parvulis quidem lac praebens, perfectis autem solidum tribuens cibum. Quid ergo est quod ait: Quod infirmum est Dei, fortius est hominibus; et quod stultum est Dei, sapientius est hominibus. Hoc totum capitulum de dispensatione Christi, non de superna natura illius docere videtur: volens ostendere, quia Deus homo factus animam habuit et corpus humanum, quod stultum asserit et infirmum. Sapientia enim humana divinae collata stultitia est: fortitudo vero carnis cum Dei virtute comparata, infirmitas est. Quia profecto condita humana sapientia cum conditrice sapientia comparata, stultitia est. Igitur connectentes utraque, et Christum Dei virtutem et Dei sapientiam secundum divinitatem, naturam divinitatis ejus confitemur: et secundum ejus sanctae carnis dispensationem, quod stultum et quod infirmum est Dei, naturam humanitatis veraciter praedicamus, quoniam hoc infirmum et stultum, fortius et sapientius est omnibus hominibus. Omnes enim homines, sicut etiam superius dictum est, sub peccato praevaricationis nascuntur: Dominus autem noster Jesus Christus absque peccato existens, et nullum secum vitium ferens vetustatis, non solum fortior, sed et sapientior est omnibus hominibus, quamvis infirmum nostrum et stultum sola misericordia suscipere sit dignatus. Qui vero ex peccato primi hominis nati sunt, filii irae ac tenebrarum a sanctae Scripturae magisterio nominantur. At vero Christus, cum lux vera sit, sedentes in tenebris et umbra mortis illuminare dignatus est. Quid enim doceat apostolus scribens ad Ephesios, audiamus: Et vos, inquit, cum mortui essetis delictis et peccatis vestris, in quibus aliquando ambulastis secundum saeculum mundi hujus, secundum principem potestatis aeris spiritus, qui nunc operatur in filios diffidentiae, in quibus et nos quando conversati sumus in desideriis carnis, facientes voluntates carnis et cogitationum, et eramus natura filii irae, sicut et caeteri (Ephes. II). Ecce istae sunt du e voluntates contrariae, mentis scilicet et carnis, quae in Salvatore nostro modis omnibus non fuere. Nos has ex peccato progenitoris Adae, qui et se et omne humanum genus obnoxium fecit, habere dignoscimur, ut aliquando quidem carnis aculeus menti resistere appareat, aliquando vero voluntas mentis voluntati carnis contradicere satagat; ut taliter cum Apostolo gementes confiteamur: Mente quidem servio legi Dei, carne vero legi peccati (Rom. VII). Dominus autem noster unam voluntatem humanitatis naturalem suscipere dignatus est, quam in propria carne potestative ut omnium Dominus circumferebat, eo quod omnia serviant Deo: nullum profecto habens vel afferens ex praevaricatione peccatum, quoniam solus sine peccato et crimine praevaricationis est natus. Praedictus ergo decessor meus docens de mysterio incarnationis Christi dicebat, non fuisse in eo, sicut in nobis peccatoribus, mentis, et carnis contrarias voluntates: quod quidam ad proprium sensum convertentes, divinitatis ejus et humanitatis unam eum voluntatem docuisse suspicati sunt; quod veritati omnimodis est contrarium. Verumtamen vellem, ut interrogati responderent, secundum quam naturam dicant Christi Dei unam voluntatem. Si secundum divinam tantum, de humanitate ipsius quid respondebunt? quoniam et homo perfectus est, ut non cum Manichaeo condemnetur. Porro si secundum humanitatem Christi dixerint, quod haec voluntas Deus esset perfectus, observent ne forte cum Photino et Ebione judicentur. Jam vero si ex utraque natura unam voluntatem esse dixerint, non solum naturales voluntates, sed et ipsas naturas confundent; ut nec hoc, nec illud, id est divina et humana, intelligi possit. Sicut enim utrasque naturas in adunatione unius Christi, ut impius Nestorius, non partimur; ita differentiam naturarum penitus non negamus, sed neque confundimus, quoniam utrasque naturas cum adunatione unius personae Christi Dei inenarrabili consonantia confitemur. Quia enim unam voluntatem dicunt divinitatis Christi et humanitatis, et unam simul operationem; quid aliud, nisi quia et unam naturam Christi Dei secundum Eutychianam et Severianam divisionem operari noscuntur? Denique orthodoxi Patres, qui in toto mundo claruerunt, sicut utrasque naturas, ita et voluntates ac operationes Christi docere concordi praedicatione monstrantur. Comperimus autem, quod charta quaedam mandata sit, in qua sacerdotes subscribere coacti sunt contra tomum beatae memoriae papae Leonis et Chalcedonensium synodum: in qua charta quaedam sint per novitatem composita, quae dogma ecclesiasticum refutare omnino dignoscitur. Inspiret ergo divina clementia Christianissimae pietati vestrae, et cum sitis custodes immaculatae fidei nostrae, vos ad compunctionem incitet, quo eos, qui novis sunt adinventibus corrumpendi, imperatoriis sanctionibus arceatis, et praedictam chartam, quae in scandalum properat fidei, et locis publicis est suspensa, praecipiatis depositam scindi: omnes enim qui in Occidentalibus partibus hoc audierunt, sed et populi qui sunt regiae vestrae urbis, cognita praedictae chartae concinnatione, corde perculsi sunt. Erit enim per auctoritatem vestram et apostolicam perfectionem praedicta charta, quae contra Chalcedonensem synodum est composita, nunc et in omni tempore otiosa, et cunctis virtutibus irrita. Perfectio vero fidei quemadmodum usque in praesens refulsit, oramus, ut et per vos, sicut etiam per piae memoriae Constantinum, divino auxilio in robore suo permaneat. Propter quod, Christianissimi, et Christi fidei custodes, donate hoc munus in primordiis vestris Ecclesiae matri vestrae, cujus estis post Deum opitulatores, ut fidem sponsi ejus serpentina calliditas non audeat violare. Hoc in primordiis salutare sacrificium afferte Domino Deo nostro, et ab ejus Ecclesia omnis novitatis nebulam radio pietatis vestrae dispergite, quatenus Dominus Deus noster vicaria ope omnes, quae contra vos sunt, conterat nationes, quaeque pacem et inexpugnabilem Deum repellunt. Quatenus vobis ea quae sunt Dei curantibus, Deus quae vestra sunt benignus dignetur perficere. Propter quod etiam mentis inclinato genu tota mecum Ecclesia supplicat, ut ab integritate immaculatae fidei nostrae, quam sancti apostoli nobis tradiderunt, et sanctissimi Patres doctrinis luculentissimis consignavere, novae confusionis turbinem amovere dignetur. Quatenus Deus et Dominus noster, cujus fides immaculata custoditur, misericordias suas merito vobis et copiosissime largiatur, qui est omnipotens et dominus sempiternus. Creator omnium ad vestrum benigne respiciat imperium, et gentes, quae in sua veritate confidunt, inexpugnabili suo potentatu prosternat. EPISTOLA III. JOANNIS PAPAE IV BULCREDO REGI SAXONUM. (Fragmentum Ivone, p. VII, cap. 130.) Quoniam sicut audivimus, fornicationis in vobis peccatum maxime regnat: eo quod sanctimoniales, et Deo jam devotas feminas, atque de propria consanguinitate homines regni vestri ultra sancti Gregorii statutum novello tunc populo necessario mandatum, uxores ducere praesumant: quod nimirum scelus graveque delictum, his apostolatus nostri litteris, omnes qui sub jure vestro existunt, tam laicos, quam clericos, amodo, et deinceps cavere, ac propriam de factis poenitentiam dignam peragere, et ultra talia nunquam committere monemus, hortamur, atque praecipimus. Quod si vobis hoc impium emendare fortasse grave videtur, pro quo talia sustinetis adversa, nostrae paternitati vestris innotescite litteris, ut apostolicae sedis eos, qui tali nefando operi enerviter subjacent, corripiamus, et modis omnibus aggravemus decretis. EPISTOLA IV. JOANNIS PAPAE IV AD ISAAC SYRACUSANUM EPISCOPUM. Ut monachis suarum Ecclesiarum sacerdotes instituere liceat. Joannes papa Isaac Syracusano episcopo. Visis litteris charitatis vestrae, quibus satis perpenditur quanto studio huic sanctae sedi reverentiam exhibetis, non modice gavisi sumus. Nunc itaque super ea quae consuluistis, ut charissimo fratri, benigne consilium damus. Delegavit enim nobis pia mansuetudo vestra, utrum ecclesiae pro quiete monachorum a sanctis catholicisque episcopis eis traditae per sacerdotes ab eis ordinatos et investitos debeant institui. Addidit quoque fraternitas tua litem et seditionem inter clericos et monachos ex hac causa non modicam esse ortam, quod instigatione versuti hostis esse factum nemo ambigat, habet enim mille nocendi modos, nec ignoramus astutias ejus. Conatur namque a principio ruinae suae unitatem Ecclesiae rescindere, charitatem vulnerare, sanctorum operum dulcedinem felle invidiae inficere. Dolet enim satis et erubescit, charitatem, quam in coelo nequivit habere, homines constantes ex lutea materia in terra tenere. Unde oportet, quantum fragilitati nostrae conceditur, ut omnes aditus nocendi ejus versutiae diligentissime muniamus, ne mors ingrediatur portas nostras. Consilio itaque multorum fratrum diligentissime exquisito decrevimus, ut amodo ecclesiae monachis traditae per suos sacerdotes instituantur. Divinae enim leges habent et saeculares, ut cujus est possessio, ejus fiat institutio. Et si in dando quod majus est, facilis fuit charitas, sit facilior in concedendo, quod minus est, sancta largitas. Majus enim fuit possessionem dare, quam sit vestituram concedere. Quomodo autem possessoris jura cognoscentnr, et suorum sibi tributa reddentur ubi quod suum est per alterum datur et cum voluerit aufertur? Humani moris est illum vereri, cujus judicio et voluntate nunc erigitur, nunc deprimitur. Unde fit ut qui in parte sunt episcopis ad serviendum proclivior sacerdos fiat; et sic episcopus qui sancte et religiose dederat, quadam simulata auctoritate ad se retrahat. Sic itaque privatur mercede quam consecuturus fuerat: tum quia ficta charitate aufert quod dederat, tum quia pravorum sacerdotum discordias et scissuras amantium, lites et dissensiones inter episcopos seminantium verbis nimis factus credulus quod prius fucate moliebatur lucrari, post detecta fraude conatur quadam usurpatione ex toto auferre. Quorum advertentes calliditatem et hostis versuti suasiones, deinceps omnino licentiam monachis damus suarum ecclesiarum investitores fieri: ita tamen ut judicio synodi, si contra sacerdotium agere praesumpserint, mulctentur, et felici mucrone episcopi sacerdotum piacula resecentur.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 89 EPISTOLA I. ALDHELMI AD GERUNTIUM. Domino gloriosissimo, occidentalis regni sceptra gubernanti, quem ego, ut mihi scrutator cordis et rerum testis est, fraterna charitate amplector, Geruntio regi, simulque cunctis Dei sacerdotibus per Domnonia conversantibus, Aldhelmus, sine meritorum praerogativa abbatis officio functus, optabilem in Domino salutem. Nuper cum essem in concilio episcoporum, ex tota pene Britannia innumerabilis Dei sacerdotum caterva confluxit, ad hoc praesertim congregata, ut pro Ecclesiarum sollicitudine et animarum salute ab (0087D)omnibus decreta canonum et Patrum statuta tractarentur, et in commune, Christo patrocinium praestante, conservarentur. His igitur rite precatis, omne sacerdotale concilium, meam parvitatem pari praecepto et simili sententia compulerunt, ut ad vestrae pietatis praesentiam epistolares litterarum apices dirigerem, et eorum paternam petitionem, salubremque suggestionem, per scriptae stylum intimarem, hoc est, de Ecclesiae catholicae unitate et Christianae religionis concordia, sine quibus otiosa torpescit, et merces futura fatiscit. Quid enim prosunt bonorum operum emolumenta, si extra catholicam gerantur Ecclesiam, etiam si aliquis actualem rigidae conversationis regulam (0088C)sub disciplina coenobii solerter exerceat, aut certe, cunctorum mortalium contubernia declinans, in squalida solitudine remotus contemplativam anachoreseos peragat vitam? Igitur ut certius vestra sagacitas animadvertere queat pro quibus causis mea mediocritas scripta direxerit, compendiose et breviter enucleabo. Auditum namque et diversis rumorum relativis compertum nobis est quod sacerdotes vestri in catholicae fidei regula, secundum Scripturae praeceptum, minime concordent, et per eorum simultates et pugnas verborum, in Ecclesia Christi grave schisma et crudele scandalum nascatur, quod Psalmographi sententia testatur dicens: Pax multa diligentibus nomen tuum, et non est in illis scandalum. Pacem quippe religionis pia concordia copulat, (0088D)sicut charitatem dira contentio contaminat. Nam ad unitatem fraternitatis rectae fidei sectatores Psalmista hortatur, inquiens: Deus qui habitare facit unanimes in domo. Domus vero haec, secundum allegoriam, Ecclesia per totos mundi cardines diffusa intelligitur. Haeretici namque et schismatici ab Ecclesiae societate extranei, per contentionum argumenta, in mundo pullulantes, et, veluti horrenda zizaniorum semina in medio fecundae segetis sata, dominicam messem maculant. Sed hujuscemodi altercationis opprobrium apostolica compescit buccina. Qui vult, inquit, contentiosus esse, nos talem consuetudinem non habemus, nec Ecclesia Dei, quae (0089A)non habet maculam aut rugam. Pacem namque, Catholicorum matrem, et filiorum Dei genitricem esse, evangelica promulgant oracula: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Unde Domino et Salvatore nostro a summo coelorum fastigio descendente, ut chirographum protoplasti deleret, et mundum pace suquestra reconciliaret, angelica cecinit melodia: Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Et Psalmista: Fiat, inquit, pax in virtute tua, et abundantia in turribus tuis. Denique rumor Ecclesiae fidei contrarius longe lateque percrebuit, quod sint in provincia vestra quidam sacerdotes et clerici tonsuram sancti Petri apostolorum principis pertinaciter refutantes, seque tali excusationis apologia pertinaciter defendentes vivunt, quod (0089B)auctorum et praecessorum suorum tonsuram imitentur, quos divina illustratos gratia fuisse grandiloquis assertionibus contestantur, qui si a nobis sollicite sciscitentur quis primus auctor rasurae hujus et tonsurae exstiterit, omnino aut veritatem ignorando, aut falsitatem dissimulando obmutescunt. Nos autem, secundum plurimorum opinionem, Simonem magicae artis inventorem hujus tonsurae principem fuisse comperimus, quia qualem quantumque necromantiae fallaciam contra beatum Petrum fraudulenter machinaretur, certamen apostolorum et decem libri Clementis testes sunt; nos, inquam, secundum sacrosanctam Scripturae auctoritatem, de tonsura nostra veritatis testimonium perhibentes, diversas ob causas Petrum apostolum hunc ritum sumpsisse (0089C)asserimus primitus ut formam et similitudinem Christi in capite gestaret, dum, pro redemptione nostra crucis patibulum subiturus, a nefanda Judaeorum gente acutis spinarum aculeis crudeliter coronaretur; deinde ut sacerdotes Veteris et Novi Testamenti in tonsura et habitu discernerentur; postremo ut idem apostolus suique successores et sequipedae ridiculosum gannaturae ludibrium in populo Romano portarent, quia et eorum barones et hostes exercitu superatos sub corona vendere solebant. Caeterum in Veteri Testamento tonsurae signum a Nazareis, id est, sanctis, ni fallor, sumpsit exordium. Est enim regale et sacerdotale stemmatis indicium. Nam tiara apud veteres in capite sacerdotum (0089D)constituebatur. Haec bysso retorto rotunda erat quasi sphaera media, et hoc significatur in parte capitis tonsa. Corona autem latitudo aurea est circuli quae regum capita cingit. Utrumque itaque signum exprimitur in capite clericorum, Petro dicente: Vos estis genus electum, regale sacerdotium. Hoc ritu tondendi et radendi ut vitia resecentur signatur, et crinibus carnis nostrae quasi criminibus exuamur. Est autem altera crudelior animarum pernicies, quod, in sacrosancta paschali solemnitate, CCCXVIII Patrum regulam non sectatur, qui in Nicaeno concilio decennovenalem laterculi circulum per ogdoadam et hendekadam usque ad finem mundi recto tramite decursum sagaci solertia sanxerunt. Et a decima (0090A)quarta luna usque ad vigesimam primam supputationis seriem, et paschalis calculi terminum tradiderunt, quem anticipare et transgredi contra jus et fas illicitum fore censuerunt. Porro isti secundum decennem novennemque Anatolii computatum, aut potius juxta Sulpicii Severi regulam, qui LXXXIV annorum cursum descripsit, decima quarta luna cum Judaeis paschale sacramentum celebrant, cum neutrum Ecclesiae Romanae pontifices ad perfectam calculi rationem sequantur. Sed nec Victorii paschalis laterculi curriculum, qui DXXXII annorum circulis continetur, posteris sectandum decreverunt. Erat namque genus quoddam haereticorum apud Orientales, quod tessareskaidekatitai vocatur, id est, quartadecimani, eo quod quarta decima luna cum Judaeis (0090B)Christum blasphemantibus, et margaritas Evangelii ritu porcorum calcantibus Paschae solemnitatem peragunt, et ob hoc alieni a beata orthodoxorum sodalitate inter schismaticorum conciliabula infeliciter reputantur, quod beatum Augustinum in libro de nonaginta haeresibus scripto commemorasse memini. Illud vero quam valde a fide catholica discrepat, et ab evangelica traditione discordat, quod ultra Sabrinae fluminis fretum Demetarum sacerdotes, de privata propria conversationis munditia gloriantes, nostram communionem magnopere abominantur, in tantum, ut nec in Ecclesia nobiscum orationum officia celebrare, nec ad mensam ciborum fercula, pro charitatis gratia, pariter percipere dignentur: quin imo fragmenta ferculorum et reliquias epularum (0090C)lurconum canum rictibus et immundis devorandas porcis projiciunt. Vascula quoque et phialas aut arenosis sablonum glareis, aut fulvis favillarum cineribus expianda purgandaque praecipiunt. Non salutatio pacifica praebetur, non osculum piae fraternitatis offertur, dicente Apostolo: Salutate vos in osculo sancto, nec manibus lomentum, aut latex cum manutergio exhibetur, neque pedibus ad lavacrum pelvis apponitur, cum Salvator, sindone praecinctus discipulorum pedes abluens, normam nobis tradiderit imitandi, dicens: Sicut ego feci, ita et vos facite aliis. Ast vero si quilibet de nostris, id est, Catholicis ad eos, habitandi gratia, perrexerint, non prius ad consortium sodalitatis suae asciscere dignantur, (0090D)quam quadraginta dierum spatia in poenitendo peragere compellantur. Et in hoc haereticos infeliciter imitantur, qui se Katharos, id est mundos nuncupari voluerunt. Heu! heu, pro tantis erroribus! potius quam Evax! Evax! lacrymosis vocibus et querelosis singultibus lugubriter ingeminandum reor, et totum hoc contra Evangelii praecepta secundum Pharisaeorum inanes traditiones agere noscuntur, Christo veraciter astipulante (Matth. XXIII): Vae vobis, Scriba et Pharisaei, qui mundatis quod foris est calicis et paropsidis. Nam Dominus cum publicanis et peccatoribus convivia celebrasse describitur, ut verus medicus purulentis animarum vulneribus divinae pietatis medicamina et coelestis clementiae cataplasma componeret. Idcirco peccatorum consortia, Pharisaeorum (0091A)more, minime despexit, sed potius illam peccatricem pollutae vitae piacula lugubriter deflentem, et Dominicos pedes fusis lacrymarum imbribus humectantem, ac solutis et laxis cincinnorum crinibus tergentem solita clementia misericorditer refocillavit dicens (Luc. VII, 47): Remittuntur illi peccata multa, quia dilexit multum. Quae cum ita se habeant, propter communem coelestis patriae sortem et angelicae sodalitatis collegium, subnixis precibus et flexis poplitibus vestram fraternitatem adjurantes suppliciter efflagitamus, ut ulterius doctrinam et decreta beati Petri contumaci cordis supercilio et protervo pectore non abominemini, et traditionem Ecclesiae Romanae propter prisca priorum statuta vestrorum nequaquam tyrannica (0091B)freti pertinacia, arroganter aspernemini. Petrus namque Dei Filium beata voce confessus audire meruit (Matth. XVI): Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam, et tibi dabo claves regni coelorum; et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis, et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelo. Si ergo Petro claves coelestis regni a Christo collatae sunt, de quo poeta ait: Claviger aethereus, portam qui pandit in aethra; quis Ecclesiae ejus statuta principalia spernens, et doctrinae mandata contemnens, per coelestis paradisi portam gratulabundus ingreditur? et si ipse potestatem ligandi atque monarchiam solvendi in coelo et in terra felici sorte et peculiari privilegio accipere (0091C)promeruit, quis paschalis festi regulam et tonsurae Romanae ritum refutans, non potius se strictis nexibus inextricabiliter obligandum quam absolvendum clementer ullatenus arbitretur? Sed fortasse quilibet strophosus librorum lector, ac sagax scripturarum disceptator tali se excusationis clypeo defendat, et talis apologiae parma protegat: Ego, inquiens, utriusque Instrumenti praecepta sincera fide veneror, ac sanctae Trinitatis unam essentiam, unamque substantiam, et trinam personarum substantiam corde credulo confiteor, Dominicae Incarnationis sacramentum, et passionis patibulum, ac resurrectionis tropaeum voce libera per populum praedicabo. Supremum vivorum et mortuorum examen, quando singulis quibusque pro meritorum diversitate dispar retributio (0091D)aequissimis judicii lancibus trutinabitur, diligenter denuntiabo, et hujus fidei privilegio in Catholicorum coetu glomeratus sine aliquo infelicitatis obstaculo connumerabor. Sed hujus excusationis propugnaculum, sub quo se delites cere confidunt, apostolicae castigationis balista solo tenus dirutum conquassare et confringere nitar. Ait namque Jacobus, materterae Domini filius: Tu credis quia unus est Deus, et quia per ironiam duodecim tribubus in dispersione gentium constitutis loquebatur, statim subjunxit: Bene facis; et daemones credunt et contremiscunt, quia fides sine operibus mortua est. Fides nempe catholica et fraternae charitatis concordia inseparabiliter pari tramite tendunt, sicut praedicator egregius et Vas electionis (0092A)eleganter attestatur (I Cor. XIII): Si noverim omnem prophetiam, et omnia mysteria, si habeam fidem, ita ut montes transferam, et si tradidero corpus meum ut ardeam, charitatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Et ut brevis sententiae claustello cuncta concludantur, frustra de fide catholica inaniter gloriatur, qui dogma et regulam sancti Petri non sectatur. Fundamentum quippe Ecclesiae et firmamentum fidei principaliter in Christo et sequenter in Petro collocatum nequaquam ingruentibus tempestatum turbinibus nutabundum vacillabit, ita Apostolo promulgante (I Cor. III, 11): Fundamentum aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, quod est Jesus Christus. Petro autem veritas ita privilegium sanxit Ecclesiae (Matth. XVI): Tu es Petrus, (0092B)et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. EPISTOLA II. ALDHELMI AD OSGITHAM SOROREM. Dilectissimae atque amantissimae sorori, et mihi sincero charitatis affectu venerandae, Aldhelmus supplex, indigno abbatis vocabulo functus, in Domino salutem. Cognoscat vestra almitas de baptismo sororis me interrogasse pontificem, qui licentiam dedit baptizari illam sanctimonialem, sed tantum clam et latenter. Saluto te diligenter, Osgitha, ex intimo cordis cubiculo, subnixis precibus obsecrans, ut assidua Scripturarum meditatione mentem tuam occupare non (0092C)desistas, quatenus Psalmographi sententiam compleas dicentis (I, 2): In lege ejus meditabitur die ac nocte. Et idem Psalmista hoc item testatur dicens (CXIX, 103): Quam dulcia faucibus meis eloquia tua! et reliqua. Orationum vero mearum ut memores sint omnes sorores, per Christum suppliciter obsecra, qui dicit apostolo (Jac. V, 16): Multum valet deprecatio justi assidua. Vale! decies dilectissima, imo centies et millies. Te Deus valere faciat. EPISTOLA III. ALDHELMI AD EAUFRIDUM EX HIBERNIA IN PATRIAM REVERSUM. (0092D)Domino venerabili praeconio efferendo et sanctorum meritis magnopere honorando Eahfrido, Aldhelmus exiguus in Domino aeternam salutem. Primitus (pantorum procerum praetorumque pio potissimum, paternoque praesertim privilegio) panegyricum poemataque passim prosatori sub polo promulgantes, stridula vocum symphonia, ac melodiae cantilenaeque carmine modulaturi, hymnizemus, praecipue quia tandem almae editum puerperae sobolem (ob inextricabile sons protoplastorum) piaculum priscorum chirographum peccaminum oblitteraturum, terris tantumdem destinare dignatus est, luridum qui linguis chelydrum trisulcis rancida virulentaque vomentem per aevum venena torrenda tetrae tortionis (0093A)in tartara trusit. Et ubi pridem ejusdem nefandae natricis ermuli cervulique cruda fanis colebantur stoliditate in profanis, versa vice discipulorum gurgustia (imo almae oraminum aedes) architecti ingenio fabre conduntur. Fateor, sodalitatis fraternae cliens, altique municipatus municeps, postquam vestram repedantem isthuc ambrosiam ex Hiberniae brumosis circionum insulae climatibus (ubi ter bino circiter annorum circulo uber sophiae sugens metabatur) territorii marginem Britannici sospitem applicuisse, rumigerulis referentibus, comperimus, illico (ut flammiger flagransque flagitabat amor) ineffabiles altithrono grates, pansis in edito utrinque volis, tripudiantes obtulimus; potissimum, quod te exsulem almus arbiter priscam (0093B)paterni visitantem clientelam ruris (caerula ponti trans glauci, enormesque dodrantium glareas atque spumiferas lymphae nemphae obstirpationes, circili carina procellosum sulcante salum) reducere, ovante navarcho, dignatus est; ut ubi dudum incunabilis hirocinii editus rudibus adulto tenus pubertatis aevo adoleveras, nunc versa vice (superna opitulanti praerogativa affatim fultus) ab incolatu externi ruris repatrians, praeceptoris vocamine indepto sortitoque fretus fungeris. Illud aeque almitati beatitudinis vestrae ex penetrabilibus praecordii nequaquam promens dissimulo propalare (ad augmentum, mystisque ut reor tripudium, imo ad doxam onomatis Kyrii) magnopere inolevisse: quod praeconio citra modum rumoris Scotico (0093C)in solo degentium (quorum contubernio parumper fretus es) ceu tonitruali quodam boatu fragore nimboso emergenti, auditus nostri quatiuntur, et per tot tantaque telluris stadia lectionis opinio, pagis provincisque divulgata, crebrescit. Siquidem tam creber meatus est (isthinc illincque, isthuc illucque) navigero aequoreas fretantium calle gurgites, velut quaedam contribula apium germanitas nectar fabre conficientium Nam quemadmodum alternatim, reciproca facessente noctis nebula, mellifluum examen (emergente axe tenus aethere Titanae) gliscentium culmina tiliarum per florulenta, ad crates graciles, sarcinatum, flava bajulans gestamina asportat, eodem modo, ni fallor, lurconum conglobatio lectorum ( dunning tac (0093D)fridh ) ac residua sagax discipulorum caterva, florigeris hagiographae ex arvis, non solum artes grammaticas atque geometricas bis ternasque omissas physicae artis machinas, quinimo allegoricae potiora ac tropologicae disputationis bipertita bis oracula (aethralibus opacorum mellita in aenigmatibus problematum) siticulose sumentes carpunt, et in alveariis sophiae, jugi meditatione loco tenus servanda condentes, abdunt. E quorum catalogo tuam proficisci solertiam, praeda onustam atque torrente fluentis sacrosancti propinatam redundantemque excellens fama percrebuit. Quamobrem tuum affabilem discipulatum, ceu cernuus singultatim arcuatis poplitibus subnixisque precibus efflagito, ut oblitterata nequaquam memoria (0094A)excedat, quod Pacificus coelesti ambrosia praeditus (subrogatus genitore jure haereditario, bis quaternis temporum lustris Israeliticae plebis imperii sceptro fungens), almo auctus spiramine prompsit, dicens: Bibe aquam de cisterna tua, et fluenta putei tui; deriventur fontes tui foras, et in plateis aquas divide; solus habeto eas, nec sint alieni participes tui. Quapropter his sacris imbutus sagminibus, jugi conamine orthographiae aperito gurgitem, et sitientia rigato arva mentium, quatenus germen aethralis exstaseos (vivis fecundisque in orthodoxorum, satoris sudore, sulcis satum) nullo torridae obstaculo siccitatis obtinente, pullulans gliscat, et ubertim spissa, Dei suffragio, seges demum maturescat. Nam idcirco supplex tam obnixe haec cernitur oramen suggessisse, (0094B)quod nonnulli superna noscuntur sophia praediti, et arcana luce enormiter referti; attamen quod gratuita coelitus munificentia, Deique dapsili deditione receptantes (proprio facessente meritorum quaestu) adepti sunt, nequaquam (gazophylacio scientiae reserato) plene promulgantes, sed particulatim lurconibus largientes. Nam (kata evangelicae experimentum auctoritatis) nequaquam flagrans lychnus clancule fuscata tetrae occulitur latebra urnae, qui candelabri summitate cunctis limpido lumine lucere decuit; necnon frustra talenti fenora subterraneis clanculantur obstructa sablonibus, quae trapezitarum numerosis monetae oportuissent numismatibus profligari; ne forte ut iners adepto (segnitia torpens) mancipium talento, supremos ergastulorum in squalores (0094C)trusus praecipitetur; sed potius evax eugeque ingressurus tripudium a prosatore pio promereatur. Unde Psalmigraphus vates, ob hoc propriae piaculi expians flagitium conscientiae, sacro praesagio orsus infit: Justitiam tuam non abscondi, et reliqua. Sed haec misellus homuncio dictando volvens, scrupulo ancipiti extemplo quatiens angebar; cur, inquam, Hibernia, quo catervatim isthinc lectores classibus advecti confluunt, ineffabili quodam privilegio efferatur, ac si isthic, fecundo Britanniae in cespite, didascali Argivi Romanive Quirites reperiri minime queant, qui coelestis tetrica enodantes bibliothecae problemata sciolis reserare se sciscitantibus valeant? Quamvis enim praedictum Hiberniae rus, discentium opulans vernansque, ut ita dixerim, pascuosa (0094D)numerositate lectorum, quemadmodum poli cardines astriferis micantium ornentur vibraminibus siderum, ast tamen climatis Britannia occidui in extremo ferme orbis margine sita (verbi gratia) ceu solis flammigeri et luculento lunae specimine potiatur; id est, Theodoro infula pontificatus fungenti, ab ipso tirocinio rudimentorum in flore philosophicae artis adulto, necnon et ejusdem sodalitatis cliente Adriano duntaxat urbanitate enucleata ineffabiliter praedito. Et audacter in propatulo contestans, pellaci falsitatis frivolo neglecto, aequa veritatis censura trutinante discernam; etiamsi beatae memoriae Theodorus, summi sacerdotii gubernacula regens, Hibernensium (0095A)globo discipulorum (seu aper truculentus Molossorum catasta ringente vallatus) stipetur, limato perniciter grammatico dente (jactura dispendii carens) rebelles phalanges discutit, et (utpote belliger in meditullio campi arcister, legionum phalangibus septus aemulorum spissis) mox nervosis tenso lacertorum volis arcu, spiculisque ex pharetra exemptis, hoc est, Chronographiae opacis acutisque syllogismis; turma supercilii typho turgens, amissa ancilium testudine, terga dantes, latebras antrorum atras, triumphante victore, praepropere petunt. Neu tamen haec philosophando, Scoticos sciolos, quorum gemmato tua sagacitas dogmatum favo aliquantisper abusa est, sugillare a quoquam autumer; quippe cum satagerem praeconium cudens affabiliter (0095B)texere nostrorum, non sugillationem ridiculose cachinnans rumigerare vestrorum, sed potius, jocistae scurraeque ritu dicacitate temeraria loquentium, fraternae ironia dilectionis obtentu cavillabatur. Si vero quippiam, inscitia suppeditante, garrula frontose convincitur pagina prompsisse, ut versidicus ait: EPISTOLA IV. ALDHELMI AD HEDDAM EPISCOPUM. Domino reverendissimo, omnique virtutum conamine (0095C)venerando, et post Deum peculiari patrono, supplex almitatis vestrae vernaculus in Domino salutem. Fateor, o beatissime praesul, me dudum decrevisse, si rerum ratio ac temporum volitans vicissitudo pateretur, vicinam optati Natalis Domini solemnitatem, ibidem in consortio fratrum tripudians celebrare, et postmodum vita comite vestra charitatis affabili praesentia frui. Sed quia, diversis impedimentorum obstaculis retardati, quemadmodum lator praesentium viva voce plenius promulgabit, illud perficere nequivimus, idcirco difficultatis veniam, precor, impendite. Neque enim parva temporum intervalla in hoc lectionis studio protelanda sunt ei duntaxat qui, sagacitate legendi succensus, legum (0095D)Romanarum jura medullitus rimabitur, et cuncta jurisconsultorum secreta ex intimis praecordiis scrutabitur, et, quod his multo arctius ac perplexius est, centena scilicet metrorum genera pedestri regula discernere, et admista cantilenae modulamina recto syllabarum tramite lustrare. Cujus rei studiosis lectoribus tanto inextricabilior obscuritas praetenditur, quanto rarior doctorum numerositas reperitur. Sed de his prolixo ambitu verborum disputare epistolaris angustia minime sinit, quomodo videlicet ipsius metricae artis clandestina instrumenta litteris, syllabis, pedibus, poeticis figuris, versibus, tonis, temporibusque conglomerantur; poetica quoque septenae divisionis disciplina, hoc est acephalos, lagaros, (0096A)protilos, cum caeteris, qualiter varietur; qui versus monoschemi, qui pentoschemi, qui decaschemi, certa pedum mensura trutinentur; et qua ratione catalectici, brachycatalectici seu hypercatalectici versus, sagaci argumentatione cognoscantur. Haec, ut reor, et his similia, brevis temporis intercapedine momentaneoque ictu apprehendi nequaquam possunt. De ratione vero calculationis quid commemorandum? cum tanta supputationis imminens desperatio colla mentis oppresserit, ut omnem praeteritum lectionis laborem parvi penderem, cujus me pridem secreta cubicula nosse credideram; et ut sententia beati Hieronymi utar, qui mihi prius videbar sciolus, rursus coepi esse discipulus, dum se occasio obtulit, (0096B)sicque tandem, superna gratia fretus, difficillima rerum argumenta et calculi supputationes, quas partes numeri appellant, lectionis instantia reperi. Porro de zodiaco et duodecim signorum, quae vertigine coeli volvuntur, ratione, ideo tacendum arbitror, ne res opaca et profunda, quae longa explanandarum rerum ratione indiget, si vili interpretationis serie propalata fuerit, infametur et vilescat, praesertim cum astrologicae artis peritia, et perplexa horoscopi computatio, elucubrata doctioris indagatione egeat. Haec idcirco, charissime Pater, cursim pedetentim perstrinximus, non garrulo verbositatis strepitu illecti, sed ut scias tanta rerum arcana examussim non posse intelligi, nisi frequens et prolixa meditatio (0096C)fuerit adhibita. Salutate in Christo omnem sodalium meorum catervam a minimo usque ad maximum, quos obsecro et adjuro per clementiam Christi ut pro me peccatorum pondere et criminum sarcina oppresso preces Domino fundant. EPISTOLA V. ANONYMI CUJUSDAM SCOTI AD ALDHELMUM ABBATEM MALMESBURIENSEM. Domino sancto, sapientissimo, Christo quidem charissimo Aldhelmo; Scotus ignoti nominis in Deo aeterno salutem. Dum te praestantem ingenio, facundiaque Romana, ac vario flore litterarum (etiam Graecorum (0096D)more) non nesciam, ex ore tuo, fonte videlicet scientiae purissimo, discere malo, quam ex alio quolibet potare, turbulento magistro praesertim. Hoc scito praenoscens, quod idcirco te fiducialiter ita obsecro, ut me suscipias doceasque, quoniam fulgor (ceu dictum est) sapientiae prae multis in te fuiget lectoribus, ac peregrinorum mentes cupientium sapientiam discere cognoscis: quia tu Romae advena fuisti, insuper quod a quodam sancto viro de nostro genere nutritus es. Haec compendii causa sufficiant, quia si humiliter per charitatem volueris attendere, non minus per pauca verba, quam per plurimas sermocinationes perspicies. Haec tibi quoque sinceriter dissero. Libellum quemdam habes, qui non est major (0097A)acceptorio duarum septimanarum, quem ego tegere cupio. Hoc autem breve tempus praedico, non eo quod mihi plus non opus sit, sed ne haec petitio fastidium in tua mente creet. Ministrum quoque equosque ut opinor, adipiscar. In hoc autem tempore messis, laetum a te responsum sperabo. Orantem pro nobis beatitudinem tuam divina gratia custodire dignetur, EPISTOLA VI. ETHELWALDI AD ALDHELMUM. Sacrosancto abbati Aldhelmo, mihi inextricabilis ignitae charitatis nodis, ut merita poscunt, astricto, Ethelwaldus, tuae piae paternitatis supplex alumnus, perpetuam in Domino sospitatis salutem. Aestivi igitur temporis cursu, quo immensis feralium passim congressionum expeditionibus haec miserrima patria lugubriter, invidia vastatrice, defanatur, tecum legendi studio, conversatus demorabar. Tum mihi fiat indigno, tuae beatitudinis sacrosancta (0097D)sagacitas omnibus, ut reor, propemodum panegyricis tam saecularium litterariae verbositatis facundia editorum, quam etiam spiritualium ecclesiastici dogmatis stylo elucubratorum plenissime voluminum scriptis imbuta, arcana liberalium litterarum studia, opacis duntaxat mysteriorum secretis, ignaris quibusque mentibus obstrusa, abrepto propere spissae stoliditatis velamine, patefaciens liquidissime propalarat. Quibus ad integrum exuberantis ingenii epulis, ambronibus siticulosae intelligentiae faucibus, avide absumptis, meam adhuc pallentem hebetudinis maciem largissimae blandae sponsionis epimenia affluenter refocillabat, pollicitans omni me desideratae lectionis instrumento, quo potissimum meae mediocritatis industriam satis inhiantem agnoverat, libenter (0098A)edocendo imbuere. Quapropter, mi amantissime purae institutionis praeceptor, quatenus affectu consequente fidem verborum haud difficulter adhibeas, operae pretium censemus, talibus sacrae Scripturae oraculis instimulatus (Prov. VI, 1): Fili mi, si spoponderis pro amico tuo, defixisti apud extraneum manum tuam, illaqueatus es verbis oris tui. Et jam dico, si nullis te capacibus prolatae promissionis retinaculis perplexum involutumque reminisceris, tamen cum memet ab ipsis tenerrimae cunabulis infantiae fovendo, amando, pedetentimque delicatioribus solertiae cibis recreando, ad vegetam usque pubertatem provexisti, dignum ab omnibus sanae intelligentiae esse judicatur, quatenus, confoto jam pabulo tenerioris ingenii, des cibos solidiores quoque profundioris sophiae. (0098B)Tamen si humillima subjectae devotionis instantia importune insistens expetit affatim alendo epulas, impendere non deneges; meque, licet nullius momenti ducas, vestrae sublimitatis adoptivam prolem ex omni paternae prudentiae diviti censu aliquatenus ad tempus ditare non recuses; ne quando invisi audacium aemulorum cunei crispanti optatae improbationis cachinno tripudiantes congratulentur, si sobolem opulenti paternae philosophiae censu exhaeredem penuriaeque feralis insipientiae experientem comperiunt. Et non incongrue mihi ille Roboam, generosa de stirpe famosissimi tam laudabilis sapientiae excellenti enormitate, quam etiam opimis rerum facultatibus regis Salomonis, infelici fusus ortu, omnis pene paternae felicitatis expers, lugubriter coaequari (0098C)queat. Denique, jam nunc impleturus vota persolve, et inceptum largae institutionis beneficium concitus comple, sciens te haud dubie majorem inde perpetuae remunerationis gloriam adepturum, Domino astipulante, quia (Matth. X) qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Huic autem nostrae parvitatis epistolae trina cantati modulaminis carmina binis generibus digesta subdidimus, quorum primum dactylico heroici poematis hexametro ac pedestri, ut autumo, regula enucleat et trutinatum et in LXX coaequantium versuum formulas, casu ita obtingente, et, ut verius dicam, supernae dispensationis nutu moderante, divisum. Tertium quoque non pedum mensura elucubratum, sed octonis syllabis in imo quolibet versu compositis una eademque littera comparibus linearum (0098D)tramitibus aptata cursim calamo perarante caraxatum tibi, sagacissime sator, transmittens dicavi. Medium vero meo tuoque clienti Winfrido de transmarini scilicet itineris peregrinatione, simillimis itidem versuum et syllabarum lineis confectum repraesentans porrexi. Haec idcirco vestrae beatitudinis venerandis obtutuum luminibus repraesentanda fore necessarium duxi, quod nostrae parvitatis judicio dignum esse visum est, omnem tibi, utpote Patri, mearum litterarum editiunculam primum pandens propalarem, quatenus vestrae sublimitatis probabili rationis judicio comprobata, et ad aequitatis normulam derivata, omnibus deinceps lectorum numerositatibus acceptabilis exstat. Vale in Christo. EPISTOLA VII. ALDHELMI AD ADRIANUM. Reverendissimo Patri meaeque rudis infantiae venerando praeceptori Adriano Aldhelmus vernaculus familiae Christi et vestrae pietatis supplex alumnus salutem, etc. Fateor, mi charissime, quem gratia purae dilectionis amplector, postquam a sociali contubernio vestro ante triennium circiter discedens a Cantia sequestrabar, quod nostra parvitas hactenus ad consortium vestrum ardenti desiderio flagrabat; quod et jamdudum cogitarem, quemadmodum in votis est, adimplens perficere, si rerum ratio ac temporum vicissitudo pateretur, et nisi me diversa impedimentorum obstacula retardarent, praesertimque corporeae (0099B)fragilitatis valetudine medullitus tabentia membra coquente non sinerer; qua quondam, dum post prima elementa iterum apud vos essem, domum redire coactus sum. EPISTOLA VIII. CELLANI ALDHELMO. Domino lectricibus ditato studiis, mellifluisque ornato lucubratiunculis, Aldhelmo archimandritae Saxonum, mirifice reperienti in oris quod nonnulli cum laboribus et sudoribus in alieno aere vix lucrantur, Cellanus in Hibernensi insula natus, in extremo Francorum limitis latens angulo exsul, famosae coloniae Christi extremum et vile mancipium, in tota et tuta Trinitate salutem. Quasi pennigero volatu ad nostrae paupertatis accessit (0099C)aures vestrae Latinitatis panegyricus rumor, quem agilium lectorum non horrescunt auditus sine sanna aut amurcali impostura, notus propter Alburnum dictricis Fors., almum ductricis Romaniae decorem. Et si te praesentem non meruimus audire, tuos tamen bona lance constructos legimus fastos diversorum deliciis florum depictos. Sed si peregrini triste reficis corculum, paucos transmitte sermunculos illius pulcherrimae labiae tuae, de cujus fonte purissimo dulces multorum possit reficere mentes, ad locum ubi dominus Furseus in sancto et integro pausat corpore. EPISTOLA IX. ALDHELMI EPISTOLAE AD CELLANUM Fragmentum . (0099D)Miror quod me tantillum homunculum de famoso et florigero Francorum rure vestrae franite Fors., Francicae fraternitatis industria interpellat Saxonicae, prolis prosapia genitum et sub Arctos axe teneris infantiae cunabulis. EPISTOLA X. ALDHELMI AD ETHELWALDUM. Dilectissimo mihi filio et simul discipulo Ethelwaldo Aldhelmus extremus servorum Dei, salutem. Quemadmodum te viva voce aliquoties de aliquibus admonere curavi, ita et nunc absentem, paterna secundum Deum auctoritate fretus, litteris exhortari non piget. Hoc enim ideo agimus, quod charitas Christi, sicut ait Apostolus, urget nos. Itaque, fili mi (0100A)charissime, licet adolescens aetate existis, vanissimis tamen oblectamentis hujus mundi nequaquam te nimium subjicias, sive in quotidianis potationibus et conviviis usu frequentiore ac prolixiore inhoneste superfluis, sive in equitandi vagatione culpabili, seu in quibuslibet corporeae delectationis voluptatibus exsecrandis. Memento semper quid scriptum est: Adolescentia et voluptas vana sunt. Admonui quoque, vehementiori pecuniae et omni saecularis gloriae Deo semper odibili jactantiae nequaquam ultra modum inservias, illius sententiae reminiscens: Quid prodest homini, si totum mundum lucretur, animae vero suae detrimentum patiatur? Filius enim hominis venturus est in gloria sua et sanctorum angelorum; et retribuet unicuique secundum opera sua. Sed multo magis, (0100B)mi amantissime, vel lectionibus divinis, vel orationibus sacris semper invigila. Si quid vero praeterea saecularium litterarum nosse laboras, ea tantummodo causa id facias, ut quoniam in lege divina vel omnis vel pene omnis verborum textus artis omnino ratione grammaticae consistit, tanto ejusdem eloquii divini profundissimos atque sacratissimos sensus facilius legendo intelligas, quanto illius rationis qua contexitur diversissimas regulas plenius didiceris . . . . . Hanc autem epistolam jugiter inter caeteros quos legis libros habere non omittas, ut videlicet ejus lectione creberrima de his quae in ea scripta sunt, implendis mea vice possis admoneri. Vale. EPISTOLA XI. ALDHELMI AD CLERUM WILFRIDI EPISCOPI. (0100C)Nuper furibunda tempestatis perturbatio, sicut experimento didicistis, fundamenta Ecclesiae, sicut quodam immenso terrae motu, concussit; cujus strepitus per diversa terrarum spatia, velut tonitruali fragore, longe lateque percrepuit. Et idcirco vos viscerales contribulos, flexis genuum poplitibus, subnixa exposco prece, nequaquam hujus perturbationis stropha scandalizari, ne quisquam vestrum mentis segnitie fide torpescat, etiamsi rerum necessitas exigat cum praesule proprio pontificatus apice privato tellure paterna propelli, et quilibet oporteat latorum regnorum transmarina aggredi rura. Quis enim, quaeso, tam durus atroxve labor existens, ab illo vos antistite separans arceat; qui vos ab ipso tirocinio rudimentorum et a primaeva tenerae aetatis (0100D)infantia usque adultae pubertatis florem nutriendo, docendo, castigando, provexit pietate; et quasi nutrix gerula dilectos extensis ulnarum sinibus refocillans, sic charitatis gremio fotos clementer amplexus est. Perpendite, quaeso, creaturarum ordinem, eisque divinitus insitam naturam; quatenus ex minimarum rerum collatione flexibilem commiserationis formam, Christo juvante, capiatis; quomodo examina apum calescente coelitus caumate, ex alveariis nectare flagrantibus certatim emergant, et earum auctore linquente, brumalia mansionum receptacula, densarum cavernarum cohortes, rapido volatu ad aethera glomerante, exceptis duntaxat antiquarum sedium servatricibus ad propagationem (0101A)sobolis futurae; relictus, inquam, mirabilius dictu, rex earum, spissis sodalium agminibus vallatus, cum hiberna castra gregatim egreditur et cava stipitum robora rimatur, si pulverulenta sablonis aspergine praepeditus, seu repentinis imbribus cataracta Olympi guttatim rorantibus retardatus fuerit, et ad gratam cratem sedemque pristinam revertatur, omnis protinus exercitus consueta vestibula perrumpens, prisca cellarum claustra gratulabundus ingreditur. . . . . . Si ergo taliter creatura ratione carens, quam vita et natura indita absque legibus scriptis gubernant, reciprocis temporum successionibus ductoris praecepto paret, respondete, rogo, utrum non horrendae abominationis infamia sint exprobrandi, qui concessa septiformis Spiritus gratia praediti, devotae (0101B)subjectionis frena ritu phrenetico frangunt. Cur autem diversarum rerum ratiocinationes conglobans, ad instiganda vestri pectoris praecordia stridente calamo percurram, audite. Ecce saeculares divinae scientiae extorres, si devotum dominum quem in prosperitate dilexerunt, cessante felicitatis opulentia, et ingruente calamitatis adversitate, deseruerint, et secura dulcis patriae otia exsultantis domini pressurae praetulerint, nonne exsecrabilis cachinni ridiculo et gannaturae strepitu ab omnibus ducuntur? Quid ergo de vobis dicetur, si pontificem qui vos nutrivit et extulit in exsilio solum dimiseritis? etc. EPISTOLA XII. ALDHELMI AD WINBERTUM. (0101C)Domino in dominorum Domino dilectissimo Winberto Aldhelmus, servus servorum Dei, in angulari duorum testamentorum lapide de summis montium verticibus abscisso, qui statuam quaterno metallorum genere fabrefactam, quaterna populorum regna signantem crura tenus, aurato capite, oppressit, salutem. Cerulum litterarum ad vestrae pietatis praesentiam destinavimus, qui vobis viva voce de causa nostrae necessitatis imminenti plenius promulgabit, id est de terra, quam nobis venerandus patricius Baldredus possidendam accepto pretio obtulit, praecipue pro captura piscium apto et competenti loco. Et idcirco dum in nostri regis potestate data et collata (0101D)esse videtur, obnixe precamur ut eamdem agri partem per tuae charitatis patrocinium obtinere et habere firmiter valeamus, ne eadem possessione per violentiam privati, quia plerumque justitiae jura vacillant, fraudemur, etc. EPISTOLA XIII. ALDHELMI AD WILFRIDUM. Domino venerabiliter diligendo et delectabiliter venerando Wilfrido Aldhelmus vernaculus supplex in Christo perennem salutem. Perlatum est mihi, rumigerulis referentibus, de vestrae charitatis industria, quod transmarinum iter, gubernante Domino, capere, sagacitate legendi succensa, decreverit. Et idcirco vita comite optatum Hiberniae portum tenens, sacrosancta potissimum (0102A)praesagmina, refutatis philosophorum commentitiis, legito. Absurdum enim arbitror, spreta rudis ac veteris Instrumenti inextricabili norma, per lubrica dumosi ruris diverticula, imo per dyscolos philosophorum anfractus, iter carpere. Seu certe oportatis vitreorum fontium limpidis laticibus, palustres pontias lutulentasque limphas siticulose potare; in queis atra bufonum turma catervatim scatet, atque garrulitas ranarum crepitans coaxat. Quidnam, rogitans quaeso, orthodoxae fidei sacramento commodi affert circa temeratum spurcae Proserpinae incestum, quod abhorreo fari, enucleate legendo scrutandoque surdescere, aut Hermionem petulantem Menelai et Helenae sobolem, quae, ut prisca produnt opuscula, despondebatur pridem jure dotis Oresti, demumque, (0102B)sententia mutata, Neoptolemo nupsit, lectionis praeconio venerari; aut Lupercorum bacchantium antistites, ritu laetantium Priapo parasitorum, heroico stylo historiae caraxare; quae altato quondam sceptri in vertice chelidro Hebraeae cautionis obtutibus praesentato, hoc est, alma mortis morte stipite patibuli affixa, solo tenus diruta evanuere? Porro tuum discipulatum ceu cernuus arcuatis poplitibus flexisque suffraginibus, feculenta fama compulsus, posco, ut nequaquam prostibula lupanarium, nugas in queis pompulentae prostitutae delitescunt, lenocinante luxu ad eas, quae obrizo rutilante periscelidis armillaque lacertorum tereti utpote faleris faleratae curules comuntur, sed magis edito aulae fastigio spreto, quo patricii ac praetores potiuntur, gurgustii humili receptaculo (0102C)contenta tua fraternitas feliciter fruatur; nec non contra gelida brumarum flabra e climate olim septentrionali emergentia neglecto, ut docet Christi disciplina, fucato ostro, potius lacernae gracilis amictu ac mastrucae tegmine incompto utatur. EPISTOLA XIV. BEATI ALDHELMI PRAESULIS, OMNIBUS CONGREGATIONIBUS CONCESSA, SUB EJUS REGIMINE CONSTITUTIS. E registro ms. Malmes. abbat. excerpta. Vid. Alf., Annal. Eccl. Ang., II, 451. De Libertate propriae electionis. Nihil in hoc saeculo prolixa felicitate fruitur, nihil diuturna dominatione potitur, nihil quod non ad fatalem vitae terminum, veloci cursu, tendere videatur. Et ideo sic nobis mundanarum rerum patrimonia (0102D)sunt perfruenda, ut tamen aeternae patriae emolumentis nunquam fraudaremur. Hinc est enim quod ego Aldhelmus, postquam me immeritum, nullisque praedignis moribus comprobatum, in pontificatus officii sedem, divina gratia subthronizasset, proposui arcano mentis meae affectu, ut monasteriis meis, Maildunesburg, Frome, Bradanford, quibus jamdudum in abbatis gradum constitutus, suffragante Domino, regulariter praefui, religiosum abbatem, quem sibi spontanea familiarum mearum optio, consona voce elegissent, canonica creatione atque regulari sanctione constituerent. His voluntariis propositionibus meis, pia monachorum meorum restitit pertinacitas; et cum hoc sedulo saepius, in conventu fratrum meorum, fiducialiter narrassem, nullus his votis (0103A)meis placidissimum praebebat assensum, dicentes: Quandiu vitali vegetaris spiritu, nobiscum praesentis vitae studio deputaris, tuae semper dominationis jugo humillime colla subdere non dedignamur. Sed hoc supplici communique rogatu deprecamur, quod sub sacra Scripturarum testificatione et favorabilium virorum claro consensu corrobores, ut nullus post obitum tuum nec regalis audacitas nec pontificalis auctoritas, vel aliquis ecclesiasticae, seu saecularis dignitatis vir, sine nostro voluntatis arbitrio, in nobis sibi vindicet principatum. Huic debitae monachorum meorum, maxime famulorum Dei, petitioni libentissime consensi; et in monasterio, quod juxta fluvium qui dicitur Wenburnia, cui venerandi regis nostri germana Cuthberga (0103B)praesidet, cum optabili famosissimi regis Inii consensu, et reverendissimi fratris et coepiscopi mei Danielis, praesentatae promissionis devoto nutu, decentissimam vernarum Domini postulationem, sacrae (0104A)crucis signaculo confirmavi. Itidem idem venerandus rex, et praenominatus pontifex, pari devotionis manu subscripserunt. Nec multo post, in sacrosancto concilio, quod juxta fluvium qui dicitur Wodor, congregatum esse dignoscitur, idem omnium Saxonicae gentis archimandritarum, cum regali potentatus assensu et pontificali prioratus nutu, consensit auctoritas. Si quis vero contra haec tam illustrium personarum decreta moliri machinetur, et sacra praesentis schedulae scita praevaricari praesumpserit, sciat se, ante terribilem divinae Majestatis thronum, cum praevaricatoribus praeceptorum Domini, lugubri damnationis judicio percellendum. Scripta est hujus confirmationis chartula ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi 705, indictione (0104B)tertia. + Signum manus Danielis episcopi. + Signum Inii regis. + Signum manus patricii Ethelredi.

AD THAMESIN ARGUMENTUM Totum hoc poema gratulationem in se habet ad Thamesin de Hyspanorum fuga, in qua adumbrantur causa quibus adducti Hyspani expeditionem in Angliam fecerint. eae autem sunt, avaratia, crudelitas, superbia, atque invidia. deinde facta apostrophe ad reginam pastoraliter desinit.

Migne "Patrologia Latina Tomus 127" Depositio martyrum Depositio martyrum (Auctor incertus), J. P. Migne 127.0124B

Avieni Orbis Terrae

BENEDICTUS PP. XV LITTERAE APOSTOLICAE CUM IN HONOREM* DECERNITUR DE TRIDUANIS SOLLEMNIBUS ET DE CAPPELLA PAPALI IN BASILICA LIBERIANA HABENDIS ET DE SIMILIBUS SUPPLICATIONIBUS IN UNIVERSO CATHOLICO ORBE PERAGENDIS IN HONOREM SANCTI HIERONYMI, ECCLESIAE DOCTORIS, DECIMO QUINTO SAECULO AB EIUS OBITU EXEUNTE, ET INDULGENTIAE PLENARIA ET PARTIALES CONCEDUNTUR. Universis Christifidelibus praesentes Litteras inspecturis salutem et apostolicam benedictionem. — Cum in honorem sancti Hieronymi, Ecclesiae Doctoris, saeculo quintodecimo ab eius obitu exeunte, Pia Societas, ab eodem nuncupata, pro Evangeliis vulgandis, sibi propositum habeat sollemnia celebrandi, Nos, in eminenti Sedis Apostolicae loco, disponente Domino, collocati, iniuncti Nobis officii munera cupientes salubriter exsequi, hoc laudabile Piae Societatis inceptum, quod ad excitandam provehendamque fidelium pietatem erga eumdem Ecclesiae Doctorem erit summopere profuturum, amplissime probamus. Hieronymus enim, licet Stridone in Pannonia natus, in hac alma Urbe Nostra studiis litterarum sacrarum que disciplinarum vacavit, et postea diu sancti papae Damasi scriba atque a secretis perdiligens assiduusque fuit. Inter praestantissimis vero antiqui aevi christiani scriptores nemo forte reperiatur, qui acrius fidei morumque integritatem adversus haereticos et pravos christianos tuitus sit; at omnium consensu habetur et colitur Doctor Maximus Sacris Scripturis explanandis atque interpretandis, et Vulgata, quam eius studiis et laboribus Ecclesia debet, non modo est, Concilii Tridentini decreto, authentica declarata et usu ecclesiastico recepta, sed etiam a doctis viris cotidie pluris aestimatur. Quam ob rem Piae Societatis, quae patrocinio ac praesidio Magistri omnium latinorum Sacrae Scripturae interpretum utitur, visum est Nobis merito commendare propositum, quod supra memoravimus, saecularia sollemnia celebrandi in Patriarchali Basilica sanctae Mariae Maioris, vulgo « Liberiana »: in quam, ut e constanti hominum memoria testimoniisque fide dignis colligitur, temporibus expeditionibus Crucigerorum a sepulcro Bethlemitico translatum est corpus sancti Doctoris, ibique servatur et pie colitur. Ut igitur, in hisce saecularibus sollemnibus, Piae Societati a sancto Hieronymo, de Evangeliorum divulgatione tam praeclare meritae, gratificemur, et simul sancti Doctoris cultum magis magisque apud Christifideles provehamus, statuimus peculiari voluntatis Nostrae significatione faustae commemorationis laetitiam ac sollemnitatem augere. Itaque decernimus iti Liberiana Basilica, diebus decimo septimo, octavo et nono mensis decembris, hoc anno, triduanas haberi supplicationes, et, ad liturgiae splendorem amplificandum, postremo ex tribus die, id est decimo nono, Missam et alia divina officia in eodem templo in Pontificalibus celebranda, etsi Nobis absentibus, super altare maximum, Summis Pontificibus reservatum, peragi, adstantibus Emis ac Revmis S. R. E. Cardinalibus, nec non RR. DD. Praelatis, qui ius habent ad Cappellas Papales conveniendi, tamquam si coram Nobis Sacra illa celebrarentur. Licentiam tamen huiusmodi, per has Apostolicas Litteras, uti mos est, pro hac vice tantum concedimus atque impertimur. Ut sollemnia autem, quae supra diximus, uberiore cum spirituali emolumento celebrentur, largimur ut omnibus et singulis utriusque sexus Christifidelibus, qui, vere poenitentibus et confessis ac sacra Communione refectis basilicam sanctae Mariae Maioris, ultimo sollemnium praedictorum die, devote visitaverint vel Sacris inibi, ob hanc causam peractis, interfuerint, ibique de more pro Christianorum principum concordia, haeresum exstirpatione, peccatorum conversione ac sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam, semel tantum, omnium peccatorum suorum indulgentiam et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Itemque iisdem Christifidelibus, qui, duobus triduanae supplicationis praecedentibus diebus, praedictam basilicam devote visitaverint, ibique, corde saltem contriti, ut supra oraverint, septem annos et totidem quadragenas de iniunctis eis, seu alias quomodolibet debitis poenitentiis, in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Quas omnes et singulas indulgentias, peccatorum remissiones ac poenitentiarum relaxationes etiam animabus Christifidelium in Purgatorio detentis per modum suffragii applicari posse indulgemus. Quo autem huius decimiquinti saecularis anni commemoratio fructuosior ac sollemnior exsistat, optamus ut, intra annum a tricesimo die huius mensis septembris, in toto orbe catholico, quo et tempore et modo cuique Episcopo videbitur, sollemnis similis in honorem sancti Hieronymi, Ecclesiae Doctoris, triduana supplicatio fiat: cui quotquot interfuerint, eis omnibus et singulis indulgentias, quas et uti supra memoravimus, usitatis condicionibus, lucrari licebit. Quam triduanam supplicationem in dioecesibus peragendam aliave sollemnia vehementer cupimus ut praecipue promoveant sodales Societatum a sancto Hieronymo, sicubi exsistant, Academiae theologicae et quotquot in Seminariis et in studiorum Universitatibus rei biblicae vacant, ut magnus iste Sanctus ipsis non solum caelestis solatii copiam, sed idonea quoque auxilia benigne a Deo imploret ad recte Sacram Scripturam interpretandam, ab adversariis tuendam fructuoseque meditandara. Non obstantibus constitutionibus et ordinationibus ac Litteris apostolicis in contrarium praemissorum quomodolibet concessis, ceterisque contrariis quibuslibet. Datum Romae apud sanctum Petrum sub annulo Piscatoris, die xv mensis septembris, anno MCMXX, Pontificatus Nostri septimo. P. Card.GASPARRI

Migne "Patrologia Latina" Tomus 89 Confirmatio privilegii In Dei nomine Chrodegangus, ac si peccator, Metensis urbis episcopus, dum in voluminibus divinarum seriem Scripturarum juxta possibilitatem ex mediocritate mei sensus, attonitis auribus, et sedula consideratione, inspicerem quid Dei Filius diceret, (1122C)audiens: Date et dabitur vobis (Luc. VI), et alibi: Date eleemosynam, et ecce omnia munda fiant vobis (Luc. XI): idcirco coepi moestus conquirere quid pro animae remedio, quid pro abluendis ponderibus peccatorum facerem, vel in quibus imitarer exempla (1122D)priscorum Patrum, episcoporum meorum antecessorum in operibus, quibus credimus Deo placuisse; hinc per Dei adjutorium una cum commeatu et voluntate domini nostri piissimi ac gloriosissimi regis Pippini Francorum, atque consensu fratrum nostrorum canonicorum, spiritualium et Deum timentium laicorum fidelium sancti Stephani, aedificavi monasterium in loco qui dicitur Gorzia, in pago Scarponinse, in honorem beatissimorum apostolorum Petri et Pauli, nec non et sancti Stephani seu et caeterorum sanctorum, et fundans atque dotans ipsum monasterium de rebus et terris quae propter venditiones commutationes, mihi legibus obvenerant, ea (1123A)scilicet conditione, ut in monasterio monachi secundum ordinem et regulam sancti Patris nostri Benedicti abbatis amodo et semper perpetuis temporibus vivant, et sicut ibi scriptum est, nihil penitus proprium habentes, sed sint illis communia omnia in omnibus, qualiter et pro se, et pro aliis valeant exorare; igitur compulit nos affectio charitatis atque dilectionis fratrum ipsorum, pro eorum quiete et ordine, qualiter Deo juvante valeant implere regulam et ordinem suum, et quod nobis successoribusque nostris maneat ad mercedem, et a recto tramite inconvulso limite terminare quod perennem deinceps, propitiante Deo, obtineat firmitatem, ne quis nobis detrahendo aestimet in id nova decernere, dum antiquitus juxta considerationem pontificum videant (1123B)caetera sibi subjecta monasteria in omnibus esse conservata atque secura; ideoque pro divino intuitu, vel pro animae nostrae remedio, seu successorum nostrorum pontificum, una cum commeatu et voluntate piissimi et gloriosissimi Pippini regis et consensu fratrum nostrorum, convenit nobis illis conservare pro eorum quiete et tranquillitate, et neque a nobis, neque ab archidiacono nostro, neque a caeteris ordinatoribus sancti Stephani, a quolibet homine inquietati, nec condemnati, vel de rebus eorum expoliati, contra rationis ordinem esse non debeant, sed inspecta eorum instrumenta, juxta constitutionem quam eis instituimus, quieto ordine ipsas res teneant atque possideant, et de hoc quod (1123C)nos ad ipsum monasterium dedimus atque formavimus vel ad Deum timentibus hominibus donatum est atque firmatum, aut aliquid munere transmissum vel in altario offertum, aut sacris voluminibus seu quibuscunque speciebus quod ad ornatum divini cultus pertinet, ad praesens collata vel deinceps collatura fuerunt, non auferamus, et supplici postulatione exoro, et postulo dominis et successoribus meis episcopis, et caeteris ordinatoribus sancti Stephani, propter nomen sanctae Trinitatis, quod superius intimatum est, perpetuis temporibus pro eorum mercede agenda, ipsis fratribus qui in ipso monasterio esse videntur conservent, et sit ipsum monasterium subjectum sub mandeburde et defensione sancti Stephani ecclesiae Metensis, sicut in illo instrumento (1123D)continetur, quod de ipso monasterio ad ecclesiam sancti Stephani fecimus, ut libeat eis pro vita et incolumitate regis et stabilitate regni Francorum, et pro pontificibus suis suisque subjectis Domini misericordiam exorare; et juxta dispensationem divinam cum abbas de ipso monasterio ad Dominum migraverit, quem unanimiter omnis illa monachorum congregatio optimae regulae compertum et vitae meritis congruentem elegerint, una cum consensu et voluntate urbis episcopi, ipsum sibi habeant (1124A)abbatem, et si in ipsam congregationem, quod absit, non potuerint talem invenire qui eos regulariter regat, tum ipse pontifex cum consensu et voluntate eorum de alio monasterio eligat abbatem, sicut superius diximus, qui eis regulariter et secundum ordinem praesit, et memoratus pontifex in ipso monasterio per nullum ingenium nullamque occasionem aut cupiditatem quemlibet abbatem mittat, nisi qui eos secundum ordinem regat, et si ipse pontifex aut quaelibet alia potestas aliter fecerit, in divino districto judicio ante Dei oculos cum beatissimo Petro principe apostolorum et sancto protomartyre Stephano exinde reddet rationem; et si praefatus pontifex lucranda oratione aut visitatione fratrum quando ei placuerit in ipso monasterio venerit, (1124B)vel aliquam moram pro lucrandis animabus fecerit, cum exinde in Dei nomine vult habere regressum, absque ullo munere terreno requisito revertatur; qualiter monachi qui solitarii nuncupantur, de perfecta quiete, vel securitate, valeant Domino protegente, per longa tempora exsultare, et sub sancta regula viventes pro profectu ecclesiae et salute regis vel patriae valeant plenius Domini misericordiam et attentius deprecari; et si, quod absit, ipsi monachi de eorum regula aut religione tepidi aut negligentes reperti fuerint, secundum eorum regulam ab abbate suo corrigentur; sin autem ipse abbas non praevalet, tunc praefatus pontifex coercere debeat, quia nihil de canonica auctoritate convellitur, quidquid de pontificibus fidei pro quiete (1124C)tranquillitatis tribuetur, ut ob hoc firmius subsistat vigoribus, et nos et patres nostri domini episcopi in synodo subscriptionem manibus nostris decrevimus roborare, et fratres nostri de congregatione sancti Stephani fideles ipsius consentientes subscripserunt. Rotelinus subscripsi, Gontelmus, Brandomus, Sigibertus, (1126A)Zacharias, Rachinnatus, Ego, Gonterius, Abbo, Adelelinus, Angelelinus, Sadrius. Ego Richerus, sive Wasco, ac si indignus diaconus, jussus hanc confirmationem relegi et subscripsi. Actum in Compendio palatio publice in synodo congregata anno ab Incarnatione Domini 756, ind. 9, epac, 15, conc. 4, anno 6, (seu 4, ut alii malunt) regni Pippini gloriosi regis, sub die X Kal. Junii.

De cavendis vitiis De cavendis vitiis (Hincmarus Rhemensis), J. P. Migne 125.0930A PRAEFATIO. Quod fructus in lectione sacra quaerendus sit: proinde ut sancti Gregorii epistolam ac si ad se scriptam suscipiat ex eaque proficiat. 125.0857A| Domino CAROLO regi glorioso HINCMARUS, nomine non merito Rhemorum episcopus, ac plebis Dei famulus. Mitto vobis, sicut jussistis, epistolam beati Gregorii ad Recharedum regem Wisigothorum, ex qua vobis quaedam inter caetera dixi, quando proxime apud Silvanectum de operibus misericordiae sermo se intulit. Cui epistolae aliquanta ex verbis ejusdem doctoris egregii superadditi, attendens promissionem qua dicitur: Quod supererogaveris, ego cum rediero reddam tibi (Luc. X, 15). Non enim pauca 125.0857B| mihi reddetis, cum non solum erogata, verum et supererogata diligenter legetis, intelligenter servando, ac quotidie magis ac magis de virtute in virtutem proficiendo custodietis. Nam sunt quidam, qui multa de litteris divinitus inspiratis habere volunt, quae aut non legunt, aut transeuntes recta negligunt, vel ob hoc ea scire volunt, ut favores de vani nominis scientia comparent. Sunt enim qui verba Dei libenter legunt, vel aure percipiunt, sed mente non retinent: et quisque alimenta non retinet, hujus profecto vita desperatur (S. Greg. hom. 15). « Cibus enim mentis est sermo Dei, et quasi acceptus cibus stomacho languente rejicitur, quando auditus sermo in ventre memoriae non tenetur. » Et de talium cordibus juxta evangelicam parabolam, 125.0857C| tollit diabolus verbum, ne credentes salvi fiant (Luc. VIII, 12). Et sunt qui ita divinum verbum audiunt vel legunt, ut ex eo contra culpas compungantur, et tamen post fletum ad culpas redeunt, et obliviscuntur quod planxerant, cum exstinguere nolunt vitia quibus ardent. Et sunt nonnulli, qui audito vel lecto verbo Dei econtra se erigunt, et contra peccata ac vitia perpetrata ardentissime commoventur: sed salubres illae commotiones sollicitudinibus et voluptatibus et divitiis suffocantur, cum importunis cogitationibus suis guttur mentis strangulant, et bonum desiderium, aut ad cor intrare non sinunt, aut de corde repellunt ea quae bonum desiderium quasi aditum flatus vitalis necant. Quibus Dominus dicit: Qui ex Deo est verba Dei audit; propterea vos non 125.0857D| auditis quia ex Deo non estis (Joan. VIII, 47). (Hom. 18.) « Si enim ipse verba Dei audit qui ex Deo est, 125.0858A| et audire verba ejus non potest quisquis ex illo non est, interroget se unusquisque si verba Dei in aure cordis percipit, et intelliget unde sit. Coelestem patriam Veritas desiderare jubet, carnis desideria conteri, mundi gloriam declinare, aliena non appeti, propria largiri. Penset ergo apud se unusquisque vestrum, si haec vox Dei in cordis ejus aure convaluit, et quia jam ex Deo sit agnoscit. Nam sunt nonnulli qui praecepta Dei nec aure corporis percipere dignantur, et sunt nonnulli qui haec quidem corporis aure percipiunt, sed nullo ea mentis desiderio complectuntur: et sunt nonnulli, qui libenter verba Dei suscipiunt, ita ut jam in fletibus compungantur, sed post lacrymarum tempus ad iniquitatem redeunt. Hi profecto verba Dei non audiunt, 125.0858B| quia haec exercere in opere contemnunt, et amorem saeculi amori Dei praeponunt. » Quibus item Dominus dicit: Vae vobis divitibus, qui habetis consolationem vestram (Luc. VI, 24). (Moral. lib. X, c. 30.) « Qui hoc loco signantur nomine divitum, nisi immoderati amatores divitiarum, qui venturi judicis respectum non habent, dum superbis apud se cogitationibus tument? Nam sunt nonnulli, quos census per tumorem non elevat, sed misericordiae opera exaltant. Et sunt nonnulli, qui dum terrenis se opibus abundare conspiciunt, veras Dei divitias non requirunt, atque aeternam patriam non amant, quia hoc sibi sufficere, quod rebus temporalibus fulciuntur, putant. » De quibus dicit Scriptura: Omnes qui diligunt munera sequuntur retributiones (Isa. I, 125.0858C| 23), et ignis devorabit tabernacula eorum, qui munera libenter accipiunt (Job XV, 34). (Greg., ibid.) « Non est ergo census in crimine, sed affectus. Cuncta enim quae Deus condidit bona sunt, et qui bonis male utitur profecto agit, ut quasi per edacitatis ingluviem, eo per quem vivere potuit de pane moriatur. Pauper ad requiem Lazarus venerat, superbum vero divitem tormenta cruciabant. Sed tamen dives Abraham fuerat, qui in sinu Lazarum tenebat, qui tamen auctori suo colloquens dicit: Loquar ad Dominum meum, cum sim pulvis et cinis (Gen. XVIII, 27). Quid itaque iste divitias suas aestimare noverat, qui semetipsum pulverem cineremque pensabat? Aut quando hunc res possessa extolleret, qui de se 125.0858D| quoque, earum videlicet possessore, tam abjecta sentiret? (lib. X, c. 13.) Caeterum iniqui modo, cum tristia aliqua, vel adversa patiuntur, effugii latebras 125.0859A| inveniunt, quia ad voluptatem protinus desideriorum carnalium recurrunt. Ne enim paupertas cruciet, divitiis animum demulcent: ne despectus proximorum deprimat, sese dignitatibus exaltant. Si fastidio corpus atteritur, antepositis epularum diversitatibus nutritur. Si quo animus moestitiae impulsu dejicitur, mox per interposita jocorum blandimenta relevatur. Tot ergo hic habent effugia, quot sibi praeparant delectamenta. Sed quandoque eis effugium perit, quia eorum mens, amissis omnibus, se solummodo et judicem conspicit. Tunc voluptas subtrahitur et voluptatis culpa servatur, et repente miseri periendo discunt quia peritura tenuerunt; qui tamen quousque corporaliter vivunt quaerere nocitura non desinunt. » Et tales in vano accipiunt animam suam, dum ei curam 125.0859B| carnis anteponunt: sicut dives qui induebatur purpura et bysso, et epulabatur quotidie splendide, et recepit bona in vita sua, sine consolatione in aeterna vita. Quam transitoriam consolationem, non solum pro summo, sed et pro vero bono refugiebat habere rex sanctus, qui dixit: Renuit consolari anima mea: memor fui Dei, et delectatus sum (Psal. LXXVI, 3). Etenim adhaerere Deo bonum est, ponere in Domino spem meam (Psal. LXXII, 28). Et: Unam petii a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vitae meae (Psal. XXVI, 4); quia: Beati qui habitant in domo tua, Domine, in saecula saeculorum laudabunt te (Psal. LXXXIII, 5), qui ascensiones in corde suo disposuerunt in convalle lacrymarum (ibid., 6, 7), id est in saeculo, in terra 125.0859C| morientium, ubi fuerunt eidem regi lacrymae suae panes die ac nocte, dicenti: Credo videre bona Domini in terra viventium (Psal. XXVI, 13). (Greg. hom. 18.) « Et sunt qui audito vel lecto verbo Dei, ut terra bona, fructum per patientiam reddunt, cum et bona humiliter operantur, et proximorum mala aequanimiter tolerant. Quanto enim quisque altius profecerit, tanto in hoc mundo invenit quod durius portet, quia cum a praesenti saeculo mentis nostrae delectatio deficit, ejusdem saeculi adversitas crescit. » Vos autem, domne charissime, quem Deus talento intellectus magnifice et potenter ditavit, solerter attendite, cui inde rationem estis reddituri, in conspectu totius humani generis, et angelorum atque archangelorum, et nolite in sudario religatum in 125.0859D| terra illud abscondere, id est in terrenis tantum actibus implicare: sed sursum cor ad illum levate, qui mire nos condidit, gratuito nutrivit, rationis substantia in conditione ditavit, gratia sua vos vocavit, donis suis vos illuminavit, paternae pietatis sollicitudine a flagellorum doloribus ad salutis gaudia misericordiae medicamento reduxit, peccantem non deseruit, muneribus multis et potentia glorificavit. Per singulos dies rationes vobiscum agite de his quae accepistis de manu Domini, et quae illi propter illa rependitis, vel rependistis quia sic unicuique bona a se collata enumerabit, dicens - Popule meus, quid feci tibi, aut quid molestus fui tibi? responde mihi. Quoniam ego eduxi vos per desertum 125.0860A| quadraginta annis, non sunt attrita vestimenta vestra, manna de coelo plui vobis, et obliti estis me (Deut. XXIX, Mich. VI). Et item: Quid debui ultra facere vineae meae, et non feci? (Isa. V, 4.) Et: Expectavi ut faceret uvas, fecit autem labruscas (ibid.). Et bene facientibus, et in recta fide et bonis operibus perseverantibus dicet in judicio: Esurivi, et dedistis mihi manducare (Matth. XXV, 35), et caetera quae sequuntur vobis notissima, usque ad id quod dicetur; Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi (ibid., 34): et male agentibus, et in malis operibus perseverantibus e diverso dicit: Esurivi, et non dedistis mihi manducare (ibid., 42) usque ad id quod dicetur: Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo 125.0860B| et angelis ejus (ibid., 41). Et non est obliviscenda nobis illa verecundia, quando aperientur libri, id est conscientiae, in conspectu singulorum hominum et angelorum: et non mediocriter pertimescenda est nobis poena, quae illam sequetur confusionem, quando reatus animam immortaliter morientem involvet, et indeficienter deficientem carnem gehenna consumet. Denique quoniam jussistis vobis praefatam epistolam mitti, sciendum vobis est, quia sic divina dicta legere et audire debetis, ac si ad vos specialiter sint dicta vel scripta, ut quae in eis inveneritis vobis cavenda caveatis, et quae agenda strenue faciatis, et quae sequenda sequamini, et quae erga alios exsequenda sunt exsequamini. Sicut enim in libro medicinali corporis passiones et earum curationes 125.0860C| inveniuntur, ita et in divinis eloquiis animae passiones et earum curationes reperiuntur. Quia vero ita ut praediximus divina eloquia quisquis fidelis intelligere debeat, et ita sint dicta, Dominus demonstrat in Evangelio qui dixit discipulis suis: Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem (Matth. XXVI, 41). Et iterum: Quod dico vobis omnibus dico, Vigilate (Marc. XIII, 37). Vigilat enim qui ad aspectum veri luminis mentis oculos apertos tenet, vigilat qui servat operando quod credit, vigilat qui a se torporis et negligentiae tenebras repellit, vigilat qui fraudem in bono opere non perpetrat (Moral. lib. IX, c. 34). « Quae fraus tribus modis in opere bono committitur: quia per hanc, procul dubio, aut tacita cordis humani gratia, aut favoris aura, aut res 125.0860D| quaelibet exterior desideratur. Quo contra recte de justo per prophetam dicitur: Qui excutit manus suas ab omni munere, hic in excelsis habitabit (Isa. XXXIII, 15). Quia enim non solum fraus in acceptione pecuniae est, munus procul dubio unum non est. Tres vero sunt acceptiones munerum, ad quas ex fraude festinatur. Munus namque a corde est captata gratia a cogitatione: munus ab ore est gloria per favorem: munus ex manu est praemium per dationem. Sed justus quisque ab omni munere manus excutit, quia in eo quod recte agit, nec ab humano corde inanem gloriam, nec ab ore laudem, nec a manu recipere dationem quaerit. Solus ergo in Dei opere fraudem non facit, qui cum ad studia bonae actionis 125.0861A| vigilat, nec ad corporalis rei praemia, nec ad laudis verba, nec ad humani judicii gratiam anhelat (cap. 25). Quasi latrunculus est enim appetitus laudis humanae, qui recto itinere gradientibus ex latere jungitur, ut ex occultis educto gladio gradientium vita trucidetur. Cumque propositae utilitatis intentio ad studia privata deducitur, horrendo modo unum idemque opus culpa peragit, quod virtus inchoavit. Saepe et ab ipsis exordiis aliud cogitatio expetit, aliud actio ostendit. Saepe etiam fidem mentis nec ipsa cogitatio exhibet, quia aliud ante oculos mentis versat, et longe ad aliud ex intentione festinat. Nam plerumque nonnulli terrena praemia appetunt, et justitiam defendunt, seque innocentes aestimant, et esse 125.0861B| defensores rectitudinis exsultant, quibus si spes nummi subtrahitur, a defensione protinus justitiae cessatur. Et tamen defensores se justitiae cogitant, sibique se rectos asserunt, qui nequaquam rectitudinem sed nummos quaerunt. Contra quos bene per Moysen dicitur: Juste quod justum est exsequeris (Deut. XVI, 20). Injuste quippe quod justum est exsequitur, qui ipsam quam praetendit justitiam venundari minime veretur. Juste ergo justum exsequi est, in assertione justitiae eamdem ipsam justitiam quaerere. Saepe recta agimus, et nequaquam praemia, nequaquam laudes ab hominibus exspectamus: sed tamen mens in sui fiduciam erecta, his a quibus nil expetit placere contemnit, eorum judicia despicit, seque male libera per abrupta elationis 125.0861C| rapit, et inde sub vitio pejus obruitur, unde quasi devictis vitiis nullis se appetitionibus subjacere gloriatur. » Unde etiam in bonis quae agimus necesse est ut cum magna cautela timeamus, ne per hoc quod a nobis rectum agitur favor aut gratia humana requiratur, ne appetitus laudis subripiat, et quod foris ostenditur, intus a mercede vacuetur. Unde per Psalmistam quoque de sancta electorum Ecclesia dicitur: Omnis gloria ejus filiae regum ab intus (Psal XLIV, 14). Qui enim accepta qualibet gratia vanis suis laudibus nitorem gloriae offerunt, quasi oleum vendunt, de quo profecto oleo Psalmista dicit: Oleum peccatoris non impinguet caput meum (Psal. CXL, 5): appellatione autem capitis ea quae principatur corpori mens vocatur. Impinguat 125.0861D| ergo caput oleum peccatoris, cum demulcet mentem favor adulantis. Adulatores enim blandi sunt inimici, quorum linguis quicunque in operibus bonis decipiuntur, in adventu judicis inter fatuos et stultos computabuntur, et a Deo retributionem bonorum operum non invenient, quia pro eis receperunt ab hominibus laudes quas ambiebant. Et cum ab adulatore, quia non a justo, laudatur peccator in desideriis animae suae et iniquus benedicitur, alius alium, id est peccans adulator peccatorem occidit, et dum invicem videlicet adulator de favore, et peccator in prava operatione, se laudant, invicem se occidunt. (Moral. lib. IV, c. 27.) « Hinc est quod Redemptor noster puellam in domo, 125.0862A| juvenem extra portam, in sepulcro autem Lazarum suscitat. Adhuc quippe in domo mortuus jacet qui latet in peccato: jam quasi extra portam educitur, cujus iniquitas usque ad verecundiam publicae perpetrationis aperitur, sepulturae vero aggere premitur qui in perpetratione nequitiae etiam usu consuetudinis gravantur. Sed hos ad vitam miseratus suscitat, quia plerumque divina gratia non solum in occultis, sed etiam in apertis iniquitatibus mortuos, sed et mole pravae consuetudinis pressos, respectus sui lumine illustrat. Quartum vero mortuum Redemptor noster, nuntiante discipulo agnoscit, nec tamen suscitat: quia valde difficile est ut is quem post usum malae consuetudinis etiam adulantium linguae excipiunt, a mentis suae morte revocetur; 125.0862B| de quo et bene dicitur: Sine mortuos sepelire mortuos suos (Luc. IX, 60). Mortui enim mortuum sepeliunt, cum peccatores peccatorem favoribus premunt. Quid enim est aliud sepelire quam occultare? Sed qui peccantem laudibus prosequuntur, exstinctum sub verborum suorum aggere abscondunt. Erat tamen et Lazarus mortuus, sed tamen non a mortuis sepultus: fideles quippe illum mulieres obruerant, quae et ejus mortem vivificatori nuntiabant. Unde et protinus ad lucem redit, quia cum in peccato animus moritur, citius ad vitam reducitur, si super hunc sollicitae cogitationes vivunt. » Perniciosissima siquidem pestis est adulatio, et cito subripit mentem, nisi fuerit in ipso remota initio. Discutiendum igitur nobis est quid de 125.0862C| nobis audiamus, et probare quid dicatur ex nobis. Credamus quia stultum est plus aliis de nobis quam nobis ipsis credere. Unde Paulus dicit: Gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae (II Cor. I, 12). Gloriam suam Paulus testimonium conscientiae memorat, qui favores oris alieni non appetens, vitae suae gaudia extra semetipsum ponere ignorat. Et quia scriptum est: Dies Domini sicut fur in nocte ita veniet (II Petr. III, 10), vigilandum nobis est, ne mala quae modo faciamus, ne etiam bona nostra indiscussa dimittamus: et ita vigilantes sollicite semper exspectare debemus, quando Dominus noster ad judicandos nos revertatur, ut cum venerit et pulsaverit confestim aperiamus ei. (Hom. XIII.) « Venit quippe cum ad judicium properat, 125.0862D| pulsat vero cum jam per aegritudinis molestias esse mortem vicinam designat: cui confestim aperimus, si hunc cum amore suscipimus; aperire etenim judici pulsanti non vult qui exire de corpore trepidat, et videre eum quem contempsisse se meminit judicem formidat: qui autem de sua spe et operatione securus est, pulsanti confestim aperit, quia laetus judicem sustinet, et cum tempus propinquae mortis agnoverit, de gloria retributionis hilarescit. » Quia igitur momentis suis horae fugiunt, agendum nobis est ut in boni operis mercede teneantur. Unde Salomon dicit: Quodcunque potest manus tua facere instanter operare, quia nec opus, nec ratio, nec scientia, nec sapientia erunt apud inferos, 125.0863A| quo tu properas (Eccle. IX, 10). Quia ergo et venturae mortis tempus ignoramus, et post mortem operari non possumus, superest ut ante mortem tempora indulta rapiamus. Sic enim sic mors ipsa cum venerit vincitur, si priusquam veniat semper timeatur. Et jamjamque de verbis praefati viri magnifici, ad verba epistolae scribenda, quam vobis mitti jussistis, nobis est transeundum. Epistola sancti Gregorii papae ad Recharedum regem, quam Carolus ad se mitti ab Hincmaro postularat. Gregorius Recharedo regi Wisigothorum. Explere verbis, excellentissime fili, non valeo quantum tuo opere tua vita delector. . . . Etc. Hanc epistolam vide inter Opera S. Gregorii Magni, Patrologiae tom. LXXVII, col. 1052. CAPUT PRIMUM. Quod eleemosyna de alienis fieri non debeat. Qui sint digni fructus poenitentiae, et quae vera confessio ac dolor de peccatis: quid abnegare se, et odisse animam suam. 125.0863B| Et de misericordiae operibus, unde inter caetera in praecedenti epistola est locutus, qualiter et ex quibus agenda sint, ac de his quae sequuntur, quae brevi cingulo vobis perstricta colligere pro tempore studui, idem beatus vir alibi dicit (lib. VII, epist. 107): « Plerumque, inquiens, adversarius animarum, dum non potest in his quae ad faciem sunt prava subripere, callida specie quasi pietatis injecta nititur supplantare, suadetque forsitan debere ab habentibus accipi, ut sit quod possit non habentibus erogari, dummodo vel sic venena mortifera eleemosynae 125.0863C| celata obumbratione transfundat. Nam nec venator feram, aut avem auceps deciperet, vel piscem piscator caperet, si aut ille laqueum in aperto proponeret, aut ille hamum esca absconditum non haberet. Omnino ergo metuenda et cavenda est hostis astutia, ne quos aperta nequit tentatione subvertere, latente telo saevius valeat trucidare. Neque enim eleemosyna reputanda est, si pauperibus dispensetur quod illicite accipitur; quia qui hac intentione male accipit ut quasi bene dispenset, aggravatur potius quam juvatur. Eleemosyna Redemptoris nostri oculis illa placet, quae non de illicitis et iniquitate congeritur, sed quae de rebus concessis et bene acquisitis impenditur. Unde etiam illud certum est, quia etsi monasteria, aut xenodochia, vel quid aliud ex injuste 125.0863D| acquisitis construatur, mercedi non proficit, quoniam dum perversus emptor honoris in locum sanctum mittitur, et alios ad sui similitudinem sub commodi datione constituit, plura male ordinando destruit, quam ille potest aedificare qui ab eo pecunias ordinationis accepit. Ne ergo sub obtentu eleemosynae cum peccato aliquid studeamus accipere, aperte sacra Scriptura prohibet dicens: Hostiae impiorum abominabiles, quia offeruntur ex scelere (Prov. XV, 8). Quidquid enim in Dei sacrificio ex scelere offertur, omnipotentis Dei non placat iracundiam sed irritat. Hinc rursum scriptum est: Honora Dominum de tuis justis laboribus (Prov. III, 9). Quisquis ergo male tollit, ut quasi bene praebeat, constat sine dubio 125.0864A| quia Dominum non honorat. Hinc quoque per Salomonem dicitur: Qui offert sacrificium de substantia pauperis, ac si victimet filium in conspectu patris (Eccli. XXXIV, 24). Quantus autem dolor patris sit perpendamus, si in ejus conspectu filius victimetur, et hinc facile cognoscimus quantus apud Deum dolor exasperatur, si ei sacrificium ex rapina tribuitur. Nimis enim dolendum est, dilectissimi fratres, sub obtentu eleemosynae peccata simoniacae haereseos perpetrari. Nam aliud est propter peccata eleemosynas facere, aliud propter eleemosynas peccata committere. » (Moral. lib. III, c. 23.) « Quoties enim post culpam eleemosynas facimus, quasi pro pravis actibus pretium damus. Sed nonnunquam divites elati inferiores opprimunt, et aliena rapiunt, et tamen 125.0864B| quasi quaedam aliis largiuntur, et cum multos deprimant, aliquando quibusdam opem defensionis ferunt, et pro iniquitatibus quas nunquam deserunt, dare pretium videntur. Sed tunc eleemosynae pretium nos a culpis liberat, cum perpetrata plangimus et abdicamus; nam qui et semper peccare vult, et quasi semper eleemosynam largiri, frustra pretium tribuit, quia non redimit animam, quam a vitiis non compescit. » Scriptum est enim: Facite fructus dignos poenitentiae (Matth. III, 8). (Hom. XX, in Evang.) « In quibus verbis notandum est, quod non solum fructus poenitentiae, sed dignos poenitentiae admonemur facere. Ut enim secundum dignos poenitentiae fructus loquamur, sciendum est quia quisquis illicita nulla commisit, huic jure conceditur ut licitis utatur, 125.0864C| sicque pietatis opera faciat, ut tamen si noluerit ea quae mundi sunt non relinquat. At si quis in fornicationis culpam, vel fortasse quod est gravius in adulterium lapsus est, tanto a se licita debet abscidere quanto se meminit et illicita perpetrasse. » Pejus est enim alienum matrimonium violare, quam meretrici adhaerere. Jam vero si conjugatus vel conjugata cum alterius uxore vel cum alterius marito adulteravit, tanto gravius peccant, quanto non simplicia sed plura adulteria committunt. Et gravior incestus est quam adulterium; quamvis qui hujusmodi sequuntur fornicationes et adulteri nomine soleant appellari; et tanto incestus est gravior, quanto propinquitas est cognationis proximior; quia pejus est cum duabus sororibus, vel duobus fratribus, 125.0864D| vel cum patre et filio, sive cum matre et filia, quam cum aliena uxore moechari. Sed in propria cognatione quanto propinquius tanto gravius peccatur, quoniam est pejus cum matre et filia, vel sorore, sive cum Deo sacrata, vel cum ordinato in ecclesiasticis gradibus, in quibus quanto celsior est gradus, tanto gravior est casus, tantoque est crimen gravius, quam cum aliena uxore concumbere; et sic de malo in pejus labi solet humana fragilitas, donec ad ea perveniatur, quae, sicut ait Apostolus, turpe est etiam dicere (Ephes. V, 12); quae operantes, videlicet masculorum et pecorum concubitores, sacri canones inter eos orare praecipiunt, qui spiritu periclitantur immundo, et lex per Moysen data hos judicat morte multari: et 125.0865A| sicut pari judicio astricti tenentur tam viri quam feminae adulterium perpetrantes, ita hujus legis judicio aut reatu pariter constringuntur tam viri cum pecoribus, vel cum masculis, seu cum feminis, contra naturam turpitudinem operantes, quam feminae cum pecoribus, vel cum aliis feminis quacunque adinventionis machinatione eamdem turpitudinem operantes, vel cum masculis secum operari contra naturam consentientes, dicente Apostolo: Non solum qui faciunt, sed qui consentiunt facientibus, digni sunt morte (Rom. I, 32). Et si quis forte haec omnia perpetravit, tot mortibus et mortis aeternae poenis habetur obnoxius, quot criminibus est pollutus. Verum quoniam austeritatem legis temperavit misericordia Redemptoris, qui conversionem et poenitentiam 125.0865B| magis quam mortem vult peccatoris, tanto, ut praemisimus, a se licita quisque debet abscidere, quanto se meminit et illicita perpetrasse: et tanto se debet reprehendere in minimis, quanto se meminit deliquisse in maximis. « Et saepe accusat mens ipsa quod perpetrat, sed quia hoc ex desiderio minime deserit, erubescit confiteri quod facit. Cum vero toto judicio carnis delectationem premit, audaci voce in accusationis suae confessione se erigit. Sed sunt nonnulli, qui apertis vocibus culpas fatentur, sed tamen in confessione gemere nesciunt, et lugenda gaudentes dicunt. Sed qui culpas suas detestans loquitur, restat necesse est ut has in amaritudine animae loquatur, ut per haec ipsa amaritudo puniat, quidquid lingua per 125.0865C| mentis judicium accusat. (Hom. 31.) Et plerumque videmus quae agenda sunt, sed haec opere non implemus: nitimur et infirmamur: mentis judicium rectitudinem conspicit, sed ad hanc operis fortitudo succumbit: quia nimirum jam de poena peccati est, ut ex domo quidem possit bonum conspici, sed tamen ab eo quod aspicitur contingat per meritum repelli. Usitata etenim culpa obligat mentem, ut nequaquam surgere possit ad rectitudinem: conatur et labitur, quia ubi sponte diu perstitit, ibi et cum noluerit coacta cadit. » (Moral. lib. VIII, c. 20.) « Sed justus ori suo non parcit, quia iram judicis districti praeveniens, verbis contra se propriae confessionis saevit. Hinc Psalmista ait: Praeveniamus faciem ejus in confessione (Psal. XCIV, 2). Hinc per Salomonem 125.0865D| dicitur: Qui abscondit scelera sua non dirigetur; qui autem confessus fuerit et reliquerit ea, misericordiam consequetur (Prov. XXVIII, 13). Hinc rursum scriptum est: Justus in principio accusator est sui (Prov. XVIII, 17). Sed nequaquam ad confessionem os panditur, nisi cum consideratione districti judicii per pavorem spe angustatur (cap. 21). Sciendum quoque est, quia saepe et reprobi peccata confitentur, sed deflere contemnunt. Electi autem culpas suas quas vocibus confessionis aperiunt, districtae animadversionis fletibus insequuntur. » Cum peccata nostra per lacrymas confitemur, angustae viae portas ingredimur; sed cum post haec ad aeternam vitam perducimur, portae nostrae atria in confessionum 125.0866A| laudibus intramus, quia ibi jam angustia non erit, cum nos laetitia aeternae solemnitatis assumpserit: propter quam confessionis nostrae angustiam Veritas dicit: Intrate per angustam portam (Matth. VII, 13); et cum se Psalmista recipi in altitudine gaudii aeterni praesumeret, dicebat: Statuisti in loco spatioso pedes meos (Psal. XXX, 9). (Moral. lib. VIII, c. 21.) « Qui enim mala quae perpetravit insinuat, sed flere quae insinuavit recusat, quasi subducta veste vulnus detegit, sed torpenti mente medicamentum vulneri non apponit. Confessionis igitur vocem solus necesse est ut moeror excutiat, ne vulnus proditum sed neglectum, quo licentius jam per humanam notitiam tangitur, deterius putrescat. Quo contra Psalmista plagam cordis 125.0866B| non solum detexerat, sed detectae etiam medicamentum mentis adhibebat, dicens: Iniquitatem meam ego pronuntio, et cogitabo pro peccato meo (Psal. XXXVII, 19). Pronuntiando enim occultum vulnus detegit, cogitando autem quid aliud quam medicamentum vulneri apponit? Sed afflictae menti et sua sollicite damna cogitanti rixa pro semetipsa oritur contra semetipsam. Nam cum se ad lamenta poenitentiae instigat, occulta se increpatione dilaniat. » Cui a Domino dicitur: Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum (Luc. VII, 47). (Hom. 33.) « Ac si aperte diceretur: Incendit plene peccati rubiginem qui ardet valide per amoris ignem. Tanto namque amplius peccati rubigo consumitur, quanto peccatoris cor magnae charitatis igne crematur. 125.0866C| Consideremus igitur gratiam misericordis Dei, et damnemus multitudinem reatus nostri. Ecce peccatores videt et sustinet, resistentes tolerat et tamen quotidie per Evangelium clementer vocat: confessionem nostram ex puro corde desiderat, et cuncta quae deliquimus relaxat. Qui ergo permanere noluit redeat, qui stare contempsit saltem post lapsum surgat (ibid.). Quanto nos amore conditor noster exspectet insinuat, cum per Prophetam dixit: Attendi et auscultavi, nemo quod bonum est loquitur, non est qui recogitet in corde suo et dicat quid feci? (Jer. VIII, 6.) Certe nunquam cogitare mala debuimus: sed quia cogitare recta noluimus, ecce adhuc sustinet ut recogitemus, et qui peccantes nos diu ut convertamur exspectat, non conversos durius damnat. 125.0866D| Videamus igitur tantae pietatis signum, et severitatis judicium: consideremus apertum nobis misericordiae gremium: quos male cogitantes perdidit, bene recogitantes quaerit, quaeque nos in adolescentia, quaeque in juventute deliquisse meminimus defleamus, morum operumque maculas lacrymis tergamus, amemus jam Redemptoris nostri vestigia, quae peccando contempsimus. Ecce, ut diximus, ad recipiendos nos supernae pietatis sinus aperitur, nec maculosa in nobis vita contemnitur: per hoc quod inquinationem nostram perhorrescimus, internae jam munditiae concordamus: revertentes nos Dominus clementer amplectitur, quia peccatorum vita ei esse indigna jam non potest quae 125.0867A| fletibus lavatur. » Sed providendum est his qui peccata suorum operum deplorant, ut consummata mala perfecta diluant lamenta, ne plus astringantur in debito perpetrati operis, et minus solvant in fletibus satisfactionis. « Scriptum quippe est: Potum dedit nobis in lacrymis in mensura (Psal. LXXIX, 6), ut videlicet uniuscujusque mens tantum poenitendo compunctionis suae bibat lacrymas, quantum se adeo meminit aruisse per culpas (Moral. lib. IV, c. 17): quia nullum peccatum Dominus inultum relaxat: aut enim nos hoc flendo insequimur, aut ipse judicando. Restat igitur, ut ad emendationem suam semper mens solerter invigilet, et in quo sibi quisque misericorditer subveniri considerat, hoc necesse est ut confitens tergat (cap. 14 125.0867B| et 16). Et quoniam fidelis quisque cogitationes in judicio exquiri subtiliter non ignorat, Paulo attestante, qui ait: Inter se invicem cogitationum accusantium, aut etiam defendentium semetipsum introrsum discutiens (Rom. II, 15), ante judicium vehementer examinet, ut districtus judex eo jam tranquillius veniat, quo reatum suum, quem discutere appetit, jam pro culpa punitum cernit (cap. 16), et ignoscendo jam in suo judicio impunita derelinquit, quae animadversione spontanea punita videt, Paulo attestante, qui ait: Si nosmetipsos dijudicaremus, non utique a Domino judicaremur (II Cor. XI, 31). » Tanto igitur arctiore manu poenitentiae mens a pollutione tergenda est, quanto se conspicit sordidius inquinatam. Neque enim par fructus esse boni operis 125.0867C| debet ejus qui minus, et ejus qui amplius deliquit, aut ejus qui in nullis et ejus qui in quibusdam facinoribus cecidit. Per hoc enim quod dicitur: Facite ergo fructus dignos poenitentiae (Luc. III, 8), cujusque conscientia convenitur, ut tanto majora quaerat bonorum operum lucra per poenitentiam, quanto graviora sibi intulit damna per culpam. (Hom. 34.) « Ecce ipsa divina misericordia pollicetur, dicens: Gaudium erit in coelo super uno peccatore poenitentiam agente (Luc. XV, 7), et tamen per prophetam Dominus dicit, quia Quacunque die peccaverit justus, omnes justitiae ejus in oblivione erunt coram me (Ezech. XXXIII, 13). Pensemus si possumus dispensationem supernae pietatis. Stantibus si ceciderint minatur poenam, lapsis vero si surgere appetant, promittit 125.0867D| misericordiam. Illos terret ne praesumant in bonis, istos refovet ne desperent in malis. Justus es, iram pertimesce ne corruas: peccator es, de misericordia confide ut surgas. Ecce autem jam lapsi sumus, stare nequaquam valuimus, in pravis nostris desideriis jacemus: sed qui nos rectos condidit, adhuc exspectat et provocat ut surgamus, sinum suae pietatis aperit, nosque a se recipi per poenitentiam quaerit. Sed poenitentiam digni agere non possumus, nisi modum quoque ejusdem poenitentiae cognoscamus. Poenitentiam quoque agere est, et perpetrata mala plangere, et plangenda non perpetrare. Nam qui sic alia deplorat, ut tamen alia committat, adhuc poenitentiam agere aut ignorat aut dissimulat. Quid enim 125.0868A| prodest si peccata quis luxuriae defleat, et tamen adhuc avaritiae aestibus anhelet? aut quid prodest si irae culpas jam lugeat, et tamen adhuc invidiae facibus tabescat? » Quo contra Dominus dicit: Si quis vult post me venire abneget semetipsum (Matth. XVI, 24). Idem superbus humilis, luxuriosus castus, avarus misericordiae operibus deditus, invidus benignus, iracundus patiens fiat, et tollat crucem suam et sequatur Christum. Idem castiget corpus suum per continentiam, et compatiatur proximis per charitatem, vigilans in his virtutibus contra vitia vicina, videlicet in abstinentia contra vanam gloriam, et in animi compassione contra pietatem falsam, quia compassio homini, et rectitudo vitiis debetur, et in uno eodemque homine et diligamus bonum quod 125.0868B| factum est, et persequamur mala quae fecit. Unde iterum Dominus dicit: Qui non odit proximos suos, adhuc autem et animam suam, non potest meus esse discipulus (Luc. XIV, 26). (Hom. 37.) « Tunc etenim bene animam nostram odimus, cum ejus carnalibus desideriis non acquiescimus, cum ejus appetitum frangimus, cum ejus voluptatibus reluctamur. Quae ergo contempta ad melius ducitur, quasi per odium amatur. Sic etiam exhibere proximis nostris odii discretionem debemus, ut in eis et diligamus quod sunt, et habeamus odio quod in Dei itinere vel sibi vel nobis obsistunt, » repleti amore mundi vacui Spiritu sancto, de quo dicit Apostolus: Si quis spiritum Christi non habet, hic non est ejus (Rom. VIII, 9). (Hom. 24.) « Quasi quidam titulus divinae possessionis est ipse spiritus amoris. Nunquidnam spiritum 125.0868C| Christi habet is, cujus mentem odia dissipant, elatio inflat, ira usque ad divisionem mentis exasperat, invidia cruciat, luxuria enervat? » Quisque namque ille est, quem nunc spiritus iste non reparat, profecto ab illius aeterni convivii refectione jejunat. Qui ergo in Christum jam credidit, sed adhuc avaritiae lucra sectatur, in superbia honoris extollitur, invidiae facibus inardescit, libidinis se immunditia polluit, prospera quae in mundo sunt concupiscit, Jesum in quo credidit sequi contemnit. CAPUT II. De fuga avaritiae, superbiae, luxuriae, gulae, invidiae, et irae, deque zelo, et quod diabolus per haec maxime vitia semper insidiatus sit. Nam de avaritia Paulus dicit: Radix omnium malorum 125.0868D| est cupiditas et avaritia quae est idolorum servitus (I Tim. VI, 10). Cujus voci quisque se tradit, fastidiens propria aliena concupiscit, et plerumque concupita adipisci non valens, dies quidem in otium, noctes vero in cogitationes versat. Torpet ab utili opere, quia fatigatur illicita cogitatione. Consilia multiplicat, et sinum mentis cogitationum ventis latius expandit. Pervenire ad concupita satagit, atque ad obtinenda haec quosdam secretissimos causarum meatus quaerit. Qui mox ut causae aliquid subtile invenisse se aestimat, jam obtinuisse quod cupierat exsultat, jam quod etiam adeptae rei adjungat excogitat, atque ut in meliori statu debeat excoli pertractat. Quam quia jam quasi possidet, 125.0869A| et quasi ad meliorem statum adducit, mox insidias invidentium considerat, et quid contra se jurgii moveatur pensat, exquirit quid respondeat, et cum rem nullam teneat, jam in defensionem rei quam appetit vacuus litigator elaborat. Quamvis ergo nihil de re concupita receperit, habet tamen in corde jam fructum concupiscentiae, laborem rixae, cui sic ut sollicite ambulans cum Deo dicit: Meditatio cordis mei in conspectu tuo semper (Psal. XVIII, 15). Ita et avarus, vel cuilibet vitio subjectus, quoniam a quo vitio quis devincitur, ejus servus efficitur, qui enim facit peccatum servus est peccati, avaritiae vel cui vitio servit, moribus et desiderio dicit: Meditatio cordis mei in conspectu tuo semper; quia, testante Domino: Ubi cujusquam thesaurus 125.0869B| fuerit, ibi et cor ejus erit (Matth. VI, 21). (Moral. lib. XV, c. 18, 19.) « Gravi itaque populo premitur qui instigantis avaritiae tumultu vastatur: quoniam avaritia non una quaelibet, sed ea culpa est, de qua omnes oriuntur. Scriptum quippe est, ut praediximus: Radix omnium malorum est cupiditas (I Tim. VI, 10). Cui ergo cupiditas dominari dicitur, subjectus procul dubio malis omnibus demonstratur. De quo scriptum est, quoniam confringens nudavit pauperis domum, rapuit et non aedificavit eam, non est satiatus venter ejus (Job XX, 19, 20). Domum pauperis confringit et nudat, qui eum quem per potentiam conterit, exspoliare quoque per avaritiam non erubescit: rapit eam et non aedificat, ac si aperte diceretur: Qui hanc aedificare debuit insuper rapit. 125.0869C| Venturus namque in judicio Dominus dicturus est reprobis: Esurivi et non dedistis mihi manducare; ex qua culpa subjungit: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 42). Si igitur tanta poena multatur qui non dedisse convincitur, qua poena feriendus est qui redarguitur abstulisse? Rapuit ergo et non aedificavit eam, quia non solum de suo nihil tribuit, sed etiam quod erat alienum tulit. » (Pastoral. lib. III, c. 21.) « Et plerumque quidam divites quanta tribuunt pensant, quanta autem rapiunt considerare dissimulant: quasi mercedem numerant, et perpendere culpas recusant. Audiant itaque quod scriptum est: Qui mercedes congregavit, misit eas in sacculum pertusum (Agg. I, 6). In sacculo quippe pertuso videtur 125.0869D| quando pecunia mittitur, sed quando amittitur non videtur. Qui ergo quanta largiuntur aspiciunt, sed quanta rapiunt non perpendunt, in pertuso sacculo mercedes mittunt, quia profecto has in spem suae fiduciae intuentes congerunt, sed non intuentes perdunt (ibid.). Et nonnulli divites hujus mundi, cum fame cruciantur Christi pauperes, effusis largitatibus nutriunt histriones, et tot pene quotidie perimunt, quot morientium pauperum apud se subsidia abscondunt. Sunt etiam nonnulli, qui jam sua misericorditer largiuntur, sed se custodire a peccatis negligunt, et venalem Dei justitiam aestimant, cum curant pro peccatis nummos tribuere, et arbitrantur se posse inulte peccare. Et sunt nonnulli divites, 125.0870A| qui sufficienter de suis habere possent, si modum cupiditati imponere voluissent, quibus dicitur: Vae qui conjungitis domum ad domum, et agrum agro copulatis usque ad terminum loci, nunquid habitabitis soli vos in medio terrae? (Isa. V, 8), ac si aperte diceret: Quousque vos extenditis, qui habere in communi mundo consortes minime potestis? conjunctos quidem premitis, sed contra quos vos valeatis extendere semper invenitis. Quibus iterum dicitur: Vae ei qui multiplicat non sua, usquequo aggravat contra se densum lutum (Habac. II, 6). Avaro quippe densum lutum contra se aggravare est, terrena lucra cum pondere peccati cumulare. Unde iterum scriptum est: Avarus non implebitur pecunia, et qui amat divitias fructus non capiet ex eis (Eccle. V, 9). Fructus 125.0870B| quippe ex eis caperet, si bene eas spargere non amando voluisset; quia vero eas diligendo retinet, hic utique eas sine fructu derelinquet. De quo scriptum est: Qui festinat ditari non erit innocens (Prov. XXVIII, 20). Profecto enim qui augere opes ambit, vitare peccatum negligit, et more avium captus, cum escam terrenarum rerum avidus conspicit, quo stranguletur peccati laqueo non agnoscit: et cum quaelibet praesentis mundi lucra cupidi desiderant, ea quae de futuro damna patiuntur ignorant. Audiant igitur quod scriptum est: Quid prodest homini, si totum quod extra est congregat, si hoc solum quod ipse est damnat? De quo qui se damnare non timet, et non impletur pecunia, iterum scriptum est: Non est satiatus venter ejus (Job XX, 20). » (Moral. lib. XV, 125.0870C| c. 19.) « Venter quippe iniqui avaritia est, quia in ipsa colligitur quidquid perverso desiderio glutitur. Liquet vero quia avaritia desideratis rebus non exstinguitur, sed augetur: nam more ignis cum ligna quae consumat acceperit excrescit, et unde videtur ad momentum flamma comprimi, inde paulo post cernitur dilatari. Et saepe omnipotens Deus, cum avarae menti vehementer irascitur, prius ei permittit ad votum cuncta suppetere, et post haec per ultionem subtrahit, ut pro his debeat supplicia tolerare (cap. 20). Unde et subditur: Et cum habuerit quae concupierat, possidere non poterit (ibid.). Majoris quippe iracundiae est, cum et hoc tribuitur quod male desideratur, atque inde repentina ultio sequitur, quia hoc obtinuit quod, Deo irascente, concupivit. 125.0870D| Solent namque tardius apparere divina judicia cum praepediuntur, ne impleri debeant mala vota. Nam quanto citius malum votum impleri permittitur, plerumque tanto celerius punitur (cap. 22). Unde recte dicitur: Cum satiatus fuerit, arctabitur (Job XX, 22). Prius quippe anhelat per avaritiam concupita congregare, et cum quasi in quodam ventre avaritiae multa congesserit, satiatus arctabitur, quia dum anxiatur qualiter acquisita custodiat, ipsa eum sua satietas angustat, quia mens avari, quae prius ex abundantia requiem quaesierat, post ad custodiam gravius laborat (cap. 23), et qui prius laborem habuit in ipsa suae concupiscentiae fatigatione, qualiter concupita raperet, quomodo alia blandimentis, 125.0871A| alia terroribus auferret, postquam acquisitis rebus pervenit ad desiderium, alius hunc dolor fatigat, ut cum sollicito timore custodiat quod cum gravi labore meminit acquisitum. Hinc inde insidiatores metuit, atque hoc se perpeti quod ipse fecit aliis pertimescit. Formidat potentiorem alterum, ne eum sustineat violentum: pauperum vero cum conspicit, suspicatur furem. Ipsa quoque quae congesta sunt, curat magnopere ne ex naturae propriae defectu per negligentiam consumantur. In his itaque omnibus, quia timor ipse poena est, tanta infelix patitur quanta pati timet. Post hoc quoque ad gehennam ducitur, aeternis cruciatibus mancipatur. Mira autem est securitas cordis aliena non quaerere, ex qua videlicet securitate etiam perennis requies nascitur, 125.0871B| quia bona et tranquilla cogitatione ad gaudia aeterna transitur (cap. 26). Sed qui in potestate positus aliis nocet, fulgurans dicitur, quia unde ipse contra bonos quasi ex luce gloriae extollitur, inde bonorum vita cruciatur (cap. 29). Qui qua ultione sit feriendus dicitur: Devorabit, inquit, eum ignis qui non succenditur (Job XX, 25): quibus paucis verbis miro valde modo expressus est ignis gehennae. Ignis namque corporeus, ut esse ignis valeat, corporeis indiget fomentis. Qui cum necesse est ut servetur, per congesta ligna procul dubio nutritur, nec valet nisi succensus esse, et nisi refotus subsistere. At contra gehennae ignis, cum sit corporeus, et in se missos reprobos corporaliter exurat, nec ex studio proprio succenditur, nec lignis nutritur, sed creatus 125.0871C| semel durat inexstinguibilis, et succensione non indiget, et ardore non caret: quia omnipotentis justitia futurorum praescia, ab ipsa mundi origine gehennae ignem creavit, qui in poena reproborum esse semel inciperet, sed ardorem suum etiam sine lignis nunquam finiret. Sciendum vero est, quod omnes reprobi, quia ex anima simul et carne peccaverunt, illic in anima pariter et carne cruciantur (cap. 30). Quam videlicet carnem cum in resurrectione recipient, cum ea gehennae ignibus ardebunt traditi. Et tunc ab ea abduci appetent, tunc ejus tormenta evadere si potuerint quaerent, tunc incipient velle vitare quod amaverunt: sed quia eamdem carnem Deo contrariam posuerunt, judicante Deo, agetur, ut ex ea amplius igne crucientur. Hic 125.0871D| itaque eam amplius relinquere non appetent, et tamen ab ea abstrahuntur: illic eam relinquere appetunt, et tamen in ea propter supplicia servabuntur. Ad augmentum itaque tormenti, et hic de corpore nolentes educuntur, et illic in corpore tenebuntur inviti; » et quibus inimicus pedicam cum culpa sub terrenis commodis, et decipulam cum esca, id est lucrum cum culpa et prosperitatem cum iniquitate posuit, illic poenam retributionis effugere non poterunt quam ministrabit: et effugium in dolore constringente, ad orationem atque sapientiam oculis aperientibus sapientia minime proderit, quia hic, ubi operari debuerunt et potuerunt, operandi tempus amiserunt, ubi a voluptate clausos cordis oculos 125.0872A| habuerunt. Et talis est fructus avaritiae, et talis sequitur remunerationis effectus. Quae profecto avaritia bene compescitur, si ipse status ambientis sollicite consideratur. Nam cur instet ad colligendum, quando stare non potest ipse qui colligit? Cursum ergo suum quisque consideret, et cognoscat sibi sufficere parva quae habet: sed fortasse metuit ne in hujus vitae itinere sumptus desit: longa nostra desideria increpat via brevis, incassum multa portantur, cum juxta est quo pergitur. Alius se tyrannidi superbiae subjicit, et cor miserum, dum contra homines erigit, vitio substernit. Honorum sublimium infulas appetit, exaltari successibus exquirit, totumque quod esse desiderat sibi apud semetipsum in cogitationibus depingit. Jam 125.0872B| quasi tribunal possidet, jam sibi parere obsequia subjectorum videt, jam caeteris eminet, jam aliis mala irrogat, aliis quia irrogaverint recompensat. Jam apud semetipsum stipatus cuneis ad publicum procedit, jam quibus obsequiis fulciatur conspicit, qui tamen haec cogitans solus repetit. Jam alia conculcat, alia sublevat, jam de conculcatis satisfacit odiis, jam de sublevatis recipit favores. Qui igitur tot phantasmata cordi imprimit, quid iste aliud quam somnium vigilans videt? Quia ergo tot rerum causas quas fingit tolerat, nimirum intrinsecus natas ex desideriis turbas portat. (Moral. lib. XXXIV, c. 23.) « Quasi enim tyrannus quidam obsessam civitatem intercipit, cum mentem superbia irrumpit; et quo ditiorem quemque ceperit, eo in domino durior 125.0872C| exsurgit, quia quo amplius res virtutis sine humilitate agitur, eo latius ista dominatur. Quisquis vero ejus in se tyrannidem captiva mente susceperit, hoc primum damnum patitur, quod clauso cordis oculo judicii aequitatem perdit. Nam cuncta quae ab aliis vel bene geruntur displicent, et sola ei quae ipse vel prave egerit placent. Semper aliena opera despicit, semper miratur quod facit: quia et quidquid egerit, egisse se singulariter credit, atque in eo quod exhibet per gloriae cupiditatem, sibimetipsi favet per cogitationem, et cum se in cunctis transcendere caeteros aestimat, per lata cogitationum spatia secum deambulans, laudes suas tacitus clamat. Nonnunquam vero ad tantam elationem mens ducitur, ut in eo quod tumet etiam per ostentationem 125.0872D| locutionis effrenetur. Sed tanto facilis ruina sequitur, quanto apud se quisque imprudentius exaltatur. Hinc enim scriptum est: Ante ruinam exaltatur cor (Prov. VI, 18). Hinc per Danielem dicitur: In aula Babylonis deambulabat rex; responditque et ait: Nonne haec est Babylon magna, quam ego aedificavi in domum regni, in robore fortitudinis meae, in gloria decoris mei? (Dan. IV, 26, 27.) Sed hunc tumorem quam concita vindicta represserit, illico adjungit, dicens: Cumque adhuc sermo esset in ore regis, vox de coelo ruit: Tibi dicitur, Nabuchodonosor rex: Regnum tuum transibit a te, et ab hominibus te ejicient, et cum bestiis et feris erit habitatio tua: fenum quasi bos comedes, et septem tempora 125.0873A| mutabuntur super te (Dan. IV, 28, 29). Ecce quia tumor mentis usque ad aperta verba te protulit, patientia judicis protinus usque ad sententiam erupit, tantoque hunc districtius perculit, quanto se ejus superbia immoderatius erexit: et quia enumeranda bona duxit, in quibus sibi placuit, enumerata mala in quibus feriretur, audivit. » Cunctis namque superba apud se cogitatione tumentibus inest clamor in locutione, amaritudo in silentio, dissolutio in hilaritate, furor in tristitia, inhonestas in actione, honestas in imagine, electio in incessu, rancor in responsione. Horum semper est vita ad irrogandas contumelias valida, ad tolerandas infirma, ad obediendum pigra, ad lacessendos vero alios importuna, ad ea quae facere et debet et praevalet 125.0873B| ignara, ad ea autem quae facere nec debet nec praevalet parata. Haec in eo quod sponte non appetit nullis exhortationibus flectitur, ad hoc autem quod latenter desiderat quaerit ut cogatur, quia dum metuit, ex desiderio suo vilescere, optat vim in sua voluntate tolerare. (Moralium l. XXXIV, c. 18.) « Sciendum vero est, quod ipsa haec de qua tractamus elatio alios rebus saecularibus, alios vero ex spiritalibus possidet. Alter namque intumescit auro, alter eloquio, alter infimis et terrenis rebus, alter summis coelestibusque virtutibus: una tamen eademque res ante oculos Dei agitur, quamvis ad humana corda veniens in eorum obtutibus diverso amictu pallietur. Nam cum is qui de terrena prius gloria superbiebat, postmodum de sanctitate extollitur, 125.0873C| nequaquam cor ejus elatio deseruit, sed ad eum consueta veniens, ut cognosci nequeat vestem mutavit. » Quibus dicitur: Quid superbit terra et cinis? (Eccli. X, 9.) (Moral. l. XXXIII, cap. 3.) « Duo quippe sunt vitia quae humano generi immaniter dominantur, unum videlicet spiritus, atque aliud carnis: elatio namque spiritum erigit, luxuria carnem corrumpit. Antiquus itaque hostis humanum genus vel per elationem praecipue, vel per luxuriam premens, in secreto calami atque in locis humentibus dormit, quia damnatum hominem sub ditionibus suae damnationis aut per elationem spiritus aut per carnis corruptionem tenet. » Sicut scriptum est: Sanguisugae duae sunt filiae dicentes: Affer, affer (Prov. XXX, 15). Sanguisuga est diabolus, qui siti peccandi 125.0873D| ad peccata suadendo incessanter accenditur. Huic duae sunt filiae, quia duae specialiter humani generis illecebrae hunc antiqui hostis imitantes ardorem, luxuria videlicet et philargyria. Nam et luxuriae quo liberius frena laxantur, eo noxius delectatur, et sicut quidam ait poetarum (JUVENAL., sat. 14), Crescit amor nummi quantum ipsa pecunia crescit. Quosdam vero in his omnibus possidet, quia cum eos superbiae spiritus elevat ad tumorem suae altitudinis, inverecundae corruptioni inclinat, atque avaritiae insatiabilitati substernit. Perpendant igitur luxuriosi qualem inhabitatorem, scilicet diabolum, habeant, qui, sicut Scriptura dicit, in locis humentibus, 125.0874A| id est in lascivis et luxuria fetentibus cordibus, requiescit, quos secum ad aeterna tormenta per luxuriam praeparat. De quibus scriptum est: Vestimentum mistum sanguine erit in combustionem et cibus ignis (Isa. IX, 5): quia corpus quo vestitur anima, pollutum carnalibus operibus, nisi lacrymis lotum et dignis poenitentiae fructibus fuerit expiatum, in aeterni ignis combustione ardebit. Tales enim Scriptura denotat dicens: Computruerunt jumenta in stercore suo (Joel. I, 17). « Jumenta computrescere in stercore suo est, carnales quosque in fetore luxuriae vitam finire. Quoties itaque carnalem mentem de suis peccatis praedicatores increpant, quoties ad ejus memoriam vitia ante acta redeunt, quasi infructuosae arbori cophinum stercoris versant, 125.0874B| ut malorum quae egit memoriam recolat, et ad compunctionis gratiam quasi de fetore pinguescat, mittitur ergo cophinus stercoris ad radicem arboris, quando pravitatis suae conscientia tangitur memoria cogitationis, cumque se per poenitentiam ad lamenta mens excitat, cumque ad bonae operationis gratiam reformat, quasi per tactum stercoris redit ad fecunditatem operis radix cordis: plangit quod fecisse se meminit, displicet sibi qualem fuisse se recolit, intentionem contra se dirigit, atque ad meliora animum accendit. Ex fetore igitur ad fructum reviviscit arbor, quia de consideratione peccati ad bona se opera resuscitat animus, exaudiens Paulum dicentem: Fugite fornicationem (I Cor. VI, 18); et Salomonem: Ne des alienis honorem tuum, et annos tuos crudeli 125.0874C| (Prov. V, 9); id est, ne honorem, quo ad imaginem Dei creatus es, immundorum spirituum voluptatibus subdas, neque accepta vivendi spatia ad libitum adversarii minutis expendas. Cuicunque enim sceleri quisque subjicitur, in hoc profecto dominatui malignorum spirituum mancipatur. Unde et dicitur: Ne forte impleantur extranei viribus tuis, et labores tui sint in domo aliena (ibid., 10); id est, ne daemoniorum facta adjuves, si vel ingenium animi, vel corporis tui vires, ad patranda facinora contradas, domumque alienam, id est numerum perditorum te adjecto multiplices: et gemas in novissimis, quando consumpseris carnes et corpus tuum, id est in poenis gemere cogaris, quando non solum carnales illecebrae transeunt, sed et ipso corpore derelicto, anima 125.0874D| quae corpus gessit cuncta reddere compellitur. Considerent luxuriosi, quia cum Dominus carnis sceleribus servientibus commissa punire decrevisset, in ipsa qualitate ultionis notavit maculam criminis, cum sulphur et ignem super eos pluit, sicut sacra prodit historia (Gen. XIX, 24). Quid enim in sulphure, nisi fetor carnis, et quid per ignem nisi ardor desiderii carnalis exprimitur? Sulphur quippe fetorem habet, ignis ardorem. Qui itaque ad perversa desideria ex carnis fetore arserant, dignum fuit ut simul cum sulphure et igne perirent: quatenus ex justa poena discerent ex injusto desiderio quid fecissent. Ex hac vindicta, quam in corpore positi luxuriosi sustinuerunt, perpendere debent luxuriantes 125.0875A| quid in aeterno igne simul cum anima et corpore sustinebunt, ubi vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur (Isa. LXVI, 24), nisi per dignos poenitentiae fructus, et per convenientia lamenta deserentes mala, et facientes bona, maculas carnis simul et corda studuerint emundare. Verum et in hac vita saepius contingit, ut qui in adolescentia luxuriose vivendo habita disperserant, tempore senectutis inopia deficiant, et refrigescenti calore carnis, ac flore juventutis marcescente, rebus suis quas lascive vendiderant alios uti conspiciant, gementesque sera poenitentia dicant quae sequuntur: Cur detestatus sum disciplinam, et increpationibus non acquievit cor meum? (Prov. V, 12.) » (Moral. lib. XXI, c. 9.) « Nonnulla 125.0875B| namque peccata animam polluunt, crimina vero exstinguunt. Unde beatus Job crimen luxuriae definiens ait: Ignis est usque ad perditionem devorans (Job XXI, 12): quia nimirum reatus facinoris, non usque ad participationem maculat, sed usque ad perditionem devorat. Et quia quaelibet alia fuerint bona opera, si luxuriae scelus non abluitur, immensitate hujus criminis obruuntur, secutus adjunxit, et omnia eradicans genimina. Genimina quippe sunt operationes bonae animae. Cui tamen si perverso ordine caro dominatur igne luxuriae, omnia bene prolata concremantur. Nulla quippe ante omnipotentis Dei oculos justitiae pietatisque sunt opera, quae corruptionis contagio monstrantur immunda. » Et quia pro ordine membrorum distribuitur saepe ordo vitiorum. Nam 125.0875C| venter cibo et vino distentus facile despumat in libidines, sicut et fimus complutus facile vermes generat. Nonnulli ordinem certaminis ignorantes edomare gulam negligunt, et jamjam ad spiritalia bella consurgunt. Qui aliquando multa etiam quae magnae sunt fortitudinis faciunt, sed, dominante gulae vitio, per carnis illecebram omne quod fortiter egerint perdunt: et dum venter non restringitur, per carnis concupiscentiam simul cunctae virtutes obruuntur. (Pastor. CXI, cap. 20.) « Unde et Nabuchodonosor vincente scribitur (IV Reg. XXV, 8): Princeps cocorum destruxit muros Jerusalem Princeps namque cocorum est venter, cui cum magna cura obsequium a cocis impenditur, ut ipse delectabiliter cibis impleatur. 125.0875D| Muri autem Jerusalem virtutes sunt animae ad desiderium supernae pacis elevatae. Cocorum igitur princeps muros Jerusalem dejicit, quia dum venter ingluvie tenditur, virtutes animae per luxuriam destruuntur. » Quo contra Dominus dicit in Evangelio: Attendite vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula, et ebrietate, et curis hujus saeculi? (Luc. XXI, 34). Ubi utilis quoque pavor adjungitur: Et superveniat in vos dies illa repentina, tanquam laqueus enim superveniet in omnes qui sedent super faciem omnis terrae. (Pastoral., ibid.) « Admonendi sunt gulae dediti, ne in eo quod escarum delectationi incumbunt, luxuriae se mucrone transfigant: quanta sibi per esum loquacitas, quanta mentis lenitas insidietur 125.0876A| aspiciant, ne dum ventri molliter serviunt, vitiorum laqueis crudeliter astringantur. » Quia enim gulae deditos levitas protinus operis sequitur, auctoritas sacra testatur dicens: Sedit populus manducare et bibere, et surrexerunt ludere (Exod. XXXII, 6). Quos plerumque edacitas usque ad luxuriam pertrahit: quoniam dum satietate venter extenditur, aculei libidinis excitantur. Unde et hosti callido, qui primi hominis sensum in concupiscentia pomi aperuit, sed in peccati laqueo constrinxit, divina voce dicitur: Pectore et ventre repes (Gen. III, 14); ac si ei aperte diceretur: Cogitatione et ingluvie super humana corda dominaberis. Tanto enim longius a secundo parente scilicet Christo receditur, quanto per immoderatum usum, dum manus ad cibum tenditur, parentis 125.0876B| primi, id est Adae terreni, lapsus iteratur. Sciendum est etiam quia quinque nos modis vitium gulae tentat. Sed cur eosdem modos hic exponere debeam? cum non solum ex usu jam ebrietas apud multos teneatur, verum etiam quidam miseri homines, quasi pro virtute se jactent et glorientur, quia multum bibere et alios inebriare possint, non attendentes quod Dominus per prophetam comminatur dicens: Vae his qui potentes sunt ad bibendum vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem (Isa. V, 22); et per Apostolum praecipit: Nolite inebriari vino, in quo est luxuria (Ephes. V, 18), quia ebriosi regnum Dei non possidebunt (I Cor. VI, 10); et Salomon: Noli regibus, inquit, o Lamuel, noli regibus, id est omnibus in omni ordine ac sexu qui se et alios regere debent, 125.0876C| dare vinum immoderate, quia nullum secretum est ubi regnat ebrietas, ne forte bibant et obliviscantur judiciorum justorum, et mutent causam filiorum hominum (Prov. XXXI, 4). Et item sacra Scriptura dicit: Vinum in jucunditatem creatum est, et non in ebrietatem ab initio: exsultatio animae et cordis vinum moderate potatum: sanitas est et corporis et animi, sobrietas potus (Eccli. XXXI, 35). Vigilia est enim et cholera viro infrunito (ibid., 23), et modestus ac temperatus cibus et carni et animae utilis est. Vinum multum potatum irritationem, et iram, et ruinas multas facit. Amaritudo animi vinum multum potatum. Ebrietatis animositas imprudentis offensio, minorans virtutem et faciens vulnera. In convivio vini non arguas proximum, et non despicias eum in jucunditate illius: 125.0876D| verba improperii non dicas illi, et non premas (ibid., 38). Operarius ebriosus non locupletabitur, vinum et mulieres apostatare faciunt sapientes, et arguunt sensatos, et qui se jungit fornicariis erit nequam, putredo et vermes haereditabunt illum (Eccli. XIX, 1). (Moralium lib. V, c. 31.) « Alius se invidiae dominio subjicit: cui necesse est considerare, quia quamvis per omne vitium quod perpetratur humanis cordibus antiqui hostis virus infundatur, in hac tamen nequitia tota sua viscera serpens concutit, et imprimendae malitiae peste movet. De quo nimirum scriptum est: Invidia diaboli mors intravit in orbem terrarum (Sap. II, 24). Nam cum devictum cor livoris putredo corruperit, ipsa quoque exteriora indicant 125.0877A| quam graviter animum vesania instigat. Color quippe pallore afficitur, oculi deprimuntur, mens accenditur, et membra frigescunt: fit in cogitatione rabies, in dentibus stridor. Cumque in latebris cordis crescens absconditur odium, dolore caeco terebrat conscientiam vulnus inclusum. Nil laetum de propriis libet, quia tabescentem mentem sua poena sauciat, quam felicitas torquet aliena. Quantaque extranei operis in altum fabrica jacitur, tanto fundamentum mentis lividae profundius suffoditur, ut quo alii ad meliora properant, eo ipsa deterius ruat. Qua ruina videlicet etiam illud destruitur, quod in aliis actibus perfecto opere surrexisse putabatur. Nam invidia cum mentem tabefecerit, cuncta quae invenerit bene gesta consumit. Unde bene per Salomonem dicitur: 125.0877B| Vita carnium sanitas cordis, putredo ossium invidia (Prov. XIV, 30). Quid enim per carnem, nisi infirma quaedam ac tenera, et quid per ossa, nisi fortia acta signantur? Et plerumque contingit, ut quidam cum vera cordis innocentia in nonnullis suis actibus infirmi videantur, quidam vero jam quaedam ante humanos oculos robusta exerceant, sed tamen erga aliorum bona intus invidiae pestilentia tabescant. Bene ergo dicitur: Vita carnium sanitas cordis, quia si mentis innocentia custoditur, etiam si qua foris infirma sint quandoque roborantur. Et recte subditur, Putredo ossium invidia, quia per livoris vitium ante Dei oculos pereunt etiam fortia acta virtutum. Ossa quippe per invidiam putrescere est, quaedam etiam robusta deperire. Sed cur haec de invidia dicimus, 125.0877C| si non etiam qualiter eruatur intimemus? Difficile namque est ut hoc alteri non invideat, quod adipisci alter exoptat: quia quidquid temporale percipitur, tanto fit minus singulis, quanto dividitur in multis: et idcirco desiderantis mentem livor excruciat, quia hoc quod appetit, aut funditus alter accipiens adimit, aut a quantitate restringit. Qui ergo livoris peste plene carere desiderat, illam haereditatem diligat, quam cohaeredum numerus non angustat: quae et omnibus una est, et singulis tota: quae tanto largior ostenditur, quanto ad hanc percipientium multitudo dilatatur. Imminutio ergo livoris est affectus surgens internae dulcedinis, et plena mors ejus est perfectus amor aeternitatis. Nam cum mens ab hujus rei appetitu retrahitur, quae accipientium 125.0877D| numero partitur, tanto magis proximum diligit, quanto minus ex profectu illius sua damna pertimescit: quae si perfecte in amorem coelestis patriae rapitur, plene etiam in proximi dilectione solidatur: quia cum nulla terrena desiderat, nihil est quod ejus erga proximum charitati contradicat. Quae nimirum charitas quid est aliud quam mentis oculus, qui si terreni amoris pulvere tangitur, ab internae lucis mox intuitu laesus reverberatur? » Alius irae se dominio stravit: ecquid in corde nisi jurgia etiam quae desunt peragit? Hic saepe praesentes non videt, absentibus contradicit, inter semetipsum contumelias profert et recipit: receptis autem durius respondet, et cum qui obviet nullus adsit, 125.0878A| magnis clamoribus rixas in corde componit. Turbam itaque hic intus sustinet, quem pondus vehemens inflammatae cogitationis premit. Quanta sit ergo iracundiae culpa pensemus, per quam mansuetudo amittitur, supernae imaginis similitudo vitiatur. Per iram sapientia perditur, ut quid quove ordine agendum sit omnino nesciatur, sicut scriptum est, Ira in sinu stulti requiescit (Eccle. VII, 10), quia nimirum intelligentiae lucem subtrahit, cum mentem promovendo confundit. Per iram vita amittitur, etsi sapientia teneri videatur, sicut scriptum est: Ira perdit etiam prudentes, quia scilicet confusus animus nequaquam explet, etiam si quid intelligere prudenter valet. Per iram justitia relinquitur, sicut scriptum est: Ira viri justitiam Dei non operatur (Jac. 125.0878B| I, 20), quia dum turbata mens judicium suae rationis exasperat, omne quod fortiter suggerit, rectum putat. Per iram gratia vitae socialis amittitur, sicut scriptum est: Noli esse assiduus cum homine iracundo, ne discas semitas ejus, et sumas scandalum animae tuae (Prov. XXII, 24): quia qui se ex humana ratione non temperat, necesse est ut bestialiter solus vivat. Per iram concordia rumpitur, sicut scriptum est: Vir animosus parit rixas, et vir iracundus effundit peccata (Prov. XVI, 21). Iracundus quippe peccata effundit, quia etiam malos quos incaute ad discordiam provocat pejores facit. Per iram lux veritatis amittitur, sicut scriptum est: Sol non occidat super iracundiam vestram (Ephes. IV, 26): quia cum iracundia menti confusionis tenebras incutit, huic 125.0878C| Deus radium suae cognitionis abscondit. Per iram sancti Spiritus splendor excluditur: quo contra, juxta vetustam translationem, scriptum est: Super quem requiescet spiritus meus, nisi super humilem, et quietum, et trementem sermones suos? Cum enim humilem diceret, quietum protinus adjunxit. Si ergo ira quietem mentis subtrahit, suam sancto Spiritui habitationem claudit: cujus recessione animus vacuus ad apertam mox insaniam ducitur, et usque ad superficiem ab intimo cogitationum fundamento dissipatur. Nam irae suae stimulis accensum cor palpitat, corpus tremit, lingua se praepedit, facies ignescit, exasperantur oculi, et nequaquam recognoscuntur noti. Ore quidem clamorem format, sed sensus quid loquitur ignorat. In quo itaque iste ab arreptitiis 125.0878D| longe est, qui actionis suae conscius non est? Unde fit plerumque, ut usque ad manus ira prosiliat, et quo ratio longius recedit, audacior exsurgat: seque ipsum retinere animus non valet, quia factus est potestatis alienae, et eo furor membra foras in ictibus exerit, quo intus ipsam membrorum dominam mentem captivam tenet. Aliquando autem manus non exerit, sed in maledictionis jaculum linguam vertit. Fratris namque interitum precibus exposcit, et hoc Deum perpetrare expetit, quod ipse perversus homo facere vel metuit, vel erubescit. Fitque ut voto et voce homicidium peragat, etiam cum a laesione proximi manibus cessat. Aliquando ira perturbato animo quasi ex judicio silentium indicit, et quo se foras 125.0879A| per linguam non exprimit, intus deterior ignescit, ut iratus quisque collocutionem suam proximo subtrahat, et nihil dicendo quam sit aversus dicat. Et nonnunquam haec silentii severitas disciplinae dispensationem gerit, si tamen sollicite in intimis discretionibus forma teneatur. Nonnunquam vero, dum accensus animus a consueta locutione restringitur, per accessum temporis penitus a proximi dilectione separatur, et acriores stimuli ad mentem veniunt, causae quoque quae gravius exasperant oriuntur, atque in irati oculo festuca in trabem vertitur, dum ira in odium permutatur. Plerumque ira per silentium clausa intra mentem vehementius aestuat, et clamosas tacita voces format. Verba sibi quibus exasperatur objicit, et quasi in causae examine posita, durius 125.0879B| exasperata respondet, quod Salomon breviter insinuat dicens: Praestolatio impiorum furor (Prov. XI, 23). Sicque fit ut perturbatus animus majorem strepitum in suo silentio sentiat, cum eum gravius clausa flamma consumit. Unde bene ante nos quidam sapiens dixit: Cogitationes iracundi vipereae sunt generationes, mentem comedunt matrem suam. Sciendum vero est quod nonnullos ira citius accendit, facilius deserit: nonnullos vero tarde quidem commovet, sed durius tenet. Alii namque, accensis calamis similes, dum vocibus perstrepunt, quasi quosdam accensionis suae sonitus reddunt: citius quidem flammam faciunt, sed protinus in favillam frigescunt. Alii autem, lignis gravioribus durioribusque non dispares, accensionem tardi suscipiunt, 125.0879C| sed accensi semel difficilius exstinguuntur, et quia se tardius in asperitatem concitant, furoris sui durius ignem servant. Alii autem, quod est nequius, et citius iracundiae flammas accipiunt, et tardius deponunt. Nonnulli vero has et tarde suscipiunt, et citius amittunt. In quibus nimirum quatuor modis liquido lector agnoscit, quia et ad tranquillitatis bonum ultimus plus quam primus appropinquat, et in malo quidem secundum tertius superat. Sed quid prodest quod iracundia quomodo mentem teneat dicimus, si non etiam qualiter compesci debeat exprimamus? Duobus etenim modis fracta possidere animum ira desuescit. Primus quippe est, ut mens sollicita, antequam agere quidlibet incipiat, omnes sibi quas pati potest contumelias proponat, 125.0879D| quatenus Redemptoris sui probra cogitans, ad adversa toleranda se praeparet. Quae nimirum venientia tanto fortius excipit, quanto se cautius ex praescientia armavit. Qui enim improvidus ab adversitate deprehenditur, quasi ab hoste dormiens invenitur, eumque citius inimicus necat, quia non repugnantem perforat. Nam qui mala imminentia per sollicitudinem praenotat, hostiles incursus quasi in insidiis vigilans exspectat, et inde ad victoriam valenter accingitur, unde nesciens deprehendi putabatur. Solerter ergo animus ante actionis suae primordia cuncta debet adversa meditari, ut semper haec cogitans, semper contra haec thorace patientiae munitus, et quidquid accesserit providus superet, 125.0880A| et quidquid non accesserit lucrum putet. Secundus autem servandae mansuetudinis modus est, ut cum alienos excessus aspicimus, nostra quibus in aliis excessimus delicta cogitemus. Considerata quippe infirmitas propria mala nobis excusat aliena. Patienter namque illatam injuriam tolerat, qui meminit quod fortasse adhuc habeat in quo debeat ipse tolerari. Et quasi aqua ignis exstinguitur, cum surgente furore animi sua cuique ad mentem culpa revocatur, quia erubescit peccato non parcere, qui vel Deo vel proximo saepe recolit parcenda peccasse. Sed inter haec solerter sciendum est, quod alia est ira quam impatientia excitat, alia quam zelus format. Illa ex vitio, haec ex virtute generatur. Si enim nulla ira ex virtute surgeret, divinae animadversionis 125.0880B| impetum Phinees per gladium non placasset. Hanc iram quia Heli non habuit, motum contra se implacabiliter supernae ultionis excitavit. Nam quo contra subditorum vitia tepuit, eo contra illum districtio aeterni rectoris exarsit. De hac ira per Psalmistam dicitur: Irascimini et nolite peccare (Psal. VI, 3). Quod nimirum non recte intelligunt, qui irasci nos nobis tantummodo, non etiam proximis delinquentibus volunt. Si enim sic proximos ut nos amare praecipimur, restat ut sic eorum errantibus sicut nostris vitiis irascamur. De hac per Salomonem dicitur: Melior est ira risu (Eccle. VII, 4), quia per tristitiam vultus corrigitur animus delinquentis. De hac iterum Psalmista ait: Turbatus est prae ira oculus meus (Psal. VI, 8). Ira quippe per 125.0880C| vitium oculum mentis excaecat, ira autem per zelum turbat: quia quo saltem recti aemulatione concutitur, ea quae nisi tranquillo corde percipi non potest contemplatio dissipatur. Ipse namque zelus rectitudinis, quia inquietudine mentem agitat, ejus mox aciem obscurat, ut altiora in commotione non videat, quae bene prius tranquilla cernebat. Sed inde subtilius ad alta reducitur, unde ad tempus ne videat reverberatur. Nam ipsa recti aemulatio aeterna post paululum in tranquillitatem largius aperit, quae hic interim per commotionem claudit, et unde mens turbatur ne videat, inde proficit ut ad videndum verius clarescat, sicut infirmanti oculo cum collyrium immittitur, lux penitus necatur, sed inde eam post paululum veraciter recipit, unde hanc ad tempus 125.0880D| salubriter amittit. Nunquam vero commotioni contemplatio jungitur, nec praevalet mens perturbata conspicere ad quod vix tranquilla valet inhiare: quia nec solis radius cernitur, cum commotae nubes coeli faciem obducunt; nec turbatus fons respicientis imaginem reddit, quam tranquillus proprie ostendit, quia quo ejus unda palpitat, eo in se speciem similitudinis obscurat. Sed cum per zelum animus movetur, curandum summopere est, ne haec eadem, quae instrumento virtutis assumitur, menti ira dominetur, ne quasi domina praeeat, sed velut ancilla ad obsequium parata, a rationis tergo nunquam recedat. Tunc enim robustius contra vitia exigitur, cum subdita rationi famulatur. Nam quantumlibet ira ex 125.0881A| zelo rectitudinis surgat, si immoderate mentem vicerit, rationi protinus servire contemnit, et tanto se impudentius dilatat, quanto impatientiae virus virtutem putat. Unde necesse est ut hoc ante omnia qui zelo rectitudinis movetur attendat, ne ira extra mentis dominium transeat; sed in ultione peccati tempus modumque considerans, surgentem animi perturbationem subtilius pertractando restringat, animositatem reprimat, et motus fervidos sub aequitate disponat, ut eo fiat justior ultor alienus quo prius exstitit victor suus: quatenus sic culpas delinquentium corrigat, ut ante ipse qui corrigit per patientiam crescat, ut fervorem suum transcendendo dijudicet, ne intemperanter excitatus, ipso zelo rectitudinis longe a rectitudine 125.0881B| aberret. Quoniam qui semetipsum prius non judicat, quid malum recte judicet ignorat, et si novit fortasse per auditum quod recte judicare debeat, tamen judicare aliena merita non valet, cui conscientia innocentiae propriae nullam judicii regulam praebet. Prius enim ipsi purgandi sunt, per quos aliorum culpae feriuntur, ut ipsi jam mundi per ultionem veniant, qui aliorum vitia corrigere festinant, et cum contra nos ultio divini examinis cessat, nostra se conscientia ipsa reprehendat, atque ad lamenta poenitentiae ipsa se contra semetipsam erigat, nec contra bonos elata, et sibi humilis, sed contra se rigida sit; bonis vero omnibus submissa. Summopere igitur haec vitia unicuique tendenti ad aeternam vitam cavenda sunt, per quae diabolus genus 125.0881C| humanum ad aeterna supplicia trahere festinat, et hoc ab initio generis humani incoepit, et per omne tempus saeculi hujus in hoc suum studium exercet. Superbiae quidem faciem menti Evae supposuit, cum hanc ad contemnenda verba Dominicae jussionis instigavit. Invidiae quoque flamma Cain animum succendit, cum de accepto fratris sacrificio doluit, et per hoc usque ad fratricidii facinus pervenit. Luxuriae facibus cor Salomonis exussit, quem tanto mulieribus amore subdidit, ut usque ad idolorum venerationem deductus, dum carnis delectationem sequitur, Conditoris reverentiae oblivisceretur. Avaritia quoque Achab animum concremavit, cum eum ad appetendam vineam alienam impatientibus desideriis impulit, et per hoc usque ad reatum homicidii pertraxit. 125.0881D| Haec est enim amphora os apertum habens, quam vidit Zacharias propheta (cap. V) ferri a duabus mulieribus, quae habebant alas milvi ad rapacitatem volantes: in cujus amphorae medio sedebat mulier, quae projecta est in medio amphorae, et missa est in os ejus massa plumbea. Duae enim mulieres habentes alas quasi alas milvi, duo sunt principalia vitia, superbia videlicet et vana gloria ferentes amphoram os apertum habentem, id est avaritiam lucris inhiantem. In cujus medio sedit mulier, id est impietas, in cujus scilicet impietatis os massa plumbea mittitur: quae impietas avaritiae suae pondere gravatur, quia cujus mentem avaritia infecerit, ita gravem reddit, ut ad appetenda coelestia sublimia attolli nequaquam possit. 125.0882A| Unde praecipit Dominus ut gibbum tolerans, id est terrenis inhians, non offerat panes Domino suo. Et superbia et vana gloria habent spiritum in alis milvinis: quoniam actiones illarum diabolo sunt proculdubio similes, qui insidiatur semper vitae parvulorum. Et levant ipsam amphoram, scilicet cupiditatem, inter terram et coelum, quia superbia et vana gloria hoc proprium habent, ut eum quem infecerint in cogitatione sua super caeteros homines extollant, et modo per ambitum rerum, modo per desiderium dignitatum, quem semel captum tenuerunt quasi in honore altitudinis elevant, et mentem per avaritiam ita elevant, ut quoslibet proximos despicientes quasi deserant, et alta gloriantes expetant. Sed tales quique, dum superbiunt, et eos 125.0882B| mente transeunt cum quibus sunt, et superioribus civibus minime junguntur. Et ipsa amphora dicitur portari in terram Sennaar, quae interpretatur fetor eorum: quia radix est omnium malorum cupiditas, et quia quodlibet malum per avaritiam gignitur, dignum est ut domus avaritiae in fetore construatur, quae nonnullos cogit timoris vel amoris Dei oblivisci, et boni nominis opinionem relinquere, et sanctae religionis ac fidei odorem, unde scriptum est: Christi bonus odor sumus Deo (II Cor. II, 15). CAPUT III. De juramentis et perjuriis; quod sine dolo jurandum, et fides etiam hosti servanda sit; et de curiositate, detractione, peccatisque cogitationum. De juramentis vitandis negligere, et saepe quosdam 125.0882C| ad fallaciam, et ut ipsa fallacia abscondi possit, solent non solum ad jurationem, sed et interdum ad perjurium impellere, praeter illam jurationem quae ex mala consuetudine hominum usibus inolevit, cum Scriptura dicat: Vir multum jurans non justificabitur (Eccli. XXIII, 11). Consuetudo enim ejus non est bona. Quantum vero temeritatem jurandi vitare debeamus, et ipse Evangelio Dominus, et Jacobus in epistola sua docet dicens: Ante omnia autem, fratres mei, nolite jurare, neque per coelum, neque per terram, neque per aliud quodcunque juramentum; sit autem sermo vester, Est, est, Non, non, ut non sub judicio decidatis (Matth. V, 34; Jac. V, 12): illo videlicet judicio, sub quo decidit Herodes, ut vel pejerare, vel perjurium cavendo aliud necesse haberet 125.0882D| patrare flagitium. At si aliquid forte nos incautius jurasse contigerit, quod observatum scilicet pejorem vergat in exitum, consilio salubriori mutandum noverimus. Non solum autem in jurando, sed in omni quod agimus, haec est moderatio solertius observanda, ut si talem forte lapsum versuti hostis inciderimus insidiis, ex quo sine aliquo peccati surgere contagio non possimus, illum potius evadendi aditum petamus, in quo minus periculi nos perpessuros esse cernamus: et juxta exemplum illorum, qui hostilibus clausi muris, dum evadere desiderant, sed portarum omnium accessum sibi interdictum considerant, ibi necesse est desiliendi locum eligant, ubi muro existente breviore minimum periculi cadentes 125.0883A| incurrant. Non tamen negligendum est cuiquam, quod aut necessitate cogente, aut ira impellente, aut cupiditate provocante, in nomine Domini pejeravit: sed secundum modum culpae necesse est ut subsequatur abstergens culpam poenitentia, Domino per Ezechielem prophetam de Sedechia rege terribiliter intonante: Vivo ego, dicit Dominus Deus, quoniam cujus fecit irritum juramentum, et solvit pactum quod habebat cum rege Babylonis, in medio Babylonis morietur. Spreverat enim juramentum ut solveret foedus, et cum omnia haec fecerit, non effugiet (Ezech. XVII, 16). Ex quo discimus etiam inter hostes servandam fidem, et non considerandum cui, sed per quem juraveris. Multo enim fidelior inventus est ille qui propter nomen Dei tibi credidit et deceptus 125.0883B| est, quam ille qui per occasionem divinae majestatis hosti tuo, imo jam amico, est molitus insidias. Ecce, inquit, dedit manum suam regi Aegypti, et tradidit se in manus ejus, et perjurio contra Dominum commisit sacrilegium. Sententia enim saecularis est (Virgil. Aeneid. II): Dolus an virtus quis in hoste requirat? Quam solent nobis opponere qui dicunt hostes fraude decipiendos. Cui ut acquiescamus, multo pejus fecit Sedechias. Non enim hostem decepit, sed amicum cui foedere Domini fuerat copulatus. Ergo quandiu non jures, et pactum non ineas sub nomine Domini, prudentiae est et fortitudinis, vel decipere vel superare adversarium utcunque potueris. Cum autem te constrinxeris juramento, nequaquam adversarius 125.0883C| sed amicus est qui tibi credidit, et sub occasione jurisjurandi, id est Dei nuncupatione deceptus est. Propterea, Scriptura nunc dicit, juramentum quod sprevit, et foedus quod praevaricatus est, ponam in caput ejus (Ezech. XVII, 19). Ac ne putaremus juramentum et foedus et pactum regis esse Babylonii vel Sedechiae qui fecerat, sequitur in propheta: In praevaricatione qua dexpexit me (ibid. 20). Ergo qui contemnit juramentum, illum despicit per quem juravit, illique facit injuriam, cujus nomini credit adversarius. Propter quam causam, Expandam, inquit Dominus, super eum rete meum, et comprehendetur in sagena mea, et adducam eum in Babylonem, et dijudicabo eum illic (ibid.). Quidquid vero 125.0883D| contra Sedechiam fecit Nabuchodonosor, non suis viribus fecit, sed ira Dei, in cujus nomine fuerat perjuratus. Legimus enim (Jer. LII, 5) Sedechiam captum esse et ductum in Reblata, ibique interfectis filiis in oculis ejus excaecatum, et instar ferae clausum cavea translatum in Babylonem. Et sunt nonnulli qui arte per dolum jurantes ut decipiant eum erga quem jurant, non se putant reos esse perjurii, contradicente Dei spiritu per Prophetam: Quis ascendet in montem Domini, et stabit in loco sancto ejus? Qui non juravit in dolo proximo suo (Psal. XXIII 3). Per dolum itaque jurat, quisquis aliter facturus est quam promittit, credens perjurium non esse decepisse nequiter credentis errorem. Jurare 125.0884A| enim dictum est quasi jure orare, id est juste loqui. Tunc enim quispiam juste loquitur, quando ea quae promittit implentur. Multi enim sunt qui dolose jurant ut decipiant proximum: quod abominatur Pater luminum Dominus, dicente Petro: Non es mentitus hominibus, sed Deo (Act. V, 4). Qua in re hoc quoque oportet intendi quod mendaces fabricatores mendacii dicuntur. Sicut enim aedificium lapidibus, ita mendacium sermonibus fabricatur: ubi enim non dolosa locutio, sed sensus est veritatis, quasi munita moles non ex fabrica, sed ex natura consurgit. Unde scriptum est: Qui loquitur veritatem in corde suo, et non egit dolum in lingua sua (Psal. XXIII, 4). Cavendum est igitur juramentum, multo magis autem perjurium. At si jurandi necessitas 125.0884B| perurget et arctat, id puris verbis et mente pia gerendum est. Nec jurans verbi arte se putet fallere Dominum posse, cui nihil absconsum est, cui corda cuncta patent, qui non accipit sicut quis jurat, sed ut is cui juratur jurasse putat. Per dolum ergo jurans utrique reus habetur, nempe Deo cujus nomen in vanum assumpsit, et fratri quem atra fraude paravit fallere atque decipere: et de utroque necesse est ut digna poenitentia subsequatur, videlicet quia nomen Dei assumpsit in vanum, et quia contra Dei praeceptum dolo fefellit fratrem. Falsa enim agens, falsa loquens, quamvis animo trepidet ut pateat jaculis veritatis, et si deprehensus fuerit gloriam perdat favoris, et quamvis eum conscientia accuset quia scienter peccat, cupiditate tamen vincitur, 125.0884C| et suppresso favore audaciam de iniquitatibus sumit: et saepe etiam ultione menti proposita se contra Deum erigit, et quaelibet ab eo adversa perpeti deliberat, dummodo hic dum valet omne quod placet agat. Unde velut Scriptura dicit: Sicut virum sanguinum, ita et dolosum abominabitur Dominus (Psal. V, 8); et omnis Ecclesia imprecatur de his qui in corde et corde locuti sunt, ut disperdat Dominus universa labia dolosa (Psal. XI, 3, 4); et item Scriptura dicit: Maledictus vir dolosus (Malac. I, 14), et muta fiant labia dolosa (Psal. XXX, 19). Pertimescere igitur debent jurantes, imo perjurantes dolosi in nomine Christi et sanctorum ejus, quia abominabuntur a Domino ut viri sanguinum, id est qui humano cruore polluuntur: quoniam sicut 125.0884D| illi occidunt, ita et isti decipiunt viventes. Quam immane autem atque mortale peccatum sit homicidium, in quo et discretio solet esse, sicut et in peccatis caeteris, et ipsa natura, et sancta Scriptura, et divina atque humana judicia patenter ostendunt. Unde et in Levitico dicitur: Qui percusserit et occiderit hominem morte moriatur (Levit. XXIV, 17); et Apostolus: Qui odit, inquit, fratrem suum homicida est, et scimus quia omnis homicida non habet vitam aeternam in semetipso manentem (I Joan. III, 15). Et talibus peccatoribus dolosi junguntur. Multa enim perjuria fiunt, quae propria voluntate non agimus: dolosi autem scientes malum operantur alienum exitium; propterea merito ut sanguinarii a Domino 125.0885A| abominantur, et sanctos qui pro veritate usque ad mortem decertaverunt, in quorum perjurant nomine, non adjutores, sed judices et condemnatores in districto examine invenient, quos socios in veritatis atque justitiae assertione habere contempserunt, et testificationi suae falsitatis testes veritatis adhibuerunt, qui cum Domino ut viros sanguinum, ita et dolosos abominantur, quia quorum animae intus omnipotentis Dei claritatem vident, nullo modo credendum est quia sit foris aliquid quod ignorent; et nihil in creatura agitur quod videre non possint, et quae abominanda illustrante veritate cognoscunt, eidem veritati inhaerentes abominantur. Nec tamen earum beatitudinis claritatem fuscat aspecta iniquitas vel poena reproborum: sed 125.0885B| potius hinc earum gaudium crescit, cum mala iniquorum conspiciunt, quod Dei misericordia evaserunt; et tanto majores ereptori suo gratias referunt, quanto vident in aliis quod ipsi perpeti si essent relicti potuerunt, et praedicente veritate: Testis falsus non erit impunitus (Prov. XIX, 5, 9); videlicet qui aut scienter contra veritatem falsa testificatur, aut vera ut veritatem pervertat, et studio impunitionis recitet juxta, tales testes velut veritati concordantes exsultant. Et sunt quidam, qui non se laedi aut levius laedi putant, si non ipsi per se falso vel dolose jurant, sed alios pro se sua vice jurare faciunt: et non attendunt quia in eo jure aut fallente diabolo decipiuntur, aut seipsos scienter ipsi ad deprecandum demergunt: de qualibus dicit Scriptura, 125.0885C| Descendunt in infernum viventes (Psal. LIV, 16), id est labuntur in peccatum scientes. Hi nimirum tanto gravius peccant, quanto non soli in peccato moriuntur, sed se et eos quos ad perjurandum mittunt, nisi per poenitentiam corrigantur, in infernum dimergunt. Et licet illi in hujusmodi perjurio peccent qui juraverunt, illi tamen qui irrita faciunt juramenta sua vice jurata, sicut Dominus ad Pilatum dixit, Majus peccatum habent (Joan. XIX, 11), id est, qui alios peccare fecerunt, et pro tantis rei in conspectu Dei habentur, addita et animae suae culpa, quantos in perjurium mittunt, et dicente Domino per prophetam (Ezech. XXXIV), quia sicut oves de manu pastoris, ita et illos qui subjectioni suae obedientes eorum se factione perjurant, vel alio quolibet scelere 125.0885D| polluuntur, de manu illorum requiret, qui sibi commissos peccare fecerunt. Non enim soli pastores, episcopi, presbyteri, et diaconi, monasteriorum rectores sunt intelligendi, sed et omnes fideles qui vel parvulae suae domus custodiam gerunt pastores recte vocantur, in quantum suae domui sollicita vigilantia praesunt. Et quicunque saltem uni vel duobus fratribus quotidiano regimine praeest, pastoris eisdem debet officium, quia in quantum sufficit, pascere eos dapibus, et hortando, increpando, arguendo, corrigendo debet. Imo unusquisque, qui etiam privatus vivere creditur, pastoris officium tenet, et spiritalem pascit gregem, vigiliasque noctis custodit supra illum, sicut in Evangelio legimus de 125.0886A| pastoribus quibus in nativitate Salvatoris angelus apparuit si bonorum actum cogitationumque mundarum sibi aggregat multitudinem et justorum moderamine gubernare, coelestibus Scripturarum paginis et bonorum operum exemplis nutrire, et vigili solertia contra immundorum spirituum insidias servare contendit. Et sunt quidam qui etiam curiositatis vitium inter graviora peccata non computant, sed falluntur. Grave namque est curiositatis vitium, quae dum cujuslibet mentem ad investigandam vitam proximi exterius ducit, semper ei sua intima abscondit, ut aliena sciens se nesciat, et curiosi animus, quanto peritus fuerit alieni meriti, tanto fiet ignarus sui: et saepe dum curiosus quisque quae sunt aliena investigat, 125.0886B| suam molestiam excitat, sicut canis apri vel cervi sagaciter vestigia insequens, consecuti dente vel cornu perit. Unde bene quoque per Salomonem dicitur: Cunctis sermonibus quae dicuntur ne accommodes cor tuum, ne forte audias servum tuum maledicentem tibi. Scit enim conscientia tua quia et tu crebro maledixisti aliis (Eccli. VII, 22, 23). Dum enim pensamus quales erga alios fuimus, esse circa nos tales alios minus dolemus, quia aliena injustitia in nobis vindicat quod in se nostra conscientia accusat. Probet autem seipsum curiosus homo, et sic in se tantum gloriam habebit, et non in altero, cujus vitam exquirit et merita. Nam sunt qui se praepotentes putant esse in saeculo, et non intelligunt quam sint vilia mancipia vitio curiositatis servientia. De 125.0886C| quorum impotenti potentia quidam catholicus et sapientiae ac scientiae multae philosophus, in quodam suo libro, unicuique fallaciter potenti et veraciter impotenti dicit (Boet., de Consolatione Philos., lib. III): Etenim licet Indica longe Tellus tua jura tremiscat, Et serviat ultima Thule, Tamen atras pellere curas, Miserasque fugare querelas Non posse, potentia non est. (Pastoral. lib. III, cap. 24): « Et sunt nonnulli qui non attendunt quam multipliciter peccent, qui seminando discordiam inter fratres, charitatem, quae nimirum virtutum est omnium mater, exstingunt. Quoniam autem nihil est pretiosius Deo virtute dilectionis, 125.0886D| nihil desiderabilius est diabolo exstinctione charitatis, quisquis igitur seminando jurgia dilectionem proximorum perimit, hosti Dei familiarius servit, quoniam qua ille amissa cecidit, hanc iste vulneratis cordibus subtrahens, eis iter ascensionis abscidit. » Et sunt nonnulli qui male dulcoratis detractionibus sunt assueti, non attendentes quod Dominus dicit, Detrahentem secreto proximo suo hunc persequebar (Psal. CVI, 5). (Moral. lib. XIV, c. 24.) Unde et Salomon dicit: Noli esse in conviviis potatorum, neque in commessationibus eorum qui carnes ad vescendum conferunt (Prov. XXIII, 28). Carnes ad vescendum conferre est, in collocutione derogationis vicissim proximorum vitia dicere. De quorum poena 125.0887A| mox subditur: Quia vacantes potibus et dantes symbola consumentur, et vestietur pannis dormitatio (ibid., 21). Symbolum Graecum nomen est, et interpretatur collatio. Est autem collatio sermonum, sicut in conviviis solet esse pecuniarum, sive aliarum rerum, ut et praesens locus docet. Potibus ergo vacant, qui de opprobrio alienae vitae inebriant. Symbolum vero dare est, sicut unusquisque solet pro parte cibos ad vescendum, ita in confabulatione detractionis verba conferre. Sed vacantes potibus et dantes symbolum consumentur, quia scriptum est: Omnis detractor eradicabitur (Prov. XV). Vestietur autem pannis dormitatio, quia despectum et inopem a cunctis bonis operibus mors sua inveniet, quem hic ad alienae vitae exquirenda crimina detractionis suae languor 125.0887B| occupavit. » Alius eleemosynis vacat, propria distribuit: sed dum multis injustitiis servit, vel fortasse linguam in detractionibus exerit, fit plerumque ut is, qui misericors fuerat, juxta vitae suae terminum rapacitatis et et crudelitatis stimulis inardescat. Quod valde judicio justo agitur, ut perdat et ante homines unde hominibus placuit, qui hoc unde Deo displicuit corrigere nunquam curavit. Duae autem sunt causae in quibus licet alicui dicere et retractare aliena mala. Si quando necesse est consilium haberi cum caeteris, qui in hoc ipso videntur assumi, quomodo corrigatur is qui peccavit vel male aliquid egit. Et rursum, si quando necesse est praeveniri aliquem, et commoneri, ne forte incurrat in consortium alicujus mali, dum eum putat 125.0887C| esse bonum, quia dicit Apostolus: Nolite commisceri cum hujuscemodi (I Cor. V, 11). Et Salomon: Noli manere cum homine iracundo, ne forte sumas laqueum animae tuae (Prov. XXII, 24). Quod et ipsum Apostolum fecisse invenimus per hoc quod scribit ad Timotheum dicens: Alexander aerarius multa mala mihi ostendit, quem et tu devita, valde enim restitit verbis nostris (II Tim. IV, 14). Praeter hujusmodi autem necessitates, qui dicit adversus alium, ut vel deroget ei vel obtrectet, istud est detrahere, etiamsi vera videantur esse quae dicit. Et sunt qui quamvis in minimis, sed tamen frequenter excedunt ut nequaquam considerent qualia sed quanta committunt. Si enim facta sua despiciunt, timere cum pensant debent, formidare cum numerant, quia 125.0887D| minuta sunt quae erumpunt membris, per scabiem vulnera, sed cum multitudo eorum innumerabiliter occupat, sic vitam corporis sicut unum grave inflictum pectori vulnus necat. Hinc videlicet scriptum est: Qui modica spernit paulatim decidet (Eccli. XIX, 1). Qui enim peccata minuta flere ac devitare negligit, ab statu justitiae non quidem repente, sed partibus totus cadit. Et dicente Domino, Ego opera et cogitationes eorum venio ut congregem, necesse est ut quisque non solum peccata operum, sed etiam peccata defleat cogitationum. Et non solum mensura peccati consideranda est quod perpetratur in opere, verum etiam et in eo quod perpetratur cogitatione, quatenus juxta 125.0888A| ruinae modum, quam in semetipso quisque introrsus sentit, etiam mensura lamentationis erigatur, ne si cogitata mala minus cruciant, usque ad perpetranda opera perducant. Quapropter contra omnia vitia et peccata quisque solerter invigilet, et qui peccata deplorat, ploranda minime committat, et qui plangit vitia, perpetrare vitia pertimescat. Nam cogitandum summopere est, ut qui se illicita meminit commisisse, a quibusdam etiam licitis studeat abstinere: quatenus per hoc Conditori suo satisfaciat, ut qui commisit prohibita, sibimetipsi abscindere debeat etiam concessa, et se reprehendat in minimis, quem meminit in maximis deliquisse. Nimia sunt quae loquor, si haec ex sacri eloquii testimonio non affirmo. Lex certe. Veteris Testamenti 125.0888B| alienam uxorem concupisci prohibet, a rege vero fortia juberi militibus, vel desiderari aquam, non poenaliter vetat. Et cuncti novimus quod David, concupiscentiae mucrone transfixus, alienam conjugem et appetivit et abstulit: cujus culpam digna verbera sunt secuta, et malum quod perpetravit per poenitentiae lamenta correxit. Qui cum longe post contra hostium cuneos sederet, aquam bibere ex eorum cisterna ex desiderio voluit: cujus electi milites, inter catervas adversantium medias irrumpentes, aquam quam rex desideravit illaesi detulerunt. Sed vir flagellis eruditus, semetipsum protinus cum periculo militum aquam desiderasse reprehendit, eamque Domino fundens libavit, sicut illic scriptum est: Libavit eam Domino (II Reg. XXIII 16). In sacrificium 125.0888C| quippe Domini effusa aqua conversa est, quia culpam concupiscentiae mactavit per poenitentiam remissionis suae. Qui ergo quondam concupiscere alienam conjugem nequaquam timuit, post etiam quia aquam concupivit expavit. Quia enim se illicita perpetrasse meminerat, contra semetipsum jam rigidus et a licitis abstinebat. Sic sic agimus poenitentiam, si ea quae commisimus perfecte deploremus. CAPUT IV. De operibus misericordiae, et de poenitentia qualis esse debeat, quodque dum licet minime negligenda sit; de judicio item ultimo, et de poenis inferni. Inter haec autem sciendum est quantum opera misericordiae valeant, cum ad fructus dignos poenitentiae 125.0888D| ipsa prae caeteris praecipiuntur. Hinc enim per semetipsam Veritas dicit: Date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis (Luc. XI, 41). Hinc rursus ait: Date et dabitur vobis (Luc. XI, 38). Hinc etiam scriptum est: Ignem ardentem exstinguit aqua, et eleemosyna resistit peccatis (Eccli. III, 33). Hinc iterum dicit: Conclude eleemosynam in corde pauperis, et haec pro te exorabit. (Eccli. XXIX, 15). Hinc bonus pater innocentem filium admonet dicens: Si multum fuerit tibi, abundanter tribue: si exiguum fuerit, tamen exiguum libenter impertiri stude (Tob. IV, 9). Ut autem quanta esset virtus in continentia et susceptione indigentium Redemptor noster ostenderet, dixit: Qui recipit prophetam in nomine prophetae, 125.0889A| mercedem prophetae accipiet, et qui recipit justum in nomine justi, mercedem justi accipiet (Matth. X, 41). In quibus verbis notandum est, quia non ait mercedem de propheta, vel mercedem de justo, sed mercedem prophetae, vel mercedem justi accipiet. Aliud est enim merces de propheta, aliud merces prophetae, atque aliud merces de justo, aliud merces justi. Quid est enim dicere: mercedem prophetae accipiet, nisi quia is qui prophetam sua largitate sustentat, quamvis ipse prophetiam non habeat, apud omnipotentem tamen Dominum prophetiae praemia habebit. Iste enim fortasse justus est, et quanto in hoc mundo nihil possidet, tanto loquendi pro justitia fiduciam majorem habet. Hunc dum ille sustentat qui in hoc mundo aliquid possidet, et fortasse adhuc 125.0889B| pro justitia loqui libere non praesumit, justitiae illius libertatem sibi participem facit, et cum eo pariter justitiae praemia recipiet, quem sustentando adjuvit, quatenus eamdem justitiam libere loqui potuisset. Ille prophetiae spiritu plenus est, sed tamen corporeo eget alimento, et si corpus non reficitur, certum est quod vox subtrahatur. Qui igitur alimentum prophetae propter hoc quod propheta est tribuit, prophetiae illius vires ad loquendum dedit. Cum propheta ergo mercedem prophetae accipiet, quia etsi spiritu prophetiae plenus non fuit, hoc tamen ante oculos Dei exhibuit quod adjuvit. Hinc est quod de quibusdam peregrinantibus Gaio per Joannem dicitur: Pro nomine enim Christi profecti sunt, nihil accipientes a gentilibus. Nos ergo debemus suscipere ejusmodi, ut cooperatores 125.0889C| simus veritatis (Joan. III, 7, 8). Qui enim spiritualia bona habentibus temporalia subsidia tribuit, in ipsis bonis spiritualibus cooperator existit. Nam cum pauci sint qui spiritualia dona percipiunt, et multi qui rebus corporalibus abundant, per hoc se divites virtutibus pauperum inserunt, quod eisdem sanctis pauperibus de suis divitiis solatiantur. Unde scriptum est: Qui habet duas tunicas det non habenti, et qui habet escas similiter faciat (Luc. III, 11). Per hoc quod tunica plus est necessaria usui nostro quam pallium, ad fructum poenitentiae pertinet, ut non solum exteriora quaeque et minus necessaria, sed ipsa valde nobis necessaria dividere cum proximis debeamus, scilicet vel escam qua carnaliter vivimus, vel tunicam qua vestimur. Quia enim in lege 125.0889D| scriptum est: Diliges proximum tuum sicut teipsum (Matth. XIX, 19), minus amare proximum convincitur, qui non cum eo in necessitate illius etiam ea quae sibi sunt necessaria partitur. Idcirco de dividendis cum proximo duabus tunicis datur praeceptum, quia hoc de una dici non potuit: quoniam si una dividitur, nemo vestitur. In dimidia quippe tunica et nudus remanet qui accepit, et nudus qui dedit. Qui enim vestem innocentiae, quam in baptismo accepimus, peccando perdidimus, necesse est ut per misericordiae opera, et per sacrificium spiritus contribulati lacrymis loti reindui laboremus. Sacrificium, inquit, Deo est spiritus contribulatus (Psal. L, 19). Peccata enim nostra praeterita in baptismatis 125.0890A| perceptione nobis donata sunt, et tamen post baptisma multa commisimus, sed lavari iterum baptismatis aqua non possumus. Quia ergo et post baptisma nos inquinavimus, baptizemus lacrymis conscientiam. Fortasse enim in fide lapsus est aliquis, aspiciat Petrum qui amare flevit quod timide negaverat. Alius contra proximum suum in malitia crudelitatis exarsit, aspiciat latronem, qui et in ipso mortis articulo ad vitae praemia poenitendo pervenit. Alius avaritiae aestibus anhelans aliena diripuit, aspiciat Zachaeum, qui si quid alicui abstulit quadruplum reddidit. Alius libidinis igne succensus carnis munditiam perdidit, aspiciat Mariam, quae in se amorem carnis igne divini amoris excoxit. Ecce omnipotens Deus ubique oculis nostris quod imitari 125.0890B| debeamus objicit, ubique exempla suae misericordiae opponit. Mala ergo jam displiceant vel experta. Libenter obliviscitur omnipotens Deus quod nocentes fuimus: paratus est poenitentiam nostram nobis ad innocentiam deputare. Inquinati post aquas salutis renascamur ex lacrymis. A fervore etenim mentis, vel inter spiritales inimicos, vel inter carnales quoque proximos, aliquo modo vivendi usu veterescimus, et assumptae novitatis speciem fuscamus. Unde Psalmista dicit: Inveteravi inter omnes inimicos meos (Psal. VI, 8). (Moral. lib. XIX, c. 16.) « A qua tamen vetustate quotidie, si studia circumspectionis invigilent, orando, legendo, bene vivendo renovamur, quia vita nostra, cum lacrymis lavatur, bonis operibus exercetur, sanctis meditationibus tenditur, ad 125.0890C| novitatem suam sine cessatione reparatur. » Nescit quippe mens per corpus veterescere, quae studet per desiderium semper inchoare. Hinc namque per Paulum dicitur: Renovamini spiritu mentis vestrae (Ephes. IV, 23). Et item: Et exterior noster homo corrumpitur, sed interior renovatur de die in diem (II Cor. IV, 16). Hinc Psalmista, qui ad perfectionis jam culmen pervenerat, quasi inchoans dicebat: Dixi: Nunc coepi (Psal. LXXVI, 11). Quia videlicet si lassescere ab inchoatis bonis nolumus, necesse est ut inchoare nos quotidie credamus. (Pastoral. part. III, c. 31): « Sed sunt qui admissa plangunt, nec tamen deserunt. Admonendi sunt enim qui admissa plangunt nec tamen deserunt, ut considerare sollicite sciant, quia flendo inaniter se mundant, qui vivendo se nequiter inquinant, 125.0890D| cum idcirco se lacrymis lavant, ut mundi ad sordes redeant. Hinc enim scriptum est: Canis reversus ad vomitum suum, et sus lota in volutabro luti (II Petr. II, 22). Canis quippe cum vomit, profecto cibum qui pectus deprimebat projicit; sed cum ad vomitum revertitur, unde levigatus fuerat rursus oneratur: qui admissa plangunt, profecto nequitiam, de qua male satiati fuerant, et quae mentis intima deprimebat, confitendo projiciunt, quam post confessionem dum repetunt resumunt. Sus vero in volutabro luti cum lavatur sordidior redditur. Et qui admissum plangit, nec tamen deserit, tanto gravior culpae se subjicit, quanto et ipsam quam flendo impetrare potuit veniam contemnit, et quasi in lutosa 125.0891A| aqua semetipsum volvit, quoniam dum fletibus suis vitae munditiam subtrahit, ante Dei oculos sordidas etiam ipsas lacrymas facit. Hinc rursus scriptum est: Ne iteres verbum in oratione tua (Eccle. VII, 15). Verbum namque in oratione iterare est, post fletum committere quod rursus necesse est flere. Hinc per Isaiam dicitur: Lavamini, mundi estote (Isa. I, 16). Post lavacrum enim mundus esse negligit quisquis post lacrymas vitae innocentiam non custodit. Et lavantur ergo et nequaquam mundi sunt, qui commissa flere non desinunt, sed rursus flenda committunt. Hinc per quemdam sapientem dicitur: Qui baptizatur a mortuo, et iterum tangit eum, quid proficit lavatio ejus (Eccli. XXXIV, 30)? Baptizatur quippe a mortuo, qui mundatur fletibus a peccato: sed post 125.0891B| baptisma mortuum tangit, qui culpam post lacrymas repetit. (Pastoral. p. III, c. 13.) At contra admonendi sunt qui admissa deserunt, nec tamen plangunt, ne jam relaxatas aestiment culpas, quas etsi agendo non multiplicant, nullis tamen fletibus emundant. Neque enim scriptor, si ab scriptione, quoniam alia non addidit, etiam illa quae scripserat delevit, neque qui contumelias irrogat si solummodo tacuerit, satisfecit, cum profecto necesse est ut verba praemissae superbiae verbis subjunctae humilitatis impugnet: nec debitor absolutus est, quoniam alia non multiplicat, nisi et illa quae ligaverat solvat. Ita et cum Domino delinquimus, nequaquam satisfacimus si ab iniquitate cessamus, nisi voluptates quoque quas dileximus e contrario appositis lamentis 125.0891C| insequamur, et qui voluptatibus delectati discessimus, fletibus amaricati redeamus, et qui per illicita defluendo cecidimus, etiam a licitis nosmetipsos restringendo surgamus, et cor, quod insana laetitia infuderat, salubris tristitia exurat, et quod vulneraverat elatio superbiae, curet abjectio humilis vitae. Hinc enim scriptum est: Dixi iniquis: Nolite inique agere; et delinquentibus: Nolite exsultare cornu (Psal. XXXIV, 5). Cornu quippe delinquentes exaltant, qui nequaquam se ad poenitentiam ex cognitione suae iniquitatis humiliant. Hinc rursus dicitur: Cor contritum, et humiliatum Deus non spernit (Psal. L, 19). Quisquis enim peccata plangit, nec tamen deserit, cor quidem conterit, sed humiliare contemnit: quisquis vero peccata sua jam deserit, nec tamen plangit, 125.0891D| jam quidem humiliat, sed tamen conterere cor recusat. Hinc Paulus ait: Et haec quidem fuistis, sed abluti estis, sed sanctificati estis (I Cor. VI, 11). Quia nimirum illos emendatior vita sanctificat, quos per poenitentiam abluens afflictio fletuum mundat. Hinc Petrus, cum quosdam territos malorum suorum consideratione conspiceret, admonuit dicens: Poenitentiam agite, et baptizetur unusquisque vestrum (Act. II, 38). Dicturus baptisma praemisit poenitentiae lamenta, ut prius se aqua suae afflictionis infunderent, et postmodum sacramento baptismatis lavarent. Qui igitur transactas culpas flere negligunt, non vivunt securi de venia, quando ipse summus pastor Ecclesiae, huic etiam sacramento addendam poenitentiam 125.0892A| credidit, quod peccata principaliter exstinguit. » Quomodo enim unusquisque nostrum securus esse poterit de venia, qui culpas suas flere negligit, cum prius Redemptor etiam civitatem peccatricem fleverit, sicut scriptum est: Videns Jesus civitatem, flevit super illam dicens: Quia si cognovisses et tu (Luc. XIX, 21)? Hoc semel egit, cum perituram civitatem esse nuntiavit: hoc quotidie Redemptor noster per electos suos agere nullatenus cessat, cum quosdam ex bona vita ad mores reprobos pervenisse considerat. Plangit enim eos qui nesciunt cur plangantur, qui, juxta Salomonis verba, Laetantur cum male fecerint, et exsultant in rebus pessimis (Prov. II, 14). Qui si damnationem suam, quae eis imminet, agnovissent, semetipsos cum lacrymis delictorum plangerent. » 125.0892B| (Hom. 11.) « Perversa quippe anima, rebus praesentibus dedita, in terrena voluptatibus resoluta, abscondit sibi mala sequentia, quia praevidere futura refugit, quae praesentem laetitiam perturbent, dumque in praesentis vitae oblectatione se deserit, quid aliud quam clausis oculis ad ignem vadit? Cui dicitur: Quia venient dies in te, et circumdabunt te inimici tui vallo (Luc. XIX, 43). Qui, inquam, sunt humanae animae majores inimici quam maligni spiritus, qui hanc a corpore exeuntem obsident, quam in carnis amore positam deceptoriis delectationibus fovent? Quam vallo circumdant, quia ante mentis oculos reductis iniquitatibus quas perpetravit, hanc ad societatem suae damnationis contrahentes arctant, ut in ipsa jam extremitate vitae deprehensa, et a quibus 125.0892C| hostibus circumclausa sit videat, et tamen evadendi aditum invenire non possit, quia operari bona jam non licet, quae cum licuit agere contempsit. (Hom. 11.) Pravam quippe animam omnipotens Dominus modis multis visitare consuevit. Nam assidue hanc visitat praecepto, aliquando autem flagello, aliquando vero miraculo, ut et vera quae nesciebat audiat, et tamen adhuc superbiens atque contemnens, aut dolore compuncta redeat, aut beneficiis devicta malum quod fecit erubescat. Sed quia visitationis suae tempus minime cognovit, illis in extremo vitae inimicis tradetur, cum quibus in aeterno judicio damnationis perpetuae societate colligatur. Quae per malignos spiritus in inferno retruditur, quousque judicii dies veniat, ex quo jam in inferni ignibus simul et ipsa 125.0892D| crucietur. » Ad quod diei judicium veniet ille, qui adventu suo elementa concutit, in cujus conspectu coelum cum terra contremiscit: unde et per prophetam dicitur: Adhuc semel, et ego movebo non solum terram, sed etiam coelum (Agg. II, 22). Ad cujus examen omne humanum genus deducitur. Cui ad vindictam malorum, remunerationemque bonorum, angeli, archangeli, throni, principatus et dominationes obsequuntur. Pensate, fratres charissimi, ante conspectum tanti judicis qui in illo die terror erit, quando jam in poena remedium non erit. Quae illa confusio, cui reatu suo exigente contingit in conventu omnium hominum angelorumque erubescere: qui pavor eum, quem et 125.0893A| tranquillum mens humana capere non valet, etiam iratum videre. Quem diem bene intuens propheta ait: Dies illa, dies irae, dies tribulationis et angustiae, dies calamitatis et miseriae, dies tenebrarum et caliginis, dies nebulae et turbinis, dies tubae et clangoris (Soph. I, 15). Pensate, fratres charissimi, extremi diem judicii super corda reproborum qua asperitate propheta vidit amarescere, quem tot appellationibus non valet explicare. Quanta vero tunc erit electorum laetitia, qui de ejus visione merentur gaudere, de cujus conspectu vident et elementa contremiscere: cum eo simul ad nuptias intrare, qui in sponsi nuptiis gaudent, et tamen ipsi sunt sponsa, quia in illo aeterni regni thalamo, visioni nostrae Deus conjungitur: quae scilicet visio nunquam jam in perpetuum 125.0893B| ab amoris sui amplexibus evellatur. Tunc regni janua lugentibus clauditur, quae modo quotidie poenitentibus aperitur. Erit namque tunc poenitentia, sed fructuosa jam non erit, quia nequaquam tunc veniam invenit, qui modo aptum veniae tempus perdit. Hinc enim Paulus dicit: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis (II Cor. VI, 2). Hinc propheta ait: Quaerite Dominum dum inveniri potest, invocate eum dum prope est (Isa. LV, 6). Cautum igitur ac sollicitum se vere ostendit, qui praesentis considerans, non ejus usum sed terminum conspicit, ut ex fine colligat nihil esse quod transiens delectat. Hinc namque per Salomonem dicitur: Si annis multis vixerit homo, et his omnibus laetatus fuerit, meminisse debet tenebrosi temporis et dierum multorum; 125.0893C| qui, cum venerint, vanitatis arguentur praeterita (Eccle. XI, 8). Hinc rursus scriptum est: In omnibus operibus tuis memorare novissima tua, et in aeternum non peccabis (Eccli. VII, 40). (Moral. lib. IX, c. 62.) « Hinc vir sanctus petiit Dominum dicens: Dimitte me ut plangam paululum dolorem meum (Job X, 20). Quia nisi a reatu culpae quo nos ligavimus misericorditer dimittamur, perfecte flere non possumus hoc quod in nobis ipsis contra nosmetipsos dolemus. Sed tunc veraciter reatus nostri dolor plangitur, cum tenebrosa illa inferni retributio intento timore praevidetur (cap. 63). Unde apte subjungitur: Antequam vadam et non revertar ad terram tenebrosam et opertam mortis caligine. Quid enim terrae nomine tenebrosae, nisi tenebrosa tartari 125.0893D| claustra signantur? Quae aeternae mortis caligo operit, quia damnatos quosque in perpetuum a vita lucis disjungit. Nec immerito infernus terra dicitur, quia quicunque ab ea capti fuerint, stabiliter tenentur. Scriptum quippe est: Generatio praeterit et generatio advenit, terra vero in aeternum stat (Eccle. I, 4). Recte igitur inferni claustra tenebrosa terra nominantur, quia quos puniendos accipiunt, nequaquam poenae transitoriae vel phantasmatica imaginatione cruciant, sed ultione solida perpetuae damnationis servant. Quae aliquando tamen loci appellatione signatur, propheta attestante, qui ait: Portaverunt ignominiam suam cum his qui descendunt in lacum (Ezech. XXXII, 24). Infernus ergo et terra 125.0894A| nominatur, quia susceptos stabiliter tenet, et lacus dicitur, quia hos quos semel ceperit semper fluctuantes et trepidos tormentis circumfluentibus absorbet. Sanctus autem vir, sive sua, seu humani generis voce dimitti se postulat antequam vadat, non quia ad terram tenebrosam qui culpam deflet iturus est, sed quia ad hanc procul dubio qui plangere negligit vadat. Sicut debitori suo creditor dicit: Solve debitum priusquam pro debito constringaris: qui tamen constringitur, qui quod debeat solvere non moratur. Ubi et recte subditur: Non revertar, quia nequaquam ultra misericordia parcentis liberat quos semel in locis poenalibus justitia judicantis damnat. Quae adhuc subtilius loca describuntur cum dicitur, terram miseriae et tenebrarum 125.0894B| (cap. 64). Miseria ad dolorem pertinet, tenebrae ad caecitatem. Ea quae a conspectu districti judicis expulsos tenet, miseriae et tenebrarum terra perhibetur, quia foris dolor cruciat quos divisos a vero lumine intus caecitas obscurat. » In cujus adhuc descriptione subjungitur, ubi umbra mortis et nullus ordo (cap. 65). Sicut mors exterior ab anima dividit carnem, ita mors interior a Deo separat animam. Umbra ergo mortis est obscuritas divisionis, quia damnatus quisque, cum aeterno igne succenditur, ab interno lumine tenebratur. Natura vero ignis est, ut ex seipso et lucem exhibeat, et concremationem; sed transactorum illa ultrix flamma vitiorum concremationem habet, et lumen non habet. Hinc est enim quod reprobis Veritas dicit: Discedite 125.0894C| a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). Quorum rursus omnium corpus in unius persona significans ait: Ligate ei manus et pedes, et mittite eum in tenebras exteriores (Matth. XXII, 13). Quia quos illa gehennae flamma devorat, a visione veri luminis caecat, ut et foris eos dolor combustionis cruciet, et intus poena caecitatis obscuret: quatenus qui auctori suo corpore et corde deliquerunt, simul corpore et corde puniantur, et utrobique poenam sentiant, qui dum hic viverent, pravis suis delectationibus ex utroque serviebant, et damnatum quemque juxta modum criminis retributio sequatur ultionis. (cap 65.) Hinc in Babylonis damnatione dicitur: Quantum exaltavit se et in deliciis fuit, tantum date ei tormenta 125.0894D| et luctum (Apoc. XVIII, 7). Et judex veniens dicturum se messoribus esse perhibet: Colligite zizania, et ligate ea fasciculis ad comburendum (Matth. XIII, 30). Fasciculos nimirum ad comburendum ligare est, hos qui aeterno igni tradendi sunt pares paribus sociare, ut quos similis culpa inquinat, par etiam poena constringat, et qui nequaquam dispari iniquitate polluti sunt, nequaquam dispari tormento crucientur: quatenus simul damnatio conterat quos simul elatio sublevabat: quosque non dissimiliter dilatavit ambitio, non dissimilis afflictio angustet, et par cruciet flamma supplicii, quos in igne luxuriae par succendit flamma peccati. Sicut enim in domo Patris mansiones multae sunt pro diversitate 125.0895A| virtutis (Joan. XIV), sic damnatos diverso supplicio gehennae ignibus subjicit disparilitas criminis. Quae scilicet gehenna, quamvis cunctis una sit, non tamen cunctos una eademque qualitate succendit. Nam sicut uno sole omnes tangimur, nec tamen sub eo uno ordine omnes aestuamus, quia juxta qualitatem corporis sentitur etiam pondus caloris: sic damnatis et una est gehenna quae afficit, et tamen non omnes una qualitate comburit, quia quod hic agit dispar valitudo corporum, hoc illic exhibet dispar causa meritorum (cap. 66): et aeternis ignibus traditi, et in suppliciis dolorem sentiunt, et in dolore angustiae pulsantis se semper pavore feriunt: ut et quod timent tolerent, et rursus quod tolerant sine cessatione pertimescant. De 125.0895B| his etenim scriptum est: Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur (Marc. IX, 43). Quae etiam supplicia in se dimersos et ultra vires cruciant, et in eis vitae subsidium exstinguentes servant, ut sic vitam terminus puniat, quatenus semper sine termino cruciatus vivat; quia et ad finem per tormenta properat, et sine fine deficiens durat. Erit ergo miseris mors sine morte, finis sine fine, defectus sine defectu: quia et mors vivit, et finis semper incipit, et deficere defectus nescit. Mors perimit et non exstinguit, dolor cruciat sed nullatenus pavorem fugat; flamma comburit, sed nequaquam tenebras discutit, et ille ignis ad consolationem non lucet, et tamen ut magis torqueat aliquid lucet. Nam sequaces quosque suos secum in tormento 125.0895C| reprobi flamma illustrante visuri sunt, quorum amore deliquerunt: quatenus qui eorum vitam carnaliter contra praecepta Conditoris amaverant, ipsorumque quoque interitus in augmento suae damnationis affligat. Quod profecto Evangelio teste colligitur (Luc. XVI), in quo veritate nuntiante dives ille, quem contigit ad aeterni incendii tormenta descendere, quinque fratrum describitur meminisse: qui Abraham petiit, ut Lazarum ad eorum eruditionem mitteret, ne illuc eos quandoque venientes poena cruciaret. Qui igitur ad doloris sui cumulum propinquorum absentum meminit, constat procul dubio quia eos ad augmentum supplicii paulo post potuit etiam praesentes videre. Quid autem mirum si secum quoque reprobos aspicit cremari, qui ad doloris sui 125.0895D| cumulum eum quem despexerat in sinu Abrahae Lazarum videt? Qua ex re colligitur, quod eos quos inordinate nunc reprobi diligunt, miro judicii ordine secum tunc in tormentis videbunt, ut poenam propriae punitionis exaggeret illa auctori praeposita carnalis cognatio pari ante oculos ultione damnata. Ignis itaque, qui in obscuritate cruciat, credendum est quia lumen ad tormentum servat, sicut taedarum flamma lucet obscura. Tunc edax flamma comburet quos nunc carnalis delectatio polluit: tunc infinite patens inferni barathrum devorat quos nunc inanis elatio exaltat, atque quolibet ex vitio hic voluntatem callidi pervasoris exercuerunt, tunc cum duce suo reprobi ad tormenta perveniunt. 125.0896A| Et quamvis angelorum atque nominum longe sit natura dissimilis, una tamen poena implicat quos unus in crimine ligat reatus. Quod bene ac breviter insinuat propheta qui ait: Ibi Assur et omnis multitudo ejus, et in circuitu ejus sepulcra illius (Ezech. XXXII, 26). Quis namque Assur superbi regis nomine nisi ille per elationem cadens antiquus hostis exprimitur, qui pro eo quod multos ad culpam pertrahit, cum cuncta sua multitudine ad inferni claustra descendit? Sepulcra autem mortuos tegunt. Et quis alius acrius mortem pertulit, quam is qui Conditorem suum despiciens vitam reliquit? et quem videlicet mortuum cum humana corda suscipiunt, ejus procul dubio sepulcra fiunt. Sed in circuitu illius sepulcra ejus sunt, quia in quorum se mentibus nunc 125.0896B| per desideria sepelit, hos sibi postmodum per tormenta conjungit: et quoniam nunc in semetipsis reprobi malignos spiritus illicita perpetrando suscipiunt, tunc sepulcra cum mortuis ardebunt. Sicut de reproborum corporibus scriptum est: Devorabit eum ignis qui non succenditur (Job XX, 26), quia Omnipotentis justitia, futurorum praescia, ab ipsa mundi origine gehennae ignem creavit, qui in poena reproborum esse semel inciperet, sed ardorem etiam sine lignis nunquam finiret. Sciendum vero est quod omnes reprobi, quia ex anima simul et carne peccaverunt, illic in anima partim et carne cruciabuntur. » Ecce quae maneat damnatis poena cognovimus, et instruente nos sacro eloquio, quantus in damnatione ignis, quanta in igne obscuritas, 125.0896C| quantusque in obscuritate pavor sit, nullatenus ambigimus. Sed quid prodest ista praenosse, si non contingat evadere? Tota ergo intentione curandum est, ut cum vacationis tempus accipimus, bene vivendi studio malorum ultima tormenta fugiamus. Hinc quippe per Salomonem dicitur: Quodcunque potest manus tua facere instanter operare, quia nec opus, nec ratio, nec scientia, nec sapientia erit apud inferos, quo tu properas (Eccle. IX, 10). Hinc Isaias ait: Quaerite Dominum dum inveniri potest, invocate eum dum prope est (Isa. LV, 6). Hinc Paulus dicit: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis (II Cor. VI, 2). Hinc rursus ait: Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes (Gal. VI, 10). Et item scriptum est: Beati quorum 125.0896D| tecta sunt peccata (Psal. XXXI, 1). Peccantes itaque mala facta bonis actibus superponimus. Quando ergo abdicamus mala quae fecimus, et eligimus bona quae faciamus, quasi tegmen rei superducimus quam videri erubescimus. Qui ergo priora mala deserit, et bona posterius facit, per hoc quod addit transactam nequitiam tegit, cui boni operis merita superducit. Quandiu enim sancti viri in hac adhuc vita sunt, habent tamen quod ante Dei oculos operire debeant, quia omnino est impossibile, ut aut in opere, aut in locutione aut in cogitatione nunquam delinquant. » CAPUT V. Quod peccata multis modis perpetrentur, et humili poenitentia curentur, et de offensis proximo dimittendis. 125.0897A| Sed sciendum est quia tribus modis omnis culpae nequitiam perpetramus, suggestione scilicet, delectatione, consensu. Primum itaque per hostem, secundum vero per carnem, tertium per spiritum perpetratur. Insidiator enim prava suggerit, caro se delectationi subjicit, atque ad extremum spiritus victus delectationi consentit. Suggestione itaque peccatum agnoscimus, delectatione vincimur, consensu etiam ligamur. Et quatuor modis peccatum perpetratur in corde, quatuor consummatur in opere. In corde namque suggestione, delectatione, consensu, 125.0897B| et defensionis audacia perpetratur, et quod omni culpa fit gravius, etiam de commisso vitio superbitur. Nam quamvis de virtute nasci elatio soleat, nonnunquam tamen stulta mens de perpetrata se nequitia exaltat: unde dicit propheta: Occurrent daemonia onocentauris (Isa. XX, XIV, 14). (Moralium. lib. VII, c. 12.) « Quid vero onocentaurorum nomine nisi et lubrici figurantur et elati? Graeco quippe eloquio ὄνος asinus dicitur, et appellatione asini luxuria per prophetam designatur, qui ait: Ut carnes asinorum carnes eorum (Ezech. XXIII, 20). Tauri autem vocabulo cervix superbiae demonstratur, sicut voce Dominica de Judaeis superbientibus per Psalmistam dicitur: Tauri pingues obsederunt me (Psal. XXI, 13). Onocentauri ergo sunt, qui subjecti luxuriae vitiis, inde cervicem 125.0897C| erigunt, unde humiliari debuerunt: qui carnis suae voluptatibus servientes, expulsa longe verecundia, non solum se amittere rectitudinem non dolent, sed adhuc etiam de opere confusionis gaudent. Onocentauris autem daemonia occurrunt, quia maligni spiritus valde eis ad votum deserviunt, quos de his gaudere conspiciunt, de quibus deflere debuerunt. » (Moralium lib. IV, c. 25.) « Et iisdem quatuor modis peccatum consummatur in opere. Prius namque latens culpa agitur, postmodum vero etiam ante oculos hominum sine confusione reatus aperitur, dehinc et in consuetudinem ducitur, ad extremum quoque vel falsae spei seductionibus, vel obstinatione miserae desperationis enutritur, ac per hoc et nulla culpa devincitur, cum alia per aliam 125.0897D| perpetratur. Nam saepe furto negotiationis fallacia jungitur, et saepe fallaciae perjurii reatus cumulatur. Unde scriptum est: Vadent, et venient super eum horribiles (Job XX, 15), id est super talem peccantem vadent, et venient maligni spiritus, certis quibusque vitiis obsequentes, quia perversi mentem et si alia deserunt, alia vitia occupant. » (Moralium lib. XV, c. 16.) « Saepe namque videas iniquum in terrena potestate constitutum gravi furore commoveri, quidquid ira suggesserit exsequi, et cum furor abscesserit, mox ejus mentem luxuria devastat, cum luxuria ad tempus intermittitur, elatio protinus quasi de continentia in ejus cogitatione subrogatur, atque ut a caeteris timeatur appetit videri terribilis, 125.0898A| sed cum res exigit ut loqui quid dupliciter debeat, quasi postposito terrore superbiae, remissa locutione blanditur, et cum superbus videri desierit, duplex effici non pertimescit: qui quot vitiis decedentibus et succedentibus premitur, tot malignis spiritibus ejus animus quasi euntibus ac redeuntibus devastatur. » Et qui cuncta simul in effectu explet, cuncta quae nocent in mente tacitus tenet. Tanto igitur arctiori manu poenitentiae mens tergenda est, quanto se per consensum conspicit sordidius inquinatam. Quoniam omnis culpa, quae hic per disciplinam poenitentiae non reprimitur, gehennae ignibus ferietur. Unde per Salomonem dicitur: Si ascenderit super te spiritus potestatem habentis, locum tuum ne dimiseris (Eccle. X, 4). Ac si aperte dicat: Si tentatorem 125.0898B| spiritum contra te praevalere consideras, humilitatem poenitentiae non relinquas, et verbis sequentibus ostendit dicens: Quia curatio cessare faciet peccata maxima (ibid.). (Moralium lib. IX, cap. 19.) « Quid est enim aliud humilitas lamenti, nisi medicina peccati? De qua humilitate lamenti scriptum est: Si lotus fuero quasi aquis nivis (Job IX, 30). Aquae enim nivis sunt lamenta humilitatis: quae profecto humilitas, quia ante districti judicis oculos caeteris virtutibus praeeminet, quasi per magni meriti colorem candet. Sunt namque nonnulli qui lamenta habent, sed humilitatem non habent, qui afflicti plangunt, sed tamen in ipsis fletibus, vel contra proximorum vitam superbiunt, vel contra ordinationem Conditoris eriguntur. Hi nimirum aquas habent, sed nivis 125.0898C| aquas non habent, et mundi esse nequeunt, quia humilitatis fletibus minime lavantur. Aquis autem nivis a culpa se laverat qui confidenter dicebat: Cor contritum et humiliatum Deus non spernit (Psal. L, 19). Qui enim lamentis affliguntur, sed murmurando rebelles sunt, mentem quidem conterunt, sed humiliari contemnunt. » (Pastor. III, cap. 25.) « Unde per prophetam Jeremiam dicitur, cum Judaeorum singula delicta pensarentur: Divisiones aquarum deduxit oculus meus (Thren. III, 48). Divisas quippe ex oculis aquas deducimus, quando peccatis singulis dispartitas lacrymas damus. Neque enim uno eodemque tempore aeque mens de omnibus dolet: sed dum nunc hujus, nunc illius culpae memoria acrius tangitur, simul de omnibus in singulis commota 125.0898D| purgatur. » (Moralium lib. II, c. 26.) « Rixatur secum de his quae male egisse se recolit, et sibimetipsi displicet, cum ei ille placere jam coeperit qui omnia creavit. Reprehendit se de cogitationibus, insequitur de verbis, et punit flendo de factis. Hinc enim in Apocalypsi voce angelica dicitur: Beatus qui vigilat, et custodit vestimenta sua, ne nudus ambulet et videant turpitudinem ejus (Apoc. XVI, 15). Turpitudo enim nostra nunc cernitur, cum vita reprehensibilis, ante justorum oculos in judicio, nequaquam subsequentis boni operis tegmine velatur. » Sed qui ad tegenda sua peccata per bona opera solerter invigilat, necesse est ut ea quae in eum peccantur proximis e corde dimittat, quia vitam animae 125.0899A| quaelibet culpa polluit, servatus vero contra proximum dolor occidit. Menti namque ut gladius figitur, et mucrone illius ipsa viscerum occulta perforantur. Qui scilicet a transfixo corde si prius non educitur, nihil in precibus divinae opis obtinetur, quia et vulneratis membris imponi salutis medicamina nequeunt, nisi ferrum vulneri ante subtrahatur. Hinc est enim quod per semetipsam Veritas dicit: Nisi remiseritis peccata hominibus, nec Pater vester qui in coelis est remittet vobis peccata vestra (Matth. VI, 14). Hinc admonet dicens: Cum stabitis ad orandum, dimittite si quid habetis adversus alterum. Hinc rursus ait: Date et dabitur vobis, dimittite et dimittetur vobis (Luc. VI, 37). Huic constitutioni postulationis conditionem posuit dicens: Dimitte nobis debita nostra, 125.0899B| sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Luc. XI, 4). Ut profecto bonum, quod a Deo compuncti petimus, hoc primum cum proximo conversi faciamus. Dimittamus ergo quod debetur nobis, ut dimittatur quod debetur a nobis. Nam si pro Christo corpus non ponimus, salutem animae non impetramus. Placatur Deus isto sacrificio, approbat in judicio pietatis suae victoriam pacis nostrae. Certamen cordis nostri aspicit, et qui post vincentes remunerat, nunc decertantes juvat. Et plerumque reluctantem animum vincimus, cum etiam pro inimicis oramus. Fundimus pro adversariis precem, sed utinam cor teneat amorem! Nam saepe et orationem inimicis nostris impendimus, sed hanc ex praeceptione potius fundimus quam ex charitate. Nam et vitam 125.0899C| inimicorum petimus, et tamen ne exaudiamur intus optamus, et timemus. Sed quia internus judex mentem potius considerat quam verba, pro inimico nihil postulat, qui pro eo ex charitate non orat. Sed ecce nobis inimicus graviter deliquit, damna intulit, juvantes laesit, amantes persecutus est. Retinenda haec essent, si remittenda nobis delicta non essent. Advocatus etenim noster pacem nobis in causa nostra composuit, et ipse ejusdem causae judex est qui advocatus: preci autem quam composuit conditionem inseruit dicens: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Luc. XI, 4). Quia ergo judex ipse venit qui advocatus existit, ipse precem exaudit qui fecit. Aut ergo non facientes dicimus: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos 125.0899D| dimittimus debitoribus nostris, et nosmetipsos hoc dicendo amplius ligamus: aut fortasse hanc conditionem in oratione intermittimus, et advocatus noster precem quam composuit non recognoscit, atque apud se protinus dicit: Scio quid monui, non est ipsa oratio quam feci. Quid ergo nobis agendum est, fratres, nisi ut verae charitatis affectum impendamus fratribus, nulla in corde malitia remanente? Considerat omnipotens Deus erga proximum charitatem, ut nostris intendat iniquitatibus pietatem suam. Sed et peccantem in nos fratrem negligere, et sine correptione, ut ad satisfactionem redeat modo quolibet potuerimus provocare, ut se recognoscat, et peccati quod in nos peccavit indulgentiam 125.0900A| petendo accipiat, non debemus dimittere, qui proximum sicut nos jubemur diligere. Ait enim Dominus: Si peccaverit in te frater tuus, increpa illum inter te (Matth. XVIII, 15); et reliqua. Et item: Si peccaverit in te frater tuus, increpa illum: si poenitentiam egerit, dimitte illi (Luc. XVII, 3). Et in lege: Cum, inquit, debet tibi quidpiam frater tuus, et abstuleris pignus ab eo, ante solis occasum pignus restitue (Deut. XXIV, 13). (Moralium, lib. XVI, c. 2.) « Quid hoc loco pignoris nomine, nisi peccati confessio datur intelligi? Frater etenim noster debitor nobis efficitur, cum quilibet proximus in nos aliquid deliquisse monstratur. Peccata quippe debita vocamus, unde peccatori servo dicitur: Omne debitum dimisi tibi (Matth. XVIII), et in Dominica quotidie precatione precamur: Dimitte 125.0900B| nobis debita nostra, sicut et nos (Luc. XI, 4), etc. A debitore autem nostro pignus accipimus, quando ab eo, qui in nos peccasse cognoscitur, peccati ejus jam confessionem tenemus, per quam relaxare peccatum quod in nobis perpetratum est postulamur. Qui enim peccatum quod commisit fatetur et veniam petit, jam quasi pro debito pignus dedit. Quod nimirum pignus ante solis occasum reddere jubemur, quia priusquam in nobis per dolorem cordis sol justitiae occidat, debemus ei confessionem veniae reddere, a quo confessionem accipimus culpae, ut qui se deliquisse meminit in nos, a nobis mox se relaxatum sentiat quod deliquit. » CAPUT VI. De intercessione sanctorum, precumque et sacrarum oblationum necessitate: deque domus Dei et divinorum mysteriorum reverentia, et quod attente, ac pro coelestibus praecipue orandum sit. 125.0900C| Quaerendum est etiam summopere sanctorum adjutorium, qui jam in coelo cum Deo regnant, et in terris miraculis coruscant, ad quorum exstincta corpora viventes aegri veniunt et sanantur, perjuri veniunt et daemonio vexantur, daemoniaci veniunt et liberantur. Quomodo ergo illi vivunt illic ubi vivunt, si in tot miraculis vivunt hic ubi mortui sunt? Hos ergo in causa nostri examinis, quam cum districto judice habebimus, patronos nobis facere debemus, hos in die tanti terroris illius defensores nobis adhibere satagere debemus. Certe si apud magnum judicem causa quaelibet nostra esset die crastina 125.0900D| ventilanda, totus hodiernus dies in cogitatione duceretur: patronum quaereremus, magnisque precibus ageremus, ut apud tantum judicem nobis defensor veniret. Ecce districtus judex Jesus venturus est, tanti illius angelorum archangelorumque concilii terror adhibetur, in illo conventu causa nostra discutitur, et tamen nobis patronos modo non quaerimus, quos tunc defensores habeamus. Qui igitur de nullo nostro opere confidimus, ad sanctorum protectionem currere, atque ad sacra eorum corpora fletibus insistere, et ut veniam promereamur eis intercedentibus necesse est nobis deprecari. Adsunt defensores nostri sancti apostoli, beati martyres, gloriosi Confessores, sanctae feminae et virgines, rogari 125.0901A| volunt, atque ut ita dixerim quaerunt ut quaerantur. Hos ergo adjutores nostrae orationis quaeramus, hos protectores nostri reatus inveniamus: quia ne punire peccatores debeat, rogari vult et ipse qui judicat, unde et tam longo tempore comminatur iram, et tamen misericorditer exspectat. Sic autem nos misericordia ejus refoveat, ut nullo modo negligentes reddat: sic peccata nostra perturbent, ut mens in desperationem non proruat: quia et si praesumentes metuimus, et metuentes speramus, aeternum regnum citius adepturi sumus, ubi sunt hymnidici angelorum chori, societas supernorum civium, dulcis solemnitas a peregrinationis hujus tristi labore redeuntium. Ibi providi prophetarum chori, ibi judex apostolorum numerus, ibi 125.0901B| innumerabilium martyrum victor exercitus, tanto illic laetior, quanto hic durius afflictus. Ibi confessorum constantia praemii sui perceptione consolata. Ibi fideles viri, quos a virilitatis suae robore voluptas saeculi emollire non potuit. Ibi sanctae mulieres, quae cum saeculo et sexum vicerunt. Ibi pueri, qui hic annos suos moribus transcenderunt: ibi senes, quos hic aetas debiles reddidit, et virtus operis non reliquit. Quaeramus ergo haec pascua, in quibus cum tantorum civium solemnitate gaudeamus. Ipsa nos laetantium festivitas invitet, et si quis nostrum conscientiam habet avaritiae, elationis, vanae gloriae, indignationis, iracundiae, vel invidiae, caeterorumve vitiorum sorde pollutam, sicut mulier Cananaea filiam habet profecto male a daemonio vexatam, pro cujus sanatione 125.0901C| supplex ad Dominum currat: quia nimirum cogitationem suo corde progenitam diabolica tolerat arte dementatam, cujus emendationem a pio Conditore crebris, imo continuis, debeat flagitare lamentis ac precibus. Si quis bona quae gessit forte perjurii, furti, blasphemiae, detractionis, rixae, vel etiam corporalis immunditiae, caeterorumve hujusmodi peste foedavit, filiam habet immundi spiritus furiis agitatam, quia videlicet actionem, quam bene laborando ediderat, jam diaboli fraudibus stulte serviendo disperdidit: ideoque necesse est, talis ut reatum suum cognoverit, mox ad preces lacrymasque confugiat, sanctorum creber intercessiones et auxilia quaerat, qui pro animae ejus salute rogantes Domino dicant: Precamur, Domine miserator et misericors, 125.0901D| patiens, et multae miserationis, dimitte eam quia clamat post nos, dimitte reatum et dona gratiam, qui nostrum intimo affectu quaerit pronus suffragium. Necesse est submissus humilitate non se jam ovium Israelitarum, id est mundarum consortio dignum judicet animarum, sed potius Cain comparandum, et coelestibus indignum arbitretur esse muneribus, nec tamen desperando a precandi quiescat instantia. Sed in dubia mente de largitoris summi bonitate confidat, quia qui de latrone confessorem, de persecutore Apostolum, de publicano Evangelistam, de lapidibus potuit facere filios Abrahae, ipse etiam canem impudentissimum convertere Israelitam possit in ovem, cui merito donatae 125.0902A| castitatis etiam vitae aeternae pascua largiatur, id est peccatorem conversum a via sua mala justum facere dignetur, quem merito bonae actionis ad regnum coeleste perducat. Vidensque Dominus tantum fidei nostrae ardorem, tam pertinacem orandi perseverantiam, tandem miserebitur, et nobis quoque sicut volumus fieri concedet, ut videlicet expulsis vitiosarum tumultibus cogitationum, dimissis peccatorum nexibus, et pura nobis serenitas mentis, et perfectio boni redintegretur operis. Hi itaque, qui de nullo suo opere confidunt, ad sanctorum protectionem currunt, atque ad sacra eorum corpora fletibus insistunt, promereri se veniam eis intercedentibus deprecantur. Quid ergo isti in hac humilitate faciunt, nisi quia bonae actionis velamen non 125.0902B| habentes lapides amplexantur? (Hom. 37 in Evang.) « Sed nos peccatores, multis et maximis involuti peccatis, quibus lacrymis sperare veniam debemus, qui in illo tremendo examine, cum rege nostro ex aequo ad judicium non venimus, quos nimirum conditio infirmitatis et causa inferiores exhibet? Sed fortasse jam mali operis culpas abscidimus, jam prava quaeque exterius declinamus: nunquid ad reddendam rationem cogitationis nostrae sufficimus? Nam cum viginti millibus venire ad bellum rex in Evangelio dicitur (Luc. XIV, 31), contra quem minime sufficit ille qui cum decem millibus venit, decem millia quippe ad viginti millia simplum ad duplum sunt, nos autem si multum proficimus; vix exteriora nostra opera in rectitudine 125.0902C| servamus. Nam et si jam luxuria carnis abscissa est, tamen adhuc a corde funditus abscissa non est. Ille autem qui judicaturus venit exteriora, simul et interiora judicat, facta pariter et cogitationes pensat: cum duplo ergo exercitu contra simplum venit, qui nos, vix in solo opere praeparatos, simul de opere et cogitatione discutit. Quid ergo agendum est, fratres, nisi ut dum cum simplo exercitu contra duplum illius sufficere non posse conspicimus, dum adhuc longe est legationem mittamus, et rogemus ea quae pacis sunt? Longe enim dicitur, qui adhuc per judicium praesens non videtur. Mittamus ad hunc legationem lacrymas nostras, mittamus misericordiae opera, mactemus in ara ejus hostias placationis, cognoscamus nos cum eo in judicio non posse contendere, 125.0902D| pensemus virtutem ejus fortitudinis, rogemus ea quae pacis sunt. Haec est nostra legatio, quae regem venientem placat. Pensate, fratres, quam benignum sit, quod is qui suo adventu valet opprimere tardat venire. Mittamus ad hunc, ut diximus, legationem nostram flendo, tribuendo, sacras hostias offerendo. Singulariter namque ad absolutionem nostram oblatio cum lacrymis et benignitate mentis, sacri altaris hostia suffragatur: quia is qui in se resurgens a mortuis jam non moritur, adhuc per hanc in suo mysterio pro nobis iterum patitur. Nam quoties ei hostiam suae passionis offerimus, toties nobis ad absolutionem nostram passionem illius reparamus. Multos, ut arbitror, vestrum, fratres 125.0903A| charissimi, contigit nosse hoc quod volo ad memoriam vestram narrando revocare. Non longe a nostris temporibus factum fertur, quod quidam ab hostibus captus longe traductus est. Cumque diu teneretur in vinculis, eum uxor sua, cum ex eadem captivitate non reciperet, exstinctum putavit. Pro quo jam velut mortuo hostias hebdomadibus singulis curabat offerre. Cujus toties vincula solvebantur in captivitate, quoties ab ejus conjuge oblatae fuissent hostiae pro animae ejus absolutione. Nam longo post tempore reversus, admirans valde suae indicavit uxori quod diebus certis hebdomadibus singulis ejus vincula solvebantur. Quos dies ejus uxor atque horas discutiens, tunc eum recognovit absolutum, cum pro eo sacrificium meminerat oblatum. Hinc ergo, 125.0903B| fratres charissimi, hinc certa consideratione colligite, oblata a nobis hostia sacra quantum in nobis solvere valeat ligaturam cordis, si oblata ab altero potuit in altero solvere vincula corporis. » ( In eadem homilia, sub finem ): « Relinquat ergo omnia qui potest: qui autem relinquere non potest, cum adhuc rex longe est, legationem mittat, lacrymarum, eleemosynarum, hostiarum munera offerat. Vult enim placari precibus, qui scit quia portari non possit iratus. Quod adhuc moram facit venire, legationem pacis sustinet. Venisset jam jamque si vellet, cunctos suos adversarios trucidasset. Sed et quam terribilis veniet indicat, et tamen ad veniendum tardat, quia non vult invenire quos puniat, et qui per iram non potest ferri, per postulatae pacis vult legationem 125.0903C| placari. Lavate ergo, fratres charissimi, lacrymis maculas peccatorum, eleemosynis tergite, sacris hostiis expiate. » (Dialogor. lib. IV, c. 58.) « Haec namque singulariter victima ab aeterno interitu animam salvat, quae illam mortem nobis Unigeniti per mysterium reparat. Qui licet surgens a mortuis jam non moritur, et mors ei ultra non dominabitur, tamen in se ipso immortaliter vivens, pro nobis iterum in hoc mysterio sacrae oblationis immolatur. Ejus quippe ibi corpus sumitur, ejus caro in populi salutem partitur, ejus sanguis non in manus infidelium, sed in ora fidelium funditur. Hinc ergo pensemus quale sit sacrificium, quod pro absolutione nostra passionem unigeniti Filii semper imitatur. Quis enim fidelium habere dubium possit, in ipsa 125.0903D| immolationis hora ad sacerdotis vocem coelos aperiri, in illo Jesu Christi mysterio angelorum choros adesse, summis ima sociari, terrena coelestibus jungi, unum quoddam ex visibilibus atque invisibilibus fieri? » Unde magnopere nobis est attendendum cum quanta reverentia, et cum quanto timore ac tremore, divinis mysteriis debemus assistere, ac sollicite observare, ne quid ineptum ibidem geramus, ne cum Corinthiis ab Apostolo audiamus: Nunquid domos non habetis ad agenda vel loquenda temporalia, aut Ecclesiam Dei contemnitis? (I Cor. XI, 22) et adeo cum Judaeis: Dilectus meus in domo mea fecit scelera multa (Jer. XI, 15). Et sollicite considerare 125.0904A| debemus, quid Dominus faceret, si rixis dissidentes, si fabulis vacantes, si risu dissolutos, vel alio quolibet scelere reperiret irretitos, qui hostias quae sibi immolarentur ementes in templo vidit et eliminare festinavit. Sed et nos recolentes scriptum: Zelus domus tuae comedit me (Joan. II, 17), zelare debemus domum Dei, et, quantum possumus, ne quid in ea pravum geratur insistamus. Si viderimus fratrem qui ad domum Dei pertinet superbia tumidum, si detractionibus assuetum, si ebrietati servientem, si luxuria enervatum, si iracundia turbidum, si alio cuiquam vitio substratum, studeamus in quantum facultas suppetit castigare, polluta ac perversa corrigere: et si quem de talibus emendare nequimus, non sine acerrimo mentis sustinere 125.0904B| dolore, et maxime in ipsa domo orationis, ubi Domini consecratur corpus, ubi angelorum praesentia semper adesse non dubitatur, ne quid ineptum fiat, ne quid quod nostram fraternamve orationem impediat, totis viribus agamus. Haec propter illos diximus qui, ecclesiam ingressi, non solum intentionem orandi negligunt, verum etiam ea pro quibus orare debuerant augent, insuper et arguentes se pro hujusmodi stultitia convitiis odiisque insequuntur, addentes videlicet peccatis, peccata et quasi sibi funem longissimum incauta eorum augmentatione texentes, nec timentes ex eo districti judicis examinatione damnari. Nec latet crebro angelos electis invisibili adesse praesentia, ut eos vel ab hostis callidi defendant insidiis, vel majoris coelestis desiderii gratia 125.0904C| sustollant, Apostolo attestante, qui ait: Nonne omnes sunt administratorii spiritus, in ministerium missi propter eos qui haereditatem capiunt salutis? (Hebr. I, 14.) Maxime tamen angelici nobis spiritus adesse credendi sunt, cum divinis specialiter mancipamur obsequiis, id est, cum ecclesiam ingressi, vel lectionibus sacris aurem accommodamus, vel psalmodiae operam damus, vel orationi incumbimus, maxime autem cum missarum solemnia celebramus: unde et admonet Apostolus: Mulier in ecclesia velamen super caput habere propter angelos (I Cor. XI, 10), et propheta ait: In conspectu angelorum psallam tibi (Psal. CXXXVII, 1). Nec dubitari licet, ubi corporis et sanguinis Dominici mysteria geruntur, supernorum civium adesse conventus, qui monumentum 125.0904D| quo corpus ipsum venerabile positum fuerat, et unde resurgendo abscesserat, tam sedulis servant excubiis. Unde solerter studendum est, ut cum ecclesiam vel ad divinae laudis debita solvenda, vel agenda missarum solemnia intramus, semper angelicae praesentiae memores, cum timore et veneratione competenti coeleste compleamus officium, in exemplum feminarum Deo devotarum, quae apparentibus ad monumentum angelis timuisse ac vultum declinasse narrantur in terram (Luc. XXIV, 5). Sed et nobis typicum praebent exemplum, ut si Dominum invenire, si angelorum desideramus praesentia confortari, abjiciamus opera tenebrarum, et induamur arma lucis, sicut in die honeste ambulemus. 125.0905A| Decet autem nos, sicut operum bonorum luce fulgidos, ita etiam spiritalium operationum refertos gratia, Dominum quaerere. Unde bene mulieres, quae diluculo ad monumentum venerant, aromata quae paraverant secum portasse referuntur (Luc. XXIV, 1). Aromata etenim nostra voces sunt orationis, quibus desideria cordis nostri Domino commendamus, attestante apostolo Joanne, qui mundissima sanctorum praecordia mystice describens: Habebant, inquit, phialas aureas plenas odoramentorum, quae sunt orationes sanctorum (Apoc. V, 8). Quae enim Graece aromata, Latine odoramenta vocantur. Diluculo igitur aromata ad monumentum Domini huc usque ferimus, cum memores passionis ac mortis, quam pro nobis suscepit, et 125.0905B| actionum bonarum proximis foris lucem monstramus, et suavitate purae compunctionis intus in corde fervemus. Quod et omnibus horis, et tempore maxime fieri oportet cum ecclesiam oraturi ingredimur, cum appropiamus altari Dominici corporis et sanguinis mysteria sumpturi. Si enim mulieres tanta cura corpus Domini mortui quaerebant, quanto magis convenit nos, qui eum resurrexisse a morte, qui ad coelos ascendisse, qui potentia divinae majestatis ubique praesentem esse cognovimus, cum omni reverentia ejus astare conspectibus, ejus mystica celebrare? Bene autem dicitur: Portantes quae paraverant aromata. Aromata namque, quae ad obsequium Domini portamus, prius parasse est, cor ante tempus orationis a supervacuis expurgare cogitationibus, 125.0905C| ut in ipso tempore orandi nil sordidum mente recipere, nil rerum labentium cogitare, nulla praeter ea quae precamur, et ipsum cui supplicamus, meminisse noverimus, juxta ejus exemplum qui ait: Paratum cor meum Deus, paratum cor meum: cantabo, psalmum dicam Domino (Luc. XXIV, 1). Nam qui ad adorandum ecclesiam ingressus, inter verba orationis consuetudinem superfluae cogitationis ab animo repellere negligit, quasi Dominum quaesiturus minus parata secum aromata tulit. Ministri quippe sancti altaris debemus attendere, quod divina voce praecipitur, ut in Aaron pectore rationale judicii vittis ligantibus imprimatur: quatenus sacerdotale cor nequaquam cogitationes fluxae possideant, sed ratio sola constringat, ne indiscretum 125.0905D| quid vel inutile sacris mysteriis assistentes cogitemus: quia ad exemplum aliis constituti, ex gravitate vitae semper debemus ostendere quantam rationem portemus in pectore. In quo etiam rationali vigilanter adjungitur, ut duodecim patriarcharum nomina describantur. Adscriptos etenim patres semper in pectore ferre, est antiquorum vitam sine intermissione cogitare. Nam tunc sacerdos irreprehensibiliter graditur, cum exempla patrum praecedentium indesinenter intuetur, cum sanctorum vestigia sine cessatione considerat, et cogitationes illicitas deprimit, ne extra ordinis limitem operis pedem tendat. Sed et in hoc quia mortuorum nomina ascripta portamus, intendere debemus quia mortis opera 125.0906A| peccatores gerimus, et ipsi circumdati infirmitate propterea debemus, sicut pro populi, ita et pro nostris exorare peccatis. Assistentes autem considerare debent, qualiter oporteat eos in conspectu divinitatis et angelorum ejus assistere: quia Dominus, qui humilia respicit et alta a longe cognoscit, non attendit ad pretiosas vestes et ad saeculares pompas, quibus quilibet tam viri quam feminae se exornare solent, sed ad cor contritum et humiliatum. Quantislibet enim auri et argenti molibus circumdetur, quibuslibet pretiosis vestibus induatur caro, quid est aliud nisi caro? Non ergo debemus attendere quid habemus, sed quid simus. Propheta enim dicit: Vere fenum est populus, et omnis caro fenum, et gloria ejus sicut flos feni (Isa. XL, 6). Multitudo enim generis 125.0906B| humani, quae per nativitatem virescit in carne, per mortem arescit in pulvere, fenum dicitur recte. Feminas enim sanctus Petrus admonet ut in timore castam conversationem suam considerantibus monstrent. Quarum non sit extrinsecus capillorum implicatio, aut circumdatio auri, aut indumenti vestimentorum cultus. Sed qui absconditus est cordis homo in incorruptibilitate quieti et modesti spiritus, qui est in conspectu Dei locuples. Sic enim aliquando et sanctae mulieres sperantes in Domino ornabant se subjectae propriis viris, sicut Sara obediebat Abrahae, dominum eum vocans, cujus sunt filiae benefacientes et non timentes ullam perturbationem (I Petr. III, 2). Sunt etiam, qui intrantes ecclesiam non de ornatu vestium, nec in qualibet pompa gloriantur; sed quasi 125.0906C| humiliter multis psalmodiam vel orationem sermonibus compositis prolongant: cum sicut beatus dicit Gregorius, veraciter est orare amaros in oratione gemitus, et non verba composita resonare. At contra hi qui sunt ore quidem orantes, sed mente foris vagantes, omni orationis fructu privantur, putantes a Deo prece exaudiri, quia nec ipsi qui fundunt audiunt. Quod antiqui hostis instinctu fieri quis animadvertere nequeat? Sciens enim utilitatem orandi, et invidens hominibus gratiam impetrandi, immittit orationibus multimoda cogitationum levium et aliquando etiam turpium nocentiumque phantasmata, quibus orationem impediat, adeo ut nonnunquam tales tantosque discurrentium cogitationum fluctus prostrati in oratione toleremus, quales nec in lecto 125.0906D| resupini jacentes tolerare novimus. Unde necesse est, ut agnitum animum ab hujusmodi nebulis, quas hostis aspergere gaudet, in quantum possumus serenando, et pii defensoris perpetuum flagitando praesidium, qui potens est quamlibet indignis peccatoribus, et pure orandi et perfecte impetrandi concedere gratiam, si a precando non cessamus, imitantes caecum illum, de quo in Evangelio dicitur: Quia multo magis clamabat: Fili David, miserere mei (Marc. X, 48). Quia quanto graviore tumultu cogitationum carnalium premimur, tanto orationi insistere ardentius debemus. Quia nimirum necesse est, ut vox cordis nostri, quo durius repellitur, valentius insistat, quatenus illicitae cogitationis tumultum superet, atque 125.0907A| ad pias aures Domini nimietate suae importunitatis erumpat. Nam saepe in ipso orationis nostrae sacrificio importunae se cogitationes ingerunt, quae hoc rapere vel maculare valeant, quod in nobis Deo fientes immolamus. Sed si Deus in oratione non quaeritur, citius animus in oratione lassatur: quia cum illa quisque postulat, quae fortasse juxta occultum judicium Deus tribuere recusat, ipsi quoque venit in fastidio qui non vult dare quod amatur. Sed se magis Dominus quam ea quae condidit vult amari, et aeterna potius quam terrena postulari, sicut scriptum est: Quaerite regnum Dei, et haec omnia adjicientur vobis (Matth. VI, 33). Qui enim non ait dabuntur, sed adjicientur vobis, profecto indicat aliud esse quod principaliter datur, aliud quod superadditur: 125.0907B| quia nobis in intentione aeternitas, in usu vero temporalitas esse debet, et illud datur a Deo, et hoc nimirum ex abundantia additur super, et tamen homines saepe, dum bona temporalia postulant, aeterna vero praemia non requirunt, petunt quod adjicitur, et illud non desiderant ubi adjiciatur: nec lucrum suae petitionis esse deputant, si hic sunt temporaliter pauperes, et illic beatitudine divites in aeternum vivant; sed solis ut dictum est visibilibus intenti, labore postulationis renuunt invisibilia mercari. Qui si superna quaererent, jam cum fructu laborem acciperent: quia cum mens in precibus ad auctoris sui speciem anhelat, divinis desideriis inflammata supernis conjungitur, ab inferioribus separatur, amorem fervoris sui aperit ut capiat, et capiens in flamma 125.0907C| amoris jam sursum ire est: dumque magno desiderio ad coelestia inhiat, miro modo hoc ipsum quod accipere quaerit degustat (Moralium, lib. XVI, cap. 19). Unde Abraham (Gen. XV, 11), cum ad occasum solis sacrificium offerret, insistentes aves pertulit, quas studiose ne oblatum sacrificium raperent abegit. Sic nos, dum in ara cordis holocaustum Deo offerimus, ab immundis hoc volucribus custodiamus, ne maligni spiritus et perversae cogitationes rapiant quod mens nostra offerre Domino utiliter sperat. » Et sicut apud Isaac Allophyli effossos puteos replere nituntur (Gen. XXVI), ita nimirum immundi spiritus, cum nos studiose cor fodere conspiciunt, per congestas nobis tentationum cogitationes rapiunt quod mens nostra offerre se Domino sperat utiliter. Unde 125.0907D| mens evacuanda est, incessanterque fodienda, ne si indiscussa relinquitur, usque ad timorem perversorum operum cogitationumque super nos terra cumuletur. (Hom. 14 in Ezech.) « Et Jacob, qui cum angelo contendit (Gen. XXXII), uniuscujusque perfecti viri et in contemplatione positi animam exprimit: quia videlicet anima, cum contemplari Dominum nititur, velut in quodam certamine posita, modo quasi exsuperat, quia intelligendo et sentiendo de incircumscripto lumine aliquid degustat: modo vero succumbit, quia et degustando iterum deficit: quasi vero vincitur angelus, quando intellectu intimo apprehenditur Deus. » Sed tamen ad semetipsam protinus reverberatur, atque ab ea luce quam 125.0908A| superavit recedit. Sic et qui certat, in luctamine aliquando superat, aliquando vero eo cum quo contendit se inferiorem invenit. (Moral. lib. XXIII, cap. 10): « Unde et in psalmo dicitur: Exaudivi te in abscondito tempestatis (Ps. LXXX, 8). Abscondita tempestas est, cum in corde contrito cogitationum temporalium fluctus intumescunt, cum contra amoris sancti studia curarum saecularium se tumultus illidunt. In abscondito ergo tempestatis exauditur, quia clamor deprecantis est haec ipsa tribulationis fluctuatio. CAPUT VII. De pravis cogitationibus, cordisque munditia, et de castitate conjugali, et reconciliatione cum proximo. Quod iis post mortem aliorum vota prosint qui hoc in vita meruerunt: deque diverso morientium exitu atque statu. 125.0908B| Et sciendum nobis est, quia triplex est cogitationum nequam modus. Unus earum, quae deliberatione et proposito peccandi mentem contaminant: quas cogitatationes si justa animadversio districti judicis respicit, non sunt jam cogitationes culpae, sed operum: quia etsi rerum tarditates foris peccata differunt, intus hoc confessionis opere voluntatis effectus impleverunt. De qualibus scriptum est, Manus in manu non erit innocens malus (Prov. XI, 21): quia si malum quod vult ex deliberatione confessionis non explet in operatione, complet tamen illud in voluntatis deliberatione. Alius earum, quae delectatione quidem peccati mentem perturbant, 125.0908C| nec tamen ad peccandi consensum pertrahunt. Tertius earum, quae naturali motu mentem percurrentes, non tam hanc ad patranda vitia illiciunt, quam a bonis quae cogitare debuit impediunt: veluti est cum phantasmata rerum, quae aliquando supervacue gesta vel dicta novimus, ad memoriam reducimus; quarum crebra retractatio, quasi importuna muscarum improbitas, oculos cordis circumvolare ac spiritalem ejus aciem inquietare magis quam excitare consuevit. Nihil quippe nobis est corde fugacius, quod a nobis toties recedit, quoties per pravas cogitationes defluit. Hinc etenim Psalmista ait: Cor meum dereliquit me (Psal. XXXIX, 13); hinc ad semetipsum rediens dicit: Invenit servus tuus cor suum ut oret te. Cum ergo cogitatio per custodiam restringitur, 125.0908D| cor quod fugere consuevit invenitur. A cunctis autem his cogitationum nequam generibus castigari monuit Salomon cum dicit: Omni custodia serva cor tuum, quoniam ex ipso vita procedit (Prov. IV, 23). Cujus monita sequentes, agamus solliciti, ut si quid consensu perpetrandi facinoris in animo deliquimus, cita hoc confessione et dignis poenitentiae fructibus abstergamus. Si delectatione peccandi nos tentari senserimus, mox eam delectationem crebris precibus ac lacrymis, crebrae amaritudinis perpetua recordatione pellamus. Et si nos solos ad hanc propulsandum sufficere non posse viderimus, fratrum quaeramus auxilia, ut quod nostris viribus nequimus, illorum consilio et intercessione sumamus. Multum 125.0909A| enim valet deprecatio justi assidua (Jac. V, 16); et sicut idem praemisit: Oratio fidei salvabit infirmum, et allevabit eum Dominus, et si in peccatis sit dimittentur ei (ibid., 15). Et quia supervacuis cogitationibus ad integrum carere non valemus, has in quantum possumus immissione bonarum cogitationum, et maxime frequenti Scripturarum meditatione fugemus, juxta exemplum Psalmistae qui dicit: Quomodo dilexi legem tuam, Domine! tota die meditatio mea est (Psal. CXVIII, 97). Petamus supernam clementiam, quod est vere in nomine Salvatoris petere, ut cor nostrum rigore odiorum constringi non permittat, sed gratiam nobis purae dilectionis infundat: ut infidelitatis nos interire venenis non sinat, sed fortitudinem fidei contra hostis antiqui 125.0909B| tentamenta concedat; ut nos desperatione futurorum retro respicere non permittat, sed spem coelestium bonorum, per quam praesentia adversa simul et prospera contemnere possimus, misericorditer tribuat. Cordis quoque nobis munditiam et boni operis efficaciam praestet. Multum autem juvat orationis puritas, si in omni loco vel tempore nos ab actibus temperemus illicitis, si semper ab otiosis sermocinationibus auditum pariter castigemus et linguam, si in lege Domini ambulare et testimonia ejus assuescamus toto corde servare. Quaecunque enim saepius agere, vel loqui, aut audire solemus, eadem necesse est saepius, ad animum quasi solitam propriamque recurrant ad sedem. Sicut ad volutabra porci, columbae autem pura et limpida 125.0909C| solent frequentare fluenta, ita cogitationes immundae impuram mentem perturbant, et spiritales cogitationes castam mentem sanctificant. Et custodito corde, juxta quod Scriptura dicit: Omni custodia serva cor tuum, quoniam ex ipso vita procedit, necesse est nos etiam corpora in sanctificatione et munditia custodire. Custodito namque et mundato a fluxu luxuriae corpore, necesse est ut bona opera subsequantur, sicut Dominus praecepit dicens: Sint lumbi vestri praecincti et lucernae ardentes in manibus vestris (Luc. XII, 35). Hom. 13. « Duo autem sunt quae jubentur, et lumbos restringere, et lucernas tenere, ut et munditia sit castitatis in corpore, et lumen veritatis in operatione. Redemptori etenim nostro unum sine altero placere nequaquam 125.0909D| potest, si aut is qui bona agit, adhuc luxuriae inquinamenta non deserit, aut is qui castitate praeeminet, necdum se per bona opera exercet. Nec castitas ergo magna est sine bono opere, nec opus bonum est aliquid sine castitate. » Quid enim illi prodest qui se diabolo et sua donat Deo, cum Scriptura dicat: Miserere animae tuae placens Deo? (Eccli. XXX, 24.) Misericordiae enim opera quisque a se incipere debet, ut prius se Deo et postea sua Domino tribuat, juxta quod Scriptura praecipit: Declina a malo et fac bonum, et tunc inhabitabis in saeculum saeculi in domo Domini, in longitudinem dierum (Psal. XXXVI, 27). Et sciendum nobis est, quia non solum est castitas 125.0910A| in virginibus, et viduis, et continentibus, sed etiam castitas est conjugalis in legitime conjugatis et legitima jura conjugii conservantibus. (Pastoral. part. III, cap. 28.) « Quibus tamen scire necesse est, quia suscipiendae prolis causa habentur conjuncti, et cum immoderatae commistioni servientes propagationis articulum in usum transferunt voluptatis, perpendant quod libidini servientes nimiae, in ipso conjugio conjugii jura transcendunt. Unde necesse est, ut crebris orationibus, et quotidianis eleemosynis, deleant quod pulchram copulae speciem admistis voluptatibus foedant. Hinc est quod peritus medicinae coelestis Apostolus, non tam sana instituit, quam infirmis medicamenta monstravit dicens: De quibus scripsistis mihi, bonum est homini 125.0910B| mulierem non tangere: propter fornicationem autem unusquisque suam uxorem habeat, et unaquaeque suum virum habeat (I Cor. VII, 1). Qui enim fornicationis metum praemisit, profecto non stantibus praecepta contulit; sed ne fortasse in terram ruerent, lectum cadentibus extendit. Unde adhuc infirmantibus subdit: Uxori vir debitum reddat, similiter autem et uxor viro (ibid., 6). Quibus dum in magna honestate conjugii aliquid de voluptate largiretur, adjunxit: Hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum imperium. Culpa quippe esse innuitur quod indulgeri perhibetur; sed quae tanto citius relaxatur, quanto non per hanc illicitum quid agatur, si hoc quod est licitum sub moderamine non tenetur. (Ibid.) Unde cum Deo deprecatio funditur, 125.0910C| nequaquam talis conjugum vita damnatur. De qua deprecatione quoque Paulus admonet dicens: Nolite fraudare invicem, nisi forte ex consensu ad tempus, ut vacetis orationi (I Cor. VII, 5). » Quatenus mundiores et corde et corpore, abluti etiam carne et vestibus aqua, ad communionem corporis et sanguinis Domini veniant, ne ipsa inaestimabilis mysterii magnitudine graventur. Nam et Dominus in Sina monte locuturus ad populum, prius eumdem populum abstinere a mulieribus praecepit (Exod. XIX), et ad David de pueris suis a sacerdote dicitur, ut si a mulieribus mundi essent, panes propositionis acciperent (I Reg. XXI, 4): quos omnino non acciperent, nisi prius mundos esse David a mulieribus fateretur. Omnes autem in communione, mundo corde et corpore 125.0910D| purificato sacris mysteriis assistentes, necesse est ut nosmetipsos Deo in cordis contritione mactemus, quia qui passionis Dominicae mysteria celebramus, debemus imitari quod agimus. Tunc ergo vere pro nobis hostia erit, cum nos ipsos hostiam fecerit. (Dial. lib. IV, c. 59.) « Sed inter haec sciendum est, quia ille recte sui delicti veniam postulat, qui prius hoc quod in ipso delinquitur relaxat. Munus enim non accipitur, nisi ante discordia ab animo pellatur, dicente Veritate: Si offers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo et tunc veniens offeres munus tuum (Matth. V, 23). Qua in re 125.0911A| pensandum est, cum omnis culpa munere solvatur, quam gravis est culpa discordiae, pro qua nec munus accipitur. Debemus itaque ad proximum, quamvis longe positum, longeque disjunctum, mente ire, eique animum subdere, humilitate illum ac benevolentia placare, ut scilicet Conditor noster, dum tale placitum nostrae mentis aspexerit, a peccato nos solvat qui munus pro culpa sumit. Veritatis autem voce attestante, didicimus quia servus qui decem millia talenta debebat, cum poenitentiam ageret, absolutionem debiti a domino accepit, sed quia conservo suo centum sibi denarios debenti debitum non dimisit, et hoc est jussus exigi quod ei fuerat jam dimissum (Matth. XVIII). Ex quibus videlicet dictis constat quia, si hoc quod in nos delinquitur 125.0911B| ex corde non dimittimus, et illud rursus exigimur quod nobis jam per poenitentiam dimissum fuisse gaudebamus. Igitur dum per indultum temporis spatium licet, dum judex sustinet, dum conversionem nostram is qui culpas examinat exspectat, conflemus in lacrymis duritiem mentis, formemus in proximis gratiam benignitatis, et fidenter dico, quia salutari hostia per mortem non indigebimus, si ante mortem Deo ipsi hostia fuerimus. » Et sciendum nobis est, qua illis sacra victima mortuis prodest, qui hic vivendo obtinuerunt ut eos etiam post mortem bona adjuvent quae hic pro ipsis ab aliis fiunt. Ad haec etiam veraciter credi debet, quia illum post mortem Deus non liberat, quem ante mortem gratia suam ad veniam non reformat. Hinc 125.0911C| etenim Paulus dicit: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis (II Cor. VI, 2). Hinc Psalmista ait: Quoniam in saeculum misercordia ejus (Psal. CXVII, 1). Quia nimirum, quem nequaquam modo misericordia ejus eripit, sola post praesens saeculum justitia addicit. Hinc Salomon ait: Quia lignum in quocunque loco ceciderit, sive ad austrum, sive ad aquilonem, ibi erit (Eccle. XI, 3). Quia cum humani casus tempore, sive sanctus, sive malignus spiritus egredientem animam claustris carnis acceperit, in aeternum secum sine ulla permutatione retinebit, ut nec exaltata ad supplicium proruat, nec mersa aeternis suppliciis ultra ad remedium ereptionis ascendat, relictis aeternaliter condemnatis. Scire debemus, quia est differentia in electis de corpore egressis, ut egredientibus 125.0911D| seu egressuris: quoniam sunt qui mox ut a carnis corruptione soluti sunt aut solvuntur, ad Dei contemplationem angelis sociandi perveniunt, sicut sancti apostoli, martyres, et confessores, et virgines, caeterique arctioris et perfectioris vitae viri ac feminae, quorum unus certaminum suorum conscius non dubitavit de ipso testari dicens: Cupio dissolvi et cum Christo esse (Philip. I, 23). Caeterum sunt plures in Ecclesia justi, qui post carnis solutionem continuo beata paradisi requie suscipientur, exspectantes in magno gaudio, in magnis congaudentium choris, quando recepto corpore veniant et appareant ante faciem Dei. At vero nonnulli, propter bona quidem opera ad electorum societatem 125.0912A| praeordinati, sed propter mala aliqua, quibus polluti de corpore exeunt, per mortem severius castigandi excipiuntur flammis ignis purgatorii, et vel usque ad diem judicii longa examinatione de vitiorum sorde mundantur, vel certe piis amicorum fidelium precibus, eleemosynis, jejuniis, fletibus, et hostiae salutaris oblationibus absoluti poenis, et ipsi ad beatorum perveniunt requiem. Sed inter haec pensandum est, quod tutior via sit, ut bonum quod quisque post mortem suam sperat agi per alios, agat ipse dum vivit pro se. Beatius quippe est liberum exire, quam post vincula libertatem quaerere. Debemus itaque praesens saeculum, vel quia jam conspicimus defluxisse, tota mente contemnere; quotidiana Deo lacrymarum sacrificia, quotidianas carnis ejus et 125.0912B| sanguinis hostias immolare, in assiduis etiam fletibus, in quotidiana nostra poenitentia. CAPUT VIII. Quod advocatus noster in coelo sit Christus, qui Incarnationis et passionis suae mysterio nos redemit, et corpus ac sanguinem suum nobis in sacramento reliquit. Habemus sacerdotem in coelis qui interpellat pro nobis, de quo etiam per Joannem dicitur: Si peccaverimus, advocatum habemus apud Patrem Jesum Christum justum, et ipse est propitiatio pro peccatis nostris (I Joan. II, 1). Ecce exsultat animus, cum advocati nostri potentiam audivimus; sed exsultationem nostram iterum remordet timor, quia ipse qui nobis 125.0912C| advocatus est dicitur justus. Nos enim causas injustitiae habemus, justus vero advocatus injustas causas nullo modo suscipit, nec verba dare pro injustitia consentit. Quid ergo agimus, charissimi fratres mei? Sed ecce occurrit animo quid agamus: mala quae fecimus et accusemus et deploremus. Scriptum est enim: Justus in principio accusator est sui (Prov. XVIII, 17). Quilibet etenim peccator conversus in fletibus jam justus esse inchoat, cum coeperit accusare quod fecit. Cur enim justus non sit, qui contra suam injustitiam jam per lacrymas saevit? Justus igitur advocatus noster justos nos defendet in judicio, quia nosmetipsos et cognoscimus et accusamus injustos. Non ergo in fletibus, non in actibus nostris, sed in advocati nostri allegatione confidamus, qui 125.0912D| sine intermissione pro nobis holocaustum Redemptor piissimus immolat, quia sine cessatione Patri suam pro nobis incarnationem demonstrat. Ipsa quippe ejus incarnatio nostrae est emundationis oblatio. Cumque se hominem ostendit, delicta hominis interveniens diluit, et humanitatis suae mysterio perenne sacrificium immolat, quia et haec sunt aeterna quae mundat, sacerdos pro nobis factus, et sacrificium, et altare. Unde ad Israel dicitur: Altare de terra facietis mihi (Exod. XXXIII, 24). Altare enim de terra Deo facere, est incarnationem Mediatoris adorare. Tunc quippe a Deo nostro munus accipitur, quando in hoc altari, id est super Dominicae incarnationis humanitatem, nostrae humilitatis fidem solidamus. 125.0913A| Homo namque in libertate propriae voluntatis ad vitam conditus, sponte sua diabolo consentiens, factus est debitor mortis. Delenda ergo erat talis culpa, sed nisi per sacrificium deleri non poterat, et pro homine videlicet peccatore et rationali, nisi rationalis hostia, id est homo, et sine peccato, qui de homine assumpsit naturam non culpam, ad emundationem offerri non potuit. Fecit ergo pro nobis sacrificium corpus suum, exhibuit pro peccatoribus victimam sine peccato, quae et humanitate mori, et injustitiam mundare potuisset. Finis scilicet, non qui consumit, sed qui perfecit eum, in carne apparuit, et factus sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech, tunc novum testamentum, quod nobis de pane et vino aqua misto, 125.0913B| ipso sacrificante et vivificante atque benedicente, in vero corpore et sanguine suo mysterium fidei, donec specietenus veniat tradidit, manifeste perficiet, cum aperte diligentibus se, qui secundum propositum vocati sunt sancti, per patefactam majestatis suae speciem ostendet, quomodo ipsi gignenti non impar oriatur, et quomodo utriusque Spiritus, utrique coaeternus ac consubstantialis, simul ab utroque procedat: quomodo is qui oriendo a Patre est, ei de quo oritur subsequens non est: quomodo is qui processione producitur, a proferentibus non praeitur. Quomodo et unum divisibiliter tria sint, et indivisibiliter tria unum: sed humanitatem verae carnis animatae rationali anima, una secum de Spiritu sancto et beata Maria semper Virgine, in visceribus 125.0913C| ejus de carne ipsius conceptam, et mox sanctam in civitatem assumptam, suae personae, qui sine ullo initio perfectus Deus, Unigenitus aequalis Patri, perfectus homo in fine saeculorum natus est, unus Christus, verus Filius Dei, per uterum ejusdem Virginis, quae ancilla est ipsius hominis per divinitatem, et mater Verbi per carnem (Moral. lib. XVIII, c. 27): « Cui ut scriptum est: Non adaequabitur topazium de Aethiopia (Job XXVIII, 19). Quoniam aliud est natos homines gratiam adoptionis accipere, aliud unum singulariter per divinitatis potentiam Deum ex ipso conceptu prodiisse: nec aequari potest gloriae Unigeniti habitae per naturam ab aliis accepta per gratiam. Mediator quippe Dei atque hominum homo Christus Jesus, non est alter in humanitate, 125.0913D| alter in deitate: quia non purus homo conceptus atque editus, post per meritum ut Deus esset accepit; sed nuntiante angelo, et adveniente Spiritu, mox Verbum in utero, mox intra uterum Verbum caro, et manente incommutabili essentia, quae ei cum Patre et cum sancto Spiritu coaeterna est, assumpsit intra Virginis viscera, unde et impassibilis pati, et immortalis mori, et aeternus ante saecula temporalis posset esse in fine saeculorum: ut per ineffabile sacramentum, conceptu sancto, et partu inviolabili, secundum veritatem utriusque naturae eadem Virgo, ut diximus, et ancilla Domini esset et mater. Sic quippe ei ab Elisabeth dicitur: Unde hoc mihi, ut veniat mater Domini mei ad me? 125.0914A| (Luc. I, 43.) Et ipsa Virgo concipiens dixit: Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum (ibid., 38). Et quamvis ipse aliud ex Patre, aliud ex Virgine, sed ipse est aeternus ex Patre, ipse temporalis ex matre, ipse qui fecit, ipse qui factus est, ipse speciosus prae filiis hominum per divinitatem, et ipse de quo dictum est: Vidimus eum, et non erat aspectus, et non est ei species, neque decor (Isa. LIII, 2), per humanitatem. Ipse ante saecula de Patre sine matre, ipse in fine saeculorum de matre sine patre: ipse conditoris templum, ipse conditor templi: ipse auctor operis, ipse opus auctoris: manens unus ex utraque et in utraque natura. nec naturarum copulatione confusus, nec naturarum distinctione geminatus. » In natura divinitatis aequalis et coaeternus ac 125.0914B| consubstantialis Patri et Spiritui sancto; in natura humanitatis minoratus paulo minus ab angelis: in qua resurgendo a mortuis gloria et honore coronatus est, et constitutus super omnia opera manuum Patris, et data est ei omnis potestas in coelo et in terra, et clarificatus est claritate illa, quam in divinitate habuit apud Patrem priusquam mundus fieret, ut iisdem dilectoribus suis palam ostenderet, cum absorpta esset mors in victoria, mortale hoc nostrum induere immortalitatem ad suam felicitatis sempiternae beatitudinem. Ejus beatitudinis perpetuae felicitatem anxie suspirantes et anhelantes, ingemiscimus gravati in hoc tabernaculo, habentes hunc fidei et spei ac dilectionis thesaurum in vasis fictilibus. Unde nobis per Prophetam dicitur: Constituite 125.0914C| diem solemnem in confrequentationibus usque ad cornu altaris (Psal. CXVII, 27). Dies solemnis est Domino compunctio cordis nostri. Sed tunc in confrequentationibus dies solemnis constituitur, cum in lacrymas amoris ejus assidue mens solvitur. At ne morientes, si non diceretur quandiu ista acturi sumus, tribulatione afficeremur, illico terminum quousque fieri debeat subjungit dicens, usque ad cornu altaris. Cornu quippe altaris est exaltatio sacrificii interioris, ubi cum venerimus, jam nulla necessitas erit ut solemnem diem Domino de nostra lamentatione faciamus. Ad quod altare interioris sacrificii non accedit nisi justus, ad quod ille pervenit qui ad istud praesens et visibile accedit gratia Dei justificatus, et illic inveniet vitam suam, qui ad istud accedens 125.0914D| discreverit causam suam, unde dispensatur victima salutaris, qua deletum est debitae damnationis ac maledictionis nostrae chirographum quod erat contrarium nobis, et triumphatus est hostis computans nostra peccata, et quaerens quid objiciat, et nihil inveniens in illo in quo vincimus, credentes in eum qui pro nobis debitoribus mortis, mortis debitum quod non debebat exsolvit, solvens inimicitias quas peccando contraximus in carne sua, bonus pastor animam suam ponens pro ovibus suis, ut in sacramento nostro corpus et sanguinem suum verteret, et oves quas redemerat carnis suae alimento satiaret. CAPUT IX. Quod Christus pro nobis in altari quotidie immolatur, ad cujus participationem cum fide et bonis operibus accedendum est. 125.0915A| Qui quando haec sacrosancta mysteria celebranda discipulis suis tradidit, inter caetera dixit: Filius hominis secundum quod definitum est vadit. Verumtamen vae illi homini per quem tradetur! (Luc. XXII, 22.) Sed et hodie et in sempiternum vae illi homini, qui ad mensam Domini malignus accedit; qui insidiis mente conditis, qui praecordiis aliquo scelere pollutus, mysteriorum Christi secretis participare non metuit. Etenim ille in exemplum Judae filium hominis tradit, non quidem Judaeis peccatoribus, 125.0915B| sed tamen peccatoribus, membris scilicet suis, quibus illud inaestimabile et inviolabile Domini corpus violare praesumit. Ille Dominum vendit, qui ejus amore ac timore neglecto, terrena et caduca, imo etiam criminosa, plus amare et curare convincitur. Vae, inquam, illi homini, de quo Jesus, qui altaribus sacrosanctis inter immolandum, utpote proposita consecraturus, adesse non dubitatur, astantibus sibi ministris coelestibus, queri cogitur: Ecce, inquiens, manus tradentis me mecum est in mensa (ibid., 21). De quibus dicit Apostolus: Quicunque manducaverit panem vel biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini. Qui enim manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit, non dijudicans, id est, non discernens debita 125.0915C| veneratione a cibis caeteris, corpus Domini. Probet autem seipsum homo, et sic de pane illo edat, et de calice bibat. Quoties enim cumque manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis donec veniat (I Cor. XI, 26, 27, 28): quia ut Joannes dicit apostolus: Dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo (Apoc. I, 15). Non solum autem a peccatis in sanguine suo, quando sanguinem suum dedit in cruce pro nobis, sed et quando quisque nostrum in mysterio sacrosanctae passionis illius baptismi aquis ablutus est, quia pretium Christi sepultura nostra est. Unde ager de pretio sanguinis ejus emptus vocatur acheldemach, id est ager sanguinis: videlicet ager Judaeorum, sed sepultura nostra est. Nos enim peregrini fuimus et advenae; 125.0915D| non habuimus ubi requiesceremus: ille crucifixus est et mortuus, et nos consepulti sumus cum illo per baptismum in mortem. Quia quicunque baptizati sumus in Christo Domino, in morte ipsius baptizati sumus (Rom. VI, 3), qui non solum quando in cruce sanguinem suum dedit pro nobis, vel quando in baptismate lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo, verum etiam quotidie tollit peccata mundi, lavatque nos a peccatis nostris quotidianis in sanguine suo, cum ejusdem beatae passionis ad altare memoria replicatur, cum panis et vini creatura in sacramentum carnis et sanguinis ejus ineffabili spiritus sanctificatione transfertur, sicque corpus et sanguis illius, non infidelium manibus ad perniciem suam funditur 125.0916A| et occiditur, sed fidelium ore suam sumitur in salutem. Cujus recte figuram agnus in lege paschalis ostendit, qui semel populum de Aegyptia servitute liberans, in memoriam ejusdem liberationis per omnes annos immolatione sua eumdem populum sanctificare solebat, donec ipse veniret, cui talis hostia testimonium dabat, oblatusque Patri pro nobis in hostiam odoremque suavitatis, mysterium suae passionis oblato agno in creaturam panis vinique transferret, sacerdos factus in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Et sicut illi, qui etiam postquam educti sunt in sanguine agni de terra Aegypti, et baptizati sunt in nube et in mari, exigentibus culpis, serpentium morsibus sternebantur, ut ex ordine flagelli 125.0916B| exterioris agnoscerent quantam intus perniciem peccando paterentur, exaltatum pro signo serpentem aeneum aspiciebant, sicut sacra Numerorum narrat historia (Num. XX), sanabantur ad tempus a temporali morte et plaga, quam serpentium morsus intulerant: ita et qui mysterium Dominicae passionis credendo et confitendo sinceriter imitando aspiciunt, salvantur in perpetuum ab omni morte quam peccando in anima pariter et carne contraxerant, ut omnis qui credit in Christum non pereat, sed habeat vitam aeternam (Joan. III, 16). Et hoc inter illam figuram et istam veritatem distat, quia per illam figuram vita protelabatur temporalis, per hanc vita donatur sine fine mansura. Sed curandum solerter est, ut quod intellectus bene sentit operatio condigna 125.0916C| perficiat, quatenus cum confessione rectae nostrae fidei pie et sobrie conversando ad perfectionem promissae vitae nobis mereamur attingere. Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat vitam aeternam (ibid.). Ad quam ille perveniet, quisquis in recta fide et bonis operibus perseveravit usque in finem, quia et fides sine operibus mortua est, illa videlicet fides, quae per dilectionem non operatur, et sine fide impossibile est placere Deo. In quibus unanimiter gratia Dei consistentibus perseverantia necessaria est usque in finem, quia nemo mittens manum in aratrum et aspiciens retro, aptus est regno Dei, in quo aeternaliter vivunt angeli et sanctorum spiritus de ligno vitae, sicut ipse dixit: Sicut 125.0916D| in me vivit Pater, et ego vivo in eo propter Patrem; et qui manducat me, et ipse vivit propter me. Ego sum panis vitae, et ego sum panis de coelo descendens, ut si quis ex ipso manducaverit non moriatur. Ego sum panis vivus qui de coelo descendi; si quis manducaverit ex hoc pane vivet in aeternum, et panis quem ego dabo caro mea est pro mundi vita. Amen amen dico vobis: Nisi manducaveritis carnem filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum, habet vitam aeternam, et ego resuscitabo eum in novissimo die. Caro enim mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus. Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, manet in me et ego in eo. Hic 125.0917A| est panis qui de coelo descendit: qui manducat hunc panem vivet in aeternum (Joan. VI). Et pridie quam pateretur, coenante eo cum discipulis suis, in nocte qua tradebatur, quando vetus in novum et aeternum pascha nostrum convertit, in quo ipse immolatus est Christus, accepit panem, benedixit ac fregit, deditque discipulis suis et ait: Accipite et comedite, hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur, hoc facite in meam commemorationem; et: Accipiens calicem gratias egit et dedit illis dicens: Bibite ex hoc omnes, hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum (Luc. XXII). Haec ille dixit et dicit, et perficit qui dixit et facta sunt, mandavit et creata sunt, et eo verbo quod est, et per quod facta sunt omnia, et per prophetas 125.0917B| suos hydriam farinae et lecythum olei, et per vasa non pauca diffusum oleum multiplicavit, et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, cum in utero virginali sanctificavit tabernaculum suum Altissimus, potest manum ponere in ambobus, et patrem scilicet divinitatis aequalitate placare, et nostrae fragilitatem substantiae assumendo, eam sine ullius culpae contagio in unitate suae personae compati et misereri, et panes ac pisces juxta veritatem evangelicam sua benedictione multiplicavit, et aquam in vinum tacito nutu vertit, et naturas rerum mutat ut ipse volet: cujus veridicis verbis indubitanter credens Apostolus dicit: Calicem benedictionis cui benediximus, nonne communicatio sanguinis Christi est? Ego enim accepi a Domino quod et tradidi vobis, quoniam 125.0917C| Dominus noster Jesus Christus in qua nocte tradebatur accepit panem, et gratias agens fregit ac dixit: Accipite et manducate: hoc est corpus meum quod pro vobis tradetur, hoc facite in meam commemorationem. Similiter et calicem postquam coenavit dicens: Hic calix novum testamentum est in meo sanguine, hoc facite quotiescunque biberitis in meam commemorationem. Quotiescunque enim manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis donec veniat (I Cor. X, XI). Quae communicatio et participatio corporis et sanguinis Domini sicut ex omnibus recta fide offerentibus una fit, ita et una redit in omnes, non parte corporea, sed virtute divina. Qui enim unus semper et idem intelligi participaliter non potest, tamen a 125.0917D| suis fidelibus participari dicitur, cum in ejus substantiam pars nulla admittatur. Sed quia hunc exprimere perfecte sermone non possumus, humanitatis nostrae modulo quasi infantiae imbecillitate praepediti, eum aliquatenus balbutiendo resonamus. Cujus corpus Judaei persequentes moliti sunt quasi consumendo exstinguere, et gentiles esurientem mentem suam desiderant per quotidianum immolationis sacrificium de ejus carnibus satiare, et ipsius Redemptoris sanguinem, quem persecutores saevientes fuderunt, postmodum credentes biberunt, eumque esse Dei Filium praedicaverunt (Moral. lib. XIII, c. 8). « De quo videlicet sanguine scriptum est: Terra, ne operias sanguinem meum, neque inveniat 125.0918A| locum in te latendi clamor meus (Job XVI, 19). Peccanti enim homini dictum est: Terra es et in terram ibis (Gen. III, 19). Quae scilicet terra Redemptoris nostri sanguinem non abscondit, quia unusquisque peccator redemptionis suae pretium sumens confitetur ac laudat, et quibus valet proximis innotescit. Terra etiam sanguinem ejus non operuit, quia sancta Ecclesia redemptionis suae mysterium in cunctis jam mundi partibus praedicat. Neque invenit in terra latendi locum clamor ejus. Ipse enim sanguis redemptionis qui sumitur, clamor nostri Redemptoris est. Unde etiam Paulus dicit: Et sanguinem aspersionis melius loquentem quam Abel (Hebr. XII, 24). De Abel sanguine dictum fuerat: Vox sanguinis fratris tui Abel clamat ad me de terra (Gen. IV, 10). Sed 125.0918B| sanguis Jesu melius loquitur quam Abel, quia sanguis Abel fratricidae fratris mortem petiit, sanguis autem Domini vitam persecutoribus impetravit. Ut ergo in nobis sacramentum Dominicae passionis non sit otiosum, imitari debemus quod sumimus, et praedicare caeteris quod veneramur. Locum enim latendi clamor ejus in nobis inveniet, si hoc quod mens credidit lingua tacet. Sed ne in nobis clamor ejus lateat, restat ut unusquisque juxta modulum suum vivificationis suae mysterium proximis innotescat: » credens et confitens et annuntians, quia sanguis Christi ideo novum est testamentum, quia nova dilectio, qua usque ad mortem in novissimis saeculorum temporibus nos dilexit. Dilectio ista nos innovat, ut simus homines novi, haeredes testamenti 125.0918C| novi, sicut et Apostolus dicit: Quanto magis sanguis Christi, qui per Spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo, emundabit conscientiam nostram ab operibus mortuis, ad serviendum Deo viventi? et ideo novi testamenti mediator est (Hebr. IX, 14, 15). Per hunc ergo sanguinem novi testamenti, qui effusus est in remissionem peccatorum, emundabit, id est innovabit conscientiam fidelium, et fiunt iidem fideles, juxta eumdem Apostolum, haeredes secundum spem vitae aeternae, et repromissionem accipiunt qui vocati sunt aeternae haereditatis (ibid., 15). Et ideo sanguis ille vere novi testamenti et aeterni est, quia quos a vetustate innovat, ad aeternam felicitatem perducit. Hinc Zacharias propheta velut ad ipsum Dominum loquens ait: Tu quoque in sanguine testamenti 125.0918D| tui emisisti vinctos tuos de lacu, in quo non erat aqua (Zach. IX, 11). Quia videlicet per hujus sanguinis effusionem, et antiqui justi spe futurae redemptionis devincti ab inferni claustris educti sunt, et per eumdem etiam omnes credentes a peccatorum vinculis, et de lacu miseriae, et de luto faecis eripiuntur. Item quod hic dicitur mysterium fidei, et in illis verbis Domini quibus mysterium corporis et sanguinis sui tradidit non legitur, videtur de alio loco Evangelii sumptum esse, ubi secundum Joannem de hoc eodem sacramento quibusdam discipulis non credentibus loquens ait: Verba quae locutus sum vobis spiritus et vita sunt, sed sunt quidam ex vobis qui non crediderunt (Joan. VI, 14). Ostendit enim se magnum 125.0919A| dixisse mysterium cum ait: Verba quae ego locutus sum vobis spiritus et vita sunt (Joan. VI, 65): cum autem adjungit, sed sunt quidam ex vobis qui non crediderunt, ostendit magnum istud mysterium non esse nisi fidei et fidelium, qui verba audiunt, et ideo eis spiritus et vita sunt, quia eos spiritaliter intellecta vivificant. Totum ergo quod in hac oblatione Dominici corporis et sanguinis agitur, mysterium est. Aliud enim videtur, aliud intelligitur: quod videtur speciem habet corporalem, quod intelligitur fructum habet spiritualem. Sciendum vero est, quod eumdem calicem Dominici sanguinis, juxta observantiam Ecclesiae catholicae apostolis traditam, nisi mistum aqua offerri non licet, quia unum fiunt in redemptionis nostrae mysterio cum ait: Non bibam amodo ex hoc 125.0919B| genimine vitis (Matth. XXVI, 29), et de latere ejus, quod lancea transfixum est, aqua cum sanguine egressa, vinum de vera carnis ejus vite cum aqua expressum ostendit. Haec enim sunt sacramenta Ecclesiae, sine quibus ad vitam quae vera vita est non intratur. Ille sanguis in remissionem fusus est peccatorum, aqua illa salutare temperat poculum, haec et lavacrum praestat et potum. Hoc totum Dominicae oblationis mysterium quanta pietate et amore agendum sit, commendat ipse Dominus dicendo: Haec quotiescunque feceritis in mei memoriam facietis (I Cor. XI, 25). Quod exponens Apostolus ad Corinthios ait: Quotiescunque enim manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis donec veniat (ibid. 26). Illius ergo panis et calicis oblatio mortis 125.0919C| Christi est commemoratio et annuntiatio, quae non tam verbis quam ipsis mysteriis agitur, per quae nostris mentibus mors illa pretiosa altius et fortius commendatur. Quid est enim mortis Christi commemoratio, nisi charitatis ejus commendatio? quam nobis beatus evangelista commendans ait: Sciens Jesus quia venit hora ejus ut transeat ex hoc mundo ad Patrem, cum dilexisset suos qui erant in mundo, in finem dilexit eos (Joan. XIII, 1). Id est usque ad mortem eum illa dilectio perduxit. Quia tantum dilexit eos ut moreretur propter eos. Hoc enim testatus est dicens: Majorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis (Joan. XV, 13). Propterea et iturus ad passionem, et per resurrectionis et ascensionis gloriam discessurus e 125.0919D| mundo, hoc sacramentum ultimum discipulis tradidit, ut memoriam tantae charitatis, per quam solam salvamur, altius eorum mentibus infigeret. Quatenus semper memores simus, et quales, et quantum ab eo dilecti simus, ne de nobis gloriemur, quantum ut de illo speremus. Quod utrumque diligenter amplius exponit et inculcat dicens: Ut quid enim Christus, cum adhuc infirmi essemus, secundum tempus pro impiis mortuus est (Rom. V, 6)? Et post paululum dicitur: Commendat autem, inquit, suam charitatem Deus in nobis, quoniam si cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est, multo igitur magis justificati nunc in sanguine ipsius salvi erimus ab ira per ipsum (ibid. 89). Hoc ergo agendum, 125.0920A| hoc frequentandum commendavit Ecclesiae, quousque ipse veniat in fine saeculi, quando erit sanctorum requies, non adhuc in sacramento spei, quo in hoc tempore consociatur Ecclesia, quandiu bibitur quod de Christi latere manavit, sed jam in ipsa perfectione salutis aeternae, cum tradetur regnum Deo et Patri ut in illa perspicua contemplatione incommutabilis veritatis nullis mysteriis corporalibus egeamus. CAPUT X. Quod per Christi humilitatem panis angelorum panis noster factus sit: quodque a Christo ipso fiat consecratio, et in imagine panis vera sit caro Christi, a nobis cum poenitentia et mundo corde manducanda. Erat enim antea secundum ordinem Judaeorum Aaron sacrificium in victimis pecorum, et hoc in mysterio. Nondum namque erat sacrificium corporis 125.0920B| et sanguinis Domini, quod fideles norunt qui Evangelium legerunt. Quod sacrificium nunc diffusum est toto orbe terrarum per eum de quo scriptum est: Juravit Dominus et non poenitebit eum, tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Psal. CIX, 4). Hoc de Domino nostro Jesu Christo dictum est, quia voluit esse salutem nostram in corpore et sanguine suo, quae commendavit nobis de humilitate sua. Nisi enim esset humilis, non manducaretur nec biberetur. Respice altitudinem ipsius: In principio erat verbum, et verbum erat apud eum (Joan. I). Ecce cibus sempiternus. Sed manducant angeli, manducant supernae virtutes, manducant coelestes spiritus, et manducant et saginantur, et integrum manet quod eos satiat et laetificat. Quis autem homo pervenire 125.0920C| posset ad illum cibum? unde cor idoneum illi cibo? Oportebat ergo ut mensa illa lactesceret, ut parvulis proveniret. Unde autem fit cibus lac? unde cibus in lac convertitur, nisi per carnem trajiciatur? Nam mater hoc facit. Quod manducat mater, hoc manducat infans; sed quia minus est idoneus infans qui pane vescatur, ipsum mater incarnat, et per humiditatem mamillae in lactis succum de ipso pane pascit infantem. Quomodo ergo de ipso pane pascit nos sapientia Dei? quia Verbum caro factum est et habitavit in nobis (ibid., 14). Videte ergo humilitatem, quia panem angelorum manducavit homo, ut scriptum est: Panem coeli dedit eis, panem angelorum manducavit homo (Psal. LXXVII, 15). Id est: Verbum illud quo pascuntur 125.0920D| angeli sempiternum, quod est aequale Patri, manducavit homo, quia cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalem se Deo. Saginantur illo angeli, sed semetipsum exinanivit, ut manducaret panem angelorum homo. Formam servi accipiens in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo, humiliavit se factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II, 6, 8), ut jam de cruce commendaretur caro et sanguis Domini novum sacrificium. Quando loquebatur Dominus noster Jesus Christus de corpore suo: Nisi, inquit, manducaverit quis carnem meam et biberit sanguinem meum, non habebit vitam in se. Caro enim mea vere est esca, et sanguis meus vere est potus (Joan. VI, 54 et 56). Intellectus spiritualis credentem alium facit, 125.0921A| quia littera occidit, spiritus est qui vivificat (II Cor. III, 6). Discipuli enim ejus qui eum sequebantur expaverunt et exhorruerunt, sermonem non intelligentes, et putantes nescio quid durum dicere Dominum nostrum Jesum Christum, quod carnem ejus quem videbant manducaturi erant, et sanguinem bibituri, et non potuerunt tolerare. Sed ipse, cum commendaret ipsum corpus suum et sanguinem suum, accepit in manus suas quod norunt fideles, et ipse se portabat quodammodo cum diceret: Hoc est corpus meum. Quia cum commendat corpus et sanguinem suum, humilitatem suam commendat. Ipsam enim humilitatem suam docuit Dominus noster in corpore et sanguine suo. Sapientia Dei, quam videbimus facie ad faciem, et omnes videbimus, et nemo zelabit, 125.0921B| omnibus se exhibet et integra est et casta est omnibus. Illi mutantur in eum, et ipse in eos non mutatur. Ipse est veritas, ipse est Deus. Veritas Verbum Dei est, sapientia Dei est, per quem facta sunt omnia, qui dixit: Potestatem habeo ponendi animam meam (Joan. X, 18). Ipsa est humilitas Domini nostri Jesu Christi, ipsa multum commendatur hominibus, ad ipsam nos hortatur ut vivamus, sicut dicitur in Canticis canticorum: Venies et pertransies. Ab initio fidei venturi sumus facie ad faciem, sicut scriptum est: Dilectissimi, filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus. Scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est. Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem (I Joan. III, 2). Antequam 125.0921C| ergo videamus facie ad faciem quod vident angeli, opus est nobis accedere ad hanc humilitatem, et adhaerere huic humilitati, quam commendat Dominus noster Jesus Christus, cum commendat corpus et sanguinem suum celebrari, quam humilitatem pro nobis suscipere dignatus est cum Verbum caro factum est. Accedite ergo ad eum et illuminamini. Accesserunt Judaei ut tenebrarentur; accesserunt enim ad illum ut crucifigerent. Nos ad eum accedamus ut corpus et sanguinem ejus accipiamus. Illi de crucifixo tenebrati sunt, nos manducando crucifixum et bibendo illuminamur. Ecce gentibus datur crucifixus Christus. Unde accedunt gentes? Fide sectando, corde inhiando, charitate currendo. Pedes tui charitas est. Duos pedes, id est dilectionem Dei et 125.0921D| proximi habe, ut non sis claudus, et istis duobus pedibus curre ad Deum. Sed dicit aliquis: Quomodo ad eum accedo? Tantis malis, tantis peccatis oneratus sum, tanta scelera clamant de conscientia mea, quomodo audeo accedere ad eum? Quomodo? Si humiliaveris te per poenitentiam, et mundaveris cor tuum. Beati enim mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8). Aufer inde cupiditatum sordes, aufer labem avaritiae, aufer tabem superstitionum, aufer sacrilegia et malas cogitationes, aufer odia, non dico solum adversus amicum, sed etiam adversus inimicum. Aufer illa quae dicit Dominus in Evangelio de corde procedere. De corde, inquit, exeunt cogitationes malae, adulteria, fornicationes, immunditiae, 125.0922A| perjuria, falsa testimonia, et reliqua quae coinquinant hominem (Matth. XV, 19). Et: Age poenitentiam (Act. VIII, 22). Poenitentia autem et munditia cordis facit te accedere ad Deum, et recipere stolam priorem, quam perdidit prodigus filius, substantia, quam a patre suo acceperat, dissipata cum meretricibus vivendo luxuriose. Haec enim substantia nobis est a Deo donata, omne quod vivimus, sapimus, cogitamus, in verba prorumpimus; et in dissipatione hujus substantiae stolam perdidimus, id est vestem Spiritus sancti, vestem nuptialem, vestem innocentiae, quam qui non habuerit, non potest regis interesse convivio. Quam bene conditus accepit homo, male a serpente persuasus perdidit, quamque in baptismate recepimus. Sed et post baptisma, per 125.0922B| dignos poenitentiae fructus gratiam Dei recipimus, et occiditur nobis vitulus saginatus, qui pro poenitentis immolatur salute, id est ipse Salvator, cujus quotidie carne pascimur, cruore potamur; quotidie pater filium recipit, semper Christus credentibus immolatur. De quo dicitur: Ite, adducite vitulum saginatum (Luc. XV, 23); id est praedicate occisum, et offerte in suo mysterio immolandum, et quotidie pro vobis, id est pro peccatoribus mortuum credite; et quotiescunque ei hostiam suae passionis offertis, toties ad absolutionem vestram passionem illius reparari confidite. Epulemur itaque, id est in remissionem peccatorum nostrorum carnem et sanguinem ejus fideliter credentes sumamus. Igitur sicut scriptum est: Gustate et videte quam suavis est Dominus 125.0922C| (Psal. XXXIII, 9), qui dixit: Nisi quis manducaverit carnem meam, et biberit sanguinem meum, non habebit in se vitam. Si autem non intellexeris, quomodo non intellexerunt qui dixerunt: Quomodo ipse poterit nobis dare carnem suam manducare (Joan. VI, 53), sicut legitur in titulo Psalmi trigesimi tertii, immutabit faciem suam David, id est Christus, et recedet a te, et dimittet te, et abiet. Beatus autem vir qui sperat in eum. Quisquis non sperat in Domino, miser est; qui sperat in se, aut in aliquo alio homine, et ille miser est. Vere magnus Dominus et misericordia ejus; vere qui nobis manducare dedit corpus suum, in quo tanta perpessus est, et sanguinem bibere, qui est propitiatio peccatorum nostrorum, quia in peccatis suis moriuntur qui per eum 125.0922D| non reconciliantur, et non delinquent omnes qui sperant in eum. Iste est modus justitiae humanae, ut vita mortalis quantumlibet proficiat, quia sine delicto esse non potest, in hoc non delinquat, dum sperat in eum in quo est remissio delictorum, quae non fit nisi per sanguinem Christi. Grandis enim majestas et grandis potentia est sanguinis Christi, quo solvit manum diaboli, et redemit nos de manu ipsius inimici. Sicut enim sunt aliqua animalia, et stringunt aliquid intra se inclusum, hoc dicunt et medici et physici, ut nisi fractum fuerit, a se non dividetur, nec dimittit illud quod intrinsecus clausum tenet; si autem missum fuerit oleum, statim dissolvitur, et quod strictum fuerat dissipatur et dividitur in 125.0923A| partes; sic et manum durissimam diaboli solvit sanguis Christi. Nolebat nos dimittere diabolus, sanguinem fudit Dominus quasi oleum misericordiae, et per ipsum nos liberavit. De hoc oleo misericordiae Christi per prophetam dicitur: Computrescit jugum a facie olei (Isa. X, 27). Sub jugo quippe tenebamur diabolicae dominationis, sed uncti sumus oleo Spiritus sancti, quo de immaculata Virgine conceptus et natus est Christus, per cujus sanguinem et a jugo dominationis diabolicae sumus redempti, et a peccatis omnibus emundati, ut dicit nobis Joannes apostolus: Sanguis Jesu Christi Filii Dei emundat nos ab omni peccato (I Joan. I, 7). Sacramentum namque Dominicae passionis, et praeterita nobis omnia in baptismo pariter peccata relaxavit, et quidquid 125.0923B| quotidiana fragilitate post baptisma commisimus, ejusdem nostri Redemptoris nobis gratia dimittit, maxime cum inter opera lucis quae facimus humiliter quotidie nostros illi confitemur errores, cum sanguinis illius sacramenta percipimus, cum dimittentes debitoribus nostris nostra, nobis debita dimitti precamur, cum memores passionis illius libenter adversa quaeque toleramus. Fidelis enim est Deus, qui non permittet nos tentari supra id quod possumus sufferre (I Cor. X). Quidquid enim homo passus fuerit pro nomine Christi, et pro spe vitae aeternae, et permanens toleraverit, major ei merces dabitur; qui si cesserit diabolo, cum illo condemnanabitur. Sed opera misericordiae cum pia humilitate impetrant a Domino, ut non permittat servos suos 125.0923C| tentari plusquam possunt sustinere. Gustate et videte quam suavis est Dominus, quam beatus vir qui sperat in eo. (Aug. serm. 2 de verb. apost.). « Et audiamus veracem Magistrum divinum Redemptorem commendantem nobis pretium nostrum sanguinem suum. Locutus est enim nobis de corpore et sanguine suo, commendans talem escam et talem potum: Nisi manducaveritis carnem meam et biberitis sanguinem meum, non habebitis vitam in vobis (Joan. VI, 51). Et hoc dixit de vita quis alius quam ipsa vita? erit autem illi homini mors non vita, qui mendacem putaverit vitam. Ergo et de corpore ac sanguine suo dedit nobis salubrem refectionem. Manducent ergo qui manducant, et bibant qui bibunt, esuriant et sitiant, vitam manducent, vitam bibant. Qui illud 125.0923D| manducas reficeris, sed sic reficeris ut non deficiat unde reficeris. Illud bibere quid est nisi vivere? Manduca vitam, bibe vitam; habebis vitam, et integra est vita. Tunc autem hoc erit, id est, vita unicuique erit corpus et sanguis Christi, si quod in sacramento visibiliter sumitur, in ipsa veritate spiritaliter manducetur, spiritaliter bibatur. » Ad istam mensam quis nos invitavit et quid praeparavit? Invitavit Dominus servos, et praeparavit eis cibum seipsum. Quis audeat et manducare Dominum suum? et tamen ait: Qui manducat me, et ipse vivit propter me (Joan. VI, 58). Quando Christus manducatur vita manducatur, nec occiditur ut manducetur, sed mortuos vivificat. Quando manducatur reficit, sed non 125.0924A| deficit. Non ergo timeamus, fratres, ipsum panem manducare, ne forte finiamus illum, et postea quid manducemus non inveniamus: manducetur Christus, vivit manducatus, quia resurrexit occisus. Nec quando manducamus de illo partes facimus. Et quidem in sacramento sic fit, et norunt fideles quemadmodum manducent carnem Christi. Unusquisque accipit partem suam. Per partes manducatur, et manet integer totus: per partes manducatur in sacramento, et manet integer totus in coelo, manet integer in corde tuo. Totus enim erat apud Patrem quando venit in Virginem implere illam, nec recessit ab illo. Veniebat in carnem ut eum homines manducarent, et manebat integer apud patrem ut angelos pasceret. Et quando Christus factus est homo, panem angelorum manducavit 125.0924B| homo. Mysterium nostrum in mensa Domini positum est, mysterium nostrum accipitis, et ad id quod estis Amen respondetis, et respondendo subscribitis. Audis ergo corpus Christi, et respondes Amen. Utinam teneat cor quod dicit os, utinam habeat fides quod verbo respondes: esto membrum corporis Christi, ut verum sit Amen. Mysterium pacis unitatis nostrae Christus in sua mensa consecravit: et quis alius nisi ipse quotidie in sua mensa consecratur? Deus enim adest verbis suis evangelicis, sine quibus sacramentum non consecratur, et ipse sanctificat sacramentum suum, et facit seipsum, sicut ipse dicit: Hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur. Sicut enim ad verbum illius, ut primum jusserat, germinat terra 125.0924C| herbam virentem, et facientem semen, et lignum pomiferum faciens fructum juxta genus suum, et impletur quotidie quod primum dixit: Crescite et multiplicamini (Gen. I, 22), quae benedictio etiam nec post peccatum hominis est abolita: ita et verba illius, qui totus ubique est, et semper est, etiam per peccatores prolata in sanctificatione corporis et sanguinis illius, per omnes mensas in catholica Ecclesia toto terrarum orbe diffusa, perfectam vim obtinent consecrandi corpus et sanguinem ejus qui dixit: Accipite et manducate, hoc est corpus meum quod pro vobis tradetur; Et: Accipite et bibite: Hic est sanguis meus, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Haec quotiescunque feceritis, in mei memoriam facietis. Et sicut sive haereticus, 125.0924D| sive schismaticus, sive facinorosus, quisque in confessione sanctae Trinitatis baptizet, non valet ille qui ita baptizatus est a bonis catholicis rebaptizari, ne confessio et invocatio tanti nominis videatur annullari, quia ipse est, ut scriptum est, qui baptizat, qui discipulis suis jussit dicens: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Ita et cujuscunque vel qualiscunque meriti sacerdos officium consecrationis sacramentorum corporis et sanguinis Christi secundum traditionem exerceat, ipse est qui eadem sacramenta consecrat per verba sua, qui dixit: Accipite et comedite: Hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur: Et, Accipite et bibite: 125.0925A| Hic est sanguis meus, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum: Haec quotiescunque feceritis, in mei memoriam facietis. Qui autem accipit mysterium unitatis, et non tenet vinculum pacis, non mysterium accipit pro se, sed testimonium contra se. Nulli est aliquatenus ambigendum, tunc unumquemque fidelium corporis sanguinisque Dominici participem fieri, quando in baptismate membrum corporis Christi efficitur, nec alienari ab illius panis calicisque consortio, etiamsi antequam panem illum comedat et calicem bibat, de hoc saeculo in unitate corporis Christi constitutus abscedat. Sacramenti quippe illius participatione ac beneficio non privatur, quando ipse hoc quod illud sacramentum vivificat invenitur. Et panis ac calix Christi non qualibet sed certa consecratione mysticus 125.0925B| fit nobis, non nascitur (Lib. XX contra Faustum.) Proinde quod non ita fit, quamvis sit panis et calix, alimentum est refectionis, non sacramentum religionis: nisi quod benedicimus, gratiasque agimus Domino in omni munere ejus, non solum spiritali, verum etiam corporali. Nam et nos hodie accipimus visibilem cibum: sed aliud est sacramentum, quod praecessit in manna. Hunc panem significavit manna, hunc panem tribuit altare Dei. Et: Bibebant, inquit, de potu spirituali sequente eos petra: petra autem erat Christus (I Cor. X, 4). Inde panis, inde potus. Petra Christus in signo, verus Christus in verbo et carne. Et quomodo biberunt? Percussa est petra de virga bis. Gemina percussio duo ligna crucis significat. 125.0925C| Hic est ergo panis de coelo descendens, ut si quis ex ipso manducaverit non moriatur. Unde dicit Apostolus: Calix benedictionis, cui benedicimus, nonne communicatio sanguinis Christi est? et panis quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est? (I Cor. X, 16). Si quis manducaverit, inquit Dominus, ex hoc pane vivet in aeternum, et panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita (Joan. VI, 52). Quae caro quibusdam est ad vitam, quibusdam ad exitium, sicut exstitit Judae: non quia malum erat quod Judas accepit, sed quia malus Judas bonum male accepit. Sacramentum quippe pietatis in judicium sibi sumit indignus. Bene enim esse non potest male accipienti quod bonum est. Caro enim mea, inquit, vere est cibus, et sanguis 125.0925D| meus vere est potus. Cum enim in cibo et potu id appetant homines, ut non esuriant, neque sitiant, hoc veraciter non praestat nisi iste cibus et potus qui eos a quibus sumitur immortales et incorruptibles facit. In hac enim mystica distributione spiritalis alimoniae hoc impertitur, hoc sumitur, ut accipientes virtutem coelestis cibi, in carnem illius qui caro nostra factus est transeamus, quatenus unum effecti cum illo, a mundi principe, a quo per peccatum rapti fuimus, non teneamur, facti unum cum illo qui dixit: Venit enim princeps hujus mundi, et in me non habet quidquam (Joan. XIV, 30). Qui rursum dicit: Qui manducat carnem meam, et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in eo. Sicut enim verus est Dei Filius Dominus noster Jesus Christus, non quemadmodum homines 125.0926A| per gratiam, sed quasi Filius ex substantia Patris, ita vera caro sicut ipse dixit quam accipimus, et verus est ejus potus. » Sed forte dicas, quod dixerunt tunc temporis etiam discipuli Christi, audientes dicentem: Nisi quis manducaverit carnem meam, et biberit sanguinem meum, non manebit in me, nec habet vitam aeternam (Joan. VI, 54), forte dicas, quomodo? qui similitudinem video, non video sanguinis veritatem. Primo omnium dixi tibi de sermone Christi qui operatur ut possit mutare et convertere genera instituta naturae, sicut de virga Moysi quae mutata est in serpentem, et rursus in virgam, et flumina Aegypti mutata sunt in sanguinem, et rursus in aquam, et alia multa signa quae in Scripturis leguntur. Deinde ubi non 125.0926B| tulerunt sermonem Christi discipuli ejus, sed audientes quod carnem suam daret manducare, et sanguinem suum daret bibendum recedebant, solus tamen Petrus dixit: Verba vitae aeternae habes (Joan. VI, 70), et ego a te quomodo recedam? Ne igitur plures hoc dicerent, veluti quidam esset horror cruoris, sed maneret gratia redemptionis, ideo in similitudinem quidem accipis sacramentum, sed verae naturae gratiam virtutemque consequeris. Ego sum, inquit, panis vivus qui de coelo descendi (Joan. XXXV, 41). Sed caro non descendit e coelo, quo ergo descendit panis e coelo, et panis vivus? quia idem Dominus noster Jesus Christus consors est et divinitatis et corporis, et tu qui accipis carnem divinae ejus substantiae, in illo participaris alimento. Qui manducaverit 125.0926C| hoc corpus, fiet ei remissio peccatorum, et non morietur in aeternum. ( Ambrosius de mysteriis et de sacramentis. ) « Ergo non otiose dicis tu Amen, jam in spiritu confidens quod accipias corpus Christi. Cum tu petieris, dicit tibi sacerdos, corpus Christi, et tu dicis Amen, hoc est verum: quod confitetur lingua, teneat affectus. Consecratio igitur quibus verbis est, et cujus sermonibus? nempe Domini Jesu: panis est ante verba sacramentorum, ubi accesserit consecratio, de pane fit caro Christi. Qui pridie quam pateretur, in sanctis manibus suis accepit panem, respexit ad coelum, ad te, sancte Pater omnipotens, aeterne Deus, gratias agens, benedixit, fregit, fractumque discipulis et apostolis suis tradidit dicens: Accipite et edite ex hoc omnes, hoc est 125.0926D| corpus meum quod pro multis confringetur. Similiter et calicem, postquam coenatum est, respexit ad coelum, ad te, sancte Pater omnipotens, aeterne Deus, gratias agens, benedixit, apostolis et discipulis suis tradidit dicens: Accipite et bibite ex hoc omnes. Hic est enim sanguis meus (Matth. VI, 28). Vide illa omnia verba evanglistae sunt usque ad accipite, sive corpus sive sanguinem, inde verba sunt Christi. Antequam consecretur, panis et vinum aqua mixtum est, ubi autem verba Christi accesserunt, corpus et sanguis est Christi, advertimus igitur majoris esse gratiam quam naturam. Quod si tantum valuit sermo Eliae ut ignem de coelo deponeret (III Reg. XVIII, 38), non valebit Christi sermo, ut species mutet elementorum? De totius mundi operibus legisti, quia ipse dixit et 125.0927A| facta sunt (Psal. CXVIII, 5). Sermo ergo Christi, qui potuit ex nihilo facere quod non erat, non potuit quae sunt in id mutare quod non erant? Non enim minus est novas dare res, quam mutare naturas. Sed quid argumentis utimur? Suis utamur exemplis, incarnationisque astruamus mysterii veritatem. Nunquid naturae usu processit, cum Jesus Dominus ex Maria nasceretur? Si ordinem quaerimus, viro mista femina generare consuevit. Liquet igitur quod praeter naturae ordinem Virgo generavit. Et hoc quod conficimus corpus Christi ex Virgine est: quid hic quaeris naturae ordinem in Christi corpore, cum praeter naturam ipse Dominus Jesus ex virgine Maria carnem sumpserit, quae crucifixa est, quae sepulta est? Vere ergo carnis illius sacramentum est. Ipse 125.0927B| clamat Dominus Jesus: Hoc est corpus meum (Matth. XXVI, 26). Ergo didicisti quod ex pane fiat corpus Christi, et quod vinum aqua mistum in calice fiat sanguis consecratione Verbi coelestis. » Deinde ipse Dominus Jesus testificatur nobis quod corpus suum accipiamus et sanguinem, nunquid debemus de ejus fide et testificatione dubitare? Corpus enim Dei corpus spiritale, corpus Christi corpus est divini spiritus, qui spiritus Christi, ut legimus, spiritus ante faciem vestram Christus Dominus. Et in Petri epistola habemus, Christus pro nobis mortus est (I Petr. III, 18). Et Paulus dicit: Ego enim accepi a Domino quod et tradidi vobis, quoniam Dominus Jesus in qua nocte tradebatur, Accepit panem et gratias agens benedixit, fregit ac dixit: Accipite et manducate, hoc est corpus 125.0927C| meum quod pro vobis tradetur, hoc facite in meam commemorationem. Similiter, et calicem postquam coenavit dicens: Hic calix Novum Testamentum est in sanguine meo, hoc facite in meam commemorationem. Quotiescunque enim manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem Domini annunciabitis donec veniat (I Cor. XI). Denique: Cor nostrum esca ipsa confirmat, et potus ipse laetificat cor hominis (Psal. CIII, 13), ut Propheta memoravit. Cujus spiritalis escae figura praecessit in manna, de quo qui plus collegit quam jussum est, amplius non habuit, quia totus Christus in singulis, totus in omnibus est. Et hujus spiritalis potus figura praecessit, cum jussit Deus Moysi ut tangeret petram de virga (Num. XX, 11). Tetigit petram, et petra undam maximam fudit, 125.0927D| sicut Apostolus dicit: Bibebant autem de spiritali cons quenti eos petra, petra autem erat Christus (I Cor. X, 4). Non immobilis petra, quae populum sequebatur, et tu bibe, ut te Christus sequatur. Vide mysterium Dei: Moyses, hoc est petra, sacerdos verbo Dei tangit petram et fluit aqua, et bibit populus Dei. Tangit ergo sacerdos, redundat aqua in calice, saliet in vitam aeternam: et bibit populus Dei, qui Dei gratiam consecutus est; et unus de militibus post mortem Christi lancea tetigit latus ejus, et de latere ejus aqua fluxit: aqua autem ut mundaret, sanguis ut redimeret. Hic est qui venit per aquam et sanguinem Jesus Christus. De cujus sponsi carne Ecclesia prodiit, quando ex latere crucifixi, manante 125.0928A| sanguine et aqua, sacramentum redemptionis et regenerationis accepit. Et quotidie lavacro rigatur ac populo, baptismatis scilicet abluta mysterio, corpus crucifixi in ara crucis torridum sumens, una cum ejus cruore roseo de latere crucifixi profuso. Aliter enim in sancta Ecclesia, quae corpus est Christi, nec rata sunt sacerdotia, nec vera sacrificia, nisi in nostrae proprietate ac veritate naturae nos verus pontifex reconciliet, et verus immaculati Agni sanguis emundet, qui licet sit in Patris dextera-constitutus, eadem tamen carne, quam assumpsit ex Virgine, sacramentum propitiationis exsequitur, dicente Apostolo: Christus Jesus, qui mortuus est, imo qui et resurrexit, qui est in dextera Dei, qui etiam interpellat pro nobis (Rom. VIII, 34). Et item Joannes apostolus: 125.0928B| Si quis peccaverit, advocatum habemus apud Patrem Jesum Christum justum, et ipse est propitiatio pro peccatis nostris (I Joan. II, 1); et item: Si confiteamur peccata nostra, fidelis est et justus, ut remittat nobis peccata nostra, et emundet nos ab omni iniquitate (I Joan. I, 9). Habentes ergo, ut dicit praedicator egregius, pontificem magnum, qui penetravit coelos Jesum Filium Dei, teneamus confessionem. Non enim habemus pontificem, qui non possit compati infirmitatibus nostris, tentatum autem per omnia pro similitudine absque peccato. Adeamus ergo cum fiducia ad thronum gratiae, ut misericordiam ejus consequamur, et gratiam inveniamus, in auxilio opportuno (Hebr. IV, 14). Unde nihil dubitantes, sed corde credentes ad justitiam, et ore confitentes ad salutem, 125.0928C| quando corpus et sanguinem illius sumimus, quod et Petrus quando hinc alii dubitaverunt Domino dixit: Domino cum Petro dicamus: Domine, verba vitae aeternae habes, et nos credidimus quia tu es Christus Filius Dei vivi (Joan. VI, 70). Cujus caro fidelium vita est, si corpus ipsius esse non negligant. Fiant ergo corpus Christi, si volunt vivere de spiritu Christi, de quo non vivit nisi corpus Christi. Nam escam vitae accipit, et poculum aeternitatis bibit, qui in Christo manet, et cujus Christus inhabitator est. Qui autem a Christo discordat, nec carnem Christi manducat, nec sanguinem bibit ad vitam, etiam si tantae rei sacramentum ad judicium suae praesumptionis quotidie indifferenter accipiat. In cujus acceptione sequenda est nobis discretio, 125.0928D| quam sanctum Domini Aaron secutum fuisse didicimus, qui mente lugubri se non debere sumere sacrificium pro peccato oblatum nobis ostendit. Dicamusque debitae humilitatis confessione: Domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum (Matth. VIII, 8). (Ex August. hom. 50.) « Quod Apostolus commonet dicens, ut non judicium sibi manducet et bibat: quatenus a seipso judicatus per poenitentiam non judicetur a Domino. Quae actio poenitentiae tunc erit perfecta et Deo acceptabilis, si ascenderit homo adversum se tribunal mentis suae, et constituerit se ante faciem suam, ne hoc ei postea fiat sicut comminatur Dominus peccatori: atque ita constituto in corde judicio, adsit accusatrix cogitatio, testis conscientia, 125.0929A| carnifex timor, deinde sanguis animae per lacrymas profluat, postremo ab ipsa mente talis sententia proferatur, ut se indignum homo judicet participatione corporis et sanguinis Domini, versetur ante oculos imago futuri judicii, ut cum alii accedunt ad altare Dei, quo ipse non accedit, cogitet quam sit contremiscenda illa poena, qua percipientibus aliis vitam aeternam, alii judicium sibi manducant et bibunt. In qua actione poenitentiae magnopere cavenda est antiqui hostis astutia, qui saepe cum mens a culpa resipiscit, atque admissum flere conatur, spes ac securitates vacuas ante oculos vocat, quatenus utilitatem poenitentiae subtrahat. Modo enim aliorum facta graviora, modo nihil esse quod perpetratum est, modo misericordem Deum loquitur, 125.0929B| modo adhuc tempus subsequens ad poenitentiam pollicetur, ut dum per haec decepta mens ducitur, ab intentione poenitentiae suspendatur, quatenus tunc bona nulla percipiat, quam nunc mala nulla contristant, et tunc plenius obruatur suppliciis, quae nunc etiam gaudet in delictis. Et memores vindictae, quam sunt passi qui ignem alienum in conspectu Domini obtulerunt, sicut in Heptateucho legitur, providendum nobis est, ne cum affectu peccandi, vel cum delectatione peccati, ad altare Domini accedamus, nec hoc quod ostendit Apostolus in Epistola ad Corinthios incurramus. Ideo, inquit, multi inter vos infirmi et imbecilles sunt, et dormiunt multi (I Cor. XI, 39). Et postquam flamma cujusque peccati et cordis delectatio a corde deferbuerit, atque post poenitentiae 125.0929C| satisfactionem, sequamur quod de Zacchaeo publicano in Evangelio legimus, quia excepit gaudens Dominum in domum suam (Luc. XIX, 6), et fecit ei magnum convivium. Cujus domus sumus nos, et cui cogitatio hominis confitetur, et reliquiae cogitationis diem festum agunt illi. Dies enim festus est Domino compunctio cordis nostri, cum in lacrymas pro amore ejus assidue movetur. Cum igitur Redemptoris nostri corpus et sanguinem accipimus, debemus nos pro peccatis nostris in fletibus affligere, quatenus ipsa amaritudo poenitentiae abstergat a mentis nostrae stomacho perversae humorem vitae. Et post orationis et communionis tempora, quantum juvante Deo possumus, in ipso animum suo pondere et vigore servemus, ne post cogitatio fluxa dissolvat, ne vana 125.0929D| menti laetitia subrepat, et lucra compunctionis anima per incuriam fluxae cogitationis perdat. Sic quippe quod poposcerat Anna obtinere meruit, quia se post lacrymas in eodem mentis vigore servavit. 125.0930A| De qua nimirum scriptum est: Vultusque ejus non sunt amplius in diversa mutati (I Reg. I, 18). Quia igitur non est oblita quae petiit, non est privata munere quod poposcit. » Haec, rex clarissime atque charissime, accepta opportunitate de epistola, quam vobis mitti jussistis, ex sensu ac verbis catholicorum dulcioribus super mel et favum, sagittis quoque Potentis acutis cum carbonibus desolatoriis, et fulgurantibus hastis irae Dei, et maxime de dictis favi, ut ita eum appellemus, divini eloquii, scilicet beati Gregorii, qui veraciter dicere potuit: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, Domine, super mel et favum ori meo (Psal. CXVIII, 35), qui quod Domino ori ejus infundente suscepit nobis dulcissime ministravit, quasi in uno fasciculo et vobis 125.0930B| et nobis, sed et omnibus legere et intelligere et servare volentibus, colligere studui pro modulo meo, ad instar illorum, qui ad complanandum Domini Salvatoris iter ramos caedebant de arboribus. Insuper etiam scripsi per quae vitia praecipue, non solum generis humani fluvium absorbet, verum et vineam Domini Sabaoth, id est fideles quosque, aper de silva et singularis ille ferus diabolus exterminare quantum potest non cessat, et de quibus caetera vitia oriuntur, sicut quilibet scire volens in libro Moralium tricesimo primo potest legere. Quatenus et sapientia vestra, diaboli insidiis cognitis, iter ad regnum aeternum facilius carpere, et ne simplicium fidelium Christi devotio in via veritatis erret aedificari, et indignitas mea, pro imposito sibi ministerio, sermonis 125.0930C| sonitum exhibens iram Domini quoquo modo possit effugere. Hinc enim Moysi praecipitur, ut tabernaculum sacerdos ingrediens tintinnabulis ambiatur: ut videlicet voces praedicationis habeat, ne superni inspectoris judicium ex silentio offendat. Scriptum quippe est: Ut audiatur sonitus quando ingreditur et egreditur sanctuarium in conspectu Domini, et non moriatur (Exod. XXVIII, 35). Sacerdos namque ingrediens vel egrediens moritur, si de eo sonitus non auditur: quia iram contra se occulti judicis exigit, si sine praedicationis sonitu incedit. Sed quia, nisi sit intus qui doceat, doctoris lingua exterius in vacuum laborat, obsecranda est nobis divina clementia, ut quod per nos loquitur in auribus vestris, per sancti Spiritus organum infundat cordibus 125.0930D| vestris, qui cum coaeterno Patre suo, in unitate ejusdem Spiritus sancti, vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen.

< Marcus Tullius Cicero < Orationes (Marcus Tullius Cicero) In Verrem

1 HAMILCAR, Hannibalis filius, cognomine Barca, Carthaginiensis, primo Poenico bello, sed temporibus extremis, admodum adulescentulus in Sicilia praeesse coepit exercitui. 2 Cum ante eius adventum et mari et terra male res gererentur Carthaginiensium, ipse, ubi adfuit, numquam hosti cessit neque locum nocendi dedit saepeque e contrario occasione data lacessivit semperque superior discessit. Quo facto, cum paene omnia in Sicilia Poeni amisissent, ille Erycem sic defendit, ut bellum eo loco gestum non videretur. 3 Interim Carthaginienses classe apud insulas Aegatis a C. Lutatio, consule Romanorum, superati statuerunt belli facere finem eamque rem arbitrio permiserunt Hamilcaris. Ille etsi flagrabat bellandi cupiditate, tamen paci serviundum putavit, quod patriam, exhaustam sumptibus, diutius calamitates belli ferre non posse intellegebat, 4 sed ita, ut statim mente agitaret, si paulum modo res essent refectae, bellum renovare Romanosque armis persequi, donicum aut virtute vicissent aut victi manus dedissent 5 Hoc consilio pacem conciliavit; in quo tanta fuit ferocia, cum Catulus negaret bellum compositurum, nisi ille cum suis, qui Erycem tenuerunt, armis relictis Sicilia decederent, ut succumbente patria ipse periturum se potius dixerit, quam cum tanto flagitio domum rediret. Non enim suae esse virtutis arma a patria accepta adversus hostis adversariis tradere. Huius pertinaciae cessit Catulus. 2 At ille ut Carthaginem venit, multo aliter, ac sperarat, rem publicam se habentem cognovit. Namque diuturnitate externi mali tantum exarsit intestinum bellum, ut numquam in pari periculo fuerit Carthago, nisi cum deleta est. 2 Primo mercennarii milites, qui adversus Romanos fuerant, desciverunt; quorum numerus erat XX milium. Hi totam abalienarunt Africam, ipsam Carthaginem oppugnarunt. 3 Quibus malis adeo sunt Poeni perterriti, ut etiam auxilia ab Romanis petierint eaque impetrarint. Sed extremo, cum prope iam ad desperationem pervenissent, Hamilcarem imperatorem fecerunt. 4 Is non solum hostis a muris Carthaginis removit, cum amplius C milia facta essent armatorum, sed etiam eo compulit, ut locorum angustiis clausi plures fame quam ferro interirent. Omnia oppida abalienata, in his Uticam atque Hipponem, valentissima totius Africae, restituit patriae. 5 Neque eo fuit contentus, sed etiam finis imperii propagavit, tota Africa tantum otium reddidit, ut nullum in ea bellum videretur multis annis fuisse. 3 Rebus his ex sententia peractis, fidenti animo atque infesto Romanis, quo facilius causam bellandi reperiret, effecit, ut imperator cum exercitu in Hispaniam mitteretur, eoque secum duxit filium Hannibalem annorum novem. 2 Erat praeterea cum eo adulescens illustris, formosus, Hasdrubal; quem nonnulli diligi turpius, quam par erat, ab Hamilcare loquebantur. Non enim maledici tanto viro deesse poterant. Quo factum est, ut a praefecto morum Hasdrubal cum eo vetaretur esse. Huic ille filiam suam in matrimonium dedit, quod moribus eorum non poterat interdici socero genero. 3 De hoc ideo mentionem fecimus, quod Hamilcare occiso ille exercitui praefuit resque magnas gessit et princeps largitione vetustos pervertit mores Carthaginiensium eiusdemque post mortem Hannibal ab exercitu accepit imperium. 4 At Hamilcar posteaquam mare transiit in Hispaniamque venit, magnas res secunda gessit fortuna; maximas bellicosissimasque gentes subegit; equis, armis, viris, pecunia totam locupletavit Africam. 2 Hic cum in Italiam bellum inferre meditaretur, nono anno, postquam in Hispaniam venerat, in proelio pugnans adversus Vettones occisus est. 3 Huius perpetuum odium erga Romanos maxime concitasse videtur secundum bellum Poenicum. Namque Hannibal, filius eius, assiduis patris obtestationibus eo est perductus, ut interire quam Romanos non experiri mallet.

1 . At ego tibi sermone isto Milesio varias fabulas conseram auresque tuas benivolas lepido susurro permulceam — modo si papyrum Aegyptiam argutia Nilotici calami inscriptam non spreveris inspicere — , figuras fortunasque hominum in alias imagines conversas et in se rursus mutuo nexu refectas ut mireris. Exordior. "Quis ille?" Paucis accipe. Hymettos Attica et Isthmos Ephyrea et Taenaros Spartiatica, glebae felices aeternum libris felicioribus conditae, mea vetus prosapia est; ibi linguam Atthidem primis pueritiae stipendiis merui. Mox in urbe Latia advena studiorum Quiritium indigenam sermonem aerumnabili labore nullo magistro praeeunte aggressus excolui. En ecce praefamur veniam, siquid exotici ac forensis sermonis rudis locutor offendero. Iam haec equidem ipsa vocis immutatio desultoriae scientiae stilo quem accessimus respondet. Fabulam Graecanicam incipimus. Lector intende: laetaberis. 2 . Thessaliam — nam et illic originis maternae nostrae fundamenta a Plutarcho illo inclito ac mox Sexto philosopho nepote eius prodita gloriam nobis faciunt — eam Thessaliam ex negotio petebam. Postquam ardua montium ac lubrica vallium et roscida cespitum et glebosa camporum <emenus> emersi, in equo indigena peralbo vehens iam eo quoque admodum fesso, ut ipse etiam fatigationem sedentariam incessus vegetatione discuterem in pedes desilio, equi sudorem <fronte detergeo>, frontem curiose exfrico, auris remulceo, frenos detraho, in gradum lenem sensim proveho, quoad lassitudinis incommodum alvi solitum ac naturale praesidium eliquaret. Ac dum is ientaculum ambulatorium prata quae praeterit ore in latus detorto pronus adfectat, duobus comitum qui forte paululum processerant tertium me facio. Ac dum ausculto quid sermonibus agitarent, alter exserto cachinno: "Parce" inquit "in verba ista haec tam absurda tamque immania mentiendo." Isto accepto sititor alioquin novitatis: "Immo vero" inquam "impertite sermonem non quidem curiosum sed qui velim scire vel cuncta vel certe plurima; simul iugi quod insurgimus aspritudinem fabularum lepida iucunditas levigabit." 3 . At ille qui coeperat: "Ne" inquit "istud mendacium tam verum est quam siqui velit dicere magico susurramine amnes agiles reverti, mare pigrum conligari, ventos inanimes exspirare, solem inhiberi, lunam despumari, stellas evelli, diem tolli, noctem teneri." Tunc ego in verba fidentior: "Heus tu" inquam "qui sermonem ieceras priorem, ne pigeat te vel taedeat reliqua pertexere", et ad alium: "Tu vero crassis auribus et obstinato corde respuis quae forsitan vere perhibeantur. Minus hercule calles pravissimis opinionibus ea putari mendacia quae vel auditu nova vel visu rudia vel certe supra captum cogitationis ardua videantur; quae si paulo accuratius exploraris, non modo compertu evidentia verum etiam factu facilia senties. 4 . Ego denique vespera, dum polentae caseatae modico secus offulam grandiorem in convivas aemulus contruncare gestio, mollitie cibi glutinosi faucibus inhaerentis et meacula spiritus distinentis minimo minus interii. Et tamen Athenis proxime et ante Poecilen porticum isto gemino obtutu circulatorem aspexi equestrem spatham praeacutam mucrone infesto devorasse, ac mox eundem, invitamento exiguae stipis venatoriam lanceam, qua parte minatur exitium, in ima viscera condidisse. Et ecce pone lanceae ferrum, qua bacillum inversi teli ad occipitium per ingluviem subit, puer in mollitiem decorus insurgit inque flexibus tortuosis enervam et exossam saltationem explicat cum omnium qui aderamus admiratione: diceres dei medici baculo, quod ramis semiamputatis nodosum gerit, serpentem generosum lubricis amplexibus inhaerere. Sed iam cedo tu sodes, qui coeperas, fabulam remetire. Ego tibi solus haec pro isto credam, et quod ingressui primum fuerit stabulum prandio participabo. Haec tibi merces posita est." 5 . At ille: "Istud quidem quod polliceris aequi bonique facio, verum quod inchoaveram porro exordiar. Sed tibi prius deierabo solem istum omnividentem deum me vera comperta memorare, nec vos ulterius dubitabitis si Thessaliae proximam civitatem perveneritis, quod ibidem passim per ora populi sermo iactetur quae palam gesta sunt. Sed ut prius noritis cuiatis sim, qui sim: <Aristomenes sum>, Aegiensis; audite et quo quaestu me teneam: melle vel caseo et huiusce modi cauponarum mercibus per Thessaliam Aetoliam Boeotiam ultro citro discurrens. Comperto itaque Hypatae, quae civitas cunctae Thessaliae antepollet, caseum recens et sciti saporis admodum commodo pretio distrahi, festinus adcucurri id omne praestinaturus. Sed ut fieri adsolet, sinistro pede profectum me spes compendii frustrata est: omne enim pridie Lupus negotiator magnarius coemerat. Ergo igitur inefficaci celeritate fatigatus commodum vespera oriente ad balneas processeram. 6 . Ecce Socraten contubernalem meum conspicio. Humi sedebat scissili palliastro semiamictus, paene alius lurore ad miseram maciem deformatus, qualia solent fortunae decermina stipes in triviis erogare. Hunc talem, quamquam necessarium et summe cognitum, tamen dubia mente propius accessi. "Hem," inquam "mi Socrates, quid istud? Quae facies? Quod flagitium? At vero domi tuae iam defletus et conclamatus es, liberis tuis tutores iuridici provincialis decreto dati, uxor persolutis feralibus officiis luctu et maerore diuturno deformata, diffletis paene ad extremam captivitatem oculis suis, domus infortunium novarum nuptiarum gaudiis a suis sibi parentibus hilarare compellitur. At tu hic larvale simulacrum cum summo dedecore nostro viseris." "Aristomene", inquit "ne tu fortunarum lubricas ambages et instabiles incursiones et reciprocas vicissitudines ignoras", et cum dicto sutili centunculo faciem suam iam dudum punicantem prae pudore obtexit ita ut ab umbilico pube tenus cetera corporis renudaret. Nec denique perpessus ego tam miserum aerumnae spectaculum iniecta manu ut adsurgat enitor. 7 . At ille, ut erat, capite velato: "Sine, sine" inquit "fruatur diutius tropaeo Fortuna quod fixit ipsa." Effeci sequatur, et simul unam e duabus laciniis meis exuo eumque propere vestio dicam an contego et ilico lavacro trado. Quod unctui, quod tersui, ipse praeministro, sordium enormem eluviem operose effrico; probe curato ad hospitium lassus ipse fatigatum aegerrime sustinens perduco, lectulo refoveo, cibo satio, poculo mitigo, fabulis permulceo. Iam adlubentia proclivis est sermonis et ioci et scitum etiam cavillum, iam dicacitas timida, cum ille imo de pectore cruciabilem suspiritum ducens dextra saevientem frontem replaudens: "Me miserum" infit "qui dum voluptatem gladiatorii spectaculi satis famigerabilis consector in has aerumnas incidi. Nam, ut scis optime, secundum quaestum Macedoniam profectus, dum mense decimo ibidem attentus nummatior revortor, modico prius quam Larissam accederem, per transitum spectaculum obiturus in quadam avia et lacunosa convalli a vastissimis latronibus obsessus atque omnibus privatus tandem evado, et utpote ultime adfectus ad quandam cauponam Meroen, anum sed admodum scitulam, devorto, eique causas et peregrinationis diuturnae et domuitionis anxiae et spoliationis diuturnae et dum miserae refero; quae me nimis quam humane tractare adorta cenae gratae atque gratuitae ac mox urigine percita cubili suo adplicat. Et statim miser, ut cum illa adquievi, ab unico congressu annosam ac pestilentem con<suetudinem> contraho et ipsas etiam lacinias quas boni latrones contegendo mihi concesserant in eam contuli, operulas etiam quas adhuc vegetus saccariam faciens merebam, quoad me ad istam faciem quam paulo ante vidisti bona uxor et mala fortuna perduxit." 8 . "Pol quidem tu dignus" inquam "es extrema sustinere, si quid est tamen novissimo extremius, qui voluptatem Veneriam et scortum scorteum Lari et liberis praetulisti." At ille digitum a pollice proximum ori suo admovens et in stuporem attonitus "Tace, tace" inquit et circumspiciens tutamenta sermonis: "Parce" inquit "in feminam divinam, nequam tibi lingua intemperante noxam contrahas." "Ain tandem?" inquam. "Potens illa et regina caupona quid mulieris est?" "Saga" inquit "et divina, potens caelum deponere, terram suspendere, fontes durare, montes diluere, manes sublimare, deos infimare, sidera exstinguere, Tartarum ipsum inluminare." "Oro te" inquam "aulaeum tragicum dimoveto et siparium scaenicum complicato et cedo verbis communibus." "Vis" inquit "unum vel alterum, immo plurima eius audire facta? Nam ut se ament afflictim non modo incolae verum etiam Indi vel Aethiopes utrique vel ipsi Anticthones, folia sunt artis et nugae merae. Sed quod in conspectu plurium perpetravit, audi. 9 . Amatorem suum, quod in aliam temerasset, unico verbo mutavit in feram castorem, quod ea bestia captivitatis metuens ab insequentibus se praecisione genitalium liberat, ut illi quoque simile quod venerem habuit in aliam proveniret. Cauponem quoque vicinum atque ob id aemulum deformavit in ranam, et nunc senex ille dolium innatans vini sui adventores pristinos in faece submissus officiosis roncis raucus appellat. Alium de foro, quod adversus eam locutus esset, in arietem deformavit, et nunc aries ille causas agit. Eadem amatoris sui uxorem, quod in eam dicacule probrum dixerat iam in sarcina praegnationis obsaepto utero et repigrato fetu perpetua praegnatione damnavit, et ut cuncti numerant, iam octo annorum onere misella illa velut elephantum paritura distenditur. 10 . Quae cum subinde ac multi nocerentur, publicitus indignatio percrebuit statutumque ut in eam die altera severissime saxorum iaculationibus vindicaretur. Quod consilium virtutibus cantionum antevortit et ut illa Medea unius dieculae a Creone impetratis indutiis totam eius domum filiamque cum ipso sene flammis coronalibus deusserat, sic haec devotionibus sepulchralibus in scrobem procuratis, ut mihi temulenta narravit proxime, cunctos in suis sibi domibus tacita numinum violentia clausit, ut toto biduo non claustra perfringi, non fores evelli, non denique parietes ipsi quiverint perforari, quoad mutua hortatione consone clamitarent quam sanctissime deierantes sese neque ei manus admolituros, et si quis aliud cogitarit salutare laturos subsidium. Et sic illa propitiata totam civitatem absolvit. At vero coetus illius auctorem nocte intempesta cum tota domo, id est parietibus et ipso solo et omni fundamento, ut erat, clausa ad centesimum lapidem in aliam civitatem summo vertice montis exasperati sitam et ob id ad aquas sterilem transtulit. Et quoniam densa inhabitantium aedificia locum novo hospiti non dabant, ante portam proiecta domo discessit." 11 . "Mira" inquam "nec minus saeva, mi Socrates, memoras. Denique mihi quoque non parvam incussisti sollicitudinem, immo vero formidinem, iniecto non scrupulo sed lancea, ne quo numinis ministerio similiter usa sermones istos nostros anus illa cognoscat. Itaque maturius quieti nos reponamus et somno levata lassitudine noctis antelucio aufugiamus istinc quam pote longissime." Haec adhuc me suadente insolita vinolentia ac diuturna fatigatione pertentatus bonus Socrates iam sopitus stertebat altius. Ego vero adducta fore pessulisque firmatis grabatulo etiam pone cardinem supposito et probe adgesto super eum me recipio. Ac primum prae metu aliquantisper vigilo, dein circa tertiam ferme vigiliam paululum coniveo. Commodum quieveram, et repente impulsu maiore quam ut latrones crederes ianuae reserantur immo vero fractis et evolsis funditus cardinibus prosternuntur. Grabatus alioquin breviculus et uno pede mutilus ac putris impetus tanti violentia prosternitur, me quoque evolutum atque excussum humi recidens in inversum cooperit ac tegit. 12 . Tunc ego sensi naturalitus quosdam affectus in contrarium provenire. Nam ut lacrimae saepicule de gaudio prodeunt, ita et in illo nimio pavore risum nequivi continere de Aristomene testudo factus. Ac dum in fimum deiectus obliquo aspectu quid rei sit grabatuli sollertia munitus opperior, video mulieres duas altioris aetatis; lucernam lucidam gerebat una, spongiam et nudum gladium altera. Hoc habitu Socratem bene quietum circumstetere. Infit illa cum gladio: "Hic est, soror Panthia, carus Endymion, hic Catamitus meus, qui diebus ac noctibus inlusit aetatulam meam, hic qui meis amoribus subterhabitis non solum me diffamat probris verum etiam fugam instruit. At ego scilicet Ulixi astu deserta vice Calypsonis aeternam solitudinem flebo." Et porrecta dextera meque Panthiae suae demonstrato: "At hic bonus" inquit "consiliator Aristomenes, qui fugae huius auctor fuit et nunc morti proximus iam humi prostratus grabattulo subcubans iacet et haec omnia conspicit, impune se laturum meas contumelias putat. Faxo eum sero, immo statim, immo vero iam nunc, ut et praecedentis dicacitatis et instantis curiositatis paeniteat." 13 . Haec ego ut accepi, sudore frigido miser perfluo, tremore viscera quatior, ut grabattulus etiam succussu meo inquietus super dorsum meum palpitando saltaret. At bona Panthia: "Quin igitur", inquit "soror, hunc primum bacchatim discerpimus vel membris eius destinatis virilia desecamus?" Ad haec Meroe - sic enim reapse nomen eius tunc fabulis Socratis convenire sentiebam -: "Immo" ait "supersit hic saltem qui miselli huius corpus parvo contumulet humo," et capite Socratis in alterum dimoto latus per iugulum sinistrum capulo tenus gladium totum ei demergit et sanguinis eruptionem utriculo admoto excipit diligenter, ut nulla stilla compareret usquam. Haec ego meis oculis aspexi. Nam etiam, ne quid demutaret, credo, a victimae religione, immissa dextera per vulnus illud ad viscera penitus cor miseri contubernalis mei Meroe bona scrutata protulit, cum ille impetu teli praesecata gula vocem immo stridorem incertum per vulnus effunderet et spiritum rebulliret. Quod vulnus, qua maxime patebat, spongia offulciens Panthia: "Heus tu" inquit "spongia, cave in mari nata per fluvium transeas." His editis abeunt <et una> remoto grabattulo varicus super faciem meam residentes vesicam exonerant, quoad me urinae spurcissimae madore perluerent. 14 . Commodum limen evaserant, et fores ad pristinum statum integrae resurgunt: cardines ad foramina residunt, <ad> postes ad repagula redeunt, ad claustra pessuli recurrunt. At ego, ut eram, etiam nunc humi proiectus inanimis nudus et frigidus et lotio perlutus, quasi recens utero matris editus, immo vero semimortuus, verum etiam ipse mihi supervivens et postumus vel certe destinatae iam cruci candidatus : "Quid" inquam "me fiet, ubi iste iugulatus mane paruerit? Cui videbor veri similia dicere proferens vera? "Proclamares saltem suppetiatum, si resistere vir tantus mulieri nequibas. Sub oculis tuis homo iugulatur, et siles? Cur autem te simile latrocinium non peremit? Cur saeva crudelitas vel propter indicium sceleris arbitro pepercit? Ergo, quoniam evasisti mortem, nunc illo redi." Haec identidem mecum replicabam, et nox ibat in diem. Optimum itaque factu visum est anteluculo furtim evadere et viam licet trepido vestigio capessere. Sumo sarcinulam meam, subdita clavi pessulos reduco; at illae probae et fideles ianuae, quae sua sponte reseratae nocte fuerant, vix tandem et aegerrime tunc clavis suae crebra immissione patefiunt. 15 . Et "Heus tu, ubi es?" inquam; "valvas stabuli absolve, antelucio volo ire." Ianitor pone stabuli ostium humi cubitans etiam nunc semisomnus: "Quid? Tu" inquit "ignoras latronibus infestari vias, qui hoc noctis iter incipis? Nam etsi tu alicuius facinoris tibi conscius scilicet mori cupis, nos cucurbitae caput non habemus ut pro te moriamur." "Non longe" inquam "lux abest. Et praeterea quid viatori de summa pauperie latrones auferre possunt? An ignoras, inepte, nudum nec a decem palaestritis despoliari posse?" Ad haec ille marcidus et semisopitus in laterum latus revolutus: "Unde autem" inquit "scio an convectore illo tuo, cum quo sero devorteras, iugulato fugae mandes praesidium?" Illud horae memini me terra dehiscente ima Tartara inque his canem Cerberum prorsus esurientem mei prospexisse. Ac recordabar profecto bonam Meroen non misericordia iugulo meo pepercisse, sed saevitia cruci me reservasse. 16 . In cubiculum itaque reversus de genere tumultuario mortis mecum deliberabam. Sed cum nullum alium telum mortiferum Fortuna quam solum mihi grabattulum subministraret, "Iam iam grabattule" inquam "animo meo carissime, qui mecum tot aerumnas exantlasti conscius et arbiter quae nocte gesta sunt, quem solum in meo reatu testem innocentiae citare possum, tu mihi ad inferos festinanti sumministra telum salutare," et cum dicto restim, qua erat intextus, adgredior expedire ac tigillo, quod fenestrae subditum altrinsecus prominebat, iniecta atque obdita parte funiculi et altera firmiter in nodum coacta ascenso grabattulo ad exitium sublimatus et immisso capite laqueum induo. Sed dum pede altero fulcimentum quo sustinebar repello, ut ponderis deductu restis ad ingluviem adstricta spiritus officia discluderet, repente putris alioquin et vetus funis dirumpitur, atque ego de alto recidens Socraten - nam iuxta me iacebat - superruo cumque eo in terram devolvor. 17 . Et ecce in ipso momento ianitor introrumpit exserte clamitans: "Ubi es tu qui alta nocte festinabas et nunc stertis involutus?" Ad haec nescio an casu nostro an illius absono clamore experrectus Socrates exsurgit prior et "Non" inquit "inmerito stabularios hos omnes hospites detestantur. Nam iste curiosus dum inportune irrumpit — credo studio rapiendi aliquid — clamore vasto marcidum alioquin me altissimo somno excussit." Emergo laetus atque alacer insperato gaudio perfusus et: "Ecce, ianitor fidelissime, comes et pater meus et frater meus, quem nocte ebrius occisum a me calumniabaris", et cum dicto Socraten deosculabar amplexus. At ille, odore alioquin spurcissimi humoris percussus quo me Lamiae illae infecerant, vehementer aspernatur: "Apage te" inquit "fetorem extremae latrinae", et causas coepit huius odoris comiter inquirere. At ego miser adficto ex tempore absurdo ioco in alium sermonem intentionem eius denuo derivo et iniecta dextra: "Quin imus" inquam "et itineris matutini gratiam capimus?" Sumo sarcinulam et pretio mansionis stabulario persoluto capessimus viam. 18 . Aliquantum processeramus, et iam iubaris exortu cuncta conlustrantur. Et ego curiose sedulo arbitrabar iugulum comitis, qua parte gladium delapsum videram, et mecum: "Vesane," aio "qui poculis et vino sepultus extrema somniasti. Ecce Socrates integer sanus incolumis. Ubi vulnus? Spongia <ubi>? Ubi postremo cicatrix tam alta, tam recens?" Et ad illum: "Non" inquam "immerito medici fidi cibo et crapula distentos saeva et gravia somniare autumant: mihi denique, quod poculis vesperi minus temperavi, nox acerba diras et truces imagines obtulit, ut adhuc me credam cruore humano aspersum atque impiatum." Ad haec ille subridens: "At tu" inquit "non sanguine sed lotio perfusus es. Verum tamen et ipse per somnium iugulari visus sum mihi, nam et iugulum istum dolui et cor ipsum mihi avelli putavi, et nunc etiam spiritu deficior et genua quatior et gradu titubo et aliquid cibatus refovendo spiritu desidero." "En" inquam "paratum tibi adest ientaculum", et cum dicto manticam meam humero exuo, caseum cum pane propere ei porrigo, et "Iuxta platanum istam residamus" aio. 19 . Quo facto et ipse aliquid indidem sumo eumque avide essitantem aspiciens aliquanto intentiore macie atque pallore buxeo deficientem video. Sic denique eum vitalis color turbaverat ut mihi prae metu, nocturnas etiam Furias illas imaginanti, frustulum panis quod primum sumpseram quamvis admodum modicum mediis faucibus inhaereret ac neque deorsum demeare neque sursum remeare posset. Nam et brevitas ipsa commeantium metum mihi cumulabat. Quis enim de duobus comitum alterum sine alterius noxa peremptum crederet? Verum ille, ut satis detruncaverat cibum, sitire inpatienter coeperat; nam et optimi casei bonam partem avide devoraverat, et haud ita longe radices platani lenis fluvius in speciem placidae paludis ignavus ibat argento vel vitro aemulus in colorem. "En" inquam "explere latice fontis lacteo." Adsurgit et oppertus paululum pleniorem ripae marginem complicitus in genua adpronat se avidus adfectans poculum. Necdum satis extremis labiis summum aquae rorem attigerat, et iugulo eius vulnus dehiscit in profundum patorem et illa spongia de eo repente devolvitur eamque parvus admodum comitatur cruor. Denique corpus exanimatum in flumen paene cernuat, nisi ego altero eius pede retento vix et aegre ad ripam superiorem adtraxi, ubi defletum pro tempore comitem misellum arenosa humo in amnis vicinia sempiterna contexi. Ipse trepidus et eximie metuens mihi per diversas et avias solitudines aufugi et quasi conscius mihi caedis humanae relicta patria et lare ultroneum exilium amplexus nunc Aetoliam novo contracto matrimonio colo." 20 . Haec Aristomenes. At ille comes eius, qui statim initio obstinata incredulitate sermonem eius respuebat: "Nihil" inquit "hac fabula fabulosius, nihil isto mendacio absurdius", et ad me conversus: "Tu autem" inquit "vir ut habitus et habitudo demonstrat ornatus accedis huic fabulae?" "Ego vero" inquam "nihil impossibile arbitror, sed utcumque fata decreverint ita cuncta mortalibus provenire: nam et mihi et tibi et cunctis hominibus multa usu venire mira et paene infecta, quae tamen ignaro relata fidem perdant. Sed ego huic et credo hercules et gratas gratias memini, quod lepidae fabulae festivitate nos avocavit, asperam denique ac prolixam viam sine labore ac taedio evasi. Quod beneficium etiam illum vectorem meum credo laetari, sine fatigatione sui me usque ad istam civitatis portam non dorso illius sed meis auribus pervecto." 21 . Is finis nobis et sermonis et itineris communis fuit. Nam comites uterque ad villulam proximam laevorsum abierunt. Ego vero quod primum ingressui stabulum conspicatus sum accessi et de quadam anu caupona ilico percontor: "Estne" inquam "Hypata haec civitas?" Adnuit. "Nostine Milonem quendam e primoribus?" Adrisit et: "Vere" inquit "primus istic perhibetur Milo, qui extra pomerium et urbem totam colit." "Remoto" inquam "ioco, parens optima, dic oro et cuiatis sit et quibus deversetur aedibus". "Videsne" inquit "extremas fenestras, quae foris urbem prospiciunt, et altrinsecus fores proxumum respicientes angiportum? Inibi iste Milo deversatur ampliter nummatus et longe opulentus verum extremae avaritiae et sordis infimae infamis homo, foenus denique copiosum sub arrabone auri et argenti crebriter exercens, exiguo Lare inclusus et aerugini semper intentus, cum uxorem etiam calamitatis suae comitem habeat. Neque praeter unicam pascit ancillulam et habitu mendicantis semper incedit." 22 . Ad haec ego risum subicio: "Benigne" inquam "et prospicue Demeas meus in me consuluit, qui peregrinaturum tali viro conciliavit, in cuius hospitio nec fumi nec nidoris nebulam vererer"; et cum dicto modico secus progressus ostium accedo et ianuam firmiter oppessulatam pulsare vocaliter incipio. Tandem adulescentula quaedam procedens: "Heus tu" inquit "qui tam fortiter fores verberasti, sub qua specie mutari cupis? An tu solus ignoras praeter aurum argentumque nullum nos pignus admittere?" "Meliora" inquam "ominare et potius responde an intra aedes erum tuum offenderim." "Plane," inquit "sed quae causa quaestionis huius?" "Litteras ei a Corinthio Demea scriptas ad eum reddo." "Dum annuntio," inquit "hic ibidem me opperimino", et cum dicto rursum foribus oppessulatis intro capessit. Modico deinde regressa patefactis aedibus: "Rogat te" inquit. Intuli me eumque accumbentem exiguo admodum grabattulo et commodum cenare incipientem invenio. Assidebat pedes uxor et mensa vacua posita, cuius monstratu: "En" inquit "hospitium." "Bene" ego, et ilico ei litteras Demeae trado. Quibus properiter lectis: "Amo" inquit "meum Demeam qui mihi tantum conciliavit hospitem". 23 . Et cum dicto iubet uxorem decedere utque in eius locum adsistam iubet meque etiam nunc verecundia cunctantem adrepta lacinia detrahens: "Adside" inquit "istic. Nam prae metu latronum nulla sessibula ac ne sufficientem supellectilem parare nobis licet." Feci. Et sic: "Ego te" inquit "etiam de ista corporis speciosa habitudine deque hac virginali prorsus verecundia generosa stirpe proditum et recte conicerem. Sed et meus Demeas eadem litteris pronuntiat. Ergo brevitatem gurgustioli nostri ne spernas peto. Erit tibi adiacens et ecce illud cubiculum honestum receptaculum. Fac libenter deverseris in nostro. Nam et maiorem domum dignatione tua feceris et tibi specimen gloriosum adrogaris, si contentus lare parvulo Thesei illius cognominis patris tui virtutes aemulaveris, qui non est aspernatus Hecales anus hospitium tenue", et vocata ancillula: "Photis" inquit "sarcinulas hospitis susceptas cum fide conde in illud cubiculum ac simul ex promptuario oleum unctui et lintea tersui et cetera hoc eidem usui profer ociter et hospitem meum produc ad proximas balneas; satis arduo itinere atque prolixo fatigatus est." 24 . His ego auditis mores atque parsimoniam ratiocinans Milonis volensque me artius ei conciliare: "Nihil" inquam "rerum istarum, quae itineris ubique nos comitantur, indigemus. Sed et balneas facile percontabimur. Plane, quod est mihi summe praecipuum, equo, qui me strenue pervexit, faenum atque ordeum acceptis istis nummulis tu, Photis, emito." His actis et rebus meis in illo cubiculo conditis pergens ipse ad balneas, ut prius aliquid nobis cibatui prospicerem, forum cupidinis peto, inque eo piscatum opiparem expositum video et percontato pretio, quod centum nummis indicaret, aspernatus viginti denariis praestinavi. Inde me commodum egredientem continatur Pythias condiscipulus apud Athenas Atticas meus, qui me post aliquantum multum temporis amanter agnitum invadit, amplexusque ac comiter deosculatus: "Mi Luci," ait "sat pol diu est quod intervisimus te, at hercules exinde cum a Clytio magistro digressi sumus. Quae autem tibi causa peregrinationis huius?" "Crastino die scies," inquam. "Sed quid istud? Voti gaudeo. Nam et lixas et virgas et habitum prorsus magistratui congruentem in te video." "Annonam curamus" ait "et aedilem gerimus et siquid obsonare cupis utique commodabimus." Abnuebam, quippe qui iam cenae affatim piscatum prospexeramus. Sed enim Pythias visa sportula succussisque in aspectum planiorem piscibus: "At has quisquilias quanti parasti?" "Vix" inquam "piscatori extorsimus accipere viginti denarium." 25 . Quo audito statim adrepta dextera postliminio me in forum cupidinis reducens: "Et a quo" inquit "istorum nugamenta haec comparasti?" Demonstro seniculum: in angulo sedebat. Quem confestim pro aedilitatis imperio voce asperrima increpans: "Iam iam" inquit "nec amicis quidem nostris vel omnino ullis hospitibus parcitis, quod tam magnis pretiis pisces frivolos indicatis et florem Thessalicae regionis ad instar solitudinis et scopuli edulium caritate deducitis? Sed non impune. Iam enim faxo scias quem ad modum sub meo magisterio mali debeant coerceri", et profusa in medium sportula iubet officialem suum insuper pisces inscendere ac pedibus suis totos obterere. Qua contentus morum severitudine meus Pythias ac mihi ut abirem suadens: "Sufficit mihi, o Luci," inquit "seniculi tanta haec contumelia." His actis consternatus ac prorsus obstupidus ad balneas me refero, prudentis condiscipuli valido consilio et nummis simul privatus et cena, lautusque ad hospitium Milonis ac dehinc cubiculum me reporto. 26 . Et ecce Photis ancilla: "Rogat te" inquit "hospes." At ego iam inde Milonis abstinentiae cognitor excusavi comiter, quod viae vexationem non cibo sed somno censerem diluendam. Isto accepto pergit ipse et iniecta dextera clementer me trahere adoritur. Ac dum cunctor, dum moleste renitor: "Non prius" inquit "discedam quam me sequaris", et dictum iure iurando secutus iam obstinationi suae me ingratiis oboedientem perducit ad illum suum grabattulum et residenti: "Quam salve agit" inquit "Demeas noster? Quid uxor? Quid liberi? Quid vernaculi?" Narro singula. Percontatur accuratius causas etiam peregrinationis meae. Quas ubi probe protuli, iam et de patria nostra et eius primoribus ac denique de ipso praeside scrupulosissime explorans, ubi me post itineris tam saevi vexationem sensit fabularum quoque serie fatigatum in verba media somnolentum desinere ac nequicquam, defectum iam, incerta verborum salebra balbuttire, tandem patitur cubitum concederem. Evasi aliquando rancidi senis loquax et famelicum convivium somno non cibo gravatus, cenatus solis fabulis, et in cubiculum reversus optatae me quieti reddidi.

HISTORIA SEPTEM SAPIENTUM Fuit quidam Rex, qui convocatis septem sapientibus filium suum coram eis aduxit et erudiendum tradidit. Unus autem ex ipsis, Syndebar nomine, diligenter conditiones et bonas habitationes pueri contemplatus ait: Vera est iuventus et puritas pueri, et puto quod sapientior erit quam ego, et modo scivi et iam congratulor in sapientia sua, cum creverit, dum video quia non est similis sui. Dixerunt alii sapientes: Verba Sindebaris sunt ut nubila, tonitrua, fulgura, quando (non) est ymber aque in eis. Dixit Sindebar: Non cognoscitis quia sapientia est in homine sicut muscus et ambra? Que quanto plus tanguntur, tanto magis dant odorem suum. Sic et sapientia çelum suscitat illum. Adhuc respondit alius et dixit: Hec (sunt) verba quorum nullus est qui cognoscat veritatem, usque dum videat eorum novissima, nec aliquis potest ea laudare, donec videat eorum finem, et hec sunt: Navis in pelago maris usque dum intrat portum, et bellator in prelio donec reddeat victor, et eger usquequo de egritudine convalescat, et pregnans usque dum pariat, et triticum donec reponatur in fovea. Similiter verba Sindabaris laudari non possunt, donec | eorum videatur effectus. Hec audiens Sindibar iratus est valde in socios dixitque ad Regem: Vivat Rex! Ego docebo filium tuum, ut vincat sapientiam omnium sapientum. Sed concede mihi petitionem cordis mei quam posco a te; quodsi non fecero, tradam vitam meam iugulo ante regalem curiam. Postremo turbati sunt sapientes et dixerunt: Perimet capita nostra coram rege. Et adiecerunt: Manifestemus Sindebarem esse sapientem ut dicta oris sui conprobant, qui vult filium Regis instruere super omnes sapientes. Tunc Rex dixit Sindebari: Sindebar facundissime, si feceris quod dixisti, vives; sin autem, morieris. Et Sindebar tulit omnia que erant sibi necessaria suo magisterio. Et Rex scripsit annum et mensem, diem ac horam et dedit ei puerum. Deinde Sindebar hedificavit templum iuxta desertum et pinxit in tecto astra et stellas et scripsit in parietibus omne lignum, et non erat cum eis, excepto uno eunucho sene qui ministrabat eis. Deinde studuit Sindibar breviter et comode instruere puerum, et pervenit ad tempus statutum. Et fecit eum sapientiorem sapientibus terre sue. Post hec direxit Rex ad Sindibarem dicens: Ecce tempus statutum, nunc que est voluntas tua? Hiis auditis Sindibar misit ad Regem: Si placet tibi, domine Rex, crastino veniet ad te filius tuus sicut est desiderium anime tue. Audiens Rex letatus est vehementer et congregavit omnes principes terre et sapientes. | Et in illa nocte dixit Sindibar ad filium regis: Ego misi ad patrem tuum nuncium ut cras pergas ad eum, et non aspexi in astronomia quid patiaris. Nunc ergo in hac nocte videamus in astronomia. Tunc aspexit Sindibar in astronomia et cognovit quod si puer loqueretur usque ad . VII. dies, quod mori deberet. Hec videns Sindebar manibus se verberans dixit: Heu me, quid agam? Respondit ei puer et dixit: Quid habes, magister, aut quid vidisti? Et dixit ei magister: Vide tu in astronomia et cognosces, cur hoc facio. Tunc prospiciens puer cognovit ea que magister viderat et ait: Nolo ut irascaris, magister, quia, si mihi precipias ut .VII. mensibus os meum non sit apertum, tua precepta non erunt repudiata. Respondit magister et dixit: Ego misi nuncium ad patrem tuum ut cras ad eum pergas, quia tempus constitutum accessit quod fuit inter nos. Rex autem congregabit principes suos et sapientes. Tu vero cum nunciis patris tui ibis ante tribunal Regis, ego autem ero absconditus privatim. Tunc fecit magistri precepta et venit ante Regis presenciam et adoravit Regem. Videns autem Rex quod non esset cum eo magister suus, turbatus est valde et interrogavit eum, puer vero nihil respondit minime. Et similiter interrogaverunt eum principes, quibus nihil respondit. Et dixit Rex sapientibus: Quid dicitis de hoc? Sapientes dixerunt: Nunc, rex, Sindebar quesivit puerum ad instruendum et fortasse vidit cor eius clausum et dedit ei pocionem ad | aperiendum cor eius et potus presit linguam eius ideoque obmutuit. Ut autem audivit hoc Rex, vociferatus est vociferatione magna et amara et cepit agitare capud et evellere barbam, scindens vestimenta sua. Interea venit quedam puellarum suarum que creverat cum filio Regis, quam Rex amabat plus omnibus mulieribus, et dixit: Domine mi Rex, si placet tibi, concede mihi puerum, quia ipse diligit me sicut sororem suam; nam nunquam fuit illi ocultum quod michi non manifestaret. Unde forsitan suadebo illi in verbo et intelligam si mutus est an non. Cui dixit Rex: Tolle eum. Tunc duxit eum in thalamum et suasit illi in multis et intellexit puerum per sapientiam tacuisse. Dixitque ei: Relinque hec omnia. Cognosco enim quoniam non es mutus neque amens, sed pro facundia tui animi hec peragis. Ut enim cognosco quandam de puellis regis amas et cupis invenire locum quo secum sedeas et petere eam de rege ut ego. Unde coniungas te illi, quia hec est illa quam queris. Que enim in puellis regis similis mihi? Tu pulcer es, et ego pulcrior. Etenim pater tuus senuit, et non est iam fortitudo in eo ad regendum. Disponamus ergo fedus inter nos: ego interficiam eum, et tu solus regna tenebis, et ego uxor tua ero coniugata gaudio. Ut autem audivit puer hec verba. Comotus est valde et pre nimia ira oculi eius pleni sanguine sunt, strinsitque os suum dentibus et ait: Faciam hec tua verba amodo ad .VIII. dies omnibus nota. Tunc | prospexit puella iuvenis iram; qua nimis terita dixit in corde suo: Si ego non interficio eum in medio istorum septem dierum, me mori faciet. Et surrexit confestim et scidit vestimenta sua, rumpens capillos, scindens genas cum ungue, et magna voce clamans intravit ad regem et dixit: Rex magnifice, nonne dixisti filium tuum esse mutum? Quod mihi non videtur verum; nam hoc tam diu pro industria fecit donec me in cubiculum duxit, et mecum concumbere quesivit. Quo audito Rex turbatus est valde et accendens iram suam in filium ait: Ad inpudentiam mihi inputabitur, si hoc a me scandalum non eiecero. Hoc maximo dolore Rex comotus precepit gladiatoribus morti eum confestim tradere et caput eius ante presentiam suam portari. Inter hec mala consiliati sunt septem sapientes et dixerunt: Ecce Rex filium habet unum et non alium: quem si hodie mori fecerit, cras penitebit, et postea erit super nos, quoniam non mitigavimus iram eius. Unde ambulet sex de nobis qui liberent puerum a manibus percuciencium, et unus pergat ante regem qui regis iram quietet. Et videntes celerius sapientes iuerunt ad liberandum puerum a gladiatoria manu. Et septimus venit ante regem et flexis genibus adoravit eum et dixit: Domine mi Rex, deprecor noli despicere faciem servi tui qui | cupit tibi pauca referre. Exaudi consilium servi tui, quoniam sapientes libenter prebent aurem ad consilium; et si totus populus aliquid sine consilio facit, imperialem tamen hoc non decet facere maiestatem. Et nosti quod cum dominus aliud iusserit statim, sic et postea si peniteat penituisse non iuvat. Et aliquando cogitat homo plura esse vera que vera non sunt. Et cave ne accidat tibi sicut evenit cuidam Regi, cui nomen erat Versura. Et dixit Rex: Quid evenit ei? Tunc sapiens dixit: 1. Primi sapientis prima historia: Leo. Quidam Rex fuit in seculo temporibus illis larga manu et dilectus ab omnibus militibus propter suam largitatem. Tunc quedam puella pulcra ad videndum floreque eleganti coniuncta erat marito, cuius domus iuxta domum regiam sita erat. Quam Rex adamavit. Surgens autem Rex cum duobus eunuchis suis nocte ivit ad domum illius inpetum faciens. Ut autem vidit mulier regem, tremefacta dixit: Ecce ancilla tua in manu tua est, fac in me quod placet in oculis tuis; sed si vis, domine mi, mundabor et ungam me et postea veniam in cubile ad regem. Tunc Rex ait: Facito. At mulier posuit librum ante regem et ait: Legat interim dominus meus in libro hoc. Quo facto mulier illa concussa metu clanculo per aliud hostium fugam petiit. Et sedens Rex in libro (legit), donec invenit scriptum quod adulterium aliene nupte magnum delictum est. Et intellexit Rex quod sapienter fecisset | mulier, dum fugam inruiit. Surgens autem Rex recessit et oblitus est virgam quam manu tenebat, et ipsamet mulier non cognovit. Veniens interim maritus mulieris in domum suam, aparuit virgam regis, et dixit: Verum est quod Rex iacuit cum uxore mea. Et timuit exinde altercari cum ea, sed non est locutus ei nec bonum nec malum nec comedit cum ea nec iacuit. Unde mulier ivit ad domum patris sui et fuit ibidem .30. diebus. Tunc pater ac fratres illius perrexerunt ad regem et inclinatis capitibus dixerunt: Vivat Rex! Nos dedimus viro isti agrum qui sub nostra fuerat ditione, ita ut ab eo coleretur et eum adaquaret et sereret et fructificaret et faceret messem. Hic autem cunctis diebus quibus in ipsa terra fuit eam coluit et adaquavit et fructuosam reddidit. Sed iam per multum tempus eam relinquid, unde sicca et multum aspera facta est. Rex autem audiens dixit illi viro: Tu inde quid dicis? Et ille ait: Domine, verum est quod hii mihi terram dederunt et ego eam colui et seminavi ut decuit, sed quadam die in dicta terra vestigia leonis inveni; unde perteritus timui ne leo ibi me inveniret. Ideo dimisi eam. Rex autem eorum verba protinus intellexit et dixit: Scimus in illa terra leonem visum, in qua si fractam aperuit, sepem tamen non transivit nec fructum comedit, et vivat leo qui iam ad eam gressum suum non retorquet. Tunc cognovit homo regem non habuisse uxorem suam. -Sic, domine | mi Rex, multa putantur vera que non sunt. Unde noli interficere filium tuum pro verbis uxoris tue, ne a verbis illius decipiaris, quoniam decepcio mulieris plurima est. Et ne eveniat tibi fortuito sicut cuidam homini de uxore sua. Ait Rex: Dic quomodo fuit. Dixit sapiens: 2. Primi sapientis secunda historia: Avis. Quidam homo decoram nimis habebat uxorem et erat çelans super eam. Quadam vero die quesivit ire in aliam civitatem et pre nimio çelo quem habebat in coniugem emit unam avem que vulgo vocatur pica et posuit eam in cubili suo. Cui dixit: Aspice et excuba et omnia que gesta fuerint mihi, cum venero, narra. Mulier nesciebat avem illam se suo marito accusaturam. Pergente autem viro vocavit privatim amicum suum, et concubuit cum ea omnibus diebus quibus vir eius absens fuit. Anno uno peracto venit vir eius et clanculo picam interrogavit. Illa vero retulit omnia visa. Mox iratus dominus uxorem de domo expulit. Illa autem ad domum cuiusdam vicine sue ivit et ille picam post eam misit. Mulier vero dixit ancille sue: Cur turbasti me dicendo facinora mea marito meo? Ancilla dixit: Non, domina, absit! Non ego feci talia, sed pica dixit domino nostro, quem adhuc non habeo notum. Respondit mulier: Faciamus ergo sibi aliquid inginii. Confestim tulit par unum macillenarum et inposuit super solarium domus et barile unum plenum aqua et scopam et unum stipitem igne accensum. Et ascendit nocte solarium cum | ancilla et iussit ancillam macinare cum macillenis, et illa infundebat aquam cum scopa et ita radiabat cum stipite in curia, ubi pica morabatur, excubans tota nocte. Mane autem facto pica motis pennis reversa est ad dominum suum. Tunc ille interrogavit picam et dixit. Non vidisti aliquid? Tunc pica dixit : Domine, quid potui videre? Tota nocte fuerunt tonitrua et coruscationes et pluvie. Dixit homo: Ubi fuerunt fulgura, coruscationes et tonitrua? Qualiter hoc mentiris, sic mentita es super uxorem meam. Quo dicto picam occidit et mulierem ad se revocavit et dedit ei dona et pacificatus est cum ea. -Ergo, domine mi Rex, vita falacias mulierum, ne forte dissipent caniciem tuam. Hiis auditis iussit Rex non occidi filium suum. Altera autem die venit uxor regis et cecidit ad pedes eius et dixit: Audisti consilium tuorum consiliatorum qui sunt impii et falaces, nec facis vindictam filii tui qui quesivit denudare vestes patris. Unde videas tu et filius tuus tuique consiliatores, ne cadatis sicut cecidit lavator in profundum fluvii et filius eius et frater. Dixit ei Rex: Dic quomodo fuit hoc. Illa dixit: 3. Reginae prima historia: Lavator. Fuit quidam vir lavator vestimentorum in flumine Fixon, cuius filius ludebat in ripa fluminis. Pater autem non prohibebat eum, usque dum veniret in locum cavum, et mersum est caput eius. Cucurrit pater | ad liberandum eum, et lapsus est pes eius in lutum et cecidit in aquam. Cucurrit frater eius ad liberandum eos, et ipsi aprehenderunt pannos eius et gravati mersi sunt in profundum tenentes se invicem. - Sic, rex, cum filio tuo tuisque consiliatoribus submergemini, quia non vexastis eos. Quibus auditis mandavit Rex occidi filium suum. Deinde consiliati sunt septem sapientes et dixerunt inter se: Ecce Rex audivit uxorem suam et iussit occidi filium suum. Heri frater noster liberavit eum. Et nunc liberemus eum invicem singuli habentes diem suam usque ad septem dies, et si post septem dies interfecerit eum, nos erimus innocentes. Et ambulaverunt sex ad liberandum eum de manibus gladiatorum. Et septimus venit ante regem et flexis genibus adoravit eum et dixit: Domine Rex, asculta verba servi tui et iube non occidi filium tuum festinatione, quoniam eris orbatus ut turtur et penitebit te et dolebis nihilque iuvabit te ut turturem. Dixitque Rex: Quomodo fuit? Dixit sapiens: 4. Secundi sapientis prima historia: Turtures. Duo turtures, masculus et femina, congregaverunt grana estivo tempore et inpleverunt nidum. Dixitque vir uxori: Cave ne tangas hec grana, quoniam in yeme, quando non poterimus invenire foris, comedemus illa. Dixitque femina: Libenter. Adveniente autem profunda estate grana adeo sicca (facta) sunt in nido quod devenerunt ad mediam partem. Tunc dixit masculus femine: Nonne ego dixi tibi: ne tangas victum in | estate? Et mox cepit eam percutere alis et rostro et sicut interfecit eam. Yemali autem tempore humida facta sunt grana et inflata inpleverunt nidum sicut prius. Et cogitavit masculus quod gratis et sine causa interfecerat feminam suam et penituit et doluit, quoniam remanserat solus. -Ita et tu, domine Rex, videas ne facias ut turtur, nec mulier faliat te, quia dum homo cernit feminam bonam et castam, tunc debet magis vitare illam. Et vide ne accidat tibi qualiter evenit cuidam negociatori de coniuge sua. Tunc Rex ait: Dic, qualiter fuit? Ille autem dixit: 5. Secundi sapientis secunda historia: Catula. Fuit quidam mercator, qui habebat uxorem bonam et castam quam diligebat valde. Volens itaque remocius ire dixit uxori sue: O cara uxor, ego volo aripere longum iter. Precor, iura mihi quod, si moriar, tu non queras acubare cum alio viro; et si tu mortua fueris, ego non coniungar alteri. Quod et fecerunt. Viro autem eunte ab illo die non petiit illa lavare corpus suum neque perungere nec egressa est limen domus sue. Quadam autem die puella transitum faciebat per eius vicum cum liris, citaris et cinbalis. Illa autem fecit se ad fenestram causa videndi. Continuo vidit eam quidam iuvenis et eam concupivit et pre nimio amore cecidit in lectum. Venit autem quedam anus ad visitandum eum. Cui dixit: Narra mihi, iuvenis, quid habes. Forsitan mea eris medicatus medela. Cui iuvenis dixit: Diligo uxorem talis viri, sed precor sis aminiculum nostro amori: tribuam tibi | grata dona. Ait anus: Sit hoc in me. Juit anus et fecit figmenta, quoniam sciebat illam nullo modo esse facturam voluntatem eius, et temperavit massam cum aliis et pipere et butiro et lacte et dedit cani sue. Et canis libenter comedit, quia sapuit sibi. Juit autem anus in domum puelle, et canis post eam. Videns autem puella anum illico surrexit et honoravit eam et posuit ei mensam cum deliciis, et canis stabat coram ea et respiciebat anum, ut daret sibi aliquid de mensa, et oculi eius lacrimabantur pre ardore piperis et aliorum. Cepitque anus similiter plorare. Cui dixit puella: Mi domina, quare ploras? Que dixit: Ista catula puella pulcra fuit nimis et filia mea fuit. Et dilexit eam quidam iuvenis, et noluit audire illum. Ille vero pre nimio dolore languit, clamavit ad dominum et conversa est in canem. Et modo ex quo me prospicit, sequitur et flet, eo quod non fecerit voluntatem iuvenis. Tunc dixit puella: Heu me, domina mi! Ecce quidam iuvenis amat me et pre amore cecidit in lectum; timeo enim, ne eveniat mihi ut catule tue. Sed perge queso et duc illum ad me, ut faciat voluntatem suam. Tunc festinavit anus ad iuvenem et non invenit eum dixitque: Ecce iuvenem non invenio: quero ergo alium et coniungam eum sibi et tollam mihi donum. Juit anus in vicum et reperit iuvenem unum et dixit ei: Est tibi, lumen iuvenis, ardor in puella pulcra nimis et in nectare ciborum et potuum? Cui iuvenis: Est itaque et multum. Et ipse erat maritus ipsius puelle. Dixit ipse | in corde suo: Ibo post istam et cognoscam ubi me ducet, quia non est meretrix in terra ista. Juitque post eam usque ad hostium domus sue. Mox intravit ipse cum nimio furore. Et ecce illa lavata et uncta musco levansque oculos et videns maritum cucurrit et accepit illum per capillos et barbam et ait: Omnia ad me hec pertinent, et hoc est fedus inter nos. Ego cognovi adventum tuum; ideo surrexi suadente (hac). Sic ergo fecisti in terra aliena? Quod cernens anus fugam aripuit. Ille vero precabatur uxorem dicens: Non dicas meam esse culpam, quia certe ipse hacmet turbatus sum et aduxit me huc. Illa vero clamabat: Non! Sic eciam ivisses in domum alienam, invide et inique. Ille vero dedit ei dona, et sic ipsa recepit eum in domum.-Unde, domine Rex, vita ne decipiaris a falaciis mulierum. Et precepit Rex ut non interficeretur filius suus. Venit mulier die tercia et dixit Regi: Audisti consilium sapientum perfidorum et non interficis filium tuum, qui voluit fallere me ad ignoranciam senectutis tue? Faciet mihi deus vindictam in te et in consiliariis tuis, sicut fecit consiliario regis Boçre. Dixit rex: Quomodo fuit? 6. Reginae secunda historia: Striga + Fons. Fuit Regi Boçre filius unus et amabat eum sicut animam suam et non dimittebat eum exire extra civitatem, ne forte occurreret sibi langoris occasio. Rogavit autem puer quendam sapientem consiliarium patris, ut rogaret patrem suum ut equitaret et iret venatum. Tunc | consiliarius locutus est cum Rege, sicut voluit puer. Dixitque rex consiliario: Exi tu cum eo. Dixitque consiliarius: Libenter. Tunc exivit filius regis cum consiliario et videntes cervum in agro cucurrerunt post eum. Et dixit consiliarius: Relinquite filium Regis solum, ut sequatur cervum, et hoc causa adiscendi. Et secutus est filius Regis cervum et elongatus est a sociis suis et non potuit redire ad socios, quoniam erraverat in nemore. At illi quesierunt eum et non invenientes redierunt ad regem et dixerunt: Venit leo inter nos et comedit filium tuum. Tunc scidit Rex vestes suas et turbatus est pro filio. At puer erat in silva et vidit puellam formosissimam et clamavit ad eam et ait: Que es tu? Mox illa: Filia regis sum: sompnus decepit me iacentem super elephantem, qui eduxit me de via, et cecidi de eo et remansi hic. Accipe me super caballum tuum et libera me. Cui dixit puer: Etiam filius regis sum, et sic evenit mihi. Dixit puella: Ego cognosco viam. Et recepit eam in equo post se, et perrexerunt et venerunt ad qoddam desertum, et dixit puella: Descendo et lavabo pedes meos. Descendit et venit ad locum in quo morabatur. Videns autem puer quod moram feceret, descendit de equo et speculabatur a foramine parietis. Ecce puella erat striga, et stabat cum aliis et dicebat: Ego duxi filium regis usque huc. Alie autem strige dixerunt: Duc eum ad talem locum, et faciemus | voluntatem nostram. Audivit hoc iuvenis et timuit et reversus est in equum suum. Et striga reversa est in puellam et exiit et ascendit equum. Et ipse teritus tremebat pre nimio pavore et mutata est facies eius. Et cognovit mulier quod teritus esset et dixit: Quid times, puer? Ille respondit: Est mihi amicus fictus et malus et timeo eum. At illa: Nonne dicis quod pater tuus est Rex? Et ait ipse: Pater meus non habet potestatem in eum. Illa dixit: Decipe eum in argento et auro. Cui puer: Nequeo eum amicum facere argento vel auro. Illa autem dixit: Clama ad deum super ipsum. Puer autem erexit utrasque palmas ad sydera et dixit: Deus, libera me de manu istius strige, ut non sim sub eius potestate. Ut autem vidit quod nota erat puero, cecidit de equo et fregit utrasque cossas. Ipse vero fugiebat per desertum et siciebat multum. Et venit ad quendam fontem, de quo quicumque bibebat si masculus erat vertebatur in feminam, et si femina erat vertebatur in masculum. Et ipse nesciebat, sed bibit, et versus est in feminam et cepit lacrimari et timebat adhuc bibere de aqua. Et ipse mestus mansit in illa nocte ibi, et ecce turba puellarum venit et ludebant et cantabant iuxta fontem. Surrexit etiam ipse ad ludendum cum eis, quia credebant se factum esse strigam. Interrogaverunt eum puelle et dixerunt: Quis es tu et unde venis? Ipse autem narravit omnia que | acciderant sibi. Cui una illarum dixit: Jura mihi quod ducas me uxorem et liberabo te et revocabo ad patrem tuum. Et iuravit ei. Et illa: Bibe de aqua fontis illius. Bibit et mutatus est in masculum. Illa autem accepit eum et reduxit ad patrem suum. Ipse vero retulit patri omnia visa. Tunc iussit Rex dampnari consiliarium. -Sic deus faciat vindictam in te sicut fecit in filio regis. Tunc precepit Rex occidi filium suum. Affuit postea tercius sapiens et adorans eum dixit: Noli dampnare filium tuum, ne paciaris quemadmodum comes Imperatoris. Dixit rex: Quomodo fuit? Dixit sapiens: 7. Tertii sapientis prima historia: Canis. Fuit quidam comes Imperatoris qui sedebat in domo sua et habebat quendam parvulum natum, et iacebat coram eo et non erat in domo alius preter eum. Misit autem Cesar et vocavit eum. Ille vero surrexit et ivit ad eum et reliquid cum infante canem, venatorem sagacem, inferius, qui canis iacebat iuxta puerum. Et ecce serpens affuit et insurrexit in puerum. Cucurrit canis et presit serpentem et obviavit supradicto domino. Os autem canis plenum erat sanguine. Comes ille videns hec timuit propter filium et evaginato gladio interfecit canem. Et vadens domum reperit puerum iacentem | et serpentem mortuum iuxta eum, et vidit quod sine causa peremit canem et penituit facti. -Nunc vide, domine, ne dissipes filium pro ingenio mulieris, ne forte fallat te ut quedam anus. Et dixit Rex: Dic, quomodo fuit? Et ait: 8. Tertii sapientis secunda historia: Pallium. Quidam iuvenis adamavit quandam feminam maritatam et cupiebat nimis concumbere cum ea. Tunc dedit premia cuidam vetule ut ei suaderet. Cui dixit anus: Surge, iuvenis, perge ad forum mariti et eme paliolum et ducito ad me. Quod factum est. Anus vero accepit paliolum et incidit in tres partes et ivit ad domum puelle. Mox puella surrexit et intravit alium thalamum, ut ferret panem vetule. Et anus posuit paliolum supra sedile in quo consueverat maritus sedere et a domo recessit. Venit maritus sero et sedit super sedile in quo consueverat propter palium quod erat subtus se. Quod abstulit et cognovit quia erat illud quod vendiderat iuveni dixitque in corde suo: Revera concubuit cum uxore mea; emit enim hanc vestem a me et oblitus est eam hic. Et statim verberavit uxorem et proiecit eam de domo et non dixit quare. Mulier autem perrexit ad domum patris sui. Et anus secuta est eam et dixit illi: Quid enim est, filia mea? At illa: Vir meus verberavit me | et nescio quare. Et ait anus: Veni mecum ad quendam bonum senem qui mittit pacem in virum et mulierem. Et surgens perrexit cum ea. Tunc anus duxit eam ad iuvenem et clausit hostium post eam. Iuvenis vero amplexiatus est eam et iacuit cum ea. Illa vero timuit clamare pre turpitudine. Post hec reversa est dolore plena, quoniam illusa erat. Vetula autem ivit ad domum mariti et invenit eum ibi et flevit alte. Cui vir: Cur fles? Dixit anus: Veni huc nudius tercius et inportavi in manu mea pallium unum adustum in tribus partibus, quod mihi dedit quidam iuvenis, ut portarem ad sutorem; at nescio si hic dimisi eum vel alibi. Et iuvenis cuius erat criminatur me. Et ille: Turbasti me; unde feci mala coniugi mee. Tunc dedit ei pallium misitque ad uxorem et fecit eam venire ad se cum magno dono. -Ideo, domine Rex, vita fallaciam mulieris. Tunc precepit Rex non occidi filium suum. Interea venit mulier die quarta et dixit: Ostendat deus de te sicut de symia. Dixit Rex: Quomodo fuit de illa? At ille. 9. Reginae tertia historia: Simia. Fuit quedam turba rusticorum. Et venerunt nocte et aplicuerunt in domo una in quodam vico, ubi erat fur. Et posuerunt sarcinas in medio foro, et ipsi iacebant circumquaque. Animalia vero | stabant ibi. Sero venit leo, ut caperet de animalibus, et stabat in medio sellorum donec homines traderent se sopori. Interea fur cepit in obscuro tangere sellos et posuit manum super leonem et equitavit super eum. Teritus leo cepit fugere et exiens foras ad lunam. Vidensque leonem timuit descendere de dorso eius, ne eum occideret, et ipse leo timebat hominem fugiebatque cum eo. Et duxit sub quadam arbore et ascendit sursum leone fugiente adhuc. Tunc reperit eum symia et dixit: Quid habes, magne imperator, quid fugis? Leo dixit: Pro homine fugio. Ait symia: Ubi est homo? Duc me ad eum. Ait leo: Vade ante et sequar te. Tunc leo ostendit symie arborem in qua erat homo. Symis autem aspiciens per rimas arborum vidit hominem et ascendit sursum, ut faleret eum. Poro homo cepit eam per testiculos, et cepit fugere nimis. Tunc dixit leo symie: Nonne dixi tibi: Vita ingenium hominis, quia magnum est! Et leo fugit et reliquid symiam in manu hominis. -Ita tradet te deus, Rex, qui ascultas tuos consiliarios. Tunc Rex iussit occidi filium suum. Venit quartus et adoravit regem et ait: Oro, domine, ne tradas filium tuum morti, ne peniteas sicut fecit quidam negociator. Dixit Rex: | Quid fecit? Dixit sapiens: 10. Quarti sapientis prima historia: Panes. Fuit quidam negociator deliciosus et venit in civitatem Babilonie et iussit ministrum suum emere sibi panem de symilla. Qui videns in foro ancillam cum bucellis emit et portavit ad dominum suum. Quo viso dominus ait: Ubi est ancilla que fecit istas bucellas? Apte sunt mihi et multum mihi conplacent. Ipse vero minister emebat cottidie. Accidit autem quadam die quod illa ancilla non habuit bucellas. Et reversus ille ad dominum ait: Domine, non inveni panem apud illam ancillam. Dixit ei dominus: Duc eam ad me, ut indicet mihi quomodo fecit panem illum, ut ego faciam similiter. Fecit servus ut iussit dominus. Cui ait: Quomodo faciebas panem quam vendisti servo meo? Cui illa: Dominus meus fuit eger et habebat in corpore suo vulnus magnum et malum. Et iusserant medici libram masse temperare cum pigmentis et aromatibus et çucharo et ponere super vulnus et stare tota nocte, donec lamberet vulnus. Mane autem facto faciebam bucellas et coquebam in clibano et veniebam ad forum. Modo ille est sanus et non est necesse facere amplius. Hoc audiens ille, nausea facta est illi et viscera eius sunt mota, et clamavit et penituit, nec iuvit eum. -Et nunc, domine Rex, cave, ne taliter eveniat tibi et peniteas et ne decipiat te mulier, quoniam ingenium mulieris magnum | est, sicut decepit quedam virum suum. Dixit Rex: Narra quomodo fuit. Dixit ille: 11. Quarti sapientis secunda historia: Zuchara.. Quidam homo erat eger et desiderabat multum comedere granum coctum cum çucharo. Qui ait uxori sue: Tolle denarios et eme mihi çucharam. Quo dicto perrexit uxor eius ad forum et dixit negociatori: Habes çucharam? Vir enim meus amat ipsius dulcedinem. Et ille: Si vir tuus cupit mee çuchare, ego tue çuchare nectar desidero; et si vis de mea ego de tua, redeamus nobis invicem. Tunc manicha colecta ad os subrisit, et risu iam favet dans. Ipse vero cognoscens velle mulieris dedit ei amplexum, prius ligando çucharam in mantile eius. Postea ducens eam in cubile usus est ea ad libitum. Inter hoc iusit ille clam servo suo ut levaret çucharam de mantili et ligaret in ea pulverem. Quod et factum est. Tunc illa surgens de adulterio et accipiens mantile ivit in domum suam et nesciebat si in eo esset çuchara vel aliud. Ponens mantile ante maritum intravit alium thalamum, ut acciperet ollam et coqueret frumentum cum çuchara. Tunc maritus eius soluit mantile, ut videret çucharam, et invento ibi pulvere vocavit uxorem dicens: Quare pulveres mihi atulisti? Quo audito mulier dimisit ollam et tulit cribrum, in quo misit pulveres et dixit: Nescis quid mihi accidit : Cum irem ad forum, homines inpinxerunt in me | et numos diffuderunt. Et ego congregavi pulveres illos et misi in mantile ut cribrarem et invenirem illos. Et credidit maritus verbis mulieris. -Ita, rex, caveas de ingenio mulieris, ne faciat te occidere filium tuum. Et precepit Rex ut non occideretur filius suus. Quinta vero die venit uxor Regis ad eum et dixit: Domine, non facis vindictam de filio tuo, qui voluit facere turpidinem patri suo? Sed deus faciet mihi vindictam de te, sicut fecit cuidam vindictam de porco. Dixit Rex: Quomodo fuit? Narra mihi. Et illa dixit: 12. Reginae quarta historia: Aper. Quidam agricola ivit in agrum suum. Et ecce exiit sus de villa cum magna ira et ibat insequendo eum per silvam. Homo autem ascendit in arborem fici. Tunc sus videns eum stantem in arbore cepit ficum dentibus rumpere. Homo autem ingeniose cepit iactare ficus de arbore, sus autem cepit illas manducare. Deficientibus autem ficubus cepit caput erigere contra hominem, quatinus ei de ficubus iactaret, et tantum respexit eum, ut nervi eius torti sunt et sus mortuus est. -Ita et deus faciet mihi vindictam de te. Tunc precepit rex occidi filium suum. In quinta autem die venit consiliarius regis et prostratus coram eo dixit: Rogo te, domine Rex, asculta consilium meum et non facies occidi filium tuum, ne peniteas sicut penituit quidam homo, qui erat dominus balnei. Dixit Rex: Quomodo fuit? Et ille ait: 13. Quinti sapientis prima historia: Balneator. Quidam filius regis ivit ad balneum causa lavandi se corpus suum, et cum expoliaret vestes et videret eum dominus balnei quod esset pinguis, cepit flere. Cui dixit filius regis: Cur fles? Dixit balneator: Pater tuus fuit dilectus ab omnibus et faciebat legem et iusticiam in populo suo. Nunc autem timeo, ne memoria eius pereat. Dixit filius regis: Pro qua causa? Ait ille: Quia nequis iungi mulieribus ut mos est. Dixit filius regis: Accipe centum soldos et aducas ad me mulierem pulcram, et tu poteris videre si possum mulierem cognoscere. Dixit balneator: Ipse non potest copulari cum femina, et uxor mea valde pulchra est: ducam ego eam sibi et lucrabit centum soldos. Hoc cogitando inquid: Formose iuvenis, formosior a me tibi ducentur iuvencula. Quo dicto velociter cucurrit domum et uxorem suam aduxit ad filium regis. Qua visa gavisus est filius regis valde et osculatus est eam valde satis et dixit balneatori: Recede et abi in aulam aliam, quia iam delector facere. Respondit balneator: Fac quod potes. Et gaudens recessit gaudentemque illum dimisit. Speculabatur tamen a parvo foramine. Mox ubi vidit filius regis faciebat rem quam non putavit, magno dolore ductus ivit ad fores balnei et dixit: O miser et iam miseranda, usque quo eris subagitata? Veni, iam tempus est ut redeas. Respondit uxor: O infelix et vere infelix cucurbita, deceptus anili adolescente, que spes decepit te, ut me huc duceres? Dic mihi quomodo possum ad te venire, quia iam spopondisti ut hic mecum gauderet | usque sero. Ea tacente locutus est balneator filio regis dicens: O pinguis, qui ob ipsam corporis tui pinguedinem pecultus es, quid facis? Dimitte mulierem. Respondit filius regis: O macer, sede et quiesce, quia ego laboro per te usque ad serotinam horam. Hec audiens balneator maiori dolore comotus timens cum filio regis rixam facere ivit domum et laqueo se suspendit. Nunc ergo, domine, cave ne accidat tibi sicut illi; nam si interfeceris filium tuum, pre dolore tui cordis postea morieris. Et sicut supra mulierum sapienciam maior est sapiencia virorum, sic ingenium earum vincit ingenium virorum. Et sicut postea vulpis est parva inter feras, ita ingenio suo vincit omnes feras. Et cave ne vincaris ab uxore tua, sicut uxor Serve vicit virum suum ingenio suo qui fortissimus (erat) virorum in gente sua, et uxor sua superavit eum ingenio suo. Dixit Rex: Quomodo fuit? Et respondens sapiens dixit: 14. Quinti sapientis secunda historia: Gladius. Fuit quidam vir Serve nomine in provincia Babilonie, alacer et fortis. Accidit autem ut cum festinancia militaret ad bellandum cum hoste suo. Illo autem eunte uxor sua misit ad amicum suum, ut veniret et concumberet secum. Amicus autem suus misit puerum suum, ut prepararet se. Ipso autem faciente moram et amoris igne crescente concubuit cum legato, non tantum propter delectationem quam propter expectatam amici moram. -Unde certum est quod, si femina vocat amantem et stans in ipso ardore nequid eum habere, si adest aliquis in presenti, utitur eo; tanta est malicia faminarum. -Interea videns | amicus eius quod puer quem misit moram faceret, ense acincto venit ad domum amice. Mulier autem ficta causa stans in balneo vidit eum venientem ad se et statim celavit puerum in thalamo suo, et ascendens amans salutavit eam dicens: Saluto. Et illa resalutato eo dixit: Sedeatis. Hiis sedentibus et loquentibus, ecce Serve veniebat. Cum autem videret eum uxor eius, dixit in se ipsa: Quid faciam? Si abscondero hunc hic, malum est, quia puer eciam eius est hic absconsus; et si vir meus invenerit ambos in domo sua, requiret causam, et quid responsura sim ignoro, et ita erunt duo hii occisi pro me, et demum me ipsam mactabit in tanto scelere deprehensam. Et quamvis forsitan non erimus mortui, ero tamen nota rea marito ob amici et pueri absconsionem et ob hoc ab omnibus vituperata mortalibus, tam viris quam mulieribus. Ego ipsa utile consilium mihi dabo: pandam hos. Hiis autem ostensis culpe fama erit celata; si autem eos occultavero, culpa patefiet. Moxque dixit amico: Dulcissime amice, si vis evadere, extrahe arma et evaginato nucrone sta iuxta portam curie et magna voce vocifera, et si dixerit vir meus quid habes, saltem noli dicere ei fingendo te mutum. Fecit ille ut mulier iusserat. Et ecce Serve afuit et ait illi clamanti: Quid habes? Ille vero quasi accensus furia nil respondit, sed magis clamabat. Tunc Serve intrans domum dixit uxori: Quid habet homo ille? Respondit illa: Hic homicida iratus est super servum suum et insecutus est eum evaginato | gladio, ut eum occideret; hic autem multum verberatus vix evasit ab eius manibus, deinde videns dominum suum volentem eum occidere fugit et venit huc et commendavit vitam suam tuo auxilio qui fortissimus es, credens hic te esse: propter hoc clamabat ille tali modo. Tu autem deo volente venisti: facito de eo quod vis. Interea amicus fugam iniit, timens ne panderetur. Serve autem dixit uxori sue: O coniunx, laudanda et benedicta es, quia liberasti hunc hominem a morte. Et ut magis amaretur a viro, ostendit ei puerum verberatum. Sed ut hec posset credere, verbera passus erat miser ille, que illa fecerat sibi tunc quando amicus eius ivit ad portam viro tamen nondum veniente, eo tamen prodeunte viri (ad) adventum. -Proinde, domine Rex, devita ingenium mulieris. Qua de causa iussit Rex non occidi filium suum. 15. Reginae quinta historia: Absalon rebellus. In sexta vero die venit mulier et ait Regi: Excellentissime domine, quod factum est non videtur dulce, ymo amarum, si non prohicis ab hac terra filium dum vivis, antequam dissipet terram et senectutem tuam. Nosti enim quod, si David occidisset Amon filium suum, quando fecit stulticiam in sorore sua Thamar, Absolon non fugisset in terram Gessar nec rebellus fuisset patri suo; in bello tamen mortuus est. Nunc autem filius tuus melior est illo? -Tunc iussit Rex interfici filium suum. Venit item sextus consiliarius et cecidit ante regales pedes et ait: Audi me, domine Rex, et faciem | servi tui ne despicias. Dixit Rex: Dicito quod vis. Et ait ille: 16. Sexti sapientis prima historia: Absalon mortuus. Nescis quod David Rex, de quo femina locuta est, habebat filios plures? Et quamvis multi filii ei essent, tamen, quando perrexerant homines ad bellum, precepit illis ut servarent filium eius Absolon, et postquam filius eius mortuus est in bello, flevit valde dicens: Absolon, filii mi, quis mihi det, ut moriar pro te? Et ipse in mente sua habebat occidere Joab, sed non poterat, quia vir ille fortis erat. Iussit tamen filio suo Salomoni, ut eum occideret. Et Absolon scivit quid operatus erat in patrem suum. Et filius tuus qui nil mali operatus est, contra te operatus est? Vis ut morti tradatur gratis, et sit causa ut destruatur regnum tuum et remaneas orbatus filiis? Tu iam senex es et non potes alium generare filium. Nunc autem quid habes eum odio, quia mutus est? Uxor tua debuit tibi dare consilium, ut mederetur. Sed facimus cum ea bella plus quam cum regibus Yndie. Nescis quidem quod, si aliquis Rex haberet uxorem que non faciat filium, orat deum mulier illa ut non nascatur filius ex alia matre? Femina hec quia sterilis est, cupit mortem in filio tuo, ut ipsa sola remanens teneat imperium post mortem tuam. Nescis quid evenit cuidam homini, qui habebat strigam in mulierem suam. Dixit Rex: Quid? Ille dixit: 17. Sexti sapientis secunda historia: Nomina. Quidam homo fuit qui erat socius strige. Et veniebat homines ad interrogandum eum de quacunque re perdidissent, et eciam habentes amicos in alia | regione veniebant ad eum, et ipse omnia dicebat. Striga vero fuit cum eo triginta annis. Et ipse de hiis que faciebat habebat necessaria vite. Postea mulier inquid homini: Rex strigus precepit mihi, ut vadam illuc, et iam non potero ad te reverti. Nunc autem gracia nostre societatis docebo te tria nomina ; dabit tibi. Tunc docuit eum illa tria nomina. Quo facto gavisus est homo et perrexit ad domum suam et dixit uxori sue: Fida coniunx, ita dixit mihi striga; tu vero quid dicis ut ego petam? Dixit ei uxor: Probemus eam causam in mare. Si hec tibi data fuerint, pro certo omnia petita a te erunt adinpleta. Dixit ei vir: Dic in quo ea probemus. Dixit uxor: Roga deum, ut inpleatur totum corpus tuum mentullis. Ille hoc audiens nescius doli mulieris oravit, et statim inpletum est corpus eius mentullis. Tunc dixit uxori: Et quid mihi fecisti? Quid me facere iussisti? At illa: Roga ut eas a te aufferat. Ille adhuc simplex rogavit: et abstulit sibi omnes, eciam illam quam prius habebat. Mox mestus dixit uxori: Heu me, quid nunc faciam? Perdidi eciam eam quam prius habui. Dixit uxor: Roga deum ut illa quam prius habuisti revertatur ad te. Et rogavit, et reversa est prior mentulla. Dixit autem vir: Quid profuit hoc consilium quod mihi dedisti? Ego non quesivi divicias nec alia mihi comoda. Dixit ei uxor: Ideo dedi tibi hoc consilium, quia si divicias haberes, dimitteres me, ut aliam nobilem duceres sponsam. - | Ideo dico tibi, Rex, quod uxor tua propter invidiam vult quod dampnetur filius tuus; timet enim quod, si mortuus fueris, ille duceret uxorem: illa erit Regina et ipsa, uxor tua, non regnabit. Tunc iussit Rex non occidi filium suum. Videns mulier quod appropinquabat tempus quod loqueretur filius regis, precepit puellis suis ut irent secum ad flumen, ut ibi se demergeret. Quod ut sapientes intellexerunt, quod debebat se occidere, posuerunt custodes, ut eam tenerent, et dixerunt: Hodie si volumus liberare filium Regis ab occisione, numerus nostrum inpleatur. Regina vero timens ventura fefellit custodes et currens precipitavit se in flumen. Mox sapientes miserunt ministros et extraxerunt eam. Rex autem dolore coniugis comotus precepit occidi filium suum. Quam ob rem sex consiliarii cito cucurrerunt, ut liberarent puerum a manu spiculatoris. Et septimus ivit ad regem et flexis genibus adoravit et dixit: Excellentissime domine Rex, cuius moderamine India protecta est, aspice faciem servi tui, sicut aspexisti consocios meos. Quis enim resistere valet contra ingenium mulieris? Asculta quid fecit quedam anus cuidam homini. Ait Rex: Dic. At ille: 18. Septimi sapientis prima historia: Juvenis femina. Fuit homo cui erat uxor pulcra, quam diligebat adolescens quidam, sed ire ad eam nequibat, quia vir eius tenebat eam sub custodia, et pre nimia cura portabat claves thalami, et hic erat senex. Iuvenis | autem ille magno captus amore languidus effectus est. Tunc vetula quedam sua convicina venit ad eum. Ut autem cognovit eius amorem, ait: Vis facere meum velle? Iuvenis inquid: Presto sum. Dixit anus: Rade tibi barbam corpusque tuum pilosum. Quod et fecit. Tunc induit eum habitu femineo et post tenuissima veste supra pallium Tyrio distinta murice et circha pectus a sumitate colli purpura deaurata de bombice veste candidissima. Deinde circuivit totam faciem infula absque oculis, ut non videretur masculus sed speciosa virgo. Hoc facto ostendit ei mulierem vestigia et passus, territos sonus et blanda verba. Et ait: Move blande gradum ut videns. Et ille adhuc indoctus ambulabat erecto collo et veloci cursu. Anus irata minabat ei, tandem docuit eum. Quo docto perrexit anus ad coniugem illius femine et ita eum aloquitur : Honorande domine, tuam flagito pietatem, quia sum femina vidua, et hec est mihi filia cara. Nunc autem quia habeo pergere in civitatem aliam ad meos parentes, audiens quod tua uxor est casta mente et moribus ac sante mens simplicitatis et quia timeo eam alteri comittere, si placet tibi duco eam modo in domum tuam, et omnibus expensis meis serviat uxori tue. Hec audiens ille valde letatus ait: Domina, pro tua etatis reverencia et tuis precibus motus et quia necesse est mihi super mensam meam habere in meo | obsequio puram puellam, facio tuam voluntatem. Tunc anus gavisa cucurrit et duxit iuvenem in domum hominis et mulieris et ait eis: Hanc filiam meam vestre fidei comendo. Quo dicto valedicens abiit. Mox senex inclusit eam cum uxore. Deinde ivit et fecit negocia sua. Tunc iuvenis detexit faciem suam et ostendit se mulieri. Quo viso mulier premirata est, deinde gavisa ait: Dilectio mea, spes mea, venisti? Olim concupivi te cernere et ut meo te dares conspectui meo angebar amore. Iuvenis autem ille gavisus est cum ea aliquantibus diebus et secum fuit. -Ideo, domine Rex, vita ingenium mulieris. Videas ne decipiat te, ut quedam mulier decepit quendam Saracenum. Dixit Rex: Dic quomodo fuit. Et ille ait: 19. Septimi sapientis secunda historia: Gibbosi. Fuit quedam mulier habens virum senem, qui non dimittebat eam exire foras propter pulcritudinem suam. Illa vero, quia erat clausa, dolore moriebatur. Accidit autem ut rogaret virum suum quia volebat ire in domum magistre sue. Et dixit ei: Vade. Et illa ivit. Que dixit magistre sue: Domina mea, vade et invenias mihi hominem qui ludat ante me. Tunc magistra ivit et invenit unum gibosum tenentem cinbala et tynpanum et pro ludo accipiebat mercedem suam. Et duxit eum in domum. Videns autem mulier illa fecit eum comedere. Mandens itaque | gibosus cepit ludere et gratulari. Tunc induit eum femina serico vestitu deditque ei premia magna. Et abiit ille. Quod videntes alii gibosi dixerunt: Quis dedit tibi hec? Ille ait: Vocavit me quedam femina et lusi ei, et quia conplacui sibi, dedit mihi hec munera. Dixerunt illi: Vade et dic mulieri illi ut faciat nobis idem; sin autem, manifestabimus. Ille autem gibosus cucurrit et ait mulieri: Domina, sodales mei petunt venire at te cum iocis. Dicit illa: Veniant. Illi vero venerunt et comedentes ebrii facti sunt nimis (et) ceciderunt de mensa ob ebrietatem. Et ecce vir mulieris veniebat. Tunc mulier videns adventum viri sui dixit ancille sue: Proice eos in illam domum. Illa vera domus plena erat plumis, et proiecti in plumis submersi defuncti sunt. Veniens autem vir mulieris comedit et descendit de domo. Tunc femina dixit ancille sue: Curre velociter et invenias hominem portatorem qui prohiciat hos extra civitatem, quia mortui sunt. Et duxit femina unum Saracenum. Cui ait puella: Volo ut clam portes istum gibosum in mare et dabo tibi solidum unum. Respondit ille: Libenter. Tunc mittens illum in saccum ivit et proiecit eum in mare. Et veniens petebat solidum. Cui illa: Non, frater, quia quem credis proiecisse adest. Ait ille: Da mihi illum, et ego taliter eum prohiciam, ut non ultra revertatur. Et accipiens alium proiecit eum in alciori mari. Et rediens querebat solidum. Femina autem illa | extraxerat alium et dixit portatori querenti precium: Frater, quid me deludis? Tu dimittis eum in itinere: ipse regreditur huc. At ille: Domina, cur inponis mihi? Crede mihi quia in mare deieci eum, sed ut video ioculator est et bonus natator, et idcircho sic me falit. Sed tamen ego portabo eum et sic proiciam, ut ultra non regrediatur. Quid plura? Omnes deiecit in mare deceptus a femina. -Nunc autem, magnifice Rex, sagacitatem mulierum considera et emulacionem earum respice, et non interficiatur filius tuus dulcis. Anuit Rex eius eloquio et iussit non interfici filium suum. Conpletis igitur septem diebus locutus est filius regis. Et ait patri suo: Excellentissime domine, usque modo mutus non fui, sed feci velle Sindibaris preceptoris mei, qui precepit mihi, ut usque ad septem dies non loquerer, quia ipse et ego ita vidimus in stellis. Et hoc idem dixerunt sapientes quia usque ad mortis terminum atingerem, cum in hiis septem diebus iussisti me capitalem subire sentenciam. Nunc autem, domine Rex, femina digna est morte, cum qua sapientes non ob aliud studuerunt pugnare nisi ut me liberarent a morte. Interea, pater mi, tibi et omnibus principibus glisco refferre fabulam. Quis enim valet resistere ingeniis mulierum? Dixit Rex et principes: Dic quod vis. At ille dixit: 20. Filii regis historia: Inclusa. Quidam miles Galicus se esse cum quadam domina sepius sompniabat. Nunquam tamen viderat eam nec ubi moraretur sciebat. Et ipsa de milite similia sompnia habebat, | et unus formam alterius ymaginariam in mente conceperat, ac si mutuo se vidissent. Miles vero captus amore domine circuivit multas partes et tandem pervenit ad quoddam castrum in Yspania iuxta mare, in quo erat turris alta viginti clavatis firmata. Et aspiciens vidit in turris sumitate per fenestram feream dominam quam in sompnis se vidisse estimabat, et ipsa eodem modo militem recognovit et in signum amoris ei cyroticam proiecit. Quo facto miles querens occasionem illic remanendi ad dominum castri accessit et suum auxilium ei liberaliter optulit. Quo gratanter accepto ambo in eius inimicum irruerunt et ipsum occiderunt. Propter quod inter eos nimia familiaritate contracta concessit castellanus militi hoc petenti ut iuxta turrim sibi domum construeret ad manendum. Quo facto cum quodam magistro muri iurato ut factum proderet conposuit ut foramen secretum in pede turris faceret quod sigilato lapide clauderetur, per quod sibi accessus pateret ad dominam, et e converso illi ad eum. Et ecce dum quadam vice simul corporali solacio fungerentur, domina militi annulum suum dedit. Quod in digito militis maritus suus videns recognovit et ex hoc suspicionem non modicam erga militem concepit. Maritus autem volens de hoc certificari turrim apperuit. Miles vero per foramen via breviori pertransiens domine annulum redidit et reversus est. Cumque maritus viginti clavatas aperiens turrim ascendisset, annulum in digito domine invenit. Propter quod omnis cessavit suspicio. Altera die dominus castri cupiens venationis solacio recreari petivit a milite si secum venatum pergere vellet. At miles respondit: Quedam damicella a me quam plurimum dilecta heri de partibus meis ad me venit, cum qua oportet me post triduum repatriare: rogo ut amore ipsius hodie mecum prandeatis. Qui concessit. Dominus autem ante prandium venatum ivit, et interim miles foramen turris aperuit, et domina descendit, et pannos quos iam fecerat ad modum terre sue dominam induit et marito reverso huius rei inscio miles ad mensam posuit. Qui suspicatus eam esse suam uxorem comedere non potuit. Elevata mensa miles cum domino foras exivit et in turri domina intus manens habitum mutando proprias vestes induit et turrim per foramen intravit. Dominus quam cicius potuit turrim ascensit et ibi invenit dominam ut solebat. Cui dixit: Amasia militis tibi per omnia similis est. Et illa respondit: Pulchre sunt que sibi invicem assimilantur. Mane autem adveniente miles ad maritum accedens rogavit eum ut ipsum in desponsacione sue amasie asociaret. Qui concessit et inter alia proprie uxoris digitum tenendo militis annulum inposuit. Quibus peractis miles cum domina captata licencia navem ascendit et levatis vellis repatriavit. Dominus autem castri, qui militem et uxorem propriam iuverat sociare, reversus turrim ascendit et dominam non inveniens de fraude percepit et usque ad mortem contristatus | remansit.-- Audisti itaque, pater, et luce clarius ex predictis exemplis advertere potuisti quod infinite sunt malicie mulierum. Propter quod eis nullatenus est credendum. Voluit me uxor tua perimere, quia sue libidini nolui consentire. Regina vero omnia negavit et imperatorem ad vindictam suis fallaciis incitavit. Considerans autem puer se esse inculpabilem dixit regine: Sit ex parte tua qui duellum faciat, ut inter nos hec contencio finem accipiat. Surrexit frater domine pugnare cum puero, et tandem frater regine oprimitur, et puerum inmunem esse veritas protestatur. Tunc ait Imperator: O domina, tua manifesta sunt opera. Restat ut propter tuas falacias penas talionis recipias. Et sic contra eam sentencia scribitur, et igni cremari nequissima demandatur.

Liber X (132) 7 1 Maximus vero studiorum fructus est et velut primus quoddam* amplissimum longi laboris ex tempore dicendi facultas, quam qui non erit consecutus, mea quidem sententia civilibus officiis renuntiabit et solam scribendi facultatem potius ad alia opera convertet. Vix enim bonae fidei viro convenit auxilium in publicum polliceri, quod praesentissimis quibusque periculis desit, intrare* portum ad quem navis accedere nisi lenibus ventis vecta non possit, 2 siquidem innumerabiles accidunt subitae necessitates vel apud magistratus vel repraesentatis iudiciis continuo agendi. Quarum si qua, non dico cuicunque innocentium civium sed amicorum ac propinquorum alicui evenerit, stabitne mutus et salutarem petentibus uocem statimque, si non succurratur, perituris, moras et secessum et silentium quaeret, dum illa verba fabricentur et memoriae insidant et vox ac latus praeparetur? 3 Quae vero patitur hoc ratio,* ut quisquam possit orator omittere aliquando casus Quid, cum adversario respondendum erit, fiet? Nam saepe ea, quae opinati sumus et contra quae (134) scripsimus, fallunt, ac tota subito causa mutatur; atque ut gubernatori ad incursus tempestatum, sic agenti ad varietatem causarum ratio mutando est. 4 Quid porro multus stilus et adsidua lectio et longa studiorum aetas facit, si manet eadem quae fuit incipientibus difficultas? Perisse profecto confitendum est praeteritum laborem, cui semper idem laborandum est. Neque ego hoc ago ut ex tempore dicere malit, sed ut possit. Id autem maxime hoc modo consequemur. 5 Nota sit primum dicendi via. Neque enim prius contingere cursus potest quam scierimus, quo sit et qua perveniendum. Nec satis est non ignorare quae sunt causarum iudicialium partes, aut quaestionum ordinem recte disponere, quanquam ista sunt praecipua, sed quid quoque loco primum sit ac secundum et deinceps; quae ita sunt natura copulata, ut mutari aut intervelli sine confusione non possint. 6 Quisquis autem via dicet, ducetur* ante omnia rerum ipsa serie velut duce; propter quod homines etiam modice exercitati facillime tenorem in narrationibus servant. Deinde, quid quoque loco quaerant, scient. nec circumspectabunt nec offerentibus se aliunde sensibus turbabuntur nec confundent ex diversis (136) orationem velut salientes huc illuc nec usquam insistentes. 7 Postremo habebunt modum et fine, qui esse citra divisionem nullus potest. Expletis pro facultate omnibus quae proposuerint, pervenisse se ad ultimum sentient. Et haec quidem ex arte, illa vero ex studio: ut copiam sermonis optimi, quemadmodum praeceptum est, comparemus: multo ac fideli stilo sic formetur oratio, ut scriptorum colorem etiam quae subito effusa sint reddant, ut, cum multa scripserimus, etiam multa dicamus. 8 Nam consuetudo et exercitatio facilitatem maxime parit; quae si paulum intermissa fuerit, non velocitas illa modo tardatur, sed ipsum os* coit atque concurrit. Quanquam enim opus est naturali quadam mobilitate animi ut, dum proxima dicimus, struere ulteriora possimus semperque nostram vocem provisa et formata cogitatio excipiat, 9 vix tamen aut natura aut ratio in tam multiplex officium diducere animum queat, ut inventioni, dispositioni, elocutioni, ordini rerum verborumque, tum iis, quae dicit, quae subiuncturus est, quae ultra spectanda sunt, adhibita vocis, (138) pronuntiationis, gestus observatione, una sufficiat. 10 Longe enim praecedat oportet intentio ac prae se res agat, quantumque dicendo consumitur, tantum ex ultimo prorogetur; ut, donec perveniamus ad finem, non minus prospectu procedamus quam gradu, si non intersistentes offensantesque brevia illa atque concisa singultantium modo eiecturi sumus. 11 Est igitur usus quidam irrationalis, quem Graeci ἄλογον τριβήν vocant, qua manus in scribendo decurrit, qua oculi totos simul in lectione versus flexusque eorum et transitus intuentur, et ante sequentia vident quam priora dixerunt. Quo constant miracula illa in scenis pilariorum ac ventilatorum, ut ea quae emiserint ultro venire in manus credas et qua iubentur decurrere. 12 Sed hic usus ita proderit, si ea de qua locuti sumus ars antecesserit, ut ipsum illud, quod in se rationem non habet, in ratione versetur. Nam mihi ne dicere quidem videtur nisi qui disposite, ornate, copiose dicit, sed tumultuari. 13 Nec fortuiti sermonis contextum mirabor unquam, quem iurgantibus etiam mulierculis superfluere video, cum (140) eo quod, si calor ac spiritus tulit, frequenter accidit ut successum extemporalem consequi cura non possit. 14 Deum tunc adfuisse, cum id evenisset, veteres oratores, ut Cicero, dictitabant. Sed ratio manifesta est. Nam bene concepti adfectus et recentes rerum imagines continuo impetu feruntur, quae nonnumquam mora stili refrigescunt et dilatae non revertuntur. Utique vero, cum infelix illa verborum cavillatio accessit et cursus ad singula vestigia restitit, non potest ferri contorta vis, sed, ut optime vocum singularum cedat electio, non continua, sed composita est. 15 Quare capiendae sunt illae, de quibus dixi, rerum imagines, quas vocari φαντασίας indicavimus, omniaque, de quibus dicturi erimus, personae, quaestiones, spes, metus habenda in oculis, in adfectus recipienda. Pectus est enim, quod disertos facit, et vis mentis. Ideoque imperitis quoque, si modo sint aliquo adfectu concitati, verba non desunt. 16 Tum intendendus animus, non in aliquam rem unam, sed in plures simul continuas; ut, si per aliquam rectam viam mittamus oculos, simul omnia quae sunt in ea circaque intuemur, non ultimum tantum videmus sed usque ad ultimum. Addit ad dicendum etiam pudor stimulos,* mirumque videri potest, quod, cum (142) stilus secreto gaudeat atque omnes arbitros reformidet, extemporalis actio auditorium frequentia, ut miles congestu signorum, excitatur. 17 Namque et difficiliorem cogitationem exprimit et expellit dicendi necessitas, et secundos impetus auget placendi cupido. Adeo pretium omnia spectant, ut eloquentia quoque, quanquam plurimum habeat in se voluptatis, maxime tamen praesenti fructu laudis opinionisque ducatur. 18 Nec quisquam tantum fidat ingenio, ut id sibi speret incipienti statim posse contingere, sed, sicut in cogitatione praecipimus, ita facilitatem quoque extemporalem a parvis initiis paulatim perducemus ad summam, quae neque perfici neque contineri nisi usu potest. 19 Ceterum pervenire eo debet, ut cogitatio non utique melior sit ea sed tutior, cum hanc facilitatem non prosa modo multi sint consecuti, sed etiam carmine, ut Antipater Sidonius et Licinius Archias (credendum enim Ciceroni est), non quia nostris quoque temporibus non et fecerint quidam hoc et faciant. Quod tamen non ipsum tam probabile puto, (neque enim habet aut usum res aut necessitatem) quam (144) exhortandis in hane spem, qui foro praeparantur, utile exemplum. 20 Neque vero tanta esse unquam debet* fiducia facilitatis, ut non breve saltem tempus, quod nusquam fere deerit, ad ea quae dicturi simus dispicienda sumamus, quod quidem in iudiciis ac foro datur semper. Neque enim quisquam est, qui causam quam non didicerit agat. 21 Declamatores quosdam perversa ducit ambitio, ut exposita controversia protinus dicere velint; quin etiam, quod est in primis frivolum ac scenicum, verbum petant, quo incipiant. Sed tam contumeliosos in se ridet invicem eloquentia, et qui stultis videri eruditi volunt, stulti eruditis videntur. 22 Si qua tamen fortuna tam subitam fecerit agendi necessitatem, mobiliore quodam opus erit ingenio, et vis omnis intendenda rebus, et in praesentia remittendum aliquid ex cura verborum, si consequi* utrumque non dabitur. Tum et tardior pronuntiatio moras habet et suspensa ac velut dubitans oratio, ut tamen deliberate, non haesitare videamur. 23 Hoc, dum egredimur e portu, si nos nondum aptatis satis armamentis aget ventus; deinde paulatim simul euntes aptabimus vela et disponemus rudentes et impleri sinus optabimus. (146) Id potius quam se inani verborum torrenti dare quasi tempestatibus quo volent auferendum. 24 Sed non minore studio continetur haec facultas quam paratur. Ars enim semel percepta non labitur,* stilus quoque intermissione paulum admodum de celeritate deperdit; promptum hoc et in expedito positum exercitatione sola continetur. Hac uti sic optimum est, ut cotidie dicamus audientibus pluribus, maxime de quorum simus iudicio atque opinione solliciti; rarum est enim ut satis se quisque vereatur. 25 Vel soli tamen dicamus potius quam omnino non dicamus. Est et* illa exercitatio cogitandi totasque materias vel silentio (dum tamen quasi dicat intra se ipsum) persequendi, quae nullo non et tempore et loco, quando non aliud agimus, explicari potest, et est in parte utilior* quam haec proxima. 26 Diligentius enim componitur quam illa, in qua contextum dicendi intermittere veremur. Rursus in alia plus prior confert, vocis firmitatem, oris facilitatem, motum corporis, qui et ipse, ut dixi, excitat oratorem et iactatione manus, pedis supplosione, sicut cauda leones facere dicuntur, hortatur. Studendum vero semper et ubique. 27 Neque enim fere tam est ullus dies occupatus, ut nihil lucrativae, ut Cicero Brutum (148) facere tradit, operae ad scribendum aut legendum* aut dicendum rapi aliquo momento temporis possit; siquidem C. Carbo etiam in tabernaculo solebat hac uti exercitatione dicendi. 28 Ne id quidem tacendum, quod eidem Ciceroni placet, nullum nostrum usquam negligentem esse sermonem; quidquid loquemur ubicunque, sit pro sua scilicet portione perfectum. Scribendum certe nunquam est magis, quam cum multa dicemus ex tempore. Ita enim servabitur pondus, et innatans* illa verborum facilitas in altum reducetur; sicut rustici proximas vitis radices amputant, quae illam in summum solum ducunt, ut inferiores penitus descendendo firmentur. 29 Ac nescio an, si* utrumque cum cura et studio fecerimus, invicem prosit, ut scribendo dicamus diligentius, dicendo scribamus facilius. Scribendum ergo, quotiens licebit; si id non dabitur, cogitandum; ab utroque exclusi debent tamen sic dicere,* ut neque deprehensus orator neque litigator destitutus esse videatur. 30 Plerumque autem multa agentibus accidit, ut maxime necessaria et utique initia scribant, cetera quae domo adferunt cogitatione complectantur, subitis ex tempore occurrant; quod fecisse M. Tullium commentariis ipsius apparet. Sed feruntur aliorum quoque et inventi forte, ut eos dicturus quisque (150) composuerat, et in libros digesti, ut causarum quae sunt actae a Ser. Sulpicio, cuius tres orationes extant; sed hi de quibus loquor commentarii ita sunt exacti, ut ab ipso mihi in memoriam posteritatis videantur esse compositi. 31 Nam Ciceronis ad praesens modo tempus aptatos libertus Tiro contraxit; quos non ideo excuso, quia non probem, sed ut sint magis admirabiles. In hoc genere prorsus recipio hanc brevem adnotationem libellosque, qui vel manu teneantur, et ad quos interim respicere fas sit. 32 Illud quod Laenas praecipit displicet mihi, vel in his quae scripserimus velut* summas in commentarium et capita conferre. Facit enim ediscendi negligentiam haec ipsa fiducia et lacerat ac deformat orationem. Ego autem ne scribendum quidem puto, quod non* sinus memoria persecuturi. Nam hic quoque accidit, ut revocet nos cogitatio ad illa elaborata nec sinat praesentem fortunam experiri. 33 Sic anceps inter utrumque animus aestuat, cum et scripta perdidit et non quaerit nova. Sed de memoria destinatus est libro proximo locus nec huic parti subiungendus, quia sunt alia prius nobis dicenda.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 13 "AucInc.SerDom 13 Auctor incertus Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" SERMO I. IN SEPTUAGESIMA. 1. Ad cursum spiritalis stadii hodierna lectione provocati, qualiter currendum et a quibus abstinendum sit, fratres dilectissimi, mente persollicita considerare debemus. Stadium namque juxta litteram quarta pars dicitur milliarii, quod primum Hercules uno anhelitu cucurrisse fertur, in cujus fine ponebatur antiquitus palus, superposita corona de floribus texta: ibique propter hanc capiendam expedita juvenum cohors currere solebat, ut aliquis horum primus si posset velocius currens, bravium, quod nos coronam vocamus, raperet: ac per hoc regis et intuentium laudem, deinde multa donorum munera specialiter haberet. Multi enim ad hoc communi animo tendebant, sed ab uno cuncti superati erant; qui quod erat cursu velocior, rerum collectione caeteris videbatur dignior; et quanto gaudebat victor regiis muneribus ditatus, tanto victi dolebant, non solum donis privati, sed etiam tarditatis suae verecundia dehonestati. Abstinebant quidem se a cibis, qui cursui nocent, sed non aequaliter; qua illius abstinentia fuerat major, qui in cursu erat caeteris velocior. Non miremini, fratres, quod ex paganica superstitione pro tuendis animabus apostolus imitabile dedit exemplum, ut putet aliquis vestrum in nullo gentilium cultus esse sequendos, a quibus christiana religio Christo cogente nos fecit extraneos. Primum deinde cognoscat charitas vestra, quoniam ex eorum ritu quaedam sibi sancta usurpavit ecclesia, quae non carnaliter, sed spiritualiter sunt sequenda; ex quibus istud est exemplum, quod hodierna lectio nobis protulit utillimum. Stadii siquidem finis, qui illis ad currendum metitus erat, praesentis vitae terminum significat, qui ad cursum salvationis nostrae nobis datus est, dicente et monente Domino: Curre, miser, curre; festina, dum tempus habes, ne incidas in mortem. Currebant etenim illi pro temporali et corruptibili bravio capiendo, ut a rege mortali terrena munera caperent; curramus nos melius pro spiritali et incorruptibili bravio post carnis finem capiendo, ut a Rege regum, qui aeternus et immortalis est, aeterna et indeficientia munera capiamus; audientes exoptabilem vocem illius dicentis: Venite qui laboratis, etc. Illi quidem abstinebant se a pinguibus cibis, ut expeditiores in cursu redderentur; abstineamus et nos melius non tantum a cibis, quantum a vitiis, ut ad currendum veloces existamus. Quod autem ex magna juvenum frequentia unus bravium capiebat, caeteris incassum currentibus; quantum ad nos pertinet, fratres charissimi, valde timendum est; scilicet ne ab uno omnes superemur, qui pro corona currere disposuimus. Unde monet Apostolus: Sic currite, ut comprehendatis. Et quomodo illam comprehendere poterimus, quoniam currere nolumus; et si aliquando currere inchoamus, heu! crassitudine vitiorum fatigati, turpiter in cursu deficimus! Nam cum omnis ecclesia in clericali et laicali sit ordine divisa, nemo eorum est, qui pro corona gloriae currat; sed quidam insaturata cupiditate persolliciti, quidam ineffrenata voluptate polluti, quidam elatione saecularis pompae tumidi, non solum currere nolunt, sed etiam ipsos oculos ad capiendam coronam aperire nesciunt. Unde Psalmista: Omnes declinaverunt simul inutiles facti. Et Propheta: Sicut populus, sic sacerdos. Adeo enim caecati, et in quodam oblivionis puteo detrusi sumus, ut nihil de futuro cogitantes, praeter hanc vitam, in qua voluptates nostras exsequimur, aliam non putemus. Et ut amplius dicam, insanientes, dum cupidos animos voluptuosis desideriis pascunt et in sibi subjectis more luporum saeviunt, aliam gloriam sonumque habere velle dicunt. Hi enim tales, naturam hominis perdunt, et naturam quadrupedum sortiuntur, qui irrationabiliter et inverecunde ventri et libidini semper insistunt. Hominem namque ita conditor rerum terrenis praeposuit creaturis, ut bene utens temporalibus, post mortem frueretur aeternis. Quid ex hoc agendum est, fratres charissimi? Omnes enim sumus perditi, nisi cito fuerimus divina misericordia sublevati. Ipsa namque ad currendum nos provocat dicens: ambulate ne tenebrae vos comprehendant. Qua vocante, si cursum iterum voluerimus repetere, non uni tantum, sed plurimis fas erit coronam contingere. Et sicut non semper in omni cursu vincebat, sed qui modo victus erat, modo renovatis viribus victor existebat; ita nos, si hucusque victi fuimus, amodo victores esse curemus. Via enim currendi nobis ante oculos posita est, in qua quanto fuimus tardiores, tanto possumus esse, si volumus, velociores. 2. Quomodo enim torpentes et pigri a cursu cessare possumus, qui non solum apostolum ad coronam, sed etiam ipsum Salvatorem nostrum ad denarium capiendum monitorem habemus? Ipse namque summus paterfamilias, qui plantavit vineam, id est sanctam ecclesiam, nobis qui sero, id est in fine mundi, in vineam laboraturi intravimus, coelestis remunerationis denarium se daturum promittit: assimilans nos primis colonis, qui a mane usque ad vesperam portavere pondus diei et aestus. Audistis siquidem illum proposita vera et congruenti similitudine evangelii, mane, hora tertia, sexta, nona et undecima, ad vineae suae culturam operarios invitantem, et aequalem denarium cunctis finito opere reddentem. Et si horarum, quas audistis, significationes cupitis; discite, quia mane fuit ab Adam usque ad Noe; hora tertia a Noe usque ad Abraham; sexta vero ab Abraham usque ad Moysen; nona siquidem a Moyse usque ad Domini et Salvatoris nostri adventum; undecima fuit, ab adventu Domini usque ad finem mundi; in qua nos ultimi operarii in vineam intravimus. Sed quia desides at tardi in opere sumus, certi de denario esse non possumus. Studeamus igitur velocius operari, ut de denario possimus esse securi: et quia hodie a summo patrefamilias vocamur, vocationem ejus non despicientes, in vineam laboraturi intrare studeamus. Ipse namque praesens jejunium ad hoc instituit, ut peccata innumera, quae carnis delectatione caeteris anni diebus commissimus, in hoc tempore per poenitentiam et carnis mortificationem tergere studeamus. 3. Insuper etiam dies ista, quae veluti janua jejuniorum existit, et canticum laetitiae, id est alleluia, nobis subtrahit, per omnem continuationem sui officii vocem poenitentis plangentis exprimit: docens nos ab immoderata laetitia debere cessare, et in fletu et lacrymis poenitentiae manere. Hac igitur nocte, saepius repetito nomine, ipsum alleluia affati sumus; quodammodo illud quasi hospitem retinere cupientes, dicendo illi: Mane apud nos hodie, et caetera. Cui etiam ultimum vale fecimus dicentes: Angelus bonus comitetur tecum, ut iterum cum gaudio revertaris ad nos, ut sciamus non antea nos perfecte gavisuros, quousque corpore et sanguine Redemptoris nostri renovati ipsum canticum gaudendo recipiamus. Antiphona siquidem missae, quae vulgo introitus dicitur, cum poenitentibus plangit dicens: Circumdederunt me dolores mortis et in tribulatione mea. Collecta siquidem cum responso afflictionem poenitentiae sonant. Ille denique cantus, quem pro alleluia commutavimus (qui tractus ideo dicitur quod longos cantus habeat) poenitentes profundo gemitu ad Deum clamare docet. Et sic caetera verba officii ordinatim digesta, non laetitiam gaudentium, sed luctum et moerorem videntur exprimere peccatorum. 4. De nomine nempe diei, quae septuagesima vocatur, si quaeritis, sciatis quia non a numero dierum, ut aestimant, qui ab ea usque ad paschalem festivitatem tot dies putant, sed a numeri perfectione nomen accepit, a qua idem numerus initium sumpsit. Constat autem idem numerus ex denario septies ducto: quorum septenarium ad septem Spiritus sancti dona, denarius vero pertinet ad decem legis praecepta: quae ita invicem junguntur, ut neque dona Spiritus sancti sine legis praecepto; neque praecepta legis sine sancti Spiritus dono custodiri ab aliquo possint: et qui alterum servaverit, alterum sine dubio habebit. Qui numerus recte poenitentibus congruit, ut gratiam Spiritus sancti, quam peccando perdidere, decem legis praecepta maxime in hoc tempore custodiendo, recuperare valeant. Aliter secundum quosdam ad litteram septuagesima dicitur, eo quod israeliticus populus in Babylonia tot annis fuerit captivatus, a qua longo post tempore rediens, eodem numero in commemoratione ejusdem liberationis jejunium Deo consecraverit. Sed quia et secundum historiam et secundum allegoriam poenitentibus congruit, studeamus nos hoc in tempore peccata nostra deflere, ut animae nostrae post hanc vitam, quae septem diebus volvitur, a Babylonia, id est infernali captivitate, liberatae et donis sancti Spiritus ditatae, et coronam immarcescibilem pro cursu, et denarium pro diurno labore vineae, a Rege regum possint gaudentes recipere. Amen. SERMO II. IN QUADRAGESIMA. 1. Studete, charissimi, qui vestras animas a peccato mundare cupitis, ne ab hac via jejuniorum et emendationis, quam tenendam sumpsistis, aliquo turpitudinis diverticulo recedatis. Est enim quibusdam vestrum ex deceptionibus antiqui hostis in hac die quaedam injecta consuetudo, non tantum sequenda quantum despicienda; quod pro solo carnis cibo, qui nobis hodie non tollitur, putatis vos omnem corporis delectationem et quaeque turpia posse licenter operari, hac inventa in vobis occasione, ut quia licitum est vobis carnibus vesci, licitum sit etiam carnis voluptatibus uti. Haec enim opera non Christianorum sunt, sed paganorum. Pagani enim, qui et gentiles vocantur, deorum suorum, id est Jovis, Saturni, Minervae et Veneris festivitatem colentes, post immensam cibi et potus voracitatem turpesque comessationes, ad theatrum, quod et lupanar vocatur, foras civitatem conveniebant: ibique primum jocis diversi generis, ad ultimum cum meretricibus, quae in cavernis ejusdem theatri latebant, luxuriando corpora fatigabant. Ad hanc igitur turpitudinis immunditiam, ut Orosius Paulus narrat, idem diabolus, quem colebant, illos provocabat; ut cui solvebant sacrificium de victimis animalium, solverent etiam sacrificium de viribus propriorum corporum. Diabolus enim pollutus et immundus est, pollutum et immundum sacrificium sibi requirit: unde pelliceus, id est pellis gratia interpretatur, quia multum luxuria delectatur, quae pellis pulchritudine excitatur. Sed quantum distat inter servitutem Dei et diaboli, tantum inter vitam illorum qui a Christo Christiani dicuntur, et illorum qui diabolo subditi in omnibus famulantur. Propter hoc cessandum est, fratres, ab hac et ab omni mala consuetudine praesenti die, quoniam haec dies non solum caput est jejuniorum, sed etiam saeculorum. Est itaque magno cultu et religione veneranda, et non libidinosis voluptatibus polluenda, quia nomine et mysterio prae caeteris videtur esse sacrata. Vocatur autem a Domino dies dominica, quod eam in ordine dierum primam posuit, et quod superata morte, quam pro nobis indignis suscepit, victoque inimico, de cujus nos potestate rapuit, in ea potenter a mortuis resurrexit, et in honore suae resurrectionis nobis illam colendam constituit. Quomodo igitur cupimus a morte animae resurgere, si diem resurrectionis dominicae nolumus honorare? Et qua ratione putamus mentes nostras per jejunia purgare, si per portam jejuniorum polluti volumus intrare? 2. Fortasse mihi talia castiganti et mea peccata cum aliorum iniquitatibus reprehendenti respondebit aliquis effrenatus, plus voluptatibus corporis quam legibus Dei obediens: Tu, qui naturalem masculi et feminae conjunctionem et amoris vinculum a principio constitutum disjungendum praedicas, omni modo impossibilia et inutilia rogas, ut aliquo jejunio ita a muliere, quae mea caro est, tamquam a cibis, abstineam. Cui ego, quamvis peccator, facili dictu respondebo: Quia Deus bona saeculi non dedit ut abutamur, sed ut juste utamur. Conjugium etenim, sicut et caeterae divitiae mundi, dum juste tenetur, bonum est; dum injuste, vertitur in peccatum. Unde Gregorius: quicquid ad usum vitae accipimus, ad usum vitiorum reflectimus. Nec ego praedico tam sacratae societatis separationem, sed ad breve tempus XXXVI dierum indico abstinentiam. Nam quid prodest abstinere a carnibus, et carnalia opera non deponere? Qui enim toto anno in his et aliis deliciis positus vixisti, saltem in hoc parvo spatio pro Deo cessare debes. Cur enim vir a virtute corporis vocaris, si hanc virtutem in animo non habueris, ut pro Deo, qui tibi cuncta dedit, et a quo quotidie majora petis, decima parte anni jejunare non possis? 3. Nam quisquis subtiliter intuetur, non amplius quam XXXVI dies, qui sunt decimae anni, in eadem abstinentia reperiuntur. Cum enim annus integer CCCLXVI diebus constet, si subtrahuntur CCCXXX, totidem quot dixi dies, jejunio consecrant. Horum ergo sex dierum, qui etiam cum suis noctibus CL horis constant, decima pars XV horae sunt. Sed quia ex ipsis integram diem cum sequenti nocte colligere non valemus, quam praefato numero addentes jejunio mancipemus, usus ecclesiasticus statuit, ut quod in illa non redditur, in dominicis diebus ejusdem temporis, a carne et a carnalibus voluptatibus jejunando, adimpleatur. In his etenim, quia in ipso Dei nomine sacrati sunt, refrigerium cibi impenditur et licentia peccandi subtrahitur. Datur nobis, quod vitam affert et melius est; subtrahitur nobis, quod mortem affert et pejus est. Quod si hos vitiis et carnali inquinamento non polluerimus, profecto ex his plenas integri anni decimas restauramus. Sed quoniam nobis sacro fonte regeneratis, et non jam figurativi, sed veri agni carnes degustantibus, dictum ab ipso Domino, nisi abundaverit justitia vestra plusquam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum; statuit christiana religio, ut non solum hos triginta sex propter anni decimas, sed etiam cum his, quatuor qui a capite jejunii inchoant, propter tanti mysterii perfectionem, XL dies in jejunium mutaret. Hoc etenim quadragesimale jejunium magnam auctoritatem habet et a Lege et a Prophetis et ab Evangelio. Nam legislator Moyses, ut legem acciperet, XL diebus jejunavit. Similiter Helias maximus Prophetarum, qui curru igneo rapi meruit in coelum, cum persequebatur a Jezabel, angelico primum cibo pastus, postea totidem ab omni esca abstinuit. SERMO III. IN DOMINICA PASSIONIS. 1. Decedente jam Quadragesimae tempore, et appropinquantibus sacratissimae Resurrectionis gaudiis, mentio Dominicae passionis nobis, dilectissimi fratres, annuatim occurrit, quae universalem Ecclesiam hodie lacrymoso relatu percellit. Et quamvis plurimi dies supersint ab hac usque ad illam, quae auctorem suum crucifixum specialiter videre meruit; tamen a sanctis patribus per hos dies, qui sequuntur, recitanda nobis eadem passio committitur, maxime a beato Gregorio, qui in omnibus ecclesiasticis officiis, diurnis scilicet et nocturnalibus, hinc usque ad Paschale festum, verba et luctum passionis inducit: insinuans nos pro illo debere flere, sine quo nullam laetitiam perfecte possumus habere. Quicumque ergo Redemptoris nostri membra fore confidimus, dolorem et injuriam tanti capitis sentiamus. Unde propheta: Omne caput languidum, et omne cor moerens; a planta pedis usque ad verticem non est in eo sanitas. Et Apostolus: Si patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra. Quia vero altius et honorabilius membrum, Christum videlicet, qui caput et vertex noster est, passum fuisse cognoscimus, nos membra inferiora cum eo patiamur: maxime cum non pro qualibet sui commissi culpa, sed pro redemptione nostra pati voluerit, ut nos ab antiqua diaboli servitute redimeret, et patriae coelestis, a qua captivi excludebamur, perpetuos incolas faceret. Ipse namque ineffabiliter misericors, non auro seu cujuslibet genere metalli, vel pulchrae varietatis palliis, nec etiam caeterorum animalium victimis, sed proprio corpore in ara crucis Deo Patri immolato, et pretiosissimo sanguine fuso, peccata nostra atque antiquas iniquitates nostras purgare voluit. Unde propheta: Vere languores ipse tulit, infirmitates nostras ipse portavit. Et ipse mediator noster ad Patrem dixit: Holocaustum et pro peccato non postulasti: tunc dixi, ecce venio. Et est sensus: Oh! Deus Pater, quia pro humani generis redemptione non vidi te holocaustum animalium captare, statim dixi, ecce venio ut immoler pro populi mei salute. Ecce, fratres charissimi, Christum pro nobis immolatum audivimus: unde admodum gaudere et tristari possumus: gaudere, quia felix culpa quae talem ac tantum habuit Redemptorem: tristari quia nullum videmus tantae passionis imitatorem. Ipse namque corporaliter mortuus, non solum de corporis nostri morte, si necesse est, sed de vitae emendatione et spiritus humiliatione sacrificium requirit. Scilicet ut spiritus noster ex tam magna et ineffabili sui conditoris humilitate admirans contremescat, et carnis illecebras superans, cum ipso passo quamdam compassionem habeat. Unde est: Sacrificium Deo spiritus contribulatus. Et licet impossibile sit corpoream fragilitatem nostram sequi illius immensam deitatem, bene tamen eum pro modulo humanitatis sequimur, si vitia corporis per jejunium et orationes atque vigilias mactamus: si mundi et nitidi coram ejus oculis manere gaudemus. Unde propheta: Lavamini, mundi estote, et reliqua. 2. Sed quomodo imminente rabie persecutoris, vitam pro eo posituri sumus, qui pro ejus amore, saltem pauco tempore a vitiis et a quibuslibet cibis jejunare non possumus? In quo igitur passionem illius imitamur, qui a nullis spurcitiis corpora prohibemus? Insuper etenim, quod pejus est, praeceptis illius fortiter repugnantes, quasi inimico contrarii sumus. Nam clamante eo in Veteri Testamento: Non occides, non furtum facies, et caetera legis praecepta; veluti iram illius contra nos provocantes, insani et amentes et moechamur, et occidimus, et furtum facimus: insuper omnia vitia, quo amplius nobis prohibita sunt, eo magis sequi et amare curamus. Similiter minante eo in novo Evangelii Testamento: omnis, qui dixerit fratri suo racha, et qui dixerit fatue, reus erit gehennae ignis; nos e contra zelo invidiae tacti, omnia improperiorum convicia fratribus nostris superbe et contumaciter ingerimus. Unde a talibus et ab his similibus mentem cohibere debemus, si redemptionis illius participes esse speramus. Ipse est enim verus sacerdos et pontifex futurorum bonorum, qui Deo Patri suo non sanguinem hircorum et taurorum, sed semetipsum, agnum videlicet immaculatum, obtulit mundans conscientiam nostram ab operibus mortuis, id est a peccatis: ac per hoc semel introivit in sancta, ut appareat nunc vultui Dei Patris pro nobis. Alii namque sacerdotes mactatis animalium carnibus juxta morem veteris legis, singulis annis semel introibant in sancta: iste sacerdos in aeternum, qui non venit legem solvere, sed adimplere, non singulis, sed ultimo vitae suae anno, mactato se ipso in ara crucis, semel introivit in sancta, id est in coelum, ut famulis se per fidem sequentibus, arcana Patris reseret, quae post finem ipsis possidenda conferat. Alii sacerdotes expleto sacrificii tempore, ad templum sequenti anno reversuri, ad propria reverti curabant: ille peracto passionis et resurrectionis suae mysterio, ad propria coeli palatia reversus est, non sequenti anno, sed in fine saeculi venturus, ut bonorum et malorum merita recto examine discutiat, et bonis praemia, malis supplicia reddat. Quid in illa die acturi sumus, fratres, in qua non solum de operibus malis, sed insuper etiam de otiosis locutionibus rationem reddituri sumus? Et si omnes linguae culpas, quae a nobis pro nihilo ducuntur, senserimus; quid de caeteris membris timendum est, manibus scilicet et pedibus aliisque, quae sine dubio multa illicita fecisse cognoscimus? Nam si ex omnibus culpis, quae fecimus, poenas solverimus, aeternaliter damnati et perditi sumus. Ergo unusquisque nostrum quanto animam suam diligit, tanto peccata praeterita per poenitentiam deleat, et caveat ne ipsa reiteret, et quod semel per gratiam Dei extinxit, amplius ne accendat. Qui enim peccatum quod jam ingemuit reiterat, Deum sibi ad iram provocat, ut eum vocatus non audiat. Unde per Salomonem dicit: Vocavi, et renuistis, despexistis omne consilium meum, et increpationes meas neglexistis: ego quoque in interitu vestro ridebo, et subsannabo cum vobis quod timebatis advenerit. Quam formidanda vox, fratres dilectissimi, qua Redemptor noster de nostro interitu se risurum minatur! Quamobrem aures nostrae mentis praeceptis illius assidue pandamus, ut eum in judicio non terribilem, sed blandum videamus. Et quomodo illum terribilem et iratum contra nos sufferre poterimus, qui in praesenti vita coruscationem aut tonitruum illius vix prae pavore tolerare possumus? Et si motu creaturae unius ad tempus terremur, qua fortitudine Creatorem cum igne ad judicandum venientem, et non solum terras, sed etiam coelos concutientem, exspectare poterimus? Nam ut Psalmista dicit: Ignis in conspectu ejus ardebit. et in circuitu ejus tempestas valida. Et ipse judex per prophetam dicit: Adhuc semel, et ego movebo non solum terram, sed etiam coelum. Pertimescite, fratres, adventum illius judicis, in cujus determinato judicio non erit spatium redemptionis. A pravis moribus et a mala consuetudine turpis vitae cessate, et compati cum Redemptore vestro studete, ut et cum illo de tumulis vitiorum possitis resurgere, et ad coelestia regna post judicium feliciter ascendere. Amen. SERMO IV. IN DOMINICA PALMARUM. 1. Delectatione praesentis diei, fratres charissimi, laetati mysteria quibus fulget debetis agnoscere solliciti, ut laetitiae gaudia quae celebramus exterius, unde oriuntur, docta mens discutiat interius. Sed ne superfluitas verborum animis vestris gignat taedium; maxime cum hujus diei officium in longissimis protrabatur cantibus et gratissimis de Deo nostro jubilationibus; de ejusdem nomine, quod diversis vocabulis distinguitur, pauca vobis primum praelibare studebo. Dicitur enim dies Palmarum, sive Florum, atque Ramorum, nec non et Hosanna, Pascha petitum etiam seu competentium, et capita lavantium. Quae licet vulgari more ita nominentur, omnia tamen certam et convenientem retinent significationem. Dies igitur Palmarum ideo vocatur, quia in eo Dominus noster asello sedens, pro salute generis humani passurus, Hierosolymam perrexit; cui occurrit plurima turba gaudentis populi cum ramis palmarum et diversarum arborum clamando: Hosanna, benedictus qui venit in nomine Domini. Dies etiam Florum idcirco dicitur, eo quod sancta mater Ecclesia, in commemoratione tanti gaudii, hac die prae caeteris annua revolutione flores benedictos et consecratos cantando portare voluerit, ut Redemptori suo gaudens occurrere possit. Nec non etiam dies Ramorum dicitur, quia ob eamdem causam non solum palmae, sed etiam virentes rami ab Ecclesiae filiis hodie portantur. Hosanna siquidem ideo vocatur, quia plebs Hebraeorum Dominum praecedentium et sequentium, Hosanna, quod Latine interpretatur Salvifica, eidem Domino cantare videbatur. Pascha petitum sive competentium dicitur, quia hoc die symbolum, id est fidei sanctae credulitas competentibus neophytis tradebatur, ut qui ad Dei gratiam percipiendam in Paschali solemnitate festinabant, fidem quam confiteri deberent agnoscerent. Competentes enim dicuntur, quasi simul petentes, id est gratiam Dei petentes. Capita lavantium hunc diem appellat vulgus, quia eo die mos erat lavandi capita infantium, qui ungendi erant sancto sabbato, ne forte Quadragesimae observatione sordidati accederent ad unctionem. Haec autem hebdomada ideo major dicitur, vel quia major sobrietas in ea servatur, vel quia majus quam in caeteris hebdomadibus officium in ea celebratur. 2. Haec de nominibus hujusce diei breviter dicta sufficiant: quorum quaedam ut ad litteram intellecta sunt, ita permanent; quaedam aliud allegorice significant. In omni enim Scriptura veteris et novi Testamenti, palma semper victoriam significavit. Per ramos igitur palmarum illa victoria designatur, qua Dominus noster per mortem suam, mortem nostram destruxit, et per tropaeum crucis principem mortis diabolum superavit. Per flores odor virtutis exprimitur, quo captae fideles animae regem suum ad Hierusalem, id est ad sanctam Ecclesiam tendentem comitantur; ut cum eo Pascha, id est transitum celebrantes, cum eo ad coelestia resurgere mereantur. Per arborum ramos dicta significantur veterum prophetarum, quos ille collectos in via sternit qui simplicia corda fratrum et minus erudita exemplis instruit, ne in via veritatis oberrent. Illud autem hosanna totiens a plebe repetitum et ingeminatum, unitatem fidei nostrae qua vivere debemus significat; quia licet sit in plebe fidelium tam ordinis quam sexus et aetatis diversitas, uno tamen ore et una confessionis laude Salvatorem nostrum clamare debemus dicendo: Hosanna, id est salvifica sive salvum fac: est enim Hebraeum verbum, quod Latine expressum sonat, salvifica, sive salvum fac populum tuum, sive totum mundum. 3. Quia vero huic diei talia nomina ex convenientibus mysteriorum significationibus aptantur, quolibet breviloquio demonstrandum, charissimi, vobis est, quibus operibus nostri Salvatoris illustratur. Etenim sicut sanctus evangelista refert, ante sex dies veteris paschae, qui ab hesterna die computantur, venit Jesus Bethaniam in domo Simonis leprosi, ubi Lazarum suscitaverat, et fecerunt ei coenam ibi: quo etiam Maria accipiens libram unguenti, unxit pedes Domini, et capillis suis tersit: pro qua re indignante Juda proditore, Jesus in laude mulieris respondit: Opus bonum operata est in me, et caetera quae in passione de hujusmodi causa prosequuntur. Quam boni operis consuetudinem sequens vir sanctus Gregorius hac ipsa die, hesterna videlicet, se totum dandis eleemosynis pedibusque pauperum lavandis occupabat, ut quod devotissima mulier capiti fecit, id est Christo, iste membris ejus, id est pauperibus faceret. Unde dies eadem absque officio proprio manens, ita praetitulatur in Sacramentario: sabbato vacat a statione publica, quando dominus papa eleemosynam dat. De quo facto, si florem allegoricum carpere vultis, scitote quia unguentum significat justitiam, ideoque libra fuisse perhibetur. Qui enim justitiam perfecte servat, pedes Domini sine dubio lavat: et qui bene vivendo misericordiam diligit, pedes illius unguento perungit. Et qui abundanter pauperibus tribuit, capillis suis pedes Domini tergit. Domus ergo repleta ex odore unguenti, id est omnis mundus, et fama tam devotissimae mulieris, et virtute fidelium illam in talibus imitantium. Nam quod ante sex dies Paschae passurus Dei Filius Bethaniam adiit, significat quod hominem, quem sexta feria conditum, serpentina fraude perdiderat, per Bethaniam, id est per domum obedientiae transiens, eadem sexta feria proprio sanguine redimere properabat. A qua praedicta civitate Bethania crastina die exiens, quinto videlicet die ante Pascha, quod est hodie, misit duos discipulos suos Hierusalem dicens eis: Ite in castellum, quod contra vos est, et invenietis asinam et pullum: solvite et adducite mihi. Qui solventes adduxerunt ad Jesum, et imposuerunt super eos vestimenta sua, et eum desuper sedere fecerunt. Cum audisset turba, quae venerat ad diem festum, quod Jesus pergeret ad Hierusalem, acceperunt ramos palmarum, veneruntque ei obviam, et clamabant: Hosanna, benedictus qui venit in nomine Domini. 4. Sed quia haec facta Domini verbis evangelistae commemorata ad litteram satis patent, quoniam ita fuere ut sonant; mysticus sensus nobis pro brevitate pandendus est, qui cunctis nisi sapientibus occultatur. Duo namque discipuli duos ordines praedicatorum, unum in circumcisione, alterum in gentibus, significant, vel Petrum et Philippum, quos misit Christus ad Hierusalem, id est sanctam Ecclesiam; quorum alter, id est Philippus, Samariam quasi asinam; alter, id est Petrus, Cornelium ex gentibus quasi pullum ad fidem Christi perduxit. Item per duo animalia duo populi, Judaicus scilicet et Gentilis figurantur; quae in adventu discipulorum ligata erant, quia uterque populus vinculis peccatorum suorum constrictus erat. Vestimenta Apostolorum vel doctrinae sunt virtutum, vel opera justitiae. Unde psalmista: Sacerdotes tui induantur justitiam. Turba autem plurima, quae vestimenta sua in via stravit, innumerabilem multitudinem martyrum significat, qui se proprio exuentes indumento, simplicioribus viam faciunt, qua ad visionem pacis pervenire valeant. Per asellum enim, in quo sedebat, simplicia gentilitatis corda figurantur; quae velut indomita nullis disciplinae retinaculis ligata manebat; ad simulacra muta, prout ducebatur, incedens: quam Dominus praesidendo et regendo perducebat ad visionem pacis aeternae. Denique non absque magni causa sacramenti factum esse creditur, quod Dominus hac die specialiter Hierosolymam tendens ministeria jumentorum sibi adhibuerit; palmarum quoque et ramorum seu florum varia ornamenta circa se portari, regemque et Dominum se appellari voluerit: quae omnia saepe Hierusalem veniens antea fieri recusabat. Ideo namque cum tanta gloria est ingressus, ut quia tempus passionis suae jam instare sciebat, Judaeorum animos excitari cogeret contra se, ut per mortem corporis sui, mortem animarum nostrarum destrueret. Ergo, ter beatissimi, qui passionem illius recolimus, etsi pro illo omnes mori non possumus, et pacificatis Ecclesiae calumniatoribus, bellum eum eis non habemus, vitia tamen membrorum nostrorum mortificare curemus, ut post luctum passionis, gaudia resurrectionis capientes, cum eo de vitiis ad virtutum celsitudinem resurgere queamus. Amen.

Socrat. Potes nobis dicere, quid sit iustum? an id tibi indignum videtur esse, de quo verba facias? Hospes. Mihi vero dignum videtur, et quidem valde. Socrat. Quid est igitur? Hospes. Quid aliud esse dicam, nisi illa omnia, quae iusta censentur? Socrat. Nolim ita mihi respondeas: sed, quemadmodum, si tu me roges, quid sit oculus: dicam tibi, id esse, quo videmus: et si me praeterea iubeas ostendere, ostendam. Et si me interroges, cuinam rei animus sit nomen: ei, tibi dicam, qua cognoscimus. Rursus autem si quaeras, quid sit vox: id tibi esse respondeam, quo disserimus. Tum quoque sic velim dicas, iustum id esse, quo utamur ad aliquid agendum, ut dictum est de iis, quae nunc ego quaerebam. Hospes. Haud equidem ita facile tibi possum respondere. Socrat. Quandoquidem igitur non ita facile potes respondere, id ipsum forte facilius hac ratione invenire poterimus. Age, maiora, et minora, quonam potissimum considerantes discernimus? nonne mensura? Hospes. Sane. Socrat. Praeter mensuram autem, qua deinde arte? nonne metiendi? Hospes. Ita sane. Socrat. Quid levia, et gravia? nonne statera? Hospes. Etiam. Socrat. Post stateram qua dehinc arte? nonne appendendi? Hospes. Maxime. Socrat. Quid? iusta et iniusta intelligis quo tandem instrumento, quaque praeterea arte secernamus? an neque adhuc id est tibi manifestum? Hospes. Non hercle. Socrat. At rursus hoc modo. Quando de maioribus, et de minoribus ambiguimus, quinam ea de rea inter nos diiudicant? nonne metiendi artis periti? Hospes. Ita. Socrat. Quando de multis, et paucis contendimus, quinam iudicant? nonne ratiocinatores? Hospes. verum. Socrat. Quando vero de iustis, et iniustis inter nos ligitamus: dic, quaeso, ad quos accedamus, qui, qua de re lis est, sententiam ferant. Hospes. Num iudices dicis, o Socrates? Socrat. Invenisti recte. Age iam, illud quoque dicas: Artis metiendi periti quid faciunt, quum magna, parvaque discernunt? nonne metiuntur? Hospes. Quippe. Socrat. Quid? gravibus et levibus iudicant, nonne appendunt? Hospes. Appendunt. Socrat. Quid iam de his diceres, qui de iustis, et iniustis pronuntiant? responde. Hospes. Haud equidem possum. Socrat. Nonne ratiocinari eos recte dicas? Hospes. Opinor. Socrat. Iudices igitur, qui inter nos sententiam ferunt, ratiocinantur utique, quando de iustis, et iniustis iudicant. Hospes. Assentior. Socrat. Parva vero, et magna metiuntur, qui metiendi artem exercent. Diximus enim id esse mensuram, quo talia iudicantur. Hospes. Diximus. Socrat. Sed gravia rursus, et levia appendunt, qui studium suum in appendendi arte posuerunt. Nam statera nobis id ipsum fuit, quo solent ista discerni. Hospes. Fuit profecto. Socrat. Verum multa, et pauca numerant, qui numerandi studio tenentur. Id enim numerum esse posuimus, quo res huiusmodi distinguuntur. Hospes. Posuimus. Socrat. Iudices autem, ut modo consensimus, ratiocinantur, quando de iustis, et iniustis inter nos iudicant. Etenim ratio id est, quo res istae secernuntur. Hospes. Bene dicis, o Socrates. Socrat. Et vera quidem. Ratio igitur id esse prorsus videtur, quo iusta, et iniusta iudicantur. Hospes. Videtur. Socrat. Iam vero iusta, et iniusta definienda sunt: ut, si quis ita nos interrogaret: Quando mensura, arsque metiendi, et vir illius artis peritus maius ipsum, et minus diiudicant: quid est tandem maius, et minus? diceremus profecto, id esse maius, quod superet: minus vero, quod superetur. Item, si quaereret: Quando grave, et leve, statera, arsque appendendi, et vir eius artis studiosus discernunt, quid est grave, et leve? responderemus, grave esse, quod in libra positum propendeat: leve autem, quod sursum feratur. Sic iam, si quis nos rogaret: quandoquidem iustum, et iniustum ratioque, et ars iudiciaria atque iudex iudicant, quid est iustum? aliquidne, quod illi respondeamus, an adhuc nihil habemus? Hospes. Nihil. Socrat. Utrum existimas homines in iustitia praeditos esse voluntarios, an invitos? sic autem dico: Utrum credas, homines iniuste agere, et iniustos esse voluntarios, an invitos? Hospes. Voluntarios, o Socrates: sunt enim improbi. Socrat. Improbos igitur tu, et iniustos homines voluntarios esse arbitraris? Hospes. Arbitror equidem. Tu vero non arbitraris? Socrat. Non equidem, si modo quid oportet poetae credere. Hospes. Cui poetae? Socrat. Qui dixit, Nullus malus lubens, nec invitus bonus. Hospes. Atqui o Socrates recte habet proverbium vetus, poetas in multis mentiri. Socrat. Mirum sane, si ea in re poeta hic mentitus sit. Quare, si tibi est otium, videamus, falsane, an vera dixerit. Hospes. Est otium. Socrat. Age iam, utrum ducis iustum esse, mentiri, an vera dicere? Hospes. Vera dicere. Socrat. Mentiri igitur iniustum? Hospes. Iniustum. Socrat. Utrum Decipere putas iustum, an non decipere? Hospes. Non decipere utique. Socrat. Decipere, an iniustum? Hospes. Iniustum. Socrat. Quid vero nocere, iustum, an prodesse? Hospes. Prodesse. Socrat. Nocere, nonne iniustum? Hospes. Iniustum. Socrat. Vera utique dicere: et non decipere: et prodesse, iustum: mentiri vero, et decipere, et nocere iniustum. Hospes. Ita est mehercule. Socrat. Eademne de hostibus sentis? Hospes. Nequaquam. Socrat. Sed nocere hostibus, iustum esse: prodesse vero iniustum. Hospes. Ita sentio. Socrat. Estne igitur iustum, nos vel decipienteis hostibus nocere? Hospes. Quidni? Socrat. Quid autem mentiri, ut hostes decipiamus, offendamusque, nonne iustum? Hospes. Iustum. Socrat. Quid? Non iustum ducis esse, nos amicis prodesse? Hospes. Duco equidem. Socrat. Utrum, non decipienteis, an propter aliquam illorum utilitatem decipienteis? Hospes. Atque etiam decipienteis? Socrat. Sed decipienteis quidem iustum est prodesse: Non mentienteis tamen, an et mentienteis? Hospes. Et mentienteis. Socrat. Mentiri igitur, et vera dicere, nonne utrunque videtur esse et iustum, et iniustum? Hospes. Videtur. Socrat. Et decipere, iustum, et iniustum? Hospes. Illud quoque. Socrat. Haec omnia, quum sint huiusmodi, nonne iusta sunt, et iniusta? Hospes. Sunt, ut apparet. Socrat. Audi reliqua: oculum ego habeo dextrum, et sinistrum, quemadmodum et alii homines? Hospes. Habes. Socrat. Narem dextram, et sinistram? Hospes. Prorsus. Socrat. Et manum dextram, et sinistram? Hospes. Sane. Socrat. Postquam igitur haec tu eadem nominans, quaedam ex meis dextra, et quaedam sinistra esse dicis: si te rogem, utra ea sint: possisne dicere, haec quidem in hac parte dextra esse, illa vero in illa sinistra? Hospes. Possim. Socrat. Iam et illuc eas. Postquam haec eadem nominans, aliqua iusta, et aliqua iniusta esse diceres, possis dicere, utra iusta, et utra sint iniusta? Hospes. Horum singula quaeque convenienter, et in tempore facta, mihi iusta videntur esse: contra vero iniusta. Socrat. Recte videntur. Horum singula quaeque qui facit opportune, iusta facit: qui contra, iniusta. Hospes. Ita res habet. Socrat. Ergo, qui iusta facit, iustus est: qui iniusta: iniustus. Hospes. Nemo negat. Socrat. Quis igitur potest opportuno tempore secare, urere, et extenuare? Hospes. Medicus. Socrat. Quod scit, an proptet aliud. Hospes. Quod scit. Socrat. Quis opportune fodere, arare, et serere potest? Hospes. Agricola. Socrat. Quod scit, an quod nescit? Hospes. Quod scit. Socrat. In aliis quoque rebus eodem modo, qui scit, potest opportuna, et quando oportet, et suo tempore facere: qui nescit, contra? Hospes. Potest. Socrat. Mentiri, et decipere, et prodesse qui scit, potest horum singula quaeque et quando oportet, et suo tempore facere: qui vero nescit, non potest. Hospes. Vera dicis. Socrat. Qui facit haec opportune, nonne iustus vocatur? Hospes. Vocatur. Socrat. Facit haec per scientiam? Hospes. Facit. Socrat. Iustus igitur, per scientiam est iustus? Hospes. Est. Socrat. Iniustus, per contrarium est iniustus? Hospes. Patet. Socrat. iustus oer sapientiam iustus? Hospes. Nimirum. Socrat. Et iniustus, per scientiam iniustus? Hospes. Sequitur. Socrat. Videtur ex his id ipsum, quod maiores nobis sub sapientiae nomine reliquerunt, iustitia: id vero, quod inscientia dicitur, iniustitia vocari merito posse. Hospes. Videtur. Socrat. Sed homines, inscii sunt sponte, an invite? Hospes. Invite. Socrat. Invite igitur et iniusti? Hospes. Apparet. Socrat. Iniusti autem, sunt improbi? Hospes. Sunt. Socrat. Nonne invite sunt improbi, et iniusti? Hospes. Prorsus. Socrat. Per iniustitiam vero iniuste agunt? Hospes. Nempe. Socrat. Per id, quod iniusti faciunt? Hospes. Per id ipsum. Socrat. Per ipsum quidem, quod inviti faciunt, fieri id non potest, quod voluntarium dicitur. Hospes. Non certe. Socrat. Verum per iniustitiam nascitur id, quod iniuste agere vocavimus. Hospes. Nascitur. Socrat. Iniustitia vero id esse diximus, quod inviti faciunt. Hospes. Diximus. Socrat. Inviti igitur iniuste agunt, et iniusti sunt, et improbi. Hospes. Inviti, ut apparet. Socrat. Non ergo ea in re mentitus est poeta. Hospes. Non videtur.

LIBER TERTIUS CJ.3.1.0. De iudiciis. CJ.3.1.1: Imperatores Severus, Antoninus Iudicio coepto usurarum stipulatio non est perempta. superest, ut debitorem eius temporis, quod non est in iudicium deductum, convenire possis. * sev. et ant. aa. clementi. * CJ.3.1.2: Imperatores Severus, Antoninus Licet iudice accepto cum tutore tuo egisti, ipso iure actio tutelae sublata non est: et ideo si rursus eundem iudicem petieris, contra utilem exceptionem rei iudicatae, si de specie de qua agis in iudicio priore tractatum non esse adlegas, non inutiliter replicatione doli mali uteris. * sev. et ant. aa. valerio. * CJ.3.1.3: Imperator Alexander Severus Quotiens quaestio status bonorum disceptationi concurrit, nihil prohibet, quo magis apud eum quoque, qui alioquin super causa status cognoscere non possit, disceptatio terminetur. * alex. a. faustinae. * CJ.3.1.4: Imperator Alexander Severus Si, cum tibi pretium praediorum a curatoribus comparatorum reputaretur et instrumenta emptionis traderentur, quaestionem omissae evictionis non movisti, intellegis semel finitam litem instaurari non oportere. * alex. a. popilio. * CJ.3.1.5: Imperator Gordianus A iudice iudex delegatus iudicis dandi non habet potestatem, cum ipse iudiciario munere fungatur, nisi a principe iudex datus fuerit. * gord. a. Marcello. * CJ.3.1.6: Imperator Gordianus Servus in iudicio interesse non potest, nec, si condemnatio aliqua in personam eius facta sit, quod statutum est subsistit. * gord. a. iuniae. * CJ.3.1.7: Imperatores Diocletianus, Maximianus Cum debitoris tui servum, tibi pignoris iure obligatum bona domini sui quondam rebus humanis exempti tenere profitearis, adversus eum dari tibi actiones contra ius postulas, si quidem inter servum et liberum consistere iudicium nullum possit. ad possessionem itaque pignorum magis officio iudicis venire te convenit quam illicita postulare. * diocl. et maxim. aa. et cc. irenae. * CJ.3.1.8: Imperatores Constantinus, licin. Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem. * const. et licin. aa. ad dionysium. * CJ.3.1.9: Imperator Constantinus Iudices oportet imprimis rei qualitatem plena inquisitione discutere et tunc utramque partem saepius interrogare, ne quid novi addere desiderent, cum hoc ipsum ad alterutram partem proficiat, sive definienda causa per iudicem sive ad maiorem potestatem referenda sit. * const. a. ad maximum. * CJ.3.1.10: Imperator Constantinus Nulli prorsus audientia praebeatur, qui causae continentiam dividit et ex beneficii praerogativa id, quod in uno eodemque iudicio poterat terminari, apud diversos iudices voluerit ventilare: poena ei ex officio iudicis imminente, qui contra hanc supplicaverit sanctionem atque alium super possessione alium super principali quaestione iudicem postulaverit. * const. a. ad severum pu. * CJ.3.1.13pr.: Imperator Justinianus Properandum nobis visum est, ne lites fiant paene immortales et vitae hominum modum excedant, cum criminales quidem causas iam nostra lex biennio conclusit et pecuniariae causae frequentiores sunt et saepe ipsae materiam criminibus creare noscuntur, praesentem legem super his orbi terrarum ponendam, nullis locorum vel temporum angustiis coartandam ponere. * iust. a. iuliano pp. * CJ.3.1.13.1: Imperator Justinianus Censemus itaque omnes lites super pecuniis quantaecumque quantitatis, sive super condicionibus sive super iure civitatum seu privato fuerint illatae, super possessione vel dominio vel hypotheca seu servitutibus vel pro aliis quibusdam casibus, pro quibus hominibus contra se litigandum est, exceptis tantummodo causis, quae ad ius fiscale pertinent vel quae ad publicas respiciant functiones, non ultra triennii metas post litem contestatam esse protrahendas: sed omnes iudices , sive in hac alma urbe sive in provinciis maiorem seu minorem peragunt administrationem, sive in magistratibus positi sunt vel ex aula nostra dati vel a nostris proceribus delegati, non esse eis concedendum ulterius lites quam triennii spatio extendere. hoc etenim iudicialis magis esse potestatis nemo est qui ignoret: nam si ipsi voluerint, nullus tam audax invenitur, qui possit invito iudice litem protelare. CJ.3.1.13.2: Imperator Justinianus Et si quidem pars actoris cessaverit, quatenus multiplici dilatione reus fatigetur, et triennii metae post litem contestatam iam prope finem veniant, ut semenstre tempus tantum ei supersit, licentia erit iudici per exsecutores negotii actorem requirere, parte fugiente ex una parte actoris absentiam incusante et iudicibus omnimodo suas aures huiusmodi quaestioni reserantibus: et si per tres vices hoc fuerit subsecutum, decem dierum spatio per unumquemque introitum destinato, et nec ita actoris pars fuerit inventa et neque per se neque per procuratorem instructum pervenerit, tunc iudicem negotii acta apud se confecta conspicere : CJ.3.1.13.2a: Imperator Justinianus Et si quidem nihil sufficiens actitatum est, ex quo possit termino causae certa fieri coniectura, non solum partem fugientem ab observatione iudicii relaxare, sed etiam in omnes expensas, quae consueto modo circa lites expenduntur, eum condemnare, vera quantitate earum sacramento fugientis manifestanda et omni cautela, quam super lite reus exposuit, reddenda: quae et si remanserit, viribus vacuabitur. CJ.3.1.13.2b: Imperator Justinianus Sin autem ex gestis apud se habitis parte actoris minime inventa possit invenire viam, ex qua manifestum ei fiat, quid statuendum sit, et absente actore, si eum meliorem causam habere perspexerit, pro eo ferre sententiam non moretur et praesentem reum absenti actori condemnare, expensis tantummodo litis, quas reus legitime se expendisse iuraverit, condemnatione excipiendis, quia hanc poenam actori et meliorem causam habenti propter solam absentiae contumaciam imponimus. CJ.3.1.13.2c: Imperator Justinianus Nullo penitus ei regressu ad eandem litem conservando: sed actor contumax cadat omnimodo lite, si reus absolvetur: sin vero aliqua condemnatio contra reum pro absente actore proferatur, quam forsitan non sufficientem sibi actor putaverit fugitivus, nullo modo iterum eandem litem resuscitare concedimus. et haec quidem poena actori fiat imposita. CJ.3.1.13.3: Imperator Justinianus Sin autem reus afuerit et similis eius processerit requisitio, quemadmodum pro persona actoris ediximus, etiam absente eo eremodicium contrahatur et iudex, secundum quod veteribus legibus cautum est, ex una parte cum omni subtilitate causam requirat et, si obnoxius fuerit inventus, et contra absentem promere condemnationem non cesset, quae ad effectum perducatur: et per res et facultates fugientis victori satisfiat, sive ipse iudex ex sua iurisdictione hoc facere potest, sive per relationem ad maiorem iudicem hoc referatur et ex eo legitima via contra res contumacis aperiatur: nulla licentia ei vel alii personam eius solam praetendenti concedenda contradicendi, cum in possessionem ex huiusmodi causa actor mittitur: nec si reversus fuerit et voluerit fideiussiones dare et possessionem recuperare, audiatur: in huiusmodi etenim casibus omnem ei contradictionem excludimus. CJ.3.1.13.4: Imperator Justinianus Cum autem eremodicium ventilatur sive pro actore sive pro reo, examinatione sine ullo obstaculo celebretur. cum enim terribiles in medio proponuntur scripturae, litigatoris absentia dei praesentia repletur, nec pertimescat iudex appellationis obstaculum, cum ei, qui contumaciter abesse noscitur, nulla est provocationis licentia, quod et in veteribus legibus esse statutum manifestissimi iuris est. CJ.3.1.13.5: Imperator Justinianus Huiusmodi autem sententia prope finem triennii proferatur, pro quo et praesentem legem induximus. si enim in anteriore tempore, in quo larga temporis superest dilatio et spes absenti relicta fuerit revertendi, alterutra pars cessaverit, in sola expensarum datione et absolutione forsitan praestetur poenalis sententia, non autem tunc mors litis et condemnatio in absentem introducatur, quae in his tantummodo casibus accidunt, in quibus triennii effluentis imminet formido. CJ.3.1.13.6: Imperator Justinianus Sive autem alterutra parte absente sive utraque praesente lis fuerit decisa, omnes iudices, qui sub imperio nostro constituti sunt, sciant in expensarum causa victum victori esse condemnandum, quantum pro solitis expensis litium iuraverit, non ignorantes, quod, si hoc praetermiserint, ipsi de proprio huiusmodi poenae subiacebunt et reddere eam parti laesae coartabuntur. CJ.3.1.13.7: Imperator Justinianus Et haec de alterutra parte litigantium contumaciter absente nobis statuere visum est ad aequitatis rationem omnia corrigentibus. CJ.3.1.13.8: Imperator Justinianus Sin autem utraque parte imminente et litem peragere cupiente iudex eam accipere noluerit vel propter amicitias vel inimicitias vel turpissimi lucri gratia vel per aliud quicquam vitium, quod miserrimis animis huiusmodi iudicum innasci potest, litem ipse ausus fuerit protelare et propter hoc triennium fuerit transactum, iudex, si quidem in magistratu positus est vel in maiore dignitate usque ad illustratus gradum, decem libras auri privatis nostris largitionibus inferre per scholam palatinam compellatur: sin autem iudex minor fuerit, trium librarum auri multa plectetur per eandem scholam exigenda et nostro aerario applicanda, et eo removendo alter iudex in locum eius subrogetur sub similis poenae formidine: his omnibus locum habentibus, cum unus iudex omnem causam ab initio peragat. CJ.3.1.13.8a: Imperator Justinianus Sin autem in medio triennio vel morte iudicis vel alia inrecusabili occasione iudicium fuerit mutatum, tunc, si quidem ex triennio annale tempus vel amplius residet, in quo alius iudex causae imponitur, intra reliquum tempus causa finiatur: sin autem minus quam annale sit, tunc omne quod deest repleatur, ut non in minore perfecti anni tempore litem possit subrogatus iudex tam discutere quam terminare. CJ.3.1.13.9: Imperator Justinianus Illo procul dubio observando, ut, si neque per alterutram litigantium partem vel per iudicem steterit, quominus lis suo marte decurrat, sed per patronos causarum, licentia detur iudici et eos duarum librarum auri poena adficere per scholam palatinam exigenda et similiter publicis rationibus adgregenda, ipso videlicet iudice in sua sententia hoc ipsum manifestante, quod per patronos causae vel fugientis vel agentis dilatio facta est vel per omnes vel quosdem ex his: necessitate advocatis imponenda, ex quo litem peragendam susceperint, eam usque ad terminum, nisi lex vel iusta causa impediat, adimplere, ne ex eius recusatione fiat causae dilatio: honorariis scilicet a clientibus, qui dare possint, disertissimis togatis omnimodo praestandis et, si cessaverint, per exsecutores negotiorum exigendis, ne et per huiusmodi machinationem causae merita protrahantur, nisi i pse litigator alium pro alio patronum eligere maluerit. CJ.3.1.13.10: Imperator Justinianus Haec autem omnia in his nobis cauta sunt, quibus perfectae aetatis constitutis arbitrium suum pro omnibus causis sufficit. CJ.3.1.13.11: Imperator Justinianus Sin vero causae vel pupillorum vel adultorum sint vel aliorum sub cura agentium masculorum vel feminarum, ut per tutores vel curatores vel actores vel procuratores eorum agantur, et eorum desidia triennium fuerit elapsum et causa ceciderint, litem quidem nihilo minus suum habere vigorem, omnem autem iacturam, quae ex hac causa oritur, ad tutores et curatores et fideiussores eorum heredesque et res eorum et omnes, quorum in hac causa legitime interest, redundare: sin autem non sufficiat pupillis vel minoribus eorum substantia, tunc in quo fuerint detrimentum perpessi, in integrum restitutionis auxilium eis superesse. CJ.3.1.14pr.: Imperator Justinianus Rem non novam neque insolitam adgredimur, sed antiquis quidem legislatoribus placitam, cum vero contempta sit, non leve detrimentum causis inferentem. cui enim non est cognitum antiquos iudices non aliter iudicialem calculum accipere, nisi prius sacramentum praestitissent omnimodo sese cum veritate et legum observatione iudicium esse disposituros? * iust. a. iuliano pp. * CJ.3.1.14.1: Imperator Justinianus Cum igitur et viam non inusitatem invenimus ambulandam et anteriores leges nostrae, quae de iuramentis positae sunt, non minimam suae utilitatis experientiam litigantibus praebuerunt et ideo ab omnibus merito collaudantur, ad hanc in perpetuum valituram legem pervenimus, per quam sancimus omnes iudices sive maiores sive minores, sive qui in administrationibus positi sunt vel in hac regia civitate vel in orbe terrarum, qui nostris gubernaculis regitur, sive eos, quibus nos audientiam committimus vel qui a maioribus iudicibus dantur vel qui ex iurisdi ctione sua iudicandi habent facultatem vel qui ex recepto ( id est compromisso, quod iudicium imitatur) causa dirimendas suscipiunt vel qui arbitrium peragunt vel ex auctoritate sententiarum et partium consensu electi, et generaliter omnes omnino iudices romani iuris disceptatores non aliter litium primordium accipere , nisi prius ante iudicialem sedem sacrosanctae deponantur scripturae: et hoc permaneat non solum in principio litis, sed etiam in omnibus cognitionibus usque ad ipsum terminum et definitivae sententiae recitationem. CJ.3.1.14.2: Imperator Justinianus Sic etenim attendentes ad sacrosanctas scripturas et dei praesentia consecrati ex maiore praesidio lites diriment scituri, quod non magis alios iudicant, quam ipsi iudicantur, cum etiam ipsis magis quam partibus terribile iudicium est, si litigatores quidem sub hominibus, ipsi autem deo inspectore adhibito causas perferunt trutinandas. CJ.3.1.14.3: Imperator Justinianus Et hoc quidem iusiurandum iudiciale sit omnibus notum et romanis legibus optimum a nobis accedat incrementum et ab omnibus iudicibus observandum: et si praetereatur, contemptoribus periculosum sit. CJ.3.1.14.4: Imperator Justinianus Patroni autem causarum, qui utrique parti suum praestantes ingrediuntur auxilium , cum lis fuerit contestata, post narrationem propositam et contradictionem obiectam in qualicumque iudicio maiore seu minore vel apud arbitros sive ex compromisso vel aliter datos vel electos sacrosanctis evangeliis tactis iuramentum praestent, quod omni quidem virtute sua omnique ope quod iustum et verum existimaverint clientibus suis inferre procurent, nihil studii relinquentes, quod sibi possibile est, non autem credita sibi causa cognita, quod improba sit vel penitus desperata et ex mendacibus adlegationibus composita, ipsi scientes prudentesque mala conscientia liti patrocinantur, sed et si certamine procedente aliquid tale sibi cognitum fuerit, a causa recedant ab huiusmodi communione sese penitus separantes: hocque subsecuto nulla licentia concedatur spreto litigatori ad alterius advocati patrocinium convolare, ne melioribus contemptis improba advocatio subrogetur. CJ.3.1.14.5: Imperator Justinianus Sin autem plurimis patronis adhibitis et iuramento ab omnibus praestito quidam ex his causa procedente patrocinandum esse crediderint, quidam recusaverint, exeant quidem recusantes, volentes autem remaneant: causae etenim terminus manifestare poterit, qui timidius quique audacius iudicium vel reliquerint vel protulerint: nec in hac parte litigatoribus danda licentia alios pro recusantibus subrogare. CJ.3.1.15: Imperator Justinianus Sancimus omnes iudices sive in hac florentissima civitate sive in provinciis, si quando absens persona citata postea apparuerit, non aliter ei iudicialem aditum revelare, sed omnem claudere ei iudiciorum copiam, nisi prius omnia damna restituat ex huiusmodi vitio adversariis eius inflicta sive circa ingressus litis sive circa honoraria advocatorum vel alias causa, quae in iudicio vertuntur: aestimatione iudices quantitate eorum definienda, postquam iuratum ab eo fuerit qui fecit expensas: exsecutoribus negotiorum modis omnibus dispositones eorum adimplentibus: scituris iudicibus nostris et exsecutoribus, quod, si hoc praetermiserint, ex sua substantia huiusmodi detrimentum laesis resarcire compellantur. quod et in pedaneis iudicibus observari censemus, licet non citati, sed requisiti litigatores mala conscientia afuerint. * iust. a. iuliano pp. * CJ.3.1.16: Imperator Justinianus Apertissimi iuris est licere litigatoribus iudices, antequam lis inchoetur, recusare, cum etiam ex generalibus formis sublimissimae tuae sedis statutum est necessitatem imponi iudice recusato partibus ad eligendos venire arbitros et sub audientia eorum sua iura proponere. licet enim ex imperiali numine iudex delegatus est, tamen quia sine suspicione omnes lites procedere nobis cordis est, liceat ei, qui suspectum iudicem putat, antequam lis inchoetur, eum recusare, ut ad alium curratur libello recusationis ei porrecto, cum post litem contestatam neque appellare posse ante definitivam sententiam iam statuimus neque recusare posse, ne lites in infinitum extendantur: eodem scilicet exsecutore necessitatem partibus per ordinarium iudicem et omne civile auxilium imponente et arbitros eligere et apud eos venire et sic lite apparente, quasi arbitri fuerint ab imper iali culmine delegati. quod et, si ab imperiali maiestate iudex delegatus non sit, sed ab alio culmine, obtinere censemus. * iust. a. iuliano pp. * CJ.3.1.17: Imperator Justinianus Certi iuris est, quod concessa est militaribus hominibus iudicandi facultas. quid enim obstaculi est homines, qui cuiusdam rei peritiam habent, de ea iudicare? cum scimus et militares magistratus et omnes tales homines per usum cottidianum iam esse approbatos, ut et audiant lites et eas dirimant et pro sui et legis scientia huiusmodi altercationibus fines imponant. * iust. a. iohanni pp. * CJ.3.1.18: Imperator Justinianus Cum specialis iudex sive ab augusta fortuna sive ab iudiciali culmine in aliqua provincia, ubi incusatus degit, datus sit et una pars suspectum eum sibi esse dicit, ne forsitan absente persona iudicis et in alia civitate eiusdem provinciae commorante compellatur longo itinere emenso recusationis libellum ei incusatus offerre, sancimus, si quidem praesto est praeses provinciae in illa civitate, ubi de ea re dubitatur, licere ei, qui suspectum sibi esse iudicem dicit, ipsum praesidem adire et hoc facere in actis manifestum: sin autem non est moderator provinciae in praefato loco, haec eadem apud defensorem locorum vel duumviros municipales gestis apud eos habitis celebrare et iudicem quidem eum recusare, il ico autem, id est intra triduum proximum, sine ulla dilatione compelli arbitrum vel arbitros eligere et apud eos litigare, ne et datus iudex removeatur et alter non eligatur: electione videlicet arbitri, si variatum inter partes fuerit, simili modo vel praesidis provinciae, si adest, vel defensoris locorum vel magistratuum municipii arbitrio dirimenda et exsecutore negotii, cui mandata est huiusmodi causae exactio, imminente et statuta ab arbitris effectui mancipante, nisi fuerit provocatum. tunc enim ipse, qui iudicem antea dedit qui suspectus visus est, appellatione trutinata formam causae imponat legitimam. * iust. a. iohanni pp. * CJ.3.28.4: Imperatores Severus, Antoninus Cum ex causa fideicommissi secundum decretum praetoris in libertate morati sitis , filios etiam susceperitis, quamvis postea domini vestri testamentum inofficiosum sit pronuntiatum agente filio, non est aequum fieri vobis libertatis quaestionem. * idem aa. sotericho et aliis. * CJ.3.2.0. De sportulis et sumptibus in diversis iudiciis faciendis et de exsecutoribus litium. CJ.3.2.1: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Quisquis fuerit exhibitus, usque ad negotii terminum ab eo apparitore, cui primum traditus fuit, observari eum decernimus: si qua praesumptione fuerit haec mansuetudinis nostrae posthabita praeceptio, primiscrinio qui iussa temeraverit quinque librarum auri condemnatione multando. * grat. valentin. et theodos. aaa. ad potitum vic. * CJ.3.2.3pr.: Imperator Justinianus Omnibus iudicibus licentiam praestamus, sive his, quibus a nostro numine lites mandantur, illustribus vel spectabilibus vel clarissimis vel togatis fori cuiusque praefecturae vel aliis quibusdam, vel his, qui ex nostris iudicibus delegandas lites accipiunt, exsecutores si cessaverint causas eis instructas offerre, et removere ab exsecutione eos et alios idoneos supponere vel etiam multis adficere, sed si quidem illustres sint iudices, usque ad sex solidorum summam, sin autem alii, usque ad tres tantummodo aureos, et ad iudices quorum interest referre, quatenus militia exuti poenas luant corporales. * iust. a. iuliano pp. * CJ.3.2.3.1: Imperator Justinianus Nostris autem amplissimis iudicibus licentia sit et maiores poenas et corporales maculas exsecutoribus imponere, si male fuerint circa lites versati, ut sciant non esse causas a se deludendas nec lucri gratia aliquod eis vitium imponendum. CJ.3.3.0. De pedaneis iudicibus. CJ.3.3.1: Imperator Gordianus Procuratori nostro non vice praesidis agenti dandi iudices inter privatas personas non competere facultatem manifestum est: et ideo si, ut adlegatis, inter privatas personas is cuius meministis arbitros dandos putavit, sententia ab eis prolata nullo iure subsistit. * gord. a. vicanis. * CJ.3.3.2pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Placet nobis praesides de his causis, in quibus, quod ipsi non possent cognoscere, antehac pedaneos iudices dabant, notionis suae examen adhibere, ita tamen ut , si vel per occupationes publicas vel propter causarum multitudinem omnia huiusmodi negotia non potuerint cognoscere, iudices dandi habeant potestatem. * diocl. et maxim. aa. et cc. dicunt: * CJ.3.3.2.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus ( quod non ita accipi convenit, ut etiam in his causis, in quibus solebant ex officio suo cognoscere, dandi iudices licentia permissa credatur: quod usque adeo in praesidum cognitione retinendum est, ut eorum iudicia non deminuta videantur): dum tamen de ingenuitate, super qua poterant et ante cognoscere, et de libertinitate praesides ipsi diiudicent. CJ.3.3.3: Imperatores Diocletianus, Maximianus Placet, ut iudicibus, si quos gravitas tua disceptatores dederit, insinues, ut delegata sibi negotia lata sententia determinent: nec in his causis, in quibus pronuntiare debent et possunt, facultatem sibi remittendi patere ad iudicium praesidale cognoscant, maxime cum, et si iudicatio alicui litigatorum parti iniusta videatur, interponendae provocationis potestas a sententia ex omni causa prolata libera litigatoribus tribuatur. * diocl. et maxim. aa. et cc. litt. ad serapionem. * CJ.3.3.4: Imperatores Diocletianus, Maximianus Placuit, quotiens pedanei iudices dati post litem contestatam vel ad aliud iudicium necessario dirigantur vel publicae utilitatis ratione in alias provincias profiscantur vel diem obierint atque his rationibus negotiis coeptis finis non possit adhiberi, alium in locum eorum iudicem tribui qui negotium examinet, ne eiusmodi casibus intervenientibus impedimentum aliquod in persequendis litibus adferatur. * diocl. et maxim. aa. et cc. firmino. * CJ.3.3.5: Imperator Julianus Quaedam sunt negotia, in quibus superfluum est moderatorem expectare provinciae: ideoque pedaneos iudices, hoc est qui negotia humiliora disceptent, constituendi damus praesidibus potestatem. * iul. a. secundo pp. * CJ.3.3.6: Imperator Zeno CJ.3.4.0. Qui pro sua iurisdictione iudices dare darive possunt. CJ.3.4.1pr.: Imperatores Theodosius, Valentinianus In causarum delegationibus illud consultissime praecipimus observari, ut ita valeant, si ad iurisdictionem pertineant delegantis. * theodos. et valentin. aa. cyro pp. * CJ.3.4.1.1: Imperatores Theodosius, Valentinianus Quod si quis alienae iurisdictionis causam crediderit delegandam, nec praecepto cognitorem datum parientiam accomodare censemus et, contra leges obtemperaverit deleganti, omnia, quae ab ea delegatione geruntur, ita pro infectis haberi praecipimus, ac si ipsi qui delegaverant alienae iurisdictionis iudices resedissent, ut nec appellandi quidem necessitas victis adversus eas sententias imponatur. CJ.3.4.1.2: Imperatores Theodosius, Valentinianus Haec, nisi iudices a nobis specialiter delegantibus dati aliis causas delegaverint iudicandas: nam his delegantibus nullo personarum causarumve habito tractatu appellationum ad eos iure iudicia remeabunt. CJ.3.5.0. Ne quis in sua causa iudicet vel sibi ius dicat. CJ.3.5.1: Imperatores Valens, Gratianus, Valentinianus Generali lege decernimus neminem sibi esse iudicem vel ius sibi dicere debere. in re enim propria iniquum admodum est alicui licentiam tribuere sententiae. * valens grat. et valentin. aaa. ad gracchum pu. * CJ.3.6.0. Qui legitimam personam in iudiciis habent vel non. CJ.3.6.1: Imperator Gordianus Si, cum esses pupillaris aetatis, sine tutoris auctoritate cum adversario consisteres, praeses provinciae adversus te pronuntiavit, minime auctoritate iudicati nititur quod statutum est. * gord. a. candidae. * CJ.3.6.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus In rebus, quae privati iudicii quaestionem habent, sicut pupillus tutore auctore et agere et conveniri potest, ita et adultus curatore consentiente litem et intendere et excipere debet. * diocl. et maxim. aa. et cc. aureliae agemachae. * CJ.3.6.3: Imperatores Honorius, Theodosius Momentariae possessionis actio exerceri potest per quamcumque personam. sub colore autem adipiscendae possessionis obrepticia petitio alteri obesse non debet, maxime cum absque conventione personae legitimae initiatum iurgium videatur. nihil autem opituletur conventio circa minorem habita, cum id rectius circa curatorem debuerit custodiri. * honor. et theodos. aa. iuliano procons. africae. * CJ.3.7.0. Ut nemo invitus agere vel accusare cogatur. CJ.3.7.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Invitus agere vel accusare nemo cogitur. * diocl. et maxim. aa. camerio. * CJ.3.8.0. De ordine iudiciorum. CJ.3.8.1: Imperatores Severus, Antoninus Adite praesidem provinciae et ruptum esse testamentum fabii praesentis agnatione filii docete. neque enim impedit notionem eius, quod status quaestio in cognitione vertitur, etsi super causa status cognoscere non possit: pertinet enim ad officium iudicis qui de hereditate cognoscit universam incidentem quaestionem quae in iudicium devocatur examinare, quoniam non de ea, sed de hereditate pronuntiat. * sev. et ant. aa. Marcellinae. * CJ.3.8.2: Imperator Antoninus Si quaestio tibi generis ab his, quos fratres patrueles esse dicis, non fit, adito praeside et accepto iudice familiae erciscundae experire. quod si de ea re quaestio erit, prius de nativitatis veritate secundum iuris formam quaeri idem vir clarissimus curae habebit. * ant. a. magnillae. * CJ.3.8.3: Imperatores valer., gallien. Cum civili disceptationi principaliter motae quaestio criminis inciderit vel crimini prius instituto civilis causa adiungitur, potest iudex eodem tempore utramque quaestionem sua sententia dirimere. * valer. et gallien. aa. demetrio. * CJ.3.8.4: Imperator Constantinus Quoniam civili quaestione intermissa saepe fit, ut prius de crimine iudicetur, quod utpote maius merito minori praefertur: ex quo criminalis quaestio quocumque modo cessaverit, oportet civilem causam velut ex integro in iudicium deductam discingi, ut finis criminalis negotii ex eo die, quo inter partes fuerit lata sententia, initium civili tribuat quaestioni. * constant. a. ad calpurnianum. * CJ.3.9.0. De litis contestatione. CJ.3.9.1: Imperatores Severus, Antoninus Res in iudicium deducta non videtur, si tantum postulatio simplex celebrata sit vel actionis species ante iudicium reo cognita. inter litem enim contestatam et editam actionem permultum interest. lis enim tunc videtur contestata, cum iudex per narrationem negotii causam audire coeperit. * sev. et ant. aa. valenti. * CJ.3.10.0. De plus petitionibus. CJ.3.10.3: Imperator Justinianus Odiosas contrahentium calliditates amputare properantes censemus, ut, si quis certa quantitate sibimet debita super ampliore pecunia per dolum et machinationem cautionem exegerit et ad iudicium debitorem vocaverit, si quidem ante inchoatam litem calliditatis eum paeniteat et veritatem debiti confessus fuerit, nullo eum dispendio praegravari: sin autem et liti praebuit exordium et in certaminibus negotii permanens arguatur de adiecta falsi quantitate, non solum ea, sed etiam toto debito eum fraudari: transactionibus scilicet et secundis confessionibus, sive insinuatae sint sive non, etiam in hoc casu suam obtinentibus firmitatem: talibus etenim cautionibus hoc obicere non oportet. * iust. a. iohanni pp. * CJ.3.11.0. De dilationibus. CJ.3.11.1pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Quoniam plerumque evenit, ut iudex instrumentorum vel personarum gratia dilationem dare rerum necessitate cogatur, spatium instructionis exhibendae postulatum dari conveniet. * diocl. et maxim. aa. et cc. dicunt: * CJ.3.11.1.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Quod hac ratione arbitramur esse moderandum, ut, si ex ea provincia ubi lis agitur vel persona vel instrumenta poscentur, non amplius quam tres menses indulgeantur: si vero ex continentibus provinciis, sex menses custodiri iustitiae est: in transmarina autem dilatione novem menses computari oportebit. CJ.3.11.1.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus Quod ita constitutum iudicantes sentire debebunt, ut hac ratione non sibi concessum intellegant dandae dilationis arbitrium, sed eandem dilationem, si rerum urguentissima ratio flagitaverit et necessitas desideratae instructionis exegerit , non facile amplius quam semel nec ulla trahendi arte sciant esse tribuendam. CJ.3.11.2: Imperator Constantinus Si quando quis rescriptum ad extraordinarium iudicem reportaverit, dilatio ei penitus deneganda est: illi autem, qui in iudicium vocatur, danda est ad probanda precum mendacia vel proferenda aliqua instrumenta vel testes, quoniam instructus esse non potuit, si praeter spem ad alienum iudicium trahitur. * const. a. ad ursum vic. * CJ.3.11.3: Imperator Constantinus Sive pars sive integra dilatio fuerit data, eo usque iudicis officium conquiescat, donec petiti temporis defluxerint curricula. feriae autem, sive repentinae sive sollemnes sint, dilationum temporibus non excipiantur, sed his connumerentur. * const. a. profuturo praef. annonae. * CJ.3.11.4: Imperator Constantinus A procedente iudice dilationem non convenit postulari, etiamsi utraque parte praesente tribuatur, cum non alias nisi causa cognita indulgeri queat et cognitio causae non interpellatione planaria, sed considente magis iudice legitime colligatur, et, si forte dilationis petitio fuerit improbata, suscepta quaestio per sententiam iudicis dirimatur. * const. a. ad catullinum procons. africae. * CJ.3.11.5: Imperator Constantinus Cum a nobis fuerit ad appellationem consultationemve rescriptum, sive sit primo iudicio petita dilatio sive ea tributa non sit sive nec petita quidem, eam dare cuiquam non licebit eadem ratione, qua nec in iudiciis quidem cognitionum nostrarum dilatio tribui solet. * const. a. ad maximum. * CJ.3.11.6: Imperatores Constantius, constans Inter privatos et fiscum si aliqua lis mota fuerit, utrique parti petendae dilationis per defensores suos copia non est deneganda, si hoc commoditatis ratio postulaverit. * constantius et constans aa. ad petronium vic. africae. * CJ.3.11.7: Imperatores Arcadius, Honorius Nec de statu ac patrimonio litigantibus in transmarina etiam dilatione mensuum novem spatia egredi concedatur. * arcad. et honor. aa. messalae pp. * CJ.3.12.0. De feriis. CJ.3.12.1: Imperatores Constantius, Maximianus Quoniam consulis, an similis observantia a nobis adiciendarum feriarum, quae rebus feliciter gestis proveniunt, ad appellationum quoque tempora porrigenda sit, verine carissime, rescribi placuit experientiae tuae, ut in causis provocationum iugiter et sine additamento eiuscemodi dierum tempora scias servari debere et supra dictorum dierum in appellationum causis minime fieri adiectionem. * constantius et maxim. aa. et sev. et maximin. nobb. cc. verino.* CJ.3.12.2: Imperator Constantinus Omnes iudices urbanaeque plebes et artium officia cunctarum venerabili die solis quiescant. ruri tamen positi agrorum culturae libere licenterque inserviant, quoniam frequenter evenit, ut non alio aptius die frumenta sulcis aut vineae scrobibus commendentur, ne occasione momenti pereat commoditas caelesti provisione concessa. * const. a. helpidio. * CJ.3.12.3: Imperator Constantinus A nullo iudice praesumi decet, ut auctoritate sua ferias aliquas condat. nec enim imperiales ferias vocari oportet, quas administrator edixerit, ac per hoc, si nomine eximuntur, etiam fructu carebunt. * constant. a. ad severum. * CJ.3.12.4pr.: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Publicas ac fiscales causa tua sinceritas etiam feriatis geminis mensibus, hoc est sine aliqua intermissione, discingat. * valentin. valens et grat. aaa. ad olybrium pu. * CJ.3.12.4.1: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Pistoriis quoque causis isdem diebus ratum in futurum examen adhibebit. CJ.3.12.5: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Quadraginta diebus, qui auspicio caerimoniarum paschale tempus anticipant, omnis cognitio inhibeatur criminalium quaestionum. * valentin. valens et grat. aaa. albuciano vic. macedoniae. * CJ.3.12.6pr.: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Omnes dies iubemus esse iuridicos. * valentin. theodos. et arcad. aaa. albino pu. * CJ.3.12.6.1: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Illos tantum manere feriarum dies fas erit, quos geminis mensibus ad requiem laboris indulgentior annus accepit aestivis fervoribus mitigandis et autumnis fetibus decerpendis. CJ.3.12.6.2: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Kalendarum quoque ianuarium consuetos dies otio mancipamus. CJ.3.12.6.3: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius His adicimus natalicios dies urbium maximarum romae atque constantinopolis, quibus debent iura differri, qui et ab ipsis nata sunt, sacros quoque paschae dies, qui septeno vel praecedunt numero vel sequuntur, dies etiam natalis atque epiphaniorum christi et quo tempore commemoratio apostolicae passionis totius christianitatis magistrae a cunctis iure celebratur: in quibus etiam praedictis sanctissimis diebus neque spectaculorum copiam reseramus. CJ.3.12.6.4: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius In eadem observatione numeramus et dies solis, quos dominicos rite dixere maiores, qui repetito in se calculo revolvuntur. CJ.3.12.6.5: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Parem necesse est habere reverentiam, ut ne apud ipsos arbitros vel a iudicibus flagitatos vel sponte delectos ulla sit agnitio iurgiorum, nostris etiam diebus, qui vel lucis auspicia vel ortus imperii protulerunt. CJ.3.12.6.6: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius In quindecim autem paschalibus diebus compulsio et annonariae functionis et omnium publicorum privatorumque debitorum differatur exactio. CJ.3.12.7: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Actus omnes seu publici seu privati diebus quindecim paschalibus conquiescant. in his tamen emancipandi et manumittendi cuncti licentiam habeant, et super his acta non prohibeantur. * valentin. theodos. et arcad. aaa. tatiano pp. * CJ.3.12.8: Imperatores Honorius, Theodosius Provinciarum iudices moneantur, ut in quaestionibus latronum et maxime isaurorum nullum quadragesimae nec venerabilem pascharum diem existiment excipiendum, ne differatur sceleratorum proditio consiliorum, quae per latronum tormenta quaerenda est, cum facillime in hoc summi numinis speretur venia, per quod multorum salus et incolumitas procuratur. * honor. et theodos. aa. anthemio pp. * CJ.3.12.9pr.: Imperatores Leo, Anthemius Dies festos, dies maiestati altissimae dedicatos nullis volumus voluptatibus occupari nec ullis exactionum vexationibus profanari. * leo et anthem. aa. armasio pp. * CJ.3.12.9.1: Imperatores Leo, Anthemius Dominicum itaque diem semper honorabilem ita decernimus venerandum, ut a cunctis exsecutionibus excusetur, nulla quemquam urgueat admonitio, nulla fideiussionis flagitetur exactio, taceat apparitio, advocatio delitescat, sit idem dies a cognitionibus alienus, praeconis horrida vox silescat, respirent a controversiis litigantes, habeant foederis intervallum, ad se veniant adversarii non timentes, subeat animos vicaria paenitudo, pacta conferant, transactiones loquantur. CJ.3.12.9.2: Imperatores Leo, Anthemius Nec tamen haec religiosi diei otia relaxantes obscaenis quemquam patimur voluptatibus detineri. nihil eodem die sibi vindicet scaena theatralis aut circense certamen aut ferarum lacrimosa spectacula: etiam si in nostrum ortum aut natalem celebranda sollemnitas inciderit, differatur. CJ.3.12.9.3: Imperatores Leo, Anthemius Amissionem militiae, proscriptionem patrimonii sustinebit, si quis umquam hoc die festo spectaculis interesse vel cuiuscumque iudicis apparitor praetextu negotii publici seu privati haec quae hac lege statuta sunt crediderit temeranda. CJ.3.13.0. De iurisdictione omnium iudicum et de foro competenti. CJ.3.13.1pr.: Imperatores Severus, Antoninus Non quidem fuit iudex procurator noster in lite privatorum: sed cum ipsi eum iudicem elegeritis et is consentientibus adversariis sententiam tulerit, intellegitis vos adquiescere debere rei ex consensu vestro iudicatae, cum et procurator iudicandi potestatem inter certas habeat personas, et vos incongruum eum esse vobis iudicem scientes tamen audientiam eius elegistis. * sev. et ant. aa. severo et aliis. * CJ.3.13.1.1: Imperatores Severus, Antoninus Quod et in aliis similibus iudiciis tam in actionem proponentis quam in exceptionem opponentis persona locum habebit. CJ.3.13.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus Iuris ordinem converti postulas, ut non actor rei forum, sed reus actoris sequatur: nam ubi domicilium habet reus vel tempore contractus habuit, licet hoc postea transtulerit, ibi tantum eum conveniri oportet. * diocl. et maxim. aa. et cc. alexandro. * CJ.3.13.3: Imperatores Diocletianus, Maximianus Privatorum consensus iudicem non facit eum, qui nulli praeest iudicio, nec quod is statuit rei iudicatae continet auctoritatem. * diocl. et maxim. aa. et cc. iudae. * CJ.3.13.4: Imperator Constantinus Nemo post litem contestatam ordinariae sedis declinet examen, nec prius praefecti praetorio aut comitis orientis vel alterius spectabilis iudicis imploret auxilium, sed appellatione legibus facta ad sacrum auditorium veniat. * const. a. ad universos provinciales. * CJ.3.13.5pr.: Imperatores Arcadius, Honorius In criminali negotio rei forum accusator sequatur. * arcad. et honor. aa. vincentio pp. galliarum. * CJ.3.13.5.1: Imperatores Arcadius, Honorius Is vero, qui suam causam sive criminalem sive civilem sine caelesti oraculo in vetito vocabit examine aut exsecutionem poposcerit militarem, actor quidem propositi negotii actione multetur, reus vero pro condemnato habeatur: et tribuni sive vicarii capitalem sibi animadversionem subeundam esse cognoscant, si vel suam vel militum exsecutionem interdictam praebuerint. CJ.3.13.6: Imperatores Honorius, Theodosius Magisteriae potestati inter militares viros vel privato actore in reum militarem etiam civilium quaestionum audiendi concedimus facultatem, praesertim cum id ipsum e re esse litigantium videatur constetque militarem reum nisi a suo iudice nec exhiberi posse nec, si in culpa fuerit, coerceri. * honor. et theodos. aa. anthemio pp. * CJ.3.13.7pr.: Imperator Anastasius Periniquum et temerarium esse perspicimus eos, qui professiones aliquas seu negotiationes exercere noscuntur, iudicum, ad quos earundem professionum seu negotiationum cura pertinet, iurisdictionem et praeceptiones declinare conari. * anastas. a. constantino pp. * CJ.3.13.7.1: Imperator Anastasius Quapropter iubemus huiusmodi hominibus nec cuiuslibet militiae seu cinguli vel dignitatis praerogativam in hac parte suppetere, sed eos, qui statutis in quacumque militia connumerati sunt vel fuerint seu dignitatem aliquam praetendunt, sine quadam fori praescriptione his iudicibus tam in publicis quam in privatis causis oboedire compelli, ad quorum sollicitudinem professionis seu negotiationis , quam praeter militiam, ut dictum est, exercent, gubernatio videtur respicere, ita tamen, ut ipsis nihilo minus iudicibus, sub quorum iurisdictione militia seu dignitas eorum constituta est, procul dubio respondeant. CJ.3.13.7.2: Imperator Anastasius His videlicet, quicumque contra eius tenorem venire temptaverint, militiae cingulo seu dignitatis honore pro tali conamine spoliandis. CJ.3.14.0. Quando imperator inter pupillos vel viduas vel miserabiles personas cognoscat et ne exhibeantur. CJ.3.14.1pr.: Imperator Constantinus Si contra pupillos viduas vel diutino morbo fatigatos et debiles impetratum fuerit lenitatis nostrae iudicium, memorati a nullo nostrorum iudicum compellantur comitatui nostro sui copiam facere. quin immo intra provinciam, in qua litigator et testes vel instrumenta sunt, experiantur iurgandi fortunam atque omni cautela servetur, ne terminos provinciarum suarum cogantur excedere. * const. a. ad andronicum. * CJ.3.14.1.1: Imperator Constantinus Quod si pupilli vel viduae aliique fortunae iniuria miserabiles iudicium nostrae serenitatis oraverint, praesertim cum alicuius potentiam perhorrescunt, cogantur eorum adversarii examini nostro sui copiam facere. CJ.3.15.0. Ubi de criminibus agi oportet. CJ.3.15.1: Imperatores Severus, Antoninus Quaestiones eorum criminum, quae legibus aut extra ordinem coercentur, ubi commissa vel inchoata sunt vel ubi reperiuntur qui rei esse perhibentur criminis, perfici debere satis notum est. * sev. et ant. aa. laurinae. * CJ.3.15.2: Imperatores Severus, Antoninus Sciens liberum venumdando plagii crimen committit. ab eo itaque, qui super hoc queri potest, aditus competens iudex, si is, quem puerum ingenuum vendidisse proponis, ibi degit, causam cognoscet. * sev. et ant. aa. et cc. nicae. * CJ.3.16.0. Ubi de possessione agi oportet. CJ.3.16.1: Imperatores Valentinianus, Valens Ubi aut vis facta dicitur aut momentaria possessio postulanda est, ibi loci iudicem adversus eum qui possessionem turbavit convenit iudicare. * valentin. et valens aa. ad festum procons. africae. * CJ.3.17.0. Ubi fideicommissum peti oportet. CJ.3.17.1: Imperatores Severus, Antoninus Fideicommissum ibi petendum esse, ubi hereditas relicta est, dubitari non oportet. * sev. et ant. aa. demetrio. * CJ.3.18.0. Ubi conveniatur qui certo loco dare promisit. CJ.3.18.1: Imperator Alexander Severus Qui certo loco se soluturum pecuniam obligat, si solutioni satis non fecerit, arbitraria actione et in alio loco potest conveniri: in qua venit aestimatio, quod alterutrius interfuit suo loco potius quam in eo in quo petitur solvi. * alex. a. heraclidae. * CJ.3.19.0. Ubi in rem actio exerceri debet. CJ.3.19.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus In rem actio non contra venditorem, sed contra possidentem competit. frustra itaque desideras non tecum congredi, sed cum auctore tuo dominium vindicantem, cum te possidere contendas. nam si denuntiasti ei qui tibi vendidit, intellegit evictionis periculum. nec enim iurisdictionis forma in eadem provincia constitutis tam petitore quam possessore ob auctoris personam, quem in alia provincia dicis consistere, debet immutari. * diocl. et maxim. aa. et cc. pancratio. * CJ.3.19.2pr.: Imperator Constantinus Si quis alterius nomine quolibet modo possidens immobilem rem litem ab aliquo per in rem actionem sustineat, debet statim in iudicio dominum nominare, ut, sive in eadem civitate degat sive in agro sive in alia provincia sit, certo dierum spatio ab iudice finiendo eoque ad notionem eius perducendo, vel ipse in locis in quibus praedium situm est perveniens vel procuratorem mittens actoris intentiones excipiat. * const. a. ad universos provinciales. * CJ.3.19.2.1: Imperator Constantinus Si vero post huiusmodi indultum tempus minime hoc quod dispositum est facere maluerit, tamquam lite quae ei ingeritur ex die, quo possessor ad iudicium vocatus est, ad interrumpendam longi temporis praescriptionem contestata iudex, utpote domino possessionis nec post huiusmodi humanitatem sui praesentiam faciente, edictis legitimis proponendis eum citare curabit et tunc in eadem voluntate eo permanente negotium summatim discutiens in possessionem rerum actorem mitti non differet, omni adlegatione absenti de principali quaestione servata. CJ.3.19.3: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Actor rei forum, sive in rem sive in personam sit actio, sequitur. sed et in locis, in quibus res propter quas contenditur constitutae sunt, iubemus in rem actionem adversus possidentem moveri. * grat. valentin. et theodos. aaa. * CJ.3.20.0. Ubi de hereditate agatur et ubi scripti heredes in possessionem mitti postulare debent. CJ.3.20.1: Imperatores valer., gallien. Illic, ubi res hereditarias esse proponis, heredes in possessionem rerum hereditarium mitti postulandum est. ubi autem domicilium habet qui convenitur, vel si ibi ubi res hereditariae sitae sunt degit, hereditatis erit controversia terminanda. * valer. et gallien. aa. messiae. * CJ.3.21.0. Ubi agi oportet de ratiociniis tam privatis quam publicis. CJ.3.21.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Eum, qui aliena negotia sive ex tutela sive quocumque alio titulo administravit, ubi haec gessit, rationem oportet reddere. * diocl. et maxim. aa. et cc. aurelio gerontio. * CJ.3.21.2: Imperatores Honorius, Theodosius Nemo post depositum cingulum privatae vitae redditus ob negotium, quod militiae causa est ei exortum praestandi ratiocinii gratia eius numeri, in quo militavit vel quem ipse gessit a quocumque pulsatus fori praescriptionibus utatur. unumquemque enim super huiuscemodi causis, id est publicis, quas dum militaret exercuit, super ratiociniis militaribus, per quae suos contubernales adflixisse adseritur, in militari oportet iudicio respondere, in quo et instructio sufficiens et nota testimonia et verissima possunt documenta praestari. * honor. et theodos. aa. macedonio mag. mil. * CJ.3.22.0. Ubi causa status agi debeat. CJ.3.22.1: Imperator Alexander Severus Quae a te, cum tibi serviret, refugit et in aliam provinciam se contulit, libertatem sibi vindicans non iniuria eo loco litigare compellenda est, unde quasi fugitiva recessit. ideoque remittere eam in qua serviret praeses provinciae qui eo loco ius repraesentat curae habebit: sed non ubi deprehensa est audiri debet. * alex. a. aurelio aristocrati. * CJ.3.22.2: Imperator dec. Procuratores nostros status causas examinare non posse omnibus notum est. * dec. a. et dec. et quintus cc. felici. * CJ.3.22.3: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si in possessione libertatis constituta es, cum in status etiam quaestione actor rei forum sequi debeat, ibi causam liberalem agi oportet, ubi consistit quae ancilla dicitur, licet senatoria dignitate actor decoretur. * diocl. et maxim. aa. et cc. zenonidi. * CJ.3.22.4: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si ex possessione servitutis in libertatem quis proclamat, ibi agi oportere status causam, ubi domicilium constitutum habet qui se dominum dicit, non est ambigui iuris. * diocl. et maxim. aa. et cc. sisinniae. * CJ.3.22.5: Imperatores Diocletianus, Maximianus Iam dudum a nobis statutum est, ut, si quae causae libertinitatis est servitutis in provinciis inter fiscum et privatos exorerentur, ad rationalem vel magistrum privatae rei, hoc est unde mota est quaestio, remitterentur, si quae vero ingenuitatis essent, a rectore provinciae examinarentur. * diocl. et maxim. aa. et cc. diogeni praesidi insularum. * CJ.3.22.6: Imperator Justinianus In litibus, in quibus utrum ingenuus an libertinus sit aliquis quaeritur, quinquennii divisionem, post quod divino auditorio opus esse veteres leges praecipiebant, in posterum cessare sancimus et huiusmodi lites etiam post memoratum tempus ad exemplum ceterarum vel in provinciis apud earum moderatores vel in hac alma urbe apud competentia maxima iudicia examinari. quod etiam, si clarissima persona super tali condicione vel etiam servili quaestionem patiatur, tenere censemus. * iust. a. menae pp. * CJ.3.23.0. Ubi quis de curiali vel cohortali aliave condicione conveniatur. CJ.3.23.1: Imperatores Arcadius, Honorius Si quis vel curiae vel officiis iudicum aut aliis quibuscumque corporibus obnoxius intra provinciam ab his erit quos aufugerat comprehensus, non expectata eius iudicis notione, sub quo per ambitum coeperat militare, penitusque emendicati honoris praescriptione submota ab iudice, qui in locis aditus fuerit, audiatur manifestarumque rerum probatione convictus eorum societati quos declinaverat adgregetur. * arcad. et honor. aa. florentino pu. * CJ.3.23.2pr.: Imperatores Theodosius, Valentinianus Hac perpetua lege sancimus provincialibus iudiciis non posse fori praescriptionem opponere eos, qui ad curiam vocantur vel cohortalibus deberi dicuntur officiis vel aliis corporibus obnoxii sunt, eos etiam, qui superexactiones vel concussiones perpetrasse firmentur: exceptis videlicet his qui armata militia praediti sunt, vel aliis qui speciali beneficio principali sese defendant, ita tamen ut, cui ex militaribus viris curiae nomen vel cohortalis officii quaestio ingeratur , rector provinciae super eius nomine tam ad sedem tuae magnificentiae quam ad magisteriam vel ad competentem referat potestatem, ut hi, qui velut debiti postulentur, provinciali iudicio destinati ibi eventum iudicii expectent, ubi iura moveri praecipiunt huiusmodi quaestiones. * theodos. et valentin. aa. cyro pp. * CJ.3.23.2.1: Imperatores Theodosius, Valentinianus Super publicis autem functionibus et debitis nemini liceat fori praescriptionem opponere praeter eos qui specialiter excepti sunt. CJ.3.23.2.2: Imperatores Theodosius, Valentinianus Ceteros excelsae tuae sedis et rectorum provinciarum in quolibet negotio declinare minime posse iudicium decernimus, ita ut, qui tam saluberrimam legem pertinaciter violare temptaverint, sciant a moderatoribus provinciarum adversus se tamquam in contumaces sententiam proferendam. CJ.3.24.0. Ubi senatores vel clarissimi civiliter vel criminaliter conveniantur. CJ.3.24.1: Imperator Constantinus Quicumque non illustris, sed tantum clarissima dignitate praeditus virginem rapuerit vel fines aliquos invaserit vel in aliqua culpa seu crimine fuerit deprehensus, statim intra provinciam in qua facinus perpetravit publicis legibus subiugetur nec fori praescriptione utatur. omnem enim huiusmodi honorem reatus excludit. * const. a. ad octavianum com. hispaniarum. * CJ.3.24.2: Imperatores Valens, Gratianus, Valentinianus Senatores in pecuniariis causis, sive in hac urbe sive in suburbanis degunt, in iudicio tam praetorianae quam urbicariae praefecturae nec non magistri officiorum ( quotiens tamen ad eum nostrae pietatis emanaverit iussio), in provinciis vero ubi larem fovent aut ubi maiorem bonorum partem possident et adsidue versantur respondebunt. * valens grat. et valentin. aaa. ad senatum. * <d. k. mart.> CJ.3.24.3pr.: Imperator Zeno Quotiens viro forte patricio vel ex patricio vel ei, quem praetorianae vel urbicariae amplissimae sedis administratio illustravit, vel consulari viro, quem tam ordinaria processio quam sacra nostrae pietatis pariter sublimavit oratio, quive magisteriae potestatis sudoribus clarus factus est, vel ei, qui magistri officiorum vel quaestoris officio functus aut sacri nostrae pietatis cubiculi praepositus post depositam administrationem senatorio ordini sociatus est, aut cui nostra serenitas domesticorum scholam regendam mandavit cuive sacros nostri numinis thesauros aut res privatas nostrae pietatis vel serenissimae augustae nostrae coniugis gubernandas iniunxit, post depositam videlicet administrationem cr imen publicum privatumve, cui tamen non per procuratorem respondere liceat, in hac alma urbe vel in provinciis commoranti ingeratur, nullius alterius iudicis nisi nostrae pietatis huiusmodi esse cognitionem vel sacri tantummodo cognitoris , cui nostra serenitas huiusmodi negotii audientiam vice sua sacris apicibus mittendis mandaverit, ita tamen, ut apud talem iudicem, nullius officii vel scholae intercedente ministerio, more atque habitu sacrarum consultationum absque ulla videlicet observatione dierum fatalium introductae causae, viris devotissimis sacri nostri scrinii libellensibus sollemnia implentibus, audiantur: eo qui in crimen vocatus erit, ne quas ante probationes iniurias patiatur, sedendi quoque in aliqua secretarii parte, quae iudicibus inferior, altercantibus vero superior esse videatur, habituro licentiam. * zeno a. arcadio pp. * CJ.3.24.3.1: Imperator Zeno Adeo autem tantarum honores dignitatum duximus augendos, ut nec sacro quidem cognitori, nec postquam crimen fuerit patefactum, contra huiusmodi viros vel eorum substantias statuendi aliquid concedamus facultatem, sed hoc solummodo in huiusmodi viros vice quoque principis audituro licebit, ut intentatum apud se crimen , si patefactum fuisset, ad principalem referat notionem. CJ.3.24.3.1a: Imperator Zeno Ultionis autem tantis inferendae dignitatibus modus non nisi in principis residebit arbitrio, cum sit certum oportere accusatoris calumniam ( reo videlicet protinus absolvendo) inconsulta quoque nostra serenitate prout leges sanciunt coerceri, nisi forte accusator quoque non minoris quam reus sit dignitatis: in hoc namque casu super coercenda huiusmodi accusatoris calumnia non immerito consulenda erit principalis auctoritas. CJ.3.24.3.2: Imperator Zeno Viros autem illustres in hac inclita urbe degentes, qui sine administratione honorariis decorati fuerint codicillis, licet talem praerogativam nostrae iussionis meruerint, ut quod non egerint videantur egisse, in criminalibus causis magnificae tuae sedis et illustrissimae urbicariae praefecturae nec non etiam viri magnifici magistri officiorum ( quotiens tamen ad eius iudicium specialis nostrae pietatis emanaverit iussio) sententiis respondere decernimus, ita ut huiusmodi viri sedendi quidem in cognitionibus dicendis minime sibi vindicent facultatem. CJ.3.24.3.2a: Imperator Zeno Sciant autem ipsi quoque nec de se vel suis facultatibus iudicaturos aliquid nec probatis criminibus, nisi prius ad nostram pietatem rettulerint, posse statuere. CJ.3.24.3.3: Imperator Zeno Quotiens autem viri illustres in provinciis constituti ( non hi tamen, quorum cognitio ad nostram maiestatem vel ad vice nostri numinis auditurum pertineat) in querimoniam fuerint criminalem vocati, et sedendi, cum celebratur cognitio, in secretariis iudicantium ius consequantur et iudices patefactis quoque criminibus ferendis contra huiusmodi viros vel facultates eorum sententiis abstineant, dum nostrae pietatis ad suas meruerint relationes responsum: supplicio videlicet, quod accusatoribus patefacta eorum calumnia ingerendum est, nec apud provinciales iudices, si non, sicut superius dictum est, similem dignitatem habeant, differendo. CJ.3.25.0. In quibus causis militantes fori praescriptione uti non possunt. CJ.3.25.1pr.: Imperatores Theodosius, Valentinianus Omnes omnino domesticos et agentes in rebus et quaecumque alia praetenditur militia vel dignitas sub moderatoribus provinciarum pro functionibus publicis respondere nulla fori praescriptione valitura sancimus, si hac qui exiguntur publica debita uti temptaverint. * theodos. et valentin. aa. florentio pp. * CJ.3.25.1.1: Imperatores Theodosius, Valentinianus Immo et in aliis privatis actionibus occupatos volumus respondere, qui per provincias negotiantur vel conductorum vocabulis, cum non armata militia praediti sunt, defenduntur, sive domorum divinarum sive virorum potentium seu cuiuslibet condicionis sunt conductores, nisi forte commeatum ad rem propriam componendam unius anni indutias ostenderint se accepisse. CJ.3.25.1.2: Imperatores Theodosius, Valentinianus Eadem forma servanda in his etiam, qui mercandi et militandi sacra beneficia meruerunt, ut etiam ipsi rectoribus provinciarum respondeant. CJ.3.26.0. Ubi causae fiscales vel divinae domus hominumque eius agantur. CJ.3.26.1: Imperatores Severus, Antoninus Non defensae mortis quaestionem apud procuratores nostros non oportere tractari quis ignorat, nec bona fisco peti posse, quam si de crimine constiterit apud eum , cui convictis poenam inrogare licet? plane defunctis homicidii reis apud procuratores quoque causam agendam esse ratio permittit. * sev. et ant. aa. dioscoro. * CJ.3.26.2: Imperatores Severus, Antoninus Non animadvertimus, cur causam ad officium procuratorum nostrorum pertinentem ad proconsulis notionem advocare velis. nam cum hoc quaeratur, an pater tuus mortem sibi consciverit metu alicuius poenae ac propterea bona fisco debeant vindicari, iam non de crimine aut poena mortui, sed de bonis quaerendum est. * sev. et ant. aa. aristae. * CJ.3.26.3: Imperator Antoninus Procurator meus, qui vice praesidis provinciae non fungitur, sicut exigere poenam desertae accusationis potest, ita iudicare, ut ea inferatur sententia sua, non potest. * ant. a. heliodoro. * CJ.3.26.4pr.: Imperator Alexander Severus Cum vendente procuratore meo emisse te praedia dicas, pretium eorum necessario solvere debes. * alex. a. maximae. * CJ.3.26.4.1: Imperator Alexander Severus Cum his, quibus mandantibus eadem praedia emisse te et tradidisse dicas, agente te procurator meus, si eius audientiam elegeris, cognoscet, ut pecuniam quae pretii nomine tibi debetur et usuras quae fisco solvendae sunt consequi possis. CJ.3.26.5: Imperator Constantinus Ad fiscum pertinentes causas rationalis decidat, omnibus concussionibus prohibendis. * const. a. ad ursum. * CJ.3.26.6: Imperatores Constantius, constans Si quis adversus conductorem nostrum aliquid agendum crediderit, viro illustri comiti rerum privatarum referri oportet, ne et iudici existimationis et officio eius salutis discrimen immineat. * constantius a. ad italicum. * <d. k. febr... conss.> CJ.3.26.7: Imperatores Constantius, constans Dominicis colonis et patrimonialibus gravitatem tuam censuimus disceptatricem esse debere. duces enim et praepositos limitum et castrorum et rectores provinciarum evocandis et arcessendis colonis abstinere oportet. * constant. a. ad bulephorum rationalem summae rei. * CJ.3.26.8: Imperator Constantius Cum aliquid colonus aut servus rei privatae nostrae contra disciplinam publicam adseratur perpetrare, ad iudicium rectoris provinciae venire cogendus est, sic videlicet, ut praesente rationali vel procuratore domus nostrae inter eum et accusatorem causa tractetur et, si facinus fuerit adprobatum, iuris severitas exseratur. * constant. a. ad taurum pp. * CJ.3.26.9: Imperatores Valentinianus, Valens Universi fiduciam gerant, ut, cum quis eorum ab actore rerum privatarum nostrarum sive a procuratore fuerit vexatus iniuriis, super eius contumeliis vel depraedationibus deferre querimoniam sinceritati tuae vel rectori provinciae non dubitet et ad publicae sententiam vindictae sine aliqua trepidatione convolare. quae res cum fuerit certis probationibus declarata, sancimus et edicimus, ut, si in provincialem hanc audaciam quisquam moliri fuerit ausus, publice vivus concremetur. * valentin. et valens aa. ad philippum vic. * CJ.3.26.10: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Nullum ex officio rationalis, qui exactioni vel chartis inserviat, in alio iudicio adduci oportet, nisi forte cuiuspiam caput accusatio legibus instituta pulsaverit. * grat. valentin. et theodos. aaa. ad polemium pp. * CJ.3.26.11: Imperatores Theodosius, Valentinianus Hac lege sancimus, ut, sive agat domorum nostrarum colonus aut inquilinus aut servus seu pulsetur ab aliquo super criminali vel civili negotio, non alibi quam tui culminis ac viri spectabilis comitis domorum petatur examen: nullius adlegatione super fori praescriptione penitus admittenda. * theodos. et valentin. aa. artaxi praeposito sacri cubiculi. * CJ.3.27.0. Quando liceat sine iudice unicuique vindicare se vel publicam devotionem. CJ.3.27.1pr.: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Liberam resistendi cunctis tribuimus facultatem, ut quicumque militum vel privatorum ad agros nocturnus populator intraverit aut itinera frequentata insidiis adgressionis obsederit, permissa cuicumque licentia dignus ilico supplicio subiugetur ac mortem quam minabatur excipiat et id quod intendebat incurrat. melius enim est occurrere in tempore, quam post exitum vindicare. * valentin. theodos. et arcad. aaa. ad provinciales. * CJ.3.27.1.1: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Vestram igitur vobis permittimus ultionem et, quod serum est punire iudicio, subiugamus edicto: nullus parcat militi, cui obviare telo oporteat ut latroni. CJ.3.27.2: Imperatores Arcadius, Honorius, Theodosius Opprimendorum desertorum facultatem provincialibus iure permittimus. qui si resistere ausi fuerint, in his velox ubicumque iubemus esse supplicium. cuncti etenim adversus latrones publicos desertoresque militiae ius sibi sciant pro quiete communi exercendae publicae ultionis indultum. * arcad. honor. et theodos. aaa. hadriano pp. * CJ.3.28.0. De inofficioso testamento. CJ.3.28.1: Imperatores Severus, Antoninus Cum de inofficioso matris suae testamento filius dicere velit adversus eum, qui ex causa fideicommissi hereditatem tenet, non est iniquum hoc ei accommodari, ut perinde fideicommissarius teneatur, ac si pro herede aut pro possessore possideret. * sev. et ant. aa. victorino. * CJ.3.28.2: Imperatores Severus, Antoninus Quamvis de inofficioso testamento acturum te bonorum possessionem accepisse proponas, tamen scriptis heredibus auferre possessionem incivile est. * sev. et ant. aa. lucretio. * CJ.3.28.3pr.: Imperatores Severus, Antoninus Si mater filiis duobus institutis tertio post testamentum suscepto, cum mutare idem testamentum potuisset, hoc facere neglexisset, merito utpote non iustis rationibus neglectus de inofficioso querellam instituere poterat. * sev. et ant. aa. ianuario. * CJ.3.28.3.1: Imperatores Severus, Antoninus Sed cum eam in puerperio vita cessisse proponas, repentini casus iniquitas per coniecturam maternae pietatis emendanda est. quare filio tuo, cui nihil praeter maternum fatum imputari potest, perinde virilem portionem tribuendam esse censemus, ac si omnes filios heredes instituisset. CJ.3.28.3.2: Imperatores Severus, Antoninus Sin autem heredes scripti extranei erant, tunc de inofficioso testamento actionem instituere non prohibetur. CJ.3.28.5: Imperator Antoninus Si pater tuus post litem contestatam vel postquam propositum habuisset inofficiosum fratris testamentum dicere te herede relicto decessit, causam coeptam vel quocumque modo illi placitam exsequi non prohiberis. * ant. a. aelio. * CJ.3.28.6: Imperator Antoninus Cum quaeritur, an filii de inofficioso patris testamento possint dicere, si quartam bonorum mortis tempore testator reliquit, inspicitur. * ant. a. ingenuo. * CJ.3.28.7: Imperator Antoninus Neptem defuncti actione de inofficioso testamento, quamvis pater eius emancipatus fuerat defunctus, experiri posse ignorare non debes. * ant. a. secundino. * CJ.3.28.8pr.: Imperator Antoninus Parentibus arbitrium dividendae hereditatis inter liberos adimendum non est, dum non minus, qui pietatis sibi conscius est, partis quae intestato defuncto potuit ad eum pertinere quarta ex iudicio parentis obtineat. * ant. a. florentino. * CJ.3.28.8.1: Imperator Antoninus Qui autem agnovit iudicium defuncti eo, quod debitum paternum pro hereditaria parte persolvit vel alio legitimo modo, etiamsi minus quam ei debebatur relictum est, si is maior viginti quinque annis est, accusare ut inofficiosam voluntatem patris quam probavit non potest. CJ.3.28.9: Imperator Antoninus De inofficioso testamento militis vel iure militare vel civile facto vel centurionis vel tribuni numeri nec filios posse queri ius certum est. * ant. a. romanae. * CJ.3.28.10: Imperator Antoninus Si heredum quintiani, quem patrem tuum esse dicis, adversus quos de inofficioso testamento acturus eras, iure successionis bona ad fiscum pertinent, vel ipsius quintiani bona utpote vacantia fiscus tenet, causam apud procuratorem meum agere potes. * ant. a. quintiliano. * CJ.3.28.11: Imperator Antoninus In harenam non damnato, sed sua sponte harenario constituto legitimae successiones integrae sunt, sicuti civitas et libertas manet. sed si testamentum parens eius fecit, neque de inofficioso testamento accusatio neque bonorum possessio ei competit: nam talem filium merito quis indignum sua successione iudicat, nisi et ipse similis condicionis est. * ant. a. ingenuo. * CJ.3.28.12: Imperator Antoninus Si pater puellae, cuius vos curatores esse dicitis, filio ex semisse, ipsa autem ex triente et uxore ex reliquo sextante scriptis heredibus, fidei filiorum commisit, ut, si quis eorum intra viginti quinque annos aetatis decederet, superstitibus portionem suam restitueret, praeterea uxori, ut id, quod ex causa hereditatis ad eam pervenisset, filiis post mortem suam restitueret, fideicommisit, calumniosam inofficiosi actionem adversus iustum iudicium testatoris instituere non debetis, cum ex huiusmodi fideicommissaria restitutione tam matris quam fratris eius portio ad eam poterat pervenire. * ant. a. liciniano et diogeniano. * CJ.3.28.13: Imperator Gordianus Cum duobus heredibus institutis, uno ex quinque, altero ex septem unciis, adversus eum qui ex septem unciis heres scriptus fuerat iusta querella contendisse, ab altero autem victum fuisse adlegas, pro ea parte, qua resolutum est testamentum, cum iure intestati qui obtinuit succedat, neque legata neque fideicommissa debentur, quamvis libertates et directae competant et fideicommissariae praestari debeant. * gord. a. prisciano. * CJ.3.28.14: Imperator Gordianus Eum, qui inofficiosi querellam delatam non tenuit, a falsi accusatione non submoveri placuit. idem observatur et si e contrario falsi crimine instituto victus postea de inofficioso actionem exercere maluerit. * gord. a. prisco. * CJ.3.28.15: Imperator Philippus Filiam praeteritam a matre ad successionem eius citra inofficiosi querellam adspirare non posse explorati iuris est. * philipp. a. et philipp. c. aphrodisiae. * CJ.3.28.16: Imperatores valer., gallien. Contra maiores viginti quinque annorum duplicem actionem inferentes, primam, quasi testamentum non iure sit perfectum, alteram, quasi inofficiosum, licet iure perfectum, praescriptio ex prioris iudicii mora quinquennalis temporis non nascitur, quae officere non cessantibus non potest. * valer. et gallien. aa. et valer. nob. c. theodotae. * CJ.3.28.17: Imperatores carinus, numer. Cum filium tuum te praeterita sororem heredem instituisse proponas, inofficiosi querellam apud praesidem provinciae persequi potes. * carinus et numer. aa. florae. * CJ.3.28.18: Imperatores Diocletianus, Maximianus Cum te pietatis religionem non violasse, sed mariti coniugium quod fueras sortita distrahere noluisse ac propterea offensum atque iratum patrem ad exheredationis notam prolapsum esse dicas, inofficiosi testamenti querellam inferre non vetaberis. * diocl. et maxim. aa. faustinae. * CJ.3.28.19: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si filia tua turpiter et cum flagitiosa foeditate vivit, ut a successione tua eam excludendam putes, si non inconsulto calore, sed ex meritis eius ad id odium incitatus es, postremi iudicii liberum arbitrum habebis. * diocl. et maxim. aa. apollinari. * --------------------------------------------------: CJ. c.3.28.19: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si filia tua turpiter et cum flagitiosa foeditate vivit, ut a successione tua eam excludendam putes, si non inconsulto calore, sed ex meritis eius ad id odium incitatus es, postremi iudicii liberum arbitrum habebis. * diocl. et maxim. aa. apollinari. * CJ.3.28.20: Imperatores Diocletianus, Maximianus Filia in orbitate patris relicta cum marito, cui matre volente nupsit, colens concordiam iustas offensionis post eiusdem matris paenitentiam causas non praestat nec ex momentariis voluntatibus matris nupta atque vidua esse iure compellitur. * diocl. et maxim. aa. et cc. sabiniano. * CJ.3.28.21: Imperatores Diocletianus, Maximianus Fratris vel sororis filii, patrui vel avunculi, amitae etiam et materterae testamentum inofficiosum frustra dicunt, cum nemo eorum qui ex transversa linea veniunt exceptis fratre et sorore ad inofficiosi querellam admittatur. de falso sane per accusationem criminis queri non prohibentur. * diocl. et maxim. aa. et cc. alexandro. * CJ.3.28.22pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si maritus tuus facto testamento te quidem ex asse scripsit heredem, filia autem quam habuit in potestate exheredata facta minime probetur nihilque ei relictum est neque iustas causas offensae praestitisse convincatur, eam de inofficioso testamento patris querentem totam hereditatem obtinere posse non ambigitur. * diocl. et maxim. aa. et cc. statillae. * CJ.3.28.22.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Quod si iam obtinuit vel postea vincat, quodcumque maritus mortis suae tempore debuisse tibi perhibetur, idem ab ea reddi oportet. CJ.3.28.23: Imperatores Diocletianus, Maximianus Testamenti factionem per testationem vos interdixisse matri profitentes iustitiam offensae manifeste testamini. * diocl. et maxim. aa. et cc. philippae. * CJ.3.28.24: Imperatores Diocletianus, Maximianus Testamentum militis filii familias in castrensi peculio factum neque a patre neque a liberis eius per inofficiosi querellam rescindi potest. * diocl. et maxim. aa. et cc. successo. * CJ.3.28.25: Imperatores Diocletianus, Maximianus Filiis matrem, quae de mariti moribus secus suspicetur, ita posse consulere iure compertum est, ut eos sub hac condicione instituat heredes, si a patre emancipati fuerint, atque eo pacto secundum tabulas bonorum possessionem patrem cum re accipere non videri, qui condicioni minime obtemperavit, neque ei nomine filiorum inofficiosi eo modo actionem posse competere, quibus nullam iniuriam fecerit mater, sed potius putaverit providendum, restituere debet. * diocl. et maxim. aa. et cc. menodoto. * CJ.3.28.26: Imperatores Diocletianus, Maximianus Ex tribus unciis herede instituto filio intra pubertatis annos directam non inutiliter a patre fieri substitutionem certum est. * diocl. et maxim. aa. et cc. serapioni suo s. * CJ.3.28.27: Imperator Constantinus Fratres vel sorores uterini ab inofficiosi actione contra testamentum fratris vel sororis penitus arceantur: consanguinei autem durante vel non agnatione contra testamentum fratris sui vel sororis de inofficioso quaestionem movere possunt , si scripti heredes infamiae vel turpitudinis vel levis notae macula adsparguntur vel liberti, qui perperam et non bene merentes maximisque beneficiis suum patronum adsecuti instituti sunt, excepto servo necessario herede instituto. * const. a. ad lucrium verinum. * CJ.3.28.28pr.: Imperator Constantinus Liberi de inofficioso querellam contra testamentum parentum moventes probationes debent praestare, quod obsequium debitum iugiter, prout ipsius naturae religio flagitabat, parentibus adhibuerunt, nisi scripti heredes ostendere maluerint ingratos liberos contra parentes extitisse. * const. a. ad claudium praes. daciae. * CJ.3.28.28.1: Imperator Constantinus Sin autem mater contra filii testamentum inofficiosi actionem instituat, inquiri diligenter iubemus, utrum filius nulla ex iusta causa laesus matrem novissima laeserit voluntate nec luctuosam ei et legitimam reliquerit portionem, ut testamento remoto matri successio deferatur. CJ.3.28.28.2: Imperator Constantinus Si tamen mater inhonestis factis atque indecentibus machinationibus filium forte obsedit insidiisque eum vel clandestinis vel manifestis appetiit vel inimicis eius suas amicitias copulavit atque in aliis sic versata est, ut inimica eius potius quam mater crederetur, ut hoc probato invita etiam adquiescat filii voluntati. CJ.3.28.29pr.: Imperator Zeno Quoniam novella constitutio divi leonis ante nuptias donationem a filio conferri ad similitudinem dotis quae a filia confertur praecepit, etiam ante nuptias donationem filio in quartam praecipimus imputari. * zeno a. sebastiano pp. * CJ.3.28.29.1: Imperator Zeno Eodemque modo cum mater pro filia dotem vel pro filio ante nuptias donationem vel avus paternus aut maternus vel avia paterna aut materna pro sua nepte vel pro suo nepote vel proavus itidem vel proavia paterna aut materna pro sua pronepte vel pro suo pronepote dederit, non tantum eandem dotem vel donationem conferri, verum etiam in quartam partem ad excludendam inofficiosi querellam tam dotem datam quam ante nuptias donationem praefato modo volumus imputari, si ex substantia eius profecta sit, cuius de hereditate agitur. CJ.3.28.30pr.: Imperator Justinianus Omnimodo testatorum voluntatibus prospicientes magnam et innumerabilem occasionem subvertendae eorum dispositionis amputare censemus et in certis casibus, in quibus de inofficiosis defunctorum testamentis vel alio modo subvertendis moveri solebat actio, certa et statuta lege tam mortuis consulere quam liberis eorum vel aliis personis, quibus eadem actio competere poterat: ut, sive adiciatur testamento de implenda legitima portione sive non, firmum quidem testamentum sit, liceat vero his personis, quae testamentum quasi inofficiosum vel alio modo subvertendum queri poterant, id quod minus portione legitima sibi relictum est ad implendam eam sine ullo gravamine vel mora exigere, si tamen non ingrati legiti mis modis arguantur, cum eos scilicet ingratos circa se fuisse testator edixit: nam si nullam eorum quasi ingratorum fecerit mentionem, non licebit eius heredibus ingratos eos nominare et huiusmodi quaestionem introducere. et haec quidem de his personis statuimus, quarum mentionem testantes fecerint et aliquam eis quantitatem in hereditate vel legato vel fideicommisso, licet minorem legitima portione, reliquerint. * iust. a. menae pp. * CJ.3.28.30.1: Imperator Justinianus Sin vero vel praeterierint aliquam eorum personam iam natam vel ante testamentum quidem conceptam, adhuc vero in ventre constitutam, vel exheredatione vel alia eorum mentione facta nihil eis penitus reliquerint, tunc vetera iura locum habere sancimus, nullam ex praesenti promulgatione novationem vel permutationem acceptura. CJ.3.28.30.2: Imperator Justinianus Imputari vero filiis aliisque personis, quae dudum ad inofficiosi testamenti querellam vocabantur, in legitimam portionem et illa volumus, quae occasione militiae ex pecuniis mortui eisdem personis adquisitae posse lucrari eas manifestum est, eo quod talis sit militia, ut vendatur vel mortuo militante certa pecunia ad eius heredes perveniat, ita tamen, ut ille gradus eiusdem militiae inspiciatur, quem morte testatoris militans obtinet, ut tanta ei pecunia in legitimam portionem computetur, quantam dari statutum est, si in eo gradu mortuus esset is, qui militiam ex pecuniis testatoris adeptus est. CJ.3.28.30.3: Imperator Justinianus Exceptis solis viris spectabilibus silentiariis sacri nostri palatii, quibus praestita iam specialia beneficia tam de aliis capitulis quam de pecuniis super memorata militia a parentibus eorum datis, ne in legitimam portionem eis computentur, rata esse praecipimus: in ceteris vero personis praedictam observationem tenere volumus. CJ.3.28.31: Imperator Justinianus Quae nuper ad testamenta conservanda nec facile retractanda sanximus, ut ratione falcidiae minime illis personis derelicta, quae ad inofficiosi testamenti querellam ex prioribus vocabantur legibus, non periclitentur testamenta, sed quod deest legitimae portioni, id est quartae parti ab intestato successionis, tantum repleatur, exceptis illis quibus nihil in testamento derelictum est, in quibus prisca iura illibata servavimus, etiam ad testamenta sine scriptis facienda locum habere sancimus. * iust. a. menae pp. * CJ.3.28.32: Imperator Justinianus Quoniam in prioribus sanctionibus illud statuimus, ut, si quid minus legitima portione his derelictum sit, qui ex antiquis legibus de inofficioso testamento actionem movere poterant, hoc repleatur nec occasione minoris quantitatis testamentum rescindatur, hoc in praesenti addendum esse censemus, ut, si condicionibus quibusdam vel dilationibus aut aliqua dicpositione moram vel modum vel aliud gravamen introducente eorum iura, qui ad memoratam actionem vocabantur, minuta esse videantur, ipsa condicio vel dilatio vel alia dispositio moram vel quodcumque onus introducens tollatur et ita res procedat, quasi nihil eorum testamento additum esset. * iust. a. menae pp. * CJ.3.28.33pr.: Imperator Justinianus Si quis suo testamento maximam quidem portionem libero derelinquat, minusculam autem alii vel aliis de sua stirpe progenitis, ipsam tamen legitimam sive in hereditate vel in legato vel in fideicommisso, ut non possit locus de inofficiosi testamenti querellae fieri, et ille quidem, qui ex parvulo genitoris sui consequitur substantiam, eam suscipere maluerit, qui autem ex maiore parte eam amplexus est, sive unus vel si plures sint, non statim et sine contentioso proposito vel ulla mora eam restituere voluerit, sed expectato iudiciorum strepitu et multis variisque certaminibus habitis post longum tempus ex sententia iudicis vix eam reddiderit, crudelitatem eius competenti poena adgredimur, ut, si haec fuerint subsecuta, non tantum in quod testator voluit eum restituere condemnetur, s ed etiam aliam tertiam partem quantitatis, quae fuerat in testamento derelicta, modis omnibus reddere, ut avaritia eius legitimis ictibus feriatur: aliis omnibus, quae in eodem testamento vel elogio scripta sunt, pro sui tenore ad effectum perducendis. * iust. a. demostheni pp. * CJ.3.28.33.1: Imperator Justinianus Legis autem veteris iniquitatem tollentes, ut non diutius erubescat posita, quam iulius paulus in suis scripsit quaestionibus, hanc piissimam adgredimur sanctionem. cum enim infantem suum non posse ingratum a matre sua vocari scripsit neque propter hoc ab ultima suae matris hereditate repelli, nisi hoc odio sui fecerit mariti, ex quo infans progenitus est, hoc iniquum iudicantes, ut alieno odio alius praegravetur, penitus delendum esse sancimus et huiusmodi causam liberis non tantum infantibus, sed etiam quamcumque aetatem agentibus opponi minime concedimus, cum possit sub condicione emancipationis hereditatem suam mater filio derelinquens et patris odium punire et iuri filii sui minime nocere nec suam ma turam fallere. satis enim crudele nobis esse videtur eum qui non sentit ingratum existimari. CJ.3.28.34pr.: Imperator Justinianus Si quis filium suum exheredatum fecerit alio scripto herede, reliquerit autem ex eo nepotem vel vivum vel in ventre nurus suae constitutum, deliberante vero scripto herede filius decesserit, nulla hereditatis petitione ex nomine de inofficioso constituta vel praeparata omne adiutorium nepotem dereliquit. nec enim pater nepoti aliquod ius, cum decesserit, contra patris sui testamentum dereliquit , quia postea et adita est ab extraneo hereditas et supervixit avo pater eius, ut neque ex lege vellaea possit in locum patris sui succedere et rescindere testamentum. et hoc nonnulli iuris consulti in medio proponentes inhumane reliquer unt. * iust. a. iohanni pp. * CJ.3.28.34.1: Imperator Justinianus Sed nos, qui omnes subiectos nostros et filios et nepotes habere existimamus adfectione paterna et imitatione, secundum quod possibile est omnium commodo prospicientes iubemus in tali specie eadem iura nepoti dari, quae filius habebat, et nisi praeparatio facta est ad inofficiosi querellam instituendam, tamen posse nepotem eandem causam proponere: et si non heres apertissimis probationibus ostenderit ingratum patrem nepotis circa testatorem fuisse, testamento remoto ab intestato eum vocari, nisi certa quantitas patri eius minor parte legitima relicta est: tunc etenim secundum novellam nostri numinis constitutionem repletio quartae partis nepoti superest, si qua patri eius competebat: et perfruatur nostro beneficio a vetustate quidem neglectus, a nostro autem vigore recreatus, nisi pater adhuc superstes vel repudiavit querellam vel quinquennium tacuit, scilicet post aditam hereditatem. CJ.3.28.35pr.: Imperator Justinianus Si quando talis concessio imperialis processerit, per quam libera testamenti factio conceditur, nihil aliud videri principem concedere, nisi ut habeat consuetam et legitimam testamenti factionem. neque enim credendum est romanum principem qui iura tuetur huiusmodi verbo totam observationem testamentorum multis vigiliis excogitatam atque inventam velle everti. * iust. a. iohanni pp. * CJ.3.28.35.1: Imperator Justinianus Illud etiam sancimus, ut, si quis a patre certas res vel pecunias accepisset et pactus fuisset, quatenus de inofficiosi querella adversus testamentum paternum minime ab eo moveretur, et post obitum patris filius cognito paterno testamento non agnoverit eius iudicium, sed oppugnandum putaverit, vetere iurgio exploso huiusmodi pacto filium minime gravari secundum papiniani responsum, in quo definivit meritis filios ad paterna obsequia provocandos quam pactionibus adstringendos. CJ.3.28.35.1a: Imperator Justinianus Sed hoc ita admittimus, nisi transactiones ad heredes paternos filius celebraverit, in quibus apertissime iudicium patris agnoverit. CJ.3.28.35.2: Imperator Justinianus Et generaliter definimus, quando pater minus legitima portione filio reliquerit vel aliquid dederit vel mortis causa donatione vel inter vivos sub ea condicione , ut haec inter vivos donatio in quartam ei computetur, si filius post obitum patris hoc quod relictum vel datum est simpliciter agnoverit, forte et securitatem heredibus fecerit quod ei relictum est accepisse, non adiciens nullam sibi superesse de repletione quaestionem, nullum filium sibi facere praeiudicium, sed legitimam partem repleri, nisi hoc specialiter sive in apocha sive in transactione scripserit vel pactus fuerit, quod contentus relicta vel data parte de eo quod deest nullam habet quaestionem: tunc etenim omni exclusa querella paternum amplecti compellitur iudicium. CJ.3.28.35.3: Imperator Justinianus Quae omnis sanctio suas radices extendat non solum ad filium vel filiam, sed etiam ad omnes personas, quae de inofficioso querellam contra mortuorum ultima elogia possunt movere. CJ.3.28.36pr.: Imperator Justinianus Scimus ante constitutionem fecisse, qua cautum est, si pater minorem debita portionem filio suo reliquisset, omnimodo, etsi non adiciatur viri boni arbitratu repleri filio, attamen ipso iure inesse eandem repletionem. * iust. a. iohanni pp. * CJ.3.28.36.1: Imperator Justinianus Quaerebatur itaque, si quis rem donatam vel inter vivos vel mortis causa vel in testamento relictam agnoverit et pro parte sua habuerit, deinde eadem res evicta vel tota vel pro parte fuerit, an debeat ex nostra constitutione pars legitima post evictionem suppleri: vel si ex lege falcidia minuantur legata vel fideicommissa vel mortis causa donationes, debet tamen ex hoc casu supplementum introduci: ne, dum totam falcidiam accipere heres nititur, etiam totum commodum hereditatis amittat. CJ.3.28.36.1a: Imperator Justinianus Sancimus itaque in omnibus istis casibus, sive in totum evictio subsequatur sive in partem, emendari vitium et vel aliam rem vel pecunias restitui vel repletionem fieri, nulla falcidia interveniente, ut, sive ab initio minus fuerit derelictum sive extrinsecus qualiscumque causa interveniens aliquod gravamen imponat vel in quantitate vel in tempore, hoc modis omnibus repleri et nostrum iuvamen purum filiis inferri. CJ.3.28.36.1b: Imperator Justinianus Repletionem autem fieri ex ipsa substantia patris, non si quid ex aliis causis filius lucratus est vel ex substitutione vel ex iure adcrescendi, puta usus fructus: humanitatis etenim gratia sancimus ea quidem omnia quasi iure adventicio eum lucrari, repletionem autem ex rebus substantiae fieri. CJ.3.28.36.1c: Imperator Justinianus Cum autem quis extraneo herede instituto filio suo restituere eum hereditatem suam, cum moriatur, disposuerit, vel in tempus certum restitutionem distulerit, quia nostra constitutio, quae antea posita est, omnem dilationem omnem moram censuit esse abstrahendam, ut quarta pars pura et mox filio restituatur, in huiusmodi specie quid faciendum sit, dubitabatur. CJ.3.28.36.1d: Imperator Justinianus Sancimus itaque quartae quidem partis restitutionem iam nunc celebrari non expectata nec morte heredis nec temporis intervallo, reliquim autem, quod post legitimam portionem restat, tunc restitui, quando testator disposuit. CJ.3.28.36.1e: Imperator Justinianus Sic etenim filius suam habebit portionem integram et qualem leges et nostra constitutio definivit, et scriptus heres commodum quod ei testator dereliquit cum legitimo moderamine sentiet. CJ.3.28.36.2: Imperator Justinianus Illud praeterea sancimus, ut tempora de inofficiosi querellae ab adita hereditate secundum ulpiani opinionem currant, herennii modestini sententia recusata, qui a morte testatoris ilico cursum de inofficioso querellae temporibus dabat, ut non liceat heredi quando voluerit adire, ne per huiusmodi tramitem iterum filius defraudetur debito naturali. CJ.3.28.36.2a: Imperator Justinianus Sancimus itaque, ubi testator decesserit alio scripto herede et speratur de inofficioso querella, necessitatem habere scriptum heredem, si quidem praesto est in eadem commanens provincia, intra sex mensuum spatium, sin autem seorsum utraque pars in diversis provinciis degit, tunc intra annale tantummodo spatium simili modo per continuum a morte testatoris numerandum omnimodo adire huiusmodi hereditatem, vel manifestare suam sententiam, quod hereditatem minime admittit: expeditus etenim ita tractatus inducitur filio memoratam movere querellam: sin vero scriptus heres intra statuta tempora minime adierit, per officium quidem iudicis scriptum compelli hoc facere. CJ.3.28.36.2b: Imperator Justinianus In medio tamen, id est a morte quidem testatoris, ante aditam autem hereditatem, etsi decesserit filius, huiusmodi querellam, licet non se praeparavit, ad suam posteritatem transmittet, ad extraneos vero heredes tunc tantummodo, quando antiquis libris insertam faciat praeparationem. CJ.3.28.37pr.: Imperator Justinianus Cum antiquis legibus declaratum est, ut militaria testamenta de inofficioso querellam evadant, multi alii casus emergunt, in quibus dubitationes exortas sopiri necesse est. * iust. a. iohanni pp. * CJ.3.28.37.1: Imperator Justinianus In castrensibus etenim peculiis introducta est et alia subdivisio et peculii triplex invenitur causa. vel enim paganum est peculium vel castrense vel quod medietatem inter utrumque obtinet, quod quasi castrense nuncupatur. CJ.3.28.37.1a: Imperator Justinianus In tali igitur peculio, quod quasi castrense appellatur, quibusdam personis licentia conceditur condere quidem testamenta, sed non quasi militibus pro voluerint modo, sed communi et licito et consueto ordine observando, quemadmodum constitutum fuerat in consulibus et praefectis legionum et praesidibus provinciarum et omnibus generaliter, qui in diversis dignitatibus vel administrationibus positi a nostra consequuntur manu vel ex publicis salariis quasdam largitates. CJ.3.28.37.1b: Imperator Justinianus Sed hae quidem personae testamenti faciendi habent potestatem in ipsis tamen tantummodo peculiis, quae iam enumerata sunt, id est quasi castrensibus. CJ.3.28.37.1c: Imperator Justinianus Sed et veterani, qui tempore quidem militiae sibi peculium adquisierunt, militiam autem deposuerunt, testari ( licito tamen modo) non prohibentur. CJ.3.28.37.1d: Imperator Justinianus In his itaque omnibus quasi castrensibus peculiis dubitabatur, si contra huiusmodi testamenta de inofficioso querellam extendi oportet. CJ.3.28.37.1e: Imperator Justinianus Sed prior quaestio erat, si omnes qui quasi castrense peculium habent testari in hoc possint, quia non omnibus passim, sed quibusdam personis hoc privilegii loco concessum est: quia militibus quidem et veteranis testamenta facere in castrensi peculio undique concessum fuerat, sed militibus quidem in expeditione constitutis iure suo, veteranis autem iure communi: de aliis autem personis omnibus, quae non per speciale privilegium hoc acceperunt, si possint testari, dubitatum fuerat, ut puta viris disertissimis patronis causarum virisque devotissimis memorialibus et agentibus in rebus nec non magistris studiorum liberalium, archiatris quoque et omnibus omnino, qui salaria vel stipendia percipiunt publica. CJ.3.28.37.1f: Imperator Justinianus In his itaque omnibus sancimus, quia ad imitationem peculii castrensis quasi castrense peculium supervenit, omnibus, qui tale peculium possident, super ipsis tantummodo rebus, quae quasi castrensis peculii sunt, ultima condere ( secundum leges tamen) posse elogia: hoc nihilo minus eis addito privilegio, ut neque eorum testamenta de inofficioso querella expugnentur. CJ.3.28.37.1g: Imperator Justinianus Si enim patronus adversus res, quas libertus eius ex castris quaesivit sui iuris indubitanter constitutus, praeteritus fuerit ab ingrato liberto, tamen contra eiusmodi peculium contra tabulas bonorum possessionem non habet secundum veterum legum sanctionem, quemadmodum oportet praefata peculia, quae ad instar castrensis peculii introducta sunt, de inofficioso querellae esse supposita? CJ.3.28.37.2: Imperator Justinianus Sed haec obtinere oportet, donec in sacris parentum suorum constituti sunt hi qui quasi castrense peculium possident. si enim sui iuris efficiantur, procul dubio est eorum testamenta et pro ipsis rebus, quas antea ex quasi castrensi peculio habebant, posse de inofficioso querellam sustinere, cum neque nomen peculii permanet, sed aliis rebus confunditur et similem fortunam recipit, quemadmodum et ceterae res eorum, et unum congregatur ex omnibus patrimonium. CJ.3.29.0. De inofficiosis donationibus. CJ.3.29.1: Imperator Philippus Si, ut adlegatis, mater vestra ad deludendam inofficiosi querellam paene universas facultates suas, dum ageret in rebus humanis, factis donationibus sive in quosdam liberos sive in extraneos exhausit ac postea vos ex duabus unciis fecit heredes easque legatis et fideicommissis exinanire gestivit, non iniuria iuxta formam super inofficioso testamento constitutorum subveniri vobis utpote quartam partem non habentibus desideratis. * philipp. a. nicanori et papinianae. * CJ.3.29.2: Imperatores valer., gallien. Pater si omne patrimonium suum impetu quodam immensae liberalitatis in filium effudit, aut in potestate is permansit, et arbitri familiae erciscundae officio congruit, ut tibi quartam debitae ab intestato portionis praestet incolumen, aut emancipatus fuerit, et, quia donatio non indiget alieno adminiculo, sed suis viribus nititur, iuxta constitutiones is qui provinciam regit ad similitudinem inofficiosi querellae auxilium tibi aequitatis impertiet. * valer. et gallien. aa. aetiae. * CJ.3.29.3: Imperatores valer., gallien. Precibus quidem tuis proposita rescripta eos parentes denotant, qui, cum testamento facto vivi patrimonium suum immensis donationibus exinanissent, inane nomen heredum liberis reliquissent. sed ad intestatos quoque eadem ratio aequitatis extenditur. * valer. et gallien. aa. aeliano. * CJ.3.29.4: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si filius tuus immoderatae liberalitatis effusione patrimonium suum exhausit, praesidis provinciae auxilio uteris, qui discussa fide veri, si in integrum restitutionem ex filii persona competere tibi ob improbabilem donationis enormitatem animadverterit, in removendis his quae perperam gesta sunt tibi subveniet. ideoque non est tibi necessarium adversus immodicas donationes auxilium ad instar inofficiosi testamenti. * diocl. et maxim. aa. calpurniae aristaenetae. * CJ.3.29.5: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si totas facultates tuas per donationes vacuefecisti, quas in emancipatos filios contulisti, id, quod ad submovendas inofficiosi testamenti querellas non ingratis liberis relinqui necesse est, ex factis donationibus detractum, ut filii vel nepotes, qui postea ex quocumque legitimo matrimonio nati sunt, debitum bonorum subsidium consequantur, ad patrimonium tuum revertetur. * diocl. et maxim. aa. cottabeo. * CJ.3.29.6: Imperatores Diocletianus, Maximianus Cum donationibus in fratrem tuum collatis facultates patris tui exhaustas esse eundemque patrem vestrum ea quae superfuerant codicillis inter vos divisisse proponas, si voluntatem eius non agnovisti nec beneficio aetatis adversus haec iuvari poteris nec tantum dos a patre data et fideicommissum continent, quantum ad submovendam querellam sufficiat, de enormitate donationum ad exemplum inofficiosi testamenti praeses provinciae iurisdictionis suae partes exhibebit. * diocl. et maxim. aa. demetrianae. * CJ.3.29.7: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si mater tua ita patrimonium suum profunda liberalitate in fratrem tuum evisceratis opibus suis exhausit, ut quartae partis dimidium, quod ad excludendam inofficiosi testamenti querellam adversus te sufficeret, in his donationibus quas tibi largita est non habeas, quod immoderate gestum est revocabitur. * diocl. et maxim. aa. aurelio ammiano. * CJ.3.29.8pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si liqueat matrem tuam intervertendae quaestionis inofficiosi causa patrimonium suum donationibus in unum filium collatis exhausisse, cum adversus eorum cogitationes, qui consiliis supremum iudicium anticipare contendunt et actiones filiorum exhauriunt, aditum querellae ratio deposcat, quod donatum est pro ratione quartae ad instar inofficiosi testamenti convicti deminuetur. * diocl. et maxim. aa. auxanoni. * CJ.3.29.8.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Nam quod uxor a marito in se matrimonii tempore donationis causa collatum emancipato filio communi consentiente domino donavit, velut ex bonis patris, de cuius substantia prohibente matrimonio non potuit exire, datum accipi rationis est: in cuius bonis si idem consilium et eventus comprehendatur, lex, quam patrimonio matris ediximus, observabitur. CJ.3.29.9: Imperator Constantius Non convenit dubitari, quod immodicarum donationum omnis querella ad similitudinem inofficiosi testamenti legibus fuerit introducta et sit in hoc actionis utriusque vel una causa vel similis aestimanda vel idem et temporibus et moribus. * consius. a. olybrio. * CJ.3.30.0. De inofficiosis dotibus. CJ.3.30.1: Imperator Constantius Cum omnia bona a matre tua dote dicantur exhausta, concordare legibus promptum est, ut ad exemplum inofficiosi testamenti adversus dotem immodicam exercendae actionis copia tribuatur et filiis conquerentibus emolumenta debita deferantur. * constantius a. ad maximum praes. ciliciae. * CJ.3.31.0. De petitione hereditatis. CJ.3.31.1pr.: Imperator t. ael. ant. Senatus consultum auctore divo hadriano avo meo factum, quo cautum est, quid et ex quo tempore evicta hereditate restitui debeat, non solum ad fisci causas, sed etiam ad privatos hereditatis petitores pertinet. * t. ael. ant. a. augurino procons. africae. * CJ.3.31.1.1: Imperator t. ael. ant. Usuras vero pecuniarum ante litis contestationem ex die venditionis hereditarium rerum ab eo factae qui antea possidebat collectas nec non etiam fructus bonae fidei possessores reddere cogendi non sunt, nisi ex his locupletiores extiterunt. CJ.3.31.1.2: Imperator t. ael. ant. Post litem autem contestatam tam fructus non venditarum rerum, non solum quos perceperunt, sed etiam quos percipere poterant, quam usuras pretii rerum ante litis contestationem venditarum ex die contestationis computandas omnimodo reddere compellantur. CJ.3.31.2pr.: Imperatores Severus, Antoninus Si post motam controversiam menecratis bonorum partem dimidiam musaeus ab herede scripto quaestionis illatae non ignarus comparavit, tam ipse quasi malae fidei possessor quam heredes eius fructus restituere coguntur. * sev. et ant. aa. Marcello mil. * CJ.3.31.2.1: Imperatores Severus, Antoninus Si vero venditionem lite antiquiorem esse liquido probaretur, ex eo die fructus restituantur, ex quo lis in iudicium deducta est. fructibus enim augetur hereditas, cum ab eo possidetur, a quo peti potest. CJ.3.31.2.2: Imperatores Severus, Antoninus Emptor autem, qui proprio titulo possessionis munitus non est, etiam singularum rerum iure convenitur. CJ.3.31.3: Imperatores Severus, Antoninus Hereditas materterae petita non infringit alterius hereditatis petitionem, quae venit ex alia successione. sed et si quaestionis titulus prior inofficiosi testamenti causam habuisset, iudicatae rei praescriptio non obstaret eandem hereditatem ex alia causa vindicanti. * sev. et ant. aa. epictae. * CJ.3.31.4: Imperator Antoninus In restituenda hereditate compensatio eius habebitur, quod te in mortui infirmitate in sumptumque funeris bona fide ex proprio tuo patrimonio erogasse probaveris. * ant. a. vitaliano. * CJ.3.31.5: Imperator Antoninus De hereditate, quam bona fide possidebas, si contra te pronuntiatum est, in restitutione eius detrahetur, quod creditoribus eiusdem hereditatis exsolvisse te bona fide probaveris: nam repeti a creditoribus, qui suum receperint, non potest. * ant. a. postumianae. * CJ.3.31.6: Imperator Alexander Severus Si putas non iure tutores datos nepotibus tuis, quod eos dicas in potestate tua esse, petere ab his hereditatem filii tui emancipati non moreris, cuius commodum ad te pertinere dicis, iudice statuturo, an a praesidalibus actis discedendum sit, qui eis tutores dedit, cum in tua potestate negarentur esse. * alex. a. firmino. * CJ.3.31.7pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Hereditatis petitionem, quae adversus pro herede vel pro possessore possidentes exerceri potest, praescriptione longi temporis non submoveri nemini incognitum est, cum mixtae personalis actionis ratio hoc respondere compellat. * diocl. et maxim. aa. et cc. restitutae. * CJ.3.31.7.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus A ceteris autem tantum specialibus in rem actionibus vindicari posse manifestum est, si non agentis intentio per usucapionem vel longum tempus explosa sit. CJ.3.31.8: Imperatores Diocletianus, Maximianus Liber nec ne fuerit testator, ante omnia disquiri debet, cum hereditas petatur. * diocl. et maxim. aa. et cc. aurelio asterio. * CJ.3.31.9: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si scripti delatam sibi successionem cognati repudiaverunt et hanc honorario vel civili iure quaesiisti, res hereditarias, quae in eadem causa durant, hereditatis petitione vindicare potes. * diocl. et maxim. aa. et cc. demophiliae. * CJ.3.31.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si filius familias delatam sibi hereditatem per longum tempus detinuit, eo ipso utpote agnita hereditate patri suo eius commodum adquisiisse videtur. * diocl. et maxim. aa. et cc. theodotiano. * CJ.3.31.11: Imperatores Arcadius, Honorius Cogi possessorem ab eo qui expetit titulum suae possessionis edicere incivile est praeter eum, qui dicere cogitur, utrum pro possessore an pro herede possideat. * arcad. et honor. aa. aeternali procons. asiae. * CJ.3.31.12pr.: Imperator Justinianus Cum hereditatis petitioni locus fuerat, exceptio adsumebatur, quae tuebatur hereditatis petitionem, ne fieret ei praeiudicium. magnitudo etenim et auctoritas centumviralis iudicii non patiebatur per alios tramites viam hereditatis petitionis infringi. * iust. a. iohanni pp. * CJ.3.31.12.1: Imperator Justinianus Cumque multae varietates et controversiae veterum exortae sunt, eas certo fine concludentes sancimus, si quis hereditatis petitionem vel susceperit vel suscipere sperat vel movere, alius autem superveniens vel ex deposito vel commodato vel legato vel ex fideicommisso vel ex aliis causis inquietare vel reum vel agentem ex persona defuncti crediderit sibi esse necessarium, si quidem pro legato vel fideicommisso hoc faciat, rem expeditae quaestionis esse, cum possit scriptus heres cautione interposita non differre hanc petitionem, sed recte exigi vel legatum vel fideicommissum sub cautela vel satisdatione pro qualitate personarum , quod, si non obtinuerint eius iura, restituet legatarius vel fideicommissarius ei datam pecuniam cum usuris ex quarta centesimae parte currentibus, vel agrum cum fructibus quos percepit, vel domum cum pensionibus , scilicet in utroque eorum expensis antea necessariis et utilibus deductis: vel si ipse maluerit litem quidem contestari, expectare autem hereditatis petitionis eventum, hoc ei liceat facere, ut restitutio, si competeret, cum legitimis augmentis legatario vel fideicommissario accedat. CJ.3.31.12.1a: Imperator Justinianus Sin autem ex contractibus defuncti agatur contra possessorem hereditatis vel eius rei de qua agitur, si quidem res sint vel depositae vel commodatae vel pignori datae vel aliae quae extant, non differri sub praetextu hereditatis petitionis memoratum iudicium, quemadmodum, si pro fenerata pecunia vel alia personali actione agatur contra possessorem vel petitorem, non debet iudicium differri, sed exitum suum accipere. CJ.3.31.12.1b: Imperator Justinianus Postquam etenim hereditatis petitionis iudicium finem accipiat, tunc inter petitorem hereditatis et possessorem rationibus contractis non aliter possessor, si victus fuerit, hereditatem restituere compellitur, nisi pro omnibus quae rite ab eo gesta sunt petitor ei satisfaciat. CJ.3.31.12.1c: Imperator Justinianus Quod si petitor fuerit victus, simili modo a possessore iudicis officio ei satisfiat vel, si hoc fuerit praetermissum, negotiorum gestorum vel ex lege condictione. CJ.3.31.12.2: Imperator Justinianus Sin autem libertates vel a possessore vel a petitore fideicommissariae petantur vel directae ipso iure dicantur competere, annale tantummodo spatium expectetur a morte testatoris numerandum. CJ.3.31.12.2a: Imperator Justinianus Et si quidem hereditatis petitionis iudicium intra id spatium terminum accipiat, secundum eventum iudicii et libertates vel effectum habeant vel evanescant. CJ.3.31.12.2b: Imperator Justinianus Sin autem tempus annale emanaverit, tunc libertatis favore et humanitatis intuitu competant quidem directae libertates, ex fideicommissariis autem in libertatem servi eripiantur, ita tamen, si non falsum testamentum approbetur: sub ea scilicet condicione, ut, si actores sint vel alias ratiociniis suppositi, et postquam perveniant in libertatem, necessitas eis imponatur res hereditarias et rationes reddere: iure patronatus videlicet competente ei, qui ex legibus ad id possit vocari. CJ.3.31.12.3: Imperator Justinianus Illo, ne in posterum dubitetur, observando, ut et ipsa hereditatis petitio omnimodo bonae fidei iudiciis connumeretur. CJ.3.32.0. De rei vindicatione. CJ.3.32.1pr.: Imperatores Severus, Antoninus Etiam per alienum servum bona fide possessum ex re eius qui eum possidet vel ex operis servi adquiri dominium vel obligationem placuit. quare tu quoque si bona fide possedisti eundem servum et ex nummis tuis mancipia eo tempore comparavit, potes secundum iuris formam uti defensionibus tuis. * sev. et ant. aa. caeciliae. * CJ.3.32.1.1: Imperatores Severus, Antoninus Mancipium autem alienum mala fide possidenti nihil potest adquirere, sed qui tenet non tantum ipsum, sed etiam operas eius nec non ancillarum partum et animalium fetus reddere cogitur. CJ.3.32.2pr.: Imperatores Severus, Antoninus Si inferiorem partem aedificii, quae solum contingit, ad te pertinere probare potes, eam, quam vicinus imposuit, accessisse dominio tuo non ambigitur. * sev. et ant. aa. aristaeneto. * CJ.3.32.2.1: Imperatores Severus, Antoninus Sed et id, quod in solo tuo aedificatum est, quoad in eadem causa manet, iure ad te pertinet. si vero fuerit dissolutum, materia eius ad pristinum dominium redit, sive bona fide sive mala fide aedificium extructum sit, si non donandi animo aedificia alieno solo imposita sint. CJ.3.32.3pr.: Imperator Alexander Severus Mater tua vel maritus fundum tuum invita vel ignorante te vendere iure non potuit, sed rem tuam a possessore vindicare etiam non oblato pretio poteris. * alex. a. domninae. * CJ.3.32.3.1: Imperator Alexander Severus Sin autem postea de ea venditione consensisti vel alio modo proprietatem eius amisisti, adversus emptorem quidem nullam habes actionem, adversus venditricem vero de pretio negotiorum gestorum exercere non prohiberis. CJ.3.32.4: Imperator Gordianus Adversus eos, qui a malae fidei possessoribus fundum bona fide comparaverunt, ita tibi actio competit, si prius, quam usucapionem implerent vel longae possessionis praescriptionem adipiscerentur, dominium ad te pervenerit. * gord. a. muniano mil. * CJ.3.32.5pr.: Imperator Gordianus Domum, quam ex matris successione ad te pertinere et ab adversa parte iniuria occupatam esse ostenderis, praeses provinciae cum pensionibus quas percepit aut percipere poterat et omni causa damni dati restitui iubebit. * gord. a. herasiano. * CJ.3.32.5.1: Imperator Gordianus Eius autem quod impendit rationem haberi non posse merito rescriptum est, cum malae fidei possessores eius quod in rem alienam impendunt, non eorum negotium gerentes quorum res est, nullam habeant repetitionem, nisi necessarios sumptus fecerint: sin autem utiles, licentia eis permittitur sine laesione prioris status rei eos auferre. CJ.3.32.6: Imperator Gordianus Si ea pecunia quam deposueras is apud quem collocata fuerat sibi possessiones comparavit ipsique traditae sunt, tibi vel omnes tradi vel quasdam compensationis causa ab invito eo in te conferri iniuriosum est. * gord. a. austronio mil. * CJ.3.32.7: Imperator Philippus Partum ancillae matris sequi condicionem nec statum in hac specie patris considerari explorati iuris est. * philipp. a. et philipp. c. aurelio antonio. * CJ.3.32.8: Imperator Philippus Si, ut proponis, pars diversa pecunia tua quaedam nomine suo comparavit, praeses provinciae utilem vindicationem obtentu militiae tibi eo nomine impertiri desideranti partes aequitatis non negabit. idem mandati quoque seu negotiorum gestorum actionem inferenti tibi iurisdictionem praebebit. * philipp. a. et c. philippo mil. * CJ.3.32.9: Imperatores carus, carinus, numer. Doce ancillam, de qua supplicas, dotalem fuisse in notione praesidis: quo patefacto indubium erit vindicari ab uxore tua nequivisse. * carus carinus et numer. aaa. antonio. * CJ.3.32.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Cum super vernis mancipiis nulla instrumenta te habere adseveres, in iudicio, in quo negotium coeptum esse proponitur, id quod in precem contulisti postulare debuisti. iudex enim non ignorat servorum dominia etiam citra instrumentorum exhibitionem aliis probationibus vel ipsorum interrogatione posse ostendi. * diocl. et maxim. aa. ianuario. * CJ.3.32.11pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si quis sciens agrum alienum sevit vel plantas imposuit, postquam eae radicibus terram fuerint amplexae, solo cedere rationis est. domini enim magis segetem vel plantas quam per huiusmodi factum solum suum facit. * diocl. et maxim. aa. et cc.Gaiano. * CJ.3.32.11.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Sane eum, qui bona fide possidens haec fecerit, per doli mali exceptionem contra vindicantem dominium servare sumptus iuris auctoritate significatum est. CJ.3.32.12: Imperatores Diocletianus, Maximianus Incivile atque inusitatum est quod postulas, ut mancipium, quod tradidisti et hoc modo dominium eius transtulisti, invito eo ex nostro rescripto tibi adsignetur. unde intellegis semel ancilla emptoris facta filios etiam postea natos eius dominium sequi, cuius mater eorum eo tempore fuit. sane de pretio, si non te hoc probatum fuerit recepisse, conveni adversarium tuum. * diocl. et maxim. aa. et cc. alexandro. * CJ.3.32.13: Imperatores Diocletianus, Maximianus Ordinarii iuris est, ut mancipiorum orta quaestione prius exhibitis mancipiis de possessione iudicetur ac tunc demum proprietatis causa ab eodem iudice decidatur. * diocl. et maxim. aa. et cc. eytychio. * CJ.3.32.14: Imperatores Diocletianus, Maximianus Cum a matre domum filii te sciente comparasse proponas, adversus eum dominium vindicantem, si matri non successit, nulla te exceptione tueri potes. quod si venditricis obtinet hereditatem, doli mali exceptione, pro qua portione ad eum hereditas pertinet, uti non prohiberis. * diocl. et maxim. aa. et cc. septimae. * CJ.3.32.15pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Quotiens duobus in solidum praedium iure distrahitur, manifesti iuris est eum, cui priori traditum est, in detinendo dominio esse potiorem. * diocl. et maxim. aa. et cc. aurelio proculino. * CJ.3.32.15.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si igitur antecedenti tempore possessionem emisse ac pretium exsolvisse apud praesidem provinciae probaveris, obtentu non datorum instrumentorum expelli te possessione non patietur. CJ.3.32.15.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus Erit sane in arbitrio tuo pretium quod dedisti cum usuris recipere, ita tamen, ut perceptorum fructuum et sumptuum ratio habeatur: cum et si ex causa donationis utrique dominium rei vindicetis, eum, cui priori possessio soli tradita est, haberi potiorem convenit. CJ.3.32.16: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si in area communi domum aliquis extruxit, hanc vobis communem iuris fecit ratio. cuius portionem ab eo, qui bona fide possidens aedificavit, si velis vindicare, sumptus offerre debes, ne doli mali possis exceptione submoveri. * diocl. et maxim. aa. et cc. ianuario. * CJ.3.32.17: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si fundum vestrum, vobis per denuntiationem admonentibus volentem ad emptionem accedere, quod distrahentis non fuerit, non recte is contra quem preces funditis comparavit vel alio modo mala fide contraxit, tam fundum vestrum constitutum probantibus quam fructus, quos eum mala fide percepisse fuerit probatum, aditus praeses provinciae restitui iubebit. * diocl. et maxim. aa. et cc. sabino. * CJ.3.32.18: Imperatores Diocletianus, Maximianus Re tua apud aliquem manente proprietatis error nihil tibi nocere potuit, nisi alia contra te causa intervenerit. * diocl. et maxim. aa. et cc. claro. * CJ.3.32.19: Imperatores Diocletianus, Maximianus Indicia cetera, quae iure non respuuntur, non minorem probationis quam instrumenta continent fidem: quo iure, si de proprietate domus ambigis negotiumque integrum est, uti non prohiberis. * diocl. et maxim. aa. et cc. callistrato. * CJ.3.32.20: Imperatores Diocletianus, Maximianus Non servum, quem res tuas detinere adseveras, sed eius dominum de rebus repetendis conveniendum esse perspicis. * diocl. et maxim. aa. et cc. quartillae. * CJ.3.32.21: Imperatores Diocletianus, Maximianus A possidentibus vindicata mancipia, quorum dominium ad vos pertinere intenditis, si, posteaquam impleveritis intentionem, haec non restituantur, iurisiurandi sollemnitate secuta condemnatio procedere debet. * diocl. et maxim. aa. et cc. herodi. * CJ.3.32.22: Imperatores Diocletianus, Maximianus Certum est mala fide possessores omnes fructus solere cum ipsa re praestare, bona fide vero extantes, post litis autem contestationem universos. * diocl. et maxim. aa. et cc. diodoto. * CJ.3.32.23: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si mancipium tuum per vim vel furtum ablatum alii ex nulla iusta causa distraxerunt, vindicanti tibi dominium solvendi pretii nulla necessitas inrogatur. * diocl. et maxim. aa. et cc. magnifero. * CJ.3.32.24: Imperatores Diocletianus, Maximianus Nullo iusto titulo praecedente possidentes ratio iuris quaerere prohibet dominium. idcirco cum etiam usucapio cesset, intentio dominii non absumitur: unde hoc casu postliminio reverso citra beneficium actionis rescissoriae directa permanet integra vindicatio. * diocl. et maxim. aa. et cc. iuliano. * CJ.3.32.25: Imperatores Diocletianus, Maximianus Sollemnibus pensionibus rei pro alio satisfacientem non interveniente venditione solutionis causa minime dominum facit. * diocl. et maxim. aa. et cc. eugnomio. * CJ.3.32.26: Imperatores Diocletianus, Maximianus Morae litis causam possessoris non instruunt ad inducendam longae possessionis praescriptionem, quae post litem contestatam in praeteritum aestimatur. * diocl. et maxim. aa. et cc. heliodoro. * CJ.3.32.27: Imperatores Diocletianus, Maximianus Servum emptor non traditum sibi praesentem vindicare non potest. * diocl. et maxim. aa. et cc. philadelpho. * CJ.3.32.28: Imperatores Diocletianus, Maximianus Res alienas possidens, licet iustam causam nullam habeat tenendi, non nisi suam intentionem implenti restituere cogitur. * diocl. et maxim. aa. et cc. sopatro. * CJ.3.33.0. De usu fructu et habitatione et ministerio servorum. CJ.3.33.1: Imperatores Severus, Antoninus Si usus fructus omnium bonorum testamento uxoris marito relictus est, quamvis cautionem a te prohibuerat exigi, tamen non aliter a debitoribus solutam pecuniam accipere poteris quam oblata secundum formam senatus consulti cautione. * sev. et ant. aa. posidonio. * CJ.3.33.2: Imperatores Severus, Antoninus Verbis testamenti, quae precibus inseruisti, usum fructum legatum tibi animadvertimus. quae res non impedit proprietatis dominum obligare creditori proprietatem, manente scilicet integro usu fructu tui iuris. * sev. et ant. aa. felici. * CJ.3.33.3pr.: Imperator Antoninus Si patri tuo usus fructus legatus est, defuncto eo nihil ad te pertinet, cum morte eius, cui fuerat legatus usus fructus vel alio modo adquisitus, ad proprietatem regredi solet. * ant. a. antoniano. * CJ.3.33.3.1: Imperator Antoninus Usufructuario autem superstite licet dominus proprietatis rebus humanis eximatur , ius utendi fruendi non tollitur. CJ.3.33.4: Imperator Alexander Severus Usu fructu constituto consequens est, ut satisdatio boni viri arbitrio praebeatur ab eo, apud quem id commodum pervenit, quod nullam laesionem ex usu proprietati adferat. nec interest, sive ex testamento sive ex voluntario contractu usus fructus constitutus est. * alex. a. verbicio. * CJ.3.33.5: Imperator Alexander Severus Si pater usum fructum praediorum in tempus vestrae pubertatis matri vestrae reliquit, finito usu fructu postquam vos adolevistis, posterioris temporis fructus perceptos ab ea repetere potestis, quos nulla ratione sciens de alieno percepit. * alex. a. .. evocato et aliis.* CJ.3.33.6: Imperator Alexander Severus Interest, usum fructum solum maritus tuus in dotem acceperit, an proprietas quidem doti data sit, verum pactum intercessit, ut moriente eo tibi eadem possessio redderetur. nam usufructuarius quidem proprietatem pignorare non potuit: qui autem proprietatem aestimatam in dotem accepit, non ideo minus obligare eam potuit, quoniam soluto matrimonio restituenda tibi aestimatio eius fuit. * alex. a. stratonicae. * CJ.3.33.7: Imperator Gordianus Eum, ad quem usus fructus pertinet, sarta tecta suis sumptibus praestare debere explorati iuris est. proinde si quid ultra quam impendi debeat erogatum potes docere, sollemniter reposces. * gord. a. ulpiano mil. * CJ.3.33.8: Imperatores Diocletianus, Maximianus Neque fructuarium ad obtinendam proprietatem rerum, quarum usum fructum habet, neque successores eius ulla temporis ex ea causa tenentes praescriptio munit. * diocl. et maxim. aa. et cc. hieroni. * CJ.3.33.9: Imperatores Diocletianus, Maximianus Usu fructu matri tuae praediorum et mancipiorum relicto tam alienatio quam manumissio interdicta est. sane mancipia, quorum testamento ministerium matri relictum est, cum in his dominium non habet, nec tradendo cuiquam nec manumittendo ad testatoris heredem pertinentia quicquam facit. * diocl. et maxim. aa. et cc. auxanusae. * CJ.3.33.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si domina proprietatis uxori tuae usum fructum locavit sub certa annua praestatione, morte conductricis ei quae locavit etiam utendi fruendi causa non est deneganda. * diocl. et maxim. aa. et cc. pomponio. * CJ.3.33.11: Imperatores Diocletianus, Maximianus Habitatio morte finitur: nec proprietatem qui habitationem habuit legando dominii vindicationem excludit. * diocl. et maxim. aa. et cc. claudio theodoto. * CJ.3.33.12pr.: Imperator Justinianus Ambiguitatem antiqui iuris decidentes sancimus, sive quis uxori suae sive alii cuicumque usum fructum reliquerit sub certo tempore, in quo vel filius eius vel quisquam alius pervenerit, stare usum fructum in annos, in quos testator statuit , sive persona, de cuius aetate compositum est, ad eam pervenerit sive non: neque enim ad vitam hominis respexit, sed ad certa curricula: nisi ipse cui usus fructus legatus sit ab hac luce fuerit subtractus: tunc etenim ad posteritatem usum fructum transmitti non est possibile, cum morte usum fructum penitus extingui iuris indubitati sit. * iust. a. iuliano pp. * CJ.3.33.12.1: Imperator Justinianus Sin autem talis fuerit incerta condicio, 'donec in furore filius vel alius quisquam remanserit', vel in aliis similibus casibus, quorum eventus in incerto sit, si quidem resipuerit filius vel alius, pro quo hoc dictum est, vel condicio extiterit, usum fructum finiri: sin autem adhuc in furore is constitutus decesserit, tunc quasi in usufructuarii vitam eo relicto manere usum fructum apud eum. cum enim possibile erat usque ad omne vitae tempus usufructuarii non ad suam mentem venire furentem vel condicionem impleri, humanissimum est ad vitam eorum usum fructum extendi. quemadmodum etenim, si decesserit usufructuarius ante completam condicionem vel furorem finitum, extinguitur usus fructus, ita humanum est extendi eum in usufructuarii vitam, etsi antea decesserit furiosus vel alia co ndicio defecerit. CJ.3.33.13pr.: Imperator Justinianus Cum antiquitas dubitabat usu fructu habitationis legato, et primo quidem cui similis est, utrumne usui vel usui fructui an neutri eorum, sed ius proprium et specialem naturam sortita est habitatio, postea autem si possit is cui habitatio legata est eandem locare vel dominium sibi vindicare, auctorum iurgium decidentes compendioso responso omnem huiusmodi dubitationem resecamus. * iust. a. iuliano pp. * CJ.3.33.13.1: Imperator Justinianus Et si quidem habitationem reliquerit, ad humaniorem declinare sententiam nobis visum est et dare legatario etiam locationis licentiam. quid enim distat, sive ipse legatarius maneat sive alii cedat, ut mercedem accipiat? CJ.3.33.13.2: Imperator Justinianus Et multo magis, si habitationis usum fructum reliquerit, cum et nimiae subtilitati satisfactum videatur etiam nomine usus fructus addito. CJ.3.33.13.3: Imperator Justinianus In tantum etenim valere habitationem volumus, ut non antecellat usum fructum nec dominium habitationis speret legatarius, nisi specialiter evidentissimis probationibus ipse legatarius possit ostendere et dominium ei domus esse relictum: tunc enim voluntati testatoris per omnia oboediendum est. CJ.3.33.13.4: Imperator Justinianus Quam decisionem locum habere censemus in omnibus modis, quibus habitatio constitui potest. CJ.3.33.14pr.: Imperator Justinianus Antiquitas dubitabat, si quis fundum vel aliam rem cuidam testamento reliquerit, quatenus usus fructus apud heredem maneat, si huiusmodi constat legatum. * iust. a. iuliano pp. * CJ.3.33.14.1: Imperator Justinianus Et cum quidam inutile legatum esse existimabant, quia usus fructus numquam ad suam redit proprietatem, sed semper apud heredem remanet, et forsitan hoc existimabant, quia et secundus heres et deinceps successores unus esse videntur et non potest huiusmodi usus fructus secundum veterem distinctionem solitis modis extingui, alii autem huiusmodi legatum non esse respuendum existimaverunt: tales altercationes decidentes censemus et huiusmodi legatum firmum esse et talem usum fructum una cum herede finiri et illo moriente vel aliis legitimis modis eum amittente expirare. quare enim iste usus fructus sibi tale vindicat privilegium, ut generali interemptione usus fructus ipse solus excipiatur? quod ex nulla induci rationabili sententia manifestissimum est. CJ.3.33.14.2: Imperator Justinianus Et propter hoc et usum fructum finiri et ad proprietatem suam redire et utile esse legatum sancientes huiusmodi paucissimis verbis totam eorum ambiguitatem delevimus. CJ.3.33.15pr.: Imperator Justinianus Inter antiquam prudentiam dissensio incidit, si per servum usus fructus domino fuerit adquisitus et ex quibusdam casibus ( multi enim rebus incidunt mortalibus)pars huiusmodi servi in alium pervenerit, utrum omnis usus fructus, qui antea per servum ad aliquem pervenerit, apud eum remaneat an totus tollatur vel ex parte deminuatur, ex parte autem apud eum resideat? * iust. a. iuliano pp. * CJ.3.33.15.1: Imperator Justinianus Et super huiusmodi dubitatione tres sententiae vertebantur, una, quae dicebat ex particulari alienatione servi totum usum fructum deminui, alia in tantum usum fructum deminui, in quantum et servus alienatur, tertia, quae definiebat partem quidem servi posse alienari, usum fructum autem totum apud eum remanere, qui ante servum in solidum habebat. et in novissimam sententiam et summum auctorem iuris scientiae salvium iulianum esse invenimus. CJ.3.33.15.2: Imperator Justinianus Nobis autem haec decidentibus placuit salvii iuliani admitti sententiam et aliorum qui in eadem fuerunt opinione, quibus humanius visum est non interemptionem usus fructus studiosam esse, sed magis retentionem, quatenus, etsi pars servi alienatur, tamen nec pars usus fructus depereat, sed maneat secundum suam naturam integer atque incorruptus et, quemadmodum et ab initio fixus est, ita conservetur ex huiusmodi casu nullo deterioratus modo. CJ.3.33.16pr.: Imperator Justinianus Corruptionem usus fructus multiplicem esse veteribus placuit, vel morte usufructuarii vel capitis deminutione vel non utendo vel aliis quibusdam non ignotis modis. sed de usu fructu quidem hoc indubitatum fuerat: de personali autem actione, quae super usu fructu nascitur, sive in stipulationem usus fructus deductus sive ex testamento relictus est, dubitabatur, morte quidem usufructuarii et capitis deminutione et eam tolli omnibus concedentibus, non utendo autem, si per annum vel per biennium forsitan eundem usum fructum non petierit usufructuarius, si personalis actio tollitur, altercantibus. * iust. a. iuliano pp. * CJ.3.33.16.1: Imperator Justinianus Sed nos haec decidentes sancimus non solum actionem quae pro usu fructu nascitur , sed nec ipsum usum fructum non utendo cadere, nisi tantummodo morte usufructuarii et ipsius rei interitu, sed usum fructum, quem sibi aliquis adquisivit, hunc habeat, dum vivit, intactum, cum multae et innumerabiles causae rebus incidunt mortalibus, per quas homines iugiter detinere quod habent non possunt, et est satis durum per huiusmodi difficultates amittere quod semel possessum est, nisi talis exceptio usufructuario opponetur, quae, etiam si dominium vindicabat, poterat eum praesentem vel absentem excludere. CJ.3.33.16.2: Imperator Justinianus Sed nec per omnem capitis deminutionem huiusmodi detrimentum imminere nostris patimur subiectis. quare enim, si filius familias fuerit is qui usum fructum habet, forte ex castrensi peculio, ubi nec usus fructus adquiritur ei, possessum, per emancipationem eum amittat? sed secundum quod definitum est tunc eum tantummodo desinere, cum usufructuarius vel res pereat, et tantummodo eum cum anima vel rei substantia expirare, nisi praedictae exceptionis vigor reclamaverit. CJ.3.33.16.3: Imperator Justinianus Excepta videlicet tali capitis deminutione, quae vel libertatem vel civitatem romanam possit adimere: et tunc enim usus fructus omnimodo ereptus ad suam revertatur proprietatem. CJ.3.33.17pr.: Imperator Justinianus Ex libris sabinianis quaestio nobis relata est, per quam dubitabatur, si usus fructus per servum adquisitus vel per filium familias capitis deminutione filii magna vel media vel morte vel emancipatione vel servi quacumque alienatione vel morte vel manumissione potest adhuc remanere. * iust. a. iohanni pp. * CJ.3.33.17.1: Imperator Justinianus Et ideo sancimus in huiusmodi casibus neque, si servus vel filius familias in praefatos casus inciderit, interrumpi patri vel domino usum fructum qui per eos adquisitus est, sed manere intactum, neque, si pater capitis deminutionem magnam vel mediam passus fuerit vel morte ab hac luce fuerit exemptus, usum fructum perire, sed apud filium remanere, etiamsi heres a patre non relinquatur. CJ.3.33.17.2: Imperator Justinianus Usum fructum enim per eum adquisitum apud eum remanere et post patris calamitatem oportet, cum plerumque verisimile est testatorem contemplatione filii quam patris usum fructum ei reliquisse. CJ.3.34.0. De servitutibus et de aqua. CJ.3.34.1: Imperator Antoninus Si quas actiones adversus eum, qui aedificium contra veterem formam extruxit, ut luminibus tuis officeret, competere tibi existimas, more solito exercere non prohiberis. is, qui iudex erit, longi temporis consuetudinem vicem servitutis obtinere sciet, modo si is qui pulsatur nec vi nec clam nec precario possidet. * ant. a. calpurniae. * CJ.3.34.2: Imperator Antoninus Si aquam per possessionem martialis eo sciente duxisti, servitutem exemplo rerum mobilium tempore quaesiisti. quod si ante id spatium eius usus tibi interdictus est, frustra sumptus in ea re factos praestari tibi postulas, cum in aliena possessione operis facti dominium, quoad in eadem causa manet, ad eum pertinet, cuius est possessio. * ant. a. martiali. * CJ.3.34.3: Imperator Antoninus Et in provinciali praedio constitui servitus aquaeductus vel aliae servitutes possunt, si ea praecesserint, quae servitutem constituunt: tueri enim placita inter contrahentes debent. quare non ignorabis, si priores possessores aquam duci per praedia prohibere iure non potuerunt, cum eodem onere perferendae servitutis transire ad emptores eadem praedia posse. * ant. a. ricanae. * CJ.3.34.4: Imperator Antoninus Aquam, quae in alieno loco oritur, sine voluntate eius, ad quem usus eiusdem aquae pertinet, praetoris edictum non permittit ducere. * ant. a. cornelio. * CJ.3.34.5: Imperator Philippus Si quid pars diversa contra servitutem aedibus tuis debitam iniuriose extruxit, praeses provinciae revocare ad pristinam formam, damni etiam ratione habita, pro sua gravitate curabit. * philipp. a. et philipp. c. luciano mil. * CJ.3.34.6: Imperator Claudius Praeses provinciae usu aqua, quam ex fonte iuris tui profluere adlegas, contra statutam consuetudinis formam carere te non permittet, cum sit durum et crudelitati proximum ex tuis praediis aquae agmen ortum sitientibus agris tuis ad aliorum usum vicinorum iniuria propagari. * claud. a. prisco. * CJ.3.34.7: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si manifeste doceri possit ius aquae ex vetere more atque observatione per certa loca profluentis utilitatem certis fundis inrigandi causa exhibere, procurator noster, ne quid contra veterem formam atque sollemnem morem innovetur, providebit. * diocl. et maxim. aa. iuliano. * CJ.3.34.8: Imperatores Diocletianus, Maximianus Altius quidem aedificia tollere, si domus servitutem non debeat, dominus eius minime prohibetur. in pariete vero tuo si fenestram iulianus vi vel clam fecisse convincatur, sumptibus suis opus tollere et integrum parietem restituere compellitur. * diocl. et maxim. aa. et cc. aniceto. * CJ.3.34.9: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si in aedibus vicini tibi debita servitute parietem altius aedificavit heraclius , novum opus suis sumptibus per praesidem provinciae tollere compellitur. sed si te servitutem habuisse non probetur, tollendi altius aedificium vicino non est interdictum. * diocl. et maxim. aa. et cc. zosimo. * CJ.3.34.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si tibi servitutem aquae deberi praeses animadverterit nec hactenus non utentem spatio temporis amisisse perspexerit, uti te iure proprio providebit. nam si hoc minime probetur, loco proprio facto opere dominus fundi continere aquam et facere, quominus ager tuus rigari possit, non prohibetur. * diocl. et maxim. aa. et cc. nymphidio. * CJ.3.34.11: Imperatores Diocletianus, Maximianus Per agrum quidem alienum, qui servitutem non debet, ire vel agere vicino minime licet: uti autem via publica nemo recte prohibetur. * diocl. et maxim. aa. et cc. aurelio. * CJ.3.34.12: Imperatores Diocletianus, Maximianus Non modus praediorum, sed servitus aquae ducendae terminum facit. * diocl. et maxim. aa. et cc. valeriae. * CJ.3.34.13: Imperator Justinianus Sicut usum fructum, qui non utendo per biennium in soli rebus, per annale autem tempus in mobilibus vel se moventibus deminuebatur, non passi sumus huiusmodi sustinere compendiosum interitum, sed et ei decennii vel viginti annorum dedimus spatium, ita et in ceteris servitutibus obtinendum esse censuimus, ut omnes servitutes non utendo amittantur non biennio, quia tantummodo soli rebus adnexae sunt, sed decennio contra praesentes vel viginti annorum spatio contra absentes, ut sit in omnibus huiusmodi rebus causa similis differentiis explosis. * iust. a. iohanni pp. * CJ.3.34.14pr.: Imperator Justinianus Cum talis quaestio in libris sabinianis vertebatur: quidam etenim pactus est cum suo vicino, ut liceat ei vel per se vel per suos homines per agrum vicini transitum facere iterque habere uno tantummodo per quinquennium die, quatenus ei licentia sit in suam silvam inde transire et arbores excidere vel facere, quidquid ei fuerit visum, et quaerebatur, quando huiusmodi servitus non utendo amittitur , et quidam putaverunt, si in primo vel secundo quinquennio per eam viam non itum est, eandem servitutem penitus tolli quasi per biennium ea non utendo deperdita, singulo die quinquennii pro anno numerando, aliis aliam sententiam eligentibus, nobis placuit ita causam dirimere, ut, quia iam per legem latam a nobis prospectum est, ne servitutes per biennium non utendo depereant, sed per decem v el viginti annorum curricula, et in proposita specie , si per quattuor quinquennia nec uno die vel ipse vel homines eius eadem servitute usi sunt, tunc eam penitus amittat viginti annorum desidia. qui enim in tam longo prolixoque spatio suum ius minime consecutus est, sera paenitentia ad pristinam servitutem reverti desiderat. * iust. a. iohanni pp. * CJ.3.34.14.1: Imperator Justinianus Cum autem apertissimi iuris est fructus aridos conculcatione quae in area fit suam naturam et utilitatem ostendere, aliquis vicinum suum vetabat ita aedificium extollere iuxta suam aream, ut ventus excluderetur et paleae ex huiusmodi obstaculo secerni a frugibus non possent, quasi vento suam vim per omnem locum inferre ex huiusmodi aedificatione vetito, cum secundum regionis situm et auxilium venti aream accedit. sancimus itaque nemini licere sic aedificare vel alio modo versari, ut idoneum ventum et sufficientem ad praefatum opus infringat et inutilem domino aream et fructuum inutilitatem faciat. CJ.3.35.0. De lege aquilia. CJ.3.35.1: Imperator Alexander Severus Damnum per iniuriam datum immisso in silvam igne vel excisa ea si probari potest , actione legis aquiliae utere. * alex. a. glyconidi. * CJ.3.35.2: Imperator Gordianus Legis aquiliae actione expertus adversus eum, quem domum tuam deposuisse vel incendio concremasse damnoque te adflixisse proponis, ut id damnum sarciatur, competentis iudicis auctoritate consequeris. quin etiam, si aqua per iniuriam alio derivata est, ut in priorem statum restituatur, eiusdem iudicis cura impetrabis. * gord. a. muciano. * CJ.3.35.3: Imperator Gordianus Ex morte ancillae, quam caesam conquestus es, tam legis aquiliae damni sarciendi gratia actionem quam criminalem accusationem adversus obnoxium competere posse non ambigitur. * gord. a. dolenti. * CJ.3.35.4: Imperatores Diocletianus, Maximianus Contra negantem ex lege aquilia, si damnum per iniuriam dedisse probetur, dupli procedit condemnatio. * diocl. et maxim. aa. et cc. zoilo. * CJ.3.35.5: Imperatores Diocletianus, Maximianus De pecoribus tuis, quae per iniuriam inclusa fame necata sunt vel interfecta, legis aquiliae actione in duplum agere potes. * diocl. et maxim. aa. et cc. claudio. * CJ.3.35.6: Imperatores Diocletianus, Maximianus De his, quae per iniuriam depasta contendis, ex sententia legis aquiliae agere minime prohiberis. * diocl. et maxim. aa. et cc. plinio. * CJ.3.36.0. Familiae erciscundae. CJ.3.36.1: Imperatores Severus, Antoninus Si non omnem paternam hereditatem ex consensu divisisti nec super ea re sententia dicta vel transactio subsecuta est, iudicio familiae erciscundae potes experiri. * sev. et ant. aa. marciano. * CJ.3.36.2: Imperator Antoninus Uxor tua si mortuo patre tuo, cui dotem numeraverat, cum heres ei extiteris, adhuc in matrimonio tuo fuit, familiae erciscundae actionem ad exsequendam dotem secundum iuris pridem placitum adversus coheredes tuos nactus es eamque retines, etiam si postea, dum tibi nupta est, decessit. * ant. a. avitiano. * <pp ii id. febr.> CJ.3.36.3: Imperator Antoninus Adversus coheredes dividendae hereditatis iudicio secundum iuris formam experire. iudex datus, si quid a coherede etiam tuae portionis ex hereditate sublatum fuerit probatum, adiudicationibus factis secundum iuris formam eum tibi condemnabit. expilatae enim hereditatis crimen frustra coheredi intenditur, cum iudicio familiae erciscundae indemnitati prospiciatur. * ant. a. rufo. * <pp. vii... nov.> CJ.3.36.4: Imperator Alexander Severus Si filius familias fuisti et res mobiles vel se moventes, quae castrensis peculii esse possunt, donatae tibi a patre sunt, eas quoque in cetero peculio castrensi non communes cum fratribus tuis habes. praedia autem, licet eunti tibi in castra filio pater donaverit, peculii castrensis non sunt. diverso iure ea praedia habentur, quae ex occasione militiae filiis familias obveniunt: haec enim castrensi peculio cedunt. * alex. a. antonio. * <> CJ.3.36.5: Imperator Alexander Severus In ipsius mariti tui fuit potestate mutare, quod iratus in servos suos testamento caverat, ut unus quidem in perpetuis vinculis moraretur, alter vero exportandus venumdaretur. proinde si offensam istam clementia flexit ( quod, licet scriptura non probetur, vel aliis tamen rationibus doceri nihil impedit, praesertim cum posteriora eorum talia merita deprehenduntur, ut ira domini potuerit mitigari), novissimam eius voluntatem arbiter familiae erciscundae sequetur. * alex. a. statiliae. * <> CJ.3.36.6: Imperator Gordianus Ea quae in nominibus sunt non recipiunt divisionem, cum ipso iure in portiones hereditarias ex lege duodecim tabularum divisa sunt. * gord. a. pompeio mil. * <pp.> CJ.3.36.7: Imperator Gordianus Si qua fideicommissorum petitio inter coheredes consistat, praetor vel praeses provinciae eius rei disceptator constitutus vel iudex familiae erciscundae iudicio aditus, ut voluntas testatricis servetur, suas partes debet accommodare. * gord. a.Aeliano. * CJ.3.36.8: Imperator Gordianus Bona, quaecumque sunt tibi communia cum fratre tuo ex hereditaria successione patris vel matris, cum eodem familiae erciscundae iudicio experiens, ut dividantur, impetrabis. * gord. a. telesphoro. * CJ.3.36.9: Imperator Gordianus Non est ambiguum, cum familiae erciscundae titulus inter bonae fidei iudicia numeretur, portionem hereditatis, si qua ad te pertinet, incremento fructuum augeri. * gord. a. nerviae. * <> CJ.3.36.10: Imperator Gordianus Quotiens inter omnes heredes testator successionem dividit ac singulos certis possessionibus cum mancipiis, quae in isdem sunt constituta, iubet esse contentos , voluntati eius salva legis falcidiae auctoritate obtemperandum esse manifestum est: nec mutat, quod in sequentibus verbis mancipia sua universa nulla facta eorum discretione commendanda putavit heredibus, cum utique his ea videatur insinuasse, quibus etiam testamento relinquenda esse decrevit. * gord. a. philoterae. * <> CJ.3.36.11: Imperator Philippus Inter filios ac filias bona intestatorum parentium pro virilibus portionibus aequo iure dividi oportere explorati iuris est. * philipp. a. et philipp. c. antoniae. * <pp. xvi k. mart... conss.> CJ.3.36.12: Imperatores gallus, volus. Non ideo divisio inter te ac fratrem tuum, ut proponis, facta irrita habenda est , quod eam scriptura secuta non est, cum fides rei gestae ratam divisionem satis adfirmet. * gallus et volus. aa. rufo. * CJ.3.36.13: Imperatores Diocletianus, Maximianus Certum est liberorum peculia post mortem patris in hereditate dividenda ad communionem esse revocanda. frater autem et coheres tuus ob contractus, quibus vivente patre etiam ignorante ipso obligatus fuit, convenire te et alterum fratrem tuum coheredem vestrum ultra non potest, quam ut de peculio suo recipiat tantam quantitatem, in quantam condemnatus est his, cum quibus ipse contraxit. * diocl. et maxim. aa. saturnino. * <> CJ.3.36.14: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si familiae erciscundae iudicio, quo bona paterna inter te ac fratrem tuum aequo iure divisa sunt, nihil super evictione rerum singulis adiudicatarum specialiter inter vos convenit, id est ut unusquisque eventum rei suscipiat, recte possessionis evictae detrimentum fratrem tuum et coheredem pro parte agnoscere praeses provinciae per actionem praescriptis verbis compellet. * diocl. et maxim. aa. hermiano. * <> CJ.3.36.15: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si divisionem conventione factam etiam possessio consensu secuta dominium pro solido rerum, quas pertinere ad patrem tuum placuit, ei firmavit, earum vindicationem habere potes, si patri tuo successisti. si vero placitum divisionis usque ad pactum stetit, arbiter familiae erciscundae iudicio vobis datus communionem inter vos finiri providebit. * diocl. et maxim. aa. et cc. theophilae. * CJ.3.36.16: Imperatores Diocletianus, Maximianus Filii patris testamentum rescindendi, si hoc inofficiosum probare non possunt, nullam habent facultatem. sed si tam circa testamentum quam etiam codicillos iudicium eius deficiat, verum quibuscumque verbis voluntas eius declarata sit, licet intestato ei fuerit successum, ex senatus consulto retentionis modo servato familiae erciscundae iudicio aditum iudicem sequi voluntatem oportere iuris auctoritate significatur. * diocl. et maxim. aa. et cc. heracliano. * CJ.3.36.17: Imperatores Diocletianus, Maximianus Coheredibus divisionem inter se facientibus iuri absentis et ignorantis minime derogari ac pro indiviso portionem eum, quae initio ipsius fuit, in omnibus communibus rebus retinere certissimum est. unde portionem tuam cum reditibus arbitrio familiae erciscundae percipere potes, ex facta inter coheredes divisione nullum praeiudicium timens. * diocl. et maxim. aa. et cc. commodiano. * CJ.3.36.18pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Filiae, cuius pater nomine res comparavit, si non post contrarium eius iudicium probetur, per arbitrium dividendae hereditatis praecipuas adiudicari saepe rescriptum est. his itaque, si patri successisti, quem nomine tuo quaedam comparasse dicis, adversus sororem tuam apud praesidem provinciae, si res integra est, uti potes. * diocl. et maxim. aa. et cc. domnae. * CJ.3.36.18.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus In communi autem hereditate quin sumptus ab uno facti bona fide familiae erciscundae iudicio vel negotiorum gestorum actione servari possint, non est ambiguum. CJ.3.36.19: Imperatores Diocletianus, Maximianus Incerti iuris non est in familiae erciscundae iudicio earum etiam rerum, quas ex coheredibus quidam de communibus absumpserunt vel deteriores fecerunt, rationem habendam eiusque rei ceteris praestandam indemnitatem. * diocl. et maxim. aa. et cc. lysicratiae. * CJ.3.36.20: Imperatores Diocletianus, Maximianus In familiae erciscundae iudicio ab uno pro solido rei veluti communis venumdatae pretium non venit, sed mandati, si praecessit, coheres venditoris agere potest, vel negotiorum gestorum, si ratam fecerit venditionem. nam si velut propriam unus distraxit ac pretium possideat, hereditas ab eo petenda est. * diocl. et maxim. aa. et cc. pactumeiae. * CJ.3.36.21: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si cogitatione futurae successionis officium arbitri dividendae hereditatis praeveniendo pater communis iudicio suo qualicumque indicio suam declaravit voluntatem, inter eos qui successerunt, exemplo falcidiae retentionis habita ratione, familiae dividendae causa datus arbiter ( virili praeterea portione eorum, quae nulli specialiter vel generaliter adsignavit, facta divisione) in adiudicando patris sequetur voluntatem. * diocl. et maxim. aa. et cc. fortunato. * CJ.3.36.22: Imperatores Diocletianus, Maximianus Servum communem non consentientibus coheredibus, sed per errorem ad eum qui possidet pertinere credentibus tenens, cum omnis verus titulus deficiat, suum non facit, sed in eo portiones hereditarias adsignatas penes singulos successores remanere manifestum est. * diocl. et maxim. aa. et cc. dionysio. * CJ.3.36.23: Imperatores Diocletianus, Maximianus Licet pacto divisionis adversus singulos actio pro hereditariis portionibus creditori parata mutari non possit, tamen ad exhibendam fidem his quae convenerant, stipulationis et iuris adhibito remedio, qui placitum excedit, urgueri potest, cum et hoc omisso, si non contrarium convenisse probaretur, praescriptis verbis conveniri potuisset. * diocl. et maxim. aa. et cc. hermogeni. * CJ.3.36.24: Imperatores Diocletianus, Maximianus Filium, quam habentem fundum portionem hereditatis fratribus et quibusdam aliis sub condicione verbis precariis restituere sanxit testator, post eius eventum, hereditaria parte praedii in quartae ratione retenta, compensato praeterea quod a coheredibus vice mutua percepit et, si quid deest, in supplementum deducto, quod a ceteris in eo fundo solvitur supra quartam habens, reddere compelletur. * diocl. et maxim. aa. et cc. socrati. * CJ.3.36.25: Imperatores Diocletianus, Maximianus Ex causa donationis vel aliunde tibi quaesita, si avi successionem respueris, conferre fratribus compelli non potes. * diocl. et maxim. aa. et cc. diocl. * CJ.3.36.26pr.: Imperator Constantinus Inter omnes dumtaxat heredes suos, qui ex quolibet venientes gradu tamen pares videantur esse, vel emancipatos, quos praetor ad successionem vocat, sive coeptum neque impletum testamentum vel codicillus seu epistula parentis esse memoratur sive quocumque alio modo scripturae quibuscumque verbis vel iudiciis inveniantur relictae, iudicio familiae erciscundae, licet intestato ad successionem liberi vocentur, servato senatus consulti auxilio defuncti dispositio custodiatur, etsi sollemnitate legum huiusmodi dispositio fuerit destituta. * const. a. ad bassum. * CJ.3.36.26.1: Imperator Constantinus Si vero in huiusmodi voluntate designatis liberis alia sit mixta persona, certum est eam voluntatem quantum ad illam dumtaxat permixtam personam pro nullo haberi. CJ.3.37.0. Communi dividundo. CJ.3.37.1pr.: Imperator Antoninus Frater tuus si solam portionem praedii ad se pertinentem distraxit, venditionem revocari non oportet, sed adversus eum, cum quo tibi idem praedium commune esse coepit, communi dividundo iudicio consiste: ea actione aut universum praedium, si licitatione viceris, exsoluta socio parte pretii obtinebis aut pretii portionem, si alius meliorem condicionem attulerit, consequeris. * ant. a. luciano. * CJ.3.37.1.1: Imperator Antoninus Quod si divisio praedii sine cuiusquam iniuria commode fieri poterit, portionem suis finibus tibi adiudicatam possidebis: hoc videlicet custodiendo, ut post litis contestationem nemo nec partem suam ceteris eiusdem rei dominis non consentientibus alienare possit. CJ.3.37.2pr.: Imperator Alexander Severus Si probatum fuerit praesidi provinciae fratrem tuum vineas communes pignori dedisse, cum partem tuam, quam in vineis habes, creditori obligare non potuerit, praeses provinciae restitui tibi eam iubebit cum fructibus, quos creditor de parte tua percepit. * alex. a. avito mil. * CJ.3.37.2.1: Imperator Alexander Severus Idem praeses provinciae de divisione vinearum inter te et creditorem fratris tui cognoscet et iubebit eum accepta pecunia, quanti statuerit partem fratris tui valere, eam partem quam de fratre tuo accepit tibi restituere aut aestimata tua parte ad creditorem fratris tui data pecunia quanti aestimaverit eam transferre. CJ.3.37.3pr.: Imperator Alexander Severus Ad officium arbitri, qui inter te et fratrem tuum dividendis bonis datus fuerit, ea sola pertinent, quae manent communia tibi et illi. nam ea, quorum partem is vendidit, cum emptoribus tibi communia sunt et adversus singulos arbitrum petere debes, si ab illorum quoque societate discedi placeat. * alex. a. verecundiano. * CJ.3.37.3.1: Imperator Alexander Severus Cum autem regionibus dividi aliquis ager inter socios non potest, vel ex pluribus singuli aestimatione iusta facta unicuique sociorum adiudicantur, compensatione invicem pretii facta eoque, cui maiores res pretii obvenit, ceteris condemnato, ad licitationem nonnumquam etiam extraneo emptore admisso, maxime si se non sufficere ad iusta pretia alter ex sociis sua pecunia vincere vilius licentem profiteatur. CJ.3.37.4pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si maior quinque et viginti annis soror tua tecum res communes divisit, quamvis non instrumentis, sed aliis probationibus earum diremptam communionem probetur, stare finitis convenit. * diocl. et maxim. aa. et cc. herodae. * CJ.3.37.4.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Quod si minor fuit nec tempus in integrum restitutioni praefinitum adhuc excessit, an in integrum propter divisionem restitui debeat, causa cognita provinciae praeses aestimabit. CJ.3.37.4.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus Idem eorum etiam, quae vobis permanent communia, fieri divisionem providebit, tam sumptuum, si quis de vobis in res communes fecit, quam fructuum, item doli et culpae, cum in communi dividundo iudicio haec omnia venire non ambigitur, rationem, ut in omnibus aequalitas servetur, habiturus. CJ.3.37.5: Imperatores Diocletianus, Maximianus In communionem vel societatem nemo compellitur invitus detineri: quapropter aditus praeses provinciae ea, quae communia tibi cum sorore perspexerit, dividi providebit. * diocl. et maxim. aa. et cc. secundino. * CJ.3.38.0. Communia utriusque iudicii tam familiae erciscundae quam communi dividundo. CJ.3.38.1: Imperator Antoninus Divisionem praediorum vicem emptionis obtinere placuit. * ant. a. marco. * CJ.3.38.2: Imperator Alexander Severus Etiamsi is divisioni arbitrum dedit, cui ius dandi non fuit, tamen si socii quondam divisioni consensum dederint, quod quisque eorum secundum placita possedit, pro parte socii dominium nactus est. * alex. a. euphratae. * CJ.3.38.3: Imperatores Diocletianus, Maximianus Maioribus etiam, per fraudem vel dolum vel perperam sine iudicio factis divisionibus, solet subveniri, quia in bonae fidei iudiciis et quod inaequaliter factum esse constiterit, in melius reformabitur. * diocl. et maxim. aa. aureliae severae. * CJ.3.38.4: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si patruus tuus ex communibus bonis res comparavit sibi negotium gerens, non omnium bonorum socius constitutus, pro competentium portionum modo indemnitati tuae consuli oportet: et ideo rem emptam eum communicare contra formam iuris postulas. * diocl. et maxim. aa. ad maximum. * CJ.3.38.5: Imperatores Diocletianus, Maximianus De instrumentis, quae communia fratrem vestrum tenere proponitis, rector aditus provinciae, apud quem haec collocari debeant, aestimabit. * diocl. et maxim. aa. et cc. frontoni et glafirioni. * CJ.3.38.6: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si cum patruo vestro hac condicione divisionem fecistis, ut se nullum dolum malum adhibuisse iuraret, nec fidem placitis exhibuit, quominus res indivisas requiratis, eorum placitum quae in divisionem venerunt nihil vobis nocere potest. * diocl. et maxim. aa. et cc. thesidianae. * CJ.3.38.7: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si fratres vestri pro indiviso commune praedium citra vestram voluntatem obligaverunt et hoc ad vos secundum pactum divisionis nulla pignoris facta mentione pervenit, evictis partibus, quae ante divisionem sociorum fuerunt, in quibus obligatio tantum constitit, ex stipulatu, si intercessit, alioquin quanti interest praescriptis verbis contra fratres agere potestis. nam si fundi scientes obligationem dominium suscepistis, tantum evictionis promissionem sollemnitate verborum vel pacto promissam probantes eos conveniendi facultatem habetis. * diocl. et maxim. aa. et cc. severiano et flaviano. * CJ.3.38.8: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si inter vos maiores annis viginti quinque rerum communium divisio relicta vel translata possessione finem accepit, instaurari mutuo bona fide terminata consensu minime possunt. * diocl. et maxim. aa. et cc. nicomacho. * CJ.3.38.9: Imperatores Diocletianus, Maximianus Familiae erciscundae vel communi dividundo iudicium ita demum, si corpora maneant communia, agi potest. * diocl. et maxim. aa. et cc. demetriano. * CJ.3.38.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Scriptura testamenti, qua specialiter omnia divisa continentur, quominus res quarum testator non fecit mentionem heredes inquirere nihil impedit. * diocl. et maxim. aa. et cc. gallicano. * < sine die et consule.> CJ.3.38.11: Imperator Constantinus Possessionum divisiones sic fieri oportet, ut integra apud successorem unumquemque servorum vel colonorum adscripticiae condicionis seu inquilinorum proxima agnatio vel adfinitas permaneret. quis enim ferat liberos a parentibus, a fratribus sorores, a viris coniuges segregari? igitur si qui dissociata in ius diversum mancipia vel colonos traxerint, in unum eadem redigere cogantur. * const. a. gerulo. * CJ.3.38.12pr.: Imperator Justinianus Illud aequitatis vovere rationibus bene nobis apparuit. si quis etenim pro filio suo ante nuptias donationem conscripserit vel dederit vel pro filia sua dotem, et hoc quod dedit iterum in eundem revertatur vel stipulatione vel lege hoc faciente, vel et si alio dotem vel ante nuptias donationem dante stipulationis paternae tenor vel forte legis hoc induxerit, ille autem testamento condito vel filios suos vel extraneos scripserit heredes et nihil de huiusmodi rebus, quae ad eum reversae sunt vel pervenerunt, disposuerit, inveniantur autem alii liberi eius res a paterna substantia lucrati vel per ante nuptias donationes vel dotes vel militiae causa, quas utpote testamento existente non coguntur conferre, tunc filius vel filia easdem res, quae ad patrem reversae sunt vel pervenerunt, habeant praecipuas, ad simile tamen lucrum computandas, ut in praesenti casu tantum habeat ipsa vel ipse, quantum eius fratres ex patre sunt consecuti secundum eos modos quos supra diximus et quos conferre propter testamentum non coartantur. * iust. a. ad senatum. * CJ.3.38.12.1: Imperator Justinianus Sin autem nihil tale penitus in fratres eorum a patre collatum est, neque ipsos sibi praecipue hanc partem vindicare, sed, quasi paternae facta substantiae sit, inter omnes secundum institutionis tenorem dividi. et haec quidem, si inter fratres patris elogium compositum sit. CJ.3.38.12.2: Imperator Justinianus Sin autem extranei sint scripti heredes et nihil in testamento suo neque in hac parte testator dixerit, tunc omnimodo praecipuum habeat filius vel filia, quod ad patrem revertitur vel pervenit. si tamen minus in fratres collatum est, amplius autem ex huiusmodi casu ad patrem pervenit, illo quod ad similem quantitatem concurrit excepto cetera quasi paternae substantiae facta secundum modum institutionum dividantur: illo procul dubio observando, quod, si minus sit quod pater ex huiusmodi causa habuit ea quantitate quae in fratres collata est, tota huiusmodi portio ad eas personas perveniat, quarum occasione res ad patrem revertitur. CJ.3.38.12.3: Imperator Justinianus Ea igitur, quae in paterna persona diximus, obtinere volumus etiam in avum et proavum paternum vel maternum et in matrem et in aviam vel proaviam paternam vel maternam. CJ.3.39.0. Finium regundorum. CJ.3.39.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Regionem certam fundi propriis finibus eius mutatis dominus eius distrahere ac residuum retinere non prohibetur. nec amplius emptor, quam quod ratione secundum venditionis fidem ad se pervenit, vindicare potest praetextu terminorum temporis antecedentis venditionem. * diocl. et maxim. aa. et cc. nicephoro. * CJ.3.39.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus Successionum varietas et vicinorum novi consensus, additis vel detractis agris alterutro, determinationis veteris monumenta saepe permutant. * diocl. et maxim. aa. et cc. tatiano. * CJ.3.39.3pr.: Imperator Constantinus Si quis super iuris sui locis prior de finibus detulerit querimoniam, quae proprietatis controversiae cohaeret, prius super possessione quaestio finiatur et tunc agrimensor ire praecipiatur ad loca, ut patefacta veritate huiusmodi litigium terminetur. * const. a. ad tertullianum. * CJ.3.39.3.1: Imperator Constantinus Quod si altera pars, ne huiusmodi quaestio terminetur, se subtraxerit, nihilo minus agrimensor in ipsis locis iussione rectoris provinciae una cum observante parte hoc ipsum faciens perveniet. CJ.3.39.4: Imperator Constantinus Si constiterit eum qui finalem detulerit quaestionem, priusquam aliquid sententia determinetur, rem sibi alienam usurpare voluisse, non solum id quod male petebat amittat, sed quod magis unusquisque contentus suo rem non expetat iuris alieni, qui inreptor agrorum fuerit in lite superatus, tantum agri modum, quantum adimere temptavit, amittat. * const. a. ad bassum pp. * CJ.3.39.5: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Quinque pedum praescriptione submota finalis iurgii vel locorum libera peragatur intentio. * valentin. theodos. et arcad. aaa. neoterio pp. * CJ.3.39.6: Imperatores Theodosius, Arcadius, Honorius Cunctis molitionibus et machinis amputatis decernimus in finali quaestione non longi temporis, sed triginta tantummodo annorum praescriptionem locum habere. * theodos. arcad. et honor. aaa. rufino pp. * CJ.3.40.0. De consortibus eiusdem litis. CJ.3.40.1: Imperator Julianus Explosis atque reiectis praescriptionibus, quas litigatores sub obtentu consortium studio protrahendae disceptationis excogitare consueverunt, sive unius fori omnes sint sive in diversis provinciis versentur, nec adiuncta praesentia consortis vel consortium agendi vel respondendi iurgantibus licentia pro parte pandatur. * iul. a. secundo pp. * CJ.3.40.2: Imperatores Valentinianus, Valens Commune negotium post litem legitime ordinatam et quibusdam absentibus in solidum agi sine mandato potest, si praesentes rem ratam dominum habiturum cavere parati sunt, vel, si quod ab his petitur, iudicatum solvi satisdatione firmaverint. * valentin. et valens aa. sallustio pp. * CJ.3.41.0. De noxalibus actionibus. CJ.3.41.1: Imperator Alexander Severus Si extat corpus nummorum, quos ablatos ex patris tui hereditate ab eo, quem liberum esse constitit, adlegas, vindicare eos vel ad exhibendum agere non prohiberis. nam quamvis alias noxa caput sequatur et manumissus furti actione teneatur, quae in heredem non competit, cum tamen servus a domino aliquid auferat, quamvis furtum committat, furti tamen actio non est nata neque adversus ipsum, si postea manumissus est, locum habet, nisi furtivas res et post manumissionem contractat. * alex. a. Marcello. * CJ.3.41.2: Imperator Gordianus Si servi vestri inscientibus vobis vel etiam prohibentibus furtim arbores ceciderunt, quibus etiam propria poena iuxta legem saltui datam fuerat praestituta, frustra veremini, ne ex persona eorum ultra noxae deditionem sitis obstricti, cum ex delictis servorum domini ignorantes vel prohibentes, si noxali actione conveniantur, ita condemnari debeant, ut aut noxae dedere aut condemnationem sufferre habeant in sua potestate. * gord. a. quintiliano et aliis. * CJ.3.41.3: Imperatores Diocletianus, Maximianus Sive servum plagii paras accusare sollemniter, praesidem provinciae adire non prohiberis, sive dominum eius sollicitati servi noxali iudicio vel furti malueris convenire, suam tibi notionem praeses provinciae commodabit non ignorans, quod, si dominum elegeris et eo non consentiente quod intendis commissum probaveris, vel noxae dedendae vel damni sarciendi ac poenae praestandae habeat facultatem. * diocl. et maxim. aa. et cc. eutychio. * CJ.3.41.4pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si servus ignorante domino vel sciente et prohibere nequeunte res tuas vi rapuit , dominum eius apud praesidem provinciae, si necdum utilis annus excessit, quadrupli, quod si hoc effluxit tempus, simpli noxali iudicio convenire potes: qui si noxae maluerit servum dedere, nihilo minus cum ipso quantum ad eum pervenit experiri non prohiberis: nam si eo conscio et prohibere valente, detracta noxae deditione conventus ad summam condemnationis solvendam omnimodo compellendus est. * diocl. et maxim. aa. et cc. sosio. * CJ.3.41.4.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Sane si criminis publici accusationem propter uxorem tuam a servo raptam intendendam putaveris, non contra dominum, sed contra eum, quem facinus commisisse proponis, hanc instituere debes. CJ.3.41.5: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si tibi per furtum nec manifestum ancillam servus ope consilioque domini cum aliis rebus subtraxit, cum inter servum et liberum civile iudicium consistere non possit, eum ob hoc delictum dupli poenali actione et de rebus propriis vindicatione vel condictione convenire potes. * diocl. et maxim. aa. et cc. menophilo. * CJ.3.42.0. Ad exhibendum. CJ.3.42.1: Imperator Alexander Severus Si dominium ancillae, de qua agis, ad matrem tuam pertinuit nec iure a patre tuo venumdata est eiusque proprietatem tibi vindicare paratus es, praeses provinciae exhiberi eam iubebit, ut apud iudicem de rei veritate quaeratur. * alex. a. crescenti mil. * CJ.3.42.2: Imperator Alexander Severus Si criminis alicuius reus servus postulatur, per ad exhibendum actionem produci a domino, non celari debet. * alex. a. syro. * CJ.3.42.3: Imperator Alexander Severus Neque ad exhibendum actio neque proprietatis vindicatio, si nunc competit, propterea perempta est, quod aliquando adversus te ad exhibendum actione aliter pronuntiatum est, quia commutatione litis alia res esse incipit. * alex. a. felicissimae. * CJ.3.42.4: Imperator Alexander Severus Non ignorabit iudex, instrumenta tui iuris, quae penes diversam partem fuisse probaveris, si ab eisdem non exhibeantur, iurisiurandi in litem facultatem deferri tibi oportere. * alex. a. flaccillae. * CJ.3.42.5: Imperator Gordianus Ad exhibendum actione non tantum eum qui possidet, sed etiam eum teneri, qui dolo fecit, quominus exhiberet, merito tibi a non contemnendae auctoritatis iuris consulto modestino responsum est. * gord. a. sabiniano mil. * CJ.3.42.6: Imperator Philippus Instrumenta ad ius tuum pertinentia partem diversam invasisse adseverans, si quidem crimen intendis, sollemnibus accusationibus impletis fidem adseverationi tuae fac, sin vero ad exhibendum intendis, iudiciorum more experire. * philipp. a. polemonidi. * CJ.3.42.7: Imperatores Diocletianus, Maximianus Exhibitionis necessitatis tenetur, qui facultatem habens culpam vel dolum in explendo praecepto committit, ita ut, qui rem deteriorem exhibuit, aequitas exhibitionis proficiat, ut, quamvis ad exhibendum agi non potest, in factum tamen actio contra eum detur. * diocl. et maxim. aa. vitaliano. * CJ.3.42.8pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si res tuas commodavit aut deposuit is, cuius precibus meministi, adversus tenentem ad exhibendum vel vindicatione uti potes. * diocl. et maxim. aa. et cc. photino. * CJ.3.42.8.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Quod si pactus sit, ut tibi restituantur, si quidem ei qui deposuit successisti, iure hereditario depositi actione uti non prohiberis: si vero nec civili nec honorario iure ad te hereditas eius pertinet, intellegis nullam te ex eius pacto contra quem supplicas actionem stricto iure habere: utilis autem tibi propter aequitatis rationem dabitur depositi actio. CJ.3.42.9: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si ex quocumque contractu apud praesidem provinciae iure debitum cui oportuerat te reddidisse probaveris, chirographa tua, ex quibus iam nihil peti potest, et instrumenta ad eum contractum pertinentia tibi naturaliter liberationem consecuto exhiberi ac reddi iubebit. * diocl. et maxim. aa. et cc. faustino. * CJ.3.43.0. De aleae lusu et aleatoribus. CJ.3.43.1pr.: Imperator Justinianus Alearum lusus antiqua res est et extra operas pugnantibus concessa, verum pro tempore prodiit in lacrimas, milia extranearum nominationum suscipiens. quidam enim ludentes nec ludum scientes, sed nominationem tantum, proprias substantias perdiderunt, die noctuque ludendo in argento apparatu lapidum et auro. consequenter autem ex hac inordinatione blasphemare conantur et instrumenta conficiunt. * iust. a. demostheni eparcho praitorion. * CJ.3.43.1.1: Imperator Justinianus Commodis igitur subiectorum providere cupientes hac generali lege decernimus, ut nulli liceat in privatis seu publicis locis ludere neque in specie neque in genere: et si contra factum fuerit, nulla sequatur condemnatio, sed solutum reddatur et competentibus actionibus repetatur ab his qui dederunt vel eorum heredibus aut his neglegentibus a patribus seu defensoribus locorum: CJ.3.43.1.2: Imperator Justinianus Non obstante nisi quinquaginta demum annorum aliqua praescriptione: CJ.3.43.1.3: Imperator Justinianus Episcopis locorum hoc inquirentibus et praesidum auxilio utentibus. CJ.3.43.1.4: Imperator Justinianus Deinde vero ordinent quinque ludos, ton monobolon ton condomonobolon ke kondacca ke repon ke perichyten. sed nemini permittimus etiam in his ludere ultra unum solidum, etsi multum dives sit, ut, si quem vinci contigerit, casum gravem non sustineat. non solum enim bella bene ordinamus et res sacras, sed et ista: interminantes poenam transgressoribus, potestatem dando episcopis hoc inquirendi et auxilio praesidum sedandi. CJ.3.43.2pr.: Imperator Justinianus Prohibemus etiam, ne sint equi lignei: sed si quis ex hac occasione vincitur, hoc ipse recuperaret: domibus eorum publicatis, ubi haec reperiuntur. * iust. a. * CJ.3.43.2.1: Imperator Justinianus Si autem noluerit recipere is qui dedit, procurator noster hoc inquirat et in opus publicum convertat. CJ.3.43.2.2: Imperator Justinianus Similiter provideant iudices, ut a blasphemiis et periuriis, quae ipsorum inhibitionibus debent comprimi, omnes penitus conquiescant. CJ.3.44.0. De religiosis et sumptibus funerum. CJ.3.44.1: Imperator Antoninus Si vi fluminis reliquiae filii tui continguntur vel alia iusta et necessaria causa intervenit, aestimatione rectoris provinciae transferre eas in alium locum poteris. * ant. a. dionysiae. * CJ.3.44.2: Imperator Antoninus Invito vel ignorante te ab alio illatum corpus in puram possessionem tuam vel lapidem locum religiosum facere non potest. si autem voluntate tua mortuum aliquis in locum tuum intulerit, religiosus iste efficitur: quo facto monumentum neque venire neque obligari a quoquam prohibente iuris religione posse in dubium non venit. * ant. a. hilariano. * CJ.3.44.3: Imperator Alexander Severus Legatum a defuncto tibi relictum et quod in funus vel morbum eius erogasse te boni viri arbitratu probaveris, praeses provinciae solvi tibi iubebit. * alex. a. primo. * CJ.3.44.4pr.: Imperator Alexander Severus Si sepulchrum monumenti appellatione significas, scire debes iure dominii id nullum vindicare posse, sed et, si familiare fuit, ius eius ad omnes heredes pertinere nec divisione ad unum heredem redigi potuisse. * alex. a. licinio. * CJ.3.44.4.1: Imperator Alexander Severus Profana tamen loca, quae circa id sunt, si semper vicinis aedificiis usui hominum destinatis cesserunt, eius sunt, cui illa, quorum partes esse visae sunt, ex divisione obtigerunt. CJ.3.44.5: Imperator Alexander Severus Militis voluntatem, quam circa monumentum sibi daciendum testamento expressit, et mater et pater heredes eius neglegere non debent. nam etsi delatio hoc nomine praeteritis constitutionibus amota est, invidiam tamen et conscientiam circa omissum supremum huiusmodi officium et contemptum iudicium defuncti evitare non possunt. * alex. a. cassio mil. * CJ.3.44.6: Imperator Alexander Severus Monumentorum inscriptiones neque sepulchrorum iura neque dominium loci puri ad libertos transferunt. praescriptio autem longi temporis, si iustam causam initii habuit, vobis proficiat. * alex. a. primitivo et aliis. * CJ.3.44.7: Imperator Gordianus Statuas sepulchro superimponere vel monumento, quod te extructurum profiteris, ornamenta quae putas superaddere non prohiberis, cum in iure suo eorum quae minus prohibita sunt unicuique facultas libera non denegetur. * gord. a. claudio. * CJ.3.44.8: Imperator Philippus Ius familiarium sepulchrorum ad adfines seu proximos cognatos non heredes constitutos minime pertinet. * philipp. a. iuliae. * CJ.3.44.9: Imperator Philippus Locum quidem religiosum distrahi non posse manifestum est. verum agrum purum monumento cohaerentem profani iuris esse ideoque efficaciter venumdari non est opinionis incertae. * philipp. a. et philipp. c. faustinae. * CJ.3.44.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si necdum perpetuae sepulturae corpus traditum est, translationem eius facere non prohiberis. * diocl. et maxim. aa. aquilinae. * CJ.3.44.11: Imperatores Diocletianus, Maximianus Obnoxios criminum digno supplicio subiectos sepulturae tradi non vetamus. * diocl. et maxim. aa. gaudentio. * CJ.3.44.12: Imperatores Diocletianus, Maximianus Mortuorum reliquias, ne sanctum municipiorum ius polluatur, intra civitatem condi iam pridem vetitum est. * diocl. et maxim. aa. victorino. * CJ.3.44.13: Imperatores Diocletianus, Maximianus Ius sepulchri tam hereditarii quam familiaris ad extraneos etiam heredes, familiaris autem ad familiam, etiam si nullus ex ea heres sit, non etiam ad alium quemquam qui non heres est pertinere potest. * diocl. et maxim. aa. et cc. dionysio. * CJ.3.44.14: Imperatores Diocletianus, Maximianus Nemo humanum corpus ad alterum locum sine augusti adfatibus transferat. * diocl. et maxim. aaa. cynegio pp.*

1 Cum sanctorum fortia gesta ad memoriam posteriorum transscribimus quid aliud agimus, nisi, ut ita dicam, quoddam incentivum bellicum promovemus per quod imbelles animos auditorum ad bella dominica accendamus? Ut, cum pro laborum exerciciis coronas adquisitas audierint, iam certi de spe retributionis ardentiores fiant ad tolerandas passiones, hoc sane perpendentes, quia non leve aut inane constat esse premium pro quo sancti Dei corpora sua diris tormentorum suppliciis tradiderint. Hec mihi causa extitit qua gloriose virginis Katerine memorabilem certaminis agonem stili officio proposui enarrandum ut, dum infirmioris sexus constantiam et imbecille etatis virtutem attendimus, hoc nobis ad ignominiam et opprobrium iure quis esse dicat, quod puellas teneras per ignem et ferrum ad patriam celestem tendere videmus et nos barbati homines nec per pacem Christum sequi curamus. Et forte aliquis dicat fidem catholicam, per totum orbem disseminatam, Christi nomen ubique gentium fateri et, quia christianitas in suis principibus iam religiosa iamque fidelis est, iam persecutionis procella detumuit, iam vincula et verbera, carceres et eculeos et cetera suppliciorum genera procul cessisse manifestum est, et ideo christicolis iure non potest inputari, si his nostris temporibus penalibus tormentis non probantur, quia persecutionis occasio, sedata pace, iam quievit. Huic, quisquis ille est, tale damus responsum: virgo hec non uniformi persecutionis genere inpugnabatur cui a fronte externus hostis, a tergo incunbebat domesticus et occultus; alia enim intelligenda est persecutio que inmanior et magis noxia est, et quam non materialis intorquet severitas, sed viciorum gignit adversitas. Porro hec generosa virago, gemina oppugnantium acie circumsepta, et furentem persequentium rabiem constanter evicit et conglobatas viciorum acies viriliter debellavit. Unde gemino gloriosa triumpho non inutiliter, ut spero, ad informandas mentes proponitur que puellari corpore sic sexum vicit et seculum ut et noxia carnis oblectamenta vitaret et victoriosa passione tormentorum genera superaret. De hac igitur pro edificacione locuturi tale sumamus exordium. 2 Tradunt annales historie quod Constantinus qui gubernacula imperii a patre Constantio suscepit que uno et triginta annis moderator egregius tenuit pacem ecclesiis post decem annos quibus a persecutoribus vexabantur indulsit. Hic Constantinus eum rem publicam strenue in Galliis procuraret pretoriani milites Rome Maxentium, Herculii filium, qui privatus in Lucania morabatur, Augustum nuncupaverunt. Inde inter Constantinum et Maxentium bellum civile exortum est. Maxentius siquidem, prelio fugatus, Alexandrie partibus sese recepit. Auditus autem Constantinum intra illiricum sinum, bellis undique consurgentibus, detineri, ipse repentina rabie incitatus ecclesiam Christi zelo idolatrie persequi instituit et ad profana sacrificia christianos aut premiis aut tormentis incurvare. 3 Anno igitur regni sui tricesimo quinto residens in civitate Alexandrinorum fera per vicinas provincias misit edicta, iubens christianos diis suis immolare aut penalibus cruciatibus interire. Extat huiusmodi edictum, ab eo per regiones circumquaque et nationes emissum: Maxentius imperator his qui edictis nostris adquiescent salutem. Iubet nostra imperialis maiestas omnes orbis nostri incolas, divites et pauperes, ad nos usque convenire et nostre institutionis sententiam audire. Si quis iussioni nostre contraire presumpserit, sciat, se capitali sententia puniendum. Auditis itaque tirannice iussionis mandatis, fit conventus universalis ad pretorium regis. 4 Postera autem die sedens pro tribunali iubet omnes introduci et preconis voce aeclamare ut ad templum deorum suorum omnes pariter convenirent et qua hora sacerdotes aris thura imponerent et imperator sollempne sacrificium diis offerret mox omnes incurvati ante simulacra deorum iuxta possibilitatem suam, divites quidem tauros et oves, pauperes vero volucres vivos offerrent. Porro imperator ut erat regio accinctus ornatu et militari ambitu stipatus preveniens obtulit sacrificium, tauros centum triginta; hinc reges et principes, hinc magistri militum, hinc prefecti et tribunicie dignitatis illustres persone, prout gratiores tiranno apparere nitebantur, formosa diis animalia immolabant; quibus vero ad sollempnem pompam sacrificiorum armenta non suppetebant passeres et volatilia que poterant inferebant. Auditur per universam civitatem vox diversa animalium, perfunditur tellus effuso sanguine bidentium, fit sonus confusus plausibus et choris alternantibus in tantum ut tremula tellus aut exultare aut sane indignari tantis mortibus videretur. 5 Hac in urbe Alexandrinorum erat quedam puella annorum duodevigenti, speciosa valde, sed, quod pluris est, religiosa fide, que regis quondam Costi filia unica, patre iam defuncto, filie nomen amiserat, nomine Katerina. Hec parentum orbata solatio, tenera licet etate, familiam que successione hereditaria sibi inheserat pervigili cura gubernabat, non quia servorum aut ancillarum numerosa turba, quod inter prima mortales putant, delectabatur, sed quia non sine crimine esse putabat, si paternum censum avide retinens fame et inedia quem libet eorum perire pateretur, quippe que nichil cum mundo habere commune decreverat. De his tantum sollicita ex omni substantia patris paululum sibi reservabat, cetera in usus pauperum consumendo patrios thesauros penitus exhausierat. Non ipsa puellares iocos, non amatoria carmina videre aut audire volebat, divinis tantummodo et his attentius scripturis insistebat. 6 Hanc pater ab annis puerilibus studiis liberalibus imbuendam tradiderat quibus decenter ornata tunc temporis nulla sophistice artis argutia poterat supplantari, et quamvis multi experiendi studio litterati obiectis eam questionibus attemptassent, stultos se et idiotas recognescentes, eam sane insuperabilem reliquerunt. Illa custos virginitatis sue taliter in palatio patris residebat, cum ex templo idolorum hinc sonus animamalium et tibicinum, hinc multimodum genus organorum auribus ipsius insonuit. Stupens itaque causam celeranter iubet inquiri. Quam eum ex nuncio audisset, assumptis secum aliquibus de familia, ad templum usque properavit, ibique queruloso gemitu deplorantes quosdam inspexit qui se christianos esse fatebantur, sed metu mortis ad prophana sacrificia impellebantur. Hinc vehementi dolore cordis sauciata deliberat erroneum huiusmodi sacrificium liberali auctoritate dampnare, simul et tiranni male sanum edictum improbare. Tenens itaque paululum intra se silentium, tacita quidem, sed ab alto fudit orationem. Hinc pectus et linguam Christi muniens signaculo audenter ad conspectum imperatoris prorupit ubi inter cesorum stragem animalium et aras, inmundi cruoris sorde contactas, supra omnes flagitiosus idolatra eminebat. 7 Introgressa ergo beata virgo sic ait tiranno: Salutionem tibi, imperator, proferre nos et ordinis dignitas et rationis via premonebat si hec ista que cultibus demonum exhibes, quamquam in nullo proficua, sed omnino noxia sint atque dampnosa, si hec, inquam, creatori tuo impenderes et solam illius maiestatem adorandam intelligeres per quem reges regnant, per quem elementa mundi initium sumpserunt atque subsistunt, qui non innoxiorum cede animalium, sed fide et salutarium observantia mandatorum delectatur. Hunc temeritas humana in nullo pernitiosius offendit quam ut rationalis creatura rebus insensibilibus cultum divinitatis exhibeat et honorem invisibilis maiestatis ad visibiles transferat creaturas. Etenim malorum omnium inventor, diabolus, inter omnes scelerum suorum artes nulla dubios perniciosius appetit, nec alias a Dei cultu subtilius avocat quam ut, cum scianus nos Deo soli debere quod formamur et nascimur, hec omnia elementis mundi ascribi debere suadeat, quibus vos divinitatis numen attribuitis et, appositis nominibus, pro Deo singula atque universa veneramini, nulla alia ratione in hanc erroneam opinionem traducti, nisi quod coeternam Deo essentiam in se servare videntur, que plane a Deo ex nichilo facta sunt et in hanc mundi formam mirabili conspiratione sociata, que, sicut initium ex Dei creatione sumpserunt, ita perennitatem eius beneficio consequentur; et ideo coeterna Deo non sunt, quia impossibile est creaturam, temporaliter factam, creatori suo qui est sine tempore coevam esse et consempiternam. Ille enim solus est sine initio, a quo omnium rerum processit exordium. Talibus ergo divinitas non est asscribenda, que, sub Dei dispositione posita, non que sue voluntalis sunt faciunt, sed a Deo inposite serviunt rationi. Dii ergo non sunt plures, sed unus nascentium et viventium formator est Deus qui sicut omnia creavit ita imperio suo omnia coercet atque disponit. Tibi ergo, imperator, perpendere opus est, cum tu quidem homo sis et ideo mortalis, et tu, prout terreni imperii exigit principatus, multis mortalium milibus presis, si quis horum debitum tibi specialiter honorem alio conferret et alteri quamlibet, potenti aut impotenti, decollato sibi a te beneficio, famulaturus insisteret, num tu hunc reum maiestatis iudicares et quem promptiorem in tua fidelitate animadverteres, huic omnem honorem, deposito fraudulento, condonares? Miranda ergo est, sed timenda tibi Dei patientia qui, cum te sublimi imperio quod mortales magni estimant preesse hominibus voluit, tu tamen tantis eius ingratus beneficiis rebus insensibilibus attribuis quod conferre debueras illius magne maiestati. 8 Cum hec puella loqueretur / loquitur imperator iamdudum, visu in virginem defixo, vultus ipsius claritatem et verborum constantiam tacitus considerabat. Dehinc in verba huiusmodi erupit: Speciosa quidem hec ista forent, o virgo, que asseris si rationis munimento fulcirentur. Nos vero non ignoramus omnes religionum sectas et universos sacrorum ritos rationalibus manasse primordiis. Romani namque principes, iusticia semper et religione mortales omnes preeuntes, totum in leges suas orbem redegerunt. Non ergo vana superstitio his uti cerimoniis quibus longa etas religionis auctoritatem dedit, et servata tot seculis fides sequendos monet nobis esse parentes qui feliciter secuti sunt suos. Vestre autem credulitatis secta ita superflua et irrationabilis est ut nulli sane menti recipienda videatur. Quid enim tam absurdam et ab humana ratione tam alienum quam ut Iesum quem iudei crucifixerunt Dei filium asseratis quem virilis ignara consortii virgo conceperit, conceptum clauso utero pepererit, qui a discipulo traditus crucis suspendio interierit, de cruce triduane sepulture moras pertulerit, de sepulchro, resumpto spiritu, surrexerit? Que sane omnia vana et nulli sapienti credibilia habentur. Nec sufficit vobis tam stulto errori adhibere consensum, nisi et immortales deos nostros: solem et lunam, temeraria insectatione condempnetis quorum beneficio utentes mortales honorem qui numinibus debetur non solvere sine offensione non possunt. Quem enim tam remota celi plaga et secreta orbis regio ab humana conversatione adeo servat ignotum ut magno deo, soli, votivam non exhibeat religionis culturam? Que gens tam barbara que lune celi divinos non attribuat honores? 9 Ad hec summo tenus virgo ore subridens tiranno ait: Tota in errore vestra disputatio ex hoc esse patet quod iis de quibus sermo est et ceteris elementis divinitatis nomen inaniter attribuitis, nec illis inesse, sed preesse divinitatem convenit , quia alterius adiumento divinitas sola non indiget, sed una in se et simplex atque perfecta est, quia incorporeus et invisibilis Deus est ad cuius nutum hec ipsa mundi elementa, velut factori suo famulantia, inpositis officiis subvenire conspicimus et pro meritis hominum, Dei iudicio, vitales aut corruptiores auras ingerunt. Nullam igitur divinitatis essentiam talibus constat inesse quibus officii naturalis observantia non ex proprio arbitrio, sed ex creantis pendet imperio. Aspice cursum solis luneque discursus et utrique cotidie per vicissitudines temporum vel ortum vel occasum repetendum. Superventu noctis sol diem perdit quem tamen nec semper illuminat dum nubium obiecto excluditur. Luna sui patitur detrimentum et plenitudinem luminis sub constitutione creatoris aut perdit aut recipit. Varios preterea siderum lapsos itidem considerare licet, accessum quoque maris et recessum quod, alternantibus motibus, aut sereno quiescit aut tempestate turbatur. Terra imbribus infusa mollitur, eadem aut gelu stringitur aut calore siccatur, quin et aspectu Dei metuens contremescit ac se imperio subditam motu ipso fatetur. Ipsum aerem perniciosior halitus sepe corrumpit et, dum gravaverit, efficit pestilentiam. Vincuntur fusis ad Deum precibus pluvie, et prolixa rursum serenitas supplicatione mutatur. Adverte igitur qualiter cuncta hec elementa aut inposite serviunt aut in usus hominum necessarios ex gratia conditoris vertuntur. Hec sunt que pro Deo venerantes adoratis, nec intelligitis quantam creatori contumeliam ad vestram, nisi conversi fueritis, eternam dampnationem infertis, qui unus et incommutabilis Deus, in se permanens, numquam desinit esse quod est, cuius consempiterna divinitas potenter omnia mutat nec mutatur. Quod si ita est, immo quia ita est, falso dii estimantur et error in promptu est. Desine igitur talia predicare que nulla valent ratione comprobari. 10 Stupens imperator in verbis puelle ait: Quantum ex verbis tuis adverti fas est, si nostrorum philosophorum gimnasiis a primis annis erudienda presedisses nullo inferior in doctrina paruisses et deorum nostrorum numina divinitatis honore vacua nequaquam astrueres. Dum ergo nos incepta sacra peragimus te interim nos opperiri oportet, quia nobiscum itura es ad palatium et regiis honoranda muneribus si nostris adquiescis iussionibus. Hec dicens, accito clanculum nuncio, misit litteras regio annulo signatas per infraiacentes provincias ad omnes rhetores et grammaticos et quibus in doctrina fama celebrior inerat et qui famosum nomen adquisierant ut ii omnes ad pretorium Alexandrinum sine recusatione occurrant eo studiosius quo illos altis imperator honoribus donandos promittit et inter primos palatii suis interesse consiliis tantum si hanc concionatricem temerariam suis assertionibus superatam reddiderint et hunc imperatori optatum reportaverint triumphum, quatinus blasphemias quas diis magnis irrogaverat in suum caput refusas agnoscat, quia rationis ordo exigit ut primum arte oratoria qua se iactanter attollit revineatur, postmodum vero, si diis immolare detractat, penali cruciatu intereat. Paruit nuntius regis mandatis. Et expletis imperator sacrilegis officiis virginem iubet comprehendi et ad palatium duci, quam blando primum sermone cepit affari: Nomen, inquiens, tuum, puella, aut genus et quos in studiis liberalibus magistros habuisti penitus ignoro, sed speciosa facies et decora te alto sanguine ortam protestatur, et loquendi peritia in laudem refunderetur magistrorum, nisi in hoc uno oberrasses quod diis omnipotentibus derogando contumeliosa persistis. 11 Respondens puella dixit tiranno: Si nomen queris, Katerina dicor, Costi quondam regia filia. Liberalium artium non ignobiles doctores quantum ad inanem mundi gloriam habui, de quibus, quia nichil mihi quod esset conducibile ad beatam vitam contulerunt, tota hec eorum memoria silescat. Postquam enim mihi sanctioris doctrine lux emicuit mox tenebrosam erratice doctrine noctem deserui. Audivi enim beatam vocem evangelii domini mei Ihesu Christi cui me sponsam et ancillam foedere stabili devovi, cuius numine inspiratus multo ante tempore ex voce ipsius propheta clamabat dicens: Perdam sapientiam sapientium et intellectum intelligentium reprobabo. Audieram et illud propheticum: Deus autem noster in celo omnia quecumque voluit fecit. Simulacra gentium argentum et aurum, opera manuum hominum. Os habent, et non loquuntur, usque: qui confidunt in eis. Et alibi: omnes dii gentium demonia. Alioquin tu qui manu hominis formatos omnipotentes deos asseris quos corpore prostrato et vultu humili adoras, postquam me de cultura ipsorum suades, certum potentie sue experimentum ostendere debes. Dum enim sculptura artificis expoliti aut arte mechanica ex erea massa in hominem formantur aut in ligno et lapide velut sensu vigentia membra insculpuntur restat ut ora loquantur, oculi videant, aures audiant, manus palpent et cetera officium nature quod simulant peragant. Sin autem, vana plane religio, immo insania est talibus divine potentie honorem asscribi, qui nec cultoribus suis beneficia ulla prestare nec offensi se vindicare possunt, certe quia nec se esse sciunt, dum materia insensibilis, in quamcumque eam similitudinem insercris, nec forme gaudet nitore nec monstruose rei vilem imaginem exhorret, quin potius tanto est illis in templo marmoreo sedem habere quanto in immundis cloacis iacere. O igitur deos venerabiles quibus nec honor inpensus benivolentiam, nec contemptus parit offensionem! O felices talium numinum cultores quibus invocati in necessitate non assunt, in tribulatione non succurrunt, in periculis non defendunt! 12 Regius interea nuntius, peragratis provincie finibus, Alexandriam revertitur ducens secum quinquaginta viros qui se in omni doctrina egiptiorum et artium liberalium, immo in omni sapientia mundi excellere ultra omnes mortales asserebant. Hos introductos imperator sciscitari cepit de doctrina et sapientia eorum. 13 Illi e contra multa referunt et quod inter universos orientales oratorie facultatis et sapientie arcem tenebant. Sed tu, inquiunt, imperator, nobis habes aperire quanam causa e nostris sedibus evocatos huc venire voluisti, si magnum aliquid aut divinum est quod per nos tibi queras exponi. Ille respondit: Est penes nos iuvenis quidem etate puella, sed verborum affluentia et sensu, ut nobis videtur, incomparabiliter astuta que etiam viros disputando victos reddit et elingues, sed, quod altius rae urit, immortalium deorum nostrorum culturam inanem esse non solum asserit, sed vana simulacra demonum affirmat. Poteram sane hanc vi regia ad sacrificandum inpellere aut penalibus tormentis extinguere, sed pluris nobis esse videtur, si fieri potest, vestris eam argumentis inclausam confutare et ad viam rationis inflectere. Quibus si obstinatius restiterit ego eam exquisitis tormentis faciam interire. Vos autem si hanc superare prevalueritis altis vos muneribus donatos ad propria remittam, aut, si id potius eligitis, internis consiliis meis vos precipuos interesse concedam. Ad hec verba imperatoris unus eorum vehementer indignatus stomachanti voce respondit: O magnum imperatoris consilium! O memoria dignam sententiam, qui ob degenerem unius puelle conflictum sapientes mundi de remotis partibus iussit invitari, cui satis fuisse poterat unum ex clientulis nostris adversus omnes occidui orbis philosophos productum disputare, nedum tot sapientes unius causa puelle vexari compelleret. Sed quantulacunque est producatur in presentiam nostram, de qua dicis, puella ut cognoscat se nondum vidisse aut audisse, preter hodie, sapientem. 14 Servabatur interea virgo sancta sub custodia, sola contra quinquaginta pugnatura, cui nuncius supervenit de consilio regis et de conflictu in crastinum constituto. Nichil tamen ex his famula Christi turbabatur / turbatur , sed imperterrita milicie sue agonem domino commendabat dicens: O sapientia et Dei virtus altissimi, Ihesu bone, qui tuos milites, ne inter pressuras mundi formidare debuissent nec minis adversantium turbarentur, pia eos consolatione premunire dignatus es dicens: Dum steteritis ante reges et presides nolite precogitare quo modo aut quid loquamini, ego enim dabo vobis os et sapientiam cui non poterunt resistere et contradicere omnes adversarii vestri. Adesto famule tue et da sermonem rectum et bene sonantem in os meum ut ii qui ad derogandum nomini tuo convenerunt non prevaleant adversum me, sed verbi tui virtute consternati, hebebatis sensibus, aut penitus obmutescant aut conversi nomini tuo dent honorem et gloriam, qui solus cum patre et spiritu sancto es et eris gloriosus in secuta. Amen. Necdum verba compleverat, et ecce angelus domini apparuit illi, cuius vultus claritate locus quo virgo clausa tenebatur mira choruscatione fulgurabat, ex qua virgo stupore et admiratione pene defecerat. Cui angelus: Ne paveas, inquit, Deo grata puella, sed constanter age quia tecum est dominus pro cuius honore certamen iniisti. Ipse affluentis verbi impetum fundet in ore tuo, cui non tantum non prevalebunt resistere adversarii, sed novo stuporis genere confusi convertentur ad Christum, et hi, cum palma martirii intra vite ianuam recepti, multos ad fidem Christi suo roborabunt exemplo. Tu autem brevi tempore cursum certaminis tui victoriosa morte consummabis, et sic inter choros virgineos suscepta immortali sponso perenniter adherebis. Ego sum Michael, archangelus testamenti Dei, missus a Deo hec tibi evangelizare. His dictis continuo discessit ab ea. Ad hanc vocem virgo Dei in agonia roborata exspectat quam mox vocetur ad laborem certaminis. 15 Sedens itaque pro tribunali imperator memoratos oratores adesse iubet, puellam itidem ad pretorium iubens adduci. Illa triumphale crucis signum sibi inprimens inperterrita vadit ad palatium. Fit ex omni civitate concursus ad audiendas controversias disputantium. Stant ex adverso oratores, pomposo eloquentie fastu tumentes, stat et puella, fidens in domino. Illi torvo vultu inbecillam etatem contuebantur, ista corde tacito auxilium de celo postulabat. Stomachatur tirannus quod diem ingrato consumunt silentio. Cui puella: Tu, inquit, imperator, pugnam istam haud equo iudicio preordinasti contra unam puellulam quinquaginta oratores opponens, quos etiam regiis muneribus in premium victorie donandos promittis, me autem donativum nullum exspectare iubes. Ego vero huius, quodeumque fuerit, certaminis premio diu fraudari non timeo. Erit ipse mihi premium in cuius nomine pugnatura campum istum aggredior, Christus dominus, qui est spes et corona certantium. Unum a te quero quod mihi negare iure non potes, ut, si mihi sors victoriam contulerit, Deum meum vel tunc credulus adorare non differas. Indignatus ad hec tirannus: Non est, inquit, tuum nobis conditionem imponere. De credulitate mea cura te nulla sollicitet. Tu age quod agis. Nobis instat videre an deus tuus victoriam tibi annuerit. 16 Hinc puella ad oratores conversa dicit: Postquam premiis incitati huc ad disputandum convenistis, seniores, et hic confluentem turbam ad audiendum spectare videtis turpe est professionis vestre nomen et coronam tacendo amittere. Si quis est in vobis attica eloquentia preditus aut latina oratione inbutus proferat in medium quod animo concepit. Hinc unus qui natu prior et rhetorum peritissimus videbatur respondit: Te potius audire primum debemus cuius causa laboriosum iter aggredi conpulsi sumus. – Ego vero, inquit puella, postquam, deposito gentilitatis errore, Christi sacramentis iniciata sum robustas et fuco verborum plenas dictiones quibus vos fultos ad instantem pugnam video occurrere, has, inquam, dictiones penitus abieci, philosophicas Homeri dissertiones et Aristotelis circumplectentes sillogismos, Esculapii quoque et Galieni sagacissimas latentium verum inventiones, sed et Philistionis cum Platone ceterorumque famosa auctorum volumina reprobavi. Et quamvis his omnibus adeo inbuta, adeo informata sim ut nullum in his mihi secundum repererim, tamen quia vana sunt omnia et a vera beatitudine aliena, hec ista penitus abrogans iudico me inter vos nichil aliud scire nisi hunc qui est vera scientia et credentium beatitudo sempiterna, dominum meum, Ihesum Christum, qui dixit per prophetam : Perdam sapientiam et intellectum intelligentium reprobabo. Hic est qui in preteritis generationibus viam et disciplinam iusticie preceptis salutaribus premonstravit, per que cultores suos ad inmortalis vite premia incitavit, qui genus humanum per diabolum a paradisi deliciis dolens exclusum his novissimis temporibus, cum esset invisibilis Deus, de virgine carnem assumpsit, per quam visibilis appareret, et presentiam suam nobis exhibuit ex qua et mirabilibus operum signis et nature passibilis experimentis nobis, quia Deus et homo esset verus, apparuit. Hic est dominus meus, hic est philosophia mea, hic est victoria mea. In huius nomine, si qua ingruunt, cuncta adversantia superabo, cui facile est in paucis et in multis salvos facere credentes. Necdum verba virgo sancta compleverat cum unus, furiali spiritu in risum excitatus, totam regiam aulam blashema voce replevit dicens: O cives, o romani imperii alta nobilitas! Usque quo hec stulta christianorum superstitio iniurias diis nostris irrogabit? Nimirum ingrati deorum beneficiis utimur si frivola puelle huius deliramenta inpunita pretereant. Et nos sane ab ea sperabamus insigne aliquid audire, postquam tanti estimata est, pro qua romane arcis patricius sapientes mundi sibi accersiri voluit. Et ecce principium orationis sue fecit de quodam Ihesu quem christianorum fabule Deum suum esse testantur qui quondam a discipulo suo traditus et morti adiudicatus nec in ipso mortis periculo sibi adesse potuit. Hunc discipuli sui nocturna fraude sublatum mentiti sunt post triduanam sepulturam, triumphata morte, surrexisse et ad cumulum figmentorum suorum in celum ascendisse testificati sunt. Ad hec virgo respondit: Ego principium orationis mee iure ab ipso cepi qui est rerum omnium principium, fons et origo bonorum, per quem Deus pater hanc inexplicabilem mundi formam, cum non esset, condidit, qui sane omnia, et me et te inter omnia, creavit, et ut multa paucis includam, ipse est ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia visibilia et invisibilia constant. Cui rhetor: Si Deus, inquit, ut asseris, aut Dei filius erat mori quomodo potuit? Si homo, mortem superare quomodo prevaluit? Hoc plane contra totius mundi rationem et legem nature esse constat ut inmortalis mori possit et legem mortis vincere queat mortalis, cum utique, etsi aliquo modo concedatur ut Deus aut homo debeat predicari, certum sit alterutum fieri posse, simul utrumque esse non posse. Cui virgo respondit: Vestre, ut video, controversie hec est subtilitas ut in eo quod credere non vultis, recepta parte una, quod integrum est subruatis, videlicet ut, cum Deus sit, homo esse non possit, tanquam omnipotenti Deo hoc inpossibile esse constet ut qui potenter de nichilo omnia et hominem creavit, de nichilo idem Deus sustantivam hominis formam induere non posset per quam invisibilis videri et inpassibilis mori potuisset. Tu vero, si rei veritatem scire peroptas, depone false sapientie supercilium et assume formam discipuli ut, cum ex rebus inennarabilem Dei potentiam agnoveris, velut tunc credulus non deroges in eo, hominis quum voluntarius assumpsit infirmitatem. Nam cum in re omni inestimabiles sint divitie Dei, maxime in honore sui nominis approbando, provocandis ad fidem hominibus maiestas vera ostenditur ubi virtus imperiosa mortuis vitam refundit, cecis lumen restituit; huius nimirum singulariter est admiranda deitatis potentia, qui non magicis carminibus, sed sola divina potentia mortuorum spiritus revocat ad corpora, cuius potenti virtute claudis gressus redditur, leprosi mundantur. Que si ab eo gesta non credis fieri ab hominibus in nomine eius vel certe multotiens facta cognosce. Qui si Deus non esset mortuis vitam dare non posset. Si homo non fuisset mori ut homo non potuisset. Nam idem Christus Deus est qui mortem sua in carne suscepit, est idem Christus homo et qui mortem sua divinitate destruxit. Idem quippe Dei filius qui divinitate mori non potuit carne mortuus est quem mortalem Deus inmortalis suscepit, et idem Christus, Dei filius, carne mortuus surrexit quia inmortalitatem sue divinitatis carne mortuus non amisit. Mors itaque non Christum, sed in se Christus mortem occidit. Non est igitur tam inops fidei nostre aut egena defensio ut in sui defensione externis tantum innitatur testimoniis. Tu autem, si adhuc incredulus dubitas, audi immundos demoniorum spiritus quibus divinitatis numen attribuitis, audi, inquam, sub huius vocabuli invocatione conterritos Christum Deum et Dei filium non negare ac velut reos, cum tormenta seviunt questionum, non quod placet dicere, sed quod extorquetur fateri; igitur, si fidei nostre credulitatem derogatis, diis saltem vestris credite, aut si ulterius pudor non est, negent certe homines quod demones etiam confitentur. Sed dicis mihi, quia varia demonum commenta pro ratione et volubilem immundorum spirituum sententiam pro fidei proponam experimento. Ego plane non ut Christus spirituum immundorum testimoniis indigeat, hec intersero, sed quia invita demonum confessio non levi estimatione pensanda est, quia, nisi invisibilibus cruciatibus agerentur, libere utique pro se facilius dicerent quam semper contra se mentirentur . Sed te miror, formam totius scientie preferentem, Christum Deum non esse non solum dubitare, sed mortis opprobrio maiestatem ipsius derogando obscurare, cum tu ipse pernoscas vestrorum auctorum volumina testari eius divinitatem et crucem quam irrides proferre, ex quibus interim duorum tibi profero exempla. Plato enim quem doctissimum ac sapientissimum perhibetis, cum de reverenda Christi maiestate loqueretur, his verbis etiam signum illius intimavit, futurum astruens deum cuius signum circumdatum et deversatum est. Sibille perinde predivina, ut asseritis, carmina proprietatem sancti nominis personarunt cum dignitate nature. Hec eadem Deum postea uno versu crucemque signavit quam vos erroneis disputationibus refutatis, predictum poema ita ponens: Felix ille deus ligno qui pendet ab alto. Vide disputantibus quidem verbis expressam utriusque confessionem. Ille futurum designat, quia manifestandum in homine designat, hec felicem vocat, quia divinam previdet in hominis fragilitate virtutem et in eiusdem hominis morte victoriam, quos tamen non iccireo sequi convenit, quia his velut per somnium veram sapientiam loqui aliquando permissum est, neque ut gentilitas ex Deo presentiam meruisse videretur, sed ut Christum, Deum ac Dei filium, etiam vestri loquerentur auctores qui, cum pene in omnibus falsi sint, in hoc probabilius erraverunt. Ecce tibi pauca de mullis protuli . Si te ad credendum non alliciunt audita et visu probata rerum miracula vel invitam demonum animadverte confessionem, quod, si nec his dignum consentire estimas, vel tuis crede auctoribus, nam nec in hoc me preiudicare habes quod immundorum spirituum quos vos pro diis colitis aut vestrorum testimoniis auctorum utimur pro approbatione fidei christiane. Poteram equidem tibi ex scriptura sacra que spiritu divinitatis est condita, poteram, inquam, tibi intemerata testimoniorum mille proferre signacula, sed speciosa est victoria adversarium telis suis velut propriis laqueis irretire et auctorum suorum testimoniis confutare, quia quorum fidem non aspernaris, eorum testimonia non respuis . Ecce me Christi fide munitam dii tui loquentem, si aures habent ad audiendum, audiant et si possunt prohibeant, aut tu certe pro eis loquere et ego respondebo. His auditis rhetor respondit: Si predicta, miracula, ut credi iubes, manens in homine Deus prestitit, nunquid suscipere penam et pati crucem debuit? Aut quam ob causam alios erepturus a morte, ipse etiam morte non caruit? Vel certe quo modo aliis proderit qui sibi prodesse non potuit, cum in sua liberatione etiam aliis spem liberationis contulisset? Ad hec virgo respondit: Et in hoc etiam estimatio tua fallitur si in crucis affixione inpassibilem Deum passionem doloris et mortis sustinuisse arbitraris. Non enim natura celestis crucis sensit iniuriam, sed assumpte in Deum infirmitas carnis, nam inconprehensibilis et liber ab omni passione Deus nec pati potuit nec teneri, sed quendam de diabolo per assumptum hominem egit triumphum, cum in ligno materiam carnis inponens eum sine sui iniuria per hominem superavit, qui hominem cum Dei iniuria egerat in delictum. Homo ergo, non divinitas, cruci affixus est, et qui peccaverat per lignum fixus in ligno est. Hec Deo fuit assumendi hominem precipua ratio vel voluntas ut peccatum ab homine contractum per hominem tolleretur et ab illo fides resurrectionis inciperet quem primum resurgere debuisse constaret. Potens equidem erat Deus per angelum quemvis aut per aliquam celestem virtutem prostrato diabolo hominem eripere si voluisset, sed omnia cum ratione agens Deus sic modum statuit victorie ut qui hominem subiugarat per hominem ipse vinceretur. 17 Hec et alia multa dum beatissima virgo dissereret stupefactus rhetor et cuncti oratores quid contrahiscerent nesciebant, sed turbati atque confusi manifesta Dei virtute invicem se contuentes obmutuerunt. Quibus indignatus imperator cum furore sic ait: Quid vos ignavi et degeneres, hebetatis sensibus, sie ommutescitis? Siccine vos, debilitatis viribus, virtus feminea perdomabit? Num salis superque esse poterat ad ignominiam omnium philosophorum si quinquagenae aut eo amplius femine verbis unum e vobis evicissent? Nunc autem, o pudor! Quinquaginta robustissimos oratores, ab externis mundi partibus electos, una puella turbine verborum suorum eo attonitos reddit ut hi quid vel contra mutiant prorsus non habeant. Dehinc unus quem sibi magistrum et ducem preesse ceteri fatebantur tiranno ita respondit: Hoc unum tibi, imperator, dicam, unde orientalium turba oratorum testis nobis est constantissima, quod usque in presenti auditorio nullus se nobis antehac in verbis et mundi sapientia conferre presumpsit, si autem iactantius conserere verba presumpsit continuo victus et confusus recessit. De puella vero ista longe alia ratio est, in qua, ut vera tibi loquar, non animalis homo loquitur, sed divinus quidam spiritus qui sane haud mortale sonans nos in stuporem et admirationem adeo convertit ut ad iniuriam ipsius Christi de quo loquitur aliquid dicere aut penitus nesciamus aut omnino formidemus. Nam ut Christi nomen et divinitatis eius potentiam simulque crucis ipsius ministerium predicari ab ea audivimus confusa sunt viscera, corda nostra tremuerunt et omnes corporis sensus stupendo aufugerunt. Unde te diutius fallere, imperator, nolumus, sed constanter fatemur quod , nisi aliam sectam probabilioribus experimentis ventilatam de diis quos huc usque coluimus nobis ostenderis, ecce omnes convertimur ad Christum, quia ipsum verum Deum et Dei filium confitemur, per quem tanta mortalibus beneficia prestantur que per virginem istam audivimus. 18 Audiens hec tirannus, precipitibus furiis agitatus, accenso in medio civitatis vehementissimo igne, iussit omnes, ligatis manibus et pedibus, penalibus incendiis cruciari. Qui dum traherentur ad ignem unus eorum ceteros hortabatur dicens: O socii et commilitones mei, quid agimus? Postquam nostros Deus longos miseratus errores ad hanc suam gratiam vocare dignatus est ut vel in fine fidei sacre privilegio et sancti nominis cognitione non fraudemur cur non properamus ante vite exitum ipsius signaculo et sacro fontis utero innovari? Cum hec diceret rogabant unanimiter pretiosam virginem Christi ut lavacro salutifero perfunderentur. Quibus electa Dei ait: Ne paveatis, o fortissimi milites Christi, constantes estote et de baptismo solliciti ne sitis. Erit vobis salutare baptismum sanguinis vestri perfusio et ignis iste cruciatorius flammeum spiritus sancti ignem vobis inferet. His dictis assunt ministri et, iussu imperatoris, ligatis manibus et pedibus, sanctos Dei martires mediis flammis ingerunt et sic inter estuantes flammas incendii dominum confitentes felici martirio coronati ad dominum migraverunt tertio decimo die mensis Novembris. In quibus illud comparuit insigne miraculum ut indumenta eorum aut capilli capitum eorum nullam ab igne lesionem sustinerent. Vultus autem illorum rosei coloris decore emicabant ut dormientes potius quam extinctos putares. Unde multi conversi ad dominum crediderunt. Horum corpora christiani noctu rapientes sepelierunt. 19 His itaque gestis tirannus videns sanctam virginem immutabiliter fidei tenere constantiam nec minis aut terroribus turbari arte quadam temptat animum illius emolliri ut ad profana sacrificia vel promissis infractam valeat inclinare. Dixit itaque illi: O virgo generosa, o digna imperiali purpura facies! Utinam advertat iuvenilis prudentia tua quanto erga te dolore sollicitor quod immortalium deorum nostrorum culturam non solum aspernaris, sed et spirituum immundorum in eis maleficia esse testificaris quibus cultores suos fallendo decipiant et subtilibus insidiis deceptos infernalibus penis obnoxios faciant. Unde te ab hac temeraria laceratione resipisci convenit ne et ipsi tanto magis iniuriam sibi illatam ulcisci incipiant quanto ipsi adhuc tui patientes meritos tibi non inferunt cruciatus. Consule ergo iuventuti tue et sacrifica diis nostris et eris secunda post reginam in palatio meo, et ad nutum tuum cuncta regni negotia spectabunt, ut quos dignos honore iudicaveris, hii regiis donentur honoribus, quos autem inhonoros manere iusseris, illis sufficiat intra domorum suarum latibula vel manere inglorios. Intra regnum meum adhibeas quos velis, excludas quos decreveris / velis . In aulicum ministerium recipiantur quos recipis, abiiciantur quos deiicis. In hoc uno a te distet regina quod, regio thoro iuncta, legali matrimonio non fraudabitur, ceterum tu imperialibus consiliis, tu provincialibus edictis princeps et moderatrix eris. Nec hoc solum vacat. Facio et ego tibi sceptifere imaginis statuam in medio civitatis erigi, a cunctis civibus salutandam, ab omnibus venerandam. Reus mihi maiestatis fuerit qui insalutatam preterierit. Nulli quamlibet noxio venia negabitur qui se hanc ad statuam pronior rogaturus inclinaverit. Postremo in quo te altius beare valeam, nisi intra deas templum tibi de insigni marmore erigam? Hinc virgo in risum paulo excitata tiranno ait: O me felicem honoris privilegio cui erigatur statua ab hominibus salutanda, ab hominibus veneranda! O me, inquam, felicem, si vel hoc unum merear ut fiam aurea! Sed nec ex toto infelix ero si vel argenteam esse contingat. Erit inter trapezelas contentio de estimatione ponderis et pretii. Quod, si ne id quidem fortuna prestiterit, sim, si ita necesse est, quovis ignobili metallo aut certe expolita de marmore, dum salutationem a commeantibus, venerationem a conviantibus, ut promittis, inveniam. Verum cetera liniamenta statue mee quolibetcunque metalli genere in formam conveniant, hoc unum a te, imperator, si fas est, scire preopto que erit illa insignis materia alens, vivificans atque discernens ex qua oculi ad videndum, aures ad audiendum, os, lingua ad loquendum et cetera queque informentur, que sensu vigentia salutationes hominum audiant, videant et intelligant, nam si hec defuerint quid refert mihi feminei vultus decorem dari an simie turpem imaginem aptari? Sed dicis michi: Non erit ignobilis memoria cum pretereuntes formam huiusmodi intuebuntur et dicent: Hec est illa egregia virgo Katerina que Deum suum relinquens hoc tam felici commercio vitam suam memori evo conservavit. O, me tunc infelicem cum me inanibus fabulis vulgi honorabit insania! Veruntamen si sit hec interim inanis recordatio quantumlibet in honorem dum regio metu pressus hanc mihi vulgus venerationem exhibeat, sed aves celi haudquaquam istud verebuntur dum milvius et corvus, undecunque avolantes, sedem in me sibi usurpabunt et immunda digesti cadaveris proluvie faciem meam innotabunt. Quid interim pueri facturi sunt qui divinum cause misterium venerari nescientes huc simul egesturi convenient? O decus! O mihi expetendum apostasie meritum privilegium pro quo Christum relinquere et demonum cultibus me iubet imperator inherere. Quid tu ad hec imperator? An in diebus meis hec statua insignis erigetur? Erit scilicet ex hac mihi vita iocundior, etas productior, aura salubrior, census opulentior? Si autem, in morte resoluto corpore, hoc decus forme mihi instauratur quero an mihi hoc prestare valeat ut caro mea non videat corruptionem et libera a vermibus servetur ad resurrectionem. Que interea anime per hanc quam promittis statuam prestabitur beatitudinis corona? Desine ergo, imperator, desine talia iam suadere que sit scelus etiam cogitare. Stultum valde est te in hoc elaborare in quo laboris nullum poteris emolumentum adquirere. Christus me sibi sponsam adoptavit. Ego me Christo sponsam indissociabili federe optavi. Ille gloria mea, ille generositas mea, ille amor meus, ille dulcedo et dilectio mea? Huic semel dicatam non rerum blandimenta me, non exquisita tormenta ab eius confessione unquam poterunt exterrere. Tunc Maxentius ait: Consulere quidem iuventuti tue. Si adquievisses, virgo, decreveram, sed quia non solum obstinata mente oblatos honores, sed et salutem et vitam te parvipendere video, ecce ego austerioris iudicii inibo consilium, ut tu sane diis nostris sacrifices aut crudeli morte intereas. Cui puella respondit: Cum ipse rex celorum, Deus et dominus meus Ihesus Christus, pro me a diabolo temptari, a iudeis comprehendi, ab iniquo iudice morti adiudicari non renuerit dignum est ut et ego pro eius nomine non solum penas, sed, si sic necesse est, etiam mortem sustineam. Ipse se pro me Deo patri sacrificium dedit, gaudium mihi est ut et ego illi me hostiam gratam offerre merear. Tu nunc gloriaris quod in me et in servis Dei potestatem habeas, veniet tempus, et prope est, cum diabolus suam in te potestatem exerceat, et penas quas servis Christi ad tempus ingeris, tu in eternis cruciatibus recipies. Ego autem tanto me gratiorem futuram esse confido quanto pro eius nomine momentanea tormentorum genera sustineam. Tu nunc iniquo iudicio me solam queris perdere. Fateor sane quia sola ad Christum non propero, nam de hoc palatio tuo numerosa turba iam Christo annumerata est. Hinc tirannus ira et furore inebriatus beatam virginem iussit a ministris comprehendi et expoliatam scorpionibus cedi, dehinc obscuro carceris ergastulo claudi. Ubi cum duceretur constanter tiranno ait: Ego plane in eius nomine libens flagellis cedi, ego tenebrosi carceris horrorem amplecti gaudeo, qui corpus suum pro me dedit ad flagella, qui mundum pugillo continens carceris angusti claustra non refugit . Tu mihi tenebras ingeris; certum sit tibi quia per has lux perpetua mihi paratur, tibi autem tenebre eternales succedunt. Tunc iussa tirannica ministri explentes ferreis virgis corpus tenerum lacerabant, et dum verberando alii deficiebant alii succedebant. Manet interim virgo constans et Deum laudans in verberibus et Deo gratias agens. Sciscitatur tirannus an verberibus infracta regiis mandatis obediat ut relaxetur a pena. Sed virgo feriente robustior, imperatore sublimior, sciscitanti constanter respondit: O canis impudentissime, fac quodcunque nequissima mens excogitare potest. Ego per penas illi me reddere habeo qui me per penas redimere dignatus est. Talibus cruciatibus quandoque videbis me cum sanctis in gloria, tu vero eternis cruciatibus deditus dolebis, tanta et talia in me et in ceteris famulis Christi prevaluisse. Clauditur ex iussu virgo regio in carcere tenebroso, fame et siti bis senis diebus crucianda sub prefinito edicto, ne celi lumen videat, ne aliud quam tenebras horrendas inspiciat. Sed nec in his Christus famulam suam deseruit. Assunt illi angeli de celo, confortantes eam et inestimabili claritatis fulgore locum penitus irradiantes adeo ut custodes qui a foris excubias observabant pre timore in stuporem mentis converterentur. Nullus tamen horum tiranno nuntiare quod viderat presumpsit pro feritate sua. Accidit autem ut Maxentius pro causis instantibus extrema regionis confinia adiret. Pernotuit interea regine crudelissima viri sententia de beata Katerina, qualiter innocentem virginem per sapientes seculi tractasset, et quo modo illi, puellaribus verbis evicti et ad fidem Christi conversi, gloriosa passione de mundo emigrassent, de quo facto vir eius indignatus, dum virgo diis libamina offerre noluisset, diris cesam scorpionibus sub arta custodia carceris iussisset recludi, ubi per duosdenos dies iuxta crudelis regis sententiam puella innocens nullo cibi alimento frueretur. Audiens regina ferale coniugis edictum, licet gentili errore teneretur, tamen animi ingenita bonitate tenere etatis sortem miseratur iniquam. Fit anxia videre faciem virginis et colloqui, sed ne id persentiscat vir eius vehementer formidat. Talia meditando regina domum solitaria deambulabat. Fit illi optato eventu obviam princeps militie quidam, nomine Porphirius, vir strenuus quantum ad temporalem seculi dignitatem, consilio prudens, fide promptus, amici secretum intra claustra silentii constantissime servans. Hunc ad se ecovans imperatrix Augusta aperit voluntatem suam simulque postulat ut, amotis aut placatis custodibus carceris, visu et colloquio virginis potiretur. Nam ut tibi, inquit, Porphiri, que me sollicitant aperiam multa hac in nocte per visum passa sum quorum ambigua revelatio me adeo suspensam reddit ut, quocunque se horum exitus sivo in adversum sive in prosperum vertat, eorum sane eventum mature superventurum certissime cognoscam. Videbam sane hanc de qua loquimur puellam intra septa domicilii sedentem, inestimabili claritate circumfultam, et viros dealbatos circumsedentes quorum vultus inspicere pre claritate haud poteram. Illa autem me intuens iubet propius accedere et, de manu unius horum qui assistebant coronam auream accipiens, capiti meo imponebat, dicens mihi hec verba: Ecce tibi, o imperatrix, corona e celo mittitur a domino meo Ihesu Christo. Qua ex visione suspensa nec hore unius momento quiescere possum, ita cor tremulum me ad videndam virginem exagitat. Per te ergo mihi viam ad puellam eundi et videndi facultatem dari precor, o Porphiri. Cui Porphirius respondit: Tuum est, domina Augusta, imperare quod vis, mihi perficere que iubeas animo constat. Unde et me ad hoc ipsum promptum invenies famulum licet imperatoris iram sciam pro certo me non posse vitare si rescierit. Nam de puella de qua loqueris crudeliter ab imperatore actum constat quia et ego interfui quando ab extremis finibus sapientes convocatos disceptare adversus puellam constituit et promissis muneribus, si victam redderent, vehementer incitavit. Illi autem adversus eam stare nec hora una prevaluerunt, sed illico conversi Deum hunc quem puella predicabat publice fatebantur. Unde et indignatus imperatur omnes ignibus tradi imperavit. In quibus illud mirabile contigisse vidi et ego quod in his omnibus nec in capillis aut in vestimentis ulla ignis lesio comparuit. Qua re fateor, o regina, ex illo die sic verba illius quibus ipsa deos nostros exprobavit, sic, inquam, cor meo titillando sollicilant ut, quicquid diis exhibemus, totum frivolum reputem et inane. Unde nisi lex nostra christianorum sectam penitus abhorruisset facile quis poterat me ad cultum Christi impellere. Sed tu quoniam oportune, ut puto, consilium meum preveniendo commones, quid restat, nisi ut custodes carceris mercede ad consilium nostrum inflectamus ut et ipsi celare hoc ipsum studeant. Nec mora. Porphirius ad consensum custodes emollivit. Igitur de prima vigilia noctis regina et Porphirius procedunt ad carcerem et introeuntes viderunt carcerem inestimabili claritate undique choruscare cuius ex fulgore perterriti corruerunt in terram. Mox inestimabilis odor suavitatis naribus infusus ad spem meliorem eos confortavit. Surgite, inquit virgo egregia, et ne paveatis quia et vos vocat Christus ad palmam. Surgentes autem contemplati sunt puellam sedentem et angelos Dei plagas et carnis scissuras aromatico unguine circumfoventes quo caro et cutis superficies in admirabilem decorem vertebantur. Viderunt etiam et seniores circumsedentes quorum vultus inedicibili lucis candore emicabant. Horum ab uno qui astabat Christi virgo coronam accepit, velut aureo colore rutilantem, et regine capiti imposuit dixitque circumsedentibus senioribus: Hec est illa domini mei, de qua postulaveram, regina quam milicie et corone nostre a Deo consortem mihi depoposceram. Sed et hunc qui assistit militem in nostre sortis numerum ascribi volumus. Ad hec illi inquiunt: O pretiosa virgo, Christi margarita, super his preces tuas ille suscepit pro cuius amore flagella et carceris horrorem non timuisti, sed et eterno federe ab ipso collatum tibi esse constat ut, pro quibuscunque ipsius maiestatem interpellaveris, inpetratum reportabis. Hos interim qui visitationis gratia tibi assistunt scito inter primicias laborum tuorum iam asscriptos quos triumphali passione ante te celica regna excipient coronatos. Mox milicie agone peracto te ille immortalis sponsus intra vite eterne ianuam suscipiet, ubi tibi modulis dulcesonoris celica organa resonabunt, ubi clarissima virginum turba inter lilia, roseis floribus vernantia, sequuntur agnum quocunque ierit. His dictis beata virgo reginam consolari cepit dicens: Iam regina forti animo esto quia post hoc triduum itura es ad Deum. Ne ergo momentanea penarum genera formides, quia non sunt condigne passiones huius temporis ad interminabilem gloriam que talibus pro Christo penis emercatur. Ne erge verearis regis temporalis aut mortalis sponsi qui hodie in sua superbit potentia et cras putredo et vermis futurus est, ne verearis, inquam, eius consortium aspernari pro rege eterno et inmortali sponso domino Ihesu Christo qui pro caducis honoribus donat eterna premia, pro transituris largitur sine fine mansura. Ad hec verba beate virginis Porphirius, quia prime cohortis prefecturam agebat et magnis rerum possessonibus pollebat, cepit rogando insistere quenam illa essent premia que suis Christus militibus pro dampnis temporalibus recompensabit. Cui virgo: Audi, inquit Porphiri, et animadverte quia hominem mortalem, quamlibet sit potens, quamlibet dives, quamlibet incolumis, nulla unquam tanta vigilantia, tanta circumspectio eum prevenire valet ut, quacunque sit conditione, a statu suo haudquaquam immutetur. Intuere diligentius quam brevis est vita hominis. Ipse rerum divicie, quamlibet longo tempore et magno labore quesite, quam celeri lapsu affluunt. Quid enim forenses querimonie aliud clamant, nisi rerum patrimonia sublata? Animadverte an ipse urbes eiusdem dignitatis statum adhuc retinent quo primo tempore fundate constiterant. Quod si ita est, immo quia ita est nunc in adversum mentis defige intuitum. Et quia interrogando sciscitaris que sunt et quanta illa premia que suis Christus pro transitoriis rependit sic accipe. Porro si hec que sub celo sunt tam fluxa atque fugitiva aliquo modo forent expetenda, cur non multo magis que super celos sunt firma et stabilia mentes humanas oblectarent presertim cum illa nec ad votum possunt retineri, ista semel accepta ultra non possunt amitti? Mundus iste velut carcer est tenebrosus in quo nullus ita nascitur ut non moriatur. Illa superna patria pro qua fit mundi contemptus velut civitas est, sole numquam indigens, ubi nulla turbat adversitas, nulla necessitas angustiat, nulla molestia inquietat, sed perennis letitia, iocunditas eterna, felicitas regnat sempiterna. Si queris quid ibi sit ubi tanta et talis beatitudo consistit, aliter dici non potest nisi quicquid boni est ibi est, et quicquid mali est nusquam est. Quod, inquis, bonum est. Illud est, dico, quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, que preparuit Deus diligentibus se. Ad hanc felicitatem divitiis constipatus anhelabat dicens: Usque quo me Deus in hoc mundo squalentis pulvere retines? Usque quo adeo sitientem ad te spiritum intra carnis ergastulum reprimis? Usque quo prolongatur incolatus meus? Hec est illa desiderabilis patria ubi non est luctus neque clamor neque dolor, sed absterget Deus omnem lacrimam ab oculis sanctorum, de qua dicit unus ex suis: satiabor dum manifestabitur gloria tua. Parva quidem sunt que dico ad ea que visu et rerum veritate experieris si fidelis usque in finem perseveraveris. Iam leti de civium supernorum presenti visione et beate virginis consolatione regina simul et Porphirius procedunt de carcere, parati ad omnia que tortor insanus poterit inferre pro Christi nomine sustinenda. Fit questio a militibus quo in loco Porphirius cum regina pernoctasset. Quibus ipso ait: Quo ego pernoctassem vos ne quesieritis. Etenim summum vobis et utile bonum erit si in consiliis meis adquiescitis, quod contigit michi non terrenis, sed divinis excubiis invigilasse quibus michi via vite revelata est et vere deitatis cognitio reservata. Quocirca si mei estis et gaudere mecum optatis idola vana que huc usque coluimus relinquite et verum Deum qui omnia et nos inter omnia creavit, filiumque eius Ihesum Christum credendo adorate quia ipse est Deus et dominator omnium seculorum, in cuius potestate constat universalis machina mundi, qui credentes eterna beatitudine remunerat, incredulos autem supplicio dampnat eterno. Hic errores nostros diu ferens per beatam Katerinam nobis nunc primum innotuit quam Maxentius, imperator, in carcere clausam vesano tenet iudicio. Erant ducenti et eo amplius milites quibus a Porphirio talia referebantur , qui mox idola vana respuentes ad Christum conversi sunt. 20 Servabatur interea virgo Christi in carcere iuxta edictum imperatoris, et quia bissenis diebus sine alimento eam esse tirannus iusserat, qui Danielem prophetam in lacu leonum pavit ipse innocentem puellam per hos dies missa de celo candida columba fovere non destitit. Expletis vero diebus apparuit ei dominus cum multitudine angelorum quem sequebatur innumera turba virginum. Cui dominus: Agnosce, inquit, filia, agnosce auctorem tuum pro cuius nomine laboriosi certaminis cursum cepisti. Constans esto, et ne paveas quia ego tecum sum nec te desero. Est etenim non parva turba hominum per te nomini meo creditura. Hec dicens in celum sese recepit quem virgo longo euntem intuitu sequebatur. At vero imperator, expletis causis pro quibus ierat, Alexandrinorum redit ad urbem. Postera die, sedente eo in solio suo, fit conventus magistratuum et tribunicie dignitatis. Tunc rex circumstantibus: Presentetur nobis, inquit, temeraria illa puella ut sciamus si vel fame urgente ad culturam deoram poterit incurvari. Educitur itaque de carcere virgo speciosa tribunali regio presentanda, que cum in eius staret presentia vultumque eius quem tanto dierum spatio attenuatum ieiunio estimarat, multo formosiorem et splendidiorem esse videret arbitrabatur clandestino officio ei subministrata alimenta, unde furore commotus carcerarios iubet excruciari, nisi fateantur a quo et per quem virgo cibis in carcere fuisset sustentata. At Christi virgo ne custodes sui causa innocenter cruciarentur cogitur aperire quod clam esse hominibus malebat. Ait itaque tiranno: Tu, imperator, hunc locum inter homines tenere debueras ut noxios corrigeres, non ut cruciares innocentes. Verumtamen te locum iudicis indigne tenere ex hoc manifestum est quod homines ab hac si qua est culpa innoxios perire nefando iubes iudicio. Ego plane cibum ab homine corporalem nullum accepi, sed qui suos milites in fame et tribulatione deserere nescit, ipse me, ancillam suam per angelum suum celestis cibi alimento nutrire dignatus est, ipse Deus meus, amator meus, ipse pastor et sponsus unicus meus. 21 Ad hec tirannus, dolos in pectore versans, ne a circumstantibus tamquam iniquus et inplacabilis accusaretur, ait puelle: Tedet me puellam, regio sanguine ortam, magicis depravatam consiliis, ab ingenuis progenitoribus adeo degenerari ut immortalium deorum nostrorum culturam non solum abhorreat, sed etiam iniuriosis verbis derogando inmundorum spirituum fantasia ad illusionem hominum denotet. Unde licet te servare quam perdere maluissem aperi nobis quid tibi infra datas inducias consilium sequi decrevisti. Necesse est enim presenti deliberatione quodvis unum e duobus eligere: aut diis sacrificare ut vivas, aut exquisitis tormentis corpus tenerum dilacerari ut pereas. Cui Katerina respondit: Vivere sane opto, sed ut mihi vivere Christus sit, mori autem pro eo non timeo, sed potius diligo quia moriendo pro eo interminabilis vite emolumentum lucrari me confido, nam etsi tu tormentis corpus meum dilacerari facias habeo sane Deum meum Ihesum Christum qui ex hoc mortali corpore corpus mihi immortale restituet, et licet in corpus meum quod inevitabili lege nature in mortem resolvi expectat, licet, inquam, in illud seviendi ad tempus habeas potestatem in animam meam nulla tibi data est potestas, nisi hoc tuum esse mentiaris quod, corporeo per te destructo habitaculo, ipsa libero volatu ad auctorem suum gaudens redeat. Tu ergo, tiranne, quecunque penalium tormentorum machinamenta potes excogitare, ne differas quia vocat me dominus meus Ihesus Christus cui non tauros mugientes, non oves innocuas, sed carnem et sanguinem meum in sacrificium offerre desidero quia et ipse semet ipsum pro me obtulit Deo patri in holocaustum. Veruntamen dico tibi, et vere dico, quia in proximo superveniet tibi dies ultionis quo Christus suscitabit tibi adversarium de fide quam impugnare non cessas, qui ab hostili corpore caput infandum gladio recidet ultore, et de sceleratissimo sanguine tuo dii tui, id est manes infernales, execranda sument libamina. Poteras tamen tante animadversionis iudicium evadere, si consilio meo adquiescens idola vana relinqueres et fidei christiane culturam devotus arriperes. 22 Ad hec tirannus, ut leo violentus, dentibus frendens in vocem huiusmodi erupit: Quid ignavi talia sustinemus? Usque quo adeo dios nostros tam contemptabiliter ab ista malefica incantatrice derogari patiemur, quin totum corpus membratim discerpi faciamus, ne et ceteri christiani adversus deos simili insultatione barbarizare presumant? Ergo agite omnes quibuscunque deorum iniuria cure est, apprehendite magam istam et diris suppliciis excruciatem morte crudelissima eam facite interire. Tunc deum suum de cuius se iactat presidio, si fas est, provocet sibi ad auxilium: Factum est autem cum traheretur ad supplicium quidam, miserantes virginee forme decorem indigna morte perire, suadebant virgini ut imperatori potius obedire deberet quam resistendo florentem amittere iuventam. O, iuquiunt, o forma virginei decoris, o solaris species candoris! Quenam tanta mentis obstinatio ista est ut generosi sanguinis puella cui divitie et honores gratis offeruntur voluntarium mortis compendium eligat? O virgo, digna imperio, consule florentissime iuventuti tue et ne negligas pulchritudinis tue vernantem speciem immatura morte perire. Quibus venerabilis virgo respondit: Deponite, o viri, planctus huius inania lamenta, nec de pulchritudinis mee dispendio querelosas deperdite voces quia caro mea que vobis florere videtur, velut fenum, et gloria eius, tanquam flos feni, dum mox, abeunte spiritu, marcescit, et, consumpta vermibus, reditura est in pulverem unde primordialis essentie sumpsit originem. De meo ergo interitu nolite flere, neque solliciti esse quia mihi talis cruciatus non est interitus ad consumptionem, sed transitus ad vitam, non interitus ad erumnam, sed transitus ad gloriam. Super vos potius tales expendite gemitus quia vobis non transitus manet ad spem reparationis, sed interitus ad erumnam eterne perditionis. His verbis beate virginis quidam eorum compuncti subtraxerunt se ab idolorum cultura et imperatoris communione, sed qualis de virginis passione fieret exitus attentius considerabant. Superveniens autem vir quidam, nomine Chursates, urbis prefectus, et ipse vir Belial, furentem regem ad novam accendit insaniam et tormenta tormentis accumulat. O magne, inquit, imperator, non pudet te tanto tempore unius femine obluctatione teneri? Audi ergo, imperator. Non videt adhuc Katerina tale genus tormenti quo exterreatur ut adquiescat tibi ad immolandum diis magnis nostris. Iube ergo ut infra triduum hoc sint facte quattuor rote, et sicut ego dictavero. Extremi rotarum orbes et intimi circuli clavis prominentibus et acutis prefigantur, radii vero articulares quibus altrinsecus rotarum orbes iuncti reguntur serris preacutis denso ordine et mordaci acumine inbuantur. Has iuxta rotas Katerina exposita volubilem impetum sedens intueatur ut vel sic volventis machine stridor terrorem incutiat et incurvetur ad sacram deorum culturam et vivat, sin autem, mox rotali inpacta machinamento, hinc inde serris et clavis mordacibus discerpta, ad terrorem christianorum iuaudito pereat exemplo. Nec mora. Iubet fieri tirannus quod suadet infandissimus doli architectus. Fiunt rote studiosius et ad perniciem gentilium maturius apparantur. Et iam dies tercius illuxerat. Instat tirannus accelari rotarum penale tormentum et virginem, si ulterius restiterit, illigari et inplicari mediam, ut inpulsu rotali serre preacute corpus tenerum dilacerarent, ut ceteri christiani crudeli mortis exemplo conterrerentur. Parent ministri sevientis belue mandatis et rote, in medio pretorii exposite, terrorem circumspectantibus incutiebant, at virgo nullo penarum apparatu terrebatur mens namque a Christo fundata nec blandimentis mulceri polerat nec minis absterreri. Rotarum penalis machina hac arte expolita erat ut due uno ordine volverentur, due autem contrario inpetu agerentur, ut ille deorsum lacerando contraherent, iste repugnantes sursum devorando impingerent et has inter media Christi famula exposita inter serras et larincas ferreas ex motu rotarum membratim discerperetur misero mortis genere. Virgo interea, erectis in celum oculis, tacite orationis verba ad Deum fundebat: Deus omnipotens, qui te in periculis et necessitate invocantibus pia opitulatione subvenire non desinis, exaudi me, in hac necessitate ad te clamantem, et presta ut penalis hec fabrica, celestis ictu fulminis attrita, dissolvatur ut manifestam potentie tue virtutem qui circumstant intuentes glorificent nomen tuum sanctum quod est benedictum in secula. Tu scis, domine, quia non timore passionis hec obsecro, qui sitienti corde quovis mortis genere ad te venire et te videre desidero, sed ut tui qui per me in te credituri sunt certiores de tuo adiutorio et constantiores in confessione tui nominis perseverent. Necdum verba virgo finierat, et ecce angelus domini de celo descendens illam molem, veheinenti turbinis ictu inpactam, tanto inpetu concussit ut, ruptis conpagibus, partes avulse super infusum populum tanta vi excuterentur ut quattuor milia de ipsa turba gentilium uno turbine necarentur, illa nimirum non degenerata ultione quam de chaldeis babilonica fornax olim exegerat. Quid plura? Dolor et confusio gentilium et vox et exultatio christianorum. Ipse tirannus dentibus frendens et mente turbatus quid agat exogitat. Erat dudum regina desuper spectans divine ultionis prodigiale signum, et que prius se occultabat propter metum viri sui nunc, arrepto itinere, se in conspectu belue sevientis constanter inmersit: Quid tu, inquiens, miserande coniux, contra Deum eluctaris? Que te insania, o crudelis belua, adversus factorem tuum consurgere cogit? An tu prospero exitu finire arbitraris certamen quod adversus Deum et famulos famulasque ipsius sumpsisti? Agnosce vel nunc in presenti facto quam potens est christianorum Deus et quanta animadversione te ipsum per te dampnaturus est, qui uno ictu fulminis tot milia hominum hodie consumpsit. Porro multi gentilium qui ad hoc spectaculum convenerant, videntes magnalia Dei, conversi ad Christum publica voce clamabant dicentes: Vere magnus est Deus christianorum cuius nos servos ab hodierno die constanter profitemur, nam dii tui idola vana sunt que nec cultoribus suis aliquid prestare possunt. His auditis tirannus collegit se in omnem furorem adversus eos, sed vehementius adversus reginam, in vocem huiusmodi erupit: Quid tu, inquiens, regina, ita loqueris? Nam te quoque magicis artibus seductam christianorum aliquis subvertit ut et tu quoque omnipotentes deos nostros relinqueres, per quos imperii nostri summa consistit. Quae mala infelicitas mea ut qui ad culturam deorum nostrorum alienos coartabam, iam pestiferum subversionis venenum familiarius domui mee inserpere videam et unicam lectuli mei consortem huius morbi contagine vexari contuear! Porro si me ita amor coniugalis emolliverit ut pro regine erronea mutabilitate deorum contumeliam ita negligam, quid restat nisi ut cetere imperii romane matrones huius eiusdem erroris exemplum imitantes viros proprios a cultura deorum evertant et ad fabulosam christianorum sectam totum regni corpus incurvare presumant? Iuro ergo tibi per magnum deorum imperium, o regina, quod nisi maturius ab hac stulticia resipiscens diis immolaveris, caput tuum a cervice recisum et carnes feris et volatilibus dilacerandas hodie reiiciam. Nec tamen tu celeri morte vitam finisse letaberis, quam ego, extortis primo mamillis, longo faciam cruciatu interire! Iubet ergo crudelis tirannus ministris contemptibiliter reginam apprehendere matronam et transfixas clavis ferreis mamillas ab imo pectore extorqueri. Que cum ad locum supplicii duceretur respiciens ad beatam Katerinam dixit: O veneranda Christi virgo, funde preces ad dominum pro cuius nomine certaminis huius luctamen apprehendi, ut infra instantem passionis huius articulum confirmet cor meum, ne caro infirma mentem cogat imbellem deficere, ne corona quam militibus suis a Christo promissam contestabaris ego metu passionis amittam. Ad quam pretiosa virgo: Ne timeas, inquit, o veneranda et Deo dilecta regina, sed viriliter age quia hodie tibi pro transitorio regno commutabitur eternum, pro mortali sponso immortalem tibi adquires, pro penis requiem permanentem, pro celeri obitu interminabilis vite hodie percipies natale principium. Ad hanc vocem venerabilis matrona, in agonia robustior effecta, tortores sponte hortatur ne tirannica iussa ultra morentur. Tunc ministri extra civitatem eam ducentes ferreis hastilibus regias mamillas traiiciunt et sic suspensas ab imo crudeliter pectore mammas evellunt. Dehinc gladio percussa felici martirio migravit ad Christum vicesima tertia die mensis Novembris feria quarta. Porphirius vero noctu assumptis secum, quibus secretum suum palam esse voluit, corpus regine et martiris conditum aromatibus sepelivit. 23 Mane autem facto fit questio de corpore regine quis illud sustulisset. De quo cum multos ad supplicium pertrahi videret Porphirius constanter ante tribunal imperatoris irriut dicens: Quid tu homines innoxios puniri mandasti, imperator, velut sacrilegii reos quos potius defensos esse per te oportuerat, si te nature religio humana corpora a feris et volatilibus tollenda esse docuisset? Qua in re vesano te spiritu agitari manifestum est qui humanis corporibus nec etiam sepulturam indulges. Que etenim gens tam barbara huiusmodi iudicium edidit ut vel cadaver exanime terre matris gremio sepeliri prohiberet? Veruntamen antequam innocentes perire consentiam, si reos esse iudicas qui Christi martirem sepelierunt, reatum huiusmodi non formido. Condemna certe, si audes, quod contra imperium tuum ancillam Christi sepelivi. O expetendum cunctis fidelibus crimen sepulture humane! Utinam et hoc mihi obiicias ut ceteri relaxentur! Certe hoc crimine solus ego periclitari desidero, nam ego sum qui gloriosam Christi martirem, et ego, Christi confessor, sepulture gremio accumulavi. Hinc tiramus, velut alto vulnere saucius, pro planctu rugitum, velut amens. altum emisit quo tota regio pertonuit. O! O! me miserum! O omnibus miserandum! Ut quid me in hanc erumpnosam vitam natura mater edidit cui tollitur omne quod nostri imperii precipue summa requirit! Ecce Porphirius qui erat unicus anime mee custos et totius laboris solatium, in quam ab omni cura et sollicitudine reclinabar, velut singulare mihi presidium, ecce hic, nescio qua demonum infestatione supplantatus, deorum nostrorum culturam aspernatur et illum Ihesum quem vesana turba christianorum pro Deo colit, utpote mente captus, publica voce confitetur! Hic nimirum reginam a lege patria et cultura deorum subvertit, nec alius querendus nobis est coniugalis dementie architectus. Et quamvis irreparabile mihi dampnum de coniuge ab eo constet illatum, hoc potius eligo ut, resipiscens ab hac stultitia, deos sibi placabiles reddat et in nostra, ut ceperat, amicitia perduret quam nostre animadversionis sententiam experiatur. Hic dictis iussit omnes commilitones ipsius qui lateri eius adherebant coram se adduei, quibus seorsum advocatis, dum de Porphirii conversione questionem faceret omnes una voce se christianos esse protestabantur nec metu mortis a fide Christi et Porphirii societate ulla tenus dilapsuros. Hinc tirannus aliquos eorum putans terrore penarum a proposito posse revocari iussit eos exquisitis cruciari suppliciis. Quos cum ad locum supplicii pertrahi Porphirius intueretur, timens ne timore passionis mentes eorum turbarentur, dixit tiranno: Quid hoc, imperator, sibi vult quod horum principem et caput dimittis, me, inquam, dico, et membra inferiora persequeris? Nam nisi me victum primo reddideris inanem in his laborem consumis. Ab his ergo noli querere si quid habes, ego pro eis asto rationem redditurus. Dicit ei tirannus: Tu caput et princeps horum es, ut asseris, opportunum est ut tu de te istis prebeas exemplum, videlicet ut primus ab hac stulticia resipiscas et nobiscum gloriose vivas aut certe primus gladio intereas. Ita locutus iubet hunc cum ceteris commilitionibus suis extra civitatem trahi et, amputatis capitibus, corpora inhumata canibus corrodenda emitti. Quod et factum est. Consummata itaque est horum passio mense Novembris, die vicesima quarta, feria quinta. 24 Postera autem die sedens pro tribunali impiissimus tirannus necdum martirum sanguine saciatus beatam Katerinam iubet sibi presentari, cui sic ait: Quamquam tu omnium horum rea sis quos arte magica depravatos mortis compendium subire fecisti, si tamen ab erroris proposito animum revocares et diis omnipotentibus thura offerres, poteras nobiscum feliciter regnare et prima in regno nostro nominari. Ne nos ergo diutius protrahas. Quod vis ex duobus unum elige: aut maturius aris libamina inferas aut hodie a cervice gladio caput avulsum miserabile praebebit intuentibus spectaculum. Cui virgo respondens: Non est, inquit, miserabile spectaculum cui de occasu ortus succedit gloriosus, de morte immortalitas, de merore iocunditas, de tristicia gaudia mereantur eterna. Te ergo protahere diucius, tiranne, non quero. Fac quecunque animo concepisti. Paratam me esse videbis ad omnia sustinenda que mihi inferre potueris dum dominum meum videre et virginalibus choris, agnum sequentibus, interesse merear. Sic effatam tirannus, furiati spiritu debriatus, Christi virginem a conspectu suo abstractam iubet extra portam civitatis decollari. Que cum ad locum passionis prefixum properaret respiciens vidit turbam multam virorum et mulierum sequentium se atque plangentium inter quos precipue virgines et matrone nobiles lamentabantur. Conversa igitur ad illas dixit: O generose matrone, o virgines clarissime, nolite, obsecro, passionem meam lamentabili planctu onerare, sed si nature pietas vos ulla erga me incitat ad miserationem congaudete, precor, mihi potius, quia video Christum me vocantem qui est amor meus, rex et sponsus meus, qui est merces copiosa sanctorum, decus et corona virginum. Vos vero planctum istum lacrimabilem quem inaniter in me deperditis in vos ipsas convertite, ne vos in hoc gentilitatis errore dies suprema deprehendat pro quo fletus eternos subeatis. Hec locuta a percussore orandi spatium indulgeri sibi poposcit. Quod cum spiculator annueret ipsa, elevatis in celum oculis, oravit dicens: O decus et salus credentium, o spes et gloria virginum, Ihesu bone, gratias tibi ago qui me intra collegium ancillarum tuarum connumerare dignatus es, fac ergo hanc cum ancilla tua, obsecro, misericordiam ut quicunque in laudem et gloriam tuam passionis mee memoriam egerint, sive in exitu anime sue aut etiam in quacunque angustia me invocaverint, celerem propitiationis tue obtineant effectum. Fugiat ab eis pestilentia et fames, morbus et clades et universa aurarum intemperies. Fiat in finibus eorum terre fecunda messio, aer salubrior et secundum elementorum gratiam iocunda fructuum ubertas. Ecce, iam expleto certaminis mei agone, domine Ihesu Christe, ferientis gladium expecto; tu, quod carnifex tollere non potest, precor, suscipe spiritum meum et per manus sanctorum angelorum tuorum in eterne quietis sede cum sanctis virginibus confoveri iubeas. Necdum orationem compleverat, et ecce vox huiusmodi, de sublimi nube emissa, ad eam redditur: Veni, dilecta mea, sponsa mea, ecce tibi beatitudinis ianua aperitur. Ecce quietis eterne mansio tibi parata adventum tuum expectat. Iam in occursum tuum chorus ille virgineus sanctorum, exultantibus animis, cum triumphali adventat corona. Veni ergo et ne solliciteris de donis que postulas, nam et his qui passionem tuam devotis mentibus celebraverint et qui in periculis et necessitatibus te invocaverint presidia optata et opem celerem de celo promitto. Facta ergo hac voce Christi virgo laeteam cervicem protendens spiculatori ait: Ecce, vocor a domino meo, Ihesu Christo. Tu iam impiger age et redde expletum quod a tiranno accepisti mandatum. Mox ille insurgens decollavit eam. Quo ex facto due res memoria digne apparuerunt: una, quia lac pro sanguine in testimonium virginalis innocentie de corpore eius effusum terram uberius irrigavit; altera, quia mox angeli accesserunt et assumptum corpus per altum aera subvehentes in monte Synai deposuerunt, qui mons a loco occisionis distat itinere viginti et eo amplius dierum quo in loco innumera ad laudem domini fiunt miracula, inter quae et hoc unum insigne constat miraculum quod de sepulchro ipsius rivus olei indeficienter manare videtur, nam et de minutis ossibus que de sarcofago cum oleo effluunt ubicunque asportantur salutaris olei liquor stillare non desinit ex quo peruncta debilium corpora celeris medicine opem reportant. Passa est ergo beata Katerina mense Novembris, vicesima quinta die, feria sexta, hora tercia, servans videlicet diem et horam qua Christus pro mundi redemptione ad passionem properavit, cui honor et laus et gloria et potestas est per infinita secula. Amen.

I. Interea rex Parthorum Vologaeses, cognitis Corbulonis rebus regemque alienigenam Tigranen Armeniae impositum, simul fratre Tiridate pulso spretum Arsacidarum fastigium ire ultum volens, magnitudine rursum Romana et continui foederis reverentia diversas ad curas trahebatur, cunctator ingenio et defectione Hyrcanorum, gentis validae, multisque ex eo bellis inligatus. atque illum ambiguum novus insuper nuntius contumeliae exstimulat: quippe egressus Armenia Tigranes Adiabenos, conterminam nationem, latius ac diutius quam per latrocinia vastaverat, idque primores gentium aegre tolerabant: eo contemptionis descensum, ut ne duce quidem Romano incursarentur, sed temeritate obsidis tot per annos inter mancipia habiti. accendebat dolorem eorum Monobazus, quem penes Adiabenum regimen, quod praesidium aut unde peteret rogitans: iam de Armenia concessum, proxima trahi; et nisi defendant Parthi, levius servitium apud Romanos deditis quam captis esse. Tiridates quoque, regni profugus, per silentium aut modice querendo gravior erat: non enim ignavia magna imperia contineri; virorum armorumque faciendum certamen; id in summa fortuna aequius quod validus, et sua retinere privatae domus, de alienis certare regiam laudem esse. II. Igitur commotus his Vologaeses concilium vocat et proximum sibi Tiridaten constituit atque ita orditur: "hunc ego eodem mecum patre genitum, cum mihi per aetatem summo nomine concessisset, in possessionem Armeniae deduxi, qui tertius potentiae gradus habetur (nam Medos Pacorus ante ceperat), videbarque contra vetera fratrum odia et certamin a familiae nostrae penates rite composuisse. prohibent Romani et pacem numquam ipsis prospere lacessitam nunc quoque in exitium suum abrumpunt. non ibo infitias: aequitate quam sanguine, causa quam armis retinere parta maioribus malueram. si cunctatione deliqui, virtute corrigam. vestra quidem vis et gloria in integro est, addita modestiae fama, quae neque summis mortalium spernenda est et a dis aestimatur." simul diademate caput Tiridatis evinxit, promptam equitum manum, quae regem ex more sectatur, Monaesi nobili viro tradidit, adiectis Adiabenorum auxiliis, mandavitque Tigranen Armenia exturba re , dum ipse positis adversus Hyrcanos discordiis vires intimas molemque belli ciet, provinciis Romanis minitans. III. Quae ubi Corbuloni certis nuntiis audita sunt, legiones duas cum Verulano Severo et Vettio Bolano subsidium Tigrani mittit, occulto praecepto, compositius cuncta quam festinantius agerent. quippe bellum habere quam gerere malebat, scripseratque Caesari proprio duce opus esse, qui Armeniam defenderet: Syriam ingruente Vologaese acriore in discrimine esse. atque interim reliquas legiones pro ripa Euphratis locat, tumultuariam provincialium manum armat, hostiles ingressus praesidiis intercipit. et quia egena aquarum regio est, castella fontibus imposita; quosdam rivos congestu harenae abdidit. IV. Ea dum a Corbulone tuendae Syriae parantur, acto raptim agmine Mon a eses, ut famam sui praeiret, non ideo nescium aut incautum Tigranen offendit. occupaverat Tigranocertam, urbem copia defensorum et magnitudine moenium validam. ad hoc Nicephorius amnis haud spernenda latitudine partem murorum ambit, et ducta ingens fossa, qua fluvio diffidebatur. inerantque milites et provisi ante commeatus, quorum subvectu pauci avidius progressi et repentinis hostibus circumventi ira magis quam metu ceteros accenderant. sed Partho ad exsequendas obsidiones nulla comminus audacia: raris sagittis neque clausos exterret et semet frustratur. Adiabeni cum promovere scalas et machinamenta inciperent, facile detrusi, mox erumpentibus nostris caeduntur. V. Corbulo tamen, quamvis secundis rebus suis, moderandum fortunae ratus misit ad Vologaesen, qui expostularent vim provinciae inlatam: socium amicumque regem, cohortes Romanas circumsederi. omitteret potius obsidionem, aut se quoque in agro hostili castra positurum. Casperius centurio in eam leg at ionem delectus apud oppidum Nisibin, septem et triginta milibus passuum a Tigranocerta distantem, adit regem et mandata ferociter edidit. Vologaesi vetus et penitus infixum erat arma romana vitandi, nec praesentia prospere fluebant. inritum obsidium, tutus manu et copiis Tigranes, fugati qui expugnationem sumpserant, missae in Armeniam legiones, et alia pro Syria paratae ultro inrumpere; sibi imbecillum equitem pabuli inopia; nam exorta vi locustarum aberat quicquid herbidum aut frondosum. igitur metu abstruso mitiora obtendens, missurum ad imperatorem Romanum legatos super petenda Armenia et firmanda pace respondet; Mon a esen omittere Tigranocertam iubet, ipse retro concedit. VI. Haec plures ut formidine regis et Corbulonis minis patrata ac magnifica extollebat. alii occulte pepigisse interpretabantur, ut omisso utrimque bello et abeunte Vologaese Tigranes quoque Armenia abscederet. cur enim exercitum Romanum a Tigranocertis deductum? cur deserta per otium quae bello defenderant? an melius hibernavisse in extrema Cappadocia, raptim erectis tuguriis, quam in sede regni modo retenti? dilata prorsus arma, ut Vologaeses cum alio quam cum Corbulone certaret, Corbulo meritae tot per annos gloriae non ultra periculum faceret. nam, ut rettuli, proprium ducem tuendae Armeniae poposcerat, et adventare Caesennius Paetus audiebatur. iamque aderat, copiis ita divisis, ut quarta et duodecima legiones addita quinta, quae recens e Moesis excita erat, simul Pontica et Galatarum Cappadocumque auxilia Paeto oboedirent, tertia et sexta et decima legiones priorque Syriae miles apud Corbulonem manerent; cetera ex rerum usu sociarent partirenturve. sed neque Corbulo aemuli patiens, et Paetus, cui satis ad gloriam erat, si proximus haberetur, despiciebat gesta, nihil caedis aut praedae, usurpatas nomine tenus urbium expugnationes dictitans: se tributa ac leges et pro umbra regis Romanum ius victis impositurum. VII. Sub idem tempus legati Vologaesis, quos ad principem missos memoravi, revertere inriti bellumque propalam sumptum a Parthis. nec Paetus detrectavit, sed duabus legionibus, quarum quartum Funisulanus Vettonianus eo in tempore, duodecimam Calavius Sabinus regebant, Armeniam intrat tristi omine. nam in transgressu Euphratis, quem ponte tramittebant, nulla palam causa turbatus equus, qui consularia insignia gestabat, retro evasit; hostiaque, quae muniebantur hibernaculis adsistens, semifacta opera fuga perrupit seque vallo extulit; et pila militum arsere, magis insigni prodigio, quia Parthus hostis missilibus telis decertat. VIII. Ceterum Paetus spretis ominibus, necdum satis firmatis hibernaculis, nullo rei frumentariae provisu, rapit exercitum trans montem Taurum reciperandis, ut ferebat, Tigranocertis vastandisque regionibus, quas Corbulo integras omisisset. et capta quaedam castella, gloriaeque et praedae nonnihil partum, si aut gloriam cum modo aut praedam cum cura habuisset: longinquis itineribus percursando quae obtineri nequibant, conrupto qui captus erat commeatu et instante iam hieme, reduxit exercitum composuitque ad Caesarem litteras quasi confecto bello, verbis magnificis, rerum vacuas. IX. Interim Corbulo numquam neglectam Euphratis ripam crebrioribus praesidiis insedit; et ne ponti iniciendo impedimentum hostiles turmae adferrent (iam enim subiectis magna specie volitabant), naves magnitudine praestantes et conexas trabibus ac turribus auctas agit per amnem catapultisque et balistis proturbat barbaros, in quo s saxa et hastae longius permeabant, quam ut contrario sagittarum iactu adaequarentur. dein pons continuatus collesque adversi per socias cohortes, post legionum castris occupantur, tanta celeritate et ostentatione virium, ut Parthi omisso paratu invadendae Syriae spem omnem in Armeniam verterent, ubi Paetus imminentium nescius quintam legionem procul in Ponto habebat, reliquas promiscis militum commeatibus infirmaverat, donec adventare Vologaesen magno et infenso agmine auditum. X. Accitur legio duodecima, et unde famam aucti exercitus speraverat, prodita infrequentia. qua tamen retineri castra et eludi Parthus tractu belli poterat, si Paeto aut in suis aut in alienis consiliis constantia fuisset: verum ubi a viris militaribus adversus urgentes casus firmatus erat, rursus, ne alienae sententiae indigens videretur, in diversa ac deteriora transibat. et tunc relictis hibernis non fossam neque vallum sibi, sed corpora et arma in hostem data clamitans, duxit legiones quasi proelio certaturus. deinde amisso centurione et paucis militibus, quos visendis hostium copiis praemiserat, trepidus remeavit. et quia minus acriter Vologaeses institerat, vana rursus fiducia tria milia delicti peditis proximo Tauri iugo imposuit, quo transitum regis arcerent; alares quoque Pannonios, robur equitatus, in parte campi locat. coniux ac filius castello, cui Arsamosata nomen est, abditi, data in praesidium cohorte ac disperso milite, qui in uno habitus vagum hostem promptius sustentavisset aegre compulsum ferunt, ut instantem Corbuloni fateretur. nec a Corbulone properatum, quo gliscentibus periculis etiam subsidii laus augeretur. expediri tamen itineri singula milia ex tribus legionibus et alarios octingentos, parem numerum e cohortibus iussit. XI. At Vologaeses, quamvis obsessa a Paeto itinera hinc peditatu inde equite accepisset, nihil mutato consilio, sed vi ac minis alares exterruit, legionarios obtrivit, uno tantum centurione Tarquitio Crescente turrim, in qua praesidium agitabat, defendere auso factaque saepius eruptione et caesis, qui barbarorum propius suggrediebantur, donec ignium iactu circumveniretur. peditum si quis integer, longinqua et avia, vulnerati castra repetivere, virtutem regis, saevitiam et copias gentium, cuncta metu extollentes, facili credulitate eorum, qui eadem pavebant. ne dux quidem obniti adversis, sed cuncta militiae munia deseruerat, missis iterum ad Corbulonem precibus, veniret propere, signa et aquilas et nomen reliquum infelicis exercitus tueretur: se fidem interim, donec vita suppeditet, retenturos. XII. Ille interritus et parte copiarum apud Syriam relicta, ut munimenta Euphrati imposita retinerentur, qua proximum et commeatibus non egenum, regionem Commagenam, exim Cappadociam, inde Armenios petivit. comitabantur exercitum praeter alia sueta bello magna vis camelorum onusta frumenti, ut simul hostem famemque depelleret. primum e perculsis Paccium primi pili centurionem obvium habuit, dein plerosque militum; quos diversas fugae causas obtendentes redire ad signa et clementiam Paeti experiri monebat: se nisi victoribus immitem esse. simul suas legiones adire, hortari; priorum admonere, novam gloriam ostendere. non vicos aut oppida Armeniorum, sed castra Romana duasque in iis legiones pretium laboris peti. si singulis manipularibus praecipua servati civis corona imperatoria manu tribueretur, quod illud et quantum decus, ubi par eorum numerus aspiceretur, qui adtulissent salutem et qui accepissent! his atque talibus in commune alacres (et erant quos pericula fratrum aut propinquorum propriis stimulis incenderent) continuum diu noctuque iter properabant. XIII. Eoque intentius Vologaeses premere obsessos, modo vallum legionum, modo castellum, quo imbellis aetas defendebatur, adpugnare, propius incedens quam mos Parthis, si ea temeritate hostem in proelium eliceret. at illi vix contuberniis extracti, nec aliud quam munimenta propugnabant, pars iussu ducis, et alii propria ignavia aut Corbulonem opperientes, ac vis si ingrueret, provisis exemplis Caudinae Numantinaeque pacis; neque eandem vim Samnitibus, Italico populo, aut Hispanis quam Parthis, Romani imperii aemulis. validam quoque et laudatam antiquitatem, quotiens fortuna contra daret, saluti consuluisse. qua desperatione exercitus dux subactus primas tamen litteras ad Vologaesen non supplices, sed in modum querentis composuit, quod pro Armeniis semper Romanae dicionis aut subiectis re g i, quem imperator delegisset, hostilia faceret: pacem ex aequo utilem. ne praesentia tantum spectaret: ipsum adversus duas legiones totis regni viribus advenisse; at Romanis orbem terrarum reliquum, quo bellum iuvarent. XIV. Ad eo Vologaeses nihil pro causa, sed opperiendos sibi fratres Pacorum ac Tiridaten rescripsit; illum locum tempusque consilio destinatum, quid de Armenia cernerent; adiecisse deos dignum Arsacidarum, simul ut de legionibus Romanis statuerent. missi posthac Paeto nuntii et regis conloquium petitum, qui Vasacen praefectum equitatus ire iussit. tum Paetus Lucullos, Pompeios et si qua C a esa res obtinendae donandaeve Armeniae egerant, Vasaces imaginem retinendi largiendive penes nos, vim penes Parthos memorat. et multum in vicem disceptato, Monobazus Adiabenus in diem posterum testis iis quae pepigissent adhibetur. placuitque liberari obsidio legiones et decedere omnem militem finibus Armeniorum castellaque et commeatus Parthis tradi, quibus perpetratis copia Vologaesi fieret mittendi ad Neronem legatos. XV. Interim flumini Arsaniae (is castra praefluebat) pontem imposuit, specie sibi illud iter expedientis, sed Parthi quasi documentum victoriae iusserant; namque iis usui fuit, nostri per diversum iere. addidit rumor sub iugum missas legiones et alia ex rebus infaustis, quorum simulacrum ab Armeniis usurpatum est. namque et munimenta ingressi sunt, antequam agmen Romanum excederet, et circumstetere vias, captiva olim mancipia aut iumenta adgnoscentes abstrahentesque; raptae etiam vestes, retenta arma, pavido milite et concedente, ne qua proelii causa existeret. Vologaeses armis et corporibus caesorum aggeratis, quo cladem nostram testaretur, visu fugientium legionum abstinuit: fama moderationis quaerebatur, postquam superbiam expleverat. flumen Arsaniam elephanto insidens, proximus quisque regem vi equorum perrupere, quia rumor incesserat pontem cessurum oneri dolo fabricantium; sed qui ingredi ausi sunt, validum et fidum intellexere. XVI. Ceterum obsessis adeo suppeditavisse rem frumentariam constitit, ut horreis ignem inicerent, contraque prodiderit Corbulo Parthos inopes copiarum et pabulo attrito relicturos oppugnationem, neque se plus tridui itinere afuisse. adicit iure iurando Paeti cautum apud signa, adstantibus iis, quos testificando rex misisset, neminem Romanum Armeniam ingressurum, donec referrentur litterae Neronis, an paci adnueret. quae ut augendae infamiae composita, sic reliqua non in obscuro habentur, una die quadraginta milium spatium emensum esse Paetum, desertis passim sauciis, neque minus deformem illam fugientium trepidationem, quam si terga in acie vertissent. Corbulo cum suis copiis apud ripam Euphratis obvius non eam speciem insignium et armorum praetulit, ut diversitatem exprobraret: maesti manipuli ac vicem commilitonum miserantes ne lacrimis quidem temperare; vix prae fletu usurpata consalutatio. decesserat certamen virtutis et ambitio gloriae, felicium hominum adfectus: sola misericordia valebat, et apud minores magis. XVII. Ducum inter se brevis sermo secutus est, hoc conquerente inritum laborem, potuisse bellum fuga Parthorum finiri; ille integra utrique cuncta respondit: converterent aquilas et iuncti invaderent Armeniam abscessu Vologaesis infirmatam. non ea imperatoris habere mandata Corbulo: periculo legionum commotum e provincia egressum; quando in incerto habeantur Parthorum conatus, Syriam repetiturum. sic quoque optimam fortunam orandam, ut pedes confectus spatiis itinerum alacrem et facilitate camporum praevenientem equitem adsequeretur. exim Paetus per Cappadociam hibernavit. at Vologaesi ad Corbulonem missi nuntii, detraheret castella trans Euphraten amnemque, ut olim, medium faceret; ille Armeniam quoque diversis praesidiis vacuam fieri expostulabat. et postremo concessit rex; dirutaque quae Euphraten ultra communiverat Corbulo, et Armenii sine arbitro relicti sunt. XVIII. At Romae tropaea de Parthis arcusque medio Capitolini montis sistebantur, decreta ab senatu integro adhuc bello neque tum omissa, dum adspectui consulitur spreta conscientia. quin et dissimulandis rerum externarum curis Nero frumentum plebis vetustate corruptum in Tiberim iecit, quo securitatem annonae sustentaret. cuius pretio nihil additum est, quamvis ducentas ferme naves portu in ipso violentia tempestatis et centum alias Tiberi subvectas fortuitus ignis absumpsisset. tres dein consulares, L. Pisonem, Ducenium Geminum, Pompeium Paulinum vectigalibus publicis praeposuit, cum insectatione priorum principum, qui gravitate sumptuum iustos reditus anteissent: se annuum sexcenties sestertium rei publicae largiri. XIX. Percrebuerat et tempestate pravus mos, cum propinquis comitiis aut sorte provinciarum plerique orbi fictis adoptionibus adsciscerent filios, praeturasque et provincias inter patres sortiti statim emitterent manu, quos adoptaverant. igitur qui filios genuerant magna cum invidia senatum adeunt, ius naturae, labores educandi adversus fraudem et artes et brevitatem adoptionis enumerant. satis pretii esse orbis, quod multa securitate, nullis oneribus gratiam honores, cuncta prompta et obvia haberent. sibi promissa legum diu exspectata in ludibrium verti, quando quis sine sollicitudine parens, sine luctu orbus longa patrum vota repente adaequaret. factum ex eo senatus consultum, ne simulata adoptio in ulla parte muneris publici iuvaret ac ne usurpandis quidem hereditatibus prodesset. XX. Exim Claudius Timarchus Cretensis reus agitur, ceteris criminibus, ut solent praevalidi provincialium et opibus nimiis ad iniurias minorum elati: una vox eius usque ad contumeliam senatus penetraverat, quod dictitasset in sua potestate situm, an proconsulibus, qui Cretam obtinuissent, grates agerentur. quam occasionem Paetus Thrasea ad bonum publicum vertens, postquam de reo censuerat provincia Creta depellendum, haec addidit: "usu probatum est, patres conscripti, leges egregias, exempla honesta apud bonos ex delictis aliorum gigni. sic oratorum licentia Cinciam rogationem, candidatorum ambitus Iulias leges, magistratuum avaritia Calpurnia scita pepererunt; nam culpa quam poena tempore prior, emendari quam peccare posterius est. ergo adversus novam provincialium superbiam dignum fide constantiaque Romana capiamus consilium, quo tutelae sociorum nihil derogetur, nobis opinio decedat, qualis quisque habeatur, alibi quam in civium iudicio esse. XXI. Olim quidem non modo praetor aut consul, sed privati etiam mittebantur, qui provincias viserent et quid de cuiusque obsequio videretur referrent, trepidabantque gentes de aestimatione singulorum: at nunc colimus externos et adulamur, et quo modo ad nutum alicuius grates, ita promptius accusatio decernitur. decernaturque et maneat provincialibus potentiam suam tali modo ostentandi: sed laus falsa et precibus expressa perinde cohibeatur quam malitia, quam crudelitas. plura saepe peccantur, dum demeremur quam dum offendimus. quaedam immo virtutes odio sunt, severitas obstinata, invictus adversum gratiam animus. inde initia magistratuum nostrorum meliora ferme et finis inclinat, dum in modum candidatorum suffragia conquirimus: quae si arceantur, aequalibus atque constantius provinciae regentur. nam ut metu repetundarum infracta avaritia est, ita vetita gratiarum actione ambitio cohibe bi tur." XXII. Magno adsensu celebrata sententia. non tamen senatus consultum perfici potuit abnuentibus consulibus ea de re relatum. mox auctore principe sanxere, ne quis ad concilium sociorum referret agendas apud senatum pro praetoribus prove consulibus grates, neu quis ea legatione fungeretur. Isdem consulibus gymnasium ictu fulminibus conflagravit, effigies in eo Neronis ad informe aes liquefacta. et motu terrae celebre Campaniae oppidum Pompei magna ex parte proruit; defunctaque virgo Vestalis Laelia, in cuius locum Cornelia ex familia Cossorum capta est. XXIII. Memmio Regulo et Verginio Rufo consulibus natam sibi ex Poppaea filiam Nero ultra mortale gaudium accepit appelavitque Augustam, dato et Poppaea eodem cognomento. locus puerperio colonia Antium fuit, ubi ipse generatus erat. iam senatus uterum Poppaeae commendaverat dis votaque publice susceperat, quae multiplicata exsolutaque. et additae supplicationes templumque fecunditatis et certamen ad exemplar Actiacae religionis decretum, utque Fortunarum effigies aureae in solio Capitolini Iovis locarentur, ludicrum circense, ut Iuliae genti apud Bovillas, ita Claudiae Domitiaeque apud Antium ederetur. quae fluxa fuere, quartum intra mensem defuncta infante. rursusque exortae adulationes censentium honorem divae et pulvinar aedemque et sacerdotem. atque ipse ut laetitiae, it maeroris immodicus egit. adnotatum est, omni senatu Antium sub recentem partum effuso, Thraseam prohibitum immoto animo praenuntiam imminentis caedis contumeliam excepisse. secutam dehinc vocem Caesaris ferunt, qua reconciliatum se Thraseae apud Senecam iactaverit, ac Senecam Caesari gratulatum. unde gloria egregiis viris et pericula gliscebant. XXIV. Inter quae veris principio legati Parthorum mandata regis Vologaesis litterasque in eandem formam attulere: se priora et totiens iactata super obtineneda Armenia nunc omittere, quoniam dii, quamvis potentium populorum arbitri, possessionem Parthis non sine ignominia Romana tradidissent. nuper clausum Tigranen, post Paetum legionesque, cum opprimere posset, incolumes dimisisse. satis adprobatam vim; datum et lenitatis experimentum. nec recusaturum Tiridaten accipiendo diademati in urbem venire, nisi sacerdotii religione attineretur: iturum ad signa et effigies principis, ubi legionibus coram regnum auspicaretur. XXV. Talibus Vologaesis litteris, qui Paetus diversa tamquam rebus integris scribebat, interrogatus centurio, qui cum legatis advenerat, quo in statu Armenia esset, omnes inde Romanos excessisse respondit. tum intellecto barbarorum inrisu, qui peterent quod eripuerant, consuluit inter primores civitatis Nero, bellum anceps an pax inho ne sta placeret. nec dubitatum de bello. et Corbulo militum atque hostium tot per annos gnarus gerendae rei praeficitur, ne cuius alterius inscitia rursum peccaretur, quia Paeti piguerat. igitur inriti remittuntur, cum donis tamen unde spes fieret non frustra eadem oraturum Tiridaten, si preces ipse attulisset. Syriaeque executio C. Ce s tio, copiae militares Corbuloni permissae; et quinta decima legio ducente Mario Celso e Pannonia adiecta est. scribitur tetrarchis ac regibus praefectisque et procuratoribus et qui praetorum finitimas provincias regebant, iussis Corbulonis obsequi, in tantum ferme modum aucta potestate, quem populus Romanus Cn. Pompeio bellum piraticum gesturo dederat. regressum Paetum, cum graviora metueret, facetiis insectari satis habuit Caesar, his ferme verbis: ignoscere se statim, ne tam promptus in pavorem longiore sollicitudine aegresceret. XXVI. At Corbulo, quarta et duodecima legionibus, quae fortissimo quoque amisso et ceteris exterritis parum habiles proelio videbantur, in Syriam translatis, sextam inde ac tertiam legiones, integrum militem et crebris ac prosperis laboribus exercitum in Armeniam ducit. addiditque legionem quintam, quae per Pontum agens expers cladis fuerat, simul quintadecimanos recens adductos et vexilla delectorum ex Illyrico et Aegypto, quodque alarum cohortiumque, et auxiliae regum in unum conducta apud Melitenen, qua tramittere Euphraten parabat. tum lustratum rite exercitum ad contionem vocat orditurque magnifica de auspiciis imperatoris rebusque a se gestis, adversa in inscitiam Paeti declinans, multa acutoritate, quae viro militari pro facundia erat. XXVII. Mox iter L. Lucullo quondam penetratum, apertis quae vetustas obsaepserat, pergit. et venientes Tiridatis Bologaesisque de pace legatos haud aspernatus, adiungit iis centuriones cum mandatis non immitibus: nec enim adhuc eo ventum, ut certamine extremo opus esset. multa Romanis secunda, quaedam Parthis evenisse, documento adversus superbiam. proinde et Tiridati conducere intactum vastationibus regnum dono accipere, et Bologaesen melius societate Romana quam damnis mutuis genti Parthorum consulturum. scire, quantum intus discordiarum, quamque indomitas et praeferoces nationes regeret: contra imperatori suo immotam ubique pacem et unum id bellum esse. simul consilio terrorem adicere, et megistanas Armenios, qui primi a nobis defecerant, pellit sedibus, castella eorum exscindit, plana edita, validos invalidosque pari metu complet. XXVIII. Non infensum nec cum hostili odio Corbulonis nomen etiam barbaris habebatur, eoque consilium eius fidum credebant. ergo Bologaeses neque atrox in summam, et quibusdam praefecturis indutias petit: Tiridates locum diemque conloquio poscit. tempus propinquum, locus, in quo nuper obsessae cum Paeto legiones erant, barbaris delectus est ob memoriam laetioris ibi rei, Corbuloni non vitatus, ut dissimilitudo fortunae gloriam augeret. neque infamia Paeti angebatur, quod eo maxime patuit, quia filio eius tribuno ducere manipulos atque operire reliquias malae pugnae imperavit. die pacta Tiberius Alexander inlustris eques Romanus, minister bello datus, et Vini ci anum Annius, gener Corbulonis, nondum senatoria aetate et pro legato quintae legioni impositus, in castra Tiridatis venere, honor e eius ac ne metueret insidias tali pignore; viceni dehinc equites adsumpti. et viso Corbulone rex prior equo desiluit; nec cunctatus Corbulo, et pedes uterque dexteras miscuere. XXIX. Exim Romanus laudat iuvenem omissis praecipitibus tuta et salutaria capessentem. ille de nobilitate generis multum praefatus, cetera temperanter adiungit: iturum quippe Romam laturumque novum Caesari decus, non adversis Parthorum rebus supplicem Arsaciden. tum placuit Tiridaten ponere apud effigiem Caesaris insigne regium nec nisi manu Neronis resumere; et conloquium osculo finitum. dein paucis diebus interiectis magna utrimque specie inde eques compositus per turmas et insignibus patriis, hinc agmina legionum stetere fulgentibus aquilis signisque et simulacris deum in modum templi: medio tribunal sedem curulem et sedes effigiem Neronis sustinebat. ad quam progressus Tiridates, caesis ex more victimis, sublatum capiti diadema imagini subiecit, magnis apud cunctos animorum motibus, quos augebat insita adhuc oculis exercituum Romanorum caedes aut obsidio. at nunc versos casus: iturum Tiridaten ostentui gentibus, quanto minus quam captivum? XXX. Addidit gloriae Corbulo comitatem epulasque; et rogitante rege causas, quotiens novum aliquid adverterat, ut initia vigiliarum per centurionem nuntiari, convivium bucina dimitti et structam ante augurale aram subdita face accendi, cuncta in maius attolens admiratione prisci moris adfecit. postero die spatium oravit, quo tantum itineris aditurus fratres ante matremque viseret; obsidem interea filiam tradit litterasque supplices ad Neronem. XXXI. Et digressus Pacorum apud Medos, Vologaesen Ecbatanis repperit, non incuriosum fratris: quippe et propriis nuntiis a Corbulone petierat, ne quam imaginem servitii Tiridates perferret neu ferrum traderet aut complexu provincias obtinentium arceretur foribusve eorum adsisteret, tantusque ei Romae quantus consulibus honor esset. scilicet externae superbiae sueto non inerat notitia nostri, apud quos vis imperii valet, inania tramittuntur. XXXII. Eodem anno Caesar nationes Alpium maritimarum in ius Latii transtulit. equitum Romanorum locos sedilibus plebis anteposuit apud circum; namque ad eam diem indiscreti inibant, quia lex Roscia nihil nisi de quattuordecim ordinibus sanxit. spectacula gladiatorum idem annus habuit pari magnificentia ac priora; sed feminarum inlustrium senatorumque plures per arenam foedati sunt. XXXIII. C. Laecanio M. Licinio consulibus acriore in dies cupidine adigebatur Nero promiscas scaenas frequentandi. nam adhuc per domum aut hortos cecinerat Iuvenalibus ludis, quos ut parum celebres et tantae voci angustos spernebat. non tamen Romae incipere ausus Neapolim quasi Graecam urbem delegit; inde initium fore, ut transgressus in Achaiam insignesque et antiquitus sacras coronas adeptus maiore fama studia civium eliceret. ergo contractum oppidanorum vulgus, et quos e proximis coloniis et municipiis eius rei fama civerat, quique Caesarem per honorem aut varios usus sectantur, etiam militum manipuli, theatrum Neapolitanorum complent. XXXIV. Illic, plerique ut arbitra ba ntur, triste, ut ipse, providum potius et secundis numinibus evenit: nam egresso qui adfuerat populo vacuum et sine ullius noxa theatrum collapsum est. ergo per compositos cantus grates dis atque ipsam recentis casus fortunam celebrans petiturusque maris Hadriae traiectus apud Beneventum interim consedit, ubi gladiatorium munus a Vatinio celebre edebatur. Vatinius inter foedissima eius aulae ostenta fuit, sutrinae tabernae alumnus, corpore detorto, facetiis scurrilibus; primo in contumelias adsumptus, dehinc optimi cuiusque criminatione eo usque valuit, ut gratia pecunia vi nocendi etiam malos praemineret. XXXV. Eius minus frequentanti Neroni ne inter voluptates quidem a sceleribus cessabatur. isdem quippe illis diebus Torquatus Silanus mori adigitur, quia super Iuniae familiae claritudinem divum Augustum abavum ferebat. iussi accusatores obicere prodigum largitionibus, neque aliam spem quam in rebus novis esse; quin innobiles habere, quos ab epistulis et libellis et rationibus appellet, nomina summae curae et meditamenta. tum intimus quisque libertorum vincti abreptique; et cum damnatio instaret, brachiorum venas Torquatus interscidit. secutaque Neronis oratio ex more, quamvis sontem et defensioni merito diffisum victurum tamen fuisse, si clementiam iudicis exspectasset. XXXVI. Nec multo post omissa in praesens Achaia (causae in incerto fuere) urbem revisit, provincias Orientis, maxime Aegyptum, secretis imaginationibus agitans. dehinc e dicto testificatus non longam sui absentiam et cuncta in re publica perinde immota ac prospera fore, super ea profectione adiit Capitolium. illic veneratus deos, cum Vestae quoque templum inisset, repente cunctos per artus tremens, seu numine exterrente, seu facinorum recordatione numquam timore vacuus, deseruit inceptum, cunctas sibi curas amore patriae leviores dictitans. vidisse maestos civium vultus, audire secretas querimonias, quod tantum itineris aditurus esset, cuius ne modicos quidem egressus tolerarent, sueti adversum fortuita adspectu principis refoveri. ergo ut in privatis necessitudinibus proxima pignora praevalerent, ita in re publica populum Romanum vim plurimam habere parendumque retinenti. haec atque talia plebi volentia fuere, voluptatum cupidine et, quae praecipua cura est, rei frumentariae angustias, si abesset, metuenti. senatus et primores in incerto erant, procul an coram atrocior haberetur; dehinc, quae natura magnis timoribus, deterius credebant quod evenerat. XXXVII. Ipse quo fidem adquireret nihil usquam perinde laetum sibi, publicis locis struere convivia totaque urbe quasi domo uti. et celeberrimae luxu famaque epulae fuere, quas a Tigellino paratas ut exemplum referam, ne saepius eadem prodigentia narranda sit. igitur in stagno Agrippae fabricatus est ratem, cui superpositum convivium navium aliarum tractu moveretur. naves auro et ebore distinctae; remigesqe exoleti per aetates et scientiam libidinum componebantur. volucres et feras diversis et terris at animalia maris Oceano abusque petiverat. crepidinibus stagni lupanaria adstabant inlustribus feminis completa, et contra scorta visebantur nudis corporibus. iam gestus motusque obsceni; et postquam tenebrae incedebant, quantum iuxta nemoris et circiumiecta tecta consonare cantu et luminibus clarescere. ipse per licita atque inlicita foedatus nihil flagitii reliquerat, quo corruptior ageret, nisi paucos post dies uni ex illo contaminatorum grege (nomen Pythagorae fuit) in modum solemnium coniugiorum denupsisset. inditum imperatori flammeum, missi auspices; dos et genialis torus et faces nuptiales, cuncta denique spectata, quae etiam in femina nox operit. XXXVIII. Sequitur clades, forte an dolo principis incertum (nam utrumque auctores prodidere), sed omnibus, quae huic urbi per violentiam ignium acciderunt, gravior atque atrocior. initium in ea parte circi ortum, quae Palatino Caelioque montibus contigua est, ubi per tabernas, quibus id mercimonium inerat, quo flamma alitur, simul coeptus ignis et statim validus ac vento citus longitudinem circi conripuit. neque enim domus munimentis saeptae vel templa muris cincta aut quid aliud morae interiacebat. impetus pervagatum incendium plana primum, deinde in edita adsurgens et rursus inferiora populando anteiit remedia velocitate mali et obnoxia urbe artis itineribus hucque et illuc flexis atque enormibus vicis, qualis vetus Roma fuit. ad hoc lamenta paventium feminarum, fessa aetate aut rudis pueritiae aetas , quique sibi quique aliis consulebant, dum trahunt invalidos aut opperiuntur, pars mora, pars festinans, cuncta impediebant. et saepe, dum in tergum respectant, lateribus aut fronte circumveniebantur, vel si in proxima evaserant, illis quoque igni correptis, etiam quae longinqua crediderant in eodem casu reperiebant. postremo, quid vitarent quid peterent ambigui, complere vias, sterni per agros; quidam amissis omnibus fortunis, diurni quoque victus, alii caritate suorum, quos eripere nequiverant, quamvis patente effugio interiere. nec quisquam defendere audebat, crebris multorum minis restinguere prohibentium, et quia alii palam facies iaciebant atque esse sibi auctorem vociferabantur, sive ut raptus licentius exercerent seu iussu. XXXIX. Eo in tempore Nero Anti agens non ante in urbem regressus est, quam domui eius, qua Palantium et Maecenatis hortos continuaverat, ignis propinquaret. neque tamen sisti potuit, quin et Palatium et domus et cuncta circum haurirentur. sed solacium populo exturbato ac profugo campum Martis ac monumenta Agrippae, hortos quin etiam suos patefacit et subitaria aedificia exstruxit, quae multitudinem inopem acciperent; subvectaque utensilia ab Ostia et propinquis municipiis, pretiumque frumenti minutum usque ad ternos nummos. quae quamquam popularia in inritum cadebant, quia pervaserat rumor ipso tempore flagrantis urbis inisse eum domesticam scaenam et cecinisse Troianum excidium, praesentia mala vetustis cladibus adsimulantem. XL. Sexto demum die apud imas Esquilias finis incendio factus, prorutis per immensum aedificiis, ut continuae violentiae campus et velut vacuum caelum occurreret. necdum pos i t us metus aut redierat p lebi s pes : rursum grassatus ignis, patulis magis urbis locis; eoque strages hominum minor: delubra deum et porticus amoenitati dicatae latius procidere. plusque infamiae id incendium habuit, quia praediis Tigellini Aemilianis proruperat videbaturque Nero condendae urbis novae et cognomento suo appellandae gloriam quaerere. quippe in regiones quattuordecim Romam dividitur, quarum quattuor integrae manebant, tres solo tenus deiectae, septem reliquis pauca tectorum vestigia supererant, lacera et semusta. XLI. Domum et insularum et templorum, quae amissa sunt, numerum inire haud promptum fuerit; sed vetustissima religione, quod Servius Tullius Lunae, et magna ara fanumque, quae praesenti Herculi Arcas Evander sacraverat, aedesque Statoris Iovis vota Romulo Numaeque regia et delubrum Vestae cum penatibus populi Romani exusta; iam opes tot victoriis quaesitae et Graecarum artium decora, exim monumenta ingeniorum antiqua et incorrupta, ut quamvis in tanta resurgentis urbis pulchritudine multa seniores meminerint, quae reparari nequibant. fuere qui adnotarent XIIII Kal. Sextiles principium incendii huius ortum, quo et Seneones captam urbem inflammaverint. alii eo usque cura progressi sunt, ut totidem annos, mensesque et dies inter utraque incendia numer ar ent. XLII. Ceterum Nero usus est patriae ruinis exstruxitque domum, in qua haud proinde gemmae et aurum miraculo essent, solita pridem et luxu vulgata, quam arva et stagna et in modum solitudinem hinc silvae, inde aperta spatia et prospetus, magistris et machinatoribus Severo et Celere, quibus ingenium et audacia erat etiam, quae natura denegavisset, per artem temptare et viribus principis inludere. namque ab lacu Averno navigabilem fossam usque ad ostia Tibernia depressuros promiserant squalenti litore aut per montes adversos. neque enim aliud umidum gignendis aquis occirrit quam Pomptinae paludes: cetera abrupta aut arentia, ac si perrumpi possent, intolerandus labor nec satis causae. Nero tamen, ut erat incredibilium cupitor, effodere proxima Averno iuga conisus est, manentque vestigia inritae spei. XLIII. Ceterum urbis quae domui supererant non, ut post Gallica incendia, nulla distinctione nec passim erecta, sed dimensis vicorum ordinibus et latis viarum spatiis cohibitaque aedificiorum altitudine ac patefactis areis additisque porticibus, quae frontem insularum protegerent. eas proticus Nero sua pecunia exstructurum purgatasque areas dominis traditurum pollicitus est. addidit praemia pro cuiusque ordine et rei familiaris copiis, finivitque tempus, intra quod effectis domibus aut insulis apiscerentur. ruderi accipiendo Ostienses paludes destinabat, utique naves, quae frumentum Tiberi subvecta v issent, onustae rudere decurrerent, aedificiaque ipsa certa sui parte sine trabibus saxo Gabino Albanove solidarentur, quod is lapis ignibus impervius est; iam aqua privatorum licentia intercepta quo largior et pluribus locis in publicum flueret, custodes; et subsidia reprimendis ignibus in propatulo quisque haberet; nec communione parietum, sed propriis quaeque muris ambirentur. ea ex utilitate accepta decorem quoque novae urbi attulere. erant tamen qui crederent veterem illam formam salubritati magis conduxisse, quoniam angustiae itinerum et altitudo tectorum non perinde solis vapore perrumperentur: at nunc patulam latitudinem et nulla umbra defensam graviore aestu ardescere. XLIV. Et haec quidem humanis consiliis providebantur. mox petita a dis piacula aditique Sibyllae libri, ex quibus supplicatum Volcano et Cereri Proserpinaeque, ac propitiata Iuno per matronas, primum in Capitolio, deinde apud proximum mare, unde hausta aqua templum et simulacrum deae perspersum est; et sellisternia ac pervigilia celebravere feminae, quibus mariti erant. Sed non ope humana, non largitionibus principis aut deum placamentis decedebat infamia, quin iussum incendium crederetur. ergo abolendo rumori Nero subdidit reos et quaesitissimis poenis adfecit, quos per flagitia invisos vulgus Chrestianos appellabat. auctor nominis eius Christus Tibero imperitante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio adfectus erat; repressaque in praesens exitiablilis superstitio rursum erumpebat, non modo per Iudaeam, originem eius mali, sed per urbem etiam, quo cuncta undique atrocia aut pudenda confluunt celebranturque. igitur primum correpti qui fatebantur, deinde indicio eorum multitudo ingens haud proinde in crimine incendii quam odio humani generis convicti sunt. et pereuntibus addita ludibria, ut ferarum tergis contecti laniatu canum interirent aut crucibus adfixi aut flammandi atque , ubi defecisset dies, in usu m nocturni luminis urerentur. hortos suos ei spectaculo Nero obtulerat, et circense ludicrum edebat, habitu aurigae permixtus plebi vel curriculo insistens. unde quamquam adversus sontes et novissima exempla meritos miseratio oriebatur, tamquam non utilitate publica, sed in saevitiam unius absumerentur. XLV. Interea conferendis pecuniis pervastata Italia, provinciae eversae sociique populi et quae civitatium liberae vocantur. inque eam praedam etiam dii cessere, spoliatis in urbe templis egestoque auro, quod triumphis, quod votis omnis populi Romani aetas prospere aut in metu sacraverat. enimvero per Asiam atque Achaiam non dona tantum, sed simulacra numinum abripiebatur, missis in eas provincias Acrato et Secundo Carrinate. ille libertus cuicumque flagitio promptus, hic Graeca doctrina ore tenus exercitus animum bonis artibus non imbuerat. ferebatur Seneca, quo invidiam sacrilegii a semet averteret, longinqui ruris secessum oravisse, et postquam non concedebatur, ficta valetudine, quasi aeger nervis, cubiculum non egressus. tradidere quidam venenum ei per libertum ipsius, cui nomen Cleonicus, paratum iussu Neronis vitatumque a Seneca proditione liberti seu propria formidine, dum per simplice m victu m et agrestibus pomis, ac si sitis admoneret, profluente aqua vitam tolerat. XLVI. Per idem tempus gladiatores apud oppidum Praeneste temptata eruptione praesidio militis, qui custos adesset, coerciti sunt, iam Spartacum et vetera mala rumoribus ferente populo, ut est novarum rerum cupiens pavidusque. nec multo post clades rei navalis accipitur, non bello (quippe haud alias tam immota pax), sed certum ad diem in Campaniam redire classem Nero iusserat, non exceptis maris casibus. ergo gubernatores, quamvis saeviente pelago, a Formiis movere; et gravi Africo, dum promunturium Miseni superare contendunt, Cumanis litoribus impacti triremium pleraasque et minora navigia passim amiserunt. XLVII. Fine anni vulgantur prodigia imminentium malorum nuntia: vis fulgurum non alias crebrior, et sidus cometes, sanguine inlustri semper Neroni expiatum; bicipites hominum aliorumve animalium partus abiecti in publicum aut in sacrificiis, quibus gravidas hostias immolare mos est, reperti. et in agro Placentino viam propter natus vitulus, cui caput in crure esset; secutaque haruspicum interpretatio, parari rerum humanarum aliud caput, sed non fore validum neque occultum, quin in utero repressum aut iter iuxta editum sit. XLVIII. Ineunt deinde consulatum Silius Nerva et Atticus Vestinus, coepta simul et aucta coniuratione, in quam certatim nomina dederant senatores eques miles, feminae etiam, cum odio Neronis, tum favore in C. Pisonem. is Calpurnio genere ortus ac multas insignesque familias paterna nobilitate complexus, claro apud vulgum rumore erat per virtutem aut species virtutibus similes. namque facundiam tuendis civibus exercebat, largitionem adversum amicos, et ignotis quoque comi sermone et congressu; aderant etiam fortuita, corpus procerum, decora facies; sed procul gravitas morum aut vuloptatum persimonia: levitati ac magnificentiae et aliquando luxu indulgebat. idque pluribus probabatur, qui in tanta vitiorum dulcedine summum imperium non restrictum nec praeseverum volunt. XLIX. Initium coniurationi non a cupidine ipsius fuit; nec tamen facile memoraverim, qui primus auctor, cuius instinctu concitum sit quod tam multi sumpserunt. promptissimos Subrium Flavum tribunum praetoriae cohortis et Sulpicium Asprum centurionem extitisse constantia exitus docuit. et Lucanus Annaeus Plautiusque Lateranus consul designatus vivida odia intulere. Lucanum propriae causae accendebant, quod famam carminum eius premebat Nero prohibueratque ostentare, vanu adsimulatione: Lateranum consulem designatum nulla iniuria, sed amor rei publicae sociavit. at Flavius Scaevinus et Afranius Quintianus, uterque senatorii ordinis, contra famam sui principium tanti facinoris capessivere: nam Scaevino dissoluta luxu menes et proinde vita somno languida; Quintianus mollitia corporis infamis et a Nerone probroso carmine diffamatus contumeliam ultum ibat. L. Ergo dum scelera principis, et finem adesse imperio diligendumque, qui fessis rebus succurreret, inter se aut inter amicos iaciunt, adgregavere Claudium Senecionem, Cervarium Proculum, Vulcacium Araricum, Iulium Augurinum, Munatium Gratum, Antonium Natalem, Marcium Festum, equites Romanos. ex quibus Senecio, e praecipua familiaritate Neronis, speciem amicitiae etiam tum retinens eo pluribus periculis conflictabatur; Natalis particeps ad omne secretum Pisoni erat; ceteris spes ex novis rebus petebatur. adscitae sunt super Subrium et Sulpicium, de quibus rettuli, militares manus Gavius silvanus et Statius Proxumus tribuni cohortium praetoriarum, Maximus Scaurus et Venetus Paulus centuriones. sed summum robur in Faenio Rufo praefecto videbatur, quem vita famaque laudatum per saevitiam impudicitiamque Tigellinus in animo principis anteibat, fatigabatque criminationibus ac saepe in metum adduxerat quasi adulterum Agrippinae et desiderio eius ultioni intentum. igitur ubi coniuratis praefectum quoque praetorii in partes descendisse crebro ipsius sermone facta fides, promptius iam de tempore ac loco caedis agitabant. et cepisse impetum Subrius Flavus ferebatur in scaena canentem Neronem adgrediendi, aut cum ardente domo per noctem huc illuc cursaret incustoditus. hic occasio solitudinis, ibi ipsa frequentia tanti decoris testis pulcherrima animum exstimulaverunt, nisi impunitatis cupido retinuisset, magnis semper conatibus adversa. LI. Interim cunctantibus prolatantibusque spem ac metum Epicharis quaedam, incertum quonam modo sciscitata (neque illi ante ulla rerum honestarum cura fuerat), accendere et arguere coniuratos; ac postremum lentitudinis eorum pertaesa et in Campania agens primores classiariorum Misenensium labefacere et conscientia inligare conisa est tali initio. erat na uarchus in ea classe Volusius Proculus, occidendae matris Neroni inter ministros, non ex magnitudine sceleris provectus, ut rebatur. is mulieri olim cognitus, seu recens orta amicitia, dum merita erga Neronem sua et quam in inritum cecidissent aperit adicitque questus et destinationem vindictae, si facultas oreretur, spem dedit posse impelli et plures conciliare: nec leve auxilium in classe, crebras occasiones, quia Nero multo apud Puteolos et Misenum maris usu laetabatur. ergo Epicharis plura; et omnia scelera principis orditur, neque sancti quid quam manere. sed provisum, quonam modo poenas eversae rei publicae daret: accingeretur modo navare operam et militum acerrimos ducere in partes, ac digna pretia exspectaret. nomina tamen coniuratorum reticuit. unde Proculi indicium inritum fuit, quamvis ea, quae audierat, ad Neronem detulisset. accita quippe Epicharis et cum indice composita nullis testibus innisum facile confutavit. sed ipsa in custodia retenta est, suspectante Nerone haud falsa esse etiam quae vera non probabantur. LII. Coniuratis tamen metu proditionis permotis placitum maturare caedem apud Baias in villa Pisonis, cuius amoenitate captus Caesar crebro ventitabat balneasque et epulas inibat omissis excubiis et fortunae suae mole. sed abnuit Piso, invidiam praetendens, si sacra mensae diique hospitales caede qualiscumque principis cruentarentur: melius apud urbem in illa invisa et spoliis civium exstructa domo vel in publico patraturos quod pro re publica suscepissent. haec in commune, ceterum timore occulto, ne L. Silanus exilia nobilitate disciplinaque C. Cassii, apud quem educatus erat, ad omnem claritudinem sublatus imperium invaderet, prompte daturis, qui a coniuratione integri essent quique miserarentur Neronem tamquam per scelus interfectum. plerique Vestini quoque consulis acre ingenium vitavisse Pisonem crediderunt, ne ad libertatem oreretur, vel delecto imperatore alio sui muneris rem publicam faceret. etenim expers coniurationis erat, quamvis super eo crimine Nero vetus adversum insontem odium expleverit. LIII. Tandem statuere circensium ludorum die, qui Cereri celebratur, exsequi destinata, quia Caesar rarus egressu domoque aut hortis clausus ad ludicra circi ventitabat promptioresque aditus erant laetitia spectaculi. ordinem insidiis composuerant, ut Lateranus, quasi subsidium rei familiari oraret, deprecabundus et genibus principis accidens prosterneret incautum premeretque, animi validus et corpore ingens; tum iacentem et impeditum tribuni et centuriones et ceterorum ut quisque audentiae habuisset, adcurrerent, trucidarentque, primas sibi partes expostulante Scaevino, qui pugionem templo Salutis in Etruria sive, ut alii tradidere, Fortunae Ferentino in oppido detraxerat gestabatque velut magno operi sacrum. interim Piso apud aedem Cereris opperiretur, unde eum praefectus Faenius et ceteri accitum ferrent in castra, comitante Antonia, Claudii Caesaris filia, ad eliciendum vulgi favorem, quod Cl. Plinius memorat. nobis quoquo modo traditum non occultare in animo fuit, quamvis absurdum videretur aut inane m ad spem Antoniam nomen et periculum commodavisse, aut Pisonem notum amore uxoris alii matrimonio se obstrinxisse, nisi si cupido dominandi cunctis adfectibus flagrantior est. LIV. Sed mirum quam inter diversi generis ordines, aetates sexus, dites pauperes taciturnitate omnia cohibita sint, donec proditio coepit e domo Scaevini. qui pridie insidiarum multo sermone cum Antonio Natale, dein regressus domum testamentum obsignavit, promptum vagina pugionem, de quo supra rettuli, vetustate obtusum increpans, asperari saxo et in mucronem ardescere iussit eamque curam liberto Milicho mandavit. simul adfluentius solito convivium initum, servorum carissimi libertate et alii pecunia donati; atque ipse maestus et magnae cogitationis manifestus erat, quamvis laetitiam vagis sermonibus simularet. postremo vulneribus ligamenta quibusque sistitur sanguis par ar i iubet id que eundem Milichum monet, sive gnarum coniurationis et illuc usque fidum, seu nescium et tunc primum arreptis suspicionibus, ut plerique tradidere. de consequentibus consentitur . nam cum secum servilis animus praemia perfidiae reptuavit simulque immensa pecunia et potentia obversabantur, cessit fas et salus patroni et acceptae libertatis memoria. etenim uxoris quoque consilium adsumpserat, muliebre ac deterius: quippe ultro metum intentabat, multosque astitisse libertos ac servos, qui eadem viderint: nihil profuturum unius silientium, at praemia penes unum fore, qui indicio praevenisset. LV. Igitur coepta luce Milichus in hortos Servilianos pergit; et cum foribus arceretur, magna et atrocia adferre dictitans deductusque ab ianitoribus ad libertum Neronis Epaphroditum, mox ab eo ad Neronem, urgens periculum, graves coniuratos et cetera, quae audiverat coniectaverat, docet; telum quoque in necem eius paratum ostendit accirique reum iussit. is raptus per milites et defensionem orsus, ferrum, cuius argueretur, olim religione patria cultum et in cubiculo habitum ac fraude liberti subreptum respondit. tabulas testamenti saepius a se et incustodia dierum observatione signatas. pecunias et libertates servis et ante dono datas, sed ideo tunc largius, quia tenui iam re familiari et instantibus creditoribus testamento diffideret. enimvero liberales semper epulas struxisse, dum ageret vitam amoenam et duris iudicibus parum probatam. fomenta vulneribus nulla iussu suo, sed quia cetera palam vana obiecisset, adiungere crimen, cu ius se pariter indicem et testem faceret. adicit dictis constantiam; incusat ultro intestabilem et consceleratum, tanta vocis ac vultus securitate, ut labaret indicium, nisi Milichum uxor admonuisset Antonium Natalem multa cum Scaevino ac secreta collocutum et esse utrosque C. Pisonis intimos. LVI. Ergo accitur Natalis, et diversi interrogantur, quisnam is sermo, qua de re fuisset. tum exorta suspicio, quia non congruentia responderant, inditaque vincla. et tormentorum adspectum ac minas non tulere: prior tamen Natalis, totius conspirationis magis gnarus, simul arguendi peritior, de Pisone primum fatetur, deinde adicit Annaeum Senecam, sive internuntius inter eum Pisonemque fuit, sive ut Neronis gratiam pararet, qui infensus Senecae omnes ad eum opprimendum artes conquirebat. tum cognito Natalis indicio Scaevinus quoque pari imbecillitate, an cuncta iam patefacta credens nec ullum silentii emolumentum, edidit ceteros. ex quibus Lucanus Quintianusque et Senecio diu abnuere: post promissa impunitate corrupti, quo tarditatem excusarent, Lucanus Aciliam matrem suam, Quintianus Glitium Gallum, Senecio Annium Pollionem, amicorum praecipuos, nominavere. LVII. Atque interim Nero recordatus Volusii Proculi indico Epicharin attineri ratusque muliebre corpus impar dolori tormentis dilacerari iubet. at illam non verbera, non ignes, non ira eo acrius torquentium, ne a femina spernerentur, pervicere, quin obiecta denegaret. sic primus quaestionis dies contemptus. postero cum ad eosdem cruciatus retraheretur gestamine sellae (nam dissolutis membris insistere nequibat), vinclo fasciae, quam pectori detraxerat, in modum laquei ad arcum sellae restricto indidit cervicem et corporis pondere conisa tenuem iam spiritum expressit, clariore exemplo libertina mulier in tanta necessitate alienos ac prope ignotos protegendo, cum ingenui et viri et equites Romani senatoresque intacti tormentis carissima suorum quisque pignorum proderent. LVIII. Non enim omittebant Lucanus quoque et Senecio et Quintianus passim conscios edere, magis magisque pavido Nerone, quamquam multiplicatis excubiis semet saepsisset. quin et urbem per manipulos occupatis moenibus, insesso etiam mari et amne, velut in custodiam dedit. volitabantque per fora, per domos, rura quoque et proxima municipiorum pedites equitesque, permixti Germanis, quibus fidebat princeps quasi externis. continua hinc et vincta agmina trahi ac foribus hortorum adiacere. atque ubi dicendam ad causam introissent, non stud ia tantum erga coniuratos, sed fortuitus sermo et subiti occursus, si convivium, si spectaculum simul inissent, pro crimine accipi, cum super Neronis ac Tigellini saevas percunctationes Faenius quoque Rufus violenter urgueret, nondum ab indicibus nominatus et quo fidem inscitiae pararet, atrox adversus socios. idem Subrio Flavo adsistenti adnuentique, an inter ipsam cognitionem destringeret gladium caedemque patraret, renuit infregitque impetum iam manum ad capulum referentis. LIX. Fuere qui prodita coniuratione, dum auditur Milichus, dum dubitat Scaevinus, hortarentur Pisonem pergere in castra aut rostra escendere studiaque militum et populi temptare. si conatibus eius conscii adgregarentur, secuturos etiam integros; magnamque motae rei famam, quae plurimum in novis consiliis valeret. nihil adversum haec Neroni provisum. etaim fortes viros subitis terreri, nedum ille scaenicus, Tigellino scilicet cum paelicibus suis comitante, arma contra cieret. multa experiendo confieri, quae segnibus ardua videantur. frustra silentium et fidem in tot consciorum animis et corporibus sperare: cruciatui aut praemio cuncta pervia esse. venturos qui ipsum quoque vincirent, postremo indigna nece adficerent. quanto laudabilius periturum, dum amplectitur rem publicam, dum auxilia libertati invocat! miles potius deesset et plebes desereret, dum ipse maioribus, dum posteris, si vita praeriperetur, mortem adprobaret. immotus his et paululum in publico versatus, post domi secretus animum adversum suprema firmabat, donec manus militum adveniret, quos Nero tirones aut stipendiis recentes delegerat: nam vetus miles timebatur tamquam favore imbutus. obiit abruptis brachiorum venis. testamentum foedis adversus Neronem adulationibus amori uxoris dedit, quam degenerem et sola corporis forma commendatam amici matrimonio abstulerat. nomen mulieri Satria Galla, priori marito Domitius Silus: hic patientia, illa impudica Pisonis infamiam propagavere. LX. Proximam necem Plautii Laterani consulis designati Nero adiungit, adeo propere, ut non complect liberos, non illud breve mortis arbitrium permitteret. raptus in locum servilibus poenis sepositum manu Statii tribuni trucidatur, plenus constantis silentii nec tribuno obiciens eandem conscientiam. sequitur caedes Annaei Senecae, laetissima principi, non quia coniurationis manifestum compererat, sed ut ferro grassaretur, quando venenum non processerat. solus quippe Natalis et hactenus prompsit, missum se ad aegrotum Senecam, uti viseret conquerereturque, cur Pisonem aditu arceret: melius fore, si amicitiam familiari congressu exercuissent. et respondisse Senecam sermone mutuos et crebra conloquia neutri conducere; ceterum salutem suam incolumitate Pisonis inniti. haec ferre Gavius Silvanus tribunus praetoriae cohortis, et an dicta Natalis suaque responsa nosceret percunctari Senecam iubetur. is forte an prudens ad eum diem ex Campania remeaverat quartumque apud lapidem suburbano rure substiterat. illo propinqua vespera tribunus venit et villam globis militum saepsit; tum ipsi cum Pompeia Paulina uxore et amicis duobus epulanti mandata imperatoris edidit. LXI. Seneca missum ad se Natalem conquestumque nomine Pisonis, quod a visendo eo prohiberetur, seque rationem valetudinis et amorem quietis excusavisse respondit. cur salutem privati hominis incolumitati suae anteferret, causam non habuisse; nec sibi promptum in adulationes ingenium. idque nulli magis gnarum quam Neroni, qui saepius libertatem Senecae quam servitium expertus esset. ubi haec a tribuno relata sunt Poppaea et Tigellino coram, quod erat saevienti principi intimum consiliorum, interrogat an Seneca voluntariam mortem pararet. tum tribunus nulla pavoris signa, nihil triste in verbis eius aut vultu deprensum confirmavit. ergo regredi et indicere mortem iubetur. tradit Fabius Rusticus non eo quo venerat intinere redi sse t ribun um, sed flexisse ad Faenium praefectum et expositis Caesaris iussis an obtemperaret interrogavisse, monitumque ab eo ut exsequeretur, fatali omnium ignavia. nam et Silvanus inter coniuratos erat augebatque scelera, in quorum ultionem consenserat. voci tamen et adspectui pepercit intromisitque ad Senecam unum ex centurionibus, qui necessitatem ultimam denuntiaret. LXII. Ille interritus poscit testamenti tabulas; ac denegante centurione conversus ad amicos, quando meritis eorum referre gratiam prohoberetur, quod unum iam et tamen pulcherrimum habeat, imaginem vitae suae relinquere testatur, cuius si memores essent, bonarum artium famam tam constantis amicitiae pretium laturos. simul lacrimas eorum modo sermone, modo intentior in modum coercentis ad firmitudinem revocat, rogitans ubi praecepta sapientiae, ubi tot per annos meditata ratio adversum imminentia? cui enim ignaram fuisse saevitiam Neronis? neque aliud superesse post matrem fratremque interfectos, quam ut educatoris praeceptorisque necem adiceret. LXIII. Ubi haec atque talia velut in commune disseruit, complectitur uxorem, et paululum adversus praesentem fortitudinem mollitus rogat oratque temperaret dolori neu aeternum susciperet, sed in contemplatione vitae per virtutem actae desiderium mariti solaciis honestis toleraret. illa contra sibi quoque destinatam mortem adseverat manumque percussoris exposcit. tum Seneca gloriae eius non adversus, simul amore, ne sibi unice dilectam ad iniurias relinqueret, "vitae" inquit "delenimenta monstraveram tibi, tu mortis decus mavis: non invidebo exemplo. sit huius tam fortis exitus constantia penes utrosque par, claritudinis plus in tuo fine." post quae eodem ictu brachia ferro exsolvunt. Seneca, quoniam senile corpus et parco victu tenuatum lenta effugia sanguini praebebat, crurum quoque et poplitum venas abrumpit; saevisque cruciatibus defessus, ne dolore suo animum uxoris infringeret atque ipse visendo eius tormenta ad impatientiam delaberetur, suadet in aliud cubiculum abscedere. et novissimo quoque momento suppeditante eloquentia advocatis scriptoribus pleraque tradidit, quae in vulgus edita eius verbis invertere supersedeo. LXIV. At Nero nullo in Paulinam proprio odio, ac ne glisceret invidia crudelitas, iubet inhiberi mortem. hortantibus militibus servi libertique obligant brachia, premunt sanguinem, incertum an ignarae. nam, ut est vulgus ad deteriora promptum, non defuere qui crederent, donec implacabilem Neronem timuerit, famam sociatae cum marito mortis petivisse, deinde oblata mitiore spe blandimentis vitae evictam; cui addidit paucos postea annos, laudabili in maritum memoria et ore ac membris in eum pallorem albentibus, ut ostentui esset multum vitalis spiritus egestum. Seneca interim, durante tractu et lentitudine mortis, Statium Annaeum, diu sibi amicitiae fide et arte medicinae probatum, orat provisum pridem venenum, quo d am nati publico Atheniensium iudicio exstinguerentur, promeret; adlatumque hausit frustra, frigidus iam artus et cluso corpore adversum vim veneni. postremo stagnum calidae aquae introiit, respergens proximos servorum addita voce libare se liquorem illum Iovi liberatori. exim balneo inlatus et vapore eius exanimatus, sine ullo funeris sollemni crematur. ita codicillis praescripserat, cum etiam tum praedives et praepotens supremis suis consuleret. LXV. Fama fuit Subrium Flavum cum centurionibus occulto consilio, neque tamen ignorante Seneca, destinavisse, ut post occisum opera Pisonis Neronem Piso quoque interficeretur tradereturque imperium Senecae, quasi insonti et claritudine virtutum ad summum fastigium delecto. quin et verba Flavi vulgabantur, non referre dedecori, si citharoedus demoveretur et tragoedus succederet (quia ut Nero cithara, ita Piso tragico ornatu canebat). LXVI. Ceterum militaris quoque conspiratio non ultra fefellit, accensis quoque indicibus ad prodendum Faenium Rufum, quem eundem conscium et inquisitorem non tolerabant. ergo instanti minitantique renidens Scaevinus neminem ait plura scire quam ipsum, hortaturque ultro redderet tam bono principi vicem. non vox adversum ea Faenio, non silentium, sed verba sua praepediens et pavoris manifestus, ceterisque ac maxime Cervario Proculo equite Romano ad convincendum eum conisis, iussu imperatoris a Cassio milite, qui ob insigne corporis robur adstabat, corripitur vinciturque. LXVII. Mox eorundem indicio Subrius Flavus tribunus pervertitur, primo dissimilitudinem morum ad defensionem trahens, neque se armatum cum inermibus et effeminatis tantum facinus consociaturum; dein, postquam urgebatur, confessionis gloriam amplexus interrogatusque a Nerone, quibus causis ad oblivionem sacramenti processisset, "oderam te," inquit. "nec quisquam tibi fidelior militum fuit, dum amari meruisti: odisse coepi, postquam parricida matris et uxoris, auriga et histrio et incendiarius extitisti." ipsa rettuli verba, quia non, ut Senecae, vulgata erant, nec minus nosci decebat militaris viri sensus incomptos et validos. nihil in illa coniuratione gravius auribus Neronis accidisse constitit, qui ut faciendis sceleribus promptus, ita audiendi quae faceret insolens erat. poena Flavi Veianio Nigro tribuno mandatur. is proximo in agro scrobem effodi iussit, quam Flavus ut humilem et angustam increpans, circumstantibus militibus, "ne hoc quidem," inquit, "ex disciplina." admonitusque fortiter protendere cervicem, "utinam," ait "tu tam fortiter ferias!" et ille multum tremens, cum vix duobus ictibus caput amputavisset, saevitiam apud Neronem iactavit, sesquiplaga interfectum a se dicendo. LXVIII. Proximum constantiae exemplum Sulpicius Asper centurio praebuit, percunctanti Neroni, cur in caedam suam conspiravisset, breviter respondens non aliter tot flagitiis eius subveniri potuisse. tum iussam poenam subiit. nec ceteri centuriones in perpetiendis suppliciis degeneravere: at non Faenio Rufo par animus, sed lamentationes suas etiam in testamentum contulit. Opperiebatur Nero, ut Vestinus quoque consul in crimen traheretur, violentum et infensum ratus, sed ex coniuratis consilia cum Vestino non miscuerant quidam vetustis in eum simultatibus, plures, quia praecipitem et insociabilem credebant. ceterum Neroni odium adversus Vestinum ex intima sodalitate coeperat, dum hic ignaviam principis penitus dognitam despicit, ille ferociam amici metuit, saepe asperis facetiis inlusus, quae ubi multum ex vero traxere, acrem sui memoriam relinquunt. accesserat repens causa, quod Vestinus Statiliam Messalinam matrimonio sibi iunxerat, haud nescius inter adulteros eius et Caesarem esse. LXIX. Igitur non crimine, non accusatore existente, quia speciem iudicis induere non poterat, ad vim dominationis conversus Gerellanum tribunum cum cohorte militum immittit. iubetque praevenire conatus consulis, occupare velut arcem eius, opprimere delectam iuventutem, quia Vestinus imminentes foro aedes decoraque servitia et pari aetate habebat. cuncta eo die munia consulis impleverat conviviumque celebra ba t, nihil metuens an dissimulando metu, cum ingressi milites vocari eum a tribuno dixere. ille nihil demoratus exsurgit, et omnia simul properantur: clauditur cubiculo, praesto est medicus, abscinduntur venae, vigens adhuc balneo infertur, calida aqua mersatur, nulla edita voce, qua semet miseraretur. circumdati interim custodia qui simul discubuerant, nec nisi provecta nocte omissi sunt, postquam pavorem eorum, ex mensa exitium opperientium, et imaginatus et inridens Nero satis supplicii luisse ait pro epulis consularibus. LXX. Exim Annaei Lucani caedem imperat is profluente sanguine ubi frigescere pedes manusque et paulatim ab extremis cedere spiritum fervido adhuc et compote mentis pectore intellegit, recordatus carmen a se compositum, quo vulneratum militem per eius modi mortis imaginem obisse tradiderat, versus ipsos rettulit, eaque illi suprema vox fuit. Senecio posthac et Quintianus et Scaevinus non ex priore vitae mollitia, mox reliqui coniuratorum periere, nullo facto dictove memorando. LXXI. Sed compleri interim urbs funeribus, Capitoliam victimis; alius filio, fratre alius aut propinquo aut amico interfectis, agere grates dies, ornare lauru domum, genua ipsius advolvi et dextram osculis fatigare. atque ille gaudium id credens Antonii Natalis et Cervarii Proculi festinata indicia impunitate remuneratur. Milichus praemiis ditatus conservatoris sibi nomen Graeco eius rei vocabulo adsumpsit. e tribunis Gavius Silvanus, quamvis absolutus, sua manu cecidit: Statius Proxumus veniam, quam ab imperatore acceperat, vanitate exitus conrupit. exuti dehinc tribunatu Pompeius * * * , Gaius Martialis, Flavius Nepos, Statius Domitius, quasi principem non quidem odissent, sed tamen ex is timarentur. Novio Prosco per amicitiam Senecae et Glitio Gallo atque Annio Pollioni infamatis magis quam convictis data exilia. Priscum Artoria Flaccilla coniux comitata est, Gallum Egnatia Maximilla, magnis primum et integris opibus, post ademptis; quae utraqe gloriam eius auxere. pellitur et Rufrius Crispinus occasione coniurationis, sed Neroni invisus, quod Poppaeam quondam matrimonio tenuerat. Verginium Flavum et Musonium Rufum claritudo nominis expulit: nam Verginius studia iuvenum eloquentia, Musonius praeceptis sapientiae fovebat. Cluvidieno Quieto, Iulio Agrippae, Blitio Catulino, Petronio Prisco, Iulio Altino, velut in agmen et numerum, Aegaei maris insulae permittuntur. at Ca e dicia uxor Scaevini et Caesennius Maximus Italia prohibentur, reos fuisse se tantum poena experti. Acilia mater Annaei Lucani sine absolutione, sine supplicio dissimulata. LXXII. Quibus perpetratis Nero et contione militum habita bina nummum milia viritim manipularibus divisit addiditque sine pretio frumentum. quo ante ex modo annonae utebantur. tum quasi gesta bello expositurus, vocat senatum et triumphale decus Petronio Turpi li ano consulari, Cocceio Nervae praetori designato, Tigellino praefecto praetorii tribuit, Tigellinum et Nervam ita extollens, ut super triumphales in foro imagines apud Palatium quoque effigies eorum sisteret. consularia insignia Nymphidio Sabino decrecta, de quo qu i a nunc primum oblatus est, pauca repetam: nam et ipse pars Romanarum cladium erit. igitur matre libertine ortus, quae corpus decorum inter servos libertosque principum vulgaverat, ex C. Caesare se genitum ferebat, quoniam forte quadam habitu procerus et torvo vultu erat, sive C. Caesar, scortorum quoque cupiens, etiam matri eius inlusit. * * * LXXIII. Sed Nero vocato senatu , oratione inter patres habita, edictum apud populum et conlata in libros indicia confessionesque damnatorum adiunxit. etenim crebro vulgi rumore lacerabatur, tamquam viros claros et insontes ob invidiam aut metum extinxisset. ceterum coeptam adultamque et revictam coniurationem neque tunc dubitavere, quibus verum noscendi cura erat, et fatentur, qui post interitum Neronis in urbem regressi sunt. at in senatu cunctis, ut cuique plurimum maeroris, in adulationem demissis, Iunium Gallionem, Senecae fratris morte pavidum et pro sua incolumitate supplicem, increpuit Salienus Clemens, hostem et parricidam vocans, donec consensu patrum deterritus est, ne publicis malis abuti ad occasionem privati odii videretur, neu compostia aut obliterata mansuetudine principis novam ad saevitiam retraheret. LXXIV. Tum decreta dona et grates deis decernuntur, propriusque honos Soli, cum est vetus aedes apud circum, in quo facinus parabatur, qui occulta coniurationis suo numine retexisset; utque circensium Cerialium ludicrum pluribus equorum cursibus celebraretur mensisque Aprilis Neronis cognomentum acciperet; templum Saluti exstrueretur eius loco, ex quo Scaevinus ferrum prompserat. ipse eum pugionem apud Capitolium sacravit inscripsitque Iovi Vindici, quod in praesens haud animadversum post arma Iulii Vindicis ad auspicium et praesagium futurae ultionis trahebatur. reperio in commentariis senatus Cerialem Anicium consulem designatum pro sententia dixisse, ut templum divo Neroni quam maturrime publica pecunia poneretur. quod quidem ille decernebat tamquam mortale fastigium egresso et venerationem hominum merito, sed ipse prohibuit, ne interpretatione quorundam ad omen dolum sui exitus verteretur: nam deum honor principi non ante habetur, quam agere inter homines desierit.

AUGUSTINUS HIPPONENSIS CONTRA ADIMANTUM MANICHAEI DISCIPULUM LIBER UNUS Diputatio: Gen 1, 1ss. - Io 1, 10. 1. 1. De eo quod scriptum est: In principio fecit Deus coelum et terram; usque ad id quod scriptum est: Et factum est vespere, et factum est mane dies unus 1. Hoc capitulum Legis adversum esse Evangelio stultissimi Manichaei arbitrantur, dicentes in Genesi scriptum esse quod Deus per se ipsum fecerit coelum et terram et lucem; in Evangelio autem scriptum esse per Dominum nostrum Iesum Christum fabricatum esse mundum, ubi dictum est: Et mundus per ipsum factus est, et mundus illum non cognovit 2. Tribus enim modis refelluntur. Primo, quia cum dicitur: In principio fecit Deus coelum et terram; Trinitatem ipsam christianus accipit, ubi non solum Pater, sed et Filius et Spiritus sanctus intellegitur. Non enim tres deos, sed unum Deum credimus, Patrem et Filium et Spiritum sanctum: quamvis Pater Pater, et Filius Filius sit, et Spiritus sanctus Spiritus sanctus. De qua unitate Trinitatis hoc loco longum est disputare. Deinde, quia ubi dicitur: Dixit Deus: Fiat, et factum est; ibi necesse est intellegatur per Verbum eum fecisse quod fecit. Verbum autem Patris est Filius. Non ergo repugnat hoc capitulum Geneseos, ubi scriptum est: Et Dixit Deus: Fiat, et factum est; illi loco Evangelii ubi dicitur: Et mundus per eum factus est, id est, per Dominum nostrum; quia ipse est Verbum Patris per quod facta sunt omnia. Postremo, si propterea in Genesi non intellegitur Filius, quia non est dictum quod per Filium Deus fecerit; nec in Evangelio per Filium Deus et aves pascit, et lilia vestit 3, et cetera innumerabilia quae ipse Dominus dicit Deum facere Patrem: quamvis non dicat quod ea per Filium faciat. Quod autem etiam testimonium Apostoli adiungunt, quod ait de Domino nostro Iesu Christo: Ipse est primogenitus totius creaturae; et omnia per ipsum facta sunt in coelo et in terra, visibilia et invisibilia 4; et hoc capitulum adversum esse dicunt Genesi, ubi Deus ita dicitur fecisse mundum, ut specialiter Filius ibi non sit nominatus: vehementer errant; et non vident, si ita est, ipsum Apostolum sibi esse contrarium, cum alio loco unum dicit, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia 5; et Filium non nominat. Quomodo autem hic Filius nominatus non est, intellegitur tamen; ita et in Genesi: et quomodo sibi haec duo capitula Pauli non adversantur; ita nec Genesis Evangelio. Manichaei dicunt Novo Testamento adversari quod in Genesi scriptum est, Deum septimo die requievisse. 2. 1. De eo quod scriptum est: Et consummavit Deus die sexto omnia opera sua quae fecit, et in septimo requievit ab eisdem omnibus operibus quae fecerat 6. Huic etiam loco Manichaei calumniam movent, et dicunt Novo Testamento adversari quod in Genesi scriptum est, Deum septimo die requievisse ab omnibus operibus suis quae fecit: quoniam Dominus in Evangelio dicit: Pater meus usque nunc operatur 7. Quod nullo modo contrarium est. Dominus enim Iudaeorum refellit errorem, qui putabant Deum sic requievisse die septimo, ut ex illo prorsus nihil operaretur. Requievit autem ab omnibus operibus suis quae fecit, ut iam ultra non faceret mundum cum omnibus quae in eo sunt: non tamen ut etiam a mundi administratione requiesceret. Non enim scriptum est: Requievit Deus ab omnibus operibus suis, ut deinceps non operaretur. Sed scriptum est: Requievit Deus ab omnibus operibus suis quae fecit: ut deinde non in faciendo mundo, a quo opere post perfectionem cessaverat; sed in administrando operaretur, in quo opere eum esse Dominus intimavit. Nec illa requies, quasi post laborem Deum pausam quaesisse, sed ab instituendis rerum naturis post earum rerum perfectionem cessasse significat, quamvis usque adhuc in administrandis operetur. Sabbatum non repudiatum, sed intellectum a Christianis. 2. 2. Sabbati autem observationem non intellegebant Iudaei, qui putabant ab iis etiam operibus quae ad salutem hominum valent, oportere cessari. Unde illos Dominus etiam aliis locis, de bove qui in puteum cecidit, et iumento quod solvendum est ut ad aquam ducatur, mirifica comparatione redarguit 8. Sabbatum autem, non repudiatum, sed intellectum a Christianis destitit quidem carnaliter observari, sed spiritaliter retinetur a sanctis, qui intellegunt vocem Domini vocantis ad requiem, et dicentis: Venite ad me, qui laboratis, et ego vos reficiam. Tollite iugum meum super vos, et discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris. Iugum enim meum lene est, et sarcina mea levis est 9. Hoc sabbatum, id est, hanc requiem Scriptura illa significat, quam Iudaei non intellegebant, et pro temporum dispensatione carnaliter sequebantur umbram, cuius umbrae quasi corpus, id est, veritas nobis danda erat. Sed quemadmodum illa requies Dei post fabricatum mundum insinuatur; sic requiem, quae nobis promittitur, post opera quae in hoc mundo habemus, si iusta fuerint, consequemur, septima scilicet eademque ultima parte saeculi, de qua longum est disputare. Non ergo Dominus rescindit scripturam Veteris Testamenti, sed cogit intellegi: nec sabbatum solvit ut pereat quod figurabatur, sed aperit potius ut appareat quod tegebatur. Manichaei dicunt contra Novum Testamentum esse istam sententiam, qua Deus scribitur et formasse mulierem, et viro coniunxisse. 3. 1. De eo quod scriptum est in Genesi: Et dixit Deus: Non est bonum solum hominem esse; faciamus ei adiutorium. Et immisit Deus Adae somnum, et obdormivit; et sumpsit unam de costis eius, ex qua formavit Evam, quam adduxit ad Adam; et ait: Ideo relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae 10. Huic rursus loco Manichaei calumniantur, dicentes contra Novum Testamentum esse istam sententiam, qua Deus scribitur et formasse mulierem, et viro coniunxisse: propterea, quia in Evangelio dicit Dominus: Omnis qui reliquerit domum, aut uxorem, aut parentes, aut fratres, aut filios propter regnum coelorum, centies tantum accipiet in hoc tempore, et in futuro saeculo possidebit vitam aeternam 11. In qua calumnia miror eos sic esse caecatos, vel potius non miror: Excaecavit enim illos, sicut scriptum est, malitia eorum 12. Sed tamen quis non videt tanta in Novo Testamento praecepta de uxore diligenda? Cur enim potius Vetus Testamentum dicunt adversari huic sententiae Domini, qua dicit relinquendam esse uxorem propter regnum coelorum, et non ipsum Novum sibi adversari? Quod nefas est dicere. Intellegenda enim sunt, non temere accusanda, quae imperitis videntur esse contraria. 3. 2. Nam et Dominus interrogatus a Iudaeis, utrum ei placeret dato libello repudii dimittere uxorem, respondit eis dicens: Non legistis quoniam qui fecit ab initio, masculum et feminam fecit eos; et dixit: Propter hoc relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una? Itaque iam non sunt duo, sed una caro. Quod ergo Deus coniunxit in unum, homo non separet. Dicunt illi: Quid ergo Moyses mandavit dari libellum repudii, et dimittere? Dicit illis Iesus: Quia ad duritiam cordis vestri permisit vobis Moyses dimittere uxores vestras; ab initio autem non fuit sic. Dico autem vobis, quicumque dimiserit uxorem suam, nisi ob causam fornicationis, facit eam moechari: et ipse si alteram duxerit, adulterium committit 13. Ecce habent confirmatam sententiam Veteris Testamenti ab ipso Domino adversus imperitiam Iudaeorum. Simul etiam Moysi perhibuit testimonium, quod propter duritiam cordis eorum repudium dari permisit. Numquid etiam Evangelium Evangelio dicunt esse contrarium? Quod si dicunt hoc capitulum falsum esse, et a corruptoribus Scripturarum esse additum (nam hoc solent, quando non inveniunt quid respondeant, dicere); quid, si alius dicat illud esse immissum et falsum, quod ipsi proferunt dicente Domino: Omnis qui reliquerit domum aut uxorem aut parentes aut filios propter regnum coelorum 14, et cetera? Non intellegunt miseri quemadmodum omnem fidem christianam, cum ista dicunt, conentur evertere. Fides autem vera et Ecclesiae catholicae disciplina utrumque verum et a Domino dictum esse confirmat, et nullo modo esse contrarium: quia et coniunctio mariti et uxoris a Domino est, et relictio uxoris propter regnum coelorum a Domino est. Non enim quia suscitavit Iesus Christus mortuos, et dedit eis vitam, propterea ipsa vita non est relinquenda propter regnum coelorum. Sic ergo quamvis Dominus dederit uxorem viro, relinquenda est tamen, si opus est, propter regnum coelorum. Non enim hoc semper necesse est, sicut Apostolus dicit: Si quis fidelis habet uxorem infidelem, et haec consentit habitare cum illo, non dimittat eam 15. Significat utique quod si non consentit habitare cum illo, id est, si exsecratur in illo fidem Christi, et non eum patitur, quod christianus est, relinquenda est propter regnum coelorum, sicut idem apostolus in sequentibus dicit: Quod si infidelis discedit, discedat; non est enim subiectus servituti frater aut soror in huiusmodi 16. Si quis ergo relinquit regnum coelorum, dum non vult relinquere uxorem non ferentem christianum virum, improbatur a Domino: et item si quis vir relinquit uxorem dato libello repudii, cum causa non existit aut fornicationis, aut obtinendi regni coelorum, similiter improbatur a Domino. Ita nec ista duo capitula evangelica inveniuntur sibi esse contraria, nec Evangelium Veteri Testamento: quia ibi uxor coniungitur viro, ut simul mereantur possidere regnum coelorum; et ita uxor relinquenda esse praecipitur, si virum impediat ad possidendum regnum coelorum. 3. 3. Et ideo quando Christianos utrosque Apostolus monet, id est, maritos et uxores; nonne ita dicitur: Diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit Ecclesiam, et tradidit se ipsum pro ea 17? et: Mulieres viris suis subditae sint quasi Domino; quia et Ecclesia subdita est Christo? Nonne illud quod isti miseri irrident in Veteri Testamento, quod scriptum est: Propterea relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una, in magno sacramento idem apostolus accipit, cum dicit: Sacramentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo et in Ecclesia? Deinde subiungit: Verumtamen unusquisque uxorem suam sicut se ipsum diligat; mulier autem ut timeat virum 18. Nonne alio loco evidentissime ostendit utriusque sexus et naturam et coniunctionem a Domino Deo conditore atque ordinatore consistere, cum dicit: Verumtamen neque mulier sine viro, neque vir sine muliere, in Domino. Sicut enim mulier ex viro, ita et vir per mulierem: omnia autem ex Deo 19? Quod isti si considerare vellent, non quibusdam capitulis separatis et adversus se invicem magna fraude collatis caliginem facerent imperitis; sed omnia tam in Veteri quam in Novo Testamento uno sancto Spiritu conscripta et commendata esse sentirent. 3. 4. Nam et in Veteri Testamento habent apud Isaiam prophetam quanta promittantur spadonibus: ne in Novo solo arbitrentur esse laudatos a Domino, ubi dicit esse quosdam qui se ipsos castraverunt propter regnum coelorum, et addidit: Qui potest capere, capiat 20. Nam et Isaias ita dicit: Haec dicit Dominus spadonibus eis qui custodierint praecepta mea, et elegerint sibi quae ego volo, et capaces fuerint testamenti mei; dabo illis in domo mea et in muro meo locum nominatissimum, meliorem multo filiorum atque filiarum: nomen aeternum dabo illis, nec umquam deerit 21. Certis enim quibusdam umbris et figuris rerum ante Domini adventum, secundum mirabilem atque ordinatissimam distributionem temporum, populus ille tenebatur, qui Testamentum Vetus accepit: tamen in eo tanta praedicatio et praenuntiatio Novi Testamenti est, ut nulla in evangelica atque apostolica disciplina reperiantur, quamvis ardua et divina praecepta et promissa, quae illis etiam Libris veteribus desint. Sed sanctae Scripturae non temerarios et superbos accusatores, sed diligentes et pios lectores desiderant. Capitulo Geneseos, quo maledictionem accepit Cain, ut terrae sterilitate puniretur, calumniantes Manichaei, et Evangelio contrarium demonstrare cupientes. 4. De eo quod scriptum est in Genesi: Et dixit Dominus ad Cain: Quid fecisti? Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. Nunc maledictus eris a facie terrae, quae absorbuit et recepit sanguinem fratris tui ex caede manus tuae: te enim operari necesse est terram, quae steriles tibi fructus dabit 22. Huic capitulo Geneseos, quo maledictionem accepit Cain, ut terrae sterilitate puniretur, calumniantes Manichaei, et Evangelio contrarium demonstrare cupientes, non sane, mihi videntur cogitare cum hominibus se agere, sed prorsus quasi pecora forent, qui eos audirent vel eorum scripta legerent; sic abusi sunt imperitia eorum et tarditate ingenii, vel potius animi caecitate. Quippe dixerunt huic capitulo illud in Evangelio esse contrarium, quod Dominus ait discipulis suis: Nolite cogitare de crastino; nam crastinus dies ipse cogitabit sibi. Respicite volatilia coeli, quia non seminant, neque metunt, neque colligunt in horrea 23. Quasi vero Cain parricida discipulis Christi comparandus sit, ut quoniam ille meruit poenam sterilitatis terrae, consequens esset ut eamdem sterilitatem isti etiam paterentur, qui Dominum Iesum Christum secuti, praedicando Evangelio parabantur. Imo etiam in istis duobus capitulis, quorum unum de Genesi, alterum de Evangelio tamquam sibi inimica posuerunt, tanta invenitur amicitia atque concordia, ut nulla maior desideranda sit. Quid enim congruentius, quid convenientius quam ut illum, cuius erat scelere frater occisus, etiam in terra laborantem sterilitas sequeretur: illis autem, per quorum ministerium in praedicando Dei verbo fratres liberabantur, etiam de crastino minime cogitantibus fructuosa terra serviret? Quod si in Veteri Testamento exhorrescunt maledicto Dei terram sterilem factam esse peccatori; cur non in Novo Testamento exhorrescunt maledicto Domini nostri Iesu Christi arborem fici aridam factam 24, nullo peccato domini sui? Item si Domini sententia delectantur, qua discipulis dicit ne de crastino cogitent, quod de victu eorum Deus curam gerat; cur non et prophetica sententia delectantur, qua cecinit dicens: Abice in Dominum sollicitudinem tuam, et ipse te pascet 25? Ut hoc modo, si possint, miseri intellegant, et illa quae detestantur in Veteri Testamento de Deo dicta, usque adeo recta esse, ut etiam in Novo inveniantur; et illa quae in Novo laudant et praedicant, etiam in Veteri reperiri: unde clarescat bene intellegentibus utriusque Testamenti manifesta concordia. Ad imaginem Dei factum hominem, non tantum Genesis, sed etiam Apostolus clamat. 5. 1. De eo quod scriptum est in Genesi: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram 26. Hunc locum Manichaei, quo scriptum est in Genesi, hominem factum esse ad imaginem et similitudinem Dei, propterea dicunt Novo Testamento esse contrarium, quia Dominus in Evangelio dicit Iudaeis: Vos ex patre diabolo estis, et desideria patris vestri facere vultis: ille homicida erat ab initio, et in veritate non stetit, quia veritas in eo non est 27, et quod alio loco Iudaei serpentum genimina et viperarum appellantur 28. Non intellegunt illud esse dictum de homine antequam peccaret, quod factus est ad imaginem et similitudinem Dei; hoc autem quod in Evangelio est: Vos ex patre diabolo estis, peccatoribus et infidelibus dici. Tribus enim modis in Scripturis sanctis filiorum nomen accipitur: uno, secundum naturam, quomodo Isaac filius Abrahae, vel etiam ceteri Iudaei qui ex eadem origine veniunt; alio, secundum doctrinam, ut filius eius in ea re quisque appelletur, a quo aliquid didicit; sicut filios suos Apostolus appellat, qui ab illo didicerunt Evangelium 29; tertio, secundum imitationem, sicut filios Abrahae nos vocat Apostolus, qui eius fidem imitamur 30. Duobus ergo modis peccatores infideles Iudaei, filii diaboli vocantur a Domino; vel quod ab ipso impietatem didicerunt, sicut de ipso diabolo Apostolus dicit: Qui nunc operatur in filiis diffidentiae 31; vel quod eum imitantur, quod magis pertinet ad id quod de illo dictum est: Et in veritate non stetit; quia et ipsi Iudaei in veritate legis quae sibi data est, non steterunt, Domino attestante et dicente: Si crederetis Moysi, crederetis et mihi: ille enim de me scripsit 32. Secundum eorumdem peccatorum venena etiam serpentum et viperarum genimina vocantur. 5. 2. Ad imaginem autem Dei factum hominem, non tantum Genesis, sed etiam Apostolus clamat, cum dicit: Vir quidem non debet velare caput, cum sit imago et gloria Dei, mulier autem gloria viri 33. Et ut manifeste intellegatur non secundum vetustatem peccati quae corrumpitur, sed secundum spiritalem conformationem factum esse hominem ad imaginem Dei, idem apostolus monet ut exuti consuetudine peccatorum, id est, vetere homine, induamur nova vita Christi, quem novum hominem appellat. Et ut doceat hoc nos aliquando amisisse, renovationem illam vocat. Nam ita loquitur: Exspoliantes vos veterem hominem cum actibus eius, induite novum, qui renovatur in agnitionem Dei, secundum imaginem eius qui creavit eum 34. Filii ergo Dei sunt homines renovati ad eius imaginem, et ei similes facti usque ad dilectionem inimici: sicut Dominus dicit, diligere nos debere inimicos nostros, ut similes simus Patri nostro qui in coelis est 35. Quod in potestate nostra ab ipso Deo esse positum docet Scriptura, cum dicit: Dedit eis potestatem filios Dei fieri 36. Filii autem diaboli dicuntur homines, cum imitantur eius impiam superbiam, et a luce atque celsitudine sapientiae decidunt, et non credunt veritati; quales Dominus arguit, cum dicit: Vos ex patre diabolo estis 37, et cetera. Cui loco evangelico propheta consonat, dicens: Ego dixi: Dii estis, et filii Altissimi omnes; vos autem ut homines moriemini, et sicut unus ex principibus cadetis 38. Et parentes honorare debemus, et eos tamen propter annuntiationem regni Dei nulla impietate contemnimus. 6. De eo quod scriptum est in Exodo: Honora patrem tuum, et matrem tuam 39. Huic etiam loco, ubi de honorandis parentibus Deus praecepit, illum Evangelii locum Manichaei dicunt esse contrarium, ubi Dominus cuidam dicenti: Ibo primum ut sepeliam patrem meum; respondit: Sine mortuos, mortuos suos sepeliant; tu autem veni, et annuntia regnum Dei 40. Quod eodem modo solvitur, quo illud superius, ubi de uxore relinquenda dictum est: Propter regnum coelorum; quia et parentes honorare debemus, et eos tamen propter annuntiationem regni Dei nulla impietate contemnimus. Nam si Veteri Testamento contrarium est Evangelium propter istam sententiam, incipit etiam Apostolo esse contrarium, qui et filios monet ut honorent parentes, et parentes ut diligant filios 41. Non solum autem, sed etiam Dominus videbitur sibi ipsi esse contrarius (quod credere nefas est), quia loco alio dicit homini quaerenti vitam aeternam: Si vis venire ad vitam, serva mandata, in quibus etiam illud commemorat: Honora patrem et matrem. Quibus mandatis perfectis etiam ad dilectionem Dei crescitur, in qua est tota perfectio. Nam dilectio proximi certus gradus est ad dilectionem Dei. Et ideo respondenti quod omnia mandata illa servavit, dicit unum ei deesse, si vult esse perfectus, ut vendat omnia quae habet, et det pauperibus, et sequatur eum 42. Ex quo manifestum est, et honorem parentum in gradu suo esse servandum, et eos tamen in divini amoris comparatione, praesertim si impedimento sunt, nulla dubitatione oportere contemni. Nam et in Scripturis veteribus habes positum: Qui dicit patri aut matri: Non novi vos, et qui filios suos non agnoscit, ipse autem cognovit testamentum tuum 43. Ergo si et in Novo Testamento commendatur parentum dilectio, et in Veteri commendatur parentum contemptus, ex utroque capite duo sibi Testamenta consentiunt. Qua concordia utriusque Testamenti satis ostenditur non esse saevum Deum, sed unumquemque in se saevire peccando. 7. 1. De eo quod in Exodo scriptum est: Ego sum Deus zelans, tribuens filiis tertiae et quartae generationis parentum peccata qui me oderunt 44. Huic loco Manichaei illud de Evangelio dicunt esse contrarium, quod Dominus dicit: Estote benigni sicut Pater vester coelestis, qui solem suum oriri facit super bonos et malos 45, et illud aliud quod idem Dominus ait: Non solum septies peccanti fratri dimittendum, sed etiam septuagies septies 46. A quibus tamen si quaeram utrum Deus non puniat inimicos suos, sine dubio turbabuntur. Ipsi enim dicunt: Deum genti tenebrarum aeternum carcerem praeparare, quam dicunt esse inimicam Deo. Et parum est, sed eum etiam sua membra simul cum ipsa gente puniturum esse non dubitant dicere. Sed cum ad capitula Veteris et Novi Testamenti veniunt, ut imperitos decipiant, et ea sibi adversa esse criminentur, fingunt se nimis bonos. Sed dicant nobis, quibus dicturus est Dominus: Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius 47; si omnibus parcit et neminem damnat? Quare intellegendum est et illud rectum esse, quod Deus retribuit parentum peccata filiis qui eum oderunt. Ex eo enim quod addidit, qui me oderunt, intellegitur eos puniri peccatis parentum, qui in eadem perversitate parentum perseverare voluerunt. Tales enim non saevitia, sed potius iustitia Dei, et sua iniquitate puniuntur, sicut Propheta ait: Sanctus enim Spiritus disciplinae effugiet fictum, et auferet se a cogitationibus quae sunt sine intellectu, et corripietur a superveniente iniquitate 48, id est, corripietur homo superveniente sibi iniquitate sua, cum ab eo recesserit Spiritus sanctus. Et alio loco: Haec cogitaverunt, et erraverunt; excaecavit enim illos malitia eorum 49. Et alio loco: Funiculis peccatorum suorum unusquisque constringitur 50. Quibus testimoniis veteris Testamenti de Novo consentit Apostolus dicens: Tradidit illos Deus in concupiscentias cordis eorum 51. Qua concordia utriusque Testamenti satis ostenditur non esse saevum Deum, sed unumquemque in se saevire peccando. 7. 2. Quod autem in tertiam et quartam scriptum est generationem vindictam procedere, non aliud significari arbitror, nisi quod ab ipso Abraham, qui pater esse incipit populi Iudaeorum, quatuor aetates sunt cum ista quae nunc agitur, quas Matthaeus evangelista distinguit 52. Una est ab Abraham usque ad David: alia, a David usque ad transmigrationem in Babyloniam: tertia, a transmigratione in Babyloniam usque ad Domini adventum: inde usque ad finem quarta deputatur, tamquam senectus saeculi ceteris aetatibus longior. Quas aetates pro generationibus positas credimus, quamvis singulae pluribus generationibus constent. Et quoniam tertia incipit a transmigratione Babyloniae, quando Iudaeorum est facta captivitas; in quarta vero, id est, post adventum Domini nostri, gens Iudaeorum a solo proprio penitus eradicata est: hoc datur intellegi quod dictum est, tertiae et quartae generationis peccata parentum redditurum Deum, his utique legitime atque debite, qui parentum peccata perseverantes tenere, quam Dei iustitiam sequi maluerunt. Nam non pertinere patris peccata ad filium iuste viventem, propheta Ezechiel apertissime ostendit 53. 7. 3. Quod autem in Evangelio dicitur: Estote benigni quemadmodum Pater vester coelestis, qui solem suum oriri facit super bonos et malos 54; non est Veteri Testamento contrarium. Hoc enim facit Deus ut invitet ad poenitentiam, sicut dicit Apostolus: Ignoras quia patientia Dei ad poenitentiam te invitat? 55 Nec tamen ideo credendum est non puniturum Deum eos, qui, ut dicit idem Apostolus, thesaurizant sibi iram in die irae, et revelationis iusti iudicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua 56. Namque istam Dei patientiam et bonitatem etiam Propheta praedicat, dicens: Parcis autem omnibus, quoniam tua sunt omnia, qui animas amas 57, et cetera innumerabilia quibus intellegitur et in bonitate et in severitate misericordiam et iustitiam Dei Testamentum utrumque praedicare. 7. 4. Si autem moventur quod dictum est: Ego sum zelans; moveantur etiam illo quod dicit apostolus Paulus: Zelo Dei vos zelo; desponsavi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo 58. Sancta enim Scriptura verbis nostris loquens, etiam per haec verba demonstrat, nihil digne de Deo posse dici. Cur enim non etiam verba ista dicantur de illa maiestate, de qua quidquid dictum fuerit, indigne dicitur; quia omnes opes linguarum omnium ineffabili sublimitate praecedit? Nam quoniam zelando solent mariti uxorum pudicitiam custodire, potestatem et disciplinam Dei, qua fornicari animam impune non sinit, zelum Dei Scripturae vocaverunt. Est autem animae fornicatio, aversio a fecunditate sapientiae, et ad conceptum temporalium illecebrarum corruptionumque conversio. 7. 5. Illud vero quod dimittendum esse dicit fratri, non solum septies, sed et septuagies septies, poenitenti utique dicit. Deus autem illis se dicit retribuere peccata, qui eum oderunt, non qui ei per poenitentiam reconciliantur. Nam et apud prophetam Dominus dicit: Nolo mortem peccatoris quantum ut revertatur et vivat 59. Ex quo facile apparet, et in ea patientia quae invitat ad poenitentiam, et in ea indulgentia quae ignoscit poenitentibus, et in ea iustitia quae punit eos qui corrigi nolunt, utrumque Testamentum sibi convenire atque congruere, tamquam ab uno Deo utrumque conscriptum. Mensura vindicandi recte carnalibus constituta; sed omnimoda iniuriae remissio, non tantum in Novo Testamento est praecepta, sed longe ante in Vetere praenuntiata. 8. De eo quod scriptum est in Exodo: Oculum pro oculo, dentem pro dente 60; et cetera talia. Huic loco Manichaei, quod in veteri Lege par vindicta permittitur, et dicitur oculum pro oculo, dentem pro dente esse perdendum, sic calumniantur, quasi et ipse Dominus haec duo sibi veluti adversantia atque contraria in Evangelio demonstraverit. Ipse enim ait: Audistis quia dictum est antiquis: Oculum pro oculo, et dentem pro dente; ego autem dico vobis, non resistere malo; sed si quis te percusserit in maxillam, praebe illi et alteram; et quicumque voluerit tecum iudicio contendere, et tunicam tuam auferre, dimitte illi et pallium 61. In quibus duabus sententiis revera duorum Testamentorum differentia demonstratur, sed amborum tamen ab uno Deo constitutorum. Nam quoniam primo carnales homines ardebant multo amplius se vindicare, quam erat illa iniuria, de qua querebantur, constitutus est eis primus lenitatis gradus, ut iniuriae acceptae mensuram nullo modo dolor vindicantis excederet. Sic enim et donare aliquando posset iniuriam, qui eam primo non superare didicisset. Unde Dominus iam per Evangelii gratiam ad summam pacem populum deducens, huic gradui superaedificavit alterum; ut qui iam audierat non ampliorem vindictam, quam quisque laesus esset, reddere, placata mente totum se donare gauderet. Quod etiam in illis veteribus Libris Propheta praedicat, dicens: Domine Deus meus, si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala 62. Et alius propheta dicit de huiusmodi viro patiente iniurias, et lenissime tolerante: Dabit percutienti se maxillam, saturabitur opprobriis 63. Ex quo intellegitur et mensuram vindicandi recte carnalibus constitutam, et omnimodam iniuriae remissionem, non tantum in Novo Testamento esse praeceptam, sed longe ante in Vetere praenuntiatam. Ex utroque Testamento de Deo visibili et de Deo invisibili omnia testimonia consonant. 9. 1. De eo quod scriptum est, quod locutus est Deus cum Adam et Eva, et cum serpente, et cum Cain, et ceteris antiquis 64: inter quos etiam et nonnullis apparuisse scribitur, et ab eis visus esse, non uno, sed multis Scripturarum locis, in quibus et locutus esse Deus cum hominibus invenitur, et nonnullis apparuisse: insidiantur Manichaei, et dicunt omnia contraria esse Novo Testamento, quoniam Dominus dicit: Deum nemo vidit umquam, nisi unicus Filius, qui est in sinu Patris; ille annuntiavit nobis de eo 65; et iterum quod dicit Iudaeis: Nec vocem illius aliquando audistis, nec faciem eius vidistis, nec verbum eius habetis in vobis manens: quia ei quem ille misit, non credidistis 66. Quibus respondemus eo ipso, quod in Evangelio scriptum est: Deum nemo vidit unquam, nisi unicus Filius qui est in sinu Patris; ipse annuntiavit nobis de eo, totam ipsam solvi posse quaestionem: quia ipse Filius, quod est Verbum Dei, non solum novissimis temporibus, cum in carne apparere dignatus est, sed etiam prius a constitutione mundi, cui voluit de Patre annuntiavit, sive loquendo, sive apparendo, vel per angelicam aliquam potestatem, vel per quamlibet creaturam: quia ipse est in omnibus veritas, et omnia illi constant, et omnia illi ad nutum serviunt, atque subiecta sunt; ut etiam oculis per visibilem creaturam cui vult, quando dignatur, appareat: cum ipse tamen secundum divinitatem suam, et secundum id quod Verbum est Patris, coaeternum Patri, et incommutabile, per quod facta sunt omnia, non nisi purgatissimo et simplicissimo corde videatur. Et ideo quibusdam locis etiam Scriptura ipsa testatur angelum visum, ubi dicit Deum visum 67. Sicut in illa luctatione Iacob, et angelus dictus est ille qui apparuit 68. Et cum apparuit in rubo Moysi 69; et item in eremo, cum iam eduxisset populum de terra Aegypti, quando legem accepit, Deus ei locutus est 70. Sed sive in rubo, cum eum misit; sive postea, cum ei legem dedit, angelum dicit Stephanus in Actibus Apostolorum ei apparuisse 71. Quod ideo dicimus, ne quis arbitretur Verbum Dei, per quod facta sunt omnia, quasi per locos posse definiri, et alicui visibiliter apparere, nisi per aliquam visibilem creaturam. Sicut enim Verbum Dei est in propheta, et recte dicitur: Dixit Propheta, recte item dicitur: Dixit Dominus; quia Verbum Dei, quod est Christus, in propheta loquitur veritatem: sic et in angelo ipse loquitur, quando veritatem angelus annuntiat; et recte dicitur: Deus dixit; et: Deus apparuit; et item dicitur recte: Angelus dixit, et: Angelus apparuit; cum illud dicatur ex persona inhabitantis Dei, illud ex persona servientis creaturae. Ex hac regula etiam Apostolus ait: An vultis experimentum eius accipere, qui in me loquitur Christi? 72 9. 2. Si autem hoc movet, quod in Veteri Testamento etiam peccatoribus Deus loquitur, vel Adae vel Evae, vel serpenti; attendant etiam in Novo cuiusmodi exemplum Dominus posuit de homine stulto et cupido, quomodo ei locutus est Dominus, cum ait: Stulte, hac nocte auferetur a te anima tua; haec quae praeparasti cuius erunt? 73 Cum enim veritas etiam peccatoribus dicitur, per quamlibet creaturam dicatur, non nisi ab illo dicitur, qui unus est verax. Quod autem Iudaeis dicit: Nec vocem eius aliquando audistis; ideo dicit, quia non obtemperaverunt isti duntaxat cum quibus loquebatur. Quibus dicit etiam: Nec faciem eius vidistis; quia non potest. Quod autem dicit: Neque verbum eius habetis in vobis manens; quia in quo manet verbum Dei, Christus in illo manet, quem isti respuerunt. Nam cum ipse Dominus dixisset: Pater, clarifica me ea claritate qua fui apud te, priusquam mundus fieret; sonuit vox de coelo: Et clarificavi, et clarificabo 74. Quam vocem multi Iudaeorum praesentes audierunt, nec ideo tamen audisse dicendi sunt, quia non obtemperaverunt ut crederent. Quapropter si non est mirandum quod Verbum Dei, id est, unicus Filius Dei, qui de Patre annuntiat, cui vult per se ipsum, cui vult per aliquam creaturam manifestatur vel sonando, vel apparendo, cum tamen ipse per se ipsum mundo corde videatur, et per illum Pater: Beati enim mundicordes, quia ipsi Deum videbunt 75, non est mirandum, ex utroque Testamento ista omnia testimonia consonare. Manichaeis nos parem quaestionem referimus, et quod de Novo Testamento protulerunt, de Veteri Testamento proferimus. 10. De eo quod scriptum est, quod locutus est Deus Moysi et dixit illi: Loquere ad filios Israel: Sumite primitias ab omni homine, quod mihi destinetis, hoc est, aurum, argentum, aeramentum, purpuram, byssum, coccum, pilos caprinos, pelles rubras agnorum, ligna integra, oleum ad illuminationem, thymiamata, lapides pretiosos, hoc est, beryllos; et constituite tabernaculum, in quo commorari vobiscum possim 76. Commovent etiam hinc Manichaei quaestionem, et huic Scripturarum loco illud in Evangelio dicunt esse contrarium, quod ait Dominus: Non iurabis, neque per coelum, quia sedes Dei est; neque per terram, quia scabellum pedum eius est 77. Disputant enim, et magnum aliquid sibi videntur dicere, cum dicunt: Quomodo ille Deus, cuius coelum sedes, et terra scabellum pedum eius est, in tabernaculo habitat, quod ex auro, et argento, et aere, et purpura, et pilis pecorum, pellibusque constructum est? Adhibentes etiam testem apostolum Paulum, quia dicit Deum lucem habitare inaccessibilem 78. Quibus nos parem quaestionem referimus, et quod de Novo Testamento protulerunt, de Veteri Testamento proferimus. Ibi enim invenitur prius scriptum: Coelum mihi sedes est, terra autem scabellum pedum meorum: quam domum aedificabitis mihi, aut quis locus requiei meae? Nonne manus mea fecit haec omnia? 79 Ecce habent ubi libri Veteris Testamenti praedicant Deum in templis manufactis non habitare: et tamen Filius Dei nostri, flagello de restibus facto, expulit de templo eos qui boves et columbas vendebant, et nummulariorum evertit mensas; et ait: Domus Patris mei domus orationis vocabitur, vos autem fecistis illam speluncam latronum 80. Si ergo aliquis istis duobus ex adverso capitulis constitutis, velit imperitos decipere, et dicere in Veteri Testamento magnificari Deum, cuius dicitur sedes coelum, et terra scabellum pedum, et negatur habitare in domo manufacta; in Novo autem Testamento domus eius dicitur templum constructum ab hominibus: nonne Manichaei vel sero fatebuntur, et habitaculum Dei per manus hominum factum, ad aliquam significationem in utroque Testamento accipi; et Deum non habitare in locis ab hominibus fabricatis, in utroque Testamento praedicari? Non contraria dicimus esse zelantem Deum, et iustum Deum. 11. De eo quod in Exodo scriptum est: Ne adoraveritis deos alienos; et iterum: Deus vester zelans appellatur; zelans enim zelavit 81. Huic capitulo quod scriptum est: Ne adoraveritis deos alienos, cum calumniantur Manichaei, satis ostendunt placere sibi adorari multos deos. Nec mirum, quandoquidem in secta sua numerosissimam deorum familiam commemorant atque commendant: quippe qui etiam ad ista visibilia venerunt, quae pro ipsius veritatis luce venerantur et adorant; et ideo displicet eis quod scriptum est in Exodo: Ne adoraveritis deos alienos. Addunt etiam illud propter hoc dictum esse: Deus vester zelans appellatur; zelans enim zelavit: ut tamquam Deum zelantem non amemus, cuius zelo deos alienos zelare non sinimur. Et ideo dicunt ista Evangelio esse contraria, quoniam Dominus dicit: Pater iuste, et mundus te non cognovit 82; quasi non sit dicendus Deus iustus, nisi nos deos alienos adorare permittat. Iustum enim Deum et zelantem Deum tamquam contraria sibi esse dissertant, et decipiunt miseros, non intellegentes totam spem salutis nostrae esse zelum Dei. Hoc enim nomine illa eius significatur providentia, qua nullam a se animam fornicari impune permittit, sicut Propheta dicit: Perdes omnes qui fornicantur abs te 83. Sicut enim ea quae dicitur ira Dei, non perturbatio mentis est, sed potentia vindicandi: sic zelum Dei non cruciatum animi, quo maritus adversus uxorem, vel uxor adversus maritum torqueri solent, sed tranquillissimam sincerissimamque iustitiam, qua nulla anima beata esse sinitur, falsis opinionibus pravisque cupiditatibus corrupta, et quodam modo gravidata. Illi enim haec verba horrescunt, qui nondum viderunt ineffabili maiestati Dei nulla verba congruere. Sic enim ab istis verbis temperandum putant, quasi aliquid dignum Deo dicant, cum ista non dicunt. Sanctus enim Spiritus hoc ipsum hominibus intellegentibus insinuans, quam sint ineffabilia summa divina, his etiam verbis uti voluit, quae apud homines in vitio poni solent; ut inde admonerentur, etiam illa quae cum aliqua dignitate Dei se putant homines dicere, indigna esse illius maiestate, cui honorificum potius silentium, quam ulla vox humana competeret. Quaero zelum hominis, et invenio perturbationem cruciantem cor. Tamen cum quaero causam, nihil aliud invenio, nisi quod non patitur coniugis adulterium. Maxime enim et proprie inter coniugia zelotypia dici solet. Itaque si maritus esset per se ipsum beatus et omnipotens et iustus, sine ullo cruciatu, et tota facilitate, et nulla iniquitate peccatum coniugis vindicaret. Quam tamen eius actionem humano loquendi modo etiamsi non proprie, translate tamen et recte zelum vocarem. Quis enim Tullio calumniatus est, qui certe noverat latine loqui, cum ait Caesari: Nulla de virtutibus tuis, nec admirabilior, nec gratior misericordia est 84? Et tamen ex eo appellatam misericordiam dicunt, quod miserum cor faciat dolentis aliena miseria. Numquid ergo virtus miserum cor facit? Quid ergo calumniosis Tullius responderet, nisi misericordiae nomine clementiam se appellare voluisse? Quoniam recte solemus loqui, non solum verba propria, sed etiam vicina usurpantes. Cuius auctoris mentionem facere volui, quoniam non de re quaestio hic, sed de verbo est. Sicut enim nostri auctores, divinarum scilicet Litterarum, de rebus maxime cogitaverunt; sic mundanorum auctorum prope omnis cura de verbis est. Sed habeo Evangelium, et omnes Novi Testamenti libros, in quibus misericordia Dei frequentissime commendatur. Si audent ergo isti miseri, etiam inde faciant quaestionem, et negent esse misericordem Deum, ne miserum cor habere intellegatur. Sicut ergo potest esse in Deo misericordia sine cordis miseria: sic etiam sine tabe atque cruciatu animi zelum Dei non dedignemur accipere; et humani conditionem sermonis feramus, ut ad divinum perveniamus silentium. Sed si contraria dicunt esse zelantem Deum, et iustum Deum; quid dicturi sunt, cum et in Novo Testamento invenio: Zelo Dei vos zelo 85; vel adhibitum etiam de veteribus in Evangelio testimonium: Zelus domus tuae comedit me 86? Rursus in Vetere cum legunt: Iustus Dominus, et iustitias dilexit, aequitatem vidit vultus eius 87; nonne fatebuntur etiam hoc modo imperitis duo Testamenta videri posse contraria, ut in Novo inveniamus zelum Dei, in Vetere iustitiam Dei? bene autem intellegentibus utrumque in utroque magna sancti Spiritus unitate et pace concinere? Hinc apparet quia caro et sanguis regnum Dei non possidebunt, quia cum induerit incorruptionem et immortalitatem, iam non caro et sanguis erit, sed in corpus coeleste mutabitur. 12. 1. De eo quod scriptum est, non esse manducandum sanguinem, quod anima sit carnis sanguis 88. Huic sententiae veteris Legis Manichaei ex Evangelio illud opponunt quod Dominus dicit, non esse timendos eos qui occidere possunt corpus, animae autem nocere non possunt 89; et disputant dicentes: Si sanguis anima est, quomodo homines potestatem in eam non habent, cum de sanguine multa faciant, sive excipientes et canibus volucribusque in escam proponentes, sive effundentes, aut coeno lutoque miscentes? Haec enim et alia innumerabilia sine difficultate homines de sanguine possunt facere. Ideo isti quaerunt insultantes, quomodo, si sanguis est anima, non possit hominis interfector nocere animae, cum tantam in eius sanguinem habeat potestatem. Addunt etiam quod ait apostolus Paulus: Quia caro et sanguis regnum Dei non possidebunt 90: et dicunt: Si sanguis est anima, sicut Moyses dicit, nulla invenietur anima posse regnum Dei adipisci. Cui calumniae primo ita respondendum est, ut ipsi cogantur ostendere ubi scriptum sit in libris veteris Legis, quod anima humana sanguis sit. Nusquam enim hoc invenient in illa Scriptura, quam lacerare miseri quamdiu conantur, nullo modo permittuntur intellegere. Quod si de anima humana nihil tale ibi dictum est, quid ad nos pertinet, si anima pecoris aut laedi ab interfectore potest, aut possidere Dei regnum non potest? Sed quia de animis pecorum nimis sunt isti solliciti (cum enim sint hominum animae rationales, revolvi tamen eas in pecora existimant), clausa sibi esse arbitrantur regna coelorum, si pecorum animis clausa esse consentiant. 12. 2. Quid, quod etiam insultare ausus est populo Israel Adimantus unus ex discipulis Manichaei, quem magnum doctorem illius sectae fuisse commemorant? Insultare ergo ausus est populo Iudaeorum, quod secundum eorum intellectum, quo existimant sanguinem esse animam, parentum ipsorum animae, partim a serpentibus devoratae, partim igne consumptae, partim in desertis atque asperrimis montium locis arefactae sunt. Quod si verum esse quisquam concederet, sine scelere tamen eorum quibus iste insultare voluit, factum esse convinceret. Non enim parentum suorum animas, quibus illa omnia secundum horum intellectum accidisse dixit, ipsi aliqua ex parte laeserunt: quapropter luctum inde possunt habere, non reatum. Quid autem ipse Adimantus faciet secundum opinionem suam, qua credidit etiam rationales, id est, hominum animas in belluina corpora posse contrudi? Quid ergo faciet de tanto scelere, si quando tardum iumentum plagis, aut concitatum freno fatigavit, in quo forte patris eius anima fuerit? ut non dicam quod etiam occidere parentes suos inter pediculos et pulices potuerit, a quorum isti interfectione non temperant. Quid enim eis prodest, quod aliquando negant usque ad ista minutissima animantia revolvi animas humanas posse? Hoc enim negant, ne tam multarum interfectionum rei teneantur, aut cogantur parcere pediculis et pulicibus et cimicibus, et tantas ab eis molestias sine ulla caedis eorum licentia sustinere. Nam vehementer urgentur, cur in vulpeculam revolvi anima humana possit, et non possit in mustelam; cum catulus vulpeculae fortasse etiam minor sit, quam magna mustela. Deinde si in mustelam potest, cur in murem non potest? Et si in istum potest, cur in stellionem non potest? Et si in eum potest, cur in locustam non potest? Deinde in apem, deinde in muscam, deinde in cimicem, atque inde usque in pulicem, et si quid est aliud multo minutius, pervenire? Ubi enim terminum constituant, non inveniunt: atque ita per istam nugatoriam credulitatem, conscientiae illorum innumerabilibus homicidiorum sceleribus obruuntur. 12. 3. Nam ex eo quod scriptum est, sanguinem pecoris animam eius esse; praeter id quod supra dixi, non ad me pertinere quid agatur de pecoris anima; possum etiam interpretari praeceptum illud in signo esse positum. Non enim Dominus dubitavit dicere: Hoc est corpus meum 91; cum signum daret corporis sui. 12. 4. Quod autem ait Apostolus: Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt; etiam in Lege dictum est: Non permanebit in istis spiritus meus, quoniam caro sunt 92. Et toties in veteribus Libris iustorum animis praemium futurum promittitur. Sed tamen Apostolus volens insinuare quale corpus iustorum per immutationem in resurrectione futurum sit, quia non nubent, neque uxores ducent, sed erunt sicut Angeli in coelis 93; hanc ergo immutationem futuram corporum sanctorum volens insinuare, dixit Apostolus: Dico enim vobis, fratres, quia caro et sanguis regnum Dei non possidebunt 94. Quod non una separata et ad fraudem commemorata sententia, sed toto ipso Epistolae loco pertractato, vel potius lecto (non enim res obscura est) inveniri potest. Sic enim dicit: Oportet corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem. Quod eum de corpore dicere, de superioribus manifeste invenitur, cum ait: Non omnis caro eadem caro: alia quidem hominum, alia autem pecorum; alia caro volucrum, alia piscium. Et corpora coelestia, et corpora terrestria: sed alia est coelestium gloria, alia terrestrium; alia gloria solis, alia gloria lunae, et alia gloria stellarum. Stella enim ab stella differt in gloria; sic et resurrectio mortuorum. Seminatur in corruptione, surget in incorruptione: seminatur in contumelia, surget in gloria: seminatur in infirmitate, surget in virtute: seminatur corpus animale, surget corpus spiritale. Si est corpus animale, est et spiritale, sicut scriptum est: Factus est primus homo Adam in animam viventem, novissimus Adam in spiritum vivificantem. Sed non primum quod spiritale est, sed quod animale; postea, quod spiritale. Primus homo de terra, terrenus; secundus homo de coelo, coelestis. Qualis terrenus, tales et terreni; et qualis coelestis, tales et coelestes. Et quomodo induimus imaginem terreni, induamus et imaginem eius qui de coelo est. Hoc autem dico, fratres, quia caro et sanguis regnum Dei haereditate possidere non possunt; neque corruptio incorruptionem haereditate possidebit 95. Certe iam clarum est quare hoc Apostolus dixerit. Quid ergo iste tam turpi fraude non commemorat, nisi hoc ultimum, et tacet illa superiora, quibus hoc quod male interpretatur, bene possit intellegi? Nam quoniam Domini nostri corpus post resurrectionem sic levatum est in coelum, ut pro ipsa coelesti habitatione coelestem acceperit mutationem, et hoc sperare in die ultimo iussi sumus; ideo dixit Apostolus: Qualis terrenus, tales et terreni, id est, mortales; et qualis coelestis, tales et coelestes, id est, immortales, non solum animis, sed etiam corporibus. Unde et supra dixerat, aliam esse coelestium corporum gloriam, et aliam terrestrium. Quod autem spiritale dixit corpus in resurrectione futurum, non propterea putandum est, quod non corpus, sed spiritus erit: sed spiritale corpus omni modo spiritui subditum dicit, sine aliqua corruptione vel morte. Non enim quia quod modo habemus corpus animale appellat, ideo putandum est non illud esse corpus, sed animam. Ergo quemadmodum corpus animale nunc dicitur, quia subditum est animae; spiritale autem nondum dici potest, quia nondum spiritui plene subiectum est, quamdiu corrumpi potest: sic et tunc spiritale vocabitur, cum spiritui atque aeternitati nulla corruptione resistere poterit. 12. 5. Aut si adhuc parum videtur esse monstratum, quod sententiam istam propter immutationem quae futura est Apostolus dixerit, cum ait: Caro et sanguis regnum Dei haereditate possidere non possunt, neque corruptio incorruptionem haereditate possidebit; attendite quid continuo subiciat, et adiungat: Ecce mysterium vobis dico: omnes quidem resurgemus, non tamen omnes immutabimur, in atomo, in ictu oculi, in novissima tuba. Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur. Deinde contexit, et dicit etiam illud quod paulo ante commemoravi, ut ostendat qualis futura sit ipsa immutatio. Statim quippe dicit: Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem 96. Hinc ergo apparet quia caro et sanguis regnum Dei non possidebunt, quia cum induerit incorruptionem et immortalitatem, iam non caro et sanguis erit, sed in corpus coeleste mutabitur. Quod quidem ex occasione tractavimus, quia huic quoque sententiae multum insidiari solent, negantes corporum resurrectionem. Nam ista quaestio non de corpore, sed de anima proposita est, quam putant sic accipi in Lege, ut sanguis esse existimetur: quod nos nullo modo sic intellegimus. Sed quamvis de pecorum animis non curemus, cum quibus non habemus rationis aliquam societatem: tamen illud quod Lex dixit, fundendum esse sanguinem, nec in escam assumendum, quia sanguis est anima, in signo esse positum dicimus sicut alia multa; et pene omnia Scripturarum illarum sacramenta signis et figuris plena sunt futurae praedicationis, quae iam per Dominum nostrum Iesum Christum declarata est. Sic est enim sanguis anima, quomodo petra erat Christus, sicut dicit Apostolus: Bibebant enim de spiritali sequente petra, petra autem erat Christus 97. Notum est autem filios Israel petra percussa bibisse aquam in eremo 98, de quibus loquebatur Apostolus, cum haec diceret; nec tamen ait: Petra significabat Christum; sed ait: Petra erat Christus. Quae rursus ne carnaliter acciperetur, spiritalem illam vocat; id est, eam spiritaliter intellegi docet. Longum est, et nunc non necessarium, sacramenta eiusdem Legis exponere, nisi cum breviter possint. Sufficit autem ut noverint illi qui de his calumniantur, non ea nos ita intellegere, ut illa solent irridere; sed quemadmodum Apostoli omnia intellegentes pauca exposuerunt, ut ad easdem regulas cetera posteris intellegenda relinquerent. Adimanti calumnias refutandas refellendasque suscepimus. 13. 1. De eo quod scriptum est in Deuteronomio: Videte ne obliviscamini testamentum Dei vestri quod conscripsit, et faciatis vobis effigies et imagines; addidit etiam dicens: Deus vester ignis est edax, et Deus zelans 99. Haec verba de Scripturis hoc modo ille Adimantus proposuit. Eius enim calumnias refutandas refellendasque suscepimus. Sed et iam superius de zelo Dei cum calumniaretur, puto satis esse responsum. Meminerimus tamen non solum ibi, sed etiam hic, sic eum de zelo Dei criminatum Scripturas, ut adiungeret etiam quod de simulacris non colendis in illis libris praecipitur a Domino Deo nostro; quasi non ob aliud reprehendat zelum Dei, nisi quod illo ipso zelo a cultu simulacrorum prohibemur: vult ergo videri favere se simulacris. Quod propterea faciunt, ut miserrimae et vesanae suae sectae etiam Paganorum concilient benevolentiam. Huic autem Legis capitulo etiam illud opponunt, ubi quidam accessit ad Dominum, et ait illi: Magister bone, quid faciens vitam aeternam possidebo? Cui respondit Iesus: Quid me interrogas de bono? Nemo bonus, nisi unus Deus 100. Ut ex hoc videlicet contraria ista esse arbitremur, quia in Lege dicitur: Deus ignis edax, et: Deus zelans; in Evangelio autem: Nemo bonus, nisi unus Deus. 13. 2. Et de zelo quidem iam responsum est, non sic esse ista verba in Scripturis posita, ut aliquam Dei perturbationem cruciatumve significent: sed quia nihil dignum de Deo dici potest, propterea usque ad ista perventum est, quae cum homines indigna esse putaverint, cogantur discere, etiam illa quae convenienter de ineffabili divina excellentia se dicere existimant, indigna esse maiestate Dei; cuius sapientia cum descensura esset usque ad corpus humanum, prius usque ad humana verba descendit. Ecce dixi, descendit: quod verbum si discutere coepero, proprie me dixisse non video; non enim potest descendere, nisi quod etiam de loco in locum moveri potest. Nam qui descendit, locum superiorem deserere, et inferiorem petere videtur. Dei autem Sapientia, cum tota ubique praesto sit, nullo pacto migrare de loco in locum potest. De qua Ioannes in Evangelio melius ait, tamquam dominici pectoris particeps. Ait enim: In hoc mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit; et tamen ipse adiungit et dicit: In sua propria venit, et sui eum non receperunt 101. Quomodo hic erat, et quomodo venit, nisi quia illa sublimitas ineffabilis, ut hominibus congruat, humanis sonis significanda est; ut autem deos homines faciat, divino est intellegenda silentio? Potest ergo reddi ratio, quare ita dictum sit; non tamen potest aliquid de Deo digne dici, quod ideo iam indignum est, quia potuit dici. Tolle de zelo errorem et dolorem, quid remanebit aliud, nisi voluntas custodiens castitatem, et corruptionem vindicans coniugalem? Quo igitur verbo, nisi zelo Dei melius posset insinuari, quod vocamur ad coniugium Dei, et non vult nos turpi amore corrumpi, et punit impudicitiam nostram, et diligit castitatem? Non enim frustra vulgo dici solet: Qui non zelat, non amat. 13. 3. Ad hoc etiam pertinet quod dictum est: edax ignis; de quo disputare non debeo, sed potius ipsos interrogare, quem ignem dixerit Dominus se venisse mittere in hunc mundum. Hoc enim dictum est in Evangelio, quod illi accusare non possunt, non ut Christum honorent, sed ut decipiant Christianos. Quod cum eis commemoratum fuerit, quemadmodum Dominus dixerit: Ignem veni mittere in hunc mundum 102; miseri dicunt: Sed illud aliud est. Quibus respondemus: Et hoc aliud est, noli metuere. Nam ipse Christus loquitur etiam in Veteri Testamento, cum dicit: Ego sum ignis edax 103; qui loquitur in Evangelio, quod ignem venerit in hunc mundum mittere, id est, Verbum Dei, quod est ipse. Nam veteres utique Scripturas exposuit post resurrectionem discipulis, incipiens a Moyse et Prophetis omnibus, quando ipsi discipuli ignem se accepisse confessi sunt, dicentes: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis in via, cum aperiret nobis Scripturas? 104 Ipse est ignis edax: consumit enim veterem vitam divinus amor, et innovat hominem: ut ex eo quod Deus ignis est edax, faciat ut eum nos amemus; ex eo autem quod Deus zelans est, ipse nos amet. Nolite ergo timere ignem, quod est Deus: sed timete ignem, quem paravit haereticis Deus. 13. 4. Quod enim Adimantus elegit de Evangelio locum, quem huic Legis capitulo tamquam contrarium apud imperitos obiceret, ubi ait Dominus: Nemo bonus, nisi unus Deus 105, quoties invenitur bonitas Dei in Veteri Testamento, quis numerare sufficiat? Unum tamen ponam, quod quotidie in Ecclesia cantatur: Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia eius 106. Certe et hoc zelanti Deo, sicut Manichaei existimant, videtur esse contrarium, et tamen in libris Veteris Testamenti cantatur. Item rex ille, qui cum filio suo nuptias faceret, invenit inter discumbentes hominem non habentem vestem nuptialem; et eum primo amici nomine appellans, manibus et pedibus colligatis mitti iussit in tenebras exteriores 107: moleste intellegentibus non videtur bonus. Et si ipsum quisquam capitulum Evangelii proponeret, et sicut facit Adimantus de Veteri Testamento, ita Evangelium calumniose accusaret, laudans potius Veteris Testamenti libros, ubi scriptum est: Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia eius; et reprehendens in Novo, quod vocatus conviva in tantum supplicium propter vestem mittitur; et hoc fraudulenta perversitate assidue faceret, ut omnia loca lenitatis de Veteri Testamento colligeret, et loca severitatis de Novo, et haec sibi adversa esse contenderet, laudans Vetus, et reprehendens Novum: similiter inveniret imperitos et divinarum Scripturarum miserabiliter ignaros, quibus persuaderet Vetus potius Testamentum, quam Novum esse retinendum. Quod cum isti ex alia parte faciunt, id est, Vetus reprehendentes, quasi contrarium Novo, miror quod non cogitant posse aliquem aliquando utrumque legere, et divina ope intellectum utrumque laudare; fraudemque istorum atque malitiam vel dolere tamquam hominum, vel cavere tamquam haereticorum, vel irridere tamquam imperitorum et superborum. Quod omnia munda sint mundis, servata moderatione evangelica. 14. 1. De eo quod scriptum est in Deuteronomio: Secundum desiderium animae tuae occide, et manduca omnem carnem, iuxta voluptatem quam dedit tibi Dominus. Cave autem ne sanguinem manduces; sed effunde tamquam aquam super terram 108. His verbis Legis Adimantus contrarium esse arbitratur quod in Evangelio Dominus ait: Ne graventur corda vestra cruditate, et vinolentia, et curis saecularibus 109; et quod ait Apostolus: Bonum est non manducare carnem, neque bibere vinum 110; et iterum: Non potestis mensae Domini communicare, et mensae daemoniorum 111. Nos autem omnia haec, sive quae in Veteri, sive quae in Novo Testamento scripta sunt, et suis causis exigentibus posita dicimus, et sibi adversa non esse monstramus. Quamquam et ipse in his verbis quae posuit de Veteri Testamento, animadvertere potuit, non ad immoderatam voracitatem pertinere quod dictum est: Secundum desiderium animae tuae occide, et manduca omnem carnem; quando sequitur, iuxta voluptatem quam dedit tibi Dominus. Immoderatam enim voluptatem non dedit tibi Dominus, sed quanta sustentationi naturae salutique sufficiat. Quisquis autem sequitur immoderatam voracitatem, suum vitium sequitur, non eam voluptatem quam dedit Dominus: et ideo non est contrarium quod in Evangelio positum est: Non graventur corda vestra cruditate, et vinolentia, et curis saecularibus. Cum enim quisque non replet nisi eam voluptatem quam Dominus dedit, id est, modestam atque naturalem, non gravatur cor eius cruditate, et vinolentia, et curis saecularibus. 14. 2. De carne autem non manducanda et non bibendo vino quod ait Apostolus, non quia illa immunda arbitratus est, hoc praecepit, sicut isti exstimant, et errantes in errorem praecipitant, quibus talia persuaserunt: sed cum ipse posuerit causam cur hoc dixerit, non est nobis haec interpretanda vel exponenda sententia. Sufficit enim ipsum de Apostoli Epistola totum locum huic sermoni contexere, ut et causa manifeste appareat cur hoc Apostolus dixerit; et istorum fraus, qui particulas quasdam de Scripturis eligunt, quibus decipiant imperitos, non connectentes quae supra et infra scripta sunt, ex quibus voluntas et intentio scriptoris possit intellegi. Sic ergo Apostolus ait: Infirmum autem in fide recipite, non in diiudicationibus cogitationum. Alius quidem credit manducare omnia: qui autem infirmus est, olera manducet. Qui manducat, non manducantem non spernat; et qui non manducat, manducantem non iudicet: Deus enim illum recepit. Tu quis es, qui iudices alienum servum? Suo domino stat, aut cadit. Stabit autem: potens est enim Dominus statuere illum. Alius quidem iudicat alternos dies, alius autem iudicat omnem diem. Unusquisque in suo sensu abundet. Qui sapit diem, Domino sapit: et qui manducat, Domino manducat; gratias enim agit Deo: et qui non manducat, Domino non manducat, et gratias agit Deo. Nemo enim nostrum sibi vivit, et nemo sibi moritur. Sive enim vivimus, Domino vivimus; sive morimur, Domino morimur. Sive ergo vivimus, sive morimur, Domini sumus. Ad hoc enim Christus mortuus est et resurrexit, ut mortuorum et vivorum dominetur. Tu autem, quare iudicas fratrem tuum? aut tu quare spernis fratrem tuum? Omnes enim stabimus ante tribunal Domini. Scriptum est enim: Vivo ego, dicit Dominus, quia mihi curvabit omne genu, et confitebitur omnis lingua Deo. Igitur unusquisque nostrum pro se rationem reddet. Non ergo amplius invicem iudicemus: sed hoc magis iudicate, ne ponatis offendiculum aut scandalum fratribus. Scio et certus sum in Domino Iesu, quia nihil commune per illum, nisi ei qui putat aliquid esse commune, illi commune est. Nam si propter escam frater tuus contristatur, iam non secundum caritatem ambulas. Noli in esca tua illum perdere, pro quo Christus mortuus est. Non ergo blasphemetur bonum nostrum. Non est enim regnum Dei esca et potus; sed iustitia, et pax, et gaudium in Spiritu sancto. Qui enim in hoc servit Christo, placet Deo, et probatus est hominibus. Itaque quae pacis sunt sectemur, et quae ad aedificationem sunt in invicem. Noli propter escam destruere opus Dei. Omnia quidem munda, sed malum est homini qui per offensionem manducat. Bonum est non manducare carnem, neque bibere vinum, neque in quo frater tuus offenditur. Tu fidem quam habes penes temetipsum, habe coram Deo. Beatus qui non iudicat semetipsum in quo probat. Qui autem discernit, si manducaverit, damnatus est, quia non ex fide. Omne autem quod non est ex fide, peccatum est 112. Numquid eget cuiusquam interpretatione, ut intellegatur cur hoc Apostolus dixerit; et quanta illi malitia de Scripturis certa quaeque discerpunt, quibus circumveniant imperitos? Nam et munda esse omnia dixit Apostolus secundum fidem; et ei esse immunda, qui putat immunda: et tunc esse ab eis temperandum, cum per offensionem accipiuntur, id est, cum aliquis infirmus putat sibi ab omnibus carnibus temperandum, ne incidat in carnem immolatitiam; et ideo eum qui manducat, potest arbitrari in honorem idolorum id facere, et ex eo graviter offendi: cum ipsa immolatitia caro, si ex fide a nesciente accipiatur, neminem maculet. Unde alio loco idem apostolus interrogari vetat, cum quid de macello emitur, vel ab aliquo infideli quisquam vocatus, in mensa eius exhiberi sibi carnes videt, quas isti immundas arbitrantur, non propter immolationem, sed quia carnes sunt, cum Apostolus clamet omnia munda esse, et omnem creaturam Dei bonam esse, et omnia sanctificari per verbum et orationem: et tamen temperandum ab eis, si quis forte infirmus offenditur. Et quodam loco apertissime istos significavit, cum dicit, in novissimis temporibus futuros quosdam prohibentes nubere, abstinentes a cibis quos Deus creavit 113. Hos enim proprie designat, qui non propterea temperant a cibis talibus, ut aut concupiscentiam suam refrenent, aut infirmitati alterius parcant, sed quia ipsas carnes immundas putant, et earum creatorem Deum esse negant. Nos autem teneamus apostolicam disciplinam dicentem, quod omnia munda sint mundis 114, servata moderatione evangelica, ut non graventur corda nostra cruditate, et vinolentia, et curis saecularibus. 14. 3. Nam idem illud quod Apostolus ait: Non potestis mensae Domini communicare, et mensae daemoniorum; non video cur opponendum huic loco Legis, et quasi contrarium Manichaei esse crediderint. Non enim de immolationibus Lex loquitur, cum in Deuteronomio dicitur: Secundum desiderium animae tuae occide, et manduca omnem carnem, iuxta voluptatem quam dedit tibi Dominus 115; sed de cibis qui pertinent ad hominis alimentum. Sed quoniam Manichaei etiam cum ad hominis coenam quaeque animalia praeparantur, immolationem esse dicunt; secundum suum intellectum ista contraria esse putaverunt. Propterea et illum commemoraverunt locum, ubi Apostolus ait: Quae immolant Gentes, daemoniis immolant, et non Deo; cum Apostolus apertissime de victimis loqueretur, quae in templo offeruntur daemonibus; non de his escis quas sibi homines praeparant. Sic enim dicit: Quid ergo? dico quia idolis immolatum est aliquid, aut idolum est aliquid? Sed quia quae immolant, daemoniis, et non Deo immolant. Nolo vos socios daemoniorum fieri. Non potestis calicem Domini bibere, et calicem daemoniorum. Non potestis mensae Domini participare, et mensae daemoniorum. An aemulamur Dominum? Numquid fortiores illo sumus? Omnia licita sunt, sed non omnia expediunt: omnia licita sunt, sed non omnia aedificant. Nemo quod suum est quaerat, sed id quod alterius. Omne quod in macello venit, manducate, nihil interrogantes propter conscientiam. Domini enim est terra et plenitudo eius. Si quis vos vocaverit ex infidelibus, et volueritis ire; omnia quae apponuntur vobis, manducate, nihil diudicantes propter conscientiam. Si quis autem vobis dixerit quia hoc immolatitium est, nolite manducare, propter illum qui indicavit, et propter conscientiam: conscientiam autem dico, non tuam, sed alterius. Quare enim libertas mea iudicatur ab alia conscientia? Si ego cum gratia participo, utquid blasphemor, pro quo ego gratias ago? Sive igitur manducatis, sive bibitis, sive quodcumque facitis, omnia in gloriam Dei facite 116. Haec attendant Manichaei, et videant quomodo dictum sit in Deuteronomio: Secundum desiderium animae tuae occide, et manduca omnem carnem, iuxta voluptatem quam Dominus dedit tibi. Quod enim de quibusdam carnibus non manducandis Iudaeis praeceptum est, et immundae sunt dictae, ad significationem valet hominum immundorum, qui per figuras in veteribus Scripturis sunt designati. Sicuti enim bos ille, cui trituranti vetat os alligari, evangelistam significat, sicut Apostolus apertissime exponit 117; sic et illa quae prohibita sunt, quasdam hominum immunditias significant, quae in societatem corporis Christi, id est, in Ecclesiam stabilem et sempiternam non recipiuntur. Nam quod ad cibos attinet, omnino nihil immundum esse, sed malum esse homini qui per offensionem manducat, manifestissime apparet. Adimantus tamquam sibi adversa atque contraria de utroque Testamento capitula obiecit. 15. 1. De eo quod in Levitico scriptum est: Separate a mundo immundum, et nemo manducet carnem cameli, asini, et leporis, et porci, et aquilae, et milvi, et corvi, et vulturis, et reliquorum 118. Nusquam manifestius plenissima dolis et fraudibus anima huius hominis deprehendi potest, qui tamquam sibi adversa atque contraria de utroque Testamento capitula obiecit, quam in hoc loco ubi commemoravit in Levitico scriptum esse, ut a nonnullis animalium carnibus temperetur. Namque huic sententiae illud ex Evangelio credidit opponendum, ubi Dominus dicit: Nihil est ingrediens in hominem, coinquinans eum; sed ea quae procedunt de eo, coinquinant 119. Hoc si imprudens fecit, nihil caecius: si autem sciens, nihil sceleratius. Nonne ipse paulo ante posuerat Apostoli testimonium dicentis: Bonum est, fratres, non manducare carnem, neque bibere vinum 120; dum cupit de Novo Testamento Veteri adversari, ubi dictum est: Secundum desiderium animae tuae occide, et manduca omnem carnem 121? Quomodo ergo nunc placet ei sententia Domini, qua dicit, nihil esse ingrediens in hominem quod coinquinet eum, sed ea coinquinare quae de homine procedunt? Ubi se iste abscondat ab hac sententia? Quo fugiet, dicat mihi, quando immunditiam carnium fugiendam et a cibis sanctorum separandam, perversa et superstitiosa imaginatione continentiae praecipit? Certe enim, si verum est, non coinquinare illa quae ingrediuntur in hominem, cum magno errore immundas esse dicunt escas Manichaei, cum homines carne vescuntur. Si autem immundae sunt tales escae, quid de isto testimonio facient, quod evangelica et divina auctoritate prolatum est, ubi Dominus dicit, non coinquinari hominem iis quae ingrediuntur in eum, sed iis quae procedunt de illo? An forte dicturi sunt, sicut solent dicere, cum Scripturarum eos urget auctoritas, hoc capitulum a corruptoribus Scripturarum insertum esse Evangelio? Cur ergo Adimantus hoc capitulo teste utitur, et inde conatur Vetus Testamentum oppugnare, unde iste prosternitur? Cum enim quispiam catholicus christianus utriusque Scripturae venerator et intellector ei responderit, haec non esse contraria; quod illa de quorumdam carnibus animalium, quibus non esse vescendum populo adhuc carnali praeceptum est, ad significationem posita sint humanorum morum, quos Ecclesia quae corpus est Domini, in suae unitatis vinculum stabile et sempiternum recipere non potest, tamquam immundas escas respuens, et in sua viscera non convertens; ut omnia illa praecepta carnali populo imposita futuram disciplinam spiritalis populi prophetarent: et ideo non ea repugnare sententiae Domini, qua verissime dicit, non coinquinari hominem iis quae per escam ingrediuntur in eum. Illa enim sententia servis onera imponit; ista iam liberis iugum excutit servitutis. Et illa tamen sic dicta est, ut servorum onera fidem praenuntient liberorum. Omnia enim, sicut dicit Apostolus, in figura contingebant illis; scripta sunt autem propter nos, in quos finis saeculorum obvenit 122. Si ergo in figuram contingebant quae patiebantur, in figuram accipiebant quae monebantur. 15. 2. Cum ergo ista respondero, et hoc modo non esse contraria duo ista capitula de singulis Testamentis collata monstravero, quid iste facturus est, contra quem dicit gravissimum testimonium testis quem contra adversarium ipse produxit? Ipse enim commemoravit de Evangelio testimonium, Domino dicente non coinquinari hominem iis escis quae ingrediuntur in eum: et ipse a carnibus abstinendum tamquam ab immundis escis monere et docere non cessat. Et tamen sensit quantam plagam sibi infligeret, et quanto ictu repercussus se ipse sauciaret. Ne quis enim eum interrogaret et diceret: Quomodo ergo prohibetis carnibus vesci, si Dominus dicit, sicut tu ipse commemoras: Nihil est ingrediens in hominem, coinquinans eum; sed ea quae procedunt de eo, coinquinant 123? voluit quasi adhibere medicinam sine causa in mortifero vulnere. Sic enim posuit ipsum evangelicum testimonium. In Evangelio, inquit, dicit ad turbam Dominus: Audite, et intellegite: Nihil est ingrediens in hominem, coinquinans eum, et cetera. Quod ergo commemoravit Dominum hoc ad turbam dixisse, nihil aliud ostendit, nisi non se ignorantia, sed malitia fecisse quod fecit: ut postea diceret Auditoribus suis ad turbam Dominum ista locutum esse, non ad paucos sanctos, quales se ipsi videri volunt; ut quoniam suos Auditores tamquam adhuc immundos permittunt carnibus vesci, sibi autem quasi iam mundis cum sceleratum atque nefarium esse arbitrantur, hoc etiam Dominum sensisse videatur, quod non paucos sanctos, sed turbas ista docuerit. O hominem pessimum, securum de neglegentia generis humani ad occultandas deceptiones suas! Non enim credebat aliquem existere, qui arriperet Evangelium, et cum scientia legeret, et inveniret hominem in ipsis pratis, quibus greges suos Dominus pascit, laqueos incautis et minus providis abscondentem. Nam de his verbis commoti discipuli, et non credentes proprie, sed potius figurate Dominum locutum fuisse, cum diceret non coinquinari hominem iis quae per cibos ingrediuntur in eum, quoniam Iudaei erant etiam ipsi discipuli, qui fugiendos quarumdam carnium cibos a pueritia institutum acceperant, accedentes ad eum dixerunt ei: Scis quia Pharisaei audito verbo scandalizati sunt? At ille respondens ait: Omnis plantatio quam non plantavit Pater meus coelestis, eradicabitur. Sinite illos; caeci sunt, et duces caecorum. Caecus autem si caeco ducatum praestet, ambo in foveam cadunt. Cum ergo infidelitatem Iudaeorum plantationem appellaret quam non plantavit Pater coelestis, tamen adhuc Petrus putans esse illam parabolam, et propterea reprehensos Iudaeos et caecos dictos, quod eam intellegere non potuerint, respondens dixit ei: Edissere nobis parabolam istam. Et ille manifestissime ostendens non esse parabolam, sed propriam locutionem, dixit ad eos: Adhuc et vos sine intellectu estis? Non intellegitis quia omne quod in os intrat, in ventrem vadit, et in secessum emittitur? Quae autem procedunt de ore, de corde exeunt, et ea coinquinant hominem. De corde enim exeunt cogitationes malae, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, blasphemiae; haec sunt quae coinquinant hominem. Non lotis autem manibus manducare, non coinquinat hominem 124. De non lotis autem manibus Iudaei moverant quaestionem, cuius occasione Dominus generaliter de iis quae in os intrant, et in ventrem vadunt, et in secessum emittuntur, hoc est, de alimentis nostris dixit sententiam. Quamquam ergo convocatis ad se turbis eum dixisse scriptum sit: Non quod intrat in os coinquinat hominem, sed quod procedit ex ore; tamen iste quo timore hoc addiderit verbis suis, quibus huiusmodi testimonium commemoravit, satis apparet, sicut paulo ante dictum est, ut haberet quod responderet eis qui sibi quaestionem movissent, cur primates Manichaeorum nefas sibi esse existimant carnibus vesci: videlicet ut illud quod Dominus ait, turbis tantum, non Electis concessisse videretur. Sed cum ex consequentibus declaratum sit etiam Petro seorsum interroganti, audientibusque discipulis, quos utique ad culmen Ecclesiae producebat, ita respondisse Dominum, ut neque per parabolam se illa dixisse testatus sit, et ad omnes pertinere monstraverit; non habent isti unde auferant cibos de faucibus hominum, et eas laqueo superstitionis astringant. 15. 3. Fortassis aliquis eorum dicat: Edissere ergo quid significet caro porci, et cameli, et leporis, et milvi, et corvi, et ceterorum, a quibus abstinendum in Lege praecipitur. Nolo, quia longum est. Sed fac me non posse; numquid propterea nullus potest? Et sunt iam volumina innumerabilia in quibus ista exposita sunt. Nobis tamen ad hos refellendos satis est, quod eas observationes umbram esse futurorum, non ego, sed Apostolus dicit, cum etiam vetat serviliter observari, sed tamen aliquid significare declarat, dicens: Nemo ergo vos iudicet in cibo, aut in potu, aut in parte diei festi, aut neomeniae, aut sabbatorum, quod est umbra futurorum 125. Illa itaque futura quae illis observationibus significabantur, posteaquam per Dominum Iesum Christum venerunt, ablatae sunt serviles observationes: sed earum interpretationes tenentur a liberis. Quidquid enim futuram Ecclesiam significavit, prophetia est. Habes autem eumdem Apostolum dicentem: Spiritum nolite spernere, prophetiam nolite exstinguere; omnia legite, quae bona sunt tenete 126. Legenda est ergo Scriptura divina, et Spiritus sancti dispensatio cognoscenda, et intuenda prophetia; et reicienda carnalis servitus, et liberalis intellegentia retinenda. Dominus Legis auctoritatem confirmat, et tamen cavendos et fugiendos esse mores eorum qui Legi non obtemperabant, apertissime ostendit. 16. 1. De eo quod scriptum est in Deuteronomio: Observa et sanctifica diem quem praecepit tibi Dominus. Sex diebus laborabis, et facies omne opus tuum; septima vero die sabbati epulare Domino Deo tuo, nullum faciens opus ipse tu, aut filius tuus, aut filia tua, aut puer tuus, aut puella tua, bos tuus, et asinus tuus, omnia iumenta tua, et colonus tuus. Sic autem quiescet servus tuus et ancilla tua, quemadmodum et tu. Memento quoniam servus fuisti in Aegypto, et eruit te Dominus Deus tuus in manu potenti et brachio excelso. Idcirco praecepit tibi Dominus custodire diem septimum 127. Et iterum in Genesi scriptum est quemadmodum Abrahae de circumcisione loquitur: Testamentum meum custodi, inquit, tu et semen tuum, quod erit post te. Hoc est testamentum meum quod servabis inter me, et te et semen tuum: omne masculinum circumcides in carne praeputii ipsorum; et sit hoc signum testamenti inter me et vos. Octava autem die circumcidetis omnes masculos in gente vestra, ut etiam dominatum et comparatum circumcidatis praeter alienigenam: et hoc erit testamentum in gente vestra. Et omnis masculus qui non circumcidet praeputium suum, perdet animam suam de media plebe, quia testamentum meum dissolvit 128. Haec omnia verba Veteris Testamenti, ut eis de Novo Testamento adversetur, proponit Adimantus, et contraria esse affirmat ea quae Dominus dicit in Evangelio de proselyto: Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, qui circumitis mare et terram ut faciatis unum proselytum; et cum feceritis, erit filius gehennae, multo plus quam estis vos 129. Quasi vero propterea Dominus proselytum dicat filium gehennae, quia circumciditur, et sabbatum observat; et non potius quia Iudaeorum perditos mores et eorum pravam conversationem cogitur imitari, non qua observant praecepta Legis, sed qua faciunt contra Legem. Quod alio loco de his apertissime dicit, ubi ait quod reiiciunt mandatum Dei, ut suam constitutionem confirment 130: quia cum Lex praeceperit honorari patrem et matrem, instituerunt ipsi quomodo exhonorentur parentes. Et item cum eis dicit: Vae vobis, Scribae et Pharisaei, qui habetis clavem regni coelorum, nec ipsi intratis, nec alios permittitis intrare 131. Vel cum alio loco praecepit audientibus, ut dictis Pharisaeorum et Scribarum obtemperarent, facta vero eorum non imitarentur. Ait enim: Super cathedram Moysi sedent: quae dicunt, facite; sed quae faciunt, facere nolite: dicunt enim, et non faciunt 132. Quo loco et auctoritatem Legis quae per Moysen data est, confirmat Dominus, et tamen cavendos et fugiendos esse mores eorum qui Legi quam acceperant non obtemperabant, apertissime ostendit. Istis autem perversitatibus suis faciebant, ut cum aliquis gentilis ad Legem eorum transisset, id est, factus esset proselytus, haberet mores eorum, et fieret filius gehennae, multo plus quam ipsi essent. Dabant enim magnam operam ut Iudaeus fieret aliquis ex Gentibus, et Iudaeum factum cogebant suos mores pessimos imitari. Quod non est umbra in corpore figuranda, sed res ipsa in corde gestanda. 16. 2. Neque illud quod de Apostolo tamquam contrarium commemorat, potuit advertere Adimantus manichaeus, omnino non esse contrarium; quia totus eius oculus non ad inquisitionem, sed ad reprehensionem Scripturae intentus erat. Commemorat enim dicentem Apostolum: Circumcisus aliquis vocatus est? non adducat praeputium. In praeputio quis vocatus est? non circumcidatur: quia praeputium nihil est, et circumcisio nihil est, sed observatio praeceptorum Dei 133. Quid enim manifestius quam hoc Apostolum praecipere, ut unusquisque sicut vocatus erat, sic maneret? Advenientibus enim rebus, quarum erant umbrae illae observationes, id actum est, ut ostenderetur in ipsis umbris non esse spem ponendam, sed in ipsis rebus quas illae umbrae significabant esse venturas, id est, Christum et Ecclesiam. Et propterea illa iam omnia inania erant: nec tamen ea tamquam noxia removenda, sed tamquam superflua contemnenda Apostolus praecipit; ut si quis Iudaeus Christo credidisset, propter offensionem suorum non prohiberetur in ipsis superfluis remanere, nec tamen in eis salutem suam constitutam putaret: non enim signa illa, sed ea quae his significantur in salutem introducunt. Ideoque praeputium nihil est, et circumcisio nihil est, sed observatio mandatorum Dei. Et quod alio loco ait: Utinam et abscindantur qui vos conturbant 134; non quia circumcisio contraria est Evangelio, dicit Apostolus, sicut Manichaei putant: sed illud est Evangelio contrarium, ut quisque rem deserens, quae per illam umbram figuratur, ipsius umbrae sequatur inanitatem. Quod volebant qui Gentibus in Christum credentibus iugum circumcisionis imponebant quasi ad salutem necessarium, cum iam non esset umbra in corpore figuranda, sed res ipsa in corde gestanda. Duorum Testamentorum differentiam sic probamus, ut in illo sint onera servorum, in isto gloria liberorum. 16. 3. Et quod dicit: Dies observatis, et sabbata, et solemnitates; timeo vos, ne frustra laboraverim in vobis 135; non sic scriptum est ut Adimantus ponit. Non enim nominat ibi sabbatum Apostolus. Dicit enim: Dies observatis et annos, et tempora; timeo vos, ne frustra laboraverim in vobis. Sed puta esse de sabbato dictum. Numquid et nos non dicimus ista non esse observanda, sed illa potius quae his significantur? Illi enim ea serviliter observabant, non intellegentes ad quarum rerum significationem et praenuntiationem pertinerent. Hoc in eis culpat Apostolus, et in omnibus qui serviunt creaturae potius quam Creatori 136. Nam nos quoque et dominicum diem et Pascha solemniter celebramus, et quaslibet alias christianas dierum festivitates. Sed quia intellegimus quo pertineant, non tempora observamus, sed quae illis significantur temporibus. Manichaei autem sic ea reprehendunt, quasi nullos dies et tempora observent. Sed cum de his interrogantur secundum opinionem sectae suae, omnia conantur exponere, ut non ipsa tempora, sed res, quarum illa signa sunt, observare videantur. Quas quidem res fabulosas esse atque falsissimas, aliis locis ostenditur. Nunc ad hoc dictum est, ut ore suo cogantur fateri, posse talia rationabiliter celebrari: et ideo circumcisionem carnis et recte impositam servis, et recte a liberis intellectam esse manifestum est. Repudiamus ergo eam carnalem cum Apostolo, et approbamus eam spiritalem cum Apostolo: et sabbati quietem non observamus in tempore; sed signum temporale intellegimus, et ad aeternam quietem quae illo signo significatur, aciem mentis intendimus. Repudiamus itaque temporum observationem cum Apostolo, et temporalium signorum intellegentiam tenemus cum Apostolo: duorumque Testamentorum differentiam sic probamus, ut in illo sint onera servorum, in isto gloria liberorum; in illo cognoscatur praefiguratio possessionis nostrae, in isto teneatur ipsa possessio. Interpretatur Apostolus sabbatum ad Hebraeos, cum dicit: Remanet igitur sabbatismus populo Dei 137. Interpretatur etiam circumcisionem, cum dicit de Abraham: Et signum accepit circumcisionis signaculum iustitiae fidei 138. Apostolicam itaque interpretationem spiritaliter teneo: carnalem servitutis observationem libertate contemno, utriusque Testamenti auctorem Deum venerans, qui et veteri homini fugienti tamquam dominus opposuit quod timeret, et novo redeunti tamquam pater aperuit quod amaret. Nos illud, quod de inimicis occidendis illi populo dictum est, contrarium non esse dicimus praecepto evangelico de inimicis diligendis. 17. 1. De eo quod in Exodo scriptum est: Si aure audieris vocem meam, et facies quaecumque praecipio tibi; odero odientes te; et contristabo contristantes te: praecedet te angelus meus, et adducet te ad Amorrhaeum, et Pherezaeum, et Chananaeum, et Iebusaeum, et Gergesaeum; et occidetis illos. Deos eorum ne adoraveritis, neque feceritis opera ipsorum; sed eversione evertite illos, et delete eorum memoriam 139. His verbis de veteribus Libris ita commemoratis, tamquam contrarium opponit Adimantus quod in Evangelio scriptum est, dicente Domino: Ego autem dico vobis: Diligite inimicos vestros, benedicite his qui vobis maledicunt, et benefacite iis qui vos oderunt, et orate pro iis qui vos persequuntur 140. Quo loco primo illud videndum est, quod satis esse debuerit homini volenti quasi contraria monstrare, quod de occidendis inimicis in veteri Lege scriptum esse commonuit. Dominus enim de inimicis diligendis, utique de hominibus praecepit; quos per nostram patientiam et caritatem ad salutem posse converti, et quivis intellegit, et exemplis saepissime demonstratum est. Quid ergo sibi vult, quod adiungenda consequentia putavit, ubi scriptum est: Deos eorum ne adoraveritis, neque feceritis opera ipsorum; sed eversione evertite illos, et delete eorum memoriam; nisi quia et deos Gentium Manichaei cogunt diligere? Et quod in Evangelio Dominus ait: Diligite inimicos vestros, non solum ad homines, sed ad daemonia quoque, vel etiam ad simulacra pertinere arbitrantur. Quod si ita est, quis non istam detestetur amentiam? Si autem non hoc arbitrantur, iste plurimum erravit, qui superstitiones Gentium evertendas esse praeceptas in Veteri Testamento commemorare voluit, cum in Novo quod scriptum est de inimicis diligendis, tamquam contrarium vellet opponere. 17. 2. Nos autem neque illud quod de hostibus hominibus occidendis in veteribus Libris illi populo dictum est contrarium esse dicimus huic praecepto evangelico, quo nobis ut inimicos nostros diligamus Dominus iubet: quandoquidem illa inimicorum interfectio carnali adhuc populo congruebat, cui Lex tamquam paedagogus data erat, sicut Apostolus dicit 141. Hi vero qui tunc in illo populo sancti et spiritales homines erant paucissimi, sicut Moyses, sicut Prophetae, quo animo facerent illam inimicorum interfectionem, et utrum eos quos interficiebant, diligerent, multum latet indoctos et impios, qui diligunt caecitatem suam; qui quoniam non sunt idonei videre ista, mole potius auctoritatis urgendi sunt. Quid enim est quod dicit Apostolus: Ego quidem absens corpore, praesens autem spiritu, iam iudicavi quasi praesens eum qui sic operatus est, in nomine Domini nostri Iesu Christi congregatis vobis et meo spiritu, cum potentia Domini Iesu, tradere eiusmodi satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini Iesu 142? Quid enim habet illa interfectio, quam multum isti exaggerant et invidiose ventilant, nisi interitum carnis? Sed quia exposuit Apostolus quo animo faceret, satis declaravit in aliquem inimicum vindictam cum caritate posse procedere. Et tamen hic etiam alio modo fortasse interitus carnis, qui fit per poenitentiam, potest intellegi. Ipsi autem legunt scripturas apocryphas, quas etiam incorruptissimas esse dicunt, ubi scriptum est apostolum Thomam maledixisse homini, a quo per imprudentiam palma percussus est, ignorante quis esset, maledictumque illud continuo venisse ad effectum. Nam cum ille homo, quoniam minister convivii erat, ut apportaret aquam exisset ad fontem, a leone occisus et dilaniatus est. Quod ut manifestaretur ad aliorum terrorem, canis manum eius intulit mensis, ubi convivabatur Apostolus: atque ita cum causa quaereretur a nescientibus, eisque panderetur, in magnum timorem et magnum honorem Apostoli eos esse conversos; atque hinc Evangelii exordium commendandi exstitisse. Si vellet aliquis dentes Manichaeorum in ipsos convertere, quam mordaciter ista reprehenderet! Sed quia et ibi tacitum non est quo animo factum sit, videtur dilectio vindicantis. Sic etenim in illa scriptura legitur, quod deprecatus fuerit Apostolus pro illo in quem temporaliter vindicatum est, ut ei parceretur in futuro iudicio. Si ergo tempore Novi Testamenti, quo maxime caritas commendatur, de poenis visibilibus divinitus iniectus est carnalibus timor; quanto magis tempore Veteris Testamenti hoc congruisse illi populo intellegendum est, quem timor Legis tamquam paedagogi coercebat? Nam haec est brevissima et apertissima differentia duorum Testamentorum, timor et amor: illud ad veterem, hoc ad novum hominem pertinet; utrumque tamen unius Dei misericordissima dispensatione prolatum atque coniunctum. Et in veteri Scriptura tacetur animus vindicantium, quia paucissimi spiritales divinis revelationibus quid facerent, noverant, ut populus cui terror utilis erat, severissimo imperio domaretur: ut quemadmodum videbant dari in manus suas interficiendos inimicos impios cultoresque simulacrorum, sic ipsi formidarent in manus inimicorum suorum dari, si Dei veri iussa contemnerent, et ad cultum idolorum atque impietates Gentium laberentur. Nam et in ipsos similiter peccantes non dissimiliter vindicatum est. Sed omnis haec temporalis vindicta infirmos animos terret, ut enutritos sub disciplina erudiat, et a sempiternis atque ineffabilibus suppliciis possit avertere: quia plus timent carnales homines quod in praesenti Deus vindicat, quam illud quod futurum minatur. 17. 3. Potest ergo esse dilectio in vindicante. Quod unusquisque in filio suo probat, cum eum in mores pessimos defluentem, severissima coercitione constringit, et tanto magis, quanto magis eum diligit, atque hoc modo corrigi posse arbitratur. Non autem occidunt filios quos diligunt homines, quando eos corrigere volunt: quia multi hanc vitam pro magno bono habent, et totum quare volunt educare filios suos, in hac vita sperant. Fideles autem atque sapientes homines, qui credunt esse aliam vitam meliorem, et quanta possunt ex parte noverunt; nec ipsi vindicant occidendo, cum filios suos volunt corrigere, quia in hac vita eos posse corrigi credunt: Deus autem qui novit quid cuique tribuat, vindicat occidendo in quos voluerit, sive per homines, sive occulto rerum ordine; non quia eos odit in quantum homines sunt, sed in quantum peccatores sunt. Nam in ipsis veteribus Libris legimus dictum Deo: Et nihil odisti eorum quae fecisti 143; sed omnia, sive per poenas sive per praemia iustitia moderante disponit. Nonne apostolus Paulus Christianis fidelibus loquebatur, cum diceret: Probet autem se homo, et sic de pane edat, et de calice bibat. Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit, non diiudicans corpus Domini. Propterea in vobis multi infirmi et aegri, et dormiunt sufficientes. Si autem nos ipsos diiudicaremus, non utique diiudicaremur. Dum iudicamur autem, a Domino corripimur, ne cum mundo damnemur 144? Ecce manifestum est Deum cum dilectione corrigere, non solum infirmitatibus et aegritudinibus, sed etiam mortibus temporalibus, eos quos non vult damnare cum mundo. 17. 4. Attendant haec isti, et videant quomodo potuerint et impiae gentes dari in manus populi, quamvis adhuc carnalis, tamen unum Deum colentis, ut ab eo interficerentur; cum in eo tamen populo si qui essent spiritales, sine alicuius odio intellegerent dispensationem Dei: et quomodo non sit contrarium quod Dominus nobis in Evangelio praecepit, ut diligamus inimicos nostros: de quibus tamen promittit ipse vindictam, cum de illo iudice similitudinem inducit, qui quotidianas interpellationes viduae mulieris petentis ut se vindicaret, quamvis esset iniustus, nec Deum timens, nec homines reverens, tamen sustinere non potuit, et audivit eam, ne ulterius taedium pateretur: ex cuius comparatione multo magis Deum, qui est benignissimus atque iustissimus, dixit vindicare electos suos de inimicis eorum 145. Huic isti audeant obicere quaestionem, et dicant, si possunt: Quid est, quod iussisti ut inimicos nostros diligamus, et de illis nos vindicare disponis? An forte contra voluntatem suorum sanctorum facturus est, eos quos illi diligunt, puniendo atque damnando? Imo ipsi potius ab ista calumniosa caecitate convertantur ad Deum, et in utroque Testamento intellegant eius voluntatem, ne in sinistra parte inveniantur inter eos quibus dicturus est Dominus: Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius. Esurivi enim et non dedistis mihi manducare 146; et cetera talia. Displicet enim istis miseris, quod Deus populo suo interficiendos tradidit inimicos; et ipsi panem mendicanti dari prohibent, non inimico, sed supplici. Intellegant potius sine odio esse posse vindictam, quam pauci intellegunt: et tamen quamdiu non intellegitur, tamdiu necesse est, ut lector in libris utriusque Testamenti magno labore aut errore iactetur, et putet contrarias sibi esse Scripturas. 17. 5. Quam vindictam sine odio nondum Apostoli animo ceperant, quando irati eis a quibus non recipiebantur hospitio, quaesiverunt de Domino utrum vellet eos petere ignem de coelo, sicut Elias fecerat, quo igne homines inhospitales consumerentur. Tunc respondit eis Dominus, dicens eos nescire cuius spiritus filii essent, et quod ipse liberare venisset, non perdere 147: quoniam illi animo inimico perdere cupiebant eos, quos volebant igne consumi. Postea vero cum impleti essent Spiritu sancto, et perfecti facti essent, qui iam possent etiam inimicos diligere, acceperunt potestatem vindicandi, quia iam sine odio poterant vindicare. Qua potestate Petrus apostolus usus est in eo libro quem isti non accipiunt, quoniam manifeste continet Paracleti adventum, id est, consolatoris sancti Spiritus, quem lugentibus misit, cum ab eorum oculis ipse ascendisset in coelum. Consolator enim tristibus mittitur, secundum illam eiusdem Domini sententiam: Beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur 148. Ipse etiam dicit: Tunc lugebunt filii sponsi, cum ablatus fuerit ab eis sponsus 149. In illo ergo libro, ubi apertissime Spiritus sanctus, quem Dominus consolatorem promiserat, venisse declaratur 150, legimus ad sententiam Petri cecidisse homines, et mortuos esse virum et uxorem, qui mentiri ausi erant Spiritui sancto 151. Quod isti magna caecitate vituperant, cum in apocryphis pro magno legant, et illud quod de apostolo Thoma commemoravi, et ipsius Petri filiam paralyticam factam precibus patris, et hortulani filiam ad precem ipsius Petri esse mortuam; et respondent, quod hoc eis expediebat, ut et illa solveretur paralysi, et illa moreretur: tamen ad preces Apostoli factum esse non negant. Quis autem illis dixit: Non expediebat gentibus impiis interfici, quas traditas esse divinitus in manus populi Iudaeorum irridentes mirari se fingunt? Cum autem illa non odio, sed bono animo Apostoli fecerint; unde isti convincunt animos virorum spiritalium qui in illo populo fuerunt, quod eos oderant, qui per ipsos divina iustitia de hac vita iubebantur auferri? Compescant potius temeritatem suam, et non decipiant imperitos, quibus aut non vacat legere, aut nolunt legere, aut perverso animo legunt; et non attendunt et misericordiam et severitatem Dei, utriusque Testamenti litteris commendari. Nam de inimici dilectione, ut non reddatur malum pro malo, in veteribus Libris legitur: Domine Deus meus, si feci istud, si est iniquitas in manibus meis. Si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis 152. Quis hoc diceret, nisi qui sciret hoc Deo placere, ut malum pro malo nemo reddat? Sed hoc perfectorum est, ut non oderint in peccatoribus nisi peccata, ipsos autem homines diligant; et cum vindicant, non vindicent acerbitate saevitiae, sed moderatione iustitiae; ne ipsa relaxatio peccati plus noceat peccatori, quam poena vindictae. Nec tamen hoc fecerunt iusti homines, nisi auctoritate divina; ne quis arbitretur passim sibi esse permissum necare quem velit, aut iudicio persequi, aut poenis quibuslibet affligere. Aliquando autem aperte ponitur in Scripturis ipsa divina auctoritas, aliquando autem occultatur, ut et manifestis lector instruatur, et exerceatur obscuris. 17. 6. Certe inimicum et persecutorem suum nimis ingratum et nimis infestum Saul regem accepit David in potestatem, ut ei faceret quod vellet; et elegit parcere potius, quam occidere. Non enim erat iussus occidere, sed neque prohibitus: imo etiam divinitus audierat se impune facere quidquid vellet inimico; et tamen tantam potestatem ad mansuetudinem contulit 153. Dicatur mihi quem timuit, cum interficere noluit. Nec hominem possumus dicere timuisse, quem acceperat in potestatem; nec Deum, qui dederat. Ubi ergo nec difficultas fuit occidendi, nec timor, dilectio pepercit inimico. Ecce David ille bellator implevit praeceptum Christi, quod accepimus, ut diligamus inimicos. Atque utinam hoc imitarentur isti, qui humanum affectum misericordiae ad nescio quae crudelia deliramenta torserunt! Dum enim credunt panem plorare, quod fieri non potest, non eum porrigunt homini, quem plorantem vident. Fortassis dicant, sicut solent caeci iactare insana convicia, meliorem fuisse David qui pepercit inimico, quam Deum qui dederit ei occidendi potestatem: quasi vero Deus nescierit cui dederit hanc potestatem. Noverat utique voluntatem servi sui, sed ut ceteris etiam hominibus ad imitandum innotesceret ea quae in corde David iam Deo nota erat inimici dilectio, dedit illi in potestatem inimicum, quem nondum volebat occidi, propter certam rerum dispensationem, quam per illum impleri oportebat. Ita et David bonitas commendata est, ut haberent homines quod amarent; et Saulis regis malitia ad exitum digniorem dilata est, ut haberent homines quod timerent. Quod bona temporalia contempta esse in libris Novi et Veteris Testamenti demonstratur. 18. 1. De eo quod in Deuteronomio scriptum est: Si aure audieris vocem Domini Dei tui, benedictus es in agro tuo, benedictus es in prato tuo, benedictus fructus ventris tui, et fructus terrae tuae, et generationes iumentorum tuorum, et armentum boum tuorum, et grex ovium tuarum; benedictus es in introitu tuo et egressu 154. Huic capitulo illud dicunt in Evangelio esse contrarium: Si quis vult me sequi, abneget semetipsum sibi, et tollat crucem suam, et sequatur me. Quid enim prodest homini, si totum mundum lucretur, animae autem suae detrimentum patiatur? Aut quam dabit homo commutationem pro anima sua? 155 Sed ex illa regula ostenditur non esse contrarium, qua notum esse iam debet, carnali adhuc populo congruenter carnalia et temporalia praemia fuisse promissa, sed tamen ab uno Deo, cuius est creatura omnis et superior et inferior. Certe enim ipse Adimantus posuit testimonium de Evangelio, ubi Dominus ait: Nolite iurare, neque per coelum, quia thronus eius est; neque per terram, quia scabellum est pedum eius 156. Quod quidem et in veteribus Libris scriptum est: Coelum mihi thronus est, terra scabellum pedum meorum 157. Quid ergo mirum si bona throni sui dat spiritaliter sibi servientibus, et bona scabelli pedum suorum dat carnaliter sibi servientibus; cum spiritus superior sit, et caro inferior, sicut superiora sunt coelestia, et inferiora terrestria? Quamquam illa omnia, id est, ager, et pratum, et fructus ventris, et fructus terrae, et iumentorum, et armentum boum, et grex ovium possint etiam spiritaliter intellegi. Sed nunc ad rem non pertinet ista tractatio. Si autem in ipso Novo Testamento, cuius praemium et haereditas ad novum hominem pertinet, tamen et Dominus iisdem ipsis quos vult esse rerum temporalium contemptores, ut in Evangelio sibi serviant, promittit multiplicationem earumdem rerum in hoc saeculo, dicens quod accipient in hoc saeculo centies tantum, in saeculo autem venturo vitam aeternam 158; sicut etiam in veteri Scriptura dicitur: Fideli homini totus mundus divitiarum est 159. Unde exsultat Apostolus dicens: Quasi nihil habentes, et omnia possidentes 160; si ergo in Novo Testamento praeter aeternam possessionem quae promittitur sanctis, huius quoque possessionis quae transitura est, multiplicatio non subtrahitur, et tanto fit uberior, quanto contemptius possidetur; quanto magis in Veteri Testamento carnalis populi praemia talia esse debuerunt, ipso tamen uno et vero Deo gubernatore omnium temporum omnia pro tempore moderante et administrante. 18. 2. Sed ne in solis Novi Testamenti libris isti arbitrentur haec esse contempta, audiant prophetam abicientem talem felicitatem, et ad unum Dominum Deum confugiendum esse cantantem. Ita enim dicit: De gladio maligno erue me, et exime me de manu filiorum alienorum, quorum os locutum est vanitatem, et dextera eorum dextera iniquitatis. Quorum filii ipsorum velut novellae constabilitae in iuventute sua. Filiae eorum compositae et ornatae velut similitudo templi. Cellaria eorum plena, eructantia ex hoc in hoc. Oves eorum fecundae, multiplicantes in exitibus suis; boves eorum crassae. Non est ruina sepis, nec exitus, neque clamor in plateis eorum. Beatum dixerunt populum cui haec sunt; beatus populus cuius Dominus Deus ipsius 161. Attendant ergo quomodo irrideatur ista felicitas in hominibus impiis, et tota beatitudo in Deo solo inconcussa figatur. Illi enim dicunt beatum populum cui haec sunt; sed beatus populus cuius est Dominus Deus ipsius. Quod autem etiam illud contrarium esse putaverunt huic loco Veteris Testamenti, quod Dominus ait: Omnis qui confusus fuerit me aut verba mea in gente ista adultera et peccatrice, et Filius hominis confundetur illum, cum venerit in gloria Patris sui et laude sanctorum angelorum suorum 162; quod pertineat ad contemptum rerum temporalium non video. Quod si propterea pertinet, ne aliquis territus de talium rerum damnis, Christum confiteri aut erubescat, aut timeat, quid habent quod dicant? Cum et nos dicimus ita esse ista munera Dei, ut tamen sint infima, et in comparatione salutaris confessionis, non solum amittenda, sed ultro etiam proicienda: carnalibus tamen haec amantibus, et nondum capientibus promissa coelestia, ne ab idolis et daemonibus ista peterent, utiliter a Domino Deo esse pollicita. Omnia in utriusque Testamenti scripturis, et ad expetendum et ad fugiendum, et ad sumendum et ad reiciendum sibi concordantia et suis gradibus ordinata. 19. 1. De eo quod scriptum est in Lege: Ego sum qui divitias do amicis meis, et paupertatem inimicis meis. Huic sententiae illud opponunt quod Dominus dicit: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum 163; et: Vae vobis divitibus, quia percepistis consolationem vestram 164. Sed cur nolunt et alia in Evangelio contueri? Ubi enim scriptum est: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum; ibi sequitur: Beati mites, quoniam ipsi haereditate possidebunt terram. Ecce habent amicos Dei haereditate terrae divites fieri. Cum autem ad tantam egestatem dives ille redigitur, ut ab eo paupere quem neglexerat, digito brevi in aqua tincto arenti linguae suae humorem stillari deprecetur 165, intellegant quomodo fiant pauperes inimici Dei, et id esse cognoscant quod in Lege scriptum est: Ego sum qui divitias do amicis meis, et paupertatem inimicis meis. 19. 2. Nam istas divitias temporales et in veteri Scriptura esse contemptas et superius docui, et innumerabilibus locis qui legere voluerit, inveniet. Unde est etiam illud: Melius est modicum iusto, super divitias peccatorum multas 166. Et illud: Bonum mihi lex oris tui, super millia auri et argenti 167. Et illud: Iudicia Dei vera iustificata in idipsum, desiderabilia super aurum et lapidem pretiosum multum 168. Et illud: Beatus vir qui invenit sapientiam, et immortalis qui videt prudentiam. Melius est enim illam mercari, quam auri et argenti thesauros. Pretiosior est autem lapidibus optimis, non resistit illi ullum malum; bene nota est omnibus appropinquantibus ei, et eis qui considerant eam diligenter. Omne autem pretiosum non est illi dignum 169. Et illud: Propter hoc optavi, et datus est mihi sensus, et invocavi, et venit in me spiritus sapientiae. Et praeposui illam regnis et sedibus, et honestatem nihil esse duxi ad comparationem ipsius. Nec comparavi illi lapidem pretiosum: quoniam omne aurum in comparatione illius arena est exigua, et tamquam lutum aestimabitur argentum ad illam 170. Haec isti si aut legerent aut non impie legerent, viderent omnia in utriusque Testamenti scripturis, et ad expetendum et ad fugiendum, et ad sumendum et ad reiciendum sibi concordantia et suis gradibus ordinata. In natura humana, quae peccato in inferiora defluxit, ea quae Deus carnalibus figurata promittit, spiritalibus aperta monstrat. 20. 1. De eo quod scriptum est in Lege: Si ambulaveritis in lege, et praecepta mea custodieritis; dabo pluvias tempore suo, et producet terra fructus suos, et arbores poma, et vindemiae tuae messibus succedent, et satio vindemiis: et saturabimini, et sedebitis in pace in terra vestra, et dormietis, et non erit qui vos terreat: et perdam omnem belluam ex terra vestra; et persequemini inimicos vestros, et cadent ante vos in gladio: et insequentur quinque ex vobis centum, et centum ex vobis persequentur decem millia, et concident inimici vestri ante vos in gladio: et veniam, et benedicam vos, et multiplicabo vos, et disponam vos. Manducabitis vetus quod inveteravit, et proicietis vetus ante novum 171. Iam neminem oportet postulare a nobis, ut haec ostendamus quam congruenter illi populo Deus promiserit. Multa enim de hac re diximus, et cui parva sunt, nimis tardus est. Sed tamen quod etiam huic loco de Novo Testamento dicunt esse contrarium; illud videlicet quod Dominus ait: Nolite portare aurum, neque argentum, neque nummos in zonis vestris; non peram in via, neque duas tunicas, neque calceamenta, neque virgam; dignus est enim operarius mercede sua 172: quid mirum si haec Evangelistis donaverit? Numquid in hoc ministerium populus Iudaicus vocabatur? Quae tamen omnia spiritaliter perscrutanda sunt, ne ipse Dominus hominibus impiis contra sua praecepta fecisse videatur, qui etiam loculos habebat, quibus ad necessarium victum pecunia portabatur 173. Nisi forte dicturi sunt in zonis habere pecuniam, peccatum esse; in loculis autem, non esse peccatum. Non autem ista iussa, sed permissa esse Apostolis, ex hoc intellegitur, quod apostolus Paulus manibus suis operatus victum quaerebat, non abusus ea potestate, sicut ipse loquitur, quam Dominus Evangelistis dedit 174. Quod enim permittitur a Domino, etiam non facere licet: quod autem iubetur, nisi fiat peccatum est. 20. 2. Addunt etiam de illo divite, cui Deus dixerat: Stulte, hac nocte a te animam tuam expetam; quae autem praeparasti, cuius erunt? 175 et dicunt non minus huic capitulo Legis esse contrarium: cum in isto inanitas irrisa sit vanae laetitiae, quia incerta illa pro certis habuit; populo autem Israel certam faciebat illam pollicitationem omnipotentia pollicentis. Unde apostolus Paulus scribens ad Timotheum, de divitibus saeculi huius, quos noverat in Ecclesiae membris habere suum locum, ita loquitur: Divitibus huius saeculi praecipe, non superbe sapere, neque sperare in incerto divitiarum, sed in Deo vivo, qui praestat nobis omnia abundanter ad fruendum: benefaciant, divites sint in operibus bonis, facile tribuant, communicent, thesaurizent sibi fundamentum bonum in futurum, ut apprehendant veram vitam 176. Quis hic non intellegat non esse culpabile habere ista, sed amare et spem in eis ponere, et ea praeferre aut etiam conferre veritati, iustitiae, sapientiae, fidei, bonae conscientiae, caritati Dei et proximi, quibus omnibus anima pia dives est in secretis suis coram oculis Dei? Sed ut diligatur Deus, qui diligentibus se ista cuncta et invisibilia et aeterna largitur, id est, se ipsum his omnibus plenum donat dilectoribus suis: ut ergo ipse diligatur, illo etiam tempore quo carnalis anima, carnis videlicet affectibus implicata, nisi temporalia desiderare non novit, persuadendum illi est, quod etiam ista Deus dat homini; quia et verum est, et utilissime creditur. Hoc populo Israel factum est per illas pollicitationes, quas imperitissime miseri derident, ut etiam in ipsis infimis rebus, quomodo possent, Deum diligere assuescerent, quamvis plus ibi operetur timor. Quae tamen omnia dona temporalia figurae sunt donorum aeternorum, et illa de inimicis victoria praesignat victoriam de diabolo et angelis eius. 20. 3. Et quod isti adiecerunt quasi contrarium Veteri Testamento, quod Apostolus loquitur, Deum non pugna et dissensione, sed pace delectari 177: sciant talem Deum praedicari in Scripturis illis, cui pacem suam nemo possit auferre; non qualem ipsi praedicant, qui timens ne irrueret bellum regionibus suis, membra sua longe misit, ut peregrina bella tolerarent, et postea liberari atque purgari victa et inquinata non possent. In natura vero humana, quae peccato in inferiora defluxit, ita Deus pace delectatur, ut non relinquat libramenta iustitiae, nec pacem quam diligit velit calcari a peccantibus, sed amari a certantibus, apprehendi a victoribus, et ea carnalibus figurata promittere, spiritalibus aperta monstrare. Absurdum non est, quod in veterem hominem maledictum prolatum est, quem Dominus suspendit in ligno. 21. De eo quod scriptum est in Deuteronomio: Maledictus omnis qui in ligno pependerit 178. Licet saepe a Manichaeis ista quaestio ventilata sit, non video tamen quid habeat huic sententiae contrarium quod ex Evangelio Adimantus opponendum putavit, ubi Dominus ait: Si vis perfectus esse, vende omnia quaecumque possides, et divide pauperibus, et tolle crucem tuam, et sequere me 179. Hicpraeterquam quod crucem nominat, nihil attendit esse contrarium ei quod dictum est: Maledictus omnis qui in ligno pependerit: quasi vero talem crucem possit quisque tollere et sequi Dominum. Sed illa tollitur, cum sequimur Dominum, de qua dicit Apostolus: Qui autem Iesu Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum passionibus et concupiscentiis 180. Tali enim cruce vetus homo, id est, vetus vita perimitur, quam de Adam traximus, ut quod in illo fuit voluntarium, in nobis fieret naturale. Quod ostendit Apostolus dicens: Fuimus et nos aliquando natura filii irae, sicut et ceteri 181. Si ergo vetus vita de Adam, unde et nomine veteris hominis vetus vita significatur; quid absurdum habet, quod in veterem hominem maledictum prolatum est, quem Dominus suspendit in ligno? Quia ex ipsa successione mortalitatem gestavit, de virgine Maria mortaliter natus, habens carnem non peccatricem, sed tamen similitudinem gerentem carnis peccati 182; quia mori poterat, et mors de peccato est. Unde etiam est illud: Scientes quia vetus homo noster simul confixus est cruci cum illo, ut evacuetur corpus peccati 183. Non ergo Dominus per linguam Moysi famuli Dei, sed mors ipsa meruit maledictum, quam Dominus noster suscipiendo evacuavit. Mors itaque illa pependit in ligno, quae per mulierem ad hominem serpentina persuasione pervenit. Unde etiam serpentem, ad significationem ipsius mortis, Moyses in eremo exaltavit in ligno. Et quoniam a mortiferis cupiditatibus per fidem sanamur crucis Domini, qua cruce mors ligno suspensa est; propterea qui serpentum morsibus venenabantur, conspecto serpente qui fixus erat atque exaltatus in ligno, continuo sanabantur 184. Huic sacramento ipse Dominus attestatus est dicens: Sicut enim Moyses exaltavit serpentem in eremo, ita exaltari oportet Filium hominis 185. Suscipiendo autem ignominiosissimum apud homines mortis genus Dominus noster Iesus Christus, hoc est, mortem crucis, commendavit nobis dilectionem suam, ut merito Apostolus diceret, accendens nos in eius caritatem: Christus nos redemit de maledicto Legis, factus pro nobis maledictum. Scriptum est enim: Maledictus omnis qui pendet in ligno 186. Ut non solum nullam mortem, sed etiam nullum mortis genus Christiana libertas, sicut Iudaica servitus, formidaret. Sicut tempore caritatis bonitas, sic tempore timoris severitas Dei. 22. De homine quem lapidari Deus iussit, qui sabbato inventus est ligna colligere 187. Dominus in Evangelio ubi hominis manum aridam sanavit die sabbati 188, divinum opus fecit, non humanum; nec ab otio recessit qui iussit et factum est. Et ideo non est simile hoc factum ligna colligenti, quod facere cum inventus esset homo die sabbati, iussu Dei lapidatus est. De servili autem observatione sabbati, et de vindicta temporalis mortis, iam multa dicta sunt. Sicut enim tempore caritatis bonitas, sic tempore timoris severitas Dei maxime commendatur. Et cum adhuc non oporteret ante adventum Domini nudare populo legitimarum sacramenta figurarum, non invitabantur illi homines significata intellegere, sed iussa cogebantur implere: nondum enim Deo inhaerebant per spiritum, sed per carnem legi serviebant. Miror autem quod isti plangunt lapidatum hominem Dei praecepto, quia contra iussum Legis ligna collegit, et non plangunt arborem arefactam verbo Christi 189, quae contra nullum praeceptum fecerat; cum talem animam arboris esse credant, qualem hominis. Fecunditas et continentia. 23. De eo quod scriptum est: Mulier tua sicut vinea frondescens, et filii tui ut novellae olivarum in circuitu mensae tuae, et videbis filios filiorum tuorum; et scies quia hoc modo benedicitur homo qui timet Dominum 190. Hoc per prophetam figurate dictum, et ad significationem Ecclesiae pertinere Manichaei non intellegunt, et putant contrarium esse quod in Evangelio Dominus de spadonibus ait, qui se ipsos castrant propter regnum coelorum 191. Sed nos iam et de viro, et de uxore, et de spadonibus, quantum satis fuit, in tertio capitulo disseruimus. Non in pane solo vivit homo, sed in omni verbo Dei. 24. De eo quod scriptum est apud Salomonem: Imitare formicam, et intuere diligentiam eius, quia ab aestatis tempore usque ad hiemem colligit sibi alimonias 192. Neque hoc intellegunt Manichaei spiritaliter esse accipiendum, et putant praeceptum esse ut thesaurizemus in terra, aut etiam curemus haec horrea, quae sine ullo praecepto multum homines implere festinant. Et ideo illud Adimantus ex Evangelio dicit adversum esse huic sententiae, ubi Dominus ait: Nolite cogitare de crastino 193. Sed neque hoc intellegunt ad id pertinere, ut temporalia non amemus, neque timeamus ne nobis desint necessaria, et propter ipsa conquirenda vel Deo vel hominibus serviamus. Nam si hoc ideo dictum est, ut non servetur panis in crastinum, magis hoc implent vagi Romanorum, quos Passivos appellant, qui annona quotidiana satiato ventre, aut donant statim quod restat, aut proiciunt, quam vel Domini discipuli, qui etiam cum ipso Domino coeli et terrae in terra ambulantes loculos habebant; vel Paulus apostolus, qui omnium terrenorum contemptor, sic tamen gubernavit ea quae praesenti vitae erant necessaria, ut etiam de viduis praeceperit dicens: Si quis fidelis habet viduas, sufficienter tribuat illis, ut non gravetur Ecclesia, quo veris viduis sufficere possit 194. Sed tamen illud de formica ita positum est, ut quemadmodum illa aestate colligit unde in hieme pascatur, sic unusquisque Christianus in rerum tranquillitate, quam significat aestas, colligat verbum Dei, ut in adversitate et tribulationibus, quae hiemis nomine significantur, habeat unde spiritaliter vivat. Non enim in pane solo vivit homo, sed in omni verbo Dei 195. Si autem hoc eos movet, quod in terra condit formica quod colligit; irascantur etiam illi thesauro quem Dominus in agro dicit inventum 196. Propheticae sententiae non repugnat quod Adimantus posuit ex Evangelio. 25. De eo quod scriptum est in Osee: Da illis ventrem vacuum et ubera arida: mortifica semen ventris ipsorum, ne pariant 197. Et haec prophetica locutio est utique figurata. Nam et ventrem non carneum intellegunt in Evangelio, cum legunt: Flumina aquae vivae fluent de ventre eius 198. Et ubera quaedam habebat Apostolus, cum diceret: Lac vobis potum dedi, non escam 199; et iterum: Factus sum parvulus in medio vestrum, tamquam si nutrix fovens filios suos 200. Et Galatas ad carnalia declinantes iterum parturit, donec Christus in eis formetur 201. Et ideo huic propheticae sententiae non repugnat quod Adimantus posuit ex Evangelio, quod in resurrectione a mortuis, neque nubent, neque uxores ducent, neque morientur, sed sunt ut Angeli Dei 202. Nam hoc est utique quod accipiunt etiam spadones, de quibus Isaias loquitur: Locum nominatum multo meliorem filiorum et filiarum, nomen aeternum dabo eis, inquit 203. Non ergo isti arbitrentur in solo Evangelio tale praemium promitti sanctis: ventremque vacuum et ubera arida et mortificatum semen, ne pariant, intellegant de his esse dictum de quibus dicit Apostolus: Sicut enim Iamnes et Iambres restiterunt Moysi, sic et isti resistunt veritati, homines mente corrupti, reprobi circa fidem: sed ultra non proficient; dementia enim eorum manifesta erit omnibus, sicut et illorum fuit 204. Cum ergo ultra non proficient, tunc habebunt ventrem vacuum, et ubera arida, et mortificatum semen. In qua sententia se isti tamquam in speculo dignentur inspicere. Dupliciter appellatur malum: unum quod homo facit, alterum quod patitur. 26. De eo quod scriptum est in Amos propheta: Si fieri potest ut ambulantes duo in via minime se agnoscant, et leo sine praeda ad catulum suum revertatur; si decidet avis sine aucupe in terram, si tendunt muscipulam sine causa, ut nihil capiant; si dabit sonum tuba in civitate, ut plebs non terreatur: ita etiam malum aliquod in civitate non perpetratur, quod Dominus non faciet 205. Malum hoc loco non peccatum, sed poena intellegenda est. Dupliciter enim appellatur malum; unum quod homo facit, alterum quod patitur: quod facit, peccatum est; quod patitur, poena. De poenis ergo loquebatur Propheta, cum hoc diceret. Divina enim providentia cuncta moderante et gubernante, ita homo male facit quod vult, ut male patiatur quod non vult. Sic autem isti accusant Prophetam ista dicentem, quasi in Evangelio non legerint: Nonne duo passeres asse veneunt, et unus ex his non cadit in terram sine Patris vestri voluntate? 206 Ita ergo Deus malum facit, quod non ipsi Deo malum est, sed eis in quos vindicat. Itaque ipse, quantum ad se pertinet, bonum facit; quia omne iustum bonum est, et iusta est illa vindicta. Et ideo non est contrarium, quod Adimantus obicit dixisse Dominum: Arbor bona fructus bonos facit; mala autem arbor malos fructus facit 207. Quamvis enim malum sit gehenna damnato; iustitia tamen Dei bona est, et ipse fructus est ex arbore bona. Ille autem malis peccatorum suorum thesaurizat sibi iram in die irae et revelationis iusti iudicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua 208. Quamquam istae duae arbores manifestissime in similitudine duorum hominum positae sint, id est, iusti et iniusti: quia nisi quisque voluntatem mutaverit, bonum operari non potest. Quod in nostra potestate esse positum, alio loco docet, ubi ait: Aut facite arborem bonam, et fructum eius bonum; aut facite arborem malam, et fructum eius malum. Illis enim hoc dicit, qui putabant se bona loqui posse, cum essent mali, hoc est, bonos fructus facere, cum essent arbores malae. Sic enim et subiungit: Hypocritae, quomodo potestis bona loqui, cum mali sitis? 209 Mala ergo arbor fructus bonos facere non potest: sed ex mala fieri bona potest, ut bonos fructus ferat. Fuistis enim aliquando tenebrae, inquit Apostolus; nunc autem lux in Domino. Tamquam si diceret: Fuistis aliquando arbores malae, et ideo non poteratis tunc nisi malos fructus facere: nunc autem lux in Domino, id est, et iam facti arbores bonae, date fructus bonos; quod sequitur dicens: Sicut filii lucis ambulate: fructus enim luminis est in omni iustitia et veritate; probantes quid sit beneplacitum Domino 210. Nam et in ipso Evangelii capitulo, si non studio malevolentiae fugeret Adimantus, posset advertere quomodo dicatur Deus malum facere. Ibi enim ait Dominus, quod etiam iste commemoravit: Omnis arbor quae non facit fructus bonos, excidetur, et in ignem mittetur 211. Haec sunt mala quae Deus facit, id est, peccatoribus poenas, quod in ignem mittet arbores, quae in malitia perseverantes fieri bonae noluerint, cum hoc ipsis arboribus malum sit. Deus autem, ut saepe dixi, non dat fructus malos, quia iustitiae fructus est vindicta peccati. In nostra potestate est, ut vel inseri Dei bonitate, vel excidi severitate mereamur. 27. De eo quod in Isaia propheta scriptum est: Ego sum Deus qui facio pacem, et constituo mala 212. Etiam hoc eadem regula solvitur. Non enim reprehendit Adimantus quod dixit Deus, facio pacem; sed quod dixit, constituo mala. Cum Paulus apostolus haec duo similiter uno in loco etiam latius tractaverit dicens: Vides ergo bonitatem et severitatem Dei: in eos quidem qui ceciderunt, severitatem; in te autem bonitatem, si permanseris in bonitate: alioquin et tu excideris, et illi si non permanserint in incredulitate, inserentur. Potens est enim Deus iterum inserere illos 213. In hoc sermone apostolico satis apparet bonitas Dei, secundum quam dixit Isaias: Ego sum Deus qui facio pacem; et severitas, secundum quam dixit, constituo mala. Simul etiam ostendit in nostra potestate esse, ut vel inseri bonitate ipsius, vel excidi severitate mereamur. Non ergo est Isaiae contrarium Evangelium, sicut putat, vel potius putari cupit Adimantus, ubi Dominus ait: Beati pacifici, quia filii Dei vocabuntur 214. Vel ex ipsa enim parte debuit agnoscere, etiam Isaiam scire filios Dei esse pacificos, quia per eum dixit Deus: Ego sum qui facio pacem. Sed cum in alia parte ad male intellegendum oculum fixit, in altera se ipse excaecavit. Quod si vellet alius similiter caecus dicere bonum esse Vetus Testamentum, ubi dicit Deus: Nolo mortem peccatoris, quantum ut revertatur et vivat 215; malum autem esse Novum Testamentum, ubi dicit Christus: Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius 216: nonne in foveam cadens omnes qui se sequerentur, indoctos et Scripturarum ignaros in imperitiae caecitatem germinante malitia secum pariter praecipitaret? Qui autem oculo pio legit, et in Novo Testamento invenit quod isti accusant in Vetere, et in Vetere quod laudant in Novo. Ea quae oculis corporeis sunt invisibilia, menti vero visibilia fatemur. 28. 1. De eo quod scriptum est in Isaia: Et factum est eo anno quo mortuus est Ozias rex, vidi Dominum sedentem in sede altissima; et plena erat domus gloriae ipsius, et in circuitu Seraphim stabant, senas alas habentes, et binis quidem operiebant faciem ipsius, binis vero pedes 217. Huic loco illud opponit Adimantus, quod ait Apostolus: Regi autem saeculorum invisibili honor et laus in saecula 218. In qua quaestione quaerendum est, quid ei visum fuerit; vel in illa visione Isaiae binas alas praetermittere, quibus volabant Seraphim, dicentes: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus sabaoth: vel in Apostoli verbis non totum dicere. Nam ita dicit Apostolus: Regi autem saeculorum invisibili, incorruptibili, soli Deo honor et gloria in saecula saeculorum. An forte timuit ne Trinitatis commemoratio commendaret Prophetam lectori, et aliquid magnum ibi latere suspicaretur? Ter enim dicitur: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus sabaoth. In Apostolo autem forte vidit, quod si dixisset, incorruptibili Deo; responderetur illi quod nunc istis dicimus: Quid ergo incorruptibili Deo factura erat gens tenebrarum, si cum ea pugnare noluisset? Aut si forte mendosos codices legerat, aut iste mendosus est ubi nos ipsum Adimantum legimus, non est diutius de re dubia disserendum: sed iam quaerendum est quomodo et Propheta dixerit vidisse se Deum in sede altissima, et apostolus Paulus verum dixerit, invisibilem Deum. Interrogo itaque istos utrum invisibilia possint conspici. Si dicunt posse; quid ergo calumniantur, si Deum invisibilem Propheta conspexit? Si autem dicunt non posse, ipsi Apostolo potius calumnientur, si audent, qui ait: Invisibilia enim Dei, a constitutione mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur 219. Ipse enim dixit esse invisibilia; et ipse rursus dicit, conspiciuntur. Nonne hic coguntur fateri oculis corporeis esse invisibilia, menti vero esse visibilia? Sic igitur et Propheta Deum, qui corporaliter invisibilis est, non corporaliter, sed spiritaliter vidit. 28. 2. Nam multa genera visionis in Scripturis sanctis inveniuntur. Unum, secundum oculos corporis; sicut vidit Abraham tres viros sub ilice Mambre 220, et Moyses ignem in rubo 221, et discipuli transfiguratum Dominum in monte inter Moysen et Eliam 222: et cetera huiusmodi. Alterum, secundum spiritum, quo imaginamur ea quae per corpus sentimus: nam et pars ipsa nostra cum divinitus assumitur, multa revelantur, non per oculos corporis, aut aures, aliumve sensum carnalem; sed tamen his similia, sicut vidit Petrus discum illum submitti e coelo cum variis animalibus 223. Ex hoc genere est etiam istud Isaiae, quod imperitissime impii reprehendunt. Non enim Deum forma corporea circumterminat: sed quemadmodum figurate, non proprie, multa dicuntur; ita etiam figurate multa monstrantur. Tertium autem genus visionis est secundum mentis intuitum, quo intellecta conspiciuntur veritas atque sapientia: sine quo genere illa duo quae prius posui, vel infructuosa sunt, vel etiam in errorem mittunt. Cum enim ea, quae sive corporeis sensibus, sive illi parti animae quae corporalium rerum imagines capit, divinitus demonstrantur, non solum sentiuntur his modis, sed etiam mente intelleguntur, tunc est perfecta revelatio. Ex hoc tertio genere est visio illa quam commemoravi, dicente Apostolo: Invisibilia enim Dei, a constitutione mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur 224. Hac visione videtur Deus, cum per pietatem fidei et per agnitionem Dei morum optimorum corda mundantur. Quid enim profuit Balthasari regi, quod manum scribentem ante oculos suos in pariete conspexit? Cui visioni quia non potuit adiungere mentis aspectum, quaerebat adhuc videre quod viderat. Tali autem acie luminis, qua ista intelleguntur, Daniel praeditus, mente vidit, quod ille viderat corpore 225. Rursus illa parte animi, quae imagines corporum capit, vidit somnium Nabuchodonosor rex: et quoniam non habebat idoneum oculum mentis ad melius videndum quod viderat, id est, ad intellegendum quod viderat, ideo ad interpretandum visum suum, aspectum quaesivit alienum, eiusdem scilicet Danielis: cui tamen aperienti ut certam accommodaret fidem, etiam ipsum somnium ut sibi diceretur exegit. Daniel autem revelante sancto Dei Spiritu, et quid ille vidisset in somnis ea parte vidit qua corporum capiuntur imagines, et quid significaret mente conspexit 226. Non est autem propheta veri Dei et summi, qui oblata divinitus visa, vel solo corpore, vel etiam illa parte spiritus videt qua corporum capiuntur imagines, et mente non videt. Sed plerumque in Scripturis sic posita inveniuntur, quemadmodum visa sunt, non etiam quemadmodum intellecta sunt; ut mentis visio, in qua totus fructus est, exercendis lectoribus servaretur. Sed ex multis quae aperte sunt scripta, manifestatur nobis quomodo illa intellexerint, quae sic in libris posuerunt, quomodo figurate illis demonstrata sunt. Ad duo enim genera illa visionis pertinent figuratae demonstrationes: ad mentis autem, id est, ad intellegentiae visionem simplex et propria pertinet revelatio rerum intellectarum atque certarum. Omnia tamen haec genera mirificis et ineffabilibus distributionibus exhibet atque moderatur Spiritus sanctus summae incommutabilisque sapientiae. Sed isti miseri sunt qui calumniantur Prophetae dicenti quod Deum viderit, obicientes apostolicam sententiam, ubi invisibilem dixit. Si enim alter obiciat huic apostolico verbo evangelicum verbum, quo Dominus ait: Beati mundi cordes, quoniam ipsi Deum videbunt 227; quomodo respondebunt posse invisibilem videri? Verbo enim premunt imperitos, et quatenus invisibilis Deus dictus sit, etsi cognoscunt, cognosci timent. Tanta est pernicies animorum, qui cum vincere hominem volunt, ab errore vincuntur.

CCCXLI. ACHERUNTINO ARCHIEPISC. Ut a laicis res ecclesiasticae non administrentur, sed exstructa monasteria ab episcopis consecrentur. (Spolet., VI Kal. Septembr.) Significante nobili viro R. comite Licii, nostro est apostolatui reseratum quod capellam Sanctae Mariae de Lanian. a se reparatam pariter et dotatam Cistercien. fratrum regulis informare disposuit pro salute sua pariter et parentum; monasterium quoque quod est in castro Genusii, in quo jus obtinet patronatus, propter nigrorum monachorum incuriam in spiritualibus et temporalibus usque adeo jam consumptum quod in eo vix possunt quatuor sustentari, ut in utriusque respirare valeat, adjunctum ipsi capellae, abbatiae Casaemarii disposuit supponendum. Verum quia laicis etiam religiosis, disponendi de rebus Ecclesiae nulla est attributa facultas, fraternitatem tuam rogamus pariter et hortamur quatenus, quod per eum legitime fieri non potest, per tuam sortiatur auctoritatem effectum, si utilitati ecclesiasticae videris expedire. Datum Spoleti, VI Kal. Septembris. CCCXLII. PRIORI ECCLESIAE S. NICOLAI DE MONTE SECUS NARNIAM CONSTITUTAE. De privilegiis et immunitate illorum. (Spoleti, VI Kal. Sept.) Ea quae sunt juris beati Petri et ad Romanam Ecclesiam nullo pertinent mediante sic teneri volumus et servari ab his qui ad eorum sunt custodiam deputati, ne occasione qualibet debeat in posterum ipsi Rom. Ecclesiae aliquod praejudicium generari. Cum igitur praelibata ecclesia beati Petri juris existat et in ejus sis regimine constitutus, ad exemplar felicis recordationis Alexandri, Clementis, et Coelestini praedecessorum nostrum Romanorum Pontificum praesentibus tibi litteris inhibemus, ne de ipsa ecclesia nisi nobis et nostris successoribus respondere, aut eam recognoscere ad aliquo, nisi de mandato nostro vel catholici successoris nostri, praesumas. Prohibemus etiam, ne quisquam eamdem ecclesiam violenter intrare, aut ejus possessiones et bona diripere, seu temere audeat perturbare. Praeterea tibi concedimus, ut bona ipsius ecclesiae, quae ab aliquibus detinentur injuste, licitum tibi sit legitime revocare. Ad indicium autem hujus perceptae libertatis ecclesia ipsa Romanae Ecclesiae libram cerae quolibet anno persolvet. Nulli ergo, etc. Datum Spoleti, VI Kal. Septembris. CCCXLIII. EPISCOPO LIDDEN. Ut Siculum armet ad bellum sacrum pro recuperanda terra sancta. (Spoleti, III Kal. Sept.) Cum te credamus imo teneamus pro certo pro subjectione terrae nativitatis Dominicae fideliter hactenus laborasse ac certum nobis existat quod adhuc super eodem laborare diligenter intendas, sollicitudinem tuam venerabilibus fratribus nostris Tranen. archiepiscopo, episcopo Cupersanensi et dilectis filiis abbati de Floribus, priori Sancti Andreae de Benevento citra Farum, venerabili vero fratri nostro Syracusanensi episcopo et dilecto filio abbati de Sanbucin. per Siciliam, ad proponendum verbum Domini, pro liberatione illius terrae in qua steterunt pedes ejus et ubi Deus rex noster ante saecula nostram dignatus est operari salutem, venerabilibus fratribus nostris archiepiscopis et episcopis et dilectis filiis comitibus et baronibus, consulibus civitatum et populis per totum regnum Siciliae constitutis, imo ipsi et charissimae in Christo filiae nostrae illustri imperatrici duximus adjungendam; ut tanto libentius vestrum verbum recipiatur ab omnibus, quanto propositum fuerit cum majoris devotionis affectu; et exsilium tuum terrae sanctae detentionem et paganorum barbariem, qui nec aetati nec ordini detulerunt, mentibus omnium repraesentando impressus sigillabit. Qualiter autem terrae sanctae per fratres nostros et nostra disposuerimus subvenire, qualiter et quem ad reformandum inter charissimos in Christo filios nostros Ph. Francorum et R. Anglorum reges illustres verae pacis concordiam vel treugas saltem usque ad quinquennium statuendas et exhortandos fidelium populos ad obsequium Crucifixi, quem de fratribus nostris Pisas, quem Januam, quem et Venetias propter hoc duxerimus destinandos, quam remissionem his qui Christo exsuli et exterminio Jerosolymitanae regionis in personis et rebus et vel in personis vel rebus subvenerint, concedamus, et quod eorum bona sub nostra protectione suscipiamus, eos a foeneratorum instantia relevantes, tibi et praedictis sociis tuis ex forma litterarum communium poterit manifeste liquere. Accingere igitur et assume non nostram sed Domini causam. Sonet vox tua in auribus omnium, necessitatem terrae Orientalis, exsilium Jesu Christi, causam scilicet tuae legationis exponens; et cum praedictis vel eorum aliquo aut etiam solus, si ipsi vel noluerint vel non poterint interesse, taliter quod tibi et ipsis injungitur exsequaris, ne appareas in conspectu Domini vacuus, sed ad Jerosolymitanam provinciam multa stipatus militia cum legatis nostris et ad aream Domini cum exsultatione cumulatus manipulis revertaris. Datum Spoleti, III Kalend. Septembris. CCCXLIV. EIDEM. Ejusdem plane argumenti. (Spoleti, Kal. Septembris.) Ad sollicitandos fidelium populos ad obsequium Crucifixi, ne videamur liberalis Domini dispensatores avari, praeter remissionis gratiam et apostolicae protectionis praesidium quae ad terram nativitatis Dominicae proficiscentibus vel ei subvenientibus indulgemus, gratiam oportet nos facere in aliis etiam specialem, ut tanto libentius itineris Jerosolymitani onus assumant, quanto se amplius viderint ab aliis oneribus relevari. Eapropter, ven. in Christo frater, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut eos qui terram sanctam in hujus necessitatis articulo personaliter visitabunt, si ob manus injectas in clericum vinculo sint excommunicationis astricti, nostra fretus auctoritate absolvas. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae concessionis, etc. Datum Spoleti, Kal. Septembris. In eumdem modum Tranen. archiepiscopo, Cupersanen. episcopo, priori Sancti Andreae de Benevento, Syracusan. episcopo, abbati de Floribus, unicuique seorsim. CCCXLV. ARCHIEPISCOPIS, EPISCOPIS, ABBATIBUS, PRIORIBUS, ET UNIVERSIS ECCLESIARUM PRAELATIS PER TOTUM REGNUM FRANCIAE CONSTITUTIS. Ut legatum apostolicum, qui pacem inter Galliae et Angliae regem facere et contra Saracenos armare debet, humaniter accipiant. (Datum Reat.) Licet commissa nobis a Domino potestatis ecclesiasticae plenitudo universis Christi fidelibus nos constituerit debitores, statum tamen et ordinem conditionis humanae non possumus ampliare, quia juxta verbum Domini cum ad staturam nostram nec cubitum unum valemus adjicere, vel simul in diversis locis existere, in unius tamen corporis unitate vel ad remota quaelibet in ictu oculi transvolare possumus, et cum Habacuc exsuli Danieli deposito in lacu leonum, per nos ipsos cibi consolationem afferre ac messoribus nihilominus ministrare. Quia vero lex id humanae conditionis non patitur, nec possumus in persona propria gerere sollicitudines universas, interdum per fratres nostros, qui sunt membra corporis nostri, ea cogimur exercere quae, si commoditas Ecclesiae sustineret, personaliter libentius impleremus. Cum autem omnes unum corpus simus in Christo, singuli autem alter alterius membra; sic per singulos, cum oportet, injunctae nobis sollicitudinis onera dispensamus, ut cum alter alterius onera supportarit, a singulis lex Christi laudabiliter impleatur. Non enim in uniformitate corporis Christi, quod est Ecclesia, sicut in humani corporis constitutione segregatio partium generat sectionem, sectio vero mortem vel deformitatem inducit; imo segregatio in obedientiae virtute consistens, unitatis est signum: unitas vero verum est indicium charitatis, per quam multitudinis credentium erat, sicut legitur, cor unum et anima una. Sane licet instantia nostra quotidiana sit omnium Ecclesiarum sollicitudo continua, nuper tamen nobis sollicitudo potior supervenit: quae, si reliquae cederent, sola tamen sibi nos totos interius et exterius vindicaret nec sic etiam infirmitas nostra tantae sufficeret gravitati. Recepimus enim litteras de transmarinis, quod cum Teutonici, capto castro Baruth et Joppen ab impiis occupata, naves reduces ascendissent, Saraceni, qui ad resistendum eis exercitum paraverant copiosum, sicut locustae terrae superficiem repleverunt: ita quod Christianis gladius foris imminet, metus intus, ut tutum eis non sit in civitatibus et in locis munitissimis remanere. Cum igitur nos ab subveniendum Jerosolymitan. provinciae dilectis filiis nostris S. tt. Sanctae Praxedis presbytero et P. Sanctae Mariae in via Lata diacono cardinalibus imposuerimus signum crucis, cum nec Ecclesiae necessitas pateretur nec praedecessorum nostrorum monerent exempla ut itineris Jerosolymitani laborem personaliter subiremus, dictum P. Sanctae Mariae in via lata diac. cardinalem virum scientia, honestate morum et consilii maturitate praeclarum, praecipue ad reformandam inter chariss. in Christo filios nostros Ph. Francorum et R. Anglorum reges illustres plenae pacis concordiam vel treugas saltem usque ad quinquennium statuendas, et excitandos populos ad obsequium Jesu Christi duximus destinandum: cui etiam commisimus plenae legationis officium, concessa sibi libera facultate ut evellat et dissipet, aedificet et plantet, sicut viderit expedire. Quia vero ipsum inter caeteros fratres nostros specialis dilectionis brachiis amplexamur, universitati vestrae per apo. scripta mandamus atque praecipimus quatenus eum sicut legatum sedis apost. imo Christi, cujus subventionis causa dirigitur, benigne recipientes et honorifice pertractantes, ea quae super praedictis vel aliis deliberatione provida duxerit statuenda recipiatis humiliter et inviolabiliter observetis, alioquin sententiam quam in contumaces duxerit proferendam, ratam habebimus et faciemus auctore Domino inviolabiliter observari: scituri quod nos in eo, si a vobis honoratus fuerit, credimus honorari et contemptus ejus proprium putaremus. Datum Reat. CCCXLVI. PETRO SANCTAE MARIAE IN VIA LATA DIACONO CARD. APOSTOLICAE SEDIS LEGATO. Datur illi potestas cogendi episcopos Angliae ut ipsi consilio et auxilio sint. Quanto amplius de honestate tua, discretione pariter et litteratura confidimus, tanto fiducialius ea tibi committimus exsequenda quae apostolicae sedis honorem respiciunt et communem utilitatem populi Christiani. Cum itaque te de fratrum nostrorum consilio ad reformandam inter charissimos in Christo f. n. Ph. Francorum et R. Anglorum reges illustres plenae pacis concordiam, vel treugas saltem usque ad quinquennium statuendas, duxerimus inter caetera destinandum, discretioni tuae auctoritate praesentium indulgemus ut si quos viros ecclesiasticos, archiepiscopos vel episcopos vel minoris ordinis viros in regno Anglorum esse cognoveris, quorum tractatui pacis sit consilium opportunum, eos ad te convoces et per districtionem ecclesiasticam, si necesse fuerit, nostra fretus auctoritate venire compellas. Nulli ergo, etc. CCCXLVII. EIDEM. Ut regem Gallorum per censuras ecclesiasticas cogat suam uxorem recipere. Scripsimus charissimo in Christo filio nostro Philippo illustri regi Francorum ut ea quam superduxit contra Ecclesiae interdictum a suo separata consortio, charissimam in Christo filiam nostram Francorum reginam illustrem, uxorem suam, in gratiam recipiat conjugalem, et debito pertractet affectu. Ut autem mandatum nostrum super hoc melius et expeditius compleatur, discretioni tuae auctoritate praesentium indulgemus, per apostolica scripta mandantes et districte praecipientes ut nisi dictus rex infra mensem post commonitionem tuam praedictam reginam in gratiam receperit conjugalem et honore debito pertractarit, ex tunc totam terram ejus appellatione postposita subjicias interdicto; ita quod, praeter baptisma parvulorum et poenitentias morientium, nullum in ea divinum officium celebretur. Venerabilibus etiam fratribus nostris archiepiscopis, episcopis et dilectis filiis nostris abbatibus, prioribus et universis Ecclesiarum praelatis constitutis in terra ejus in virtute Spiritus sancti districte praecipimus ut, cum in terram regis ejusdem interdicti sententiam promulgaris, eam ap. re. secundum praedictam formam observent et per suas faciant provincias, dioeceses, et Ecclesias observari. Nulli ergo, etc. Scriptum est super hoc archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus et universis Eccles. praelatis in terra regis Franciae constitutis. CCCXLVIII. PH. ILLUSTRI REGI FRANCORUM. Ut reginam uxorem recipiat, et cum rege Anglorum pacem servet. Cum inter principes Christianos personam tuam singulari quadam benevolentia diligamus, super his infra nos ipsos vehementer ingemiscimus et dolemus quae de serenitate tua saepius ad nostram audientiam referuntur; cum, quod dolentes referimus, tam super facto char. in Christo f. n. reginae Francorum illustris uxoris tuae, quam etiam super discordia quam cum charissimo in Christo f. n. illustri rege Anglorum exerces, taliter te habere dicaris ut aemulis tuis non solum repugnandi tibi materiem praebeas, sed etiam audaciam expugnandi: quod serenitati tuae manifestum tribuit argumentum, quod Dominus Deus noster tuis sit peccatis iratus. Et licet olim super receptione praedictae reginae per venerabilem fratrem nostrum Parisien. episcopum diligenter celsitudinem tuam commoneri fecerimus, ac postmodum propter id nostras tibi curaverimus litteras destinare, volentes non minus saluti tuae pariter et honori consulere quam ejusdem reginae justitiae providere, nondum tamen nescimus quorum usus consilio, quod causa nobis non modici stuporis existit et doloris, monita et mandata sedis apostolicae, quae Deo teste processerunt ex fomite charitatis et sincerae quam circa te gerimus, dilectionis affectu, non curasti, sicut debueras, humiliter exaudire. Verum, ne quid desit exhortationibus nostris, serenitatem tuam tertio duximus commonendam, rogantes, monentes et exhortantes in Domino, et in remissionem tibi peccatorum injungentes quatenus, mutato consilio, dictam reginam uxorem tuam recipias in gratiam conjugalem et debito pertractes honore; ut et Deum tibi reddas propitium et tam te quam nos a lingua liberes detractrice. Mittimus autem propter hoc ad praesentiam tuam dilectum f. n. P. Sanctae Mariae in Via Lata diac cardin. ap. se. legatum, quem inter fratres nostros speciali amplectimur dilectionis affectu et quem personam tuam et regnum diligere sincere cognoscimus, utpote in eo nutritum pariter et instructum, qui te ad haec diligenter commoneat et nostram tibi exponat plenius voluntatem; cui, tanquam nobis ipsis, fidem adhibeas super his quae tibi duxerit proponenda. CCCXLIX. ARCHIDIACONO, ARCHIPRESBYTERO, ET CANONICIS MEDIOLANEN. Quot medis crimen falsi circa bullas apostolicas committatur. (Spolet., II Non. Septemb.) Licet ad regimen ap. sedis, quae dante Domino universarum Ecclesiarum mater est et magistra, insufficientes nos vita et scientia reputemus, quantum tamen Dominus nobis sua miseratione concesserit, ab his proposuimus abstinere per quae nobis possit merito derogari: quanquam ex infirmitatis humanae defectu non sic formam perfectionis semper et in omnibus imitari possimus, quin aliquid aliquando in nostris subrepat operibus quod minus circumspectae providentiae valeat imputari. Quod tamen non ex industria vel scientia certa, sed interdum ex ignorantia vel nimia occupatione contingit. Significastis siquidem nobis per litteras vestras quod cum quaedam vobis fuissent litterae praesentatae, per quas vobis districte praecipere videbamur ut I. de Cimilian. clericum Ecclesiae vestrae in canonicum reciperetis et fratrem, nec aliquem alium in canonicum vocaretis, donec ipse praebendae beneficium plenarie fuisset adeptus, earum tenore diligenter inspecto, vix eas credidistis de nostra conscientia processisse, vel si etiam processerunt, per nimiam fuisse importunitatem obtentas. Caeterum cum easdem litteras, sicut viri providi et discreti, ad nostram remisissetis praesentiam, ut ex earum inspectione plenius nosceremus utrum ex nostra conscientia processissent, plus in eis invenimus quam vestra fuisset discretio suspicata. Nam licet in stylo dictaminis et forma scripturae aliquantulum coeperimus dubitare, bullam tamen veram invenimus; quod primum nos in vehementem admirationem induxit, cum litteras ipsas sciremus de nostra conscientia nullatenus emanasse. Bullam igitur hinc inde diligentius intuentes, in superiori parte, qua filo adhaeret, eam aliquantulum tumentem invenimus; et cum filum ex parte tumenti sine violentia qualibet aliquantulum attrahi fecissemus, bulla in filo altero remanente, filum ex parte illa ab ipsa sine qualibet difficultate avulsum, in cujus summitate adhuc etiam incisionis indicium apparebat, per quod liquido deprehendimus bullam ipsam ex aliis litteris extractam fuisse ac illis per vitium falsitatis insertam, sicut ex litteris ipsis plenius agnoscetis, quas ad majorem certitudinem vobis duximus remittendas. Cum igitur tantus excessus relinqui non debeat aliquatenus impunitus, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus dictum I., nisi infra viginti dies post harum susceptionem a vobis commonitus ad praesentiam nostram cum testimonio litterarum vestrarum satisfacturus accesserit, ex tunc ab omni ecclesiastico beneficio et clericali officio, sublato cujuslibet con. et ap. obstaculo, suspendatis, vel, si beneficio caret, anathematis eum sententia innodetis; cum ab hac culpa non de facili sit credendus immunis, cum nec per fratres nec consanguineos nostros nos, licet saepius rogatos, potuisset inducere ut super hoc nostras vobis litteras mitteremus; ex quo fraudem auctoris, etsi principalis falsarius ipse non fuerit, sufficienter agnoscere potuisset: praesertim cum eo tempore praesens fuisse dicatur quo contra falsarios de communi fratrum consilio publice constituimus inter caetera, sub poena excommunicationis firmiter inhibentes, ne quis litteras apostolicas nisi de manu nostra vel bullatoris nostri reciperet, illis duntaxat exceptis quibus propter dignitatis excellentiam indulsimus ut per nuntios fideles et notos idipsum possent efficere. Ut autem varietates hujusmodi falsitatis, quas hactenus deprehendimus, vos ipsi de caetero deprehendere valeatis, eas vobis praesentibus litteris duximus exprimendas. Prima species falsitatis haec est, ut falsa bulla litteris apponatur. Secunda, ut filum de vera bulla extrahatur ex toto et per aliud filum immissum falsis litteris inseratur. Tertia, ut filum ab ea parte, in qua charta plicatur, incisum, cum vera bulla falsis litteris immittatur sub eadem plicatura cum filo similis canapis restauratum. Quarta, quod a superiori parte bullae altera pars fili sub plumbo rescinditur et per id filum litteris falsis inserta reducitur infra plumbum. Quinta, cum litteris bullatis et redditis aliquid in eis per rasuram tenuem immutatur. Eos etiam a crimine falsitatis non reputamus immunes qui contra constitutionem praemissam scienter litteras nostras nisi de nostra vel bullatoris nostri manu recipiunt. Eos quoque qui accidentes ad bullas, falsas litteras caute projiciunt, ut de vera bulla cum aliis sigillentur. Sed hae duae species falsitatis non possunt facile deprehendi, nisi vel in modo dictaminis vel in forma scripturae vel qualitate chartae falsitas cognoscatur. In caeteris autem diligens indagator falsitatem poterit diligentius intueri vel in adjunctione filorum vel in collatione bullae vel motione vel obtusione; praesertim si bulla non sit aequalis, sed alicubi magis sit tumida, alibi magis depressa. Si vero quod contra ipsum I. vobis praecimus neglexeritis adimplere, noveritis nos venerabili fratri nostro Vercellen. episcopo praecipiendo mandasse ut ipse id auctoritate apostolica, sublato appellationis obstaculo, exsequatur. Datum Spolet., II Non. Septembris. CCCL. DE FAVRESHAM, S. AUGUSTINI ET S. GEORGII PRIORIBUS, IN CANTUARIEN. DIOECESI CONSTITUTIS. Ne ad sedem apostolicam rite appellantes impediantur. (Spolet., IV Non. Sept.) Sic apostolica sedes inter fratres et coepiscopos nostros pastoralis dispensavit oneris gravitatem, sic eos in creditae sibi sollicitudinis partem assumpsit, ut nihil sibi subtraheret de plenitudine potestatis, quo minus de singulis causis ecclesiasticis inquirere possit et cum voluerit judicare, ad communem omnium utilitatem constituens, ut ad eam tanquam generalem omnium matrem et singulare fidelium Christi refugium appelletur per quod et minorum tollatur oppressio et superiorum praesumptio refrenetur. Cum itaque appellationibus quae ad sedem ap. interponuntur saepius velimus ab omnibus humiliter et devote deferri, disc. vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus ex parte nostra curetis fortius inhibere ne quis in Cantuarien. Ecclesiam et dilectos filios priorem et monachos Cantuarien., post appellationem ad nos legitime interpositam, excommunicationis, suspensionis sive interdicti sententiam proferre praesumat. Si quis vero contra praesumpserit vel hactenus forte praesumpsit, sententiam ejus nullam esse penitus nuntietis. Si qui etiam possessiones eorum invaserint violenter, eos ad restitutionem earum per censuram ecclesiasticam, appel. postposita, compellatis. Nullis litteris ob. veritate tacita, etc. Quod si omnes, etc. Datum Spolet., IV Nonas Septembris. CCCLI. S. AUGUSTINI ET S. GEORG. PRIORIBUS CANTUARIEN. Ejusdem argumenti. (Perusii, III Id. Septembris.) Dilecti filii Jo. et Hubertus nuntii dilectorum filiorum prioris et monachorum Ecclesiae Cantuarien. nobis humiliter retulerunt quod cum pro causa quae inter dictos priorem et monachos et venerabilem fratrem nostrum Cantuarien. archiepiscopum super capella de Lamhee vertebatur, ab ipsis priore ac monachis mitterentur, sicut eis propositum fuit, idem archiepiscopus post iter arreptum in eos excommunicationis sententiam promulgavit. Cum autem plus sit ad sedem apostolicam facto provocare quam verbo et ipsis propter praedictam causam ad Romanam Ecclesiam venientibus, intelligatur ad sedem apostolicam provocatum, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus si verum est quod asseritur, dictos Jo. et Hu., appellatione postposita, denuntietis excommunicationis vinculo non teneri. Datum Perusii, III Idus Septembris. CCCLII. ARIANEN. EPISCOPO. De electione et confirmatione abbatis Beneventani. (Perusii, XVIII Kal. Octobris.) Accedentes ad praesentiam nostram dilecti filii Geor. et Aug. monachi monasterii Sancti Salvatoris de Telesia, quod ad Romanam Ecclesiam specialiter noscitur pertinere, dilectorum filiorum conventus ipsius monasterii ac prioris et primicerii Beneventan. nobis litteras praesentarunt: ex quarum continentia et illorum diligenti significatione nobis innotuit quod cum praedictis priori et primicerio Beneventan. nostras litteras misissemus ut P. tunc abbati ipsius monasterii, quoniam ipsum minus provide gubernabat, de bonis ipsius facerent congrue provideri et ibidem alium subrogari abbatem qui praeesse sciret fratribus et prodesse, proviso convenienter eidem P. post resignationem ipsius, ipso praesente ac suum praebente assensum, dilectum filium Jo. tunc priorem suum, virum, sicut dicitur, litteratum, providum et discretum, canonice in abbatem et concorditer elegerunt. Cumque idem electus pro confirmatione suae electionis ad nostram praesentiam festinaret, propter inediam paupertatis qua monasterium ipsum plurimum asseritur aggravatum necnon et causa metus fuit ab ipso itinere revocatus. Quoniam igitur nobis de rei veritate plene constare nequivit, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus de forma electionis et de persona electi diligenter inquiras; et si inveneris formam electionis et electi personam idoneam, eam auctoritate nostra omni contradictione vel appellatione cessante confirmes et munus ei benedictionis impendas, ab eo juramentum recipiens sub ea forma quam sub bulla nostra tibi mittimus interclusam. Datum Perusii, XVIII Kal. Octobris. CCCLIII. ILLUSTRI CONSTANTINOP. IMPERATORI. Ut Saracenis fortiter resistat, et Graecam Ecclesiam ad Latinam, tanquam matrem redire, cogat. Imperialis excellentiae magnitudo si se coram eo humiliaverit qui humilia respicit et alta a longe cognoscit et super eo sui stabilierit imperii fundamentum praeter quod aliud poni non potest, quod est ipse Jesus, et super quo ipse Dominus noster nascentis Ecclesiae posuit fundamentum, Super hanc petram, inquiens, aedificabo Ecclesiam meam (Matth. XVI, 18), exaltabitur et elevabitur, quoniam omnis qui se humiliat exaltabitur, secundum testimonium Veritatis; et firmabitur, et non flectetur, quoniam aedificium quod super hoc fundamentum consistit, nec casum timet, nec ad machinas formidat hostiles. Ut autem firmius et fortius imperium tuum in hujus fundamenti firmitate persistat, oportet ut Deum universis tuis affectibus anteponas et sponsam ejus Rom. Ecclesiam, cujus ipse fundamentum et fundator existit, praecipue venereris; ut dum in dilectione Sponsi et sponsae perstiteris unitate, ex nulla parte celsitudinis tuae sublimitas quatiatur. Verum ut non ad detractionem sed tuam potius correctionem loquamur, miramur non modicum, murmurat etiam adversum te populus Christianus, imo et ipse Jesus, ubi ille te increpat: Hospes fui, et non collegisti me; infirmus, et non visitasti me; in carcere, et non venisti ad me (Matth. XXV, 43). Cum enim peccatis nostris exigentibus venerint gentes in haereditatem Domini et coinquinaverint templum sanctum ejus, imo et ipsum Jesum Christum quodammodo captivaverint, lignum sanctae Crucis, in qua salus mundi pependit, et delevit chirographum mortis antiquae (in qua etiam Apostolus se asserit gloriari, Mihi absit, inquiens, gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi (Gal. VI, 14), nec Christo exsuli subvenire nec ad liberationem terrae nativitatis ipsius intendere hactenus, sicut debueras, curavisti; cum tam ex vicinitate locorum quam abundantia divitiarum tuarum et potentia qua inimicos crucis munere divino praecellis id potueris commodius et expeditius aliis principibus adimplere. Est etiam aliud propter quod non solum adversus te, imo adversus Romanam Ecclesiam, quae id hactenus quasi sub dissimulatione transivit, murmurat populus Christianus. Cum enim Dominus noster unam sibi sponsam elegerit, non habentem maculam neque rugam (juxta quod in Canticis protestatur, Una est, inquiens, dilecta mea, sponsa mea, columba mea (Cant. passim); et in Evang. dicit: Alias oves habeo quae non sunt ex hoc ovili, et illas oportet me adducere, ut fiat unum ovile, et unus pastor (Joan. X, 16); cum etiam inconsutilis tunica Christi divisa non fuerit et in Symbolo contineatur expresse: Credo unam sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam, Graecocorum populi ab unitate apostolicae sedis et Romanae, Ecclesiae recedentes, quae disponente Domino, cunctorum fidelium mater est et magistra, sibi aliam Ecclesiam confinxerunt; si tamen quae praeter unam est Ecclesia sit dicenda. Ut igitur in utroque praedictorum murmur sileat populi Christiani, imo ut Christum tibi reddas propitium, celsitudinem tuam rogamus, monemus et exhortamur in Domino, et in remissionem injungimus peccatorum quatenus, postpositis aliis sollicitudinibus, viriliter ac potenter assurgas in adjutorium Jesu Christi et ad terram ipsam quam ipse proprio sanguine comparavit (de qua in Psalmo habetur: Homo factus est in ea, et ipse fundavit eam Altissimus (Psal. LXXXVI, 5), et alibi: Deus Rex noster ante saecula operatus est salutem in medio terrae (Psal. LXXIII, 12), liberandam de manibus paganorum, et restituendam pristinae libertati, ut in ea nomen Domini glorificetur in saecula, sicut tantus princeps manum extendas et exercitum dirigas copiosum, sperans in eo qui est spes omnium, qui non deserit sperantes in se, quod paganorum multitudinem a facie tui exercitus effugabit. Nos enim remissionis et protectionis quam propter hoc aliis principibus Christianis indulsimus te volumus esse participem, dummodo ad succursum terrae sanctae potenter assurgas. Studeas etiam, imo sicut potes efficias ut Graecorum Ecclesia redeat ad sedis apostolicae unitatem et ad matrem filia revertatur; ut oves Christi ab uno pastore regantur, sicut ei mandatur a Domino: Diligis me, Simon Petre? Pasce oves meas (Joan. XXI, 17); ut et sub uno capite cuncta membra corpori connectantur, illo videlicet cui Dominus ait: Tu vocaberis Cephas, quod caput interpretatur (Joan. I, 42). Alioquin, quantumcunque nobis molestum existeret serenitatem tuam in aliquo molestare, non possemus ulterius sub dissimulatione transire, quin nostrum exsequeremur officium, cum per Dei misericordiam tempus acceperimus justitiam judicandi. Inspiret autem animo tuo ille qui ubi vult spirat ut ad honorem et salutem tuam et exaltationem Ecclesiae tanquam devotus filius paternam exhortationem admittas, praesentans nobis materiam, imo causam quod ad honorem et profectum imperatoriae celsitudinis, sicut in proposito gerimus, efficaciter intendere debeamus. Mittimus autem ad tuae sublimitatis praesentiam dilectos filios Albertum subdiac. et capellanum nostrum apostolicae sedis legatum, et Albertinum camerae nostrae notarium, familiares nostros, quos suae probitatis et honestatis obtentu, sincerae charitatis brachiis amplexamur, in his quae tecum tractanda sunt seu etiam statuenda pari praeditos potestate: qui tecum super praedictis et aliis quae tibi ex parte nostra proponentur et nobis ex parte tua fuere proposita, tractent et statuant quae ad honorem Ecclesiae ac profectum imperii pertinuerint; quibus et serenitatem tuam fidem indubitatam volumus adhibere. Licet enim majores ad te possemus nuntios destinare, istos tamen ad hoc praeelegimus, ut dum minus quae sua sunt quaesierint, communi profectui, Ecclesiae scilicet et imperii, sollicite magis et diligenter insistant: quos serenitati tuae propensius commendamus, rogantes attentius ut eos honorifice ac benigne recipias, et sicuti decet magnificum et munificum principem, sine dilatione remittas ut operemur dum tempus habemus. Ad haec, dilectos filios Ildeb. et Joannem Gregorii nuntios tuos benigne recepimus, quorum fidem et prudentiam nostro tibi testimonio commendamus super his quae ipsis ab imperiali magnificentia commissa fuerant exsequenda. CCCLIV. PATRIARCHAE CONSTANTINOPOLITANO. Quod Romana Ecclesia sit mater omnium Ecclesiarum, a qua Graeci nullo jure discedere possint. Reprobata quondam propter ingratitudinis vitium perfidia Judaeorum, et oblato Synagogae, quia non cognovit tempus visitationis suae, libello repudii, unam sibi Ecclesiam ex gentibus congregatam, non habentem maculam neque rugam, Dominus noster elegit, juxta quod legitur in Canticis canticorum: Una est electa mea, sponsa mea, immaculata mea Cant. passim). Ipse quoque Dominus Jesus Christus unum esse ovile ovium, unum pastorem in Evangelio protestatur; et in apostolorum Symbolo unam esse catholicam et apostolicam Ecclesiam fides catholica profitetur. Hanc autem idem Dominus Jesus Christus in seipso lapide angulari fundavit et ejus magisterium apostolorum principi beato Petro, cui, licet insufficientes, in apostolatus successimus dignitate, concessit: Tu es, inquiens, Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam (Matth. XVI, 18), et paulo post subdidit: Et tibi dabo claves regni coelorum (ibid., 19); et etiam curam ovium suarum eodem verbo tertio repetito commisit dicens: Pasce oves meas; et quod ejus fides nunquam deficeret, se orasse fatetur, loquens ad eum in Evangelio: Ego pro te rogavi, Petre, ut non deficeret fides tua, et tu conversus aliquando confirma fratres tuos (Luc. XXIII, 32). Praeterea licet universis apostolis dixerit in communi: Accipite Spiritum sanctum ut quorum remiseritis peccata remittantur eis (Joan. XX, 22), ad eum tamen verbo utitur speciali dicens: Quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis, et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelis (Matth. XVI, 19). Hoc autem Graecorum populus non attendens, aliam sibi confinxit Ecclesiam, si tamen quae praeter unam est, Ecclesia sit dicenda, et ab apostolicae sedis unitate recessit nec constitutionem Domini nec Petri magisterium imitatus et inconsutilem vestem Domini, cui crucifixorum manus in aliarum vestium divisione pepercit scindere usque hodie, licet frustra, conatur; non attendens quod una tantum exstitit arca, intra quam sub uno rectore quicunque fuerunt leguntur in cataclysmo salvati; qui autem extra ipsam inventi sunt, omnes in diluvio perierunt. Quia igitur id in scandalum nostrum et fidei Christianae redundat dispendium nec jam possumus vitare clamores Ecclesiae generalis, quae nos et praedecessores nostros negligentiae ac tarditatis redarguit, monemus frat. tuam et exhor. in Domino, per apostolica tibi scripta mandantes quatenus omnimodam sollicitudinem et efficacem operam interponas ut Graecorum universitas redeat ad Ecclesiae unitatem et ad matrem filia revertatur et fiat, juxta verbum Domini, unum ovile et unus pastor. Alioquin non possemus ulterius, etc., ut supra, usque ad verbum inspiret. Caeterum cum peccatis nostris exigentibus rebus, etc., in eumdem modum, usque ad verba in cruce Domini nostri Jesu Christi, miramur quod charissimus in Christo filius noster Constantinopolitan. imperator illustris nec exsuli Christo subvenit nec liberationem terrae nativitatis ipsius, in qua Deus rex noster ante saecula salutem dignatus est operari, sicut debuerat intendere hactenus procuravit, cum tam ex vicinitate locorum, etc., usque ad verbum adimplere. Cum igitur terrae sanctae, in qua pedes Christi steterunt, totis desideremus affectibus subveniri, fraternitatem tuam rogamus attentius et exhortamur in Domino quatenus praefatum imperatorem monere studeas et inducere diligenter ut ad succursum ejus potenter intendat. CCCLV. ILLUSTRI REGI FRANCORUM. Ut cum rege Anglorum pacem faciat et contra Saracenos bellum sacrum gerat. Mediator Dei et hominum Christus Jesus redemptionis humanae mysterium impleturus, pacem discipulis pro haereditate legavit, ut eam servarent adinvicem et ad observationem ejus caeteros invitarent, Pacem, inquiens, meam do vobis, pacem relinquo vobis (Joan. XIV, 27). Prophetae quoque monemur consilio ut pacem non solum quaerere sed etiam persequi debeamus, Inquire, dicentis, pacem et persequere eam (Psal. XXXIII, 15). Unde nos, qui vices Christi, licet insufficientes, exercemus in terris, ejus sequentes exemplum et praedecessorum nostrorum consuetudinem imitantes, ad reformandam inter discordantes, verae pacis concordiam intendere volumus et tenemur; praesertim cum ex discordantium ipsorum dissidio magnum tam ipsis quam Ecclesiis et pauperibus terrae suae imo et toti Christiano populo provenerit detrimentum. Nam, ut stragem virorum, Ecclesiarum gravamina, pauperum oppressionem et totius tam Gallicanae quam Anglicanae gentis periculum quae propter guerram quam tu et charissimus in Christo filius noster rex Anglorum illustris adinvicem exercetis provenerunt hactenus taceamus, communi populi Christiani dispendio et excidio Jerosolymitanae provinciae tu et ipse causam videmini praestitisse et materiem, cum, hominibus utriusque regni propter tuam et ejus dissensionem detentis, non solum quae amissa fuerant ab initio in partibus transmarinis nondum recuperari potuerint, imo his etiam grave videatur periculum imminere quae a Christianis hactenus sunt possessa. Antiquis enim et tristibus rumoribus novi ac tristiores supervenere rumores, quod cum Teutonici Accon navigio, etc., usque ad verbum assumite. Quia vero nos ad subventionem terrae orientalis, tam in personis quam rebus, dilectos filios nostros Soffredum tituli Sanctae Praxedis et P. Sanctae Mariae in Via Lata diac. cardin. apostolicae sedis legatos, viros honestate morum, maturitate consilii et scientia reverendos, quos inter alios fratres nostros speciali charitate diligimus, ministerio proprio sanctae crucis charactere curavimus insigniri: ne quid ex contingentibus omittere videamur, dictum Sanctae Mariae in Via Lata diac. cardinalem, virum scientia praeditum, honestate praeclarum, Deo et hominibus, sicut speramus, acceptum, ad tuam et ejusdem regis praesentiam duximus destinandum, legationis ei officium committentes. Ideoque serenitatem tuam rogamus, monemus et in remissionem injungimus peccatorum quatenus eum sicut legatum apostolicae sedis recipiens et honorans, ad exhortationem nostram et ejus infra duorum mensium spatium post receptionem praesentium et commonitionem ipsius factam utrique vestrum, quia hic est necessarium populo Christiano ut id sine dilationis diffugio maturetur, cum sine tuo et fidelium tuorum ac sine dicto rege ac fidelium ejus subsidio, quod in sequenti Martio proposuimus ad partes illas dante Domino destinare, vix terrae in qua pedes Christi steterunt, et ubi Deus noster ante saecula nostram dignatus est operari salutem, poterit subveniri, plenam pacem vel treugas longas saltem usque ad quinquennium ineas et observes; ita quod interim nullum alterutri circa proprietatem vel possessionem eorum quae a reliquo detinentur, praejudicium generetur. Alioquin, quantumcunque nobis molestum existat celsitudinem regiam in aliquo molestare, quia tamen Deum tibi praeponimus et communem utilitatem tuis debemus commodis imo potius incommodis anteferre, nisi ad commonitionem ejusdem legati mandatum apostolicum infra scriptum terminum humiliter receperis et impleveris, ex tunc de communi fratrum nostrorum consilio totam terram tuam subjacere decernimus interdicto; ita quod, praeter baptisma parvulorum et poenitentias morientium, nullum in ea divinum officium celebretur. Quod si nec per hanc districtionem impleveris quod mandamus, teipsum, fautores et consiliarios principales ecclesiastica severitate noveris coercendos: idipsum de terra regis Angliae, ipso etiam, fautoribus suis, consiliariis decernentes. Venerabilibus etiam fratribus nostris archiepiscopis, episcopis et dilectis filiis abbatibus, prioribus et universis Ecclesiarum praelatis utriusque regni, sub poena ordinis et officii sui mandamus et in virtute Spiritus sancti praecipimus ut interdicti sententiam secundum praescriptam formam inviolabiliter studeant observare et faciant ab aliis irrefragabiliter observari. Idem etiam fratribus militiae Templi ac Hierosolymitani Hospitalis sub privilegiorum et indulgentiarum suarum poena mandamus, credentes ex hoc non voluntati tuae sed utilitati, non affectui sed profectui, non oneri sed honori consulere totique Christiano populo providere. Statuimus etiam ut si quis omnino clericus cujuscunque professionis vel ordinis post interdictum nostrum divinum tibi praesumpserit officium ministrare, ordinis et beneficii sui se noverit periculum incurrisse. Attendas igitur, fili charissime, nostrum et apost. sedis tuae matris affectum, causam coactionis inspicias et communi utilitati prospiciens, motui carnis animae praepone salutem et sensualitati praeferas rationem; non apostolicae sedi regia potestate resistens, sed humilitate deferens filiali; quae in hoc etiam salutem tuam procurat pariter et honorem. Scriptum est in eumdem modum R. illustri regi Anglorum. Scriptum est super hoc universis archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus et caeteris Ecclesiarum praelatis in utriusque regis regno constitutis. CCCLVI. POTESTATI ET POPULO SPOLETANO, BARONIBUS, NOBILIBUS, ET UNIVERSIS FIDELIBUS NOSTRIS IN SPOLETAN. DIOECESI CONSTITUTIS. Ut cardinali Rom. pontificis magistratui obtemperent. Magnificavit Dominus facere misericordiam nobiscum, juxta quod scribitur in Propheta. Cui gratiarum referimus actiones, quod usque ad nostra et vestra tempora reservavit ad quae praedecessores tam nostri quam vestri summo desiderio anhelarunt. Ipse enim qui dat lasso virtutem et his qui non sunt fortitudinem et robur multiplicat, patrimonium beati Petri, portionem videlicet nostram, desiderabile et praeclarum haereditatis nostrae funiculum, quae in oppressione diu posita, fuerat per violentiam occupata, nobis sperantibus quod manus ejus abbreviata non esset ut salvare nequiret nec auris ejus ut non exaudiret aliquatenus aggravata, absque violentia qualibet aut bellicoso congressu restituit et bonam ad nos multiplicavit fidelium Ecclesiae voluntatem; ita ut secundum Isaiam jam dicere posse speremus: Sedebit populus meus in plenitudine pacis, et in tabernaculis fiduciae, et in requie opulenta (Isa. XXXII, 18). Sane qualiter Conr. dux quondam dictus Spoleti ducatum Spoletan. in nostris manibus resignarit et ad mandatum Ecclesiae cum humilitate redierit vos non convenit edoceri; cum ille qui forsan peccatis vestris exigentibus, juxta verbum Jeremiae, super vos gentem robustam adduxerat de longinquo, gentem cujus ignorabatis linguam, posuerit visitationem vestram pacem et praepositos vestros justitiam, priorum timore sublato. Propositi siquidem nostri et voluntatis existit ut terra quam Dominus, ut dictum est, ad manus nostras non in arcu vel gladio confidentes, sola sua ineffabili pietate reduxit, in justitia et judicio gubernetur, per vos fideliter exsequentes quod scriptum est: Diligite justitiam, qui judicatis terram, et inimici vestri in circuitu inflammentur, dum in devotione Rom. Ecclesiae, quae vere de se dicere potest: Jugum meum suave est et onus meum leve, securi hostium sublata formidine fideliter persistetis. Inde est quod paci et tranquillitati vestrae paterna volentes sollicitudine providere, dilectum filium nostrum G. S. Mariae in Aquiro diac. cardinalem, virum utique providum et discretum, quem inter alios fratres nostros speciali charitate diligimus, vobis duximus praeponendum, ut vestrae pacis et salutis regimen ulterius exsequatur, utramque potestatem, spiritualem videlicet et temporalem, ei vice nostra commisimus; ut dum in eo potestas utraque convenerit, utraque adjuta per alteram liberius valeat exerceri. Cui dedimus in mandatis ut vos tanquam Ecclesiae Rom. filios speciales diligat et honoret et sic jura nostra procuret, ut aliena non laedat, sed quod suum est unicuique studeat conservare. Universitatem itaque vestram attenta in Domino exhortatione monemus ut devoti atque ferventes in fidelitate Rom. Ecclesiae matris et dominae vestrae immobiliter perduretis: per apostolica vobis scripta mandantes et districte praecipientes quatenus ipsum tanquam rectorem vestrum et apostolicae sedis legatum debito suscipientes honore, eique tanquam personae nostrae reverentiam et obedientiam in omnibus exhibentes, mandata ejus pariter et statuta recipiatis, humiliter et irrefragabiliter observetis. Nos enim quidquid idem legatus vester et rector f. noster et vester rector duxerit statuendum ratum habentes et firmum, auctore Domino, faciemus inviolabiliter observari. In eumdem modum potestati et populo Reatin., baronibus, nobilibus et universis fidelibus nostris in Reatin. dioec. constitutis. In eumdem modum potestati et populo Fulginat., baronibus, nobilibus et universis fidelibus nostris in Fulginat. dioecesi constitutis. In eumdem modum potestati et populo Assissinat., baronibus, nobilibus et universis fidelibus in Assissinat. dioecesi constitutis. In eumdem modum potestati et populo Eugubin., baronibus, nobilibus, et universis fidelibus nostris in Eugubin. dioecesi constitutis. In eumdem modum potestati et populo Perusino, baronibus, nobilibus et universis fidelibus nostris in Perusin. dioecesi constitutis. In eumdem modum potestati et populo Castellan., baronibus, nobilibus et universis fidelibus nostris in Castellan. dioec. constitutis. In eumdem modum potestati et populo Tudertin., baronibus, nobilibus et universis fidelibus nostris in Tudertin. dioecesi constitutis. CCCLVII. ILLUSTRI REGI ANGLORUM. De capella quadam Cantuariensi, propter quam pontificem rex adierat per litteras. Litteras quas nobis regia serenitas super negotio Cantuarien. Ecclesiae destinavit, benigne recepimus; et earum tenore diligenter inspecto, intelleximus celsitudinem regiam super eo quod scripserat fuisse per falsi suggestionem in pluribus circumventam, cum bonae memoriae B. quondam Cant. archiepiscopum in constructione capellae juxta Cantuariam de mandato felicis recordationis Lucii et Urbani praedecessorum nostrorum scripserit processisse, cum potius idem U. praedecessor noster opus illud per sententiam praeceperit demoliri et locum ipsum maledictum haberi mandaverit et profanum, sicut ex litteris ejus serenitati regiae poterit manifeste liquere. Praeterea cum dictus archiepiscopus denuo voluisset quaestionem suscitare sepultam, bonae memoriae quondam Cantuarien. priore cum quibusdam monachorum et nuntiis ipsius archiepiscop propter hoc apud sedem apostolicam constitutis, felicis recordationis Clemens papa praedecessor noster opus illud de fratrum consilio funditus demoliri praecepit. Venerabilis vero frater noster Ubertus Cantuarien. archiepiscopus volens in opere damnato procedere, etsi locum mutaverit, a dicti tamen praedecessoris sui proposito non creditur recessisse; cum post multiplices inhibitiones sibi ex auctoritate apostolica factas, post appellationem saepius interpositam ad apostolicam sedem, post contradictionem dilectorum filiorum Cant. monachorum, de bonis Cantuarien. Ecclesiae, in non modicum ejus praejudicium et gravamen, sicut a multis et magnis accepimus, in capella de Lamhee amplas praebendas statuerit et largas eis possessiones et redditus assignarit et ad structuram ipsius eccl. ac domorum ejus ea paraverit quae in utilitatem et decorem Cant. Ecclesiae sponsae suae potius debuerat convertisse; quod cum ad bonae memoriae Celestini papae praedecessoris nostri audientiam pervenisset, quod a dictis praedecessoribus nostris statutum fuerat, ratum habuit et praecepit sine cujusque refragatione servari. Clericos etiam de Lamhee a juramento de observatione novae capellae dicto B. Cantuarien. archiepiscopo praestito denuntiari mandavit penitus absolutos, et eis districte fecit injungi ne ulterius novam capellam vel eccl. de Lamhee observarent nec per se nec per suos ministrarent in ea divina: eos mandans ecclesiastica districtione percelli qui mandato apostolico contrairent. Sane si dictus archiepiscopus quid potius expediret attenderet, in Ecclesia Cantuarien. metropoli sua, quam beatus pontifex et martyr Thomas suo sanguine consecravit, libentius resideret et in structura ipsius vel aliis ejus utilitatibus erogaret quod in damnati operis constructione dispergit: a quo etsi nihil aliud ejus compesceret voluntatem, vitatio tamen gravis scandali, quod inde provenire cognoscit, eum debuerat revocare, cum sacra Scriptura docente debuerit didicisse, quod licet opera illa quae sine mortali peccato omitti non possunt non sint pro vitando scandalo dimittenda nec ea debeant pro scandalo vitando committi quae sine mortali peccato committi non possunt, ab his tamen quae committi non possunt sine mortali peccato pariter et dimitti sit pro scandalo tollendo cessandum, et eis etiam pro vitando scandalo insistendum. Unde Apostolus in Epistola dicit: Si scandalizaretur frater, carnem non comederem in aeternum (I Cor. VIII, 13), et Dominus in Evangelio contra eos qui scandali praestant materiem: Vae, inquit, homini illi per quem scandalum venit. Melius est ei ut suspendatur mola asinaria ad collum ejus, et demergatur in profundum (Matth. XVIII, 6). Rogamus igitur serenitatem regiam, monemus et exhortamur in Domino, quatenus non cito moveatur a sensu suo, nec facile credat omni spiritui aut usque adeo detractoribus benevolum praestet auditum, ut de nobis sinistri aliquid suspicetur quod aliquem contra justitiam gravare velimus aut jura regni tui, quae honestati conveniunt, vacuare. Novimus enim, sicut in litterarum tuarum exordio expressisti, quid ad officium nostrum pertineat et quare simus super gentes et regna non nostris meritis sed divino munere, constituti. Novimus etiam quod nobis incumbit uniuscujusque jura tueri. Et ideo a juris tramite nec in hoc nec in alio negotio volumus favorem cujuslibet declinare. Nolumus praeterea praedecessorum nostrorum rationabilia revocando statuta, revocandi quae rationabiliter facimus vel statuimus successoribus nostris exempla praestare, qui praedecessorum nostrorum vestigiis in praesenti negotio et adhaesimus hactenus et in posterum intendimus adhaerere, ne super crebra mutatione praestemus aliis materiam murmurandi. Quanquam in litteris tuis ad falsam suggestionem expresseris quod in hoc negotio a vestigiis praedecessorum nostrorum videmur praepropere recessisse, non solum jura regni tui non laedere, imo etiam minores quoslibet in regno Angliae constitutos in suis justitiis confovere ac ideo sollicite praecavere intendimus, ne minores a majoribus opprimantur. Quod enim de consuetudine regni Anglorum procedere regia serenitas per suas litteras intimavit ut liceat tam episcopis quam comitibus et baronibus ecclesias in feudo f. fundo suo fundare, laicis quidem principibus id licere nullatenus denegamus, dummodo dioecesani episcopi eis suffragetur assensus et per novam structuram veterum Ecclesiarum justitia non laedatur. Sed ex hoc opere videtur Cantuarien. Ecclesiae dignitas ex parte non modica deperire, cum non referat quod ad remotiorem locum transfertur, eadem contradictionis causa durante. Utinam ei divina bonitas inspirasset ut non de alieno sed proprio construeret ecclesiam, in qua regulares canonicos institueret, qui suum Domino jugiter impenderent famulatum! Cum autem te, sicut specialem Ecclesiae filium et catholicum principem, sincero in Domino diligamus affectu, nec tuae velimus postulationi, quantum cum Deo possumus, assensum apostolicum denegare, juxta petitionem regiam in negotio memorato procedere differemus, donec dicti archiepiscopi nuntii nostro se conspectui repraesentent, nisi forsan ex malitia suam absentiam diutius procuraverint. Verum cum ad judicium ventum fuerit, nec declinabimus ad dextram nec sinistram nec ob gratiam aut favorem cujuslibet a justitiae tramite recedemus, qui et justitiam prosequi cupimus et prompti sumus, secundum Apostolum, inobedientiam omnem ulcisci, cum acceperimus tempus justitiam judicandi. CCCLVIII. UNIVERSIS ABBATIBUS CISTERCIEN. ORDINIS IN GENERALI CAPITULO CONSTITUTIS. Ut pro pontifice ardenter orent, et abbatem de Sambucino Siculis verbum Dei praedicantem habeant pro excusato. (Reat., IV Kal. Aug.) In navi nostri piscatoris gubernatoris gerentes officium, dum intumentium fluctuum tempestates elidimus, dum insurgentium ventorum rabiem evitamus, ex nostra quasi prorsus infirmitate deficimus, nisi vos et alii qui relictis retibus et navi pauperem Christum pauperes imitamini et cum ipso undas maris vestigio sicco calcatis, vestris nos juvetis orationibus apud ipsum, qui cum imperat ventis et mari, aquilonem convertit in austrum et tempestatem redigit in tranquillum. Licet enim juxta testimonium Veritatis jugum Domini suave sit, et leve onus ipsius, insufficientia tamen nostra pressa gravitate pastoralis officii et emergentium negotiorum multiplicitate gravata, dum cum Martha circa frequens satagit ministerium, nunc obscura quaestionum elucidans et certo in ambiguis usa responso, nunc difficiles nodos causarum justae diffinitionis manu dissolvens, nunc malignorum incursus refrenans, nunc humilibus clypeum apostolicae protectionis indulgens et quasi se totam impendens negotiis aliorum; nisi vos, qui cum Maria sedetis juxta pedes Domini, audientes verbum ipsius et suaves Rachelis fovetis amplexus, imo qui scala orationis continuae nubes transcenditis, coelorum intima penetrantes, non solum coelestes delicias, verum etiam coelestium deliciarum auctorem, panem coelestem, infirmorum salutem, remedium oppressorum, naufragantium portum, spem fidelium, militantium bravium, morientium vitam, et Ecclesiae Sponsum, verum scilicet Salomonem in diademate quo coronavit eum mater sua, oculis contemplationis inspicitis, defectum nostrum sanctis orationibus suppleatis, vix tolerare poterimus pastoralis onera gravitatis, quin potius tantae sollicitudinis oneri succumbemus. Novimus enim quod ab eo plus exigitur cui plus committitur; et cum augentur dona, rationes etiam crescunt donorum. Propter quod tanto amplius vestris orationibus nos credimus indigere, quanto major nobis est sollicitudo commissa et ad superiorem sumus imo supremum ecclesiasticae dignitatis apicem, licet insufficientibus meritis, exaltati, cum secundum Apostolum instantia nostra sit omnium Ecclesiarum sollicitudo continua. Novimus etiam quod multum valet deprecatio justi assidua, cum puras manus sine disceptatione levat ad Deum; et quanto magis in conspectu Domini orando humilius se prosternit, tanto se amplius ad eum Dominus exaudiendum inclinat et ipsum vicinius et familiarius intuetur. Ipse etenim humilia respicit et alta a longe cognoscit: qui superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Novimus praeterea in Evangelio esse scriptum: Petite, et accipietis, quaerite, et invenietis; pulsate, et aperietur vobis (Matth. VII, 7). Et paulo post: Omnis enim qui petit accipit, et qui quaerit invenit, et pulsanti aperietur (ibid., 8). Qui petit fide, accipit vitam; qui quaerit spe, invenit viam; qui charitate pulsat, ei veritas aperitur, illa videlicet quae de se dicit: Ego sum via, veritas, et vita. (Joan. XIV, 6). Rogamus igitur universitatem vestram, monemus, exhortamur in Domino quatenus insufficientiam nostram ex humana infirmitate pensantes, praeter generalem illam orationem quam pro nobis effundit universalis Ecclesia, in orationibus vestris memoriam nostri specialius habeatis; ut ille qui ad apostolatus officium nos vocavit, ad salutem nostram et commissorum regimini nostro populorum profectum nos illud implere concedat et defectum nostrum suo dignetur omnipotentatu supplere, qui dat omnibus affluenter et non improperat; taliter in suorum nos dirigens observantiam mandatorum, ut vita nostra luceat subditis ad exemplum et verbum proficiat ad doctrinam. Petite ut Spiritum vitae nobis Dominus benignus infundat, et gratiam suam in nobis multiplicare dignetur. Quaerite ut qui Petro porrexit dexteram naufraganti et ne mergeretur erexit, viam nobis salutis ostendat et erigat, ne saecularibus negotiis ultra quam expedit immergamur. Pulsate, ut intelligentiae nobis veritatem aperiat et sic dirigat gressus nostros in semitis suis ut non moveantur vestigia nostra, quin imo lucerna pedibus nostris verbum ejus existat et sic actus nostros in sua pace disponat, ut ea semper meditemur interius et exterius operemur quae nobis et subditis nostris in praesenti proveniant ad quietem et ad vitam in futuro proficiant sempiternam. Nos enim, quantum concesserit Dominus, profectibus vestris imminere diligenter intendimus et vobis in necessitatibus vestris potenter adesse ac contra malignantium impetus apostolica protectione praesidium indulgere: quod tunc libentius exsequemur, cum vestris nos senserimus precibus et meritis adjuvari. Dignum est enim ut pro nobis universalis Ecclesia preces effundat et insufficientiam nostram orationibus relevet, qui ad universorum Christi fidelium regimen divino numine deputati, ex injuncti nobis officii debito universorum cogimur onera sustinere. Ad haec, cum dilectum filium nostrum abbatem de Sambucino de fratrum nostrorum consilio ad proponendum verbum Domini populis Siciliae ac eos citandos ad obsequium crucifixi, duxerimus destinandum, ipsum habere vos rogamus et volumus excusatum, utpote quem causa Domini, auctoritas mandatoris et utilitas communis etiam sine litteris nostris sufficienter excusant. Datum Reat., IV Kal. Aug. CCCLIX OCTAVIANO HOSTIEN. EPISCOPO, VICARIO NOSTRO. De consecratione altarium, ex mandato D. Petri apostoli. Paucis diebus ante nostrum ab Urbe recessum, sacerdos quidam aetate longaevus, timoratus, ut creditur, ad praesentiam nostram accessit, secreto proponens quod in visione nocturna per somnium ei apparuit beatus Petrus apostolus dicens: « Accede ad pontificem Innocentium, et ex mea, sibi parte significa quod a nativitate sua quasi filium illum dilexi et per diversos gradus promotum in mea tandem sede constitui. Quapropter et ipse decorem et honorem domus meae debet diligere, studioque vigili promovere. Sciat ergo quod in Ecclesia mea pauca sunt altaria consecrata; unde contingit quod in altaribus dissecratis divina mysteria celebrantur. Faciat igitur ea saltem cum debita reverentia consecrari, super quae novit frequentius officium celebrari divinum. » Verum cum semel et iterum eadem sibi fuisset visio revelata, nec ipse quod mandabatur impleret, tertio tandem idem apostolus, velut offensus, intulit dicens: « Quia meum obaudisti mandatum, ego tuum tibi tollam auditum. » Ex tunc ita surdus effectus est, ut penitus non audiret. Gemens ergo vehementer et plorans, ad confessionem beati Petri devotus accessit, cum lacrymis postulans ut misertus sibi restitueret auditum, quia mandatum ipsius illico adimpleret. Quo per Dei misericordiam exaudito, quod acciderat ei nobis per ordinem indicavit. Licet autem secundum Apostolum non sit credendum omni spiritui, quia tamen in tali negotio angelus Satanae non transfiguraret se in angelum lucis et melius est pie credere quam temere dubitare, cum honestum sit quod proponitur faciendum, etsi verum non esset quod asseritur revelatum, fraternitati tuae, de qua plenam fiduciam obtinemus, per apost. scripta mandamus quatenus altaria Philippi et Jacobi, Simonis et Judae, beati Gregorii et sancti Andreae, quae dissecrata dicuntur, tu ipse consecres vel per alios auctoritate nostra facias consecrari. Credimus enim quod ex hoc nobis fructus aeternae retributionis accrescet. CCCLX. CONSULIBUS MEDIOLANEN. Quod Passaguerra juste fuerit excommunicatus. Super negotio Passaguerrae, pro quo nobis saepe scripsistis, dicentes quod ex levibus causis eum excommunicari mandavimus, unde contra nos grave scandalum est subortum, licet illud vobis respondere possemus quod legalis sanxit auctoritas, quia videlicet instar sacrilegii est de factis principis judicare, illum tamen in nostra responsione magis volumus imitari cujus, licet indigni, locum tenemus, qui Judaeis obloquentibus non est dedignatus pro se reddere rationem, inter caetera dicens: Si male locutus sum, testimonium perhibete de malo; si bene, cur me caeditis? (Joan. XVIII, 23.) Nos enim licet flagello linguae vestrae caedamur, quia tamen secundum Apostolum pro minimo nobis est utrum a vobis aut ab humano die fuerimus judicati, dummodo nostra nos conscientia non remordeat, non timentes scandalum contra veritatem subortum, cum veritas non sit relinquenda pro scandalo (teste Veritate, quae cum ei ab apostolis diceretur, Scis quia Judaei audito hoc verbo scandalizantur? (Matth. XV, 12) respondit: Sinite, caeci sunt, et duces caecorum (Matth. XV, 14). Ad excusationem nostram id vobis duximus respondendum quod cum praedictus P. fuisset a nobis multipliciter honoratus, in tantam prorupit audaciam, ut contra verbum suum, quod post pronuntiationem nostram publice protulit in consistorio exclamando: Justus es, Domine, et rectum judicium tuum (Psal. CXVIII, 137), non sit veritus non solum coram aliis sed etiam coram nobis multoties replicare quod Mediolanen. Ecclesiam injuste gravavimus. Cujus ausum sacrilegum cum multoties benigna quadam dissimulatione tulerimus patienter, ex patientia nostra factus audacior, coram fratribus nostris non expavit ponere os in coelum, id ipsum quod dixerat replicando superbe. Nam licet peccatores simus et nati de peccatoribus, illius tamem vices exercemus in terris qui peccatum non fecit nec inventus est dolus in ore ejus, qui honoratur cum honoramur, contemnitur cum contemnimur, ipso testante: Qui vos spernit, me spernit, etc. (Luc. X, 16.) Idem etiam Passaguerra iniquitatem addens iniquitati, cum non solum causidicus sed procurator esset in causa quae vertitur inter venerabilem fratrem nostrum Mediolanen. archiepiscopum et dilectum filium abbatem de Scozula, post acceptam diu desideratam sententiam postulavit a nobis licentiam redeundi, volens, ut credimus, per excogitatae malitiae subterfugium processum justitiae contra miserum illud monasterium impedire, sicut id ipsum post sententiam venerabilis fratris nostri Veronen. episcopi sanctae Romanae Ecclesiae cardin. fuerat procuratum. Sed nos, qui secundum Apostolum sapientibus sumus et insipientibus debitores, volentes eidem monasterio, sicut justum fuerat, providere, non solum ei negavimus licentiam redeundi, verum etiam districte praecepimus ut moram faceret, praedicto abbati de Scozula responsurus; qui praeceptum nostrum contemnens, sine licentia redire praesumpsit; cum cautum sit in sacris canonibus, ut ipsius canonis verba ponamus, aliquem ex his tribus criminibus excommunicari debere; cum ad synodum vocatus canonice venire contemnit; aut si postquam illuc venerit, sacerdotalibus respuit obedire praeceptis; aut si ante finitam causae suae examinationem a synodo abire praesumit. Ad majorem autem cumulum iniquitatis ipsius, sicut ex litteris vestris accepimus, praesumit asserere quod ipse in praedicta causa non exstitit procurator, cum hujusmodi falsitas ex litteris pronuntiationis nostrae patentibus, quas ipsemet ad dictum archiepiscopum reportavit, aperte valeat denudari, quae continent manifeste praedictum P. fuisse procuratorem ad causam praedictam. Ipse quoque non quasi poenitens de commissis, sed pertinax in malitia, scandalum contra nos nititur suscitare, culpam suam in nostram volens injuriam retorquere. Licet autem, secundum Apostolum, omnem inobedientiam prompti simus ulcisci; volentes tamen eum corripere in spiritu lenitatis, saepedicto archiepiscopo vestro mandavimus ut infra quindecim dies reciperet ab eo juratoriam cautionem satisfaciendi nobis de commissis excessibus vel infra quindecim alios compelleret eum ad praesentiam nostram satisfacturum accedere; quod si neutrum efficeret, excommunicationis eum vinculo innodaret. Sane si praemissa verba canonis attendatis, non severitatem sed benignitatem exhibuimus circa ipsum. Et ecce quanta sit ejus in hoc facto discretio liquido potestis advertere; cum ante excommunicationem per se potuerit efficere quod post excommunicationem per alium sibi fieri deprecatur, videlicet ut recepta juratoria cautione mereatur absolvi. Quia vero civitatem vestram speciali quadam praerogativa diligimus, etsi non debueritis sinistra de nobis dicere vel etiam cogitare, vestris tamen precibus inclinati, archiepiscopo vestro mandamus ut recepta ab eo secundum formam Ecclesiae juratoria cautione, munus ei absolutionis impendat; mandans ei statim ex debito juramenti quatenus infra mensem nostro se conspectui repraesentet; ut unde sine licentia praesumptuosus abscessit, illuc ex obedientia satisfacturus accedat; quod si facere forte contempserit, eum et pro praemissis excessibus et reatu perjurii in praedictam excommunicationis sententiam reducere non postponat. Monemus igitur prudentiam vestram et exhortamur in Domino quatenus carnalis affectus non exstinguat in vobis igniculum rationis, cum nos in hoc facto non tam nostram quam Jesu Christi persequamur injuriam, cum ex debito suscepti regiminis teneamur ut juxta sacrorum Patrum statuta nervos severitatis ecclesiasticae non patiamur profana facilitate dissolvi. Scriptum super hoc archiepiscopo Mediolanensi. CCCLXI. HOMINIBUS DE MONTEFLASCONE FIDELIBUS NOSTRIS. De traditione castri et bonorum quorumdam ut pro Ecclesia decertent. Licet ad fidelitatem Ecclesiae Romanae quasi novissimi redieritis, sperantes tamen quod in ea quasi primi semper existere debeatis, specialem gratiam vobis duximus faciendam, cum castrum Montisflasconis ad jus et proprietatem Ecclesiae Romanae specialiter pertinere noscatur. Eapropter, dilecti in Domino filii, medietatem passagii vobis concedimus, ut milites vestri semper in equis et tam ipsi quam pedites in armis sint pro servitio nostro et castri defensione parati: ita quod si propter ipsius castri negotium de mandato nostro pro servitio Ecclesiae procedentes, equos et arma ipsos amittere forte contigerit, faciemus ea juxta curiae consuetudinem emendari. Bonas quoque consuetudines antiquas pariter et modernas communiter observatas vobis auctoritate apostolica confirmamus. Cum Philippo vero non conveniemus finaliter, quin castrum ipsum quietum Ecclesiae Romanae dimittat. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae concessionis et confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostram se noverit incursurum Positum est in optione eorum, si mallent praedictam medietatem passagii pro munitione castri. CCCLXII. ABBATI SANCTI PROCULI, ET MAGISTRO LANFRANCO CANONICO BONONIENSI. De causa quadam matrimoniali. (Perusii, XV, Kal. Octobris.) Ad hoc Deus in apostolica sede constituit totius Ecclesiae magistratum, ut quia secundum Scripturae sententiam fecit Deus hominem rectum, sed ipse se infinitis miscuit quaestionibus, ad eam nodi quaestionem difficiles referantur, suo recto judicio dissolvendi. Ad apostolatus quippe nostri notitiam litterarum vestrarum insinuatione pervenit quod cum causa quae inter Ca. et B. uxorem ejus vertitur, a dilecto filio nostro G. Sanctae Mariae in Porticu diacono cardinale, tunc apostolicae sedis legato, vobis commissa fuisset fine debito terminanda, viro ipso ad vos ad instantiam mulieris saepius convocato, tandem Ca. patruum suum in causa ipsa coram vobis constituit responsalem. Qui, assignata sibi die ut libello responderet uxoris (quo virum ad separationem tori, et ut dotem suam reciperet de adulterio accusabat), donec advocatus ejus qui absens erat rediret, inducias postulavit. Quibus ad diem certam obtentis, iterum propter eamdem causam dilationes similes impetravit. Cum autem tertio dilationes hujusmodi cum instantia petens obtinere non posset, publice proclamavit se nunquam coram vobis aliter responsurum nec quod aliter suam vobis praesentiam exhiberet. Unde duobus fere mensibus sic impedito causae principio et progressu, cum vobis dictus procurator illudere videretur, testes mulieris habito consilio recepistis et allegationibus insuper praebuistis auditum. Quo facto, dictus procurator ad praesentiam vestram accedens, dixit se respondere paratum velle negotio interesse. Qui sibi die statuta, cum crederetur libello de quo praemisimus, responsurus, restitutionem uxoris ex parte viri prius fieri postulavit et, ne secus fieret, ad sedem apostolicam vocem appellationis emisit. Verum quia mulier ipsa dicebat se virum habere suspectum, vel quia in domo ejus coacta fuerat se adulteratam cum pluribus confiteri, vel quia meretricem publice detinebat, ex qua etiam prolem susceperat, sicut evidentia facti et fama viciniae demonstrabat (super quo etiam testes produxerat et alios parata erat ad hoc ipsum probandum inducere), ab ipso procuratore quaesistis an vellet de mulieris impunitate cavere. Qui dixit se super hoc de consilio responsorum. Sed ad diem statutam neque respondit neque se vestro conspectui praesentavit. Quin etiam ad alium diem citatus, se asseruit nisi prius advocatus ejus rediret nullatenus responsurum, sicut nuntius vester juramento firmavit. Unde iterum testes mulieris de prudentum consilio recepistis et attestationibus publicatis diligenter audistis quae fuerunt ipsius nomine allegata. Quia vero cum de ferenda sententia cum viris prudentibus tractaretis, diversorum invenistis diversa consilia, quibusdam dicentibus appellationi simpliciter deferendum, aliis autem appellationi deferendum non esse; nonnullis etiam asserentibus appellationem nullatenus tenuisse, cum mulier non sit viro restituenda suspecto, nisi de impunitate sufficienti praestita cautione, vos in tanta varietate nos consulere voluistis, qualiter esset in hoc negotio procedendum. Nos ergo consultationi vestrae de fratrum nostrorum consilio taliter respondemus, quod licet ordo judiciarius in aliis controversis observandus, in matrimonialibus causis non usquequaque servetur; quia tamen in praesenti negotio non est actum de foedere matrimonii sed de crimine adulterii, per quod ad separationem conjugum non ad conjunctionem intenditur, cum lite non contestata testes fuerint recepti, et attestationes etiam publicatae, sive deferendum sive non deferendum appellationi fuisset, non est ad diffinitivam sententiam procedendum; potuit tamen praefatus Ca. propter contumaciam excommunicationis vinculo innodari. Datum Perusii, XV Kal. Octobris CCCLXIII. LEMOVICEN. EPISCOPO ET ABBATI S. EPARCHII ENGOLISMEN. Ut ablata Ecclesiae bona detentique redditus restituantur. (Reat., II Id. Augusti.) Veniens ad praesentiam nostram dilectus filius I. Petragoricen. decanus contra. R. de Rocenat. et S. archidiac. Petragoricen. G. et Ar. diacon. quaestionem intendit asserens quod cum decanatum ipsius ecclesiae per donationem dilecti filii nostri Jor. tt. Sanctae Pudentianae presb. card. tunc in partibus illis apostolicae sedis legati de assensu episcopi et cap. loci illius canonice fuisset adeptus, ipsi redditus et alia bona quae praedecessores ipsius decani per XL annos et amplius pacifice tenuerunt, in ejus praejudicium detinent occupata et reddere contradicunt. Cujus assertione, A. clericus, qui ex adversa parte procurator ad sedem apostolicam fuerat destinatus, inficiabatur omnino, dicens quod ea quae illi pro quibus venerat possidebant, nullatenus idem decanus vel praedecessores ejus decanatus nomine tenuerunt. Quia igitur super his nobis veritas non poterat denudari, de utriusque partis assensu discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si praemissis veritas suffragatur, memoratos archidiac. et alios praedictorum reddituum detentores ad restitutionem illicite detentorum per censuram ecclesiasticam, sicut justum fuerit, appellatione postposita compellatis: audituri si quid fuerit quaestionis et appellatione remota fine debito decisuri. Testes autem, etc. Nullis litteris obstantibus, si quae apparuerint praeter assensum partium a sede apostolica impetratae. Dat. Reat., II Id. Augusti. CCCLXIV. ARMACHAN. ET CASSELLEN. ARCHIEPISCOPIS ET EPISCOPO LAOMEN.. Quod in causa contra electum Roscensem procedant. (Perusii, XV Kal. Octobris.) Cum olim D. clericus ad sedem apostolicam de Hiberniae partibus accessisset, bonae memoriae C. papae praedecessori nostro diversas diversorum praelatorum Hibernien. litteras praesentavit, quibus se asserebat in episcopum fuisse Roscen. electum. Cumque nullus appareret qui aliquid proponeret contra eum, dictus praedecessor noster ei per bo. me. A. Albanen. episcopum munus fecit consecrationis impendi et ad suam eum remisit ecclesiam consecratum. Postmodum vero dilecti filii Flor. et E. monachi ad ejusdem praedecessoris nostri praesentiam accesserunt; quorum uterque se asseruit a canonicis ecclesiae Roscen. electum. Sed idem F. quod praedictus D. ad eamdem ecclesiam fuisset apud sedem apostolicam, quam per falsas litteras circumvenerat, consecratus exposuit. Propter quod idem praedecessor noster causam eorum vobis, fratres Cassellen. et Laomen. episcope, sub ea forma commisit, ut de forma et processu electionis memorati D. sollicite quaereretis; et si eum electum canonice fuisse constaret, ipsum faceretis pacifica possessione gaudere; alioquin inter praedictos F. et E. audiretis causam et cujus electionem canonicam et magis rationabiliter factam inveniretis, ratione praevia curaretis alterius electioni praeferre, ac tu, frater Cassellen., alterum eorum quem rationabiliter duceres confirmandum in episcopum consecrares. Verum, sicut ex litteris vestris accepimus, cum dictae commissionis vobis fuissent litterae praesentatae, juxta tenorem earum primo de electione praedicti D. inquirere voluistis. Sed cum a vobis tertio citatus, vestro se nollet conspectui praesentare, precedentes in causam, tam ex testimonio cleri et populi Roscen. ecclesiae, quam assertione illustris regis Corcaiae et praelatorum ipsius provinciae de praedicto F. electionem fuisse celebratam canonice didicistis et eam postmodum auctoritate curastis apostolica confirmare; praesertim cum decanus, archidiaconus, cantor, thesaurarius et totus clerus et populus Roscen. Ecclesiae dictum D. se non elegisse constanter assererent nec de praedicti E. monachi electione aliquatenus cogitasse. Interim autem memoratus D. ad apostolicam sedem accedens et nullam penitus de commissione praedicta vel etiam de praedictorum electionibus faciens mentionem, nobis suggerere non expavit quod cum ad Roscen. dioecesim cum praedictis praedecessoris nostri litteris remearet, supradictus rex Corcaiae ipsi fecerat inhiberi ne dioecesim vel ecclesiam Roscen. intraret, donec ei certam solveret vel saltem promitteret pecuniae quantitatem. Cum autem postmodum amici ejus praeter ipsius conscientiam, certa regi munera promisissent, ipse ad ecclesiam suam admissus, in ea per annum dimidium ministravit. Sed cum promissam ab amicis suis pecuniam noluisset exsolvere, rex ira commotus decano mandavit ut ei reverentiam nullatenus exhiberet. Qui licet dicto D. juramento teneretur astrictus, quia tamen ab eo pro filio suo adhuc parvo archidiaconatum non potuit obtinere, quinta feria majoris hebdomadae, oleum quod benedici debuerat furari praesumpsit; et quamvis propter hoc ab eo fuerit excommunicationis vinculo innodatus, nihilominus tamen tertia feria septimanae sequentis Roscensis ecclesiae libros subripuit et ad regem contra ipsum se transferre minime dubitavit. Quorum duorum molestiis fatigatus terram ipsius regis coactus exivit. Propter quod a nobis ad venerabilem fratrem nostrum Fernen. episcopum et conjudices suos litteras impetravit, qui memoratum regem diligentius inducerent et monerent ut ipsum sine alicujus exactione pecuniae ad ecclesiam suam secure redire permitteret et administrationem episcopatus tam in temporalibus quam spiritualibus exercere; alioquin eum excommunicationis vinculo innodarent et terram ejus subjicerent interdicto, neutram relaxaturi sententiam donec super receptione ipsius mandatum apostolicum adimpleret: memoratum quoque decanum, si eis de praemissis constaret, ab officio beneficioque suspensum ad sedem apostolicam venire compellerent et donec resipisceret, excommunicatum facerent publice nuntiari. Praeterea contra episcopum Corcaien. et F. monachum litteras impetravit, asserens eumdem episcopum jura Roscen. ecclesiae detinere ac eumdem F. monachum in archidiaconum et clericos manus injecisse temere violentas. Caeterum eodem D. a nobis cum hujusmodi litteris recedente, fere post trium mensium spatium dictus F. monachus ad sedem apostolicam accessit et ex parte vestra nobis litteras praesentavit: quae qualiter a vobis in commissione praedicta processum fuerat, continebant. Cum fratribus igitur nostris habito super hoc diligenti tractatu, timentes ne sicut praedecessor noster per litteras, quas idem D. ei praesentaverat, dicitur circumventus, nos etiam circumveniri contingeret per litteras vestras nobis ab eodem monacho praesentatas, volentes adhuc misericorditer agere cum absente, ut et ejus malitia fortius convincatur, dictum F. monachum ad vos communiter duximus remittendum, fraternitati vestrae per apostolica scripta districte praecipiendo mandantes quatenus, eo non obstante, quod ejus fuit electio confirmata, saepedictum D. si in Hibernia poterit inveniri, legitime citetis ad causam, et facultate sibi defensionis indulta, solum Deum habentes prae oculis in causa ipsa canonice procedatis. Quod si forsan in Hibernia inventus non fuerit, indulto ei unius anni spatio, ex quo ad nos etsi non verbo, facto tamen intelligitur provocasse, arrepto itinere ad sedem apostolicam veniendi, dicto F. administrationem Roscen. dioecesis tam in spiritualibus quam temporalibus auctoritate freti apostolica committatis; quo elapso, eum non differatis in episcopum, sicut canonicum fuerit, consecrare. Si vero praedictus D. inventus in Hibernia et citatus legitime, infra tres menses vestro se conspectui denuo contempserit praesentare, ad consecrationem praedicti F., sicut dictum est, omni contradictione postposita procedatis. Ne autem per appellationis vel recusationis subsidium vester possit impediri processus, partibus omnem appellationis et recusationis penitus interdicimus facultatem; ne contingat Roscen. ecclesiam, quae fere triennio jam vacavit, diutius carere pastore. Ad haec, vobis, fratres archiepiscopi, per apost. scripta mandamus et districte praecipimus ne nobilis viri comitis de Mauritania vel cujusquam saecularis potestatis gratia vel timore praetermittatis ulterius quin electos canonice confirmetis; confirmatis, prout ad vos pertinet, sine dilatione qualibet consecrationis beneficium impensuri, ne plus videamini homini quam Deo deferre. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Perusii, XV Kal. Octobris. CCCLXV. HOMINIBUS S. AGATHES. Confirmantur consuetudines eorum rationabiles et antiquae. (Perusii, XI Kal. Octobris.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum annuentes, ad instantiam dilecti filii G. de Labro subdiaconi nostri rectoris Masan. apostolicae sedis legati, antiquas rationabiles et approbatas consuetudines vestras et hactenus observatas auctoritate vobis apostolica confirmamus, etc. Nulli ergo, etc. Datum Perusii, XI Kal. Octobris. CCCLXVI. CAPITULO, CLERO ET POPULO TAM CIVITATIS QUAM DIOECESIS LETHGLENNEN. De electione et consecratione episcopi Lethglennensis. (Datum, ut supra. ) Ex litteris venerabilium fratrum nostrorum Ardmachan. et Cassellen. archiepiscoporum, Oseriae et Darien. episcoporum et vestris accepimus quod Ecclesia vestra pastore vacante, in venerabilem fratrem nostrum I. nunc episcopum vestrum, tunc autem Rossevall. abbatem, unanimiter convenistis, electionem de ipso canonice celebrantes. Quia vero venerabilis frater noster Dublinen. archiepiscopus metropolitanus vester a sua dioecesi et ecclesia exsulabat, nec ideo ad eum super hoc recurrere potuistis, electionem vestram dicto archiepiscopo Cassellen. tunc apostolicae sedis legato curavistis humiliter praesentare; qui eam auctoritate qua fungebatur apostolica confirmavit, sed propter contradictionem Ademundi de Vallon. officialis nobilis viri comitis de Mauritania electo ipsi consecrationis noluit beneficium exhibere. Nos igitur electionem ipsam canonicam attendentes et de persona celebratam idonea et a praefato archiepiscopo confirmatam (quorum primum et ultimum sufficienter per praedictas litteras et quarumdam personarum quas secum habebat testimonia, quae ad majorem cautelam sub juramento recepimus, probatur; de secundo vero per examinationem personae apud sedem apostolicam vobis a nobis factam constitit manifeste), confirmationem ab eodem archiepiscopo factam ratam habuimus et electum ipsum nostrae humilitatis ministerio curavimus in episcopum consecrare. Eum ergo ad gerendam Ecclesiae suae sollicitudinem ad eamdem remittentes Ecclesiam consecratum, universitati vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus eum recipientes humiliter et devote, tanquam pastorem et episcopum animarum vestrarum honorare curetis et de universis justitiis ad eum spectantibus ei sine dilatione qualibet respondere, statuta et mandata ipsius recepturi humiliter, et inviolabiliter servaturi. Datum, ut supra. CCCLXVII. NOBILI VIRO COMITI DE MAURITANIA. Ut ecclesiasticam libertatem et privilegia non perrumpat. (Perusii, XIV Kal. Octobris.) Quod contra Deum et ecclesiasticam libertatem per officiales tuos in animae tuae perniciem in causis spiritualibus indebitam tibi jurisdictionem usurpas, non attendens quod Ozias rex, quia praesumpsit incensum offerre, lepra fuit in fronte percussus, quod viros ecclesiasticos exsulare compellis, quod electionibus canonice factis repugnare praesumis, miramur non modicum et non minus tibi quam Ecclesiarum gravamini condolemus. Cum enim noveris quod omnis est potestas a Deo et quod usque adeo humana est infirmitas imbecillis, ut nec adjicere possit ad staturam suam cubitum unum, nedum regni sibi solium vindicare, dolemus quod contra eum et sponsam ejus Ecclesiam videris supercilium assumpsisse per quem reges regnant et principes dominantur; qui potentes deponit et humiles et justos exaltat, superborum et sublimium colla propria virtute conculcans; per quem si cuperes exaltari, te in ipsius oculis humiliare deberes; quoniam omnis qui se exaltat humiliabitur et qui se humiliat exaltabitur, juxta testimonium Veritatis. Nam ut alia quae in libertatis ecclesiasticae praejudicium attentasse diceris omittamus, et ut transeamus sub silentio quod venerabilem fratrem nostrum Dublinen, archiepiscopum coegisti, sicut accepimus, exsulare, id solum per litteras explicantes propter quod nunc assumpsimus scribendi laborem, sine tua non credimus conniventia contigisse quod cum dilecti filii Lethglennen. canonici, ecclesia sua pastoris solatio destituta, venerabilem fratrem nostrum I. nunc Lethglennen. episcopum, tunc autem Rossaeval. abbatem, canonice ac concorditer elegissent, Ha. de Valon. ministerialis tuus opponere se ipsorum electioni praesumpsit, ipsius Ecclesiae ac canonicorum bona violenter invasit et usque adeo contra ipsum et ejus fautores exarsit, ut venerabilis frater noster Cassellen. archiepiscopus, tunc apostolicae sedis legatus, propter eum ausus non fuerit electum ipsum in episcopum consecrare, licet electionem confirmasset ipsius, cum tu dictum Dublinen. archiepiscopum, ad quem confirmatio ejus et consecratio pertinebat, in Northmanniae partibus exsulem detineres. Quia vero tuae nobilitati non expedit Deum contra te per offensam Ecclesiae provocare aut in eam nos credulitatem inducere quod ad deteriora manum extendas, si regni fueris honorem adeptus, cum de vini non possit sapore sperari quod prius acescat quam vasi totaliter infundatur, discretionem tuam rogamus attentius et exhortamur in Domino, ac per apostolica tibi scripta praecipiendo mandamus quatenus cum idem episcopus consecratus a nobis ad gerendam Ecclesiae suae sollicitudinem remittatur, non impedias nec facias vel patiaris ab aliis impediri quo minus administrationem ejusdem ecclesiae, tam in spiritualibus quam temporalibus exsequatur; imo dictum ministerialem tuum tradita tibi potestate compellas ut quae vel Ecclesiae vel canonicis Lethglen. abstulit restituat universa; ita quod ex hoc omnibus liqueat manifeste quod sine tuo consensu tanta fuerit iniquitas perpetrata. Haec autem aspere scribimus non ad petitionem episcopi memorati, sed ut nostrum exprimamus affectum; quia pater filium quem diligit corripit et revocare cupit errantem. Abstineas ergo, fili, diligenter ab his quae tuam famam denigrent et profectum impediant: ne si Deum ad iram contra te provoces et ecclesiam tibi reddas offensam, praeter id quod dicitur a Psalmista. Quoniam impius non dimidiat dies suos (Psal. LIV, 24), tuae promotionis intercludas assensum. Datum Perusii, XIV Kal. Octobris. CCCLXVIII. MEDIOLANEN. ARCHIEPISC De collatione cancellariae Mediolanensis. (Perusii, IX Kal. Octobris.) Ut nostrum prodeat de Dei vultu judicium et oculi nostri videant aequitatem, via regia debemus incedere nec ad sinistram omnino nec ad dexteram declinare, ita magnum judicantes ut parvum, quia non est apud Deum acceptio personarum. Ad audientiam sane nostram multorum relatione pervenerat quod cancellaria Mediolanen. ecclesiae vacaverat ultra annum; unde secundum Lateranen. concilii statuta ad nos ipsius erat donatio devoluta. Volentes autem tibi solita dignitate deferre, rogavimus te attentius et mandavimus ut cancellariam ipsam dilecto f. Henr. de Settara subdiac. nostro, Mediolanen. ecclesiae canonico bene apud te merito et ad hoc officium obtinendum idoneo benigne conferres; et si post receptionem litterarum nostrarum quidquam de ipsa cancellaria contra jus acquisitum nobis ex Lateranen. decreto statueres, decernebamus illud irritum et inane. Tu vero litteris nostris receptis diceris respondisse, sicut ex publico declaratur authentico, quod cancellariam ipsam alteri non contuleras, quia propter gravamina debitorum, proventus ipsius tibi erant plurimum necessarii; litteris tamen nostris apertis earumque tenore perspecto, responderes in crastino quod crederes respondendum. Porro, sicut ex alio comperimus instrumento, postquam mandati nostri audivisti tenorem, variata locutione dixisti quod cancellariam ipsam non poteras, juxta mandatum nostrum, praefato subdiacono nostro conferre; quia, reservatis tibi proventibus, eamdem cancellariam decem mensibus jam elapsis Henrico de Lamp. concesseras. Cumque nobis hujusmodi responsionem varietas ex scriptis innotuisset authenticis, etsi, secundum Apostolum, omnem inobedientiam prompti simus ulcisci, adhuc tamen tibi deferre volentes, cui et in minori officio constituti et promoti, sicut Domino placuit, ad majora in multis et magnis detulimus, tibi dedimus in mandatis ut ad praesentiam nostram procuratorem idoneum destinares, qui tuo nomine legitime nobis ostenderet quod dictam cancellariam personae idoneae modo canonico tempore tibi competente donasses; dictus quoque H. de Lampuniam, cui dicebatur facta donatio, si vellet, ad praesentiam nostram accederet suam justitiam defensurus. Venientes igitur ad apostolatus nostri praesentiam dilecti filii G. procurator tuus et saepedictus H. super varietate responsionum nitebantur te multipliciter excusare; licet publicis instrumentis fides non facile derogetur et secundum rerum naturam vix potuisset sufficienter ostendi quod tu id quod dictum est minime responderes, etsi forte potuisset ostendi quod aliud respondisses. Produxerunt autem in nostra praesentia duos testes, qui jurati dixerunt quod in Januario nuper praeterito fuit annus ex quo Mediolanen. cancellarius debitum universae carnis exsolvit et in sequenti Maio, cum consanguinei Henr. de Lampunen. frequenter apud te ac vehementer instarent ut cancellariam ipsi conferres, te respondente quod cancellariae proventibus carere non posses, ad multam tamen instantiam est obtentum ut cancellariae tibi retineres proventus, et jus ipsius praefato conferres Henrico. Quatuor ergo praesentibus, inter quos duo testes memorati fuerunt, in secretiore palatii tui camera eumdem H. secundum tenorem praescriptum de cancellaria investisti per librum et recepisti fidelitatem ab eo; prohibens universis ne verbum istud cuiquam revelarent. Adjecit autem unus testium praedictorum quod postquam ad te mandatum nostrum pervenerat et ipse H. jam Bononia rediisset, tu ei solemniter et publice tradidisti, se vidente, sigillum, mandans ei ut cancellarii officium exerceret: quod et alter testis asseruit de auditu; et idem procurator tuus quod verum crederet esse respondit. Henr. quoque confessus est factum; sed solemnitatem facti negabat. Quia ergo post interdictum nostrum ei praesumpsisti tradere bullam, cum traditionem ipsam saltem debuisses differre donec nostrum consuleres beneplacitum, dilectis filiis I. archidiac. et O. Lento canonico Mediolanen. dedimus in mandatis ut, si etiam post secundum mandatum per quod totius cognitionem negotii ad nostrum judicium revocavimus, id ipsum cognoscerent attentatum, traditionem sigilli decernerent irritam et inanem; inhibentes Henr. ne quomodolibet eo uti praesumeret, cum plus sit Roman. pontificem ad se aliquod negotium quam quemquam ad eum super aliquo negotio provocare. Tolerabamus autem ad tempus ut negotii merita nobis plenius innotescerent, investituram quae dicebatur in occulto facta fuisse per librum, licet ecclesiastica beneficia non sint donatione clandestina conferenda, teste Veritate, quae dicit: Qui male agit, odit lucem (Joan. III, 20). Caeterum quia cancellariae officium memoratae spirituale vel annexum spirituali proponebatur existere, cum cancellarius ex officio suo multa facere debeat quae spiritualia esse noscuntur, ac per hoc sub tenore praescripto dicebatur non debuisse conferri, cum ab omni specie mala praecipiat Apostolus abstinere; quia etiam praefatus Henr. de Lamp., licet receptus sit in fratrem ad vacaturam praebendam, ordinarius tamen asserebatur non esse, ac per hoc cancellariam sibi non debuisse conferri, quae de jure vel consuetudine ordinario tantum debet committi, cum nec Mediolanen. archiepiscopi sed Mediolanen. Ecclesiae cancellarius esse scribatur, nec vacante sede cancellarii perdat officium (nam nec ipsum sigillum substituto pontifice variatur), inquisitionem horum duximus praenominatis I. archid. et O. Lento canonico Mediolanen. committendam: per apostolica scripta praecipiendo mandantes quatenus, omni contradictione et ap. cessante, Deum habentes prae oculis, gratia et timore postpositis, sine personarum acceptione inquirerent super praemissis diligentissime veritatem et ne veritas celaretur, testes qui eis nominarentur, si se gratia vel timore subtraherent, per censuram eccl. compellerent perhibere testimonium veritati et quod super omnibus invenirent sub litterarum suarum testimonio ad sedem apostolicam destinarent; ut per inquisitionem ipsorum sufficienter instructi negotium ipsum melius decidere valeremus. Ipsi vero mandatum apostolicum fideliter exsequentes, convocatis Mediolanen. Ecclesiae ordinariis et per poenam excommunicationis compulsis dicere sub jurisjurandi religione de facto cancellariae, quia noverant, super praemissis articulis veritatem, attestationes suas redactas in scriptis, sigillo munitas ad nostram praesentiam transmiserunt. Interdixerunt etiam eidem H. administrationem sigilli, sicut ex litteris eorum accepimus, juxta formam mandati nostri, de consilio sapientum. Cumque saepedictus H. de Lamp. cum patre suo Rogerio propter hoc nostro se conspectui praesentasset, copiam allegandi pro se liberam ac benignam in communi concessimus auditorio. Qui per advocatum proposuit quod delegati praedicti sine inquisitione spoliaverunt eum exsecutione sigilli, contra nostri mandati tenorem, cum ipsius sigilli traditio non fuerit facta post secundum mandatum; et ideo primo loco restitutionem sibi fieri postulabat. Formam vero concessionis nitebatur multipliciter excusare, proponens quod in retentione fructuum simoniaca pravitas nullatenus intercessit: tum quia officium cancellariae nec est spirituale nec annexum spirituali; quia licet cancellarius quaedam agat quae spiritualia esse noscuntur, sicut ex attestationibus liquet, ea tamen non agit ex officio cancellarii, sed de mandato archiepiscopi, sicut ex dictis testium comprobatur: tum etiam quia nihil emit aut vendidit, cum Simonia describatur esse studiosa cupiditas vendendi vel emendi spirituale vel spirituali annexum; praesertim cum tu ante traditionem separaveris fructus et ita quod tuum erat tibi retinuisti non accipiens alienum. Se quoque ad obtinendum cancellariam proponebat idoneum, cum de mandato Romani pont. sit Mediol. Ecclesiae canonicus institutus, vocem habens in capitulo et locum in choro, et tanquam verus et plenus canonicus in tractatibus et contractibus ipsius Ecclesiae admittatur. Nec obstat quod integram praebendam non habet, cum. sicut per dicta testium est probatum archidiaconatus ejusdem Ecclesiae, de quo nullatenus dubitatur quin sit dignitas et officium spirituale, quandoque fuerit concessus ei qui praebendam integram non habebat. Quod autem a sexaginta annis juxta quorumdam testimonium concessa fuit tantum ordinario praebendato de numero viginti canonicorum qui proprie ordinarii appellantur, sibi nocere non poterat; cum per hoc nullum sit tibi praejudicium generatum quin ei qui de numero viginti non esset, praesertim canonico, eamdem cancellariam potuisses conferre. Allegabat insuper quod etsi pactio de retinendis ad tempus proventibus intervenisset, quod ipse tamen negabat, inter te ac parentes ipsius, ipse tamen de praedicta cancellaria pure fuit et simpliciter investitus; et ideo talis pactio sibi non debet obesse, cum parentes nihil tibi pro eo dederint vel promiserint. Praeterea proponebat quod cum nullus debeat sine accusatore damnari nec aliquid circa negotium istud actum sit in forma judicii, depositiones testium non poterant sibi praejudicium generare. Quia vero per hanc ultimam allegationem personam nostram tangere videbatur, dignum duximus causam commissae inquisitionis et ordinem plenius explicare, ne quis quomodolibet suspicetur quod nos in hoc negotio perperam processerimus, praesertim cum ratio assignanda debeat esse posteris profutura. Cum enim juris sit explorati quod, actore non probante, is qui convenitur, etsi nihil praestirerit, debet absolvi, videri poterat quod nos tibi, qui conveniebaris a nobis, malitiose vel indiscrete onus probationis super tribus praemissis articulis imposuimus, videlicet ut ostenderes quod praedictam cancellariam personae idoneae modo canonico et tempore tibi competenti donasses. Porro cum donatio fuisset occulta et ideo suspicione non careat et elapso jam anno nullus omnino cancellarius appareret, non immerito credebatur quod secundum Lateranen. statuta concilii ad nos esset ipsius cancellariae donatio devoluta et ideo sine culpa potuissemus ipsam conferre. Quoniam etsi locum Dei teneamus in terris, non tamen de occultis possumus divinare. Quod ergo contra illud quod prima facie juste praesumebatur pro nobis, praesertim cum responderis prima vice quod cancellariam alicui non contuleras, facultatem tibi pro te probandi concessimus, non fuit gravamen sed gratia nec ex malitia, sed ex benignitate processit. Quod etiam de modo canonico fidem nobis fieri mandavimus, tu causam praestitisti mandato (quod saepe nobis per litteras intimasti) et tandem probasti per testes quod, retentis tibi proventibus, officium concesseras memoratum: ex quo non immerito contra talem concessionem fuimus suspicati; cum et proponeretur aperte quod illud ei personae commiseras, cui secundum consuetudinem Mediolanen. Ecclesiae non debuerat aliquo modo committi. Et ideo non tam ex plenitudine potestatis quam ex officii debito, quia possumus et debemus de subditorum excessibus ad correctionem inquirere veritatem, te maxime causam et occasionem praestante, inquisitionem commisimus faciendam. Omnibus ergo diligenter auditis quaecunque fuerunt in nostro auditorio proponenda f. proposita , deliberavimus cum fratribus nostris et in ipsa deliberatione te in tribus praecipue comperimus fuisse culpabilem: circa contrarietatem responsi, quia non solum nobis qui, licet immeriti, Jesu Christi locum tenemus, sed nec cuiquam debuisses ex certa scientia contraria respondere; circa carnalitatem animi, quia non affectu carnali sed discreto judicio debuisti ecclesiasticum officium et beneficium in persona magis idonea dispensare; et circa inhonestatem facti, quia non licuit ex pactione vel conventione quacunque sub modo vel tenore praescripto concedere nudum officium et tibi retinere proventus; cum et in Lateranen. concilio sit prohibitum ne quis conferendo ecclesiasticum beneficium, partem proventuum suis usibus retinere praesumat; et alibi cautum reperiatur in canone quod ecclesiastica beneficia debent sine diminutione conferri. Unde credimus distinguendum utrum qui dat spirituale beneficium, proventus ipsius ante donationem percipiat. Nam si proventus ante donationem non percepit ipse, sed alius et ex donatione consequitur ut ipse proventus percipiat, non est dubium intercedere Simoniacam pravitatem. Si vero ante donationem perceperit ipse proventus, credimus etiam distinguendum utrum ante donationem constituat ut ipsi proventus retineantur ad tempus pro causa justa et necessaria, an conveniat cum eo qui accipit beneficium seu cum mediatore quocunque, ut, officio illi concesso, retineat ipse sibi proventus. Primum enim membrum credimus esse licitum; secundum autem dicimus non licere, ne viam aperiamus his qui pravitatem suam satagunt palliare. Quia vero majorum excessus majori debent severitate puniri, cum, juxta divinae legis oraculum, si sacerdos, qui est unctus, peccaverit, faciet delinquere populum, quod inhoneste super retentione proventuum praesumpsisti de communi fratrum nostrorum consilio irritavimus et in poenam praesumptionis hujusmodi, ut in eo puniaris in quo peccaveras, a collatione dignitatis vel ecclesiastici beneficii quod ad tuam donationem in tua primo vacabit Ecclesia censuimus suspendendum. Caeterum quia, divina docente Scriptura, didicimus quod melior est sapiens viro forti et qui dominantur animo expugnatore urbium, quantumcunque voluerimus aut vellemus, si salva possemus justitia (contra quam non judicamus nos posse, cum simus in sede justitiae constituti) praefatam cancellariam praedicto subdiacono nostro conferri, saepedictum tamen H. de Lamp. non invenimus ita culpabilem ut eum, exigente justitia, ipsa cancellaria privare possimus; cum etsi parentes ejus ex simplicitate deliquerint, nihil tamen pro ea dantes aut etiam promittentes, ipse tamen investituram cancellariae sicut verus canonicus et cui ratione canonicatus de jure non poterat opponi defectus, sine pactione qualibet et conventione, recepit; nec etiam fuit sufficienter probatum quod cancellarius ex officio suo faciat spiritualia memorata, cum ea potius de jure communi ad archidiaconi spectent officium, repraesentare videlicet ordinandos episcopo et illos examinare, ponere abbates et abbatissas in sede: quae cum probatum sit per aliquos testium cancellarium facere de mandato archiepiscopi, de speciali potius quam de generali mandato videtur intelligi. Verum quod delegati praescripti scripserunt se interdixisse illi officium cancellarii secundum apostolici formam mandati, de consilio sapientum, cum ab eis super hoc appellatum non fuerit nec aliquid contra probatum, de rigore juris ex quo praesumitur legitime factum potuissemus illud decernere observandum. Sed misericordia, quae superexaltat judicium, nos induxit ut quod in contemptum nostrum creditur esse factum de benignitate sedis apostolicae remittamus, cum ad poenam illi sufficiat quod propter hoc secundo ad sedem apostolicam laboravit. Datum Perusii, IX Kal. Octobris. CCCLXIX. CONSULIBUS ET POPULO CASTELLAN. NOBILIBUS VIRIS ET ALIIS PER CASTELLAN. DIOECESIM CONSTITUTIS Ut pontifici fidelitatis juramentum praestent. Grates multimodas omnipotenti Deo debetis referre quod vestris videtis temporibus adimpleri quae vestri progenitores summo desiderio affectarunt. Vobis etenim est summopere congaudendum, quod terra vestra, quae ad jus et proprietatem Ecclesiae Rom. pertinere dignoscitur, cum dudum fuerit per violentiam occupata et per occupationem vehementer oppressa, nunc ad ejusdem Ecclesiae Rom. naturale dominium redeat non coacta, et ipsius jurisdictioni gratanti voluntate subdatur. Cum igitur vos, filii consules, cum quibusdam aliis in praesentia nostra fidelitatis nobis exhibueritis juramentum, dilectos filios Marsican. subd. et capellan. et nobilem virum Joannem, familiarem nostros, ad partes vestras decrevimus destinandos. Volentes et universitati vestrae per apostolica scripta mandantes quatenus in eorum manibus universi et singuli fidelitatis juramenta praestetis, ut deinceps, auctore Deo, terra vestra sub apostolicae sedis dominio optata valeat securitatis et pacis tranquillitate gaudere. Nos enim ad ea quae honori vestro et utilitati viderimus expedire diligens studium et efficacem operam impendemus. CCCLXX HUBERTO CANTUARIEN. ARCHIEPISCOPO. De recuperandis ecclesiae bonis. (Perusii, XIV Kal. Octobris.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum assensu, fraternitati tuae auctoritate apostolica indulgemus firmiterque praecipimus ut ea quae a temporibus Ric. et Bald. antecessorum tuorum circa res et possessiones atque patrimonium Cantuarien. Ecclesiae et mensam archiepiscopalem in grave damnum et jacturam Ecclesiae illicite alienata repereris, appellatione remota, per censuram ecclesiasticam mediante justitia revoces et debitis usibus non differas applicare. Revocationes vero illorum quae per praedecessores tuos circa mensam archiepiscopalem, possessiones, Ecclesias et Ecclesiarum concessiones auctoritate apostolica legitime revocata sunt ratas et firmas esse jubemus; tibi districtius injungentes ut ea, nostra fretus auctoritate, firmiter, appellatione remota, facias observari. Decernimus ergo, etc., indulgentiae nostrae, etc. Si quis autem, etc. Datum Perusii, XIV Kal. Octobris. CCCLXXI. HUBERTO CANTUARIEN. ARCHIEPISCOPO. Confirmat decretum quoddam regis Anglorum. (Perusii, XV Kal. Octobris.) Monet nos apostolicae sedis cui, licet immeriti, praesidemus, auctoritas pro statu omnium Ecclesiarum provida circumspectione satagere et, ne malignorum rapinis vel molestiis exponantur, apostolicum ipsis patrocinium exhibere. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis justis precibus et honestis gratam conniventiam, impendentes, statutum illud quod charissimus in Christo filius noster R. illustris Anglorum rex super libertate ac immunitate Ecclesiarum et personarum ipsarum post redemptionem sui provida deliberatione fecisse dignoscitur, sicut in scripto ipsius regis exinde confecto plenius continetur, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus; et ad hujus rei perpetuam firmitatem, continentiam ipsius rescripti de verbo ad verbum his duximus inserendam. RICHARDUS Dei gratia rex Angliae, dux Normanniae, Aquitaniae, comes Andegavensis, archiepiscopis et episcopis et universo clero regni Angliae, salutem. Gratias agimus affectuosas universitati vestrae pro eo quod de thesauris et ornamentis ecclesiasticis et facultatibus vestris ad corpus nostrum redimendum tam benigne nobis et liberaliter subvenistis et quod nobis in tanta necessitate res Ecclesiarum vestrarum et vestras gratis exponere voluistis. Ne igitur quod de mera liberalitate a vobis actum est ad liberationem corporis nostri et ineffabilem honorem et utilitatem nostram, futuris temporibus, trahatur in consequentiam et sanctae matri Ecclesiae vel vobis dispendium pravae importet consuetudinis, ad omnium volumus notitiam pervenire quod ea quae nobis in praedicto necessitatis articulo contulistis, nec unquam ex debito vel per consuetudinem exegimus nec posteris sumus temporibus exacturi nec hac vel alia occasione volumus dignitatibus sanctae matris Ecclesiae in aliquo vel ejus libertatibus obviare, sed pro omni posse nostro et scientia, Deo volente, volumus omnem ejus immunitatem et universas ejus dignitates et libertates, ut dignum est, conservare integras et pro loco et tempore, in quibus licuerit, augmentare. Nulli ergo, etc. Datum Perusii, XV Kal. Octobris. CCCLXXII. ABSALONI LUNDEN. ARCHIEPISCOPO. De bonorum quorumdam praesertim castri Hasii donatione. (Perusii, X Kal. Octobris.) Fratres et coepiscopos nostros, tam propinquos quam longe positos, sincera tenemur charitate diligere ipsosque in his quae juste requirunt libenter et efficaciter exaudire. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis justis precibus clementer annuimus et ad exemplar fel. record. Urbani papae praedecessoris nostri castrum de Hasii, quod illustris memoriae Waldem. olim rex Daciae tuae fraternitati contulit et tu tali conditione interposita Rostkilden. Ecclesiae pia consideratione dedisti, ut ipsum debeas quoad vixeris detinere, post decessum tuum ad Ecclesiam ipsam libere devolvendum, sub jam dictae conditionis tenore, sicut ipsum juste et sine controversia possides cum omnibus pertinentiis suis, auctoritate tibi apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus, videlicet villam ipsam de Hasii, mansionem de Otherslef cum omnibus pertinent. suis, scilicet Sersfel, Solbiarge, Huanlolde, Wigislef, Walbu, mansum unum Brunsoge, Imbrethorp, mansiones de Gesnetofte et de Murhoge cum omnibus pertinentiis earum, mansiones de Barsuerthe et de Wigurm cum omnibus pertinentiis earum, mansiones de Husfretop et de Haverthi cum omnibus pertinentiis earum, mansiones de Burgbu et de Hiartharum cum omnibus pertinentiis earum et universam partem earum quae acquisivit Nicolaus castellanus tuus, juxta tenorem pacti quod inter vos convenit. Nulli ergo, etc. Datum Perusii, X Kal. Octobris. CCCLXXIII. PETRO ARUSIEN. EPISCOPO. Confirmat statutum de sex praebendarum institutione. (Perusii, VI Kal. Octobris.) Officii nostri debitum et charitas ordinata requirit ut quae a fratribus et coepiscopis nostris acta laudabiliter fuerint, auctoritatis nostrae praesidio inconvulsam obtineant firmitatem et plenam in futuro agendi fiduciam tribuant potiora. Sicut autem ex parte tua, venerabilis in Christo frater, nostris est auribus intimatum, de bonis patrimonialibus et aliis quae rationabiliter acquisisti ac de his quae commissa tibi Ecclesia prius habuerat, sex praebendas provide statuisti canonicis assignandas qui eidem Ecclesiae debeant deservire. Nos ergo statutum ipsum dignis in Domino laudibus commendantes, ut firmiter omnibus futuris temporibus observetur, prout circumspecte et provide factum est et in authentico scripto venerabilis fratris nostri Absalonis Lunden. archiepiscopi expressius continetur, auctoritate apostolica confirmamus. Nulli ergo, etc. Datum Perusii, VI Kalend. Octobris. CCCLXXIV. UPSALEN. ELECTO. Qualiter pallio utendum sit. (Perusii, VI Kal. Octobris.) Receptis tam dilectorum filiorum capituli Upsalen. Ecclesiae litteris quam plurium aliorum, qui pro pallii datione apud nos vehementer instabant, de tua fuimus promotione gavisi. Qui sperantes in Domino quod, eo adjuvante, commissae tibi administrationis officium debeas salubriter exercere, ad augmentandum tuae dignitatis honorem, quem in susceptione pallii es cum potestatis plenitudine suscepturus, prompto favore libenter intendimus ad instantiam dilectorum filiorum Tobiae nuntii venerabilis fratris nostri Lunden. archiepiscopi et Walterii nuntii tui, petitionibus praedictorum clementius annuentes. Unde nos ipsum de beati Petri corpore sumptum, plenitudinem videlicet pontificalis officii, tibi transmittimus, ut tibi per venerabilem fratrem nostrum Lunden. archiepiscopum vice nostra, sub ea forma juramenti quam expressam ei sub bulla nostra transmittimus assignetur. Tu vero tanquam vir providus et discretus illud de manibus ejusdem archiepiscopi juxta formam praedictam cum omni devotione suscipiens, eo in festivis diebus et aliis temporibus quae in Ecclesiae tuae privilegiis exprimuntur, utaris; ita videlicet ut ex tantae culmine dignitatis spiritum tibi superbiae non assumas; sed quanto fueris praeeminentior dignitate, tanto juxta illius Magistri exemplum qui eum qui major inter discipulos suos erat fieri voluit minorem, ministrari non veniens, sed causa humilitatis aliis ministrare, te omnibus humiliorem exhibeas, te potius exaltandum humilitate sciturus. Misericordiae quoque operibus jugiter te praestes intentum, quae beatos efficit suos sectatores, eosdem evangelica Veritate consecuturos misericordiam attestante. Omnibus etiam hominibus te reddas affabilem et, si fieri potest, secundum Apostolum, cum omnibus pacem habeas, ut pacificus vocari Dei filius merearis. Te cum eodem apostolo semper ad anteriora, posteriorum oblitus, extendas, manusque tuas reddens in operibus innocentes, sic ea lucere facias coram hominibus ad subditos tuos exempla bonorum multiplicata transmittens, ut Deus magnificetur in illis et lucerna tua jugiter super candelabrum ardens omnibus introeuntibus in domum Domini viam absque offendiculo praebeat expeditam. Ad quorum operum fortius fulcimentum non desint opera charitatis, sine qua, cum ipsa caeteris virtutibus praeeminentior habeatur, nihil omnino creditur esse perfectum; imo nullam retinet operatio firmitatem, nisi charitatis fuerit radice subnixa. Inter caetera vero quae tibi ex officio imminent facienda, tuum sit studium speciale, Rom. Ecclesiam matrem tuam in omnibus et per omnia revereri atque mandata et institutiones ipsius, upote inter omnes Ecclesias ex divina provisione primatum per beati Petri merita obtinentis, studeas irrefragabiliter observare. Datum Perusii, VI Kal. Octobris. CCCLXXV. JOANNI POTESTATI ET POPULO PERUSIN. In suam protectionem Perusinos recipit, salvis eorum antiquis privilegiis. (Tuderti, VI Non. Octobris.) Apostolica sedes, quae disponente Domino cunctorum fidelium mater est et magistra, speciales filios ampliori consuevit gratia honorare, ut eos et ad devotionem suam ferventer accendat et ad obsequium suum diligenter invitet. Nos ergo, qui miseratione divina huic sanctae sedi, licet immeriti, praesidemus, devotionis et fidei puritatem, quam erga matrem et dominam vestram sacrosanctam Rom. Ecclesiam geritis attendentes, vestris quoque precibus inclinati, quos inter alios fideles nostros speciali charitate diligimus, civitatem Perusinam, quae ad jus et proprietatem ipsius pertinere dignoscitur, cum pertinentiis suis et nunc habitis, et in antea legitime acquirendis sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus. Eam vero nunquam alienabimus, sed semper ad manus nostras curabimus retinere. Consulatum autem cum jurisdictione sua vobis auctoritate apostolica confirmamus: concedentes ut his qui sunt ipsius jurisdictioni subjecti, liberum sit ad potestatem vel consulem, qui pro tempore fuerint legitime appellare. Consuetudines quoque vestras antiquas et novas rationabiles et communiter observatas duximus approbandas. Salva in omnibus apostolicae sedis auctoritate pariter et justitia, et Ecclesiarum omnimoda libertate. Nulli ergo, etc., protectionis, confirmationis et concessionis etc. Datum Tuderti, VI Nonas Octobris. CCCLXXVI. PRAELATIS ET CLERICIS LOMBARDIAE. Ne justitiam vendant, aut cum clientibus de mercede paciscantur. (Tuderti, V Non. Octobris.) Cum ab omni specie mala praecipiat Apostolus abstinere, nos qui, licet indigni, constituti sumus a Deo super gentes et regna, ut juxta verbum propheticum evellamus et destruamus, aedificemus et plantemus, summopere debemus satagere, quatenus evellamus vitia et plantemus virtutes, destruamus iniqua et aedificemus honesta; sicque nostra sollicitudine mediante prava transeant in directa et aspera convertantur in plana. Licet autem hujus nostrae sollicitudinis labor generaliter debeat ad omnes extendi, quia sapientibus sumus et insipientibus debitores, specialiter tamen ad clericos qui dormire debent a vitiis, ut sint pennae columbae deargentatae, ne quid in illis appareat quod offuscet candorem ecclesiasticae puritatis. Sane ad audientiam apostolatus nostri multorum assertione pervenit quod cum ex delegatione nostra causas suscipitis pertractandas, more saecularium super decima litis vel parte alia pro diversa terrarum consuetudine, praeter expensas victualium cum litigantibus receptis pignoribus pro salario convenitis; quae postmodum usque ad solutionem pecuniae, nolentibus etiam partibus, contenditis detinere; non attendentes quod ad hoc vobis et aliis clericis sunt ecclesiastici redditus deputati, ut ex ipsis honeste vivere debeatis, ne vos oporteat ad turpia lucra manus extendere vel ad iniqua munera oculos inclinare. Cum ergo opera vestra lucere debeant laicis in exemplum nec vos deceat instar saecularium ad turpe compendium juris occasionem arripere, universitati vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus ab hujusmodi exactionibus de caetero abstinentes, vigorem judiciarium gratis studeatis litigantibus impertiri, non obstante quod in fraudem a quibusdam proponitur quod id exigatur nomine assessorum, cum nec justum judicium judici vendere liceat et venales sententiae ipsis etiam saecularibus legibus reprobentur. Datum Tuderti, V Nonas Octobris. CCCLXXVII. NARNIEN. EPISCOPO. Ut causam abbatis de Ferentillo cognoscat. (Ameliae, III Non. Octobris.) Cum dilectus filius abbas de Ferentillo ad nostram praesentiam accessisset, conquerens de nobilibus viris O. et A fratre ipsius et filiis R. dominis de Arton, partibus in nostra praesentia constitutis, dilectos filios nostros l. tituli Sanctae Pudentianae et G. tituli Sanctae Mariae in trans Tiberim presbyteros cardinales deputavimus auditores. In quorum praesentia suam abbas proposuit quaestionem quod praefati nobiles, nulla requisitione praemissa, manu armata et cum exercitu ad castra monasterii Ferentilli et Gab. venientes, in praedis animalium, segetum combustionibus, captionibus hominum, homicidiis perpetratis, et damnis aliis usque ad quingentas libras Lucen. praeter stragem hominum et injurias irrogatas, damnificare dictum coenobium praesumpserunt. De quibus et aliis pariter quae vellet proponere contra ipsos justitiam sibi fieri postulabat. Cui citra litis contestationem sub forma exceptionis fuit ex adverso responsum quod cum abbas ipse nobilibus viris O. et R. promiserit praestito juramento quod eos contra omnes homines (exceptis Rom. pontitifice, imperatore ac legatis ipsorum) ad retinendum quod tunc habebant et possidebant in castris, villis et bonis aliis et recuperandum sine fraude ac malo ingenio, si eorum aliquid amitterent, adjuvaret, per ipsius dolum et violentiam castrum Sacrati amiserant fraudulenter quod et progenitores eorum tenuerant et ipsi possederant in quiete. Super quo ab ipsis saepe admonitus illud eis restituere denegavit. Quin potius villas tres, Quadraginta scilicet, Casale et Carpium, quas pro se et parte sua dictus abbas sub securitate receperat, foedere violato, in animalibus, spoliis et suppellectilibus aliis ipse cum suis fuerat depraedatus, conjugatis tractatis turpiter, mulieribus etiam acriter verberatis, etiam sacerdotem ligatis a tergo manibus ante se duci fecit afflictum verberibus et vestibus penitus spoliatum. Homines quoque villarum recludi fecit in carcerem, ubi unum ex ipsis contigit exspirare. Castro etiam in quo dicti nobiles habitabant ignem abbas de nocte fecit apponi; per quem in praemissis damnis et aliis multis usque centum marchas se spoliatos dicebant, petentes prius restitui quam ipsius petitionibus responderent, praesertim cum testes haberent praesentes per quos intentionem suam in continenti probare volebant; et quod restitutio ante causae ingressum deberet fieri spoliatis utriusque juris auctoritatibus ostendere conabantur. Verum ex parte abbatis fuit taliter replicatum quod libello suo secundum regulam juris qua dicitur: Ut qui prior appellat, prior agat, debebat primitus responderi; nec ab eo restitutio peti poterat qui non fuerat spoliator; praesertim cum castrum Sacrati ad jus et proprietatem sui monasterii pertineret: quod etiam pars adversa nullatenus denegabat. Unde ut verus dominus ad quem ab alio res sua possessa revertitur, etiam post tempora longiora retentionis debebat commodum obtinere, et f. cum judicium restitutorium contra spoliatorem tantum competere dignoscatur. Pro damnis quoque illatis restitutio postulari non poterat, sed ad ea debebat actio competens intentari. Alioquin cum et pars abbatis damna gravissima sibi quereretur illata, prius restituenda fuerant, si pro hujusmodi esset restitutio facienda, secundum tenorem regulae memoratae. Capitula quoque de restitutione facienda loquentia locum habere in criminalibus asserebant, et quando quis ab adversario spoliatur et super re ipsa qua spoliatus fuerat convenitur. Caeterum ex parte abbatis regulam introductam adversa pars in mutuis petitionibus locum habere dicebat, cum causae vicissim tractatae una postea sententia terminantur. Cum vero pars aliqua per restitutionem vel alio modo aliquid sibi deberi proponit et altera in modum exceptionis se asserit spoliatam nec ante restitutionem suam ullatenus responsuram, de incidenti asserebat antea cognoscendum. Cum autem ea quae praemisimus et alia quaedam praedicti cardinales nobis et fratribus nostris fideliter retulissent, nos distinguendum esse credentes utrum spoliationis quaestio ab eisdem nobilibus sit objecta in modum actionis ad restitutionem petendam, an in forma exceptionis ad intentionem adversarii repellendam, cum ea in modum actionis proposita intelligantur diversae petitiones se minime contingentes, ac per hoc juxta regulam juris praemissam qaae prius esset proposita, prius foret tractanda, quanquam in idem judicium ambae deductae vicissimque tractatae simul essent eadem sententia terminandae. Sed quoniam illa quaestio fuit ab eisdem nobilibus tantum in modum exceptionis objecta, de communi fratrum nostrorum consilio interloquendo pronuntiavimus ut probationes eorum super ipsa exceptione primitus audirentur, et, ea probata legitime, non cogerentur abbati respondere super petitionibus memoratis, donec restituerentur ab ipso, cum spoliatus spoliatori ante restitutionem non cogatur ullatenus respondere. Spoliatione tamen in modum tantum exceptionis probata, non est per hoc restitutio facienda; quemadmodum cum in modum exceptionis aliquod testi crimen objicitur, ut sic a testimonio repellatur, etsi sic crimen contra eum civiliter fuerit probatum, non ideo sibi poena infligitur ordinaria, sed ejus duntaxat testimonio non creditur; quod ea ratione contingit, quoniam in ipsum accusatio non procedit. Testes etiam quorum testimonium reprobatur inter infames, quasi ex falso testimonio, non habentur. Cum autem super exceptione ipsa probandi testes sint ex parte militum jam producti et attestationes etiam publicatae, pars abbatis ad repellendos eos nonnulla in praesentia nostra se proposuit objecturam. Nos ergo volentes parcere laboribus partium et expensis et quia majoribus occupati causas singulas in persona propria discutere non valemus, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, partibus ad tuam praesentiam constitutis, audias quae pars abbatis contra testes et attestationes duxerit proponenda et quaestionem ipsam, servato juris ordine, appellatione remota, legitimo fine decidas. Postmodum autem si partes contra se mutuo duxerint aliqua proponenda, nihilominus audias, et si ambae consenserint, remoto ap. ob., justitia mediante decidas. Alioquin omnia gesta redacta in scriptis, sigilli tui munimine roborata ad praesentiam nostram transmittas: utrique parti assignans terminum competentem, quo recepturae sententiam nostro se conspectui repraesentent. Datum Ameliae, III Nonas Octobris. CCCLXXVIII. NOBILIBUS VIRIS UGUIT ET GUIDONI MARCHIONI, FIDELIBUS NOSTRIS. Recipit illos cum ipsorum subditis in protectionem apostolicam. Licet apost. sedes mater sit omnium generalis, eos tamen protegere consuevit specialius et fovere qui praeter spiritualem subjectionem, quae ipsi debetur ab omnibus, ei sunt temporali etiam jurisdictione subjecti. Eapropter, dilecti in Domino filii, devotionem quam erga Rom. Ecclesiam et nos ipsos habetis diligentius attendentes, vos et totam terram vestram, quae ad jus et proprietatem beati Petri pertinere dignoscitur, cum omnibus quae in praesentiarum rationabiliter possidetis aut in futurum justis modis, annuente Domino, recuperare poteritis seu etiam adipisci, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus. Specialiter autem majorem et minorem insulas, quas ad jus et proprietatem nostram non est dubium pertinere, sicut eas juste ac pacifice possidetis auctoritate vobis apostolica confirmamus, etc. Decernimus ergo, etc. CCCLXXIX. NOBILI VIRO SPALAGRAN. Indulgetur ei ut coenobium et ordinem S. Benedicti intrare possit. (Tuderti, IV Non. Octobris.) Ex tua confessione reperimus quod olim corde compunctus ad ordinem Hierosolymitani hospitalis disposueras te transferre, licet ad hoc te voto minime astrinxisses. Si vero ille a quo omne datum optimum et omne donum perfectum est, per quem de virtute ascenditur in virtutem, vino compunctionis amplius te potaverit et ascensionem cordis tui dignatus fuerit in melius promovere, ita ut in aliquo monasterio, in quo beati Benedicti Regula observetur, propositum concipias Domino militandi; quoniam et tu super hoc a nobis consilium postulasti, nos diligentius attendentes quod nullum juxta confessionem tuam votum emiseris aut feceris professionem, unde secundum videatur propositum impediri, et etiam intuentes quod beati Benedicti Regula arduitatem vitae continet arctioris, ut in aliquo monasterio praedicti ordinis Domino, si malueris, valeas militare, liberam tibi concedimus auctoritate praesentium facultatem; et dummodo de corde puro et conscientia bona et fide non ficta procedat, ut hoc in monasterio sancti Fortunati valeas adimplere, tibi benignius indulgemus. Datum Tuderti, IV Nonas Octobris. CCCLXXX. EPISCOPO LINCOLNIEN. ET DECANO DE HUNTEDON. Ut celebrent divortium inter P. et T. cum processerit inter eos cognatio spiritualis. (Apud civ. Castellanam, VIII Id. Octobris.) Veniens ad praesentiam nostram G. Anglicus natione nobis exposuit quod cum olim in adolescentia constitutus mulieri cuidam adhaesisset, quam tamen quidam alius ante cognoverat, de consilio matris suae factum est ut eadem mulier quemdam puerum, quem de alia soluta ipse susceperat, de sacro fonte levaret, ad suspicionem et infamiam utriusque delendam. Deinde vero, cum in ejus amorem vehementius exarderet, absque consilio amicorum eam clanculo desponsavit. Cumque prolem ex ea procreare non posset et increpationes a patre suo gravissimas sustineret, quod eam desponsando deliquerat revolvens in animo, ipsa dimissa, causa orationis Hierosolymam est profectus. Verum cum idem rediens de partibus transmarinis, prolem eam suscepisse de alio invenisset, ei noluit adhaerere; sed propter adulterium, quod commisisse taliter videbatur, ea omnino dimissa ad longinquam se transferens regionem et ad Eugubin. tandem veniens civitatem, quamdam ibidem cum terra competenti et dote decenti sibi matrimonialiter copulavit, de qua prolem se confessus est suscepisse. Eapropter discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus super his inquiratis diligentius veritatem; et si primam mulierem praedicti viri filium de sacro fonte levasse constiterit antequam eam desponsasset uxorem, vos inter eos divortium, appellat. postposita, celebrantes, rei processum nobis per litteras vestras fideliter exponatis, ut an cum secunda valeat legitime commorari, veritate cognita, decernere valeamus. Quod si ambo, etc., tu ea, frater episcope, etc. Datum apud civitatem Castellanam, VIII Idus Octobris. CCCLXXXI. NIDROSIEN. ARCHIEPISCOPO. Respondetur illius consultationibus. (Apud civ. Castellanam, VI Id. Octobris.) Quod in dubiis nostro postulas certificari rescripto, ut juxta illud tuae discretionis arbitrium modereris, fraternitatem tuam dignis in Domino laudibus commendamus. Sane consuluit nos tua fraternitas utrum altare in quo excommunicatus divina celebrare praesumpsit reconsecrari debeat et an sit communicandum excommunicato qui quod staret mandato Ecclesiae juratoriam praestitit cautionem, sed nondum absolutionis beneficium est adeptus. Et si excommunicato communicare aliqui et qui etiam teneantur. Quaesivit etiam quae poena his fuerit injungenda qui excommunicatis volentes communicant vel inviti, et quid de presbyteris sit agendum qui gubernant naves ad pugnam et pugnant et his qui alios incitant, sed non pugnant. Ad haec autem fraternitati tuae taliter respondemus quod nec altare in quo excommunicatus celebrat debet, nisi aliud interveniat, consecrari, nec excommunicato, licet quod stet mandato Ecclesiae juramento firmarit, communicari debet donec fuerit per Ecclesiam absolutus. Alioquin post juramentum non esset absolutio necessaria. Utrum autem si absolutionis beneficium non contemptus religionis sed articulus necessitatis excluserit, tali vel saltem in morte communicare sit licitum, quia minime per tuas litteras requisisti, ad praesens non duximus respondendum. Nullus autem omnino nominatim excommunicato scienter communicare tenetur, nisi quaedam personae quae per illud Gregorii papae capitulum Quoniam multos, specialiter excusantur. Illi autem qui nominatim excommunicatis praesumptuose participant, praeter personas dicto canone denotatas, nisi ab eorum participatione commoniti forte destiterint, excommunicationis sunt vinculo innodandi. Secus autem si ei communicant scienter qui cum participibus suis est vinculo excommunicationis sententialiter innodatus. Tunc enim et ipsi sententiam excommunicationis incurrunt. Quia vero tam sacerdotes qui gubernant naves ad pugnam quam qui personaliter exercent pugnae conflictum et hi qui alios incitant ad pugnandum, omnes quidem enormiter peccant, de rigore canonico eos credimus deponendos. Hi praeterea qui beneficium ecclesiasticum sibi collatum sponte in manum laicam resignantes, illud denuo a laico susceperunt, eodem sunt beneficio spoliandi; licet resignatio talium facta laico nullam obtineat firmitatem. Altare vero in quo tabula cui consecrationis benedictio pontificali ministerio adhibetur, si mota fuerit vel enormiter facta, debet non immerito consecrari. Nec negamus quin oleum non consecratum consecrato possit oleo commisceri. Clerici autem qui excommunicati vel ab excommucatis scienter ad ordines sunt promoti debent ab ordine sic suscepto deponi. Datum apud civitatem Castellan., VI Idus Oct. CCCLXXXII. NIDROSIEN. ARCHIEPISCOPO, UNIVERSIS EPISCOPIS, ET ALIIS ECCLESIARUM PRAELATIS IN NORWAGIA CONSTITUTIS, IN FIDELIUM COMMUNIONE MANENTIBUS. De compescendo tyranno, qui eos misere excruciabat. (Apud civ. Castellanam, II Non. Octobris.) In vestrorum et totius populi Norwagiae criminum ultionem, permittente Domino, credimus accidisse quod usque adeo in vos et totum regnum Norwagiae tyrannica Sueri crudelitas et violentia detestanda praevaluit, ut et regnum nec electione principum, prout accepimus, nec ratione sanguinis occuparit et in viros ecclesiasticos ipse quondam ecclesiastico, sicut dicitur, functus officio debacchetur, Ecclesias opprimat, clericos persequatur, affligat pauperes et saeviat in potentes: ita ut divino credatur accidisse judicio, ut qui secundum etiam suam assertionem illegitime natus ad sacros non fuerat ordines promovendus, contra sanctiones canonicas assumptus ad eos, fortius in illos desaeviat qui in ordinatione ipsius statuta canonum non servarunt. Miramur autem, non de Deo, qui ad correctionem vestram ejus tyrannidem hactenus toleravit, nec de ipso, cujus spiritus obstinatus in malo malum dediscere, assuetus iniquitati, non potest; sed de his qui apostatam, sacrilegum et nefandum adhuc etiam sacrilegae temeritatis ausu sequuntur et ei praebent auxilium et favorem, cujus tyrannidem persequi potius pro viribus tenebantur, Licet autem ad edomandam ejus versutiam frequens manaverit ab apostolica sede mandatum, nondum tamen sic ejus potuit perversitas refraenari, quin adhuc quibusdam eum in suarum sequentibus perniciem animarum, in quadam parte Norwagiae dominetur, et in ea rabiem superet aquilonis. Qui ut amplius vos et universum Norwagiae populum circumveniret et auctoritate apostolica regnum sibi ostenderet confirmatum, bonae memoriae Coelestini papae praedecessoris nostri bullam falsare non timuit, qua varias litteras sigillavit. Sed is cui manifesta sunt omnia ejus falsitatem detexit. Ne autem ejus perversitas desaeviat diutius in insontes, universitati vestrae per apostolica scripta districte praecipiendo mandamus quatenus Norwagiae populum diligentius moneatis ne ipsum ulterius sequi praesumant, aut ei praestare auxilium vel favorem. Alioquin universos sequaces ipsius excommunicationis nuntietis sententia innodatos et claudentes Ecclesias et nullum in tota terra Norwagica, quae ipsum sequitur, sacramentum ecclesiasticum, praeter baptisma, parvulorum et poenitentias morientium, celebrantes, fautoribus ejus decedentibus sepulturam ecclesiasticam denegetis. Ad haec, discretionem vestram nolumus ignorare quod cum nuntii ejus ad nostram praesentiam accessissent, a nobis super facto ipsius nihil potuerunt penitus impetrare. Unde si quod pro eo se obtinuisse confinxerint, a falsariis id obtentum esse noveritis, quorum multitudo in nostrae promotionis initiis cum falsis bullis per nostram fuit sollicitudinem deprehensa. Datum apud civitatem Castellanam, II Nonas Octobris. CCCLXXXIII. ILLUSTRI REGI DACORUM. Ejusdem argumenti. (Datum, ut supra. ) Tam cleri quam populi Norwagien. promerentibus culpis, permittente Domino, credimus accidisse, etc., usque ad verbum desaeviat in insontes, serenitatem regiam rogamus, monemus et exhortamur in Domino, ac per apostolica scripta mandamus quatenus ac defendendas Ecclesias, clericos in sua libertate tuendos, liberandos pauperes et potentes de manu persecutoris illius, imo etiam ad dejiciendum monstrum illud quod his solis parcit quibus nocere non potest, taliter accingaris, ut et a Deo retributionem aeternam et nostram consequi gratiam specialius merearis; persecutoribus tantae iniquitatis assistas, resistas sequacibus; ita quod membrum illud diaboli non possit in regno Norwagiae denuo debacchari aut persecutionem in Ecclesiis ulterius suscitare. Datum, ut supra. In eumdem modum illustri regi Sueciae. In eumdem modum nobili viro comiti Sueciae. CCCLXXXIV. NIDROSIEN. ARCHIEPISCOPO. Ut Bergensem episcopum tyranni fautorem deponat. (Datum, ut supra. ) Examinatam tuae fidei puritatem et fervoris constantiam, quam nec persecutio, nec gladius, nec fames, nec exsilium diuturnum a charitate Christi separare potuit vel dejicere a statu libertatis ecclesiasticae conservando, quem etiam nec terror coegit, nec minae moverunt, nec demulserunt blanditiae, nec preces nec promissiones potuerunt inducere ut Suero sacrilego et apostatae, qui regnum Norwagiae per effusionem sanguinis et violentiam occupavit, in matris infamiam se asserens de regali progenie descendisse, vel latenter annueres, vel expresse faveres, dignis in Domino laudibus commendamus; et tanto amplius ex hoc tuae fraternitatis fortitudini congaudemus, quanto in te potius persecutor exarsit, sed constantia tua ejus tyrannidem superavit. Unde cum tibi contra tyrannum illum a tuis esset suffraganeis assistendum nec eorum aliquis eidem excommunicato deberet praestare favorem, utpote qui Ecclesias et ecclesiasticos viros servituti subjicere nititur, opprimere pauperes et effundere sanguinem innocentem, ferre non possumus non moleste quod Bergen. episcopus, suffraganeus tuus, contra bonae memoriae Coelestini papae praedecessoris nostri mandatum et contra tuum etiam interdictum, castra ipsius sequi non dubitat, celebrans excommunicato divina et in ejus praesentia universa exercens ecclesiastica sacramenta: qui, licet a te fuerit saepius evocatus, tuo tamen se noluit conspectui praesentare. Quia vero tanta praesumptio severiori debet animadversione puniri, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus episcopum ipsum, si praemissis veritas suffragatur, ab officio beneficioque suspendas, nec prius sententiam suspensionis relaxes quam nostro se conspectui praesentarit. Quod si forsan sententiam tuam servare neglexerit, eum anathematis censura percellas et singulis diebus Dominicis et festivis, pulsatis campanis et candelis exstinctis, excommunicatum facias publice nuntiari, ut quem timor Domini a malo non revocat, rubor saltem et poena compescant. Sciturus quod nos praedictum Suerum absolvere non proposuimus, nisi taliter satisfaceret de commissis, quod ejus esset satisfactio non irrationabiliter admittenda. Datum, ut supra. CCCLXXXV. VERONEN. EPISCOPO S. ROMANAE ECCLESIAE CARDINALI. De homicida deponendo ab ordine sacro. (Apud civ. Castellanam, VII Id. Octobris.) Sicut ex tuarum et aliorum multorum accepimus continentia litterarum, cum V. Ecclesiae de Nigrario clericus adversus archipresbyterum et fratres ipsius plebis graves inimicitias concepisset, tu eum propter enormia facinora sua et quia cum sceleratis et iniquis hominibus conversando arma portabat clericis interdicta multaque alia nefaria committebat, ab officio beneficioque suspensum excommunicationis etiam vinculo innodasti. Clericus autem ipse in concepta malitia perseverans, eumdem archipresbyterum, boni testimonii virum, sanguine generosum, amicum religionis, hospitalitatis cultorem et aliorum operum pietatis, a Veronen. civitate, ad quam profectus fuerat pro Ecclesiae suae negotiis peragendis, ad suam Ecclesiam redeuntem, cum complicibus suis saeculari potestate bannitis, diabolo instigante, propriis manibus, sicut dicitur, interemit et in frusta concidere non expavit. Cumque caeteris fugientibus ipse a potestate ac consulibus captus, detrusus fuisset in ca cerem et propter validas probationes et indicia manifesta ferri posset in eum sententia capitalis; ad majorem facinoris evidentiam, licet quod reus esset sanguinis defuncti archipresbyteri a populo clamaretur, ad paucorum tamen instantiam indictum est a potestate personale duellum. Verum in tanto discrimine constitutus et vitae suae pertimescens, utpote perpetrati sceleris conscientia vulneratus, patre medio, qui pro se ac filiis pacem pro morte dicti archipresbyteri dicitur recepisse, mandatis consanguineorum defuncti per omnia parere promisit. Quibus pro illata injuria octingentas libras intercedente pacto promisit pariter et persolvit. Et quoniam amici clerici memorati apud te precibus instare non cessant ut eum officio et beneficio restituere debeas, excommun. vinculo primitus absolutum; aliis e contra clamantibus clericis et laicis rectius sentientibus eum tanquam reum sanguinis restituendum non esse, sed potius perpetuo deponendum: tu in tanta rerum ambiguitate quid tibi foret agendum sedem apostolicam consulere decrevisti. Nos ergo attendentes quod non solum a malo sed etiam ab omni specie mali sit secundum Apostolum abstinendum, nec volentes quod maleficia remaneant impunita, fraternitati tuae taliter respondemus, quod, si praemissis veritas suffragatur, praefatum V. clericum ab omni beneficio ecclesiastico per te fieri volumus alienum ipsumque nihilominus excommunicatum publice nunties et facias tandiu, appellatione remota, ab omnibus evitari, donec cum tuarum testimonio litterarum nostro se conspectui repraesentet animadversione canonica puniendus. Si qui vero se duxerint opponendos quo minus mandatum apostolicum impleatur, tu eos, ut a sua temeritate desistant, per censuram ecclesiasticam cessante appellatione, compellas. Datum apud civitatem Castellanam, VII Idus Octobris. CCCXXXVI. B. TITULI SS. MARCELLINI ET PETRI PRESBYT. CARDINALI, MONASTERII CASSINEN. ABBATI. Ut et suos fluxos mores et coenobii sui corrigat. (Apud S. Petrum, XVII Kal. Novembris.) Tacti sumus dolore cordis intrinsecus et cor nostrum gravi moerore tabescit, quoniam odoris suavitas, quae de sancta religione per beati Benedicti meritum ab Ecclesia Cassinen. ad caetera monasteria quondam effluxerat, a qua etiam tanquam a suo fonte per totius orbis climata derivata suae sumpserunt institutionis exordium, ex majori jam parte defecit, verum etiam in fetorem horridum est conversa, ut ad eam adolescentulae jam dicere dedignentur: Curremus in odorem unguentorum tuorum (Cant. I, 3), cui dicere consueverant: Oleum effusum nomen tuum, adolescentulae dilexerunt te nimis (ibid. 2). Super hoc autem tu non videris alienus a culpa, qui cum tibi sit ipsius Ecclesiae cura commissa, culpam negligis corrigere subditorum; quia, juxta verbum Sapientis, ubi non est gubernator, populus corruit, pastoris incuriam dissolutione ovium accusante. Verumtamen licet aliquid asperum tibi scribamus, plus id admonitioni quam redargutioni debes ascribere, cum te per hoc cautum et providum reddere intendamus. Scis etenim, sacra te docente Scriptura, quod pater filium quem diligit, corripit, et amici meliora sunt verbera quam oscula inimici viaque vitae est increpatio disciplinae; quam si diligenter attendas, cum sapiente qui timet et declinat a malo, tuam diriges semitam circumspectus, in viam stulti non abiens, qui transilit et confidit. Ad haec, si quasi ad excusationem in temporalibus tuae studium intentionis expendis, ut Ecclesia tua in possessionibus dilatetur, illas omnibus debes praeferre divitias, quibus inter filias Sion tua supergredi valeat universas, quae videlicet in spiritualibus attenduntur. Primum namque jubemur quaerere regnum Dei et sic nobis adjici omnia promittuntur. Unde si Marthae studium laudabiliter retinens, partem Mariae, quae non auferetur ab ea, tibi eligere voluisses, de spiritualibus sollicitius meditando, scandalum illud potuisses evadere, per quod Casinen. Ecclesia in observantiis regularibus adeo inferior praedicatur, ut quae mater religionis exstiterat et magistra, vix filia sive discipula jam meruerit appellari. Ut igitur amplius in te proficiat manifesta correctio quam amor absconditus, nos ad correctionem tuam haec omnia praelibantes ad excitand. in melius, cum dulcibus amara miscendo, discretionem tuam rogamus, consulimus et in Domino plurimum exhortamur, quatenus ex his dignum capiens intellectum, te, cum Apostolo, ad anteriora posteriorum oblitus extendas et ad observantiam religionis et ordinis, quam taliter excidisse dolemus, in tuo monasterio congrue relevandam eo modo studeas vigilare, ut famae dispendium, quod idem monasterium sub tuae fuit hactenus negligentiae torpore perpessum, per tuae sedulitatis instantiam redimatur, et dissolutionis amota materia, quae tantorum origo malorum exstitit principalis, per tuae informationis exemplum grex tibi commissus sub regularibus institutis arctius restringatur. Unum autem inter caetera debes summopere praecavere, ne, secundum quod dixit Apostolus: Timeo ne cum aliis praedicaverim ipse reprobus efficiar (I Cor. IX, 27), in conversatione tua te talem exhibeas, quod a te offendiculum aliquod oriatur, per quod via tuis subditis in corruptionem pateat et ruinam: quin potius in operibus tuis eam munditiam et exemplum ostendas, quod ipsis eadem sint lucerna teque tanquam ducem ovium libere procedentem absque aliqua offensione sequantur. Apostolicum vero tibi non timeas deesse favorem, si ad dissolutionis excessus corrigendos in monachis, ne solito more ulterius evagentur, juxta nostrae instructionis monita duxeris procedendum: in quo laudabiliter ordinando nec parcere sanguini nec alicujus debes gratiam attendere vel timorem. Ut autem in hoc liberior possit haberi processus nec rebellio quorumlibet sive contumacia vires possit ex assuetudine dissolutionis assumere ad sui tuitionem erroris, viros maturos, qui sint et gravitate personarum et morum honestate timendi, prout sanius consilium tibi dictaverit, instituere et aliis praeficere te oportet. Ad eos autem tuae correctionis studium sollicitius debet extendi qui post greges sodalium exterius evagantur, per quorum exempla perversa vita claustralium infamatur, in quibus nondum ex toto religionis scintilla defecit, sed adhuc viret lilium inter spinas. Quantumcunque vero tibi deferre velimus, nisi forte in correctione profeceris, tuae motus volens sequi potius voluntatis quam salubrem exhaurire doctrinam, nulla nos poterit occasio retardare quin in te sive quoslibet alios, quos eadem involutos culpa noverimus, manum correctionis gravissimam apponamus, ita quod ea quae demulcendo proferimus, secundum excessuum quantitatem debitae sequi videbitur austeritatis affectus. Datum Romae apud Sanctum Petrum, XVII Kal. Novembris. CCCLXXXVII. NOBILIBUS VIRIS HENRICO, LEONARDO ET MARCO MAURICEN. CIVIBUS VENETIS. Ut severius quoddam contra Andraeam jurisconsultum editum mandatum revocent. (Apud civit. Castellanam, IV Id. Octobris.) Veniens ad praesentiam nostram dilectus filius Andraeas Mengun. lator praesentium humili nobis relatione proposuit quod, cum olim fuisset in praesentia dilecti filii nobilis viri ducis Venet. cum pluribus aliis constitutus pro multarum discussione causarum, accidit ut cum Mauritio Mauricen. alternatim convicia inferendo certaret. Propter quod cum graves inimicitias incurrisset et vos et alii parentes vestri propter hoc fuissetis vehementius excitati, quidam qui partis utriusque amatores exstiterant, se in medium ingerentes turbationem illam ad pacem studuerunt et concordiam revocare, suggerentes et consulentes praedicto A. ut in satisfactionem injuriarum vestro juraret obedire mandato. Cumque idem non credens se tale quid commisisse, propter quod ei grave aliquid imponi deberet, juramentum illud vobis sub tali confidentia praestitisset, ipsi statim sub juramenti debito praecepistis quod a festo beati Michaelis proxime praeterito inantea nunquam curiam dicti ducis intraret, nisi tunc cum omnes per edictum ipsius generaliter ad curiam vocarentur aut nisi per nobilem virum Rog. comitem et Nicolaum Mauricen. qui absentes esse dicuntur, ipsum contingeret relaxari. Verum quia idem Andraeas, qui, sicut asserit, dicti ducis consiliis juramento et in jure suo multis Ecclesiis, quarum est advocatus, promisso tenetur adesse, nequaquam taliter juravisset, si mandatum illud sibi contrarium praescivisset, praesertim cum animae suae timeat obviare saluti, per apostolica vobis scripta mandamus atque praecipimus quatenus mandatum ipsum pro vestrarum remedio animarum penitus revocetis. Quod si mandatum ipsum aut nolueritis aut nequiveritis revocare, noveritis nos venerabili fratri nostro patriarchae Graden. mandasse ut, si mandatum illud priori juramento licite facto repugnat, ipsum auctoritate nostra denuntiet non servandum. Datum apud civitatem Castellanam, IV Idus Octobris. Illi scriptum est ut hoc faciat. CCCLXXXVIII. STRIGONIEN. ET COLOCEN. ARCHIEPISCOPIS SUFFRACANEIS SUIS. Ut Ecclesiarum libertas immunitasque conservetur. Malitia filiorum hominum, qui laetantur cum male fecerint, et exsultant in rebus pessimis, adeo apud vos invaluisse proponitur, ut nec sciant vel videant quam periculosum sit eos Dominum reliquisse et ejus apud ipsos non esse timorem; qui ponentes offendicula sua in domo Domini, in qua invocatum est nomen ejus, ita apprehenderunt eam inter angustias, ut libertas ejus in dissipationem jam posita, penitus jaceat conculcata. Cum enim, sicut audivimus, Ecclesia Dei in regno Ungariae in tanta reverentia olim consueverit haberi, ut si etiam publicus latro ad eam ob tutelam sui corporis confugisset, sub ejus consisteret immunitate securus, et quandiu lateret ibidem, tanquam innocens servaretur; nunc evacuata omnino tanta per iniquitatis filios libertate, non tantum nocentes personae, verum etiam res sacrae et aliae ibidem pro securitate depositae, violenter ab Ecclesiis extrahuntur. Unde nos quibus, secundum Apostolum, incumbit omnium Ecclesiarum sollicitudo continua, propter tantum discrimen Ecclesiae vehementer afflicti, universitati vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus statum Ecclesiarum, quem taliter periclitari dolemus, ad antiquam studentes omnimodis reducere libertatem, eos quos temerarios violatores earum vobis esse constiterit, tam nostra quam vestra auctoritate suffulti, appellatione cessante, terram illius rigore sententiae compescatis quem secundum canonum instituta in talibus videritis praesumptoribus adhibendum; ita ut per vos ad honorem Dei et Ecclesiae officii vestri debitum exsequentes, quod Ecclesiis sub negligentiae torpore deperiit, laudabiliter relevetur, et studium vestrum apud Deum et homines appareat commendandum. Datum Laterani, XII Kal. Novembris. Scriptum est illustri regi Ungariae ut in his quae pro libertate Ecclesiae praedicti archiepiscopi et episcopi duxerint statuenda, suum eis auxilium et consilium impendat pariter et favorem. CCCLXXXIX. MAGISTRO APOLLINARI CLERICO VENERABILIS FRATRIS NOSTRI ARCHIEPISCOPI STRIGONIENSIS. A juramento quod Ecclesiae jura defendere quis velit, per appellationem non liberatur. (Datum, ut supra. ) Brevi sedem apostolicam sciscitatus es quaestione utrum ille qui jura alicujus Ecclesiae servare ac pro posse defendere juramento tenetur, si necessitate imminente sub debito juramenti ad hoc fuerit requisitus et nolens hoc facere ad sedem apostolicam duxerit appellandum, perjurii reatum incurrat. Nos autem quaestioni tuae taliter respondemus, quod in hoc articulo appellantem a perjurio talis appellatio non excusat; imo, nisi aliqua difficultas obsistat, propter quam non possit requisitus Ecclesiae subvenire, culpa perjurii potius irretitur. Datum ut supra. CCCXC. LITTERAE REGIN. ARCHIEPISC. AD DOMINUM PAPAM. Quod causa tribus conjunctim delegata, a duobus, excluso tertio, recte definiti nequiverit. (Panormi, XXV die mensis Augusti, prima indictione.) Excellentissimo domino et beatissimo Patri suo domino Innocentio Dei gratia sacrosanctae Romanae sedis reverendissimo summo pontifici G. humilis et indignus Ecclesiae Regin. minister, salutem et debitae perpetuam devotionis obedientiam. Placuit beatitudini vestrae causam quae vertitur inter venerabiles Montis-Regalis et Russanen. archiepiscopos mihi vestro devoto clerico una cum reverendis patribus Panormitan. et Capuan. archiepiscopis per litteras vestrae sanctitatis committere, quibus debita reverentia et honore susceptis, non multo post susceptionem earum me per aliquot dies languor aliquantulus, non sine meorum exigentia meritorum, invasit; nec tamen ut inde mandatum vestrum minus posset perfici vel adimpleri, cum tam nos quam et partes praesentes omnes Panor. fuerimus, etsi meis sociis onerosum videretur forsitan exspectare quandiu mei apponeret divina clementia misereri et nequivissem tunc pro instanti, debilitate corporis cum ipsis ad hoc exsequendum personaliter interesse, vox tamen et sensus mihi nunquam per Dei gratiam defuit quin possemus deliberatione mutua, juxta mandatum vestrum, diligenti examine causam ipsam inquirere ac fine debito terminare. Verum jam dicti mei socii infra illud aegritudinis meae spatiolum pro eorum voluntatis arbitrio, meam super hoc et eorum sibi sollicitudinem vindicantes, me ignaro et inconsulto, in causam ipsam, secundum quod eorum dictavit consilium, processerunt. Et ne forte in his quae parvitati meae ab apostolicae sanctitatis eminentia injunguntur, in conspectu mei Domini palliata falsitas sub veritatis specie offeratur, processum ipsius causae secundum quod ad diligentem inquisitionem meam certa quorumdam qui interfuerant approbatae opinionis virorum et veridica relatione mihi licuit experiri, paternitati vestrae duxi praesentis textu paginula intimandum. Hinc est quod cum praefati mei socii praenominato Montis-Regalis archiepiscopo ex officio delegationis injungerent ut ad hoc quod sibi ab archiepiscopo Russanen. objicitur, plenius responderet et idem archiepiscopus pro duabus causis non debere se diceret eorum inde stare judicio; tum videlicet quia causa ipsa tribus fuerat delegata, et ab illis duobus tantum, me praesente inconsulto et inscio, nec vice mea super hoc eis commissa, citatus fuerat ad judicium; tum etiam quia ante ipsorum citationem pro eadem causa nuntium suum ad pedes vestrae sanctitatis transmiserat, (in quo decretalis domini Alexandri sibi apertius dignoscitur suffragari) ipsi ejus assertiones nullatenus attendentes, iterum sine mei notitia contra eum, ut responderet, sententiam protulerunt. In quibus omnibus praedictus archiepiscopus gravari se sentiens, ad vestrae beatitudinis audientiam appellavit. Erit igitur, si placet, vestri fontis scientiae, cujus impetus laetificat civitatem Dei, super his juxta summum vestrae immensae discretionis arbitrium providere. Datum Panormi, XXV die mensis Augusti, prima indictione. CCCXCI. LITTERAE ARCHIEPISCOPI ET CONVENTUS MONTIS REGALIS AD DOMINUM PAPAM. De eodem argumento. Sanctissimo Patri et totius fidei Christianae magistro domino INNOCENTIO, CA. Montis Regalis humilis minister, ejusdemque Ecclesiae universus conventus, pedum osculum et quod potest peccatorum oratio. Placuit beatitudini vestrae causam quae vertitur inter Rossanen. archiepiscopum et Ecclesiam nostram, imo vestram, judicibus delegatis committere, videlicet Panormitan. Regin. et Capuan. archiepiscopis, sine debito terminandam. Unde nos in omnibus et super omnia mandatis apostolicis parere cupientes, ad primam duorum tantum citationis vocem accessimus, exceptiones nostras, sicut juris est, peremptorias opponentes, videlicet quod nuntios nostros specialiter pro hac eadem causa ante citationem ad pedes sanctitatis vestrae transmiseramus. Elapsis postmodum tribus aut quatuor diebus, a Panormitan. et Capuan. tantum archiepiscopis, sicut prius, citati, ne vestram videremur contemnere majestatem eorumque conspectui praesentati, quia primam exceptionem nostram frivolam judicabant, aliam exceptionem non minus peremptoriam adjecimus et objecimus quia cum causa fuisset a sanctitate vestra tribus judicibus delegata, praesente tertio et irrequisito, videlicet domino Reginensi, nobis etiam absentibus et ignaris, exceptiones nostras inutiles judicantes, pronuntiaverunt adversae parti nos respondere teneri. Unde ob tam evidentes et suspicionis et gravaminis causas ad sedem apostolicam appellavimus, quae mater est et subsidium omnium oppressorum, cum in omnibus his appellatione opus non esset. Nam prima causa est, quia nuntii nostri ante citationem iter arripuerant ad vos veniendi. Secunda, quia, praesente tertio et ignaro, et citaverunt et decretalem Alexandri quae loquitur in hunc modum frivolam judicarunt: Caeterum cum aliquam causam contigerit tibi appellatione remota commissam fuisse, et adversa pars post factam citationem iter arripuerit ad sedem apostolicam veniendi, non minus poteris in negotii cognitione secundum juris formam procedere. Quod utique si ante citationem iter incoeperit; non est utique observandum. Sed, quod deterius est, nobis nescientibus et irrequisitis pronuntiaverunt praemissas exceptiones nullius fore momenti. Unde prostrati ad pedes sanctitatis vestrae petimus plus affectu quam voce, plus devotione quam verbo, ut Ecclesiam nostram, quae vestra specialis est, nullis patiamini perturbationibus concuti nec aemulorum nostrorum quasi luporum morsibus lacerari. Valeat sanctitas vestra. CCCXCII. REGIN. ARCHIEPISCOPO ET EPISCOPO CEPHALUDENSI. Causa de qua duae praecedentes epistolae loquuntur, ipsis committitur. (Laterani, Kal. Novembris.) Cum causa quae vertitur inter venerabiles fratres nostros Montis-Regalis et Rossanen. archiepiscopos, super quibusdam decimis, vener. fratribus nostris Panormitano et Capuano archiepiscopis et tibi frater Regin. commissa fuisset a nobis fine canonico terminanda, praedictus archiepiscopus Montis-Regalis, sicut ex litteris ejus accepimus, ad primam praedictorum Panormitan. et Capuan. archiepiscoporum citationem accessit, in quorum praesentia constitutus excipiendo proposuit quod pro duabus causis non deberet eorum stare judicio; tum videlicet quia causa ipsa fuerat tribus delegata et ab illis duobus tantum, te frater Regin. praesente inconsulto et inscio nec vices tuas eis super hoc committente, fuerat ad judicium evocatus; tum etiam quia ante ipsorum citationem pro eadem causa nuntium suum ad apostolicam sedem transmiserat, in quo decretalem felicis mem. Alexandri papae III praedecessoris nostri sibi affirmabat apertius suffragari. At vero iidem archiepiscopi exceptiones ipsius nolentes admittere, contra eum ut responderet interlocutoriam sententiam protulerunt; propter quod idem archiepiscopus sentiens se gravari, sedem apostolicam appellavit. Nos igitur praedictorum inquisitionem et decisionem canonicam vestrae discretionis examini committentes, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, vocatis ad praesentiam vestram qui fuerint evocandi et inquisita super praemissis diligentius veritate, si vobis constiterit praedictos archiepiscopos exceptiones praedictas nullatenus admisisse, non obstante eo quod per ipsos factum est, decimas ipsas, quibus praedictus Montis-Regalis archiepiscopus se, postquam nuntii sui propter hoc ad sedem apost. accesserunt, asserit spoliatum, praecipue cum easdem tam sibi quam Ecclesiae suae a sede apostolica fuisse asserat confirmatas, sive per laicalem potentiam, sive etiam per eosdem judices factum sit, cum fructibus inde perceptis, sublato cujuslibet contradictionis et appellationis obstaculo, restitui faciatis; audientes postmodum, quantum de jure poteritis, si quid fuerit quaestionis et, appellatione remota, fine debito decidentes. Datum Laterani, Kalend. Novembris. CCCXCIII. EPISCOPO, CONSULIBUS, ET POPULO PARMEN De ablata per vim cardinali in itinere pecunia. (Laterani, X Kal. Novembris.) Licet Romana Ecclesia, quae caeterarum mater est et magistra, in delinquentes juxta suorum excessuum qualitatem rigorem severitatis ecclesiasticae consueverit exercere, illis tamen qui a suo resipiscentes errore, humiliter ad ejus obedientiam redeunt, solita est benignitatem et mansuetudinem exhibere et viscera charitatis misericorditer aperire, illius exemplo qui neminem ad se venientem respuit. Accepimus siquidem ex tenore litterarum tuarum, frater episcope, ac dilecti filii P. Sanctae Mariae in Via Lata diac. cardinalis, apostolicae sedis legati, quod medietatem pecuniae nostrae ac suae ac servientium ipsius, quae, dum per Lombardiam iter faceret, illi fuit violenter ablata restituere promisistis, et solutis jam centum marcis, infra octavam proximo venturae Paschae vos firmiter obligastis residuum soluturos; a consulibus, rectoribus, tota credentia vestrae civitatis et ab aliis etiam, prout praedicti card. nuntio visum fuit, super hoc data juratoria cautione. Ipse vero cardinalis sententias interdicti et excommunicationis, quae in quosdam vestrum et civitatem vestram fuerant promulgatae, auctoritate apostolica relaxavit et ecclesiam Sancti Domnini de Burgo, quae propter hoc a jurisdictione Parmen. Ecclesiae fuit exempta, donec esset super hoc congrue satisfactum, ipsi Parmen. Ecclesiae statuit sicut prius de caetero fore subjectam; ita tamen quod si praedicta pecunia infra praescriptum terminum, prout tenemini juramento, non fuerit integre persoluta, ex tunc tam vos quam civitas vestra et Ecclesia Parmen. sitis eisdem sententiis et eidem poenae subjecti. Idem insuper cardinalis in manu vestra, quantum ad medietatem praedictae pecuniae, juri suo cessit omnino et ex parte nostra promisit quod nos juri nostro similiter cederemus, ut repetendi medietatem illam vel agendi adversus quemlibet nomine nostro habeatis liberam facultatem. Nos igitur erga humilitatem vestram benignius agere cupientes, quod a praedicto cardinali, sicut praemisimus, factum est, ratum et firmum habemus et volumus inviolabiliter observari, super illa medietate juri nostro cedentes, prout vobis cardinalis ipse promisit. Porro districte praecipimus ut Palavicinus et caeteri qui cum eo fuerunt perpetratae iniquitatis principales auctores, usque ad plenariam satisfactionem sententiae promulgatae in eos teneantur astricti. Datum Laterani, X. Kal. Novembris. CCCXCIV. EPISCOPO CIVITATIS CASTELLAN. Rationem praescribit observandam circa sepulturam mortuorum, inter episcopum et Cistercienses. (Laterani, XII Kal. Novembris) Honestatem Cistercien. ordinis, quae per Dei gratiam longe lateque diffunditur, tanto perfectius cupimus custodiri, quanto ferventius viros religiosos et pia loca diligimus et eos in suis justitiis intendimus propensius confovere. Quia vero non solum illis sed generaliter omnibus sumus in sua justitia debitores, intellecta litis materia quae inter Ecclesiam tuam et monasterium Falaren. super sepultura defunctorum multipliciter agebatur, aequitate suadente mandavimus ut monachi Falaren. nullum de caetero ad sepulturam recipiant, nisi sit eorum oblatus vel alius qui, secundum institutionem Cistercien. ordinis, apud eos valeat sepeliri. Porro tam de oblatis quam de aliis jussimus observandum ut quarta testamentorum reddatur illis Ecclesiis a quibus mortuorum corpora assumentur; nisi talis fuerit oblatus qui habitum eorum susceperit ante mortem vel antequam infirmaretur se offerens, vivus transeat ad eorum monasterium tumulandus, fraudis omnino cessante figmento. Sicut ergo super his quae mandavimus nullum Ecclesiae tuae volumus praejudicium irrogari, sic eidem monasterio nullum gravamen inferri, salvis per omnia Cistercien. ordinis institutis. Quod autem de quarta testamentorum religionis favore mandavimus, nullum consuetudinibus et rationibus aliarum Ecclesiarum volumus impedimentum praestare. Ne vero mandatum nostrum in dubium valeat revocari, ipsum praesenti pagina duximus annotandum. Datum Laterani, XII. Kal. Novembris. In eumdem modum scribitur abbati et conventui Falarensi. CCCXCV. FRATRI RAINERIO. Datur facultas reformandi Ecclesias per quas transitum fecerit. (Datum Laterani, III Kal. Novembris.) Gratus tui nominis odor, et suavis tuae famae dulcedo, per quam tuae religionis honestas dignis undique laudum praeconiis exaltatur, tam ex litteris quam ex relatione plurium ad nos usque pervenit; ex quo tanto ampliori gratulatione animi jucundamur ac spiritus noster in Domino recreatur, qui suorum ministrorum dirigit actus in bonum, quanto tam ex communi fama quam ex confidentia quam de tua gerimus puritate cognoscimus evidentius atque scimus quod per opera quae laudabiliter operaris, ipso duce qui est lucerna pedum tuorum, et ipse Deus glorificatur in terris, et gloria nobis et Ecclesiae Romanae non modicus honor accrescunt. Nos igitur exemplo illius qui, negotiatorem suum fidelem inveniens, ei multo majora commisit, sperantes quod Pater omnium bonorum semper in melius tuas dirigat actiones, ut Ecclesias, quas in locis per quae transitum feceris, invenies a suo statu dilapsas, possis ad statum congruum revocare, statuendo in eis quae secundum Deum videris statuenda et corrigendo, juxta canonicas sanctiones, quae corrigenda fuerint, liberam tibi concedimus auctoritate apostolica facultatem. Volumus autem ut ea propter quae specialiter te direximus, principaliter exsequaris. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, III Kal. Novembris. CCCXCVI. AQUEN. ARCHIEPISCOPO. Ut resignationem episcopi Forojuliensis recipiat et alium idoneum episcopum elegi curet (Datum, ut supra. ) Cum venerabilis frater noster Forojulien. episcopus recognoscens suam insufficientiam et defectum et timens ex hoc sibi et Ecclesiae suae grave periculum imminere, nobis per suas litteras intimasset quod desiderium haberet ac propositum pontificali cedere dignitati, nos volentes in hoc debita maturitate procedere, statum Forojulien. Ecclesiae ac personae ipsius episcopi tibi commisimus inquirendum, ut per te certi redderemur qualiter esset in negotio procedendum. Sicut autem ex litteris tuis nobis innotuit, tam Ecclesiae Forojulien. quam ipsi episcopo plurimum expedit ut eidem abrenuntiandi pontificali officio licentiam tribuamus; cum ille propter impedimenta tam cordis quam corporis non possit Ecclesiae regimini congrue providere et ipsius administratio potius redundet in ejusdem Ecclesiae detrimentum. Volentes igitur tam saluti ejusdem episcopi, quam necessitatibus ipsius Ecclesiae, prout tenemur ex injuncto nobis officio, praecavere, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus solemniter et publice ipsius recipias auctoritate apostolica cessionem. Facta vero cessione spontanea, canonicos Forojulien. moneas et inducas ut alium episcopum eligant, qui tam spiritualiter quam temporaliter sit idoneus ad gerendam sollicitudinem pastoralem. Datum, ut supra. CCCXCVII. NOBILI VIRO R. COMITI TOLOSANO. Ut contra paganos arma suscipiat. (Laterani, II Non. Novembris.) Cum in tantum te olim oriens ex alto respexerit et tenebras tuae mentis lux illa dignata fuerit illustrare, quae illuminat hominem venientem in hunc mundum, ut reconciliatus fueris ecclesiasticae unitati, a qua fueras ob tuorum excessuum multitudinem separatus, deberes resurgere fortior et praeteritorum abundantiam delictorum satisfactione sic plenaria compensare ut novum meriti singularis praeconium veteris nequitiae deleret infamiam et vitiorum notam virtutis titulus aboleret. Ne autem negligentiam tuam possis aliquatenus excusare ac ne non subesse causam alleges in qua militarem valeas industriam in divinis obsequiis exercere, se ipsum Dominus denuo tradi passus est in manibus peccatorum et haereditatem suam se ipso exsule ab impiis occupari, ut quanti eum facias in instantis articulo necessitatis ostendas et an pro ipso te ipsum abneges et tollas crucem ejus et ipsum sequaris, qui pro te semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus et habitu inventus ut homo, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis, omnibus manifestet. Sane si nec timor Domini nec fidei Christianae religio nec communis utilitas populi Christiani ad id tuam industriam commoveret, egregiae tamen recordationis Alphonsi quondam avi tui memoria te ad terrae orientalis subsidium inducere potuisset ut in partibus illis, ejus exemplo, perpetuae tibi laudis titulos comparares et avitae virtutis praeconium in paganorum excidium redoleres. Ut igitur praeter divinam gratiam peccatorum tuorum veniam et apostolicae protectionis praesidium, quae in suis illic expensis proficiscentibus indulgemus et augmentum aeternae coronae, quod insuper pollicemur, a Domino merearis, rogamus nobilitatem tuam, monemus et hortamur in Domino, et in remissionem injungimus peccatorum quatenus signum vivificae crucis assumas et in satisfactionem criminum quae hactenus commisisti ad partes transeas transmarinas, ubi funiculum haereditatis Christi et jura populi Christiani defendas et impugnes barbariem paganorum. Credimus enim et de divina miseratione speramus quod si, quod optamus, in humilitate cordis et corporis iter fueris peregrinationis aggressus, is qui piis aspirat propositis, diriget gressus tuos et de inimicis crucis laudem tibi victoriae, sicut quondam avo tuo, misericorditer largietur. Si autem in persona propria non potueris transfretare, ut aliquod saltem apostolicae remissionis beneficium consequaris, juxta quod tantum principem decet, certum ultra mare dirigas numerum bellatorum, ut vel per alios facias quod per te non poteris adimplere. Datum Laterani, II Nonas Novembris. CCCXCVIII. FRATRI FULCONI. Ut cum aliis piis viris ad militiam sacram proficiscatur. (Laterani, Non. Novembris.) Salutiferum tuae doctrinae jampridem audientes exemplum, plurimum gavisi sumus in Domino ejus misericordiam implorantes ut bonum in te corroboret quod incoepit. Ut autem secundum Apostolum, opus evangelistae faciens praedicationis officium fructuosius exsequaris, praesertim in succursu Hierosolymitanae provinciae, ad quam totis viribus aspiramus, et talentum tibi commissum a Domino in populi sui eruditione distribuens, ipsum multiplicatum valeas reportare: nos illius utentes exemplo qui dedit quosdam quidem apostolos, quosdam prophetas, alios vero evangelistas, ut in omnem terram exiret sonus eorum et in fines orbis terrae verba eorum, plenam tibi-auctoritate apostolica concedimus facultatem, ut cum consilio et assensu dilecti filii P. Sanctae Mariae in Via Lata diac. cardinalis, apostolicae sedis legati, quem ad hoc officium exsequendum specialiter destinavimus, tam de monachis nigris quam albis sive canonicis regularibus aliquot, quos ad praedicandum idoneos esse decreveris, nullius contradictione vel appellatione obstante, libere tibi possis coadjutores adjungere qui tecum, juxta verbum propheticum, seminent super aquas, ne frumentum in populis abscondatur. Datum Laterani, Nonis Novembris. CCCXCIX. ARCHIEPISCOPIS, EPISCOPIS, ET ALIIS ECCLESIARUM PRAELATIS IN REGNO FRANCIAE CONSTITUTIS. Ut usurarii puniantur, non obstante aliqua appellatione. (Laterani, V Kal. Novembris.) Quam perniciosum sit vitium usurarum, discretionem vestram non credimus ignorare, cum praeter constitutiones canonicas, quae in earum odium emanarunt, per prophetam detur intelligi eos qui suam dant pecuniam ad usuram, a tabernaculo Domini repellendos, et tam in Novo quam in Veteri Testamento prohibitae sint usurae, cum Veritas ipsa praecipiat: Mutuum date nihil inde sperantes (Luc. VI, 35); et per prophetam dicatur: Usuram et omnem superabundantiam non accipias (Ezech. XVIII, 17). Inde est quod universitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus manifestos usurarios, eos maxime quos usuris publice renuntiasse constiterit, cum aliquis eos convenerit de usuris, nullius permittatis appellationis subterfugio se tueri. Datum Laterani, V Kal. Novembris. CCCC. SIPONTINO ARCHIEPISCOPO. De collegiata Ecclesia in coenobium monachorum convertenda. (Laterani, VII Id. Novembris.) Cum ad ea exsequenda quae religionem sapiunt et opus in se continent pietatis, sollicitudinem tuam excitamus, tanto adimplere debes sollicitius quod mandamus, quanto ea exsequi diligentius ex debito teneris officii pastoralis. Significavit siquidem nobis dilectus filius magister Nicolaus Ecclesiae Trojanae decanus, quod cum Ecclesiam Sancti Nicolai de Regulis possideat et eam sufficientem et idoneam cognoscat ad canonicam regularem, plantare ibidem religionem desiderat, et canonicos instituere in eadem, qui secundum Regulam beati Augustini Domino debeant jugiter deservire. Licet autem hoc a nobis sibi postularet cum instantia indulgeri, nos tamen tuae volentes fraternitati deferre, in cujus dioecesi esse proponitur Ecclesia memorata, negotium ipsum tuae duximus experientiae committendum. Ideoque fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus si praefatam Ecclesiam ad hoc idoneam et sufficientem cognoveris et fratres clerici et laici qui nunc in ea deserviunt in hoc sponte voluerint consentire nec aliud obstiterit per quod negotium ipsum debeat rationabiliter impediri, tu praefato magistro N. ut eamdem Ecclesiam canonicam instituat regularem, liberam tribuas facultatem, ut et ejus pio desiderio satisfiat, et tu de plantanda religione in dioecesi tua possis merito commendari. Datum Laterani, VII Idus Novembris. CCCCI. NOBILI VIRO ACERBO PRIORI ET ALIIS RECTORIBUS THUSCIAE ET DUCATUS. Quod persistant in devotione Ecclesiae. Et promittitur eis favor et protectio ipsius. (Laterani, III Kal. Novembris.) Sicut universitatis conditor Deus duo magna luminaria in firmamento coeli constituit, luminare majus, ut praeesset diei, et luminare minus, ut nocti praeesset; sic ad firmamentum universalis Ecclesiae, quae coeli nomine nuncupatur, duas magnas instituit dignitates: majorem, quae quasi diebus animabus praeesset et minorem, quae quasi noctibus praeesset corporibus: quae sunt pontificalis auctoritas et regalis potestas. Porro sicut luna lumen suum a sole sortitur, quae re vera minor est illo quantitate simul et qualitate, situ pariter et effectu: sic regalis potestas ab auctoritate pontificali suae sortitur dignitatis splendorem; cujus conspectui quanto magis inhaeret, tanto majori lumine decoratur; et quo plus ab ejus elongatur aspectu, eo plus proficit in splendore. Utraque vero potestas sive primatus sedem in Italia meruit obtinere, quae dispositione divina super universas provincias obtinuit principatum. Et ideo licet ad universas provincias nostrae provisionis aciem extendere debeamus, specialiter tamen Italiae paterna nos convenit sollicitudine providere, in qua Christianae religionis fundamentum existit et per apostolicae sedis primatum sacerdotii simul et regni praeeminet principatus. Hujus autem provisionis officium laudabiliter exercemus, si per nostrae sollicitudinis studium procuramus ne filii fiant servi neque minores et majoribus opprimantur; ut servata moderaminis aequitate sic isti serviant, quod illi non saeviant; ut nec isti subesse contemnant nec illi contendant praeesse. Volentes ergo vos tanquam speciales filios apostolicae protectionis brachiis amplexari, firmum gerimus in deliberatione nostra propositum, ad divini nominis gloriam et apostolicae sedis honorem, quantum cum nostra possumus honestate, vobis adversus oppressionis incursum et gravaminis insolentiam nostrum patrocinium exhibere; quatenus per apostolicae protectionis auxilium in debito statu perseverare possitis et inita jam concordia semper inter vos de bono in melius perseveret. Sperantes et pro certo tenentes quod vos nobis et Ecclesiae Romanae gratum semper devotionis et fidei debeatis obsequium impertiri; ut, dum vos a nobis protectionis patrocinium susceperitis et nos a vobis devotionis obsequium receperimus, utrinque grata debeat utilitas procurari. Monemus igitur universitatem vestram et exhortamur in Domino, per apostolica scripta mandantes, quatenus certam et firmam de nobis fiduciam obtinentes, qui, sicut apostolicae convenit gravitati, plus facere pro vobis quam promittere vobis intendimus, ea semper agere studeatis quae ad honorem et profectum Ecclesiae Rom. proveniant, ut merito debeatis ipsius favoris dextera communiri. Datum Laterani, III Kal. Novembris. CCCCII. EPISCOPO ET CAPITULO AVERSAN. Ut Neapolitano archiepiscopo obtemperent. (Laterani, VI Id. Novembris.) Cum simus singulis in sua justitia debitores fratrum et coepiscoporum nostrorum gravamina nec possumus nec debemus aequanimiter sustinere aut pati quod aliquis a sui superioris obedientia praeter auctoritatem judiciariam qualibet occasione recedat. Hoc siquidem attendentes, cum Ecclesia vestra hactenus ecclesiae Neapolitanae responderit et praedecessores tui, frater episcope, a praedecessoribus venerabilis fratris nostri Neapolitani archiepiscopi consecrationis et confirmationis consueverint beneficium obtinere, ita quod bonae memoriae L. praedecessor tuus (cui felicis recordationis C. papa praedecessor noster ex collata sibi plenitudine potestatis sine praejudicio Ecclesiae Neap. munus consecrationis indulsit) obedientiam et reverentiam sicut metropolitano suo curaverit eidem archiepiscopo exhibere, ne dicta Ecclesia Neapol. suae possessionis commodo, praetermisso juris ordine, privaretur: te, frater episcope, ad obediendum ei nostra mandavimus auctoritate compelli; adjicientes in litteris nostris quod si vos crederetis aliquid juris habere, illud postmodum audiremus. Cum igitur super obedientia dicto archiepiscopo exhibenda mandatum sit apostolicum adimpletum ac nos per vestras duxeritis litteras exorandos ut certum vobis praefigeremus terminum, quo adversus eumdem archiepiscopum vestram proponeretis et persequeremini actionem, discretioni vestrae per apost. scripta mandamus quatenus in octavis Resurrectionis Dominicae proxime venturis nostro vos conspectui praesentetis justitiam recepturi. Nos enim eidem archiepiscopo dedimus in mandatis ut ad eumdem terminum per se vel sufficientem procuratorem ad praesentiam nostram accedat, vobis plenarie responsurus. Datum Laterani, VI Idus Novembris. Scriptum est dicto archiepiscopo ut tempore constituto accedat. CCCCIII. ARCHIPRESBYTERO ET CLERICIS BURGEN. ECCLESIAE. Ut Parmensi episcopo rursus obediant, tanquam absoluto et reconciliato. (Laterani, II Id. Novembris.) Cum civitas Parmen. et cives ejus excommunicationi subjecti fuissent propter violentam invasionem et depraedationem dilecti filii P. Sanctae Mariae in Via Lata diaconi cardinalis, et Ecclesia vestra a jurisdictione venerabilis fratris nostri Parmen. episcopi propter hoc fuisset exempta, donec satisfacerent competenter, ipsi Parmenses memorato vix absolutione per subreptionem obtenta, ob reverentiam beati Petri et nostram praedictum Carnelum in canonicum et fratrem reciperent et ei stallum in choro et locum in capitulo et beneficium sicut uni ex aliis canonicis assignarent. Dilectis etiam filiis nostris M. subdiacono nostro praeposito canonicae Gualteri, Martino, Opizoni, Astario magistris canonicis sancti Michaelis de Papia majoris praecipiendo mandavimus ut inquirerent de praemissis diligentius veritatem, et si rem cognoscerent taliter se habere, canonicos memoratos ad recipiendum eumdem Carnelum et beneficium assignandum, sublato appellationis obstaculo, ecclesiastica districtione compellere non tardarent; quoslibet qui mandato apostolico se ducerent opponendos eadem districtione severius compescentes. Verumtamen, sicut ex litteris eorum accepimus, cum partes ad suam praesentiam convocassent et dictus B. ejusdem Ecclesiae sindicus se ad receptionem ipsius C. diceret non teneri, qui rescriptum obtinuerat ab apostolica sede per mendacia precum; iidem exsecutores, auditis quae fuerunt hinc inde proposita et rationibus et allegationibus partium diligenter inspectis, de prudentium consilio per sententiam praedictis canonicis praeceperunt ut memoratum C. in fratrem et canonicum reciperent et usque ad octavas Apostolorum proximo termino futuras, sicut uni ex aliis canonicis beneficium assignarent, canonicos ipsos, tam receptos quam electos, si eorum sententiae non parerent, ex tunc auctoritate apostolica suspendentes. Verum dictus B. syndicus Ecclesiae supradictae respondit quod cum coram praedictis judicibus constitutus in libello causam petitionis exprimi postulasset et allegasset quod minor sine curatore postulare non posset, et ipsi causam petitionis libello exprimendam non esse et minorem posse sine curatore petere respondissent, ad sedem apostolicam appellavit. Sed judices ipsi nec eorum voluerunt appellationi deferre nec de indignitate ipsius Carneli quam se asserit probaturum cognoscere, dicentes quod causa criminalis sibi non fuerat ab apostolica sede commissa. Asseruit etiam idem B. coram judicibus memoratis quod idem C. falsitatem suggesserat et tacuerat veritatem; cum eos onus paupertatis falso allegasse dixisset, quod et tunc et modo vere poterat allegari, cum sufficienter esset probatum per testes eamdem Ecclesiam tunc 110 et amplius, nunc vero 135 librarum debito praegravari: quam etiam ex indulgentia bonae memoriae L. papae praedecessoris nostri eidem Ecclesiae super senario canonicorum numero servando concessa, fratrum numerositate gravari petebat, cum tunc temporis septem ibi essent canonici constituti. Tacuerat etiam idem C. quod propter indignitatem suam et quia major pars canonicorum in eadem Ecclesia per sedem apostolicam instituta fuisset et quod pro duobus eodem anno idem praedecessor noster suas eis curasset litteras destinare, ab impetitione ipsius fuerant absoluti. In aliis etiam se a praedictis judicibus asseruit fuisse contra justitiam gravatum. Cum autem dictus cardinalis quae coram eo proposita fuerunt nobis fideliter retulisset, intelligentes quod cui principale committitur, totum etiam delegatur sine quo judicium exerceri non potest, causam ipsam vestro duximus examini committendam: discretioni vestrae per apostolica scripta mandantes quatenus caeteris exceptionibus ex canonicorum parte propositis omnino cessantibus, si intra sex menses post harum receptionem litterarum probare poterint eumdem C. criminosum esse vel alias indignum ad praedictum beneficium obtinendum, cum ecclesiastica beneficia non sint indignis concedenda personis, ipsi Carnelo super eadem Ecclesia silentium imponatis. Alioquin omni contradictione et appellatione cessante, ipsum in ea faciatis admitti et tractari charitate fraterna et beneficium ei sicut uni ex aliis canonicis assignari. Volumus autem ut a praedictis canonicis sufficienti prius cautione recepta quod debeant parere justitiae coram vobis, interdictum, appellatione postposita, relaxetis. Si vero latae sentententiae parere noluerint, eos per excommunicationis sententiam compellatis. Datum Laterani, VI Kalend. Novembris. CCCCIV. EBREDUNENSI, ARELATENSI ET AQUEN. ARCHIEPISCOPIS ET SUFFRAGANSIS EORUM. Ut in concilio provinciali constituant de acquirendo subsidio ad bellum sacrum contra Saracenos. Si ad excitandos fidelium populos ad subventionem orientalis provinciae, in qua Dominus rex noster ante saecula salutem humani generis dignatus est operari, terrae ipsius miseriam saepius deploramus, si nuntios multiplicamus et litteras, si mandata monitis et mandatis monita frequentius conculcamus, id agimus quod tenemur, volentes ei cujus vicem in terris gerimus exsulanti per Ecclesiae filios subveniri, et fideles Ecclesiae ad subsidium Hierosolymitanae provinciae invitare verbo pariter et exemplo. Quis enim audiens salutis Auctorem quasi captivum ab impiis detineri, se pro liberatione ipsius, si necesse fuerit, non ingerat etiam captioni? Quis pro eo non abneget semetipsum, qui pro nobis semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominis factus et habitus ut homo? Quis non tollat crucem suam et sequatur cum qui pro nobis crucis non dubitavit subire discrimen, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis? Nunquid etiam esse potest aut debet in successore Petri verbum Domini alligatum, ut Ecclesiae filios in ejus subsidium non confirmet qui pro Petro rogavit ne deficeret fides ejus, sed aliquando conversus fratres suos sollicitus confirmaret? Nunquid praeterea terrae illius possumus oblivisci in qua Dominus noster posuit fidei fundamentum, cum Propheta sibi quodammodo imprecando proclacardinali sese obligarunt super restituenda medietate pecuniae quae ipsi cardinali fuit ablata; cujus jam parte soluta, se partem reliquam soluturos praestita cautione juratoria promiserunt, et idem cardinalis excommunicationis et interdicti sententias relaxavit, poenam remittens quae super exemptione Ecclesiae vestrae Parmen. Ecclesiae fuerat irrogata. Nos igitur quod a praedicto cardinali super hoc factum est ratum habentes, vobis per praesentia scripta mandamus atque praecipimus quatenus praefato Parmen. episcopo de caetero consuetam et debitam obedientiam impendatis. Datum Laterani, II Idus Novembris. CCCCV. EPISCOPO ROFFENSI, ARCHIDIACONO BATHONIENSI ET MAGISTRO VU. DE SANCTA FIDE CANONICO WELLEN. Qui allegat litteras falsas esse, hoc probare tenetur. (Laterani, XIII Kal. Novembris.) Ex continentia litterarum dilectorum filiorum abbatis sanctae Crucis de Waltham et magistri Simonis de Swelle nobis innotuit quod cum olim quaestio quae vertebatur inter dilectos filios M. Phil. de Ludelewe ex una parte, Robertum et Vincentium clericos ex altera super Ecclesia de Streton, ipsis et quondam abbati de Straford. a bonae memoriae C. papa praedecessore nostro commissa fuisset, eodem abbate pariter et praedicto Vincentio de hac luce subtractis, praenominati duo judices, juxta tenorem rescripti apostolici procedentes, attestationes et allegationes utriusque partis diligentius audierunt, et tandem cum renuntiatum eis ab utraque parte fuisset, et secundum allegata diffinitiva esset sententia promulganda, contra magistrum P. adversa pars litteras apostolicas arguit falsitatis et eas esse falsas sub periculo causae se firmiter asseruit probaturam, sibi legem imponens ut a causa caderet, nisi probaret evidentius falsitatem; et ne ulterius judices in causa procederent, sedem apostolicam appellavit. Saepedicto autem Phil. exhibente illum per quem litteras impetravit, et firmiter promittente quod eas veras esse probaret, memoratus R. ab eisdem judicibus requisitus ut aliquam notam exprimeret falsitatis, popter quam falsas esse litteras proponebat, nihil aliud specificare voluit, nisi quod eas falsas dixit et asseruit a cancellaria nostra nullatenus emanasse. Supradicti vero judices ab ipso R. juratoria cautione recepta quod accusationem falsitatis prosequeretur, sicut superius est expressum, sequentem diem post Dominicam qua cantatur Laetare, Jerusalem proximo praeteritam, ad prosequendum coram nobis appellationem interpositam utrique parti terminum praefixerunt. Caeterum praefatus Robertus in termino praetaxato ad praesentiam nostram accedens, super falsitate litterarum ac processu negotii veritate suppressa, ut dicitur, a nobis ad praedictos judices litteras impetravit et nihil prorsus de falsitatis accusatione proponens a sede apostolica furtive recessit. Verum nos litteras ipsas, quae redargutae fuerant falsitatis, diligentius intuentes, nullum in eis signum falsitatis vel suspicionis invenimus, nisi paucarum litterarum rasuras, quae nequaquam sapientis animum in dubitationem vertere debuerunt. Ideoque discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus inquiratis super his diligentius veritatem, et si vobis constiterit jam dictas litteras a nobis fuisse veritate tacita impetratas, et saepedictum Robertum sese obligasse sub periculo causae quod priores litteras falsas esset probaret, cum inter ipsum et adversarium suum quaestio personalis agatur, et quilibet abrenuntiandi juri suo liberam habeat facultatem, ipsi Roberto super praedicta Ecclesia silentium imponatis. Alioquin, partibus convocatis, audiatis causam et appellatione remota fine debito terminetis. Datum Laterani, XIII Kal Novembris. CCCCVI. EPISCOPO ET S. MICHAELIS ET SANCTI EPHIPHANII PRAEPOSITIS PAPIENSIBUS. Ut de canonicorum bonis, numero et de B. collatione inquirant. (Laterani, VI Kal. Novembris.) Accedentibus olim ad praesentiam nostram dilectis filiis Carnelo et Bernardo canonico et sindico Sancti Juventii Papien. dilectum filium nostrum G. tituli Sanctae Mariae trans Tiberim presbyterum cardinalem concessimus auditorem: coram quo fuit ex ipsius Carneli parte propositum quod cum olim canonici sancti Juventii Papien. bonae memoriae Coelestini papae praedecessoris nostri mandatum ipsis pro ejus receptione ac praebendae assignatione porrectum noluissent humiliter adimplere nec bonae memoriae L. quondam Papien. episcopus, qui super hoc litteras ab eodem praedecessore nostro receperat, mandatum fuisset apostolicum exsecutus, ipse ac praedictus Bernar. propter hoc ad sedem apostolicam accedentes, coram dilecto filio Hugone tituli Sancti Martini presbytero cardinale, auditore sibi concesso, aliquandiu litigarunt; qui ad falsam ipsius B. suggestionem, qui praedictam Ecclesiam tam paupertate reddituum quam fratrum asserebat numerositate gravari, ab instantia mandati apostolici et exsecutionis absolvit. Caeterum clerici ejusdem Ecclesiae absolutionis non exspectato rescripto, sex in canonicos elegerunt; tribus eorum integra beneficia, reliquis vero tribus aliquid nomine beneficii annis singulis conferentes. Cum autem ad audientiam nostram id fuisset eodem Carnelo referente delatum, intelligentes ipso facto praedictam absolutionem fuisse per falsam suggestionem obtentam, cum non esset verisimile dictam Ecclesiam paupertate gravari, ad quam ipsi met: Si oblitus fuero tui, Hierusalem, oblivioni detur dextera mea. Adhaereat lingua mea saucibus meis, si non meminero tui (Psal. CXXXVI). Ne autem illud nobis valeat imputari quod in Evangelio legitur: Dicunt enim, et non faciunt, nec rursum onera gravia et importabilia aliis imponere videamur, nos autem ea nolimus digito etiam nostro movere, sed facere pariter et docere volentes, dilectis filiis nostris S. tit. Sanctae Praxedis presbytero et P. Sanctae Mariae in Via Lata diacono cardinalibus, apostolicae sedis legatis, imposuimus signum crucis, quos in expensis propriis cum alio competenti subsidio in ducatum exercitus Christiani ad partes Hierosolymitan., dante Domino, transmittemus. Ut autem Ecclesiarum praelati ad opus tam pium et necessarium subditos suos provocent non minus exemplo quam verbo, de communi deliberatione fratrum nostrorum statuimus ut universi archiepiscopi, episcopi, abbates, priores et alii Ecclesiarum praelati certum numerum bellatorum vel pro certo numero certam pecuniae quantitatem, pensatis facultatibus singulorum, ad expugnandam paganorum barbariem et haereditatem Domini servandam non differant destinare; ad quod etiam minores clerici manum porrigant secundum proprias facultates. Si quis autem, quod non credimus, constitutioni tam piae et necessariae praesumpserit obviare, sicut sanctorum canonum transgressorem decernimus puniendum et usque ad satisfactionem condignam ab officio manere suspensum: peccatorum veniam et apostolicae protectionis praesidium indulgentes, juxta quod in generalibus litteris aperte distinguitur, his qui terrae Nativitatis Dominicae studuerint humiliter et efficaciter subvenire. Ut autem id melius et facilius in vestra provincia compleatur, dilectum filium R. subdiaconum nostrum Massilien. praepositum, virum litteratum, providum et honestum, nobis et fratribus nostris acceptum, ad partes vestras duximus destinandum; universitati vestrae per apostolica scripta mandantes quatenus eum recipiatis humiliter et devote, ac vos, fratres archiepiscopi, provinciale concilium cum eo pariter convocetis et quod quisque vestrum pro subventione terrae in numero militum vel quantitate pecuniae praestare debeat, disponatis; ita quod nihil impediat quo minus congruo tempore, cum necessitas festinationem expostulet, ad partes ultramarinas succursus transeat exoptatus: taliter, ad commonitionem ipsius subdiaconi, mandatum apotolicum impleturi, quod poenam constitutam a nobis et expressam superius evadentes, laudem a nobis et a Deo praemium mereamini sempiternum. Nobiles etiam, comites et barones et universum populum sollicitudini vestrae commissum sedulis exhortationibus inducatis ut ad terrae sanctae subsidium in personis vel rebus in suorum remissionem criminum viriliter accingantur. CCCCVII. NOBILI VIRO W. COMITI FORCALCARIENSI. Sine salutatione. Ut ad bellum sacrum una cum aliis Christianis principibus proficiscatur. Si ad actus tuos Dominus hactenus secundum meritorum tuorum exigentiam respexisset, posuis set te ut rotam et sicut stipulam ante faciem venti, quinimo multiplicasset fulgura, ut iniquitatem tuam de superficie terrae deleret et justus lavaret manus suas in sanguine peccatoris. Nos etiam et praedecessores nostri, si ad iniquitates quas operata est manus tua debitum habuissemus respectum, non solum in te sicut fecimus, anathematis curassemus sententiam promulgare, imo etiam universos fidelium populos in tuum excidium armassemus, ut vel saltem temporali poena compulsus ab errore desisteres, vel ea depressus tam spiritualiter quam temporaliter interires. Verum quoniam justus et misericors Dominus misericordiam superexaltat judicio et miserationes ejus sunt super omnia opera ejus, sustinuit usque modo tuam nequitiam patienter, ut nunc tandem tuam malitiam recognocens, dares gloriam Creatori et reversus ad mentem ardentius jam ultimo in ejus devotione ferveres quam hactenus in his quae ipsius sunt voluntatis contraria ferbuisti. Nos etiam qui, licet insufficientibus meritis, ejus tamen vicem tenemus in terris, qui non vult mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat, qui non venit salvos facere justos sed peccatores et qui Paulum in sua perseverantem malitia prius caecitate percussit, ut gratius eum postmodum sui luminis aspergeret claritate, exspectavimus hactenus si patientia nostra te ad poenitentiam revocaret et praeteritarum malitiarum oblitus manus extenderes ad virtutes et ei tua novissima devoveres qui pro te hostiam se ipsum non dubitavit offerre. Ecce autem misericors et miserator Dominus, ut te de profundo lacus et tuorum volutabro peccatorum educat, se ipsum tradi denuo passus est in manibus peccatorum, et haereditatem suam ipso exsule ab impiis occupari, ut cum Petro conversus aliquando fratres tuos Ecclesiae filios tua miraculosa conversione confirmes, et arma quae hactenus in fideles Ecclesiae commovisti, in hostes Christi convertas et de persecutore in defensorem conversus te ipsum pro domo Israel murum defensionis opponas et ad defendendam terram Nativitatis Dominicae potenter ac viriliter accingaris. Cum enim nos dilectos filios S. tituli Sanctae Praxedis presbyterum et P. Sanctae Mariae in Via Lata diaconum cardinales, apostolicae sedis legatos, viros providos et discretos, duo videlicet de praecipuis membris Ecclesiae, ad partes Hierosolymitanas in expensis propriis cum alio competenti subsidio destinemus crucis charactere insignitos, cum venerabiles fratres nostros archiepiscopos, episcopos, imo etiam universum clerum ad tam pium opus necessaria de bonis suis statuerimus subsidia secundum facultates proprias ministrare, cum jam fere universi principes Christiani terrae sanctae in rebus subvenerint vel personis aut nunc saltem subvenire disponant, saluti tuae credimus expedire ut et tu cum Maria sepulchrum Domini visites et impios non solum ipsum tulisse defleas et posuisse alias, imo etiam dejecisse, ut eum tandem merearis in coelesti Hierusalem, quae interpretatur pacis visio, intueri. Ut igitur a malo desistas, et quod bonum est toto mentis prosequaris affectu, rogamus nobilitatem tuam, monemus et exhortamur in Domino, et in remissionem tibi injungimus peccatorum quatenus, satisfacto de his pro quibus es nominatim excommunicatione notatus et aliis de quibus conscientia te remordet, signum dominicae crucis accipias, Hierosolymitanam visitaturus provinciam et defensioni ejus pro viribus institurus. Nos enim, ut plenam tibi gratiam faciamus, dilectum filium M. Massilien praepositum subdiaconum nostrum, virum litteratum, providum et honestum, quem nos et fratres nostri sincerae charitatis brachiis amplexamur, ad te misericorditer duximus destinandum, qui tibi beneficium absolutionis impendat, si plene satisfeceris super his pro quibus in te fuerat excommunicationis sententia promulgata; omnium peccatorum tuorum, de quibus veram cordis et oris egeris poenitentiam, veniam indulgentes et aeternae coronae pollicentes augmentum, si ad vindicandam injuriam Crucifixi personaliter, sicut decet tantum principem iter arripias et laudabiliter in orientalis terrae defensione persistas. Revertere igitur ad te ipsum, dissolve colligationes impietatis, solve fasciculos deprimentes, excute de cervice tua jugum leonis illius qui tanquam leo rugiens circuit quaerens quem devoret, induere fidei armaturam et pro Christo, a quo diceris Christianus, te ipso et tuis penitus abnegatis, tollas crucem ejus qui pro te crucis non dubitavit subire discrimen; ne, si Domino tuo persecutionem patienti neglexeris subvenire, notam proditionis incurras et si cum eo non fueris, contra eum esse Evangelii testimonio convincaris. Ille igitur qui ubi vult spirat tibi dignetur misericorditer inspirare ut, postposito consilio vanitatis, salubribus monitis acquiescas et fermento vetustatis penitus expurgato, novum hominem induaris non quae tua sunt sed quae Jesu Christi de caetero quaesiturus; ut vel novissima tua domino consecres et per subsequentem cordis contritionem et satisfactionem operis excessus possis praeteritos expiare. Si vero nostris volueris acquiescere monitis et mandatis, ex quo crucem Domini susceperis, bona tua sub beat. Petri et nostra protectione suscipimus, nec non et sub archiepiscoporum et omnium praelatorum Ecclesiae Dei defensione consistant. CCCCVIII. NOBILI VIRO R. DE AGOUT Ut comitem Forcalcariensem ad sacrum bellum invitet. Ad meritum tibi profecisse credimus, et ad gloriam proventurum, quod nobilem virum W comitem Forcalcarien. a pluribus, sicut accepimus, revocasti, quae inique meditatus fuerat in corde suo et disposuerat iniquius operari. Licet enim universis malitiis ejus resistere non potueris aut mentem ejus peccatorum suorum mole depressam erigere ad virtutes, magnum tamen et tibi meritorium reputamus ab aliquibus revocasse hominem hactenus pestilentem et in aliquo saltem parvum ejus propositum retardasse. Ne quid ergo tuo studio desit imo ut ex bono principio finem inferas meliorem, nobilitati tuae per apostolica scripta mandamus et in remissionem injungimus peccatorum quatenus comitem memoratum moneas diligentius et inducas ut in manibus dilecti filii R. Massilien. praepositi Subdiaconi nostri, quem ad hoc specialiter destinamus, super his pro quibus est excommunicatione notatus plenam satisfactionem impendat et absolutionis beneficium consecutus, Dominicam crucem assumat et ad vindicandam injuriam crucifixi ad partes se transferat transmarinas. Si enim ipsum Domino potueris tua commonitione lucrari, et ad viam reducere veritatis, in praesenti tibi cedet ad famam et in futuro ad gloriam profificiet sempiternam. CCCCIX. PISAN. ARCHIEPISCOPO, EPISCOPO URBINATI, CAMALDULEN. ET S. FRIDIANI PRIORIBUS. Quod collectam pecuniam non in suos usus, sed ad utilitatem publicam pontifex convertere velit. (Laterani, XIII Kal. Decembris.) Cum ad exhortandos fidelium populos ad obsequium Jesu Christi et subveniendum orientali provinciae, illius terrae necessitas et utilitas totius populi Christiani, imo etiam causa Christi solummodo nos inducant, non ex hoc propria lucra captantes, in quo potius de nostris proposuimus liberaliter elargiri, nec quae nostra sunt sed quae Jesu Christi quaerentes, non est ab aliquo praesumendum quod ea quae a fratribus et coepiscopis nostris et tam praelatis quam subditis Ecclesiarum in opus tam pium erogari mandavimus, propriis velimus usibus applicare aut aliorum eleemosynas cupiditate qualibet terrae sanctae subtrahere, cui potius de nostris et fratrum nostrorum disposuimus subvenire. Unde si quid forsan in litteris nostris, quas vobis direximus, continetur, per quod congregatam pecuniam ad nos mandaverimus destinari, id non ex intentione nostra, sed nimia occupatione processit, qui quanto intendimus pluribus, tanto minus sollicite possumus de singulis cogitare: licet id non recolamus sic expresse mandasse, sed nostrae potius intentionis fuisse ut summa collectae pecuniae nobis deberet per litteras intimari. Ideoque discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus cum secundum formam litterarum, quas ultimo vobis direximus, pecunia fuerit in praedictae terrae subsidium congregata, ex ea per dioecesanos episcopos, secundum discretionem eorum et duorum fratrum unius militiae Templi et alterius Hierosolymitani Hospitalis, quos ad hoc cum episcopis per vos praecipimus deputari, militibus et aliis cruce signatis, si tamen eguerint, non ad superfluitatem, sed necessitatem potius faciatis stipendia ministrari. Si quid vero residuum fuerit, id secundum dispositionem nostram et consilium aliquorum de fratribus memoratis, vel in stipendia militum, vel alias necessitates terrae Hierosolymitanae, dante Domino convertetur. Datum Laterani, XIII Kal. Decembris. CCCCX. CONSTANCIAE IMPERATRICI GLORIOSAE REGINAE SICILIAE AC CHARISSIMO FILIO FRIDERICO ILLUSTRI REGI SICILIAE EORUMQUE HAEREDIBUS IN PERPETUUM. De regum Siciliae erga Romanam Ecclesiam observantia, deque pontificis in illos voluntate. Super gentes et regna divina providentia constituti, ut evellamus noxia et salubria cum Propheta plantemus, sic ad universas provincias nostrae considerationis aciem extendere volumus et circa eas piae sollicitudinis studium exercere, ut sopitis turbinibus tempestatum, quas parit mater diversitas, servent ad invicem mutuae charitatis affectum et in verae pacis vinculo gubernentur. Porro specialiter et praecipue specialem ac praecipuam sollicitudinem circa regnum Siciliae non convenit adhibere, quod in apostolicae sedis ferventius hactenus devotione permansit: ad quod etiam inclytae recordationis R. quondam patris, W. fratris, et W. nepotis tuorum regum Siciliae filia imperatrix, grata memoria nos inducit, qui in apostolicae sedis ac praedecessorum nostrorum dilectione firmius persistentes, ab ejus non potuerunt unitatis firmitate divelli, quin tanto fortius in ipsius obsequio permanerent, quanto adversus eam se amplius impetus extolleret tempestatis. Hac igitur consideratione diligenter inducti ac credentes quod praedictorum regum vestigia vestra regia serenitas in devotione ac obsequiis Ecclesiae imitetur, vobis et haeredibus vestris, qui sicut dictus rex W. quondam frater tuus felicis memoriae Adriano papae praedecessori nostro exhibuit, nobis et successoribus nostris et Ecclesiae Rom. fidelitatem et hominium exhibere ac quae subscribuntur voluerint observare, concedimus regnum Siciliae, Ducatum Apuliae et principatum Capuae cum omnibus pertinentiis suis, Neapolim, Salernum et Amalfiam cum pertinentiis suis, Marsiam et alia quae ultra Marsiam habere debetis et reliqua tenimenta quae tenetis a praedecessoribus vestris hominibus sacrosanctae Rom. Ecclesiae jure detenta et contra omnes homines adjuvabimus honorifice manutenere. Pro quibus omnibus coram venerabili fratre nostro Octaviano episcopo Hostien. apost. sedis legato, quem ad juramentum tuum, filia imperatrix, recipiendum transmisimus, fidelitatem nobis nostrisque successoribus et Ecclesiae Rom. jurasti, sicut continetur in duobus similibus capitularibus, quorum unum penes te sigillo nostro, alterum penes nos sigillo tuo aureo signatum habetur; tirmiter repromittens quod quia praesens praesenti debet hominium exhibere, quandocunque nos aut successores nostri te in aliqua parte regni, quam secure possis adire ad nostram praesentiam vocaverimus, reverenter accedes ligium hominium praestitura, nisi certum impedimentum aut necessitas evidens interveniat: quibus cessantibus, sine fraude venies ad ligium hominium faciendum. Cum autem tu, fili rex, favente Domino ad legitimam aetatem perveneris, nobis et successoribus nostris ac Ecclesiae Rom. fidelitatem et ligium hominium exhiberetis censum vero sexcentorum squifatorum de Apulia et Calabria, quadringentorum vero de Marsia, vel aequivalens in auro vel argento, vos ac haeredes vestros statuistis Ecclesiae Rom. annis singulis soluturos, nisi forte impedimentum aliquod interveniat: quo cessante, census ex integro persolvetur. Electiones autem secundum Deum per totum regnum canonice fiant, de talibus quidem personis quibus vos ac haeredes vestri requisitum a vobis praebere debeatis assensum. Ut autem haec quae supra diximus tam nostro quam successorum nostrorum tempore perpetuam obtineant firmitatem et nec vestris nec haeredum vestrorum temporibus alicujus valeant praesumptione turbari, nos ea de communi consilio et voluntate fratrum nostrorum auctoritate apost. confirmamus, et valitura in perpetuum praesenti pagina communimus et tam a nobis quam successoribus nostris perpetuis temporibus statuimus observanda. Nulli ergo etc. usque ad verbum indignationem incurrat reamque se divino judicio de perpetrata iniquitate cognoscat etc. in modum privilegii. Cunctis autem omnia praedicta servantibus, etc. CCCCXI. CONSTANCIAE IMPERATRICI REGINAE SICILIAE AC CHARISS. FILIO ILLUSTRI REGI SICILIAE. De forma et modo in electionibus pontificum observandis. (Datum Laterani.) Nec novum nec injustum existit si regno Siciliae gratiam facimus specialem, quod, inter universas et singulas regiones in quibus nomen colitur Christianum, fere semper promptius et devotius in Ecclesiae Rom. devotione permansit et ab eo specialius meruit honorari. Reges siquidem et principes ejus in apo. sedis fidelitate fortius roborati, usque adeo ei fideliter et familiariter adhaeserunt, ut ad ipsius exaltationem potenter intenderint et ab ea nullius divelli potuerint impetu tempestatis, se in ipsa et per ipsam exaltari credentes et in ea post Deum suae spei ponentes et gaudii fundamentum. Specialiter autem inclytae recordationis R. quondam pater, W. frater et W. nepos tui, filia imperatrix, reges Siciliae familiari eam venerati sunt devotionis obsequio et praedecessoribus nostris usque adeo non minus in adversis quam prosperis adhaeserunt, ut cum fratribus nostris vobis ob eorum memoriam et constantiam sinceritatis quam ad nos vos habere cognovimus, per effectum, quantum cum Deo et nostra possumus honestate, deferre velimus et salva justitia et Ecclesiarum canonica libertate petitionibus vestris assensum facilem exhibere. Ne igitur ulla de caetero inter nos et successores nostros ac vos et haeredes vestros super electionibus dissensio suscitetur, modum faciendae in posterum electionis praesentibus curavimus litteris explicare: in quibus sic in multis regiae serenitati deferimus, ut libertatem ecclesiasticam non laedamus. Sede vacante, capitulum significabit vobis et vestris haeredibus obitum decessoris. Deinde convenientes in unum, invocata Spiritus sancti gratia, secundum Deum eligent canonice personam idoneam, cui requisitum a vobis praebere debeatis assensum et electionem factam non different publicare. Electionem vero factam et publicatam denuntiabunt vobis et vestrum requirent assensum. Sed antequam assensus regius requiratur, non inthronizetur electus nec decantetur laudis solemnitas quae inthronizationi videtur annexa, nec antequam auctoritate pontificali fuerit confirmatus, administrationi se ullatenus immiscebit. Sic enim honori vestro volumus condescendere, ut libertatem canonicam observemus, nullo prorsus obstante rescripto quod a sede apostolica fuerit impetratum. Rogamus ergo serenitatem regiam et attentius exhortamur, quatenus contra praescriptam electionis formam nec vos veniatis de caetero nec cogatis alios nec patiamini qualibet occasione venire; sed taliter in hoc nobis studeatis et ecclesiasticae libertati deferre, ut timorem ejus habere prae oculis videamini per quem reges regnant et principes dominantur, et sponsam ejus Ecclesiam venerari. Nulli ergo, etc. hanc paginam nostrae dispositionis et constitutionis, etc. Datum Laterani. CCCCXII ARCHIEPISCOPIS, EPISCOPIS, ET ALIIS ECCLESIARUM PRAELATIS, ET UNIVERSO CLERO IN SICILIA CONSTITUTIS. Ejusdem argumenti cum epistola proecedenti. Si charissimae in Christo filiae nostrae Constanciae imperatrici reginae una cum charissimo filio illustri rege Siciliae in multis gratiam facimus specialem, non est ab aliquibus in admirationem ducendum, cum regnum Siciliae ad jus et proprietatem Ecclesiae Romanae pertineat et in ejus fidelitate perstiterit, ac permanserit unitate. Nostis etenim qualiter inclytae recordationis R. W. et W. Siciliae reges illustres in apostolicae devotionis fere semper permanserint firmitate, qualiter praedecessores nostros fuerint humiliter venerati, qualiter etiam in Ecclesia Rom. post Deum suae spei posuerint et gaudii fundamentum et in ea et per eam se crediderint exaltari. Nostis etiam qualiter praedecessores nostri Romani pontifices reges ipsos ac regnum Siciliae quadam semper praerogativa dilexerint et ad augmentum ipsius, utpote quod peculiare, sicut est, et proprium reputabant, intenderint et quietem. Quia vero quantumcunque velimus eorum honori deferre, libertatem canonicam et honestatem ecclesiasticam intendimus observare. Ne igitur ulla de caetero inter nos et successores nostros et praedictam imperatricem et filium ejus, Siciliae regem illustrem, vel haeredes eorum super electionibus denuo dissensio suscitetur, quae hactenus inter Ecclesiam et regnum rancoris cujusdam et indignationis fomitem ministrabant, modum faciendae in posterum electionis praesentibus curavimus litteris explicare: in quibus sic regiae serenitati deferimus, ut libertatem ecclesiasticam non laedamus. Sede vacante significabit capitulum eis et eorum haeredibus obitum decessoris, etc. usque ad verbum immiscebit. Ideoque universitati vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus, cum aliquam Ecclesiarum vestrarum pastore vacare contigerit, secundum praescriptam electionis formam, omni gratia et timore postpositis, procedatis nec contra eam aliqua praesumatis occasione venire. Alioquin electiones taliter factas diligenti discussione praehabita dante Domino, infirmare curabimus, et eligentium transgressionem animadversione debita castigare. Volumus etiam nihilominus et mandamus ut de caetero ad Rom. Ecclesiam libere, cum opus fuerit, appelletis et, interpositis ad nos appellationibus curetis humiliter et devote deferre. Nos etiam, quoties necessitas postulaverit, apost. sedis legatos ad vos curabimus destinare, qui quae plantanda sunt plantent et evellant quae fuerint evellenda, quorum obediatis monitis et praeceptis. Nullo prorsus in omnibus praescriptis capitulis obstante privilegio vel rescripto quod a sede apostolica fuerit impetratum. Ut autem quae praescripta sunt apud vos nulla possint oblivione deleri, mandamus atque praecipimus quatenus forma litterarum istarum ad perpetuam memoriam in majoribus Ecclesiis transcripta servetur. In eumdem modum archiepiscopis, Episcopis, abbatibus, prioribus et universo clero in Apulia constituto. CCCCXIII. ARCHIEPISCOPIS, EPISCOPIS, ABBATIBUS, PRIORIBUS ET UNIVERSIS ECCLESIARUM PRAELATIS IN SICILIA CONSTITUTIS. Ut legato apostolico obtemperent et piam illius voluntatem adjuvent. Persecutionis olim olla succensa, dum flantis rabies aquilonis Calabros montes novo dejiceret terrae motu, et per plana jacentis Apuliae pulverem in transeuntium et habitantium oculos suo turbine suscitaret, dum etiam Taurominitana Charybdis sanguinem, quem tempore pacato sitiverat, evomeret caedibus satiata, usque adeo fuit iter maris et terrae praeclusum, ut interjacentis impetus tempestatis mutuum matris ad filios et filiorum ad matrem impediret affectum et naturalis affectum interciperet charitatis. Nunc autem cum eo faciente nobiscum signum in bonum cui venti et mare obediunt, nascentis austri clementia cadentis fugaverit impetum aquilonis, et praeteritae turbationis caliginem aeris per Dei gratiam jam ex majori parte placati claritas serenaverit, ita quod regnum Siciliae reparatum in statum felicitatis antiquae ad devotionem Ecclesiae plene redierit, a qua visum fuerat persecutionis tempore recessisse: beneficium ei volumus gratae visitationis impendere ac in dilectione ipsius praedecessorum nostrorum vestigiis adhaerere. Cum autem ipsum inter universas orbis provincias tanquam Ecclesiae patrimonium specialiter diligamus, volentes mentis affectum, quem circa ipsum gerimus, ostendere plenius in persona legati, eum illuc de fratrum nostrorum consilio duximus destinandum quem inter caeteros fratres nostros speciali charitate diligimus et benevolentia singulari ejus exigentibus meritis amplexamur. Sane eum adhuc in regno ipso remanserint vestigia quaedam dissensionis antiquae, talem et tantam personam hujus legationis officio duximus deputandam, quae auctoritate praemineat, polleat honestate et in opere et sermone sit potens et ex eo quod gratiam nostram plenius obtinet et nostram novit melius voluntatem, eos qui pacem regni turbare forsitan moliuntur liberius comprimere possit, et universum regnum in charissimae in Christo filiae nostrae Constanciae imperatricis reginae ac filii ejus Friderici, Siciliae regis illustris, fidelitate pariter et obsequio stabilire, contumaciam deprimens superborum et colla sublimium commissa sibi potestate conculcans. Venerabilem igitur fratrem nostrum Octavianum Hostien. episcopum, apost. sedis legatum, virum providum et honestum, qui ob gratiam familiaritatis et dilectionis antiquae ac suae dignitatis intuitu primum inter fratres nostros apud nos locum meruit obtinere, in regnum Siciliae duximus destinandum: qui juxta verbum propheticum dissipet et evellat quae noverit evellenda, et aedificet et plantet quae cognoverit esse plantanda; vos etiam de benevolentia quam circa praedictam reginam et filium ejus regem illustrem gerimus, efficiat certiores. Ideoque universitati vestrae per apost. scripta mandamus et districte praecipimus quatenus praedictum legatum sicut personam nostram, imo nos ipsos in eo recipientes humiliter et devote et, sicut condecet vos et ipsum, honorifice pertractantes, quae inter vos corrigenda duxerit seu etiam statuenda recipiatis humiliter et inviolabiliter observetis; ita quod nos, qui honorem ejus proprium reputamus, vobis propter eum respondere gratius quasi ex debito teneamur: scituri quod sententiam quam in contumaces tulerit ratam habebimus et faciemus, auctore Domino, inviolabiliter observari. In eumdem modum archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus et universis Ecclesiarum praelatis per regnum Siciliae citra Farum constitutis: ita quod ubi ponitur in regnum Siciliae duximus destinandum, ponatur legatum in Siciliam et totum regnum duximus destinandum. CCCCXIV. AN. NEAPOLITANO ARCHIEPISCOPO. De pluralitate beneficiorum restringenda. (Laterani, Id. Novembris.) Cum, secundum doctrinam Apostoli, non sit conveniens ut unus sit ebrius et alter debeat esurire, nec, juxta instituta canonica, uni personae tantum debeat de redditibus ecclesiasticis assignari unde scrupuloso corde alii moveantur, qui ad dispositionem pontificis sunt pro personarum meritis dividendi, non sufficimus admirari quod, sicut nostris auribus est relatum, in Ecclesiae tibi commissae stipendiis obtinendis, quod iniquum est et absurdum, imperiti magistris, novi antiquis, rudes emeritis praeferuntur. Unde Joannes filius quondam comitis Aliern. Ecclesiae tuae clericus plus potentia patris sui quam praedecessoris tui spontanea voluntate ultra viginti Ecclesias in civitate Neapolitan. et in majori Ecclesia beneficium maximum proponitur obtinere. Cum ergo in nullius persona praetermittendum sit quod in statutis generalibus continetur, fraternitati tuae auctoritate praesentium indulgemus ut non obstante appellationis diffugio superfluitatem ad moderamen reducas, non plus de redditibus ecclesiasticis clerico praefato dimittens quam apud unum de plus habentibus noscitur residere; aliis omnibus beneficiis personis idoneis conferendis, quae cum officiis divinis inserviant, nondum adeptae sunt stipendia clericorum. Nulli ergo etc. concessionis etc. Datum Laterani, Idibus Novembris. CCCCXV. AN. NEAPOLITANO ARCHIEPISCOPO. Quod juramentum bonis moribus et juri repugnans non sit obligatorium. (Laterani, XVIII Kal. Decembris.) Ad nostram noveris audientiam pervenisse quod dudum a te quasi per extorsionem tale fuit praestitum juramentum quod in omni causa deberes ordinem judiciarium observare. Verum quoniam secundum traditiones canonicas manifesta accusatione non indigent nec in eis est ordo judiciarius observandus, qui debet in aliis observari, neque tu, quando sub praemisso tenore jurasti, habebas in mente ut propterea venires contra canonicas sanctiones, alioquin non juramentum, sed perjurium potius exstitisset nec aliqua ratione servandum: Nos juramentum tuum benignius interpretari volentes, ita quod consonet canonicis institutis, fraternitati tuae auctoritate praesentium intimamus quod in manifestis et notoriis ratione juramenti praemissi non credimus te teneri servare subtilitatem ordinis judiciarii, quam in his non servari per omnia ipsa quoque juris ratio postulat et requirit. Unde videbitur, nec immerito, subtiliter intuenti de ordine judiciorum procedere ut in praemissis non per omnia ordo judiciarius observetur: quanquam et secundum approbatum intellectum Scripturae divinae recte possit intelligi quod jurasti ut in omnibus causis ordinem judiciarium observares, in illis videlicet in quibus est ordo judiciarius observandus. Sic ergo faciens, et juramenti tenorem servabis et instituta canonica non omittes. Datum Laterani, XVIII Kal. Decembris. CCCCXVI. ABBATIBUS, ABBATISSIS ET ALIIS ECCLESIARUM PRAELATIS ECCLESIAE NEAPOLITANAE SUBJECTIS. Ne bona et res Ecclesiae alienentur. (Laterani, XVII Kal. Decembris.) Cum sacris canonibus caveatur ne abbatibus, presbyteris aliisque ministris de rebus ecclesiasticis vel sacro ministerio deputatis absque permissione ac subscriptione sui episcopi aliquid alienare liceat, vel etiam obligare, non possumus non mirari quod, sicut nostro est apostolatui reseratum, possessiones Ecclesiarum donare, vendere praesumitis, et locare, venerabili fratre nostro A. Napolitano archiepiscopo nullatenus requisito. Cum itaque cautum sit jure canonico et humano ut quae contra leges fiunt habeantur pro inutilibus et infectis, universitati vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus ab his quae praemisimus desistentes, bona Ecclesiarum, quarum conditionem meliorem potestis facere, non pejorem, nisi necessitas vel utilitas exegerit manifesta et sine licentia praefati archiepiscopi alienare in praejudicium Ecclesiarum vestrarum nullatenus attentetis. Alioquin eidem archiepiscopo dedimus in mandatis ut si aliter a vobis temere factum fuerit, auctoritate nostra et sua, prout jus expostulat, decernat irritum et inane. Datum Laterani, XVII Kalend. Decembris. CCCCXVII. AN. NEAPOLITANO ARCHIEPISCOPO. Propter debita Ecclesiae aliqua vendere licet. (Laterani, Id. Novembris.) Sicut nostris est auribus intimatum, Ecclesia Neapolitana tanto premitur onere debitorum, quod aliter liberari non poterit, nisi de ipsius possessionibus distrahatur: quod tu occasione juramenti post consecrationem, sicut moris est, praestiti, quo inter alia vendi possessiones Ecclesiae prohibentur, absque licentia nostra facere non attentas. Nos igitur attendentes quod hujusmodi sacramenta sint ob favorem Ecclesiarum introducta nec in earum debeant retorqueri laesionem, plenam de tua discretione fiduciam obtinentes, ut pro Ecclesiae tuae debitis persolvendis, de ipsius Ecclesiae possessionibus minus utilibus, cum de mobilibus debita nequeant expediri, secundum instituta canonica, de consilio tuorum vendere valeas clericorum auctoritate tibi praesentium indulgemus. Datum Laterani, Idibus Novembris CCCCXVIII. DECANO ET CAPITULO BEATI HILARII PICTAVEN. Ut Petro nepoti Aimerici de Partiniaco praebendam conferant. (Laterani, II Id. Novembris.) Si eam quae apud nos plenitudo residet potestatis, qua non extollimur in superbiam sed ad providentiam excitamur considerassetis attente, et qua facta nostra prosequi perfectione velimus voluissetis subtilius intueri, nunquam cor vestrum in tantae praesumptionis audaciam ascendisset, ut, sicut testimonio multorum accepimus, tam temere nostris praesumeretis institutionibus obviare. Recolimus siquidem quod defuncto quondam in Urbe magistro Aimerico de Partiniaco, erga dilectum filium Petrum nepotem ipsius non potuerimus misericordia non moveri; quem videntes omni consilio et auxilio destitutum, ad provisionem ejus fuimus vehementius excitati; sicque ad desolationis suae remedium, praebendam quam idem avunculus ejus in Ecclesia vestra olim habuerat, sicut de plenitudine potestatis nobis concessae licebat, ei misericorditer duximus conferendam, de ipsa per annulum propriis manibus investientes eumdem eamque ipsi auctoritate apostolica confirmantes, ne investitura nostra sive donatio sperato posset effectu quorumlibet temeritate privari. Unde cum vobis praecepissemus districte ut ipsum ob sedis apostolicae reverentiam ejusque probitatis obtentum, in vestrum fratrem et canonicum admittentes jamdictae praebendae beneficium, sicut illam avunculus ipsius olim noscitur habuisse, contradictione, oc. et ap. cessantibus, sine difficultate qualibet assignare minime differretis, vos id noluistis exsequi, ut decebat, licet venerabilis frater noster Burdegalen. archiepiscopus, sicut ex litteris ejus accepimus, bonae memoriae A. Pictaven. episcopi volens supplere defectum, qui super hoc a nobis datus fuerat, exsecutor, nostrumque tanquam providus et discretus propositum adjuvare, vos ad id cum suis litteris monuisset. Nos igitur, licet ex hoc, nec immerito, contra vos commotionis materiam habeamus, vobiscum in spiritu lenitatis et mansuetudinis adhuc agere cupientes, per iterata vobis scripta mandamus et in obedientiae virtute districte praecipimus quatenus, prout in mandatis nostris, ut dictum est, recepistis, dilationis, occasionis, exceptionis et appellationis summoto diffugio, non obstante etiam si interim propter hoc nuntium ad sedem apostolicam transmisistis, praefato P. dictum beneficium cum fructibus post praesentationem litterarum nostrarum perceptis, tam libenter quam liberaliter, absque difficultate qualibet assignetis. Alioquin noveritis nos venerabilibus fratribus nostris Bituricen. et Burdegalen. archiepiscopis praecipiendo mandasse ut, si infra viginti dies post susceptionem praesentium mandatum nostrum, non duxeritis effectui mancipandum, illos quos contumaces invenerint et rebelles sublato cujuslibet occasionis et appellationis obstaculo, excommunicationis vinculo innodantes. Ecclesiam ipsam subjiciant interdicto. Quod si nec sic infra duos menses poteritis emolliri, iidem nullam sententiarum illarum aliquatenus relaxari permittant; sed tandiu singulis diebus Dominicis et festivis, pulsatis campanis et exstinctis candelis, praedictam excommunicationis sententiam per totam provinciam Burdegalen. publice faciant innovari, donec praedictus P. plenam et pacificam ipsius praebendae possessionem habuerit et pro tanto satisfacturi excessu nostro vos duxeritis conspectui praesentandos; rebelles nihilominus ab omni ecclesistico beneficio suspendentes, ut saltem poena coerceat quos obedientia non emollit. Si quid etiam post receptionem litterarum in Ecclesia vestra ordinatum fuerit vel statutum, per quod mandatum nostrum possit eludi, aut etiam impediri, illud irritum decernimus et inane. Datum Laterani, II Idus Novembris. CCCCXIX. ABSALONI LUNDEN. ARCHIEPISCOPO EJUSQUE SUCCESSORIBUS CANONICE SUBSTITUENDIS IN PERPETUUM. De primatu archiepiscopi Lundensis. (Laterani, IX Kal. Decembris.) In eminenti apostolicae sedis specula, disponente Domino constituti, salubriter injuncti nobis officii exsequimur actionem, si ea quae per antecessores nostros ad salutem fidelium instituta noscuntur, consensu nostro firmamus, et ne cujuslibet temeritatis quatiantur incursu, exactam diligentiam adhibemus. Cum enim Ecclesiae suae promiserit Dominus, dicens, Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram (Psal. XLIV, 17), illi bene videntur patribus successisse atque utiliter impositum genere principatum, qui non potestate laetantur, sed ad salutem eorum qui gubernandi sunt, cum timore ac tremore creditae potestatis auctoritatem exercent, studentes semper antecessoribus suis in bonis actibus conformari et quae laudabiliter ab eis facta sunt et servare in semetipsis, et aliis nihilominus servanda monstrare. Hac itaque nos suscepti officii consideratione inducti, et felicis memoriae Adriani Papae antecessoris nostri vestigiis inhaerentes, quod ipse de confirmatione regni Suetiae cum fratrum suorum consilio et voluntate constituit, nos etiam firmum et illibatum perpetuis temporibus decernimus permanere. Constituit enim quod Lundensis archiepiscopus, qui pro tempore fuerit, super regnum illud primatum semper obtineat et ordine quo subsequitur debeat ei praeesse: qui tanto frequentius et utilius illi terrae quae ad salutem fidelium pertinent ministrabit, quanto necessitatem eorum atque defectum e vicino plenius poterit intueri. Pallium enim antecessori tuo tribuit, ut archiepiscopum in regno Suetiae quam citius opportunitatis occurreret ordinaret et pallium quod nostra ei vice conferret, eo quidem ordine observato, ut videlicet is qui per Lunden. archiepiscopum metropolitanus ibi fuerit institutus gratiam consecrationis per manum archiepiscopi Lunden. adeptus, ipsi et Lunden. Ecclesiae, salva fidelitate Romanae Ecclesiae, fidelitatem et obedientiam juramento promittat. Pallium sane taliter consequetur: Nuntius Lunden. Ecclesiae siquidem cum nuntio illius Ecclesiae pro impetrando pallio ad Ecclesiam Romanam accedat; et cum illud a Romano pontifice impetraverit, ad Lunden. Ecclesiam reportabunt. Lunden. autem archiepiscopus illud accipiens, archiepiscopo Suetiae tribuet, et fidelitatem et obedientiam Rom. Ecclesiae jurejurando promittet. Metropolitano vero ibi ad honorem Dei et decorem domus suae salutemque fidelium constituto, Lundensis archiepiscopus et dignitate primatus in perpetuum praesidebit, et ipse ei reverentiam et obedientiam tanquam suo primati humiliter exhibere curabit. Quod utique in bonae memoriae Stephano quondam Upsalensi, qui a praedecessore tuo piae recordationis Eschillo archiepiscopo tempore felicis memoriae Alexandri Papae, eo praesente, Senonis ratione jamdictae institutionis gratiam consecrationis accepit et sub antecessoribus nostris bonae memoriae Lucio et Clemente secundum praescriptum ordinem in Jo. et Petro supradictae Ecclesiae episcopis, quos tua fraternitas in archiepiscopos consecravit, et pallium vice ipsorum antecessorum nostrorum contulit, dignoscitur adimpletum. Quoniam igitur hoc sicut a praenominato Adriano antecessore nostro statutum est, ita sub te et antecessore tuo effectum accepit, nos memorati Adriani et felicis recordationis Alexandri, Lucii, Urbani, Clementis, et Coelestini praedecessorum nostrorum Rom. pontificum vestigiis in tam laudabili opere inhaerentes, nostro et fratrum nostrorum favore prosequimur et firmum et illibatum perpetuis temporibus decernimus permanere. Nulli ergo, etc. hanc paginam nostrae confirmationis, etc. Salva apostolicae sedis auctoritate. Si qua igitur, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, IX Kalend. Decembris, indictione II, incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae tertii anno primo. CCCCXX. PRAEPOSITO DE SERAND. ET UNIVERSIS ECCLESIARUM PRAELATIS IN UTLANDIA CONSTITUTIS. De gravibus quibusdam abusibus mature corrigendis. (Laterani, Id. Novembris.) Nostris fuit auribus intimatum, quod cum propter inundationem aquarum in terra vestra impedimentis fossatorum obstantibus sit accessus difficilis et regressus, ab eo tempore quo ibidem fuit fidei novella plantatio est statutum, et usque ad haec tempora observatum ut praepositus qui ibidem, quantum licet, vices gerit episcopi, temporibus illis quibus facilior patet ingressus, apud unamquamque Ecclesiam propter magnitudinem parrochiae et universitatem delinquentium quatuor diebus, si voluerit, maneat, synodum ibi celebraturus indictam. Ubi si quis accusatus fuerit et reatum suum confessus in publico, condigna ei poenitentia injungitur pro excessu, poena pecuniaria pro eo de quo fuit sponte confessus postmodum puniendo. Si vero crimen inficiatur objectum, cum duodecim parochianis suis denominatis innocentiam suam praestito juramento purgabit. Si qui vero in purgatione defecerint, vel ad synodum venire contempserint, ad proximam Ecclesiam secundae synodi vocantur pro contumacia corrigendi; qui si forte non venerint vel incorrigibiles ibi apparuerint, ad tertiam Ecclesiam tertiae synodi legitime citabuntur et si incorrigibiles adhuc exstiterint, pro contumacia sua anathematis sententia ferientur. Nunc autem populi ejusdem terrae volentes sua colla subtrahere synodalibus institutis, cum majoribus, qui praeficiuntur aliis jure fori consilio inito, eis non modicam quantitatem pecuniae promiserunt, ut eorum auxilio et favore suffulti, si fuerint in synodo accusati quod excommunicatis communicare praesumpserint, non teneantur super hoc respondere, et quantumcunque legitime quis ad synodum sit citatus, si venire noluerit, propter contumaciam non possit vinculo excommunicationis astringi. Illud etiam valde reprehensibile de novo inter alias consuetudines perniciosas obrepsisse dolemus, quod quantumcunque quis deliquisse noscatur, non nisi ad satisfactionem unius marcae solvendae compelli possit; licet quandoque damna Ecclesiis vel aliis locis religiosis illata longe majoris aestimationis existere videantur. Est etiam aliud quod Deo videtur et sacris canonibus inimicum, videlicet quia nituntur introducere violenter, ut quicunque de equestri ordine aliquam se in quinta vel sexta consanguinitatis linea contingetem duxerit in uxorem, episcopo vel praeposito gerenti vices episcopi marcham argenti persolvat et sic eam, quoad vixerit, sibi invito episcopo etiam valeat retinere. Si vero pedestrium fuerit consortio deputatus, dimidiam marcam argenti persolvat episcopo et sic consanguineam suam quoad vixerit non dimittet. Vestrae igitur universitati per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus id quod a prima fidei plantatione super synodis celebrandis et corrigendis excessibus noscitur rationabiliter introductum et laudabiliter hactenus observatum faciatis inviolabiliter observari, quoslibet temere resistentes per districtionem ecclesiast., app. postposita, compescentes. Perniciosam vero consuetudinem de satisfactione unius marcae, quantuscunque videatur excessus et de matrimoniis, quae licet minus legitime contracta inter consanguineos, dato pretio, stare consueverunt, episcopo renitente, facientes penitus aboleri, si quos ita conjunctos esse noveritis aut tueri volentes sub hujus praetextu consuetudinis matrimonia contrahenda vel quae taliter sunt contracta, nisi tantam praesumptionem secundum canonicas institutiones ad monitionem vestram digna satisfactione correxerint, sublato appellationis obstaculo, excommunicatione notetis et tanquam excommunicatos usque ad satisfactionem condignam auctoritate apostolica nuntietis ab omnibus arctius evitandos. Nullis litteris obstantibus veritate tacita, etc. Datum Laterani, Idibus Novembris. CCCCXXI. ABSALONI LUNDENSI ARCHIEPISCOPO Nostris fuit auribus intimatum, etc. ut supra fere in eumdem modum usque ad verbum arctius evitandos. Quocirca fraternitati tuae per apost. scripta mandamus quatenus si dicti praepositus et praelati mandatum nostrum noluerint vel contempserint adimplere, tu eos ad hoc monitione praemissa per censuram ecclesiasticam appellatione remota compellas. Nullis litteris, etc. ut supra. CCCCXXII. A. ARCHIEPISCOPO ET CAPITULO LUNDENSI. De modo res Ecclesiae donandi in Dacia. (Laterani, XVI Kal. Decembris.) Ex litteris quas tu nobis, frater archiepiscope, destinasti intelleximus manifeste quod regnum Daciae, quantum ad ea quae jus fori contingunt, consuetudinibus suis et institutionibus regum suorum omnino regatur; unde nullum usum testamentorum illius provinciae habere contingit, qui alibi in ultimis decedentium voluntatibus secundum legalem observantiam custoditur. Si vero aliquis possessiones aliquas claustris vel aliis religiosis locis in bona valetudine vel voluntate ultima constitutus vult pro suorum remedio peccatorum conferre; hanc Ecclesiae conferendi formam esse proponis, quod in hujusmodi donationibus modicum terrae consuevit assumere aut in extremitate pallii quod manu episcopi vel cujuslibet alterius praelati Ecclesiae sustinetur, aut super ipsum altare aliquo involutum panniculo cum debita humilitate ponendum, sub testimonio videntium et audientium, forma donationis hujusmodi subsequente, quae scotatio vulgariter appellatur. Verum quia hujusmodi donatio malitiose a quibusdam cavillatoribus, sicut asseris, impeditur, a nobis humiliter postulasti ne loca religiosa et Ecclesiae, quibus multae possessiones sub scotatione hujusmodi sunt collatae, ab aliquibus possint vel debeant temere per turbari paterna debemus l. debeamus sollicitudine providere. Nolentes igitur ut tales constitutiones, quas diuturnitas temporis, ut asseris, observavit, et usus consuetudinis hactenus approbatae retinuit, temeritate qualibet infirmentur, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus donationes eorum quae sub obtentu consuetudinis claustris, ecclesiis vel quibuslibet locis religiosis pie ac provide conferuntur vel etiam sunt collatae, faciatis irrevocabiles observari, cum hujusmodi signum, quod scotatio dicitur, non tam factae donationis quam traditae possessionis sit evidens argumentum, si quos contradictores inveneritis aut rebelles, auctoritate freti apostolica, per censuram ecclesiasticam, monitione praemissa, sublato appellationis obstaculo, compescentes. Datum Laterani, XVI Kal. Decembris. CCCCXXIII. S. PRAEPOSITO DE STRAND. Praeposituram ipsi collatam confirmat (Laterani, XVI Kal. Decembris.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum assensu, praeposituram sitam in locis qui vulgariter appellantur Strand et Ford, sicut eam praedecessores tui juste et canonice possederunt, et tu eamdem a venerabili fratre nostro W. episcopo Slethuicen. canonice tibi concessam juste ac sine controversia possides cum omni jure ac pertinentiis suis auctoritate tibi apostolica confirmamus, etc. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, XVI Kal. Decembris. CCCCXXIV. ABSALONI LUNDEN. ARCHIEPISCOPO. Ut praeposito de Strand ablatae Ecclesiae restituantur. (Laterani, VIII Kal. Decembris.) Transmissa nobis dilectus filius S. praepositus de Strand conquestione monstravit, quod dilectus filius E. praepositus de Scelsuvig. duas Ecclesias, videlicet de Henestbl. et de Stuntabl. ad suam praeposituram de jure spectantes, eidem injuste subtraxit. Nolentes igitur eumdem praepositum aliquod in suo jure dispendium sustinere, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus praefatum praepositum de Scelsvig. ad restitutionem Ecclesiarum illarum per censuram ecclesiasticam monitione praemissa, sublato appellationis obstaculo, justitia mediante, compellas. Datum Laterani, VIII Kal. Decembris. CCCCXXV. JOFFRIDO ABBATI MONASTERII DE SORE EJUSQUE FRATRIBUS TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. Privilegia ipsorum atque donationes confirmat. (Laterani, IX Kal. Decembris.) Religiosam vitam eligentibus, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum de Sore, in quo praefatum monasterium situm est cum omnibus pertinentiis suis. Grangias Slahglose, Luinge, Guthem, Biarby, Wendelose, Wethlebi, Asuvardabothe, Egby cum adjacentibus sylvis, pratis et pascuis, piscariis et molendinis; et grangiam in Hallandia, quae dicitur Toacher, cum sylvis et caeteris pertinentiis suis; Nytorp cum adjacentibus agris, sylvis et pascuis; Gotstorp cum adjacenti sylva; et exteriores similiter mansiones, videlicet Snartinge, Glostorp, Winnige, Quercheby, Scupinge, Tornelef cum adjacentibus terris et concoloniis suis; et partem decimarum quam habetis in parochiis Oleseh, Harastald, Finnatorp, Gelet; et illud quod habetis in Leoghe, Sundetorp, Sunuarthatorp, Biarby et Gerlef; et illud quod habetis in proventibus apud memoriam sanctae Margaritae Ecclesiae beatae Mariae Roschildis. Praeterea donationem sive concessionem ab inclytae memoriae Waldemaro quondam rege Danorum et charissimo in Christo filio nostro Canuto rege, filio ejus, super libertate et immunitate colonorum vestrorum vobis pia devotione factam, sicut in eorumdem regum scriptis authenticis continetur, auctoritate vobis apo. confirmamus et praesentis scripti privilegio communimus. Sane laborum, etc. Liceat quoque vobis clericos vel laicos, etc. Prohibemus insuper ut nulli vestrorum fratrum post factam, etc. Discedentem, etc. Illud districtius inhibentes ne terras, etc. Si quae vero, etc. Ad haec etiam prohibemus ne, etc. Quod si facere, etc. Licitum praeterea sit vobis in causis, etc. Insuper auctoritate apostolica inhibemus ne ullus, etc. Si vero episcopus in cujus parochia, etc. Illud adjicientes ut in recipiendis proc., etc. Pro consecrationibus vero etc. Alioquin liceat, etc. Quod si sedes, etc. Quia vero, etc. Porro si episcopi vel alii, etc. Paci quoque, etc. Praeterea omnes libertates etc. Decernimus, etc. Si qua igitur, etc. Datum Laterani, per manum Rainaldi, domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, IX Kal. Decembris, indictione II incarnationis Dominicae anno 1198 pontificatus vero domini Innocentii papae tertii anno primo. CCCCXXVI. CONSULIBUS ET POPULO TUDERT. Recipit illos in protectionem apostolicam, confirmatque vetera ipsorum privilegia. Sacrosancta Romana Ecclesia, quae omnium fidelium mater est et magistra, illos propensius diligere consuevit, quos in devotione ac fidelitate sua novit ferventius permanere, et ut liberius possint ab omnium incursibus manere securi, eos tanquam pia mater protectionis suae munimine confovere. Eapropter, dilecti in Domino filii, devotionem quam erga nos et Romanam Ecclesiam habere noscimini attendentes, vestris quoque precibus inclinati, civitatem Tudertinam, quae ad jus et proprietatem apostolicae sedis pertinere dignoscitur, quam et nos ad manus nostras semper volumus retinere, ita quod ei cui vices nostras commiserimus, secundum mandatum nostrum debeatis integre respondere, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti pagina communimus. Consulatum autem cum jurisdictione sua vobis auctoritate apostolica confirmamus: concedentes ut his qui sunt ipsius jurisdictioni subjecti liberum sit ad consules, qui pro tempore fuerint, legitime appellare; ita tamen quod appellationi ad sedem apostolicam interpositae humiliter deferatur. Consuetudines quoque antiquas vestras et rationabiles et communiter observatas duximus approbandas. Salva in omnibus apostolicae sedis auctoritate pariter et justitia et Ecclesiarum omnimoda libertate. Nulli ergo, etc., nostrae protectionis, conf. et conc., etc. CCCCXXVII. ABBATI ET MONACHIS MONTISSACRI. Diuturnam litem de superioritate et obedientia inter coenobium Montis sacri et Calanense definit. (Laterani, IV Id. Novembris.) Cum super libertate ac subjectione abbatiae vestrae a multis retro temporibus inter ipsam et monasterium Calanen. controversia fuerit agitata, et pro ipsa tu, fili abbas, cum quibusdam de fratribus suis ad nostram praesentiam venissetis, quod dicta Ecclesia vestra subjecta esse debeat Calanen. per authenticum felicis recor. Anastasii praedecessoris nostri dictus abbas Calanen. ostendere nitebatur: qui rationibus et scriptis utriusque partis prolatis in medium et coram ipso et fratribus suis qua decuit subtilitate discussis, sicut ibidem plenius continetur, tam scripturarum inspectione quam utriusque partis attestatione cognovit locum Montis sacri et jure fundi et ratione dispositionis ad jus et proprietatem Calanen. monasterii spectavisse, cellamque ipsius fuisse propriam ab antiquo. Verum quia religione recedente paulatim ab ipso monasterio Calanen. status sui sentiente jugiter detrimentum, locus Montis sacri et religiosorum virorum numero et terrenis coepit facultatibus ampliari, orta est inter dicta monasteria de praelatione ac subjectione dissensio: fratribus Montis sacri Calanensibus, in quibus fervor religionis pro magna parte defecerat, subesse nolentibus; aliis vero antiquum jus suum in loco Montis sacri laborantibus retinere. Unde, sicut in ejusdem Anastasii praedecessoris nostri authentico reperitur, cum piae record. Honorius praedecessor suus ad partes accessisset Apuliae et causa ipsa per utramque partem ad ejus notitiam devenisset, intellectis partium rationibus eam taliter terminavit, ut si habitum et ordinem Calanen. monasterii acciperent, monachi Calanenses in loco Montis sacri tanquam in cella sua plenam dispositionem et dominium obtinerent et fratres Montis sacri Calanensi abbati tanquam proprii monachi obedirent. Si vero vel non susciperent, vel susceptum non etiam servarent, monachi Montis sacri duos romanatos annuatim solvendo monasterio Calanensi, plenam libertatem ulterius obtinerent; sic tamen ut si ad locum Montis sacri quandoque abbas accederet Calanensis, tanquam abbas proprius reciperetur ibidem; et quamvis ejusdem Honorii praedecessoris sui mandatum de recipiendo Caven. monasterii ordine, sicut in eodem dicitur instrumento, a Calanen. aliquandiu fuerit intermissum, quia tamen ibi postea receptus fuit et servatus, idem A. praedecessor noster juxta institutionem sanctae recordationis Innocentii antecessoris sui. in eadem controversia taliter diffinivit ut locus Montis sacri per se abbatia semper existeret; et abbate proprio laetaretur et Calanen. abbas primus existeret, Montis sacri secundus et fraterna se invicem charitate tractarent et monasterium Montis sacri, ob reverentiae signum, et demonstrandum quod ad jus pertinuerit coenobii Calanensis, praedictum censum et sine qualibet contradictione persolveret annuatim, et cum abbatem Montis sacri mori contingeret, monachi ejusdem loci eligendi sibi abbatem haberent liberam facultatem, electum vero Calanen. abbati qui foret pro tempore praesentarent, ab eo, si persona esset idonea et electio facta regulariter, sine malitia et pravitate qualibet, confirmandum. Obeunte vero Calanen. abbate, abbas Montis sacri electioni fratrum interesse deberet; et ut celebraretur electio, consilium et operam adhibere. Si autem Calanen. abbas ad monasterium Montis sacri accederet, tanquam primus et major abbas reciperetur, ibidem reverenter et honeste tractandus. Abbas vero Montis sacri futurus pro tempore in festo beatae Mariae veniens ad coenobium Calanen. censum memoratum deferret et in festo inibi remaneret, a Calanen. fraterna charitate tractandus. Intentionem itaque suam de subjectione monasterii vestri Calanen. probare praemissis rationibus conabantur. Contra quos fuerunt ex parte vestra proposita quae sequuntur: Quod cum tempore bonae memoriae Adriani papae praedecessoris nostri pro utroque monasterio partes essent in sua praesentia constitutae, Calanen. subjectionem sibi deberi proponentibus a fratribus Montis sacri, aliis vero e contrario respondentibus eos nullo tempore praelationem ibidem habuisse de jure et si aliquam habuerunt ipsos fuisse per bonae memoriae praedecessores suos Honorium, Innocentium, Eugenium penitus absolutos, ipse utriusque partis allegationibus et instrumentis auditis et plenarie intellectis, sicut in ejus authentico reperitur, eorumdem praedecessorum suorum vestigiis inhaerendo, de fratrum consilio diffinivit ut fratres Montis sacri omnimodam obtinerent de caetero libertatem; ita quod neque ipsi neque successores eorum Calanen. subjectionem aliquam exhiberent nec illi obedientiam et reverentiam ab eis exigere aliquatenus attentarent, salvo censu duorum solidorum Papien. monetae annis singulis Calanensi monasterio persolvendo. Illo etiam superaddito, quod si Calanen. abbas ad coenobium Montis sacri aliquo casu accederet, sicut hospes reciperetur ab eis, honeste et humiliter tractaretur. Idem quoque Adrianus praedecessor noster juxta tenorem privilegii memorati Innocentii, praedecessoris sui, instituit ut de caetero in eodem loco Montis sacri futuris temporibus sedes consisteret abbatiae et electus abbas pro tempore ad pont. Romanum accederet benedictionis gratiam recepturus. Nihilominus etiam statuit praefatus pont. Adrianus quod si qua praecedentia scripta essent suae diffinitionis adversa, nullius haberent roboris firmitatem sententia sua stabilitatem debitam obtinente. Per hujus ergo diffinitionis paginam, tanquam posterioris, vos praemissis Honorii et Anastasii diffinitionibus dicebatis penitus derogatum, si exhibitae fuerunt in judicio a Calanen. pariter et ostensae. Alioquin sibi debent penitus imputare, si tempore latae a dicto Adriano praedecessore nostro sententiae, ipsas in medium producere non curarunt; cum sub praetextu novorum instrumentorum postea repertorum grave sit exemplo res judicatas ulterius restaurari. Longinquitatem quoque temporis, per quam in quasi possessione libertatis fuistis, pro parte vestra proponebatis in medio et tam Lucii quam Anastasii et Honorii Rom. pontificum privilegia, quorum primus confirmavit sententiam Adriani, secundus Calanen. in loco Montis sacri censum tantum duorum solidorum, de quo praedicitur, reservavit, tertius, quando idem locus erat simpliciter prioratus, de solvendo censu constituto ab I. seniore Calanen. abbate et ejusdem benigna receptione apud Montem sacrum, cum illuc accederet, facit in suo privilegio mentionem. Ad id quoque probandum induxistis bonae memoriae Coelestini papae, praedecessoris nostri, sententiam et rescriptum: qui cum, sicut ipsius authentico reperitur, per privilegia praedecessorum suorum Rom. pont. tam antiquorum quam etiam modernorum, quae in sua fecerat praesentia recitari, plenius cognovisset monasterium vestrum ad Rom. Ecclesiam nullo medio pertinere et ab omni jure ac subjectione saepedicti Calanen. monasterii fore liberum et immune, nisi quod duo solidos Papien. monetae de mandato bonae memoriae Adriani papae, praedecessoris nostri, sibi solvere tenebatur, volens inter praedicta monasteria omnis dissensionis et scandali materiam resecari, et ne monachi propter causarum strepitum a divinis revocarentur obsequiis contra observantiam monasticae disciplinae, in recompensationem duorum solidorum aliquem locum certum, unde redditus ipse perciperetur, ad eorum arbitrium quibus super hoc sua scripta direxit, praecepit Calanen. assignari a fratribus Montis sacri, qui, sicut ex rescriptis judicum delegatorum innotuit, licet in quibusdam aliis locis recompensationem obtuleritis congruentem, apud Sipon. tamen areas quasdam faciendi salis officio deputatas, de quibus ad minus unius unciae auri redditus habebatur, quemadmodum iidem judices rescripserunt, qui hoc ipsum sub testimonio bonorum virorum subtiliter indagarunt, spontanee contulistis. Unde idem praedecessor noster meliorationem Calanen. monasterii considerans in hac parte, de communi fratrum suorum consilio statuit ut Calanen. coenobium praedicta esset recompensatione contentum. A cujus exactione ac subjectione fratres Montis sacri prorsus absolvens, decrevit ut in nullo ei tenerentur de caetero respondere. Statuens insuper ut si qua praecedentia scripta invenirentur praemissao constitutioni contraria, ea in sua stabilitate manente, nullum robur, nullam obtinerent penitus firmitatem. Ejusdem etiam Coelest. Alex. praedecessorum nostrorum privilegia, quibus et Adr. papae, de qua praemisimus, sententia confirmatur et monasterium vestrum ad jus et proprietatem Ecclesiae Ro. ostenditur pertinere, ad probandam intentionem vestram in medium produxistis. Praemissis ergo et similibus coram nobis et fratribus nostris prudenter a vobis et aliis allegatis, nos volentes parcere utriusque partis laboribus et expensis, doloris etiam et indignationis materiam amputare, ut observare deberetis quod de ipsa quaestione pro bono pacis citra diffinitionis calculum diceremus, vos et saepedictos abbatem et monachos Calanen. monuimus diligenter. Cum itaque utraque partium hoc se facturam promisisset spontanea voluntate, nos provida deliberatione statuimus quod coenobium vestrum restitutis sibi areis faciendi salis officio deputatis, quas de mandato dicti Coelest. papae praedecessoris nostri juxta bonorum virorum arbitrium in recompensationem praedicti census Calanen. monast. assignavit, Ecclesiam S. Jacobi Melphiten. ad ipsum spectantem cum domibus, hortis et duobus trapetis, et insuper tot olivas dicto mon. Calanen. conferat et assignet, ex quibus possit idem mon. Calanen. secundum bonorum virorum arbitrium, quibus hoc committimus, arbitrantium, 16 saumas olei annis singulis obtinere. Illa videlicet moderaminis aequitate servata, ut olivarum assignatio nec fiat secundum tempus nimiae ubertatis nec secundum nimiae sterilitatis eventum, sed juxta quod saepius accidere consuevit, post factam assignationem et receptionem earum, tam commodo quam incommodo ad Calanen. mon. pertinente. Dictum vero Calanen. monast. renuntiet omni subjectioni, juri ac censui, quod in loco Montis sacri aliquo unquam tempore habuisset, nec ibidem occasione juris praeteriti futuris temporibus aliquid audeat postulare: quod utraque partium acceptavit. Hoc ergo statutum, sicut a nobis provide factum est, et ab utraque receptum, volentes in posterum irrefragabiliter observari, de communi fratrum consilio auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti privilegio communimus. Non obstantibus privilegiis vel rescriptis super subjectione praedicti monasterii vestri hactenus impetratis; cum ex certa scientia inter praefata monasteria de voluntate partium, quae praescripta sunt, statuerimus in perpetuum observanda. Decernimus ergo, etc., nostrae constitutionis et confirm., etc. Datum Laterani, IV Idus Novembris. CCCCXXVIII. CAMERACEN. CAPITULO. Ut de ipsorum electi vitiis inquiratur, statuaturque, antequam alium eligant. Ad audientiam apostolatus nostri multorum relatione pervenit quod H. Ecclesiae Cameracen. electus, cum ita incurvus sit ut promoveri de jure non possit, in minoribus ordinibus constitutus fuit a vobis ad Ecclesiam vestram electus, et a venerabili fratre nostro W. Remen. archiepiscopo sanctae Sabinae card. ejus fuit electio confirmata: quem post electionem et confirmationem venerabilis frater noster Atrebaten. episcopus de mandato ipsius archiepiscopi acolythum et subdiaconum ordinavit; et sicut communis habetur opinio, dictus electus duxit viduam in uxorem, de qua suscepit filium in praepositura Sancti Petri Duacen. sibi nullo medio succedentem. Cum igitur, si vera sunt quae praemisimus, relinqui non debeant impunita, cum et praesumpta sint contra canonicas sanctiones et propterea decor honestatis ecclesiasticae confundatur, venerabili fratri nostro Parisiensi episcopo per scripta nostra praecipiendo mandavimus ut, vocatis quos propter hoc viderit evocandos, de praemissis omnibus et etiam fama publica inquirat plenius veritatem, et quidquid super his invenerit, sub suarum testimonio litterarum nobis studeat fideliter intimare; ut per relationem ipsius sufficienter instructi, securius in ipso negotio procedere valeamus. Dedimus etiam eidem episcopo in mandatis ut vobis ex parte nostra districte prohibeat ne ad nominationem vel electionem alicujus personae aliquatenus procedatis, si etiam dictus electus vellet spontanee resignare, donec super hoc nostrae receperitis beneplacitum voluntatis, et si contra prohibitionem nostram et suam aliquid praesumpseritis attentare, illud decernimus irritum et inane. Dignum est enim et consentaneum rationi ut in eo puniamini in quo peccastis, si circa praemissam electionem inventi fueritis culpabiles exstitisse. Nullis litteris obstantibus, si quae apparuerint a sede apost. impetratae. Quocirca per apostolica vobis scripta mandamus atque praecipimus quatenus contra tenorem mandati apostolici non praesumatis aliqua ratione venire vel aliquid etiam attentare. CCCCXXIX. PARISIEN. EPISCOPO. Committitur inquisitio et examen super vita et moribus electi Cameracensis. Eam de discretione tua fiduciam obtinemus, ut si quando tibi committimus quae ad honorem divinum et utilitatem ecclesiasticam pertinere noscuntur, gratia et timore postpositis, satagas promovere: in hac parte nobis coadjutor existens, qui ex injunctae servitutis officio, secundum Prophetam, debemus evellere et plantare quae in Ecclesia Dei evellenda fuerint et plantanda. Et cum non possimus omnia personaliter adimplere, per fratres et coepiscopos nostros cogimur supplere defectum, quos apostolica sedes in partem sollicitudinis evocavit. Sane ad audientiam apostolatus nostri multorum relatione pervenit quod H. Cameracen. electus, etc., ut supra, fere usque ad verbum impetratae. CCCCXXX. ATREBATEN. EPISCOPO. Ut ipse de electi Cameracensis vita et moribus sententiam ferat. Ad audientiam apost. nostri multorum relatione pervenit quod H. Cameracen electus, etc., fere ut supra usque ad verbum praecipiendo mandamus quatenus, cum propter vicinitatem locorum et de forma electionis et de qualitate ipsius electi dicaris habere notitiam pleniorem, tam de fama publica quam etiam de praemissis omnibus per litteras tuas nobis intimare studeas veritatem; ut per relationem tuam et venerabilis fratris nostri Parisiensis episcopi, cui hoc ipsum commisimus inquirendum, sufficienter instructi, securius in ipso negotio procedere valeamus. CCCCXXXI. ABBATI ET CONVENTUI COMPENDIEN. Episcopus Silvanectensis datur judex in omnibus causis eorum. (Laterani, II Kal. Decembris.) Paci et tranquillitati vestrae paterna volentes sollicitudine providere, cum ad hoc specialiter teneamur ex co quod vestrum monasterium ad nos et Romanam Ecclesiam nullo pertinet mediante, ad vestrae oppressionem et necessitatem Ecclesiae relevandam venerabilem fratrem nostrum Sylvanecten. episcopum in causis vestris et aliis necessitatibus, pro quibus vobis est ad quos malueritis episcopos generaliter recurrendum, quemadmodum in vestris privilegiis continetur, per litteras quas super his exsequendis specialiter ipsi dirigimus, de benignitate sedis apost. vobis duximus deputandum. Unde cum pro singulis necessitatibus vestris ad Romanam Ecclesiam et ad nos, qui specialius id exsequi deberemus, facilem et sine dispendio non potestis habere recursum, volumus ut ad eumdem episcopum qui in partem nostrae sollicitudinis est evocatus tam pro injuriis vobis et Ecclesiae vestrae a malefactoribus quibuslibet irrogatis et deinceps irrogandis, quam pro chrismate, oleo sancto, consecratione basilicarum vestrarum et clericorum vestrorum ordinatione specialiter accedentes, exsecutionem eorum quae praesentialiter per nostrum ministerium vobis impendi non possunt ab eo suscipiatis humiliter et devote. Datum Laterani, II Kalend. Decembris. CCCCXXXII. HUBERTO CANTUARIEN. ARCHIEPISCOPO. Ut a constructione et prosecutione capellae de Lamhei cesset atque abstineat. (Laterani G. XII Kal. Decembris.) Cum ex injuncto nobis apostolatus officio locum ejus, licet immeriti, teneamus qui juxta verbum propheticum liberavit pauperem a potente et inopem cui non erat adjutor, diligenti studio satagere nos oportet ne minores a majoribus opprimantur, sed ut praelati sic exerceant acceptam jurisdictionem in subditos, ut prodesse probentur potius quam praeesse. Haec ergo secundum officii nostri debitum attendentes districta dudum tibi jussione mandavimus ut in negotio capellae de Lamhee juxta formam litteris apostolicis comprehensam ab oppressione monachorum Cantuariensium omnino cessares. Super quo venientes ad praesentiam nostram dilecti filii R. de Boxleia et W. de Ponte Roberti abbates, nuntii tui, fraternitatem tuam nitebantur multipliciter excusare. In primis siquidem proponentes quod cum bonae memoriae Theobaldus Cantuarien. archiepiscopus et gloriosus Thomas successor ipsius, attendentes quod nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus et nolentes monachos Cantuarien. relictis divinis officiis ad negotia saecularia se transferre, ad honorem protomartyris Stephani aedificandi Ecclesiam voluntatem et propositum habuissent et in ea saeculares clericos ordinandi, de suis proventibus et Ecclesiis eis redditibus assignandis, per quos tam apud apo. sedem quam apud curias saeculares sua possent negotia expedire laudabile primi propositum obitus festinatus, secundi longum exsilium impedivit; sicut in litteris ven. fratris nostri I. quondam Lugdunen. archiepiscopi plenius continebatur expressum, quae in nostra et fratrum nostrorum fuerunt praesentia recitatae. His bonae memoriae Balduinus Cantuarien. archiepiscopus ita proposito ut officio, voluntate ut dignitate succedens, prope suburbium civitatis Cantuarien., quasi per stadia tria vel quatuor ad honorem praefati protomartyris et beati Thomae construere coepit ecclesiam, felicis record. Urbani papae praedecessoris nostri super hoc indulgentia primitus impetrata. Cujus sibi fuit auctoritate concessum ut in honorem ipsorum martyrum et aedificare posset ecclesiam et de personis idoneis ordinare, quibus in ecclesiasticis beneficiis canonice provideret; sic tamen quod Ecclesiae debitis obsequiis et necessariis stipendiis minime fraudarentur. Et licet idem Urbanus adversus dictum B. praedecessorem tuum super demolitione operis suas saepius litteras destinasset, quia in eis non faciebat de concessa jam indulgentia mentionem, ei dicebant per rescripta frequentia nullatenus derogatum, quae praeterea proponebant et per falsi suggestionem et veritate tacita impetrata, et ad ipsius archiepiscopi notitiam minime devenisse; unde, si eis non paruerat, de jure non poterat reprehendi. Rescriptum quoque sanctae memoriae Gregorii papae, praedecessoris nostri, pro se pariter producebant; qui cum per litteras indulserit generales ut rescripta quae a tribus mensibus ante obitum praedicti Urbani praedecessoris sui fuerant impetrata, eamdem firmitatem haberent, non obstante obitu mandatoris quam obtinere, si tunc viveret, debuissent, negotia quae ipsum archiepiscopum et ejus clericos contingebant, sub praemissa noluit generalitate concludi: per quod nimirum rescriptum praedecessoris sui dicebant litteris derogatum, quas adversus archiepiscopum direxerat ad instantiam monachorum. Quibus siquidem litteris et etiam bonae memoriae Clementis successoris sui, qui ejus in hac parte fuerat imitator, per factam tunc temporis amicabilem compositionem de partium voluntate inter archiepiscopum et monachos memoratos per charissimum in Christo filium nostrum R. Anglorum regem illustrem et venerabilem fratrem nostrum Walterum, Rothomagen. archiepiscopum, et quosdam episcopos et abbates, dicebant penitus derogatum. Cum enim tempore praefati B. Cantuarien. archiepiscopi praemissi rex, archiepiscopus, et episcopi et abbates Cantuariam accessissent in eos fuit tam de constructione ipsius Ecclesiae quam institutione prioris et quibusdam aliis quaestionibus a partibus compromissum. Ipsi autem diligenti deliberatione praemissa pariter judicarunt quod ipse archiepiscopus rationabiliter aedificaverit Ecclesiam memoratam. Ipse tamen pro bono pacis concessit ad praedicti regis instantiam et etiam aliorum, quod canonicorum collegium ad locum transferret alium quem eligeret competentem. Per hanc ergo compositionem dicti nuntii tui renuntiasse dicebant monachos rescriptis praecedentibus a sede apostolica impetratis, cum exinde dictus archiepiscopus loco priore dimisso, ubi aedificare non potuerat sine scandalo monachorum, ad locum de Lamhee per quinquaginta miliaria distantem a civitate Cantuariae, suum propositum transtulisset, ubi et Ecclesiam, sicut prius fecerat, aedificare coepit ad honorem martyrum praedictorum, ut sic propter nimiam locorum distantiam nulla remaneret monachis materia conquerendi. Cui postea tu succedens, quod ab ipso minus factum fuerat perficere voluisti et quod ipsum tibi liceret ex rescripto litterarum bonae memoriae Coelestini papae praedecessoris nostri ostendere nitebantur: qui anno pontificatus sui septimo et extremo ad omnem inter Ecclesias Cantuarien. et de Lamhee discordiam sopiendam et ne canonici de Lamhee facultatem haberent contra cathedralem Ecclesiam insurgendi, disponendi de ipsa Ecclesia de Lamhee interius et exterius, non obstantibus litteris ad venerabilem fratrem nostrum Cicestren. episcopum et dilectos filios de Waltham et de Radinges abbates obtentis, concessit tibi liberam facultatem. Per has ergo litteras praecedentia scripta sua quae his videbantur adversa, dicebant penitus revocata. Intentionem ergo suam probare dicti tui nuntii satagebant per laudabile propositum Theobaldi et gloriosi Thomae martyris pontificum praemissorum et per Urbani, Gregorii et Coelestini Romanorum pontificum indulgentias et rescripta et praemissam compositionem factam de partium voluntate. Verum praemissis rationibus ex parte monachorum fuit ex ordine taliter obviatum: Quod de occultis hominum voluntatibus, quas sibi tantum Dominus reservavit, qui renes et corda scrutatur, a nobis judicari non poterat nec debebat nec ipsi valebant ad talia respondere, quae proponere in judicio nihil aliud erat quam de secretis cordium divinare. Sane per indulgentiam Urbani papae, praedecessoris nostri, de qua praemisimus, juri suo in nullo dicebant penitus derogatum; quia canonica beneficiorum assignatio per eam Cantuarien. archiepiscopo servabatur, qui juxta constitutionem canonicam sine tractatu et assensu monachorum procedere non valebat, qui nedum quod ipsius facto in hac parte consenserint, verum etiam contradixerint expresse, sicut sequentia docuerunt, et adhuc in eodem proposito perseverant. Eis ergo contradicentibus, superioris fuerat judicium exspectandum. Idem etiam ea ratione ostendere nitebantur, quia juxta sanctiones legitimas, si quando alicui conceditur beneficium principale, puta libera factio testamenti, nihil videtur aliud indulgeri quam ut modo testetur legitimo et etiam consueto. Ille quoque qui ut in loco publico aedificare posset a principe similiter impetravit, aedificare cum alterius incommodo non valebit, nisi et hoc ipsum a principe postulatum fuerit et concessum. Per sequentes etiam ipsius Urbani litteras exsecutorias, quibus opus ipsum maledictum haberi voluit et profanum, asserebant praescriptae indulgentiae derogatum: quae sive coram eodem Urbano fuerit ostensa, proponebant eam penitus abrogatam, cum ea non obstante demolitio ipsius Ecclesiae fuerit demandata; sive fuerit praetermissa, sibi debuit imputari, cum jure civili etiam caveatur quod sub praetextu instrumentorum postea repertorum lites non debeant restaurari. Id ipsum per litteras piae recordationis Clementis papae praedecessoris nostri probare volebant: in cujus praesentia nuntiis partium constitutis, cum dictus B., praedecessor tuus, opus maledictum et profanum voluisset contumaciter et pertinaciter consummare, ad exemplum Urbani papae praedecessoris sui praefato archiepiscopo de consilio fratrum districte praecepit ut quidquid fecerat in Ecclesia nominata curaret sine dilatione qualibet demoliri; quod de instituendis canonicis et aliis fuerat perperam attentatum in irritum penitus revocato: ubi sive omissa fuerit praemissa indulgentia vel etiam allegata, eorum non poterat ratione praemissa propositum impedire. Per ipsam vero compositionem, de qua praemisimus, tanquam regio metu violenter extortam, partem suam in nullo gravari posse dicebant. Cum enim dictus Clemens papa praedecessor noster pro sedanda discordia inter archiepiscopum et monachos Cantuarien. exorta bonae memoriae Joannem Anagninum, tunc temporis tt. Sancti Marci presbyterum cardinalem, apostolicae sedis legatum, postea vero episcopum Praenestinum, in Angliam specialiter destinasset, postquam illuc transfretavit, factum fuit, dicto B. Cantuarien. archiepiscopo procurante, quod apud portum Dovoriae contra voluntatem suam per dies plurimos teneretur, quod in gravem Ecclesiae Rom. injuriam redundavit nec ante permissus fuit Cantuariam proficisci, quam per dictum regem Anglorum, qui eodem tempore cum episcopis suis Cantuariam venerat, in pace quam fecerunt cum archiepiscopo monachi vim passi fuerunt et compulsi sunt omnia sustinere. Quod ideo cum prope positus audisset et postea praesens apud Cantuariam cognovisset, scripto mandare curavit, ut rei veritas omnibus innotesceret, et quod factum fuerat non generaret praejudicium justitiae monachorum et, si archiepiscopus ipse vel aliquis de successoribus ejus scripturam super forma pacis quandoque proferret, sciretur ab omnibus eam fratribus jam dictae Ecclesiae nec consentientibus nec scientibus fuisse confectam nec sibi exhibitam postulanti, qui ad causam fuerat a summo pontifice destinatus. Unde vel rem gestam confirmare debuerat, si justitiae concordaret; vel, si aliter facta fuerat, infirmare. Sic ergo cognoscens intercessisse illi facto violentiam manifestam, auctoritate qua fungebatur apostolica statuit quod nec concordia sic facta valeret neque compromissio violenter extorta neque scriptum aliquod sic conceptum et quod ipsis monachis in posterum praejudicium non afferret, cum omnia eo praesente ac contradicente fuerint adimpleta, sicut in suis litteris patentibus continetur, quas coram nobis fecimus recitari. Post haec, cum bonae memoriae Coelestinus papa praedecessor noster omnia quae per memoratum B. archiepiscopum circa monachos vi vel metu acta fuerant, auctoritate apostolica in irritum revocaret, nominatim ea quae legato Rom. Ecclesiae praesente et contradicente contra mandatum sedis apostolicae facta proponebantur, sicut in authentico ejusdem legati, I. videlicet Anagnini quondam presb. cardin., ob causam ipsam in Angliam destinati, continebantur expressa, viribus carere decrevit et quaecunque contra jus monachorum vel tenorem privilegiorum apost. sedis idem archiepiscopus impetrarat. Insuper statuens ut nullus hominum quae male gesserat ad consequentiam traheret nec ea quae a sede apostolica obtinuerat tacita veritate, juri monachorum vel privilegiis ullo unquam tempore in aliquo praejudicium generarent; quemadmodum nobis et fratribus nostris ex ipsarum constitit continentia litterarum. Ex ipsa quoque majore loci distantia sibi asserebant monachi maius praejudicium generatum; quia cum in eorum defectum, sicut a tuis nuntiis dicebatur, saeculares clerici fuerint evocati, vix possent per eos vicinos Cantuariensis Ecclesiae negotia monachis absentibus procurari, quae ipsis procul positis et captata eorum absentia, sine monachorum conscientia tractarentur et eis penitus inconsultis. Unde Cantuarien. Ecclesia dispendium incurreret et jacturam. Sic ergo per hoc nihil eis accessit, eadem contradictionis causa manente. Ultimum quoque rescriptum dicti Coelestini papae praedecessoris nostri carere viribus asserebant, utpote per suppressionem veritatis surreptum: quoniam in eo nulla fiebat mentio mandatorum quae ab Urbano papa et Clemente processerant nec etiam confirmationis illius quam ipsemet super cassatione compositionis praedictae concessit; et praesertim cum rescriptum illud indulsisse dicatur eo tempore quo eum infirmitas admodum praegravabat. Ad fundandam sane intentionem suam, praedictorum Urbani, Clementis et Coelestini, Rom. pontificum, rescripta necnon et nostrum post illa, iidem monachi producebant: quibus urgentissime mandabatur, ut quidquid de praefata capella fuerat attentatum haberetur irritum et inane. Cum autem quae permissimus et similia in nostra fratrumque nostrorum praesentia prudenter essent a nuntiis allegata, Nos, qui tempus accepimus justitiam judicandi, volentes illius vestigiis inhaerere apud quem non est acceptio personarum, cujus locum, licet indigni, tenemus in terris et ita via regia prudenter incedere, ut non declinemus ad dexteram vel sinistram, praedecessores quoque nostros Urbanum, Clementem et etiam Coelestinum credentes amplius imitandos, in illis maxime quae deliberatione praevia statuerunt, de communi consilio fratrum nostrorum fraternitati tuae per apost. scripta mandamus et in virtute obedientiae districte praecipimus quatenus, omni contradictione et excusatione et appellatione cessantibus, infra triginta dies post receptionem praesentium, quidquid aedificatum est in Eccl. memorata expensis tuis facias penitus demoliri, eo non obstante si etiam absens ab Ecclesia tua exstiteris; (cum cautum sit etiam legitima sanctione ut, si is cui fuerat opus novum nuntiatum, ante remissionem aedificaverit, deinde agere coeperit jus sibi esse ita aedificatum habere, sibi debeat actio denegari) reducens prorsus in irritum quidquid de instituendis ibidem canonicis et aliis ad ipsam ecclesiam pertinentibus a te vel a praedecessore tuo cognoscitur ordinatum, eorum redditibus ad statum pristinum revocatis quos ab obligatione praestiti juramenti, pro eo quod ibidem instituti fuerunt, auctoritate nostra per te denuntiari praecipimus absolutos. Cum enim amodo non teneat principale, quidquid ex eo vel ob id secutum est, sub praemissa districtione decernimus irritandum, sicut sancitum est traditione canonica et civili. Clericos praeterea qui in capella ipsa post inhibitiones apostolicas divina officia celebrarunt, sicut nos per alia scripta nostra mandavimus, tandiu habeas pro suspensis, quousque super hoc satisfecerint competenter; et universa quae in praedictorum monachorum sunt attentata gravamen, xeniorum videlicet et Ecclesiarum et aliorum invasione quae ante appellationem habuerant, non differas dictis monachis resignare; ac de caetero circa statum monasterii contra prohibitionem nostram hujus occasione negotii non praesumas aliquid innovare. Si vero, quod non credimus, praeceptum nostrum, sicut praemissum est, vel contempseris vel distuleris adimplere, a pontificali officio ex tunc noveris te suspensum et pro contemptu mandati apost. ad nostram venire te volumus praesentiam responsurum. Venerabilibus quoque fratribus nostris Cantuarien. Ecclesiae suffraganeis de consilio fratrum nostrorum in virtute obedientiae districte praecipiendo mandamus quatenus, nisi tu infra praemissum tempus mandatum nostrum duxeris ad effectum, ipsi nullam tibi impendant obedientiam vel reverentiam; quia justum est quod ei non obediatur a subditis, qui suo contemnit obedire praelato. Quod si forte nec sic te poterimus ad bonum obedientiae revocare, propter quod malum nunquam committitur, bonum autem debet saepius intermitti, majorem tibi animadversionem noveris imminere; cum ferro sint abscindenda vulnera, quae fomentorum non sentiunt medicinam. Sane super praemissis, in quibus salva conscientia non poteramus alio modo procedere, fraternitatem tuam rogamus nullatenus contristari: quia, teste Deo, non ex indignatione aliqua processerunt, sed quia cum simus, licet insufficientes, in sede justitiae constituti, unde jura sua servare tenemur singulis illibata, fraternitati tuae quam sincerius amplexamur, cum te inter fratres et coepiscopos nostros honorabile membrum et in domo Domini columnam immobilem habeamus, non potuimus sine gravi offensa Creatoris deferre. Nec nobis in hac parte potes aliquid imputare; cum secundum traditionem canonicam, quando non nisi peccando alicui consuli potest, tunc aestimare debet homo quid faciat non habere. In ipsis etiam legibus saecularibus invenitur ut quae facta laedunt pietatem, aestimationem, verecundiam nostram et generaliter quae bonis moribus adversantur nec posse nos facere sit credendum. Super eo quoque non sufficimus admirari quod cum dicta Ecclesia jamdudum quasi lapis offensionis fuerit et petra scandali, pro qua nos et praedecessores nostri adversus te tuosque praedecessores ita graviter sumus moti et viri religiosi pariter et prudentes monachi Cantuarienses, qui omnia dimiserunt pro Christo, tot laboribus et doloribus, tot mortibus et periculis personas et res non dubitaverunt frequenter exponere (quod procul dubio tam illi quam isti, ut dictum est, non fecissent, nisi cognoscerent praemissa respicere in grave Cantuarien. Ecclesiae detrimentum, ut de aliis omittamus), tu saltem pro vitando tam gravi scandalo proximorum ab hujusmodi etiam tibi prohibitis non cessasti, cum sacrae Scripturae testimonio debueris didicisse quod licet opera illa quae sine mortali peccato dimitti non possunt, non sint pro vitando scandalo dimittenda nec ea debeant pro vitando scandalo committi quae sine mortali peccato committi non possunt, ab his tamen quae committi possunt sine mortali peccato pariter et dimitti, sit pro scandalo tollendo cessandum et eis etiam pro vitando scandalo insistendum. Unde Apostolus dicit: Si scandalizaretur frater, carnem non comederem in aeternum (I Cor. VIII, 13). Et Dominus in Evangelio contra eos qui scandali praesentant materiam. Vae, inquit, homini illi per quem scandalum venit. Melius est ei ut suspendatur mola asinaria ad collum ejus et demergatur in profundum (Matth. XVIII, 6). Et licet majorum scandalum sit vitandum, praecipue tamen vitandum est scandalum pusillorum, juxta testimonium Veritatis: Qui scandalizaverit, inquit, unum de pusillis istis minimis qui in me credunt, etc. (ibid.). Finis ergo his quae praemissa sunt a te de caetero taliter imponatur, quod praeteritae contradictionis rebellio per virtutem sequentis obedientiae valeat non immerito expiari. Datum Lateran., Kal. Decembris, pontificatus nostri anno primo. CCCCXXXIII. CANTUARIEN. ECCLESIAE SUFFRAGANEIS. Ne archiepiscopo suo obtemperent, qui summo pontifici obedire contemnit. (Datum, ut supra. ) Cum ex injuncto nobis apostolatus officio, etc., fere in eumdem modum usque ad verbum innovare, etc. Sane super praemissis, etc., fere in eumdem modum usque ad verbum non immerito expiari, ut supra. Si vero, quod non credimus, etc. usque ad verbum responsurum. Quocirca universitati vestrae de consilio fratrum nostrorum in virtute obedientiae districte praecipimus quatenus, nisi saepedictus Archiepiscopus infra praemissum tempus mandatum nostrum duxerit ad effectum, vos ei nullam obedientiam vel reverentiam impendatis: quia justum est ut ei non obediatur a subditis, qui suo contemnit obedire praelato: pro certo scituri quod si praecepto apostolico in hac parte praesumpseritis obviare, nos, auctore Deo, inobedientiae vestrae curabimus animadversione debita respondere. Quod si forte nec sic eumdem Archiepiscopum poterimus ad bonum obedientiae revocare, etc. usque ad verbum medicinam. Datum, ut supra. ( Apud Gervasium monachum Cantuariensem sic legitur: Innocentius episcopus servus servorum Dei venerabilibus fratribus Cantuariensis Ecclesiae suffraganeis salutem et apostolicam benedictionem. Cum ex injuncto nobis apostolatus officio, etc. sicut superius scriptum est usque fraternitatis vestrae litteras super facto ejusdem Ecclesiae nobis sub sigillis omnium pariter destinatas cum debita benignitate recepimus; super eo non modicum admirantes quod, sicut earum nobis serie intimastis, quibusdam vestrum visum fuit nos fuisse multipliciter circumventos, quando litteras nostras eidem archiepiscopo et vobis ipsis super eodem negotio curavimus destinare. Sane, sicut litterae vestrae continebant, in praemissam opinionem eos qui de nobis talia aestimabant, quatuor induxerant quae sequuntur. Quorum primum, secundum, et ultimum erant indulgentiae piae recordationis Urbani, Gregorii et Coelestini pontificum Romanorum, quae in nostra et fratrum nostrorum fuerunt praesentia recitatae. Tertium, compositio facta per charissimum in Christo filium nostrum Ricardum illustrem regem Anglorum et venerabilem quoque fratrem nostrum W. Rothomagensem Archiepiscopum et quosdam alios inter Archiepiscopum et monachos memoratos. Quibus et aliis quae a nuntiis praefati Archiepiscopi allegata fuerunt, qualiter ex parte monachorum ratione praevia fuerit obviatum, ut cognoscatis et approbetis plenius veritatem, universitati vestrae praesentibus litteris duximus explicandum. In primis siquidem praefati nuntii, etc. ex ordine sicut superius scriptum est in litteris archiepiscopi. In fine vero istarum additum est ita. Quocirca, etc. ut supra in Regesto, usque ad verbum revocare, propter quod malum nunquam committitur, bonum autem debet saepius intermitti, majorem sibi animadversionem noverit imminere; cum ferro sint abscindenda vulnera, quae fomentorum non sentiunt medicinam. Datum, Laterani XII Kal. Decembris, pontificatus nostri anno primo.) CCCCXXXIV. LINCOLNIENSI ET HELIEN. EPISCOPIS ET ABBATI S. EDMUNDI. Ut ablata ab archiepiscopo Cantuariensi monachis restituant cum fructibus perceptis. (Laterani, XI Kal. Decembris.) Inter alia quae venerabili fratri nostro Cantuariensi Archiepiscopo super negotio capellae de Lamhee de fratrum consilio, felicis recordationis Urbani Clementis et Coelestini praedecessorum nostrorum Romanorum pontificum vestigiis inhaerentes, per apostolica scripta mandamus, illud specialiter continetur quod Ecclesias monachorum cum fructibus medio tempore perceptis, xeniis et aliis injuste ablatis, infra triginta dies post receptionem litterarum nostrarum, etiamsi absens ab Ecclesia sua fuerit, eis restituere non moretur. Volentes autem ut mandatum apostolicae sedis debitam obtineat firmitatem nec alicujus negligentia retardetur, discretioni vestrae per apostolica scripta districte praecipimus quatenus, nisi dictus Archiepiscopus infra praefixum sibi tempus curaverit quod mandavimus adimplere, vos omni contradictione, dilatione et appellatione cessantibus, ecclesias ipsas cum perceptis fructibus dictis monachis restituere non tardetis; detentores ipsarum, si vobis in hac parte, imo nobis ipsis praesumpserint obviare, poena suspensionis et excommunicationis etiam, si opus fuerit, percellentes. provisuri ut Deum habentes prae oculis, sine personarum acceptione mandatum apostolicum taliter exsequamini, quod devotionem vestram et nos commendare possimus et Deus debeat acceptare. Quod si omnes his exsequendis nequiveritis interesse, duo vestrum ea nihilominus exsequantur. Datum Laterani, XI Kal. Decembris. CCCCXXXV. RICARDO ILLUSTRI REGI ANGLORUM. Ne rex istam restitutionem monachorum impediat. (Laterani, XII Kal. Decembris.) Inter alia quae nos hortantur celsitudinis regiae titulis congaudere, illud tanquam memoriale, quia personam tuam sincera charitate diligimus, multa gratiarum actione prosequimur, quod jamdudum nos regiis apicibus rogavisti ut pro nullo deberemus in his quae agimus a justitiae tramite deviare; nec illud fuit in eisdem litteris praetermissum, unde circumspectionem regiam dignis laudibus commendamus, ut si forte a nobis interdum aliquid postularet quod esset obvium rationi, nolebat aliquatenus exaudiri. Nos ergo, praeter officii nostri debitum, ex quo cum, licet indigni, tempus acceperimus justitiam judicandi, universis et singulis in jure suo existimus debitores, regiae prudentiae salutaribus exhortationibus invitati et volentes regia via prudenter incedere nec declinare ad dexteram vel sinistram, nuper in praesentia nostra nuntiis venerabilis fratris nostri archiepiscopi et dilectis filiis . . . et . . monachis Cantuarien. constitutis, in facto capellae de Lamhee de communi consilio fratrum nostrorum processimus sicut nobis fuit divinitus revelatum et litterae quas eidem archiepiscopo et venerabilibus fratribus nostris Cantuarien. Ecclesiae suffraganeis destinamus continent evidenter. Ut autem mandatum nostrum, quod de pura conscientia, Deo teste, processit; liberius valeat adimpleri, serenitatem regiam prece qua possumus et affectione rogamus quatenus his quae a nobis facta sunt benignius annuendo, non sit impedimento quo minus debeant juxta rescripti nostri seriem effectui mancipari; quin potius, si quis se, quod vix credimus, duceret opponendum, ejus audacia quaesumus potestate tibi tradita reprimatur; ut mandata sedis apostolicae debitam obtineant firmitatem. Alioquin, quantumcunque magnificentiam tuam in Domino diligamus, et sibi velimus, quantum cum Deo possumus, honeste deferre, contemptum apostolicae sedis et nostrum non poterimus aequanimiter sustinere; sed eos qui se opponere nostris in hac parte jussionibus attentabunt, poena magistra docere curabimus quam durum sit contra stimulum calcitrare. Provideat igitur regia celsitudo quod ita preces apostolicas in hac parte diligenter exaudiat, sicut petitiones suas apud sedem apostolicam cupit etiam in majoribus exaudiri: procurans attentius ut praefatos monachos, quos sub protectione nostra suscepimus, ne minores a majoribus opprimantur, dextera suae potentiae protegat, et defendat; ut apud eum aeternae retributionis praemia consequatur qui juxta propheticum testimonium liberavit pauperem a potente, et inopem cui non erat adjutor. Datum Laterani, XII Kal. Decembris, pontificatus nostri anno primo. CCCCXXXVI. RIORI ET CONVENTUI CANTUARIEN. Consolatoria epistola in causa archiepiscopi et monachorum. (Laterani, XII Kal. Decembris.) Nisi viri prudentes essetis et sacrarum, haberetis scientiam Scripturarum, pro tribulationibus quae invenerunt vos nimis egeretis forsitan consolationibus aliorum. Sed imitatores apostolorum effecti, ut relictis omnibus liberius sequi possitis Christum pauperem et egenum, amissionem temporalium, quae debetis cum Apostolo reputare tanquam stercora, ut Christum lucrifacere valeatis, excipere cum gaudio vos oportet, nec pro ea, sicut caeteri hominum contristari, ne per immoderatum dolorem, postquam manum misistis ad fortia, retro aspicere comprobemini et manna contempto ad Aegypti pepones et allia et ollas carnium aspirare. Cum itaque non sint condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis, monemus universitatem vestram et exhortamur in Domino quatenus ad memoriam revocantes quod tribulatio patientiam operatur, patientia vero spem, spes autem, secundum Apostolum, non confundit, ex hoc ipso gratias agatis Altissimo, quod illi de quibus indubitatam fiduciam habebatis, retribuentes mala pro bonis vobis non cessant detrahere, quia sequimini bonitatem; et quanto mundus qui vos odit, quia de mundo non estis, (alioquin quod suum esset diligeret) persecutiones vobis excitat graviores, tanto amplius Patri luminum, a quo est omne datum optimum et omne donum perfectum, in gratiarum actionibus assurgatis, qui vobis dedit patientiam in adversis. Despecta est enim confessio quam facit prosperitas, teste Scriptura, quae dicit: Confitebitur tibi, cum benefeceris ei (Psal. XLVIII, 19). Sed illa magni momenti debet existere, quam non adimit vis doloris, ejus exemplo qui ait: Si bona suscepimus de manu Domini, mala quare non sustineamus? Sicut Domino placuit, ita factum est. Sit nomen Domini benedictum (Job II, 10). Nos autem, qui locum ejus, licet indigni, tenemus qui juxta propheticum testimonium liberavit pauperem a potente, et inopem cui non erat adjutor, affectu paterno vestris doloribus condolentes, non attendimus contra vos vultum potentis, sed ut oppressionibus vestris finis debitus imponatur, spe sola retributionis aeternae Petri gladium exeruimus ad justitiam faciendam; discretionem vestram rogantes attentius et obsecrantes in Domino quatenus hanc nobis retribuatis mercedem ut apud misericordissimum judicem pro peccatis nostris preces et lacrymas effundatis, puras ad eum manus sine disceptatione levantes, ut injuntum nobis apostolatus officium ad laudem et gloriam nominis sui, ad honorem et profectum Ecclesiae et redemptionem et salutem animae nostrae concedat et faciat adimplere. Datum Laterani, XII Kal. Decembris. CCCCXXXVII. AIMERICO ILLUSTRI REGI ET A. REGINAE HIEROSOLYMITAN. Regnum Hierosolymitanum sub protectione apostolica recipit. (Laterani, IV Non. Decembris.) Cum terra sancta, in qua pedes Christi steterunt et salutem nostram Deus Rex ante saecula dignatus est operari, sub protectione semper debeat sedis apostolicae permanere, quae Domino disponente mater esse meruit generalis; licet omnibus ad vindicandam injuriam Jesu Christi et ipsius terrae succursum accedentibus munimen protectionis apostolicae largiamur, vobis tamen qui terrae illi temporaliter praeesse noscimini, tanto libentius favorem et gratiam apostolicam impertimur, quanto patrocinio et auxilio nostro amplius indigetis et tam regnum vestrum quam vos habemus inter alios mundi principes chariores. Eapropter, charissimi in Christo filii, vestris justis petitionibus grato concurrentes assensu, personas vestras, regnum Hierosolymitanum et caetera omnia quae nunc rationabiliter possidetis vel in antea justis modis, praestante Domino, poteritis adipisci sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti pagina communimus. Decernimus ergo, etc. Datum Laterani, IV Nonas Decembris. CCCCXXXVIII. COMITI TRIPOLITAN. Ut regi Cypri contra Saracenos decertanti in conservando et gubernando regno auxilio sit. (Datum, ut supra. ) In afflictione terrae sanctae, quam Dominus pretioso sanguine comparavit, nos vehementer affligimur et dolor noster quotidie innovatur, donec eam pristinae restitutam cognoverimus libertati. Sane licet instantia nostra quotidiana sit omnium Ecclesiarum sollicitudo continua, praecipuum tamen ad liberationem Dominici sepulcri nos et fratres nostri sollicitudinis studium exercemus, ad subventionem ipsius cunctos assiduis exhortationibus invitantes. Nuper autem cum litteris plurium de partibus transmarinis sedi fuisset apostolicae nuntiatum quod charissimum in Christo filium nostrum Aimericum illustrem regem Cypri tu et alii unanimiter elegeratis in regem, per quem transmarinae terrae tam ex districtione personae quam affluentia, rerum creditis posse salubrius provideri, eum a quo bonum omne procedit humiliter exoravimus ut regem ipsum de inimicis Christiani nominis faciat triumphare. Cum igitur praedictus rex, sicut etiam in litteris nobis transmissis perspicitur contineri, quietem regni Cypri dimiserit et pro Christi nomine labores subierit transmarinos et tibi et aliis omnibus summa sit sollicitudine satagendum ut regnum Cypri non debeat aliqua tempestate turbari, sed tranquillitate gaudere, cum de regno illo Hierosolymitano, ut proponitur, multa subventionis commoda ministrentur, nobilitatem tuam rogamus, monemus ac per apostolica scripta mandamus quatenus praescripto regi, si quando necesse habuerit, ad defensionem regni Cypri sic libenter et efficaciter, quantum salva defensione terrae sanctae potueris, auxilium tuum impendas, quod idem rex gratum merito habere debeat et acceptum, et tu tanquam catholicus princeps ad ea quae terrae Hierosolymitanae commodum respiciunt et augmentum, videaris sollicitus et attentus. Datum, ut supra. In e. m. nobili viro principi Antiocheno. In e. f. m. magistro et fratribus militiae Templi. In e. f. m. magistro et fratribus Hospitalis Hierosol. CCCCXXXIX. UNIVERSIS HABITATORIBUS HIEROSOLYMITANAE PROVINCIAE. Ut hi quibus votum adeundi Hierosolymam adimitur, aliquam pecuniam ad bellum sacrum nihilominus dare teneantur. (Datum, ut supra. ) Licet quisque teneatur Domino votum reddere quod emittit, voventis tamen est attendendus affectus potius quam effectus, cum ab exsecutione voti necessitate retrahitur quod devote disposuerat adimplere. Cum enim ad vindicandam injuriam Jesu Christi, et terrae sanctae succursum, universos assiduis exhortationibus invitemus et illuc accedentibus de Dei confisi misericordia omnium peccatorum suorum veniam et vitam promittamus aeternam, nullatenus reputamus indignum, si habitatoribus ipsius, qui vovent sanctorum limina visitare, de benignitate sedis apostolicae in terra ipsa, quae peccatis exigentibus et rerum penuria premitur et assiduis indiget defensoribus, damus licentiam remanendi, ne, quod absit! dum personis terra ipsa minuitur et expensis etiam vacuatur, contra Christianos praevaleant Philistaei et diu detineant sanctuarium Domini quod ceperunt. Quia igitur votum, cum requirit necessitas, potest et debet in pietatis opus aliud commutari, universitati vestrae auctoritate praesentium duximus indulgendum, ut si qui vestrum voverint sanctorum limina visitare, de auctoritate sedis apostolicae a voti exsecutione taliter se noverint absolutos, ut expensas, quas facturi erant in via, de religiosorum virorum consilio pro reaedificatione murorum et stipendiis militum sine diminutione qualibet largiantur et pro labore itineris dignum aliquid Domino recompensent. Datum, ut supra. In eumdem modum universis habitatoribus Antiochen. provinciae. CCCCXL. EPISCOPO ACCONEN. Ne canonicorum numerus augeatur ultra facultates. (Datum, ut supra. ) Licet ad ampliandum divini nominis cultum in singulis Ecclesiis teneamur pastoralem sollicitudinem adhibere, illum tamen modum in his sequi nos convenit et servare, ne minoratis Ecclesiarum facultatibus et multiplicatis expensis, ministrorum in eis numerus augeatur. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes, auctoritate praesentium fortius inhibemus, ne Acconen. Ecclesia, priusquam integritati, quam ante provinciae orientalis occupationem habuerat, fuerit restituta, per quemquam majori fratrum numerositate gravetur quam tempore suae felicitatis habebat. Nulli ergo omnino, etc., nostrae inhibitionis, etc. Datum, ut supra. CCCCXLI. SANCIO ILLUSTRI REGI PORTUGALENSI. Recipitur ipse et regnum et omnia bona sua sub protectione sedis apostolicae. (Datum, ut supra. ) In eminenti sedis apostolicae specula, disponente Domino, constituti, sic nos convenit ad universos et singulos aciem nostrae considerationis extendere, ut propinqui et longe positi non remaneant apostolicae benignitatis expertes, qui ab ea protegi cum devotione requirunt. Cum enim Rom. Ecclesia te quadam dilectionis praerogativa inter alios mundi principes amplexetur, et tu et praedecessores tui ei semper fideles exstiteritis et devoti, petitionibus tuis, quoties offeruntur nobis, quantum cum Deo possumus, tanto libentius favorem apostolicum impertimur, quanto et personam tuam et regnum tibi commissum, utpote quod est Rom. Ecclesiae censuale, sinceriori charitate diligimus. Eapropter, charissime in Christo fili, tuis justis precibus grato concurrentes assensu, personam tuam et regnum Portugalen. cum omnibus quae inpraesentiarum rationabiliter possides aut in futurum justis modis praestante Domino poteris adipisci, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti pagina communimus. Decernimus ergo ut nulli omnino, etc. Datum, ut supra. CCCCXLII. DECANO ET CAPITULO ABRINCEN. Ut lite et appellatione pendente attentata revocentur. (Laterani, VII Id. Decembris.) Accedens ad apostolicam sedem dilectus filius . . . de Aquila magister scholarum Abrincen. sua nobis insinuatione monstravit quod cum olim coram vobis nostram audientiam appellasset, ne ad alicujus electionem personae nobis procederetis aliquatenus inconsultis, vel quia nihil certum statutum erat a nobis super translatione magistri W. Abrincen. electi, vel quia vos metu saecularium in praejudicium libertatis ecclesiasticae timebat aliquid attentare, aliasque causas rationabiles assignasset, appellatione ipsa in praesentia venerabilis fratris nostri archiepiscopi et dilectorum filiorum capituli Rothomagen. in scriptis et per nuntios postea innovata, cum illuc accedere in persona propria non auderet, vos W. Tollermen. clericum Senescalci Normanniae infra sacros ordines tunc temporis, sicut dicitur, constitutum in fraudem ordinari fecistis et in octavis sanctae Crucis elegistis ipsum postquam dictus magister iter arripuit ad nos veniendi, licet contra ipsum W. coram te, fili decane, et quibusdam aliis de ipso capitulo a dicto magistro fuerit specialiter appellatum; quia et prorsus illiteratus erat et propter alia multa minus idoneus pontificali officio videbatur et in eadem Ecclesia per intrusionem eligi laborabat. Cum autem appellatione rationabiliter interposita secundum constitutiones canonicas nihil sit innovandum, nos apostolicae sedis contemptum et nostrum nolentes sicut nec debemus, surdis auribus pertransire, universitati vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus aliquos ex vobis usque ad Dominicam qua cantatur Laetare Jerusalem proxime venturam, remoto appellationis obstaculo, ad nostram praesentiam transmittatis, de praemissis excessibus responsuros: attentius provisuri ne circa praemissum factum procedere praesumatis, donec de his quae praemisimus cognoscentes, de nostro beneplacito vos curaverimus reddere certiores. Datum Laterani, VII Idus Decembris. CCCCXLIII. ROTOMAGEN. ARCHIEPISC. Ejusdem fere argumenti. (Laterani, Non. Decembris.) Accedens, etc., usque ad verbum innovandum; fraternitati tuae, de qua plenam fiduciam obtinemus, per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus circa praemissum negotium ad confirmationem cujusquam vel consecrationem appellatione remota procedere non attentes, donec a nobis deliberatum fuerit quid sit de his quae praemisimus faciendum; cum sine contemptu apostolicae sedis et nostro contrarium fieri non valeret, nec nobis injurias velimus a nostris fratribus et coepiscopis irrogari, qui jura eorum servare cupimus illibata. Datum Laterani, Nonis Decembris. CCCCXLIV. UPSALEN. EPISCOPO. De illegitimis non ordinandis, nec ad dignitates eligendis. (Laterani, Non. Decembris.) Ad nostram noveris audientiam pervenisse quod cum quamplurimi Suetiae clerici non sint de legitimo toro suscepti, qui ob suae generationis erubescentiam altioris gradus culmen appetere nulla praesumptione deberent, contra constitutionem in Lateran: concilio provida deliberatione innovatam venire nullatenus metuentes, episcopatuum dignitates inverecunde nimium obtinere contendunt, cum id fieri districtius in concilio ipso vetetur; et quamvis adversus hujusmodi praesumptores, sicut accepimus, venerabilis frater noster archiepiscopus Lundensis saepe comminationes intenderit, et arctius inhibuerit ne tale quid praesumeretur ulterius, nihilominus praesumunt agere perniciosius quod vetatur. Nuper etiam, sicut nostris est auribus suggestum, cum tres clerici de legitimo matrimonio non suscepti, in tribus Ecclesiis cathedralibus adversus ea quae superius annotavimus electi fuissent, bonae memoriae praedecessori tuo, cujus erant Ecclesiae illae jurisdictioni subjectae, districtius vetuit ne illorum electionem ratam haberet vel eis consecrationis munus impendere attentaret. Verum ille constitutioni praedictae ac inhibitioni ejusdem archiepiscopi obviare non metuens, duos eorum in episcopos consecravit. Quod praefatus archiepiscopus nolens relinquere impunitum, episcopos illos ab officio inique recepto et consecrationem tertii a complemento suspendit. Quia vero illius terrae homines sunt adhuc rudes in fide ac inter eos pro hujusmodi clericorum excessibus antiqui hostis invidia stimulante, scandalum non modicum, sicut dicitur, est exortum, discretioni tuae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus inquiras super praemissis omnibus veritatem; et si rem noveris ita esse, episcopos illos a pontificali officio, sublato appellationis et contradictionis obstaculo, servato juris ordine, nostra fretus auctoritate deponas et electionem tertii decernas irritam et inanem: ex parte tua et nostra districtius inhibens ne aliqui personas hujusmodi in pontifices praesumant aliquatenus nominare. Quod si forte praesumpserint, tam electores quam eos qui electionem praesumptuose susceperint, ab officiis et beneficiis sine qualibet dilatione suspendas; et si restiterint contumaciter, ab eis reddas penitus alienos. Si vero mandatum nostrum non duxeris effectui mancipandum, noveris nos praedicto archiepiscopo dedisse firmiter in mandatis ut, te in praedictorum exsecutione cessante, ipse auctoritate nostra quod mandamus exsequi sublato appellationis obstaculo non omittat. Datum Laterani, Nonis Decembris. Scriptum est super hoc Lunden. archiepiscopo. CCCCXLV. EPISCOPO PETRAGORICEN. Datur illi potestas visitandi coenobia et ecclesias constituendi, corrigendi abusus, etc. (Datum, ut supra. ) Cum nobis, licet immeritis, in specula sedis ap. constitutis omnium Ecclesiarum sit generalis cura commissa, nos attente convenit ac sollicite providere ut per studium nostrae sollicitudinis in statu debito valeant conservari. Et quoniam ubique praesentia corporali adesse non possumus, per fratres et coepiscopos nostros, qui sunt in partem sollicitudinis evocati, ad rectum ordinem reduci volumus quae in eis inordinate fuerint attentata, et in statum congruum reformari; ut personae constitutae in eis ad ad ecclesiastica obsequia prosequenda juxta doctrinam canonicam divinae servitutis cultibus vigilanter intendant, et cunctis recto progredientibus ordine Dominus et propitiator noster digne in ministrorum suorum operibus collaudetur. Nos igitur, venerabilis in Christo frater, tuis justis precibus grato concurrentes assensu, ut in ecclesia Sancti Stephani, in qua pontificalis administrationis officium assumpsisti et in ecclesia Beati Frontonis, in qua curam geris abbatis, super correctione ordinis et aliis ecclesiasticis constitutionibus cum majori parte capituli, prout ipsis ecclesiis expedierit, valeas ordinare seu statuere quod fuerit statuendum et corrigere corrigenda, liberam tibi sublato appellationis obstaculo auctoritate apostolica tribuimus facultatem, nisi a paucioribus juxta constituta Lateranen. concilii rationabile aliquid objectum fuerit et ostensum. Nulli ergo etc. Datum, ut supra. CCCCXLVI. EIDEM. Ut vagi monachi in coenobia retrudantur. (Laterani, VI Id. Decembris.) Ad audientiam apostolatus nostri pervenit quod quidam monachi et canonici regulares singuli per cellas singulas contra Lateranensis interdictum concilii per tuam dioecesim in Ecclesiae scandalum demorantur. Super quo prudentiae tuae auctoritate praesentium indulgemus ut tales, nullius contradictionis vel appellationis obstaculo, auctoritate nostra compellendi liberam habeas potestatem ut ad claustrum suum redeant, vel tres aut duos ad minus de fratribus suis assumant secum, sicut in eodem concilio institutum esse dignoscitur, permansuros. Super eo vero quod praeterea postulasti, ut cum saepius inter quoslibet sub examine tuo controversia suscitata, pro parte altera senes aut valetudinarii producantur et timeatur ne deficientibus illis, partis illius debeat justitia deperire, tibi hujusmodi admittere liceat, fraternitati tuae nihilominus duximus concedendum ut tales, sive partes praesentes fuerint vel altera forte contumaciter absens, sicut juris ratio postulat, contradictione et appellatione cessante, ad perhibendum testimonium veritati recipias et admittas. Datum Laterani, VI Idus Decembris. CCCCXLVII. TURONEN. ARCHIEPISCOPO. Quod episcopos ad aliam Ecclesiam transferre nemini liceat nisi Rom. pontifici. (Laterani, III Non. Decembris.) Cum fortius sit spirituale vinculum quam carnale, dubitari non debet quin omnipotens Deus spirituale conjugium quod est inter episcopum et Ecclesiam suo tantum judicio reservaverit dissolvendum, qui dissolutionem carnalis conjugii, quod est inter virum et feminam, suo tantum judicio reservavit, praecipiens ut quos Deus conjunxit, homo non separet. Non enim humana sed divina potius potestate conjugium spirituale dissolvitur, cum per translationem vel depositionem aut etiam cessionem auctoritate Rom. pontificis, quem constat esse vicarium Jesu Christi, episcopus ab Ecclesia removetur. Et ideo tria haec quae praemisimus non tam constitutione canonica, quam institutione divina soli sunt Romano pontifici reservata. Sicut autem episcopus consecratus sine licentia Rom. pontificis suam non debet Ecclesiam derelinquere, sic electus confirmatus praeter ejus assensum suam deserere nequit ecclesiam, cui est matrimonialiter alligatus; cum non debeat in dubium revocari quin, post electionem et confirmationem canonicam, inter personas eligentium et electi conjugium sit spirituale contractum. Quia licet inveniatur in canone quod si electus ultra quinque menses per suam negligentiam retinuerit viduatam Ecclesiam nec ibi nec alibi consecrationis donum percipiat, non tamen intelligitur Ecclesia viduata quasi sponsum non habeat; sed quia cum sponsus ejus nondum sit consecratus, adhuc quoad quaedam quasi viri manet solatio destituta. Nos ergo, qui, sacra docente Scriptura, monemur ne nostrum alii demus honorem, quoniam apostolatui nostro multis referentibus innotuerat quod tu magistrum W. de Chimeleio, qui electus fuerat in Abrincen. episcopum, et per metropolitanum suum postea confirmatus, diutius tam in spiritualibus quam in temporalibus ministrarat, in Andegaven. Ecclesiam praeter apostolicae sedis auctoritatem praesumpsisti transferre et episcopum consecrare, quem et venerabilis frater noster Rothomagen. archiepiscopus praeter apostolicae sedis mandatum absolvit et ei tribuit licentiam transeundi: venerabili fratri nostro Bituricen. archiepiscopo, de quo plenam fiduciam obtinemus, dedimus in mandatis ut, inquisita super hoc plenius veritate, si rem gestam taliter inveniret, te et Rothomagen. archiepiscopum, qui saltem apostolicam sedem super hoc consulere debuistis, a confirmatione pariter et consecratione pontificum, memoratum vero W. ab exsecutione pontificalis officii, nostra fretus auctoritate, suspenderet. Qui mandati nostri diligens exsecutor, super quo devotionem ejus digna gratiarum prosequimur actione, cum per confessionem spontaneam ei de veritate negotii constitisset, te et dictum archiepiscopum juxta tenorem apostolici mandati suspendit. Quia vero tu et dictus archiepiscopus nobis humiliter et devote per nuntios et litteras supplicastis ut veniam dantes errori, quia non ex malignitate sed ex simplicitate peccastis, cum id etiam et urgens necessitas et evidens utilitas Andegaven. Ecclesiae postularet, quoniam in aliam personam idoneam non poterant convenire, vestris canis misericorditer parceremus, ne vitam in confusione ullatenus finiretis. Nos, qui personam tuam sincera charitate diligimus et tuo, quantum cum Deo possumus, intendimus honori deferre, cum te inter fratres et coepiscopos nostros membrum honorabile reputemus et confessionem spontaneam et supplicationem devotam benignius attendentes, de consueta Rom. sedis clementia poenam inflictam duximus relaxandam; venerabili fratri nostro Bituricen. archiepiscopo per apostolica scripta mandantes quatenus te et praefatum Rothomagen. archiepiscopum a poena suspensionis publice denuntiet absolutos. Datum Laterani, III Nonas Decembris. In eumdem fere modum Rothomagen. archiepiscopo. Scriptum est super hoc Bituricen. archiepiscopo. CCCCXLVIII. REGI PORTUGALLIAE. Ut promissum Rom. Ecclesiae censum persolvat. (Laterani, V Id. Decembris.) In eo sumus proposito constituti, ut personam tuam inter alios mundi principes praerogativa dilectionis et gratiae velimus, quantum cum Deo possumus, honorare. Ad quae nimirum illud nec immerito specialiter nos inducit, quod regnum tibi commissum ab inclytae recordationis progenitoribus tuis Ecclesiae Romanae constitutum est censuale. Unde per dilectos filios Joannem Ovezi et Egeas Petri fratres Hospitalis Hierosolymitani pro annuo censu quatuor unciarum auri, quas magnitudo regia recognovit ratione temporis a Lateran. concilio jam elapsi, quingentos et quatuor morabatinos ad suggestionem dilecti filii fratris Rainerii nuntii nostri nobis regia serenitas destinavit: quod debita prosequimur gratiarum actione. Quia vero de mille aureis a dicto patre tuo bonae memoriae Alexandro praedecessori nostro donatis et de centum censualibus annuatim solvendis, es nescire professus veritatem, sed omnia discutienda nostro examini reservabas: nos volentes omnem ambiguitatem a tuo pectore penitus amovere, rescriptum inclytae memoriae Alphonsi patris tui, sicut in registro ejusdem praedecessoris nostri cui donatio facta fuit de verbo ad verbum invenimus, celsitudini tuae praesentibus inclusum litteris fideliter destinamus. Quocirca nobilitatem regiam rogamus attentius et monemus, quatenus parentum inhaerens vestigiis, ut sicut es successor in regno, ita et voti successor existas, quae pro salute sua pariter et suorum Christi vicario concesserunt, liberaliter et sine difficultate qualibet persolvas. Ex quo, praeter aeternae remunerationis praemium, temporaliter quoque tibi et regno tuo per apostolicae sedis protectionem et gratiam multa provenire poterunt incrementa; neque contrarium posses sine offensa Creatoris efficere: qui, etsi de aliarum Ecclesiarum injuriis graviter offendatur, tanto gravius adversus eos qui apostolicae sedis jura illicite detinent commovetur, quanto fortius peccare videntur qui ejus quae caput est omnium et magistra non sine praesumptione sacrilega jura invadere non formidant. Datum Laterani, V Idus Decembris. CCCCXLIX. FRATRI RAYNERIO. Ut regem Portugalliae ad persolvendum Romanae Ecclesiae annuum censum adhortetur. (Datum, ut supra. ) Sicut nobis per tuas litteras intimasti, charissimus in Christo filius noster illustris rex Portugalliae nuper nobis pro annuo censu quatuor unciarum auri, quas coram te recognovit, quingentos et quatuor morabatinos fratri A. magistro Hierosolymitani Hospitalis in Hispania nostro nomine assignavit, quos idem hospitalarius nobis nuper sine diminutione transmisit. Super aliis vero de quibus idem rex se nescire professus est veritatem et quae nostro examini discutienda commisit, per rescriptum donationis bonae recordationis Alexandro papae praedecessori nostro factae ab inclytae memoriae Alphonso patre ipsius regis, quod ipsi nostris inclusum litteris destinamus, eum reddimus certiorem. Tu autem eumdem diligentius moneas et inducas ut sicut in regno ita et in voto patri succedens, oblatum vicario Jesu Christi sine qualibet diminutione persolvat quod non posset sine grandi sacrilegio retinere. Datum, ut supra. CCCCL. ARCHIEPISCOPO LUNDEN. Ut eleemosynarum collectores pii et boni ordinentur, rejectis illis qui populum offendebant. (Datum, ut supra. ) Tuarum nos tenor litterarum edocuit quod fratres Hospitalis sancti Joannis laici et illiterati ad partes illas mittuntur pro eleemosynis colligendis quas populus ex devotione pro sustentatione pauperum praefato loco mittere consuevit. Quia vero non sufficiunt per se loca omnia circumire, sibi clericos, sacerdotes, laicos, etiam rudes, non religiosos, sed in nequitiis exercitatos assumunt, eorum pectoribus crucis characterem imponentes. Cumque gulae et ebrietati deserviant, se valde inhonestos in aliis ostendentes, clerum et populum graviter scandalizant, cum ipsi laici prioratuum fungantur officiis et tam clericis quam sacerdotibus praeponantur; et non solum episcopis inobedientes existunt, verum etiam quasdam immunitates, tanquam ab apostolica sede sibi indultas praesumunt sibi temere vindicare. Cum enim in quadam Ecclesia baptismali eis a tuo praedecessore collata quidam nuper percutiens vicarium sacerdotem, ipsam Ecclesiam sanguinis effusione foedasset, usque ad reconciliationem divina ibidem interdixisti officia celebrari. Sed nihilominus ipsi divina in ea officia celebrarunt. Sacerdotes insuper undecunque venientes ad eos, de quorum etiam conversatione et ordinatione nulla certitudo prorsus habetur, ad divinum officium sibi celebrandum recipiunt, episcoporum assensu minime requisito; alios etiam presbyteros ab officio suspensos per episcopos suos pro suorum exigentia meritorum, iidem, cum sint laici, ad officia restituunt exsequenda. Quidam praeterea cum uxoribus suis in domibus propriis commorantur; quos, eo quod eis de suis aliquid conferunt annuatim, ita emancipare contendunt, ut aliis secundum leges terrae de sibi objectis respondere minime teneantur. Verum quia privilegium meretur amittere qui permissa sibi abutitur libertate, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus si quos clericos seu sacerdotes aut laicos a praedictis fratribus pro colligendis eleemosynis cruce falso signatos inveneris, his a quibus ipsos missos fuisse constiterit, per totam provinciam tuam, nostra fretus auctoritate, exhortationis hujusmodi officium interdicas; missos etiam, si laici fuerint, excommunicationis mucrone percellas; si clerici vel presbyteri fuerint, ab officio beneficioque suspendas, nullo prorsus privilegii beneficio vel appellationis refugio praevalente. Eos vero quos in praedicta ecclesia lege tibi dioecesana subjecta post interdictum tuum divina celebrasse cognoveris, ejusdem poena suspensionis involvens, in ea, donec reconciliata fuerit, quemadmodum sacra praecipiunt instituta, officia non permittas divina celebrari. Presbyteros etiam suspensos ab episcopis suis et per dictos fratres ad officia sua temere restitutos, in eamdem suspensionis sententiam nostra fretus auctoritate reducas. Alios vero quos ad respondendum aliis secundum leges terrae pro praemissa causa asserunt non teneri, nolumus excusari, quin eos ad respondendum, sublato appellationis impedimento, compellas. Datum, ut supra. CCCCLI. CANONICIS NOVARIEN. Significat se confirmasse sententiam pro ipsis latam contra Albertum Siccum. (Laterani, VI Id. Decembris.) Causam quae inter vos et dilectum filium Albertum Siccum clericum super praebenda Novarien. Ecclesiae vertebatur, quae quondam fuit venerabilis fratris nostri P. Novarien. episcopi, de qua se dicebat idem Albertus per bonae memoriae C. papam praedecessorem nostrum fuisse per annulum investitum, coram nobis diutius ventilatam, venerabili tandem fratri nostro Lauden. episcopo de consensu partium appellatione remota commisimus terminandam. Qui, sicut ex litteris ejus accepimus, utriusque partis rationibus plenius intellectis, pro vobis contra dictum Albertum diffinitivam sententiam promulgavit: a qua fuit ad nostram audientiam appellatum. Dicto igitur Alberto et magistro I. et V. procuratoribus ecclesiae vestrae in nostra propter hoc praesentia constitutis, idem Albertus probare multipliciter nitebatur sententiam ipsam inique latam fuisse ac propter hoc debere non immerito retractari: dictis procuratoribus vestris defendentibus sententiam et eam petentibus confirmationis nostrae praesidio communiri. Nos igitur, auditis quae fuerant hinc inde proposita et diligentius intellectis, habito etiam cum fratribus nostris super hoc diligenti tractatu, licet ex parte ipsius Alberti fuisset propositum quod contra formam mandati nostri dictus episcopus sententiam promulgaverat, sicut per attestationes nitebatur probare, quia tamen judicis animus non semper ad unam probationis speciem inclinatur et ipsa sententia nihil continebat iniquum, et eidem judici de communi assensu partium causa fuerat appellatione remota commissa, qui, ut sententiam ferret, post examinationem causae ab utraque partium fuerat requisitus, sententiam ipsam de fratrum nostrorum consilio auctoritate curavimus apostolica confirmare ac eam per venerabilem fratrem nostrum P. Portuen. episcopum diffinivimus observandam. Decernimus ergo ut nulli omnino, etc. Datum Laterani, VI Idus Decembris. CCCCLII. URGELLEN. EPISCOPO. Renuntiationem episcopatus approbat. (Datum Laterani.) Sicut venerabiles fratres nostri Terraconen. archiepiscopus et suffraganei ejus suis nobis litteris intimarunt, inter multas tribulationes et angustias quae invenerunt nos nimis temporibus tuis et propter insufficientiam tuam, Ecclesiam Urgellensem, nec possent facile propter multitudinem enarrari, culpae tuae illud imputari et poterat et debebat quod cum episcopatum ipsum, ut fama testatur, minus canonice fueris assecutus, quod male coeperas, deteriori exitu conclusisti; cum difficile sit ut bono peragantur exitu quae sunt malo inchoata principio. Verum cum tempore procedente mala publicarentur in terra nec imminentibus periculis opponere te auderes, ut tanquam murum te ipsum pro domo Israel ponens ascenderes ex adverso et, in die Domini, sicut athleta Christi fortiter dimicares, insalutatis fratribus clanculo recessisti; ut ex ipsis operibus mercenarium qui videns lupum venientem dimittit oves et fugit, te ostenderes, non pastorem; et ingressus monasterium de Aspirano ab apostolica sede licentia non petita, cui soli episcoporum depositio, cessio et translatio reservatur, Urgellen. canonicis per litteras indicasti quod propter insufficientiam et occultam tui corporis aegritudinem non posses ulterius ministrare; quibus, de rebus tuis condito testamento, et facta renuntiatione in scriptis, eligendi pontificem et providendi Ecclesiae suae facultatem liberam tribuisti. Post haec autem ad suggestionem et instantiam quorumdam militum et etiam clericorum, te ad episcopatum denuo proprio motu reverso, cum in parte ipsius dioecesis tanquam episcopus ministrares, Aragones et Brabancones cum vicinis militibus in manu forti ad Urgellen. ecclesiam et hostiliter accedentes, eam bonis omnibus spoliarunt, pannos sericos, ornamenta omnia, calices et cruces argenteas asportantes et parochianis ducentis et amplius, clericis et canonicis de gremio ipsius violenter eductis et etiam captivatis, ecclesiam ipsam homicidiis, adulteriis et aliis variis immunditiis feritate diabolica polluerunt: quibus omnibus propter inutilitatem tuam te opponere minime potuisti. Porro videns his malis praevenientibus quod ecclesia eadem denuo ad extremam inanitionem penitus devenisset et sentiens te ad ipsius Ecclesiae regimen inutilem et insufficientem existere, iterato renuntians renuntiationem ipsam bonae memoriae Coelestino papae praedecessori nostro et Terraconensi ecclesiae per litteras indicasti et, quantum in te fuit, canonicis Urgellen. eligendi sibi pastorem tribuisti denuo facultatem. Unde pro his et aliis multis praefati episcopi nobis per suas litteras supplicarunt ut cessionem tuam ratam habentes, sicut etiam tu ipse a nobis per litteras proprias postulasti, canonicis saepedictis liberam daremus licentiam eligendi. Cum itaque secundum Apostolum instantia nostra quotidiana sit omnium Ecclesiarum sollicitudo continua, nos et necessitatibus Urgellen. Ecclesiae inclinati, quae per te non posset de lacu miseriae liberari, et tam ejus quam praemissorum archiepiscopi et episcoporum petitione devicti, renuntiationem tuam urgente necessitate suscepimus et te a pontificali onere pariter et honore, quae secundum traditionem canonicam non sunt ab invicem regulariter separanda, sicut tu minus provide facere satagebas, qui rejecta oneris sarcina honorem tibi retinere volebas, auctoritate praesentium de consilio fratrum nostrorum decernimus absolutum, ut in Ecclesia de Aspirano Deo valeas, sicut a nobis ex parte tua petitum, amodo deservire, facultatem tibi liberam concedentes. Nulli ergo omnino, etc. Datum Laterani. CCCCLIII. CAPITULO URGELLEN. Ut novum Ecclesiae suae episcopum praeficiat. (Datum, ut supra. ) Sicut venerabilis frater noster Terraconen., etc. fere in eumdem modum ut supra usque ad verbum concedentes. Nolentes igitur ut Ecclesia vestra, in medio nationis perversae posita, pro defectu praelati maneat ulterius desolata et gregi Dominico diu desit cura pastoris, universitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus convenientes in unum et Spiritus sancti gratia invocata, talem vobis personam in episcopum et pastorem animarum vestrarum canonice praeficere studeatis, qui clero et populo sibi commisso et praeesse noverit et prodesse. Datum, ut supra. CCCCLIV. TERRACONEN. ARCHIEPISC. Ut curet per canonicos Urgellenses dignum aliquem virum eligi in episcopum. (Datum, ut supra. ) Sicut ex tenore tuarum litterarum et suffraganeorum tuorum nobis innotuit, inter multa, etc. fere in eumdem modum ut supra usque ad verbum prodesse. Volentes igitur ut ipsi Urgellen. Ecclesiae metropolitico tibi jure subjectae per sollicitudinem et vigilantiam tuam salubrius consulatur, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus, quatenus capitulum ejus ad concordem electionem et canonicam faciendam nostra tuaque auctoritate studiosius moneas et inducas; ne, quod absit! si eligentium se vota diviserint in diversa, Ecclesiae afflictae dudum major addatur afflictio et sic contritione multiplici conteratur. Datum, ut supra. CCCCLV. PISANO ARCHIEPISCOPO. De anno probationis monachorum et quatenus in coenobia conjuges recipiantur. (Laterani, IX Kal. Decembris.) Ad apostolicam sedem, quae disponente Domino cunctorum fidelium mater est et magistra, super diversis articulis quaestiones dubiae referuntur; ut quod ab ea fuerit super earum solutione responsum indubitanter ab omnibus teneatur. Ex parte siquidem tua tales nuper suscepimus quaestiones, quod cum monachum fieri ante unius anni probationem regularis institutio interdicat, monachi et moniales in tua dioecesi constituti tam clericos quam laicos utriusque sexus, sanos pariter et infirmos, religionis habitum volentes assumere, nutu etiam aliquo profitentes interdum absque omni professione recipiunt, quandoque professionem illico facientes. Unde multa mala noscuntur saepius provenire, cum infirmi ad monasterium jam translati et emissa professione, postquam de infirmitatibus convaluerint, habitum religionis abjiciant et ad propria revertantur. Contingit etiam tales in propriis domibus remanere, cum monachi per eos, dum vivunt, nolint sua monasteria praegravari. Sani etiam sic absque probatione recepti, retro aspicientes, matrimonia contrahunt, rejecto habitu regulari. De quibus, si habitum religionis assumant ante unius anni probationem vel temporis competentis, utrum facta professione a talibus vel omissa, monachi debeant reputari, et si conjugatus converti desiderans sit recipiendus in monachum, nisi uxor perpetuam continentiam repromittat, certificari a sede apostolica postulasti. Nos ergo quaestionibus tuis taliter ex ordine respondemus, quod licet tempus probationis a sanctis Patribus sit indultum, non solum in favorem conversi, sed etiam monasterii, ut et ille asperitates istius et istud mores illius valeat experiri (quod utrinque diligenter est observandum, praesertim cum ab utroque de reliquo certa notitia non habetur); quia tamen ante tempus probationis regulariter praefinitum, is qui converti desiderat habitum recipit et professionem emittit, abbate per se vel per alium professionem recipiente monasticam et monachalem habitum concedente, uterque renuntiare videtur ei quod pro se noscitur introductum, ideoque obligatur quidem per professionem emissam pariter et acceptam ad observantiam regularem et vere monachus est censendus: quia multa fieri prohibentur quae, si facta fuerint, obtinent firmitatem. Prohibendum est tamen abbatibus ne passim ante tempus probationis quoslibet ad professionem recipiant; et si contra formam praescriptam quoslibet indiscrete receperint, animadversione sunt debita corrigendi, cum in subsidium fragilitatis humanae spatium probationis sit regulariter institutum. Cum autem vir et uxor una caro sint per copulam conjugalem effecti nec una pars converti possit ad Dominum et altera in saeculo remanere: profecto non est alter conjugum recipiendus ad observantiam regularem, nisi reliquus perpetuam continentiam repromittat; neque vitam quoque debet mutare, nisi forte ejus sit aetatis ut sine suspicione incontinentiae valeat remanere. Datum Laterani, IX Kal. Decembris. CCCCLVI. SIPONTINO ARCHIEPISCOPO. De poena eorum qui falsis litteris utuntur. Accedens ad praesentiam nostram P. presbyter lator praesentium sua nobis insinuatione monstravit quod cum olim missus ab archipresbytero et clericis de Casali novo pro quibusdam causis, super quibus a te se fatebantur indebite praegravari, ad nostram praesentiam accessisset nec posset, pro eo quod tunc temporis nos eramus infirmitate gravati, suas litteras obtinere, moram apud sedem apost. faciendo, post paucos dies contigit ipsum etiam infirmari. Dum autem esset in lecto aegritudinis constitutus, accessit ad eum quidam clericus de Casali novo, Azo nomine, qui tunc temporis morabatur in urbe et sub spe dilectionis et gratiae promisit ei se quas a nobis postulabat litteras obtenturum; qui credidit verbo ejus et expensas tribuit quas pro litteris ipsis se expensurum praefatus clericus proponebat. Tandem ad eum quasdam commissionis litteras ad venerabilem fratrem nostrum Tranensem archiepiscopum et dilectum filium abbatem de Coronata portavit; quas praedictus presbyter credens veras esse et de nostra conscientia emanasse, ad judices detulit delegatos. Cumque in praesentia ipsorum judicum tu litteras argueres falsitatis et sacerdos ipse et alii clerici de Casali novo eas veras esse proponerent, tu easdem litteras sub sigillo praedictorum judicum ad nostram praesentiam direxisti, quas utique falsas esse deprehendimus manifeste; pro quo tibi per scripta nostra mandavimus ut illum qui praefatas litteras impetravit, officio beneficioque suspensum, ad nostram praesentiam dirigeres puniendum. Verum cum sacerdotem praedictum sua redderet conscientia innocentem, postquam tu eum officio et beneficio suspendisti, ad nostram festinanter accessit praesentiam, ad suam innocentiam excusandam. Sed cum apud nos moram faceret longiorem et a nobis misericordiam postularet, praefatae falsitatis omnimodam ignorantiam proponendo, ipsum tamen cum litteris nostris ad te duximus remittendum, ut misericordiam inveniat quam precatur. Inde est quod fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, si praefatae litterae, in quibus fuit falsitas deprehensa, formam de simplici justitia habuerunt, cum praesumi non debeat quod pro talibus litteris, quae de facili possunt a quibuslibet obtineri, fraudem commiserit falsitatis, ab ipso presbytero canonica purgatione recepta quod conscius non fuerit falsitatis, nec litteris illis usus est postquam eas falsas esse cognovit, tu ei divinae pietatis intuitu officium beneficiumque restituas et eum super hoc ulterius non molestes; quia sicut justum est excessus corrigere delinquentium, sic iniquum merito reputatur si severitas poenae puniat innocentes. CCCCLVII. ABBATI ET CONVENTUI SANCTI EDMUNDI. De consecratione ecclesiae ipsorum. (Laterani, Kal. Decembris.) Cum Ecclesia vestra Ecclesiae Romanae sit filia specialis et ad eam nullo pertineat mediante, vos, unde prudentiam vestram dignis laudibus commendamus, ad apostolicam sedem tanquam ad caput vestrum in arduis ducitis recurrendum. Et quia Ecclesia ipsa nondum munus dedicationis accepit, super dedicatione ipsius a nobis licentiam postulastis. Nos ergo petitionibus vestris grato concurrentes assensu, postulatam licentiam indulgemus; concedentes etiam quod cruces et sanctorum imagines, quae prae magnitudine sui de ipsa Ecclesia non possent absque dispendio amoveri, in suis locis valeant remanere. Episcopis autem, quos ad dedicationem duxeritis invitandos, per apostolica scripta mandamus ut ad vocationem vestram veniant, quemadmodum postulastis. Datum Laterani, Kal. Decembris. CCCCLVIII. CLERICIS SANCTI PAULI DE CASTRO CERVARII, Confirmat sententiam pro illis latam circa jus baptisterii. (Laterani, V Kal. Decembris.) Ea quae auctoritate apostolica ratione praevia statuuntur, ne in recidivae quaestionis scrupulum relabantur, apostolico sunt munimine fulcienda. Ex litteris siquidem dilecti filii nostri R. tituli Sanctorum Marcellini et Petri presbyteri car. Casin. abbatis nuper accepimus quod cum olim causam quae vertebatur inter vos et ecclesiam Sanctae Mariae de Castro Cervarii super baptismate, de communi assensu partium ipsi duxerimus committendam, idem visis utriusque partis rationibus et plenius intellectis, pro vobis sententiam promulgavit; clericis praedictae ecclesiae Sanctae Mariae firmiter inhibens ne vobis molestiam vel gravamen inferrent quo minus pueros parochianorum vestrorum libere sic baptizare possetis cum vestra ecclesia ipsi ecclesiae Sanctae Mariae in nullo subjaceat et iidem parochiani in Ecclesia vestra caetera percipiant ecclesiastica sacramenta. Nos igitur quod a praedicto abbate factum est ratum habentes sententiam ipsam sicut rationabiliter lata est vel legitimae appellationis remedio sublevata, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Decernimus ergo ut nulli, etc. Datum Laterani, V Kal. Decembris. CCCCLIX. PRIORI ET CONVENTUI ECCLESIAE DUNELMEN. Ut majoribus in rebus abbatis semper consensum requirant (Laterani, VI Id. Decembris.) Is est praelatorum ad subditos et subditorum ad praelatos suos dilectionis et concordiae servandus affectus, ut nec illi qui praesunt, subjectorum jura perturbent nec qui subsunt, justitiae derogent praesidentium vel attentent praeter eorum assensum quae cum ipsorum tenentur conscientia pertractare. Sane cum venerabilis frater noster P. Dunelmen. episcopus inter vos vices gerat abbatis nec ei nocere debeat quod episcopali praeminet dignitate, in his ejus est a vobis requirendus assensus quae praeter abbatis assensum vobis agere non liceret. Eapropter auctoritate praesentium districtius inhibemus ne praeter conniventiam ejus vicem super hoc gerentis abbatis ecclesias assignare, alienare possessiones vel conficere super alienationibus instrumenta, priores instituere vel ministros et alia quaelibet in quibus abbatis esset necessarius assensus, attentare aliquatenus praesumatis contra consuetudinem regularem. Quod si praeter consensum ipsius et inhibitionem praesentem aliquid quod non credimus super his duxeritis praesumendum, id irritum decernimus penitus et inane. Nulli ergo, etc., nostrae inhibitionis, etc. Dat. Laterani, VI Idus Decembris. CCCCLX. PHILIPPO DUNELMEN. EPISCOPO. Quo tempore conferenda sint beneficia et quando ad superiorem devolvantur. (Datum, ut supra. ) Ut negligentium quorumdam desidiam praedecessores nostri Romani pontifices ad sollicitudinem excitarent, et obviarent fortius cupiditati multorum, qui vacantes ecclesias suis usibus applicabant, tam antiquis temporibus quam modernis certum tempus canonicis et conciliis praefixerunt ultra quod nec ecclesiae debeant nec ecclesiastica beneficia seu praebenda vacare; non approbantes quod tandiu vacent, sed praecaventes ne diutius ecclesia quaelibet solito ministrorum obsequio defraudetur. Nos etiam ipsorum ac praesertim felicis recordationis Alexandri papae praedecessoris nostri statuta sequentes, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut si monachi Dunelmen. vel alii quilibet lege dioecesana tibi subjecti ecclesias vel praebendas ad suam donationem spectantes ultra tempus in Lateranen. concilio diffinitum vacare permiserint, ex tunc, monitione praemissa, sublato appellationis obstaculo, eas tibi liceat idoneis conferre personis. Nulli ergo, etc. Datum, ut supra. CCCCLXI. EPISCOPO CESENAT. De relaxando interdicto. (Laterani, Id. Decembris.) Rediens de partibus Marchiae dilectus filius C. tt. Sancti Laurentii in Lucina presbyter cardinalis, in quibus legationem sedis apostolicae habuerat, apostolatui nostro exposuit quod pro eo quod Cesenates cum Marchoardo juraverant, et saepius requisiti ad fidelitatem Ecclesiae redire noluerunt, terram ipsam interdicto supposuit. Quia vero, sicut tam per litteras tuas quam etiam populi Cesenat. nobis praesentatas accepimus, Marchoardi societatem penitus reliquerunt, cum aliis civitatibus Romandiolae conjurantes; tuis et ipsorum precibus inclinati, fraternitati tuae per apost. scripta mandamus · quatenus recepto a tot et talibus quot et quales pro societate Ravennat. de Cesenat. juraverunt, secundum formam Ecclesiae juramento quod super his pro quibus interdicti fuerunt nostro debeant parere mandato, interdictum auctoritate nostra relaxes, reservans mandatum usque ad nostrae beneplacitum voluntatis. Datum Laterani, Idibus Decembris. CCCCLXII. RAD. PETRAGORICEN. EPISCOPO. Quod laici decimas a clericis exigere non possint. (Laterani, XVIII Kal. Januarii.) Quoniam indignum est et rationi contrarium ut laici, qui personis ecclesiasticis decimas tenentur exsolvere, eas a clericis rerum ordine praepostera confusione turbato extorquere praesumant, ad petitionem tuam universis monasteriis, ecclesiis et clericis tuae dioecesis duximus indulgendum ut, si forte quilibet laici suo nomine decimas ab eis amodo consuetudinis obtentu longaevae vel aliis occasionibus duxerint exigendas, sit eis liberum quod ita postulabitur denegare. Si vero laici, suae animositatis spiritu concitati, violenter aliquid voluerint adversus praesentis indulti beneficium attentare, tua fraternitas appellatione remota eos ecclesiastico interdicto supponat. Datum Laterani, XVIII Kal. Januarii. CCCCLXIII. CAPITULO ARELATENSI. Quaedam statuta super vita ipsorum mittuntur. (Laterani, IV Id. Decembris.) Quanto recentior est in Ecclesia vestra religionis introducta plantatio, tanto diligentius in ipsis primordiis est cavendum ne aliquid honestati contrarium nutriatur; quod cum ex consuetudine fuerit confirmatum, ordinis claritatem obtenebret et difficilius, postquam invaluerit, exstirpetur. Cum autem ubi regularis ordinis professio antecessit, una esse debeat mensa fratrum et unum dormitorium eorumdem, nisi aliquem quandoque infirmitas vel alia justa causa excludat, praesentis scripti pagina prohibemus ne aliquis vestrum, post factam professionem, nec etiam aliquis canonicorum seu clericorum saecularium, obtentu alicujus consuetudinis cibos, qui sibi ex administratione quotidiani stipendii apponuntur, extra claustrum vestrum de caetero audeat exportare; sed intra in locis ad hoc specialiter deputatis simul dormiant et manducent. Statuimus insuper et auctoritate apostolica prohibemus ne aliquis canonicus vel clericus capitulis vestris aliqua occasione nolentibus vobis intersit nec quisquam ex ipsis vestibus rubeis vel viridibus seu capis manicatis vel aliis religioni contrariis uti, aliqua insolentia seu temeritate praesumat, quod abjectae saecularitatis saperet vetustatem, et scandalum in populo generaret. Illi vero qui super praemissis culpabiles de caetero potuerint inveniri, secundum archiepiscopi vestri arbitrium canonicam subeant appellatione postposita ultionem. Constituimus etiam et praesentium auctoritate sancimus ut clerici Ecclesiae vestrae, qui non possunt, prout optarent, in ipsa canonici fieri saeculares, postquam fuerint ad alias translati ccclesias et in eis praebendas seu alia ecclesiastica beneficia consecuti, occasione attitulationis seu alia causa nihil sibi juris in ecclesia vestra valeant vindicare nec provisionem exposcere, nisi habitu religionis assumpto, cum aliis fratribus ibidem assidue servituri. Nulli ergo, etc., prohibitionis atque constitutionis, etc. Datum Laterani, IV Idus Decembris. CCCCLXIV. ARELATENSI ARCHIEPISC. Ut abbatem S. Gervasii ad obedientiam atque officium reducat. (Laterani, Non. Decembris.) Incumbit nobis ex debito pastoralis officii ut justa postulantibus audientiam cum efficacia praebeamus, maxime ubi eorum vota et pietas adjuvat et explorati juris veritas non relinquit. Ad audientiam siquidem nostram te significante pervenit quod abbas sancti Gervasii de Fos excommunicatos et interdictos tuos pariter ad divina et sepulturam admittit, procurationes debitas, obedientiam et reverentiam, prout de jure tenetur et debet, exhibere tibi penitus contradicit. Nolentes igitur ut juri tuo per eumdem abbatem super hoc valeat derogari, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut in ipsum abbatem, si in hac parte f. pertinacia duxerit persistendum, nullius contradictionis vel appellationis obstaculo censura possis ecclesiastica coercere. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, Nonis Decembris. CCCCLXV. RICARDO ABDATI ET CAPITULO COMPENDIEN. Ipsorum jurisdictio et privilegia confirmantur. (Laterani, XVIII Kal. Januarii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum assensu jurisdictionem et potestatem quam super clericos infra terminos compendii habitantes usque ad haec tempora rationabiliter habuistis et nunc etiam juste et pacifice possidetis, vobis et per vos Compendien. monasterio auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Statuentes ut nulli, etc. Datum Laterani, XVIII Kal. Januarii. CCCCLXVI. ARELATENSIS ECCLESIAE SUFFRAGANEIS. Ut archiepiscopo suo obediant. (Laterani, IV Id. Decembris.) Cum secundum doctrinam evangelicam, quaecunque vultis ut faciant vobis homines et vos eis eadem facere debeatis, eam reverentiam vos convenit praestare praelatis quam vobis vultis a subditis exhiberi. Sane cum venerabilis frater noster Arelaten. archiepiscopus, metropolitanus, vester illis studiis et meritis adjuvetur ut commendationibus non indigeat aliorum, fraternitati vestrae duximus auctoritate praesentium injungendum, per apostolica scripta praecipiendo mandantes quatenus ei tanquam patri et episcopo animarum vestrarum devote studeatis et humiliter obedire, ad vocationem ipsius, nisi evidens necessitas contradicat, secundum traditionem canonicam sine difficultate qualibet accedentes. Datum Laterani, IV Idus Decembris. CCCCLXVII. ARCHIEPISCOPO ET CAPITULO ARELATEN. Ut in ecclesia Arelat. nullus recipiatur in canonicum, nisi qui profiteri voluerit ordinem canonicorum S. Augustini. (Laterani, Non. Decembris.) Nihil magis esse religioni contrarium credimus vel absurdum, quam si in eadem Ecclesia in professione et ordine et religione ac moribus et vita et habitu servitorum diversitas nutriatur. Ne igitur in Ecclesia vestra, in qua regularis ordo noscitur institutus, hujusmodi ultra confusio se perniciose valeat immiscere, auctoritate praesentium districtius prohibemus ne in Ecclesia vestra de caetero cujuslibet meriti vel nobilitatis instinctu aliquis in canonicum vel in clericum admittatur, vel praepositum, aut decanum, aut aliquem officialium penitus eligatur, nisi professione et habitu se regularem ostendat, et secundum beati Augustini regulam in claustro et capitulo regulariter conversetur; ne status religionis, qui jam ibi per Dei gratiam confirmatus esse dignoscitur, alicujus mutabilitatis dispendio subvertatur et resilire paulatim a religionis proposito cujuslibet praetextu malitiae compellatur. Datum Laterani, Nonis Decembris. CCCCLXVIII. CENADIEN. EPISCOPO. De infirmis excommunicatis ad cautelam absolvendis, donec revalescant. (Laterani, XVII Kal. Januarii.) Licet ecclesiasticis institutis, quae provida deliberatio sanctorum Patrum instituit, a nullo debeat obviari; tamen cum justa contingit impedimenta concurrere, quae institutorum ipsorum ex necessitate processum impediunt, juxta discretionem in medio residentis rigor est ecclesiasticus temperandus. Unde nos tuae justae petitioni faventes, ut valetudinariis, senibus et infirmis dioecesana tibi lege subjectis, qui pro injectione manuum in personas ecclesiasticas in canonem latae sententiae inciderunt, juxta formam Ecclesiae beneficium absolutionis possis impendere, ita tamen quod postquam infirmi suae restituti fuerint sanitati, ad apost. sedem accedant et alii pro itineris labore sibi dimisso dignum aliquid recompensent, plenam tibi usque ad triennium auctoritate praesentium concedimus facultatem. Datum Laterani, XVII Kalend. Januarii. CCCCLXIX. EIDEM. Ut clerici in majoribus ordinibus constituti assumptas mulieres abjiciant. (Datum, ut supra. ) Quidam clerici tuae dioecesis manifeste dicuntur doctrinae Apostoli obviare, qui candorem ecclesiasticae puritatis, quae sine omni ruga et macula esse debet et omne quod est irreprehensibile sibi eligit, suis spurcitiis depravantes, et dantes offensionem in populo, ministerium suum in vituperium damnosa praesumptione convertunt. Quidam etenim ex ipsis in diaconatus et subdiaconatus ordine constituti, uxores sibi, si tamen uxores sunt nominandae, contra instituta canonica, ut dicitur, copularunt: qui postmodum dignitates ecclesiasticas assecuti curae student domesticae potius quam ecclesiasticae imminere. Volentes igitur id per tuae fraternitatis industriam emendari, fraternitati tuae auctoritate praesentium indulgemus quatenus, si praedicti clerici ad commonitionem tuam mulieres ipsas non prorsus ejecerint, et de tanto excessu satisfecerint congruenter, licitum tibi sit ipsos auctoritate nostra ecclesiasticis redditibus, remoto appellationis obstaculo, spoliare. Nulli ergo, etc. Datum, ut supra. CCCCLXX. DUNELMEN. EPISCOPO. Confirmatur institutio praebendarum facta in Ecclesia sua. (Datum, ut supra. ) Ea quae ad ampliandum cultum divini nominis in locis Deo dicatis a fratribus nostris et coepiscopis statuuntur, praesertim cum pietas praebet causam proposito et ardor intimae charitatis flagrat exterius, in effectu servare volumus illibata et munimine confirmationis apostolicae roborare. Ex charitatis siquidem, sicut credimus, fonte processit, quod bonae memoriae praedecessor tuus, et tu post eum ipsius exempla secutus, in Ecclesia de Deluton. de Dunelmo praebendas et personatus provide statuistis; ut in eo honorabilius de caetero Domino serviatur, et Ecclesia ipsa in se ministrantibus liberius possit et melius providere. Nos igitur propositum tuum dignis laudibus in Domino commendantes, institutionem tam personatuum quam praebendarum in eadem Ecclesia per te et eumdem praedecessorem tuum hactenus factam, sicut rationabiliter et sine quorumlibet praejudicio facta est et servata, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Nulli ergo, etc. Datum, ut supra. CCCCLXXI. ARCHIEPISC. ARELATENSI. De cavenda beneficiorum pluralitate. (Laterani, IV Id. Decembris.) Cum secundum traditionem canonicam non liceat aliquem in duabus Ecclesiis titulari, sed quilibet debeat in Ecclesia, in qua ordinatus est perpetuo permanere, ut secundum Apostolum unusquisque maneat in ea vocatione, in qua dignoscitur esse vocatus, grave gerimus et indignum quod, sicut accepimus, praepositus et canonici Arelatenses, qui professi sunt observantiam regularem, mutationes reddituum cupiunt et in diversis laborant Ecclesiis praebendari; unde contingit quod et claustrum ipsum et episcopatus limites saepius exeunt sine licentia praelatorum. Cum itaque nolimus ea viris religiosis permittere quae in Ecclesiis etiam saecularibus canonica reprobant instituta, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus praefatis praeposito et canonicis ex parte nostra et tua studeas districtius inhibere ne beneficia sibi multiplicari satagant, vel in aliis Ecclesiis se faciant titulari, et ne limites episcopatus vel claustri sine licentia tua vel illius cui fratrum curam commiseris, exire temeraria facilitate praesumant. Alioquin tu eos ad id, appellatione frustratoria non obstante, per censuram ecclesiasticam compellere non postponas. Datum Laterani, IV Idus Decembris. CCCCLXXII. ARCHIEPISC. ET CAPITULO ARELATEN. Ne praepositus absque consensu capituli mutuum recipiat, vel fidejussionem praestet. (Datum, ut supra. ) Cum ex apostolatus officio, quod licet indigni suscepimus, Ecclesiarum omnium curam et sollicitudinem gerere debeamus, nobis est attentius providendum, ne circa spiritualia vel etiam temporalia ulla detrimenta suscipiant, per illorum incuriam clericorum qui quae sua sunt, non quae Jesu Christi quaerentes, utilitati communi praeferunt specialem Sane, sicut nostro est apostolatui reseratum, nonnunquam in partibus vestris propter insolentiam praelatorum contingit ecclesias debitis intolerabilibus praegravari, pro eo quod earum negotia tanquam propria pertractantes, clericorum assensum non exigunt in agendis. Cum ergo quod omnes tangit, ab omnibus debeat approbari, auctoritate praesentium districtius inhibemus ne praepositus vester sine omnium vel majoris partis et sanioris assensu pecuniam recipiat mutuo vel pro ea praestet fidejussoriam cautionem. Si vero, quod non credimus, contra prohibitionem nostram ecclesiam praesumpserit aggravare, quod ab eo factum fuerit, decernimus non tenere. Nulli ergo, etc. Datum, ut supra. CCCCLXXIII. ARCHIEPISC. ET CAPITULO ARELATEN. Ut praepositus accepti et expositi rationem reddat. (Datum, ut supra. ) Cum instantia nostra quotidiana sit, secundum Apostolum, omnium Ecclesiarum sollicitudo continua, summo studio satagere nos oportet quod status earum in spiritualibus et temporalibus suscipiat incrementa et in deterius, quod absit! aliquorum desidia non labatur. Sane, sicut nostris est auribus intimatum, in Arelaten. Ecclesia id consuetudinis noscitur obtinere, quod praepositus ipsius Ecclesiae coram archiepiscopo et capitulo administrationis suae reddat statutis temporibus rationem, sicut a suis praedecessoribus fuit hactenus observatum. Cum itaque consuetudinis ususque longaevi non sit vilis auctoritas, et praesertim quando rationi non obviat et canonicis institutis, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus praefatum praepositum ad praemissam consuetudinem observandam, appellatione remota, sicut justum fuerit, compellatis. Quod citra mandatum nostrum deberet efficere, si famam suam vellet servare apud homines illibatam; ne Judae notam sinistrae suspicionis incurreret, unde facta sua vellet fratribus et sociis occultare. Datum, ut supra. CCCCLXXIV. ARCHIEPISC. ARELATEN. Ut de personatibus pro sua voluntate ordinare possit. (Datum, ut supra. ) Cum Arelaten. Ecclesiae personatus praedecessores tui dicantur de pontificalis mensae redditibus statuisse, usque ad tempora ista ordinatio ipsorum ad pontifices, qui fuerunt pro tempore, sicut nostro est apostolatui reseratum, noscitur spectavisse. Cum autem personam tuam sincera diligamus in Domino charitate, nec velimus pontificalia jura tuis temporibus minui sed augeri; ut de jam dictis personatibus, sicut et praedecessores tui sine contradictione qualibet habuerunt, liberam habeas potestatem secundum Deum et profectum commissae tibi Ecclesiae ordinandi, appellatione frustratoria non obstante, fraternitati tuae auctoritate praesentium indulgemus. Nulli ergo, etc. Datum, ut supra. CCCCLXXV. PRAEPOSITO S. JOANNIS DE CIMITERIO EJUSQUE FRATRIBUS TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS CANONICE SUBSTITUENDIS IN PERPETUUM. Suscipit eos sub protectione apostolica. (Laterani, XVIII Kal. Januarii.) Effectum justa postulantibus, etc. usque ad verbum annuimus, et praefatam ecclesiam Sancti Joannis de cimiterio in Papien. suburbio sitam, in qua divino mancipati estis obsequio, ad exemplar felicis recordationis Lucii papae praedecessoris nostri sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti pagina communimus. Statuentes, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis suis. ecclesiam Sancti Marci, quae in parochia vestra fundata est, cum omnibus pertinentiis suis, ecclesiam Sanctae Mariae, positam in porta aurea cum pertinentiis suis; ecclesiam Sanctae Mariae, positam in castello Lanfranci cum omnibus pertinentiis suis; et plebem quae dicitur Rete cum omnibus pertinentiis suis. Sane cum generale, etc. Sepulturam quoque, etc. Obeunte vero, etc. Decernimus ergo, etc. Salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum, etc. Datum Laterani, per manum Raynaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, XVIII Kalend. Januarii, indictione secunda, Incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno primo. CCCCLXXVI. ARELATEN. ARCHIEPISCOPO. Ut monasterium S. Gervasii instauret. (Laterani, IV Id. Decembris.) Gravem lapsum monasterii Sancti Gervasii de Fos nostro noveris apostolatui reseratum, quod cum collegium ipsius propter insolentiam monachorum ad binarium sit redactum, duo monachi, qui supersunt, Dei timore prorsus abjecto, non tanquam in monasterio, sed velut in prostibulo impudice cum duabus mulieribus conversantur; de quorum conversatione religioni detractio evenit et in populo grave scandalum generatur; et cum monasterium ipsum de redditibus et possessionibus archiepiscopalis mensae fundatum sit et ditatum, debitam tibi obedientiam dicti monachi denegant exhibere; quin potius etiam adversus Rom. Ecclesiam calcaneum erigentes, interdictos et excommunicatos passim recipiunt ad divina, defunctis in excommunicatione sepulturam etiam impendentes: propter quod in partibus illis et contemptibiles habentur sententiae praelatorum et justitia penitus non servatur. Cum autem in dicto monasterio et jus habeas patronatus, et lege tibi sit dioecesana subjectum (unde ipsius commodis et profectibus debes propensius imminere), fraternitati tuae, quam sincerius amplexamur, auctoritate praesentium indulgemus ut praefatum monasterium ad observantiam regularem et statum religionis antiquae, vel, si poteris, meliorem, remoto appellationis obstaculo, valeas reformare. Abbates quoque tibi subjectos ad debitam obedientiam Arelaten. Ecclesiae nunc et in posterum exhibendam compellendi tibi nihilominus concedimus facultatem. Decernimus ergo etc. Datum Laterani, IV Idus Decembris. CCCCLXXVII. ABBATI AUREAE VALLIS, ARCHIDIACONO PICTAVENSI ET MAGISTRO G. DECANO ASIANEN. Ut precarios pontificis in beneficiorum suorum possessione defendant, nisi statutum de certo canonicorum numero repugnet. (Laterani, XIV, Kal. Januarii.) Cum simus omnibus ex injuncto nobis officio debitores, iis specialiter et praesertim providere tenemur qui vel a sede apostolica ordinem susceperunt, vel apud eam in obsequio nostro et fratrum nostrorum laudabiliter permanentes, nostram plenius meruerunt gratiam et favorem. Unde cum pro ignotis etiam Ecclesia Romana consueverit a personis ecclesiasticis in suis precibus tam celeriter quam efficaciter exaudiri, non possumus non mirari si non audiamur pro illis quibus ad obtinendum quod petitur scientia suffragatur et mores, et qui nobis sunt et fratribus nostris accepti et his quibus scribimus non ignoti. Sane cum pro dilectis filiis W. Rofio sub diacono nostro, clerico dilecti filii nostri Cent. S. Luciae diaconi cardinalis, qui videlicet subdiaconus ex eo quod felicis recordationis C. papae praedecessoris nostri tempore in camera nostra diutius laudabiliter deservivit, et magistro Const. Natal. qui, quoniam bonae memoriae I. Malabrancae tunc Sancti Theodori diacono cardinali diutius obsequium suae devotionis impendit, nostram et fratrum nostrorum gratiam nec immerito meruerunt, idem praedecessor noster venerabili fratri nostro episcopo et capitulo Xanctonen. primo ac secundo scripsisset ut eos in canonicos suos reciperent, et stallum in choro et locum in capitulo assignarent; quia capitulum ipsum preces et mandata ipsius semel et iterum implere contempsit, bonae memoriae Ad. episcopus, tunc archidiaconus Pictavensis, et dilecti filii decanus, et cantor Sanctae Radegundis Pictavensis, quibus exsecutio mandati apostolici fuerat diligenter contradictione et appellatione postposita delegata, post frequentem commonitionem, cum nihil proficerent monitis apud ipsos, procuratorem eorum de canonica Ecclesiae Xanctonen. curaverunt auctoritate apostolica investire; dictis episcopo et capitulo eadem auctoritate mandantes ut eos permitterent canonicam ipsam pacifice possidere. Caeterum quia canonici ejusdem Ecclesiae se contra hoc contumaces exhibebant in omnibus et rebelles, iidem exsecutores, sicut ex eorum litteris accepimus manifeste, in eos excommunicationis et in Xanctonen. Ecclesiam interdicti sententiam protulerunt; quam dicti canonici nullatenus observantes, praesumpserunt divina nihilominus celebrare: licet idem episcopus Xanctonensis, sicut ex litteris suis nobis innotuit, apostolicis nolens contraire mandatis, super receptione ipsorum promptam habeat voluntatem. Iidem etiam canonici ad sedem apostolicam nuntium destinantes, suggesto quod in Xanctonen. Ecclesia quadragenarius erat canonicorum numerus institutus et per sedem apost. confirmatus (de quo nulla penitus habita mentione dictus subdiac. noster et magister Const. super receptione sua litteras obtinuerant ab apost. sede impetratas a nobis, praedictarum sententiarum processu nequaquam expresso), causam ipsam abbati Sylvae majoris et decano Burdegalen. committi, sic videlicet ut si constaret litteras non habita mentione de constitutione et confirmatione praedictis pro eisdem subdiacono nostro et magistro Const. ab eodem praedecessore nostro manasse, quidquid factum invenirent occasione litterarum illarum post appellationem ad nos legitime interpositam vel statutum denuntiarent penitus non tenere, injungentes ipsis districtius ne occasione litterarum illarum Xanctonen. Ecclesiam indebite de caetero molestarent. Cumque litterae hujusmodi ad praedictos judices pervenissent, dictus subdiaconus noster ad ipsorum citationem in eorum praesentia constitutus proposuit quod cum excommunicati essent, illis respondere minime tenebatur et quod voluntatem nostram volebat super hoc praesentialiter experiri; et ne ulterius in negotio ipso procederent, sedem apostolicam appellavit. Quia vero labori eorum compati volumus et debemus, ad devotionem et servitium ipsorum nec immerito paternum respectum habentes, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus nisi infra quadraginta dies a commonitione nostra auctoritate praesentium viva voce vel litteris sibi facta, vobis per testes omni exceptione majores constiterit praefatum quadragenarium canonicorum numerum fuisse in praefata Ecclesia institutum, vel si non habent plenum, ut duo desint de quadragenario constituto, vel post factam institutionem habuerint quandoque majorem, cum ipsi factam institutionem non observaverint, ipsos in corporalem possessionem canonicae ipsius appellatione postposita, auctoritate freti apostolica, inducentes, stallum in choro et locum in capitulo secundum Ecclesiae consuetudinem assignetis et canonicos memoratos ad receptionem ipsorum per excommunicationis in personas et interdicti sententias in Ecclesiam Xanctonen., sublato cujuslibet contradictionis et appellationis obstaculo, cogatis, revocantes in irritum quidquid post susceptionem mandati ejusdem praedecessoris nostri in elusionem ipsius et eorumdem subdiaconi et magistri praejudicium in canonicis vel praebendis inveneritis attentatum. Taliter autem mandatum apostolicum impleatis, ut obedientiam vestram commendare non immerito debeamus et vestro et Ecclesiarum vestrarum profectui sollicitius imminere, ac cardinalis praedictus, quem inter fratres nostros speciali diligimus in Domino charitate, et idem subdiaconus et magister propter hoc libentius intendant vestris commodis et honori: scituri quod sicut gratum habebimus si mandatum apostolicum fueritis efficaciter exsecuti, sic ferre non poterimus non moleste si, quod non credimus, in hoc negligentes fueritis vel remissi Testes autem qui fuerint nominati, si se gratia, odio, vel timore subtraxerint, ut testimonium perhibeant veritati, per districtionem ecclesiasticam appellatione remota cogatis. Nullis litteris obstantibus, si quae apparuerint harum tenore tacito a sede apostolica impetratae. Quod si omnes, etc., duo vestrum ea nihilominus exsequantur. Datum Laterani, XIV Kal. Januarii. CCCCLXXVIII. DECANO ET CAPITULO EBORACEN. Ut M. Petro de Corbolio praebendae et archidiaconatus possessio tradatur. (Laterani, XVI Kal. Januarii.) Si eorum petitionibus apostolicum gratanter impertimur assensum, quos gratiosos inter alios clericos orbis et litterarum scientia et morum reddit honestas, officii nostri, sicut credimus, debitam prosequimur actionem, et Deo in hoc et hominibus complacemus. Sane licet dilectum filium magistrum P. de Corbolio, de cujus litteratura et scientia in longinquis et remotis partibus praedicatur, suae tantum probitatis et honestatis intuitu habere debeamus in visceribus charitatis: cum tamen ad memoriam reducimus nostram nos aliquando sub ipsius magisterio exstitisse et ab eo divinarum audisse paginam Scripturarum (quod utique non pudet nos dicere, imo reputare volumus gloriosum), ad dilectionem ipsius efficimur promptiores et ejus libentius augmento intendimus et honori. Cum igitur venerabilis frater noster Eboracen. archiepiscopus praebendam Eboracen. Ecclesiae cum archidiaconatu eidem magistro contulerit, sicut nobis per suas litteras, ut proponitur, intimavit, nec vos unquam deceat talem ac tantum clericum a societate vestra repellere, sed vocare, cum de litteratis et discretis personis Ecclesiis multa provenire consueverint incrementa, devotionem vestram rogamus, monemus ac per apostolica scripta districte praecipiendo mandamus, quatenus praefatum magistrum ad praebendam et archidiaconatum sibi concessum tam libenter quam liberaliter admittentes, faciatis eumdem vel procuratorem suum praebendam et archidiaconatum pacifice possidere; ut et idem magister in vobis se gaudeat fraternae dilectionis solatium invenisse, et nos, qui pro ipso puro corde et voluntate sincera scripta nostra dirigimus, devotionem vestram valeamus in Domino merito commendare. Alioquin nos venerabili fratri nostro Elien. episcopo noveritis injunxisse ut praefato magistro praebendam et archidiaconatum, non obstante contradictione vel appellatione cujuslibet, si ei de canonica concessione constiterit, nostra fretus auctoritate non differat assignare et faciat pacifice possidere; illos censura ecclesiastica percellens qui se duxerint mandato nostro temere opponendos. Datum Laterani, XVI Kal. Januarii. CCCCLXXIX, ELIEN. EPISCOPO. Ejusdem argumenti. (Datum, ut supra ) Si eorum petitionibus, etc., fere in eumdem modum ut supra, usque ad verbum commendare. Ideoque fraternitati tuae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus praefato magistro praebendam et archidiaconatum, non obstante contradictione vel appellatione cujuslibet, si tibi de canonica concessione constiterit, nostra fretus auctoritate non differas assignare et facias pacifice possidere, illos censura ecclesiastica percellens, qui se duxerint mandato nostro temere opponendos. Datum, ut supra. CCCCLXXX. RICARDO ILLUSTRI REGI ANGLORUM. Ejusdem argumenti cum duabus praecedentibus. (Datum, ut supra. ) Cum regnorum status per virorum prudentum consilia de bono semper consueverit in melius prosperari, qui ad ipsorum regimen, Domino disponente, vocantur, viris prudentibus et discretis favorem debent et gratiam libenti animo impertiri, et ipsorum, prout convenit, intendere incrementis. Cum enim sicut credimus, magnificencia regia non ignoret qualiter dilectus filius magister P. de Corbolio inter alios clericos orbis scientia litterali praefulgeat et sua probibate et discretione sit admodum commendandus, ad dilectionem ipsius prompta debes voluntate concurrere et eum tam libenter quam efficaciter exaudire. Cum igitur venerabilis frater noster Eboracen. archiepiscopus ei praebendam Eboracen. Ecclesiae cum archidiaconatu contulerit, super cujus possessione per dilectos filios decanum et capitulum Eboracense, prout dicitur, impeditur; pro ipso, sub cujus magisterio nos aliquando exstitisse recolimus et ab eo audivisse sacrarum paginam Scripturarum, puro corde, conscientia bona et voluntate non ficta serenitatem regiam duximus litteris apostolicis exhortandam, rogantes attentius et monentes quatenus praedictum magistrum nostrarum precum intuitu et suae probitatis obtentu diligas propensius et honores, et ad habendam possessionem pacificam archidiaconatus et praebendae auxilium regiae serenitatis exhibeas; ita quod ipse magister ad servitium magnitudinis regiae fortius accendatur, et nos, cum preces nostras, praesertim quas de tam puro corde proferimus, cognoverimus exauditas, ad audiendum petitiones tuas possimus magis favorabiles inveniri. Datum, ut supra. CCCCLXXXI. JOANNI MINISTRO ET FRATRIBUS S. TRINITATIS. Conceditur regula juxta quam vivere debeant. (Laterani, XVI Kal. Januarii.) Operante divinae dispositionis clementia, in sedis apostolicae specula constituti piis debemus affectibus suffragari, et eos, cum a charitatis radice procedunt, perducere ad effectum, praesertim ubi quod queritur, Jesu Christi est, et privatae cummunis utilitas antefertur. Sane cum tu, dilecte in Christo fili, frater Joannes minister, ad nostram olim praesentiam accessisses et propositum tuum quod ex inspiratione divina creditur processisse nobis humiliter significare curasses, intentionem tuam postulans apostolico munimine confirmari: Nos ut desiderium tuum fundatum in Christo, praeter quem poni non potest stabile fundamentum, plenius nosceremus, ad venerabilem fratrem nostrum episcopum et dilectum filium abbatem Sancti Victoris Parisien. cum nostris te duximus litteris remittendum; ut per eos, utpote qui desiderium tuum perfectius noverant, de intentione tua et intentionis fructu ac institutione ordinis et vivendi modo instructi, assensum nostrum tibi possemus securius et efficacius impertiri. Quia igitur, sicut ex eorum litteris cognovimus evidenter, Christi lucrum appetere videmini plus quam vestrum, volentes ut apostolicum vobis adsit praesidium, regulam juxta quam vivere debeatis, cujus tenorem dicti episcopus et abbas suis nobis inclusum litteris transmiserunt, cum his quae de dispositione nostra et petitione tua, fili minister, duximus adjungenda, praesentium vobis et successoribus vestris auctoritate concedimus, et illibata perpetuo manere sancimus. Quorum tenorem, ut evidentius exprimatur, inferius jussimus annotari. In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Fratres domus Sanctae Trinitatis sub obedientia praelati domus suae, qui minister vocabitur, in castitate et sine proprio vivant. Omnes res, undecunque licite veniant, in tres partes dividant aequales, et in quantum duae partes sufficient, exsequantur ex illis opera misericordiae, cum sui ipsorum et eis necessario famulantium moderata sustentatione. Tertia vero pars reservetur ad redemptionem captivorum qui sunt incarcerati pro fide Christi a paganis, vel dato pretio rationabili pro redemptione ipsorum, vel pro redemptione paganorum captivorum, ut postea rationabili commutatione et bona fide redimatur Christianus pro pagano secundum merita et statum personarum. Cum vero pecunia data fuerit, vel aliquid aliud, licet specialiter et proprie detur ad aliquid, semper de consensu illius, qui dederit, tertia pars separetur, et aliter non recipiatur; exceptis terris, pratis, vineis, nemoribus, aedificiis, nutrituris et hujusmodi. Fructus enim inde exeuntes, deductis expensis, scilicet medietate remota pro expensis, in tres partes dividentur aequales; sed quae paucas vel nullas recipiant expensas omnes dividantur. Cum vero panni vel calciamenta vel minuta hujusmodi, quibus necesse sit uti, quae vendi vel conservari non expedit, data fuerint vel a se ipsis habuerint, non dividantur, nisi ministro domus et fratribus visum fuerit expedire, de quibus singulis Dominicis, diebus si fieri potest, in capitulo deliberetur. Si tamen praedicta, ut panni, terrae, nutriturae, sive minuta venderentur, pretium inde proveniens in tres partes ut supra dividatur. Omnes Ecclesiae istius ordinis intitulentur nomine sanctae Trinitatis et sint plani operis. Fratres possunt esse in una cohabitione, tres clerici et tres laici et praeterea unus qui procurator sit, qui non procurator, sed minister, ut dictum est, nominetur, ut Frater N. minister domus sanctae Trinitatis, cui fratres repromittere ac impendere obedientiam teneantur. Omnibus fratribus suis, sicut sibimet, minister fideliter administret. Vestimenta sint lanea et alba; et liceat eis habere pellicias singulis singulas, et bracas, quas jacentes non deponant. Jaceant in laneis; ita quod plumea fulcra vel culcitras, nisi in aegritudine laborantes, in domibus propriis minime habeant. Cervical vero ad sustentationem capitis permittantur habere. In cappis fratrum imponantur signa. Equos non ascendant nec etiam habeant; sed asinos tantum liceat ascendere datos vel accommodatos vel de propriis nutrituris susceptos. Vinum sumendum a fratribus taliter temperetur, ut sobrie sumi valeat. Jejunent ab Idibus Septembris secunda, quarta et sexta feria et Sabbato, nisi solemnis festivitas intervenerit, usque ad Pascha: sic tamen ut ab Adventu usque ad Nativitatem Dominicam et a Quinquagesima usque ad Pascha, exceptis Dominicis diebus, in cibo quadragesimali jejunent, et alia similiter jejunia quae consuevit Ecclesia celebrare. Potest tamen quandoque minister jejunium cum discretione relaxare propter aetatem vel viam et aliam justam causam, vel facultate inspecta etiam augmentare. Carnibus datis ab his qui foris sunt vel sumptis de propriis nutrituris vesci liceat tantum in Dominicis diebus a Pascha usque ad Adventum Domini, et a Natali usque ad Septuagesimam, et in Nativitate et Epiphania Domini, et in Ascensione Domini et Assumptione et Purificatione beatae Mariae, et in festivitate Omnium Sanctorum. Nihil emant ad victum, praeter panem et pulmentum, scilicet fabas et pisa et hujusmodi legumina, olera, oleum, ova, lac, caseos et fructus. Sed neque carnes neque pisces sive vinum liceat emere, nisi ad necessitatem infirmorum, vel minutorum, vel pauperum, aut in magnis solemnitatibus. Liceat tamen nutrituras emere, et nutrire. Cum vero in itinere sive peregrinatione fuerint, liceat eis, sed parce, vinum emere, et pisces in Quadragesima, si necesse fuerit; et si quid eis datum fuerit, inde vivant, et residuum in tres partes dividant. Tamen si fuerint in via profecti ad redimendum captivos, quidquid eis datum fuerit totum debent ponere in redemptionem captivorum, praeter expensas. In civitatibus, in villis, sive castellis, in quibus proprias domos habuerint, nihil omnino extra domos illas, nisi forte in domo religionis, etiamsi a quovis rogentur, comedant vel bibant, nisi forte aquam in domibus honestis; nec pernoctare praesumant extra hujusmodi domos. Nunquam in tabernis vel in hujusmodi locis inhonestis habitent, comedant vel bibant. Qui autem hoc praesumpserit, juxta arbitrium ministri gravi vindictae subjaceat. Talis sit charitas inter fratres, clericos et laicos, ut eodem victu, vestitu, dormitorio, refectorio et eadem mensa utantur. Infirmi seorsum dormiant et comedant: ad quorum curam habendam conversus aliquis, laicus sive clericus, deputetur, qui ea quae necessaria fuerint inquirat et ministret sicut fuerit ministrandum. Moneantur tamen infirmi, ut lauta sive nimium sumptuosa cibaria non requirant, commoda potius et salubri moderatione contenti. Cura hospitum et pauperum et omnium euntium et redeuntium uni de discretioribus et benignioribus fratribus injungatur, qui audiat eos, et ut expedire viderit, charitatis solatium administret. Requirat tamen ab illis quos crediderit admittendos, si eis quae fratribus apponuntur velint esse contenti. Ad lauta quidem et sumptuosa cibaria non oportet quemquam admitti. Quaecunque tamen praestanda sunt cum hilaritate praestentur, et nulli maledictum pro maledicto reddatur. Si quis, et maxime religiosus, ad hospitandum advenerit, benigne suscipiatur et charitative juxta posse domus illi subministretur. Avena tamen vel aliud in loco avenae hospitibus non detur, si fuerint in civitate vel oppido, vel ubi venalis inveniatur; nisi forte religiosi sint hospites vel tales qui ad manum non habeant et non emere possint. Si autem hospites venalem non invenerint et in domo qua suscepti fuerint inveniatur, congruenter eis praebeatur. Nullus frater laicus vel clericus sit, si fieri potest, sine proprio officio. Si quis vero laborare noluerit et potuerit, locum ipsum deserere compellatur, cum Apostolus dicat: Qui non laborat, non manducet (II Thess. III, 10). Silentium observent semper in ecclesia sua, semper in refectorio, semper in dormitorio, De necessariis tamen liceat loqui in aliis temporibus aptis, et remissa voce, humiliter et honeste; et extra praedicta loca ubique sermo eorum sit honestus et sine scandalo. Similiter et eorum omnis status, gestus, vita, actio, et omnia alia honesta in eis reperiantur. Capitulum, si fieri potest, singulis Dominicis diebus in singulis domibus minister cum fratribus suis teneat, et de negotiis domus et domui sive fratribus datis, ut ad redemptionem captivorum tertia pars deputetur, fratres ministro et minister fratribus rationem fideliter reddant. Non solum fratribus, sed et familiae domus pro capacitate sua similiter singulis Dominicis diebus, si fieri potest, exhortatio fiat; et quid credere aut agere debeant simpliciter moneantur. De omnibus rebus et clamoribus in capitulo fratres judicentur. Nullus fratrum fratrem suum in publico accuset, nisi bene possit probare. Qui autem hoc fecerit, poenam subeat, quam reus subiret si convinci potuisset, nisi minister ex causa cum eo dispensare voluerit. Si qui scandalum vel aliquid hujusmodi fecerint, vel, quod absit! se invicem percusserint, juxta arbitrium ministri majori vel minori vindictae subjaceant. Si quis frater in fratrem peccaverit, id est, contra fratrem, id est, eo solo sciente qui injuriam passus est, sustineat patienter, licet sit innocens; et cum quieverit commotio animorum, benigne et fraterne commoneat et corripiat eum usque ter inter se et ipsum solum, et poenitentiam agere de commisso et a similibus in posterum abstinere. Quod si non audierit, dicat ministro, et ille corripiat eum secreto secundum quod viderit saluti ejus expedire. Qui vero scandalum movit et per se emendare voluerit, totum ante pedes scandalizati petens veniam se extendat; et si semel non sufficit, usque ter illud idem faciat. Si vero hoc in publicum venerit, quaecunque secutura fuerit poenitentia haec sit prior, scilicet ante pedes ministri petendo veniam totius corporis extensione, et postea secundum ejus arbitrium emendetur. Generale capitulum semel in anno celebretur, quod fieri debet in octavis Pentecostes. Si pro necessitate domus debitum aliquod fuerit contrahendum, prius in capitulo fratribus proponatur, et cum eorum fiat consilio et assensu; ut sic et suspiciones et murmurationes evitentur. Si quisquam de substantia domus violentiam fecerit et ad judicem oportuerit referri, non ante hoc fiat quam charitative ille a fratribus primo, post ab aliis vicinis similiter moneatur. Electio ministri per commune fratrum consilium fiat, nec eligatur secundum dignitatem generis, sed secundum vitae meritum et sapientiae doctrinam. Ille vero qui eligitur, sacerdos sit vel clericus ordinibus aptus et sit professus. Minister vero, sive major sive minor, sacerdos sit. Major minister confessiones fratrum omnium congregationum ejusdem ordinis audire potest. Minor vero minister omnium fratrum suae domus audiat confessiones; dummodo verecundia repetiti excessus occasionem minime praebeat tardius praelatis suis vel minus pure quam deceat confitendi. Sollicite vero minister provideat ut praecepta regulae, sicut caeteri fratres, per omnia teneat. Postquam vero electus fuerit, si ex culpa deponi meruerit, per majorem ministrum convocatis tribus vel quatuor ministris minoribus deponatur, et alius qui dignus sit, loco ejus subrogetur. Si vero pro remotione terrarum vel alia causa rationabili major minister hoc facere non poterit, ministris minoribus magisque religiosis committat; et quod illi fecerint auctoritate majoris ratum habeatur. Major vero minister si pro excessibus corrigendus vel deponendus sit, per quatuor aut quinque ministros ejusdem ordinis magis religiosos hoc fiat, qui tunc auctoritate generalis capituli ad hoc eligi debent. Si quis hujus ordinis frater esse voluerit, primo per annum cum expensis suis praeter victum, habitu suo et omnibus suis retentis, in ordine pro Deo serviat; et post annum, si bonum et conveniens videatur ministro domus et fratribus et illi, et locus vacaverit, recipiatur; nihil tamen pro receptione sua exigatur. Si quid tamen gratis dederit, recipiatur; dum tamen tale sit de quo non videatur Ecclesiae litigium imminere. Si vero de cujusquam moribus visum fuerit dubitandum, prolixior de eo probatio habeatur. Si ante receptionem aliquis se intemperanter habuerit et impatiens disciplinae, et ad arbitrium ministri non emendaverit mores suos, tribuatur ei modeste licentia cum omnibus quae attulit recedendi. In ordine vero aliquis non recipiatur antequam annum videatur vigesimum complevisse. Professio vero in arbitrio ministri relinquatur. Pignora non accipiant, nisi decimas cum licentia sui episcopi, de manu laici. Juramenta non faciant, nisi in magna necessitate et cum licentia ministri, vel jussi ab episcopo suo vel ab alio vices apostolicas gerente, et hoc pro honesta et justa causa. Si quod vitium in re quae venditur notum fuerit, indicetur emptori. Depositum auri vel argenti vel pecuniae non liceat eis suscipere. Ipsa die qua infirmus venerit vel apportatus fuerit, de peccatis suis confiteatur et communicet. Omni secunda feria (praeterquam in octavis Paschae, et Pentecostes, et Nativitatis, Domini et Circumcisionis, et Epiphaniae, et praeterquam in festivitatibus quae ad colendum pronuntiantur), finita missa pro fidelibus, fiat absolutio fidelium defunctorum in caemeterio. Singulis quoque noctibus ad minus in hospitali coram pauperibus pro statu et pace sanctae Romanae Ecclesiae et totius Christianitatis, et pro benefactoribus et pro his pro quibus generalis Ecclesia consuevit orare, communis fiat oratio. In regularibus horis morem beati Victoris observent; nisi forte pausationes vel aliae prolixitates vel vigiliae, occasione laboris et paucitatis servientium, de consilio piorum et religiosorum virorum fuerint remittendae. Propter paucitatem etenim suam tantas pausationes in psallendo facere non tenebuntur nec ita tempestive surgere. In rasura similiter ordinem Sancti Victoris sequantur clerici. Laici vero barbas non radant, sed eas crescere modeste permittant. Nulli ergo, etc., nostrae concessionis et constitutionis, etc. Datum Laterani, XVI Kal. Januarii, anno Incarnationis Dominicae 1198, pontificatus nostri anno primo. CCCCLXXXII. G. PRAEPOSITO ALBENSI. Datur illi potestas conferendi custodiam Albensem. (Laterani, XII Kal. Januarii.) Innotuit apostolatui nostro per petitionem nobis ex tua parte porrectam, quod cum in Alben. Ecclesia quaedam dignitas, quae custodia dicitur, ad tuam donationem pertinens habeatur, cujus curae ac sollicitudini ornamenta ac privilegia ipsius Ecclesiae et diadema etiam regium committuntur, eam personae idoneae conferre desideras; ne forte, per imperitiam aut infidelitatem vel negligentiam custodis ipsius, Ecclesia incurrat aliquod detrimentum aut honor patriae de corona aliquam laesionem sustineat. Volentes igitur indemnitati Ecclesiae praecavere, et tibi tuam justitiam conservare, ut custodiam ipsam, sicut tui juris existit, idoneae personae nullius appellatione obstaculo conferas et assignes, liberam tibi damus auctoritate apostolica facultatem. Datum Laterani, XII Kal. Januarii. CCCCLXXXIII. PICTAVIEN. EPISCOPO. Ut monasteria per suam dioecesim visitet atque reformet. (Datum, ut supra. ) Si super commisso tibi grege sic vigilare procuras ut esse de illis pastoribus qui nato Domino super grege suo noctis vigilias custodiebant merito comproberis, in tui exsecutione officii semper cum discretione procedes et de subditis tuis, tanquam de eis redditurus Domino rationem, plantare virtutes et exstirpare vitia procurabis. Ad audientiam siquidem nostram noveris pervenisse quod in Pictavien. dioecesi pro diutina pastoris absentia in religiosorum collegiis et aliis personis ecclesiasticis multa quae statum perturbant religionis et ordinis sunt praesumpta, ad quorum correctionem te oporteat propensioris sollicitudinis studium exercere. Volentes igitur ut excessus liberius valeas corrigere delinquentium, cum nostra fueris auctoritate suffultus, tibi pagina praesenti mandamus quatenus ad abbatias et alia loca religiosa et ecclesias tuae dioecesis quae tibi sunt dioecesana lege subjectae personaliter accedens, quae tam in capite quam in membris in eis corrigenda inveneris, secundum Deum corrigas et emendes et reformationi eorum taliter procures insistere, quod de bona possis provisione laudari, et Ecclesiarum status per te studiosius reformetur. Datum ut supra. CCCCLXXXIV. FULCONI ABBATI MONASTERII SANCTI PETRI CORBEIEN QUOD IN PAGO AMBIANEN. SITUM EST EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. Eos in protectionem recipit, et elegantia vitae atque morum praecepta relinquit. (Laterani, XV Kal. Januarii.) Apostolicae sedis auctoritate debitoque compellimur pro universarum statu Ecclesiarum satagere et earum maxime quae specialius eidem sedi adhaerent ac tanquam proprio jure subjectae sunt utilitatibus providere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et ad exemplar praedecessorum nostrorum felicis memoriae Nicolai, Benedicti, Leonis, Urbani, Paschalis, Innocentii, Eugenii, Adriani, Alexandri, Clementis, Coelestini Ro. Pont. praefatum Corbeien. monasterium in pago Ambianen. situm, quod ad jus et proprietatem beati Petri specialiter pertinet, in quo estis divino obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti pagina privilegia communimus. In primis siquidem statuentes, etc., usque ad verbum vocabulis. Omnes parochias Corbeiae et parochiam pratorum, parochiam de Naurs, parochiam de Bus, parochiam du Thanes et parochiam de Uscia. Ad haec adjicientes interdicimus ut possessiones ipsius ecclesiae et beneficia absque abbatis et fratrum consensu nullus hominum in vita sive in morte aliis ecclesiis dare vel alio quolibet modo alienare praesumat ab ipsa. Nec liceat Remen. archiepiscopo nec Ambianen. nec alicui episcopo in abbate et fratribus vel clericis sive famulis aut in laicis infra praefatas parochias constitutis dominationem aliquam exercere aut eos excommunicare vel interdicere aut appellationes ab eis vel invicem vel contra eos ab extraneis factas aliquo modo recipere vel pro emendatione criminum actiones quaerere praemiorum, neque potestatem aliquam in possessionibus ad ipsum monasterium vel cellas ejus pertinentibus vel in posterum juste et rationabiliter acquirendis sibi audeant vindicare. Prohibemus quoque ne Remen. archiepiscopi vel Ambianen. episcopi aut alii, vel eorum oeconomi vel archidiaconi seu eorum nuntii absque vestra vel vestrorum fratrum gratuita vocatione ad monasterium vestrum vel loca praedicta accedant, aut molestationem aliquam seu perturbationem inferant, aut consuetudines pravas seu novas imponant. Chrisma vero, etc. Obeunte vero te nunc ejusdem loci abbate vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem tantum fratres communi consensu vel fratrum pars consilii sanioris secundum Deum et beati Benedicti regulam de eodem collegio vel alterius coenobii, si ibi aliquis ad hoc regimen dignus repertus non fuerit, providerint eligendum: qui, juxta antiquam Ecclesiae vestrae consuetudinem, a quocunque malueritis episcopo consecretur. Apostolica insuper auctoritate statuimus et sub interminatione anathematis prohibemus ne abbates vestri, qui pro tempore fuerint, altaria, decimas, praebendas monachales, aliquo titulo alienare praesumant, nec alias possessiones monasterii seu thesauros vendere, obligare aut infeudare, sine communi consensu capituli vel majoris aut sanioris partis aliquatenus audeant. Ad haec autem adjicimus ne aliqui monachi seu conversi sub professione domus vestrae astricti sine consensu abbatis et majoris ac sanioris partis capituli vestri pro aliquo fidejubeant, vel ab aliquo pecuniam mutuo accipiant ultra pretium capituli vestri rationabili providentia diffinitum, quod si facere praesumpserint, non teneatur conventus pro his aliquatenus respondere. Indictum autem, sicut hactenus Corbeien. monasterium celebrare consuevit, vobis confirmamus; et ne quis eos qui ad ipsum convenerint, in eorum bonis vel in personis, offendere vel molestare praesumat auctoritate apost. prohibemus. Illis vero qui locum ipsum in hac die devotionis intuitu visitaverint et beneficia ei contulerint, de injuncta eis poenitentia quadraginta dies auctoritate apostolica relaxamus. Hospitali autem vestro, quod Portaria dicitur, decimas a catholicis ipsius loci abbatibus et aliis Dei fidelibus rationabiliter concessas, auctoritate ap. confirmamus. Decernimus ergo, etc. Salva sedis ap. auctoritate. Ad indicium autem quod monasterium vestrum ad jus et proprietatem beati Petri pertineat et perceptae a Rom. Ecclesia libertatis, unciam auri nobis et successoribus nostris annis singulis persolvetis. Si qua igitur, etc. Datum Later., per manum Raynald domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, XV Kal. Januarii, indictione secunda, Incarnationis Dominicae anno 1198, pont. vero domini Innocentii papae III anno primo. CCCCLXXXV. R. ILLUSTRI REGI ANGLORUM. Ne Cantuarienses monachos contra jus contraque rem judicatam et Romani pontificis auctoritatem opprimat. (Laterani, XI Kal. Januarii.) Cum inter alios mundi principes personam tuam sicut charissimi filii disposuerimus praerogativa dilectionis et gratiae honorare et tam tuis quam tuorum utilitatibus paterna provisione diligenter intendere, miramur plurimum et dolemus quod hoc propositum nostrum, ex quo nimirum quantum magnitudini tuae valeat honoris et utilitatis afferri, serenitatem regiam non credimus ignorare, pravis quorumdam suggestionibus niteris impedire. Cum enim negotium Cantuariensis Ecclesiae dudum, solum Deum habentes prae oculis, studuerimus secundum divinum beneplacitum terminare (in quo, si personas vellemus accipere vel munera forsitan acceptare, partem Cantuariensis archiepiscopi procul dubio praetulissemus partibus monachorum), credebamus quod factum nostrum celsitudo deberet regia gratiarum prosequi actione, quae nos hactenus de justitia facienda saepius exoravit nec sustineret aliqua ratione quod quisquam deberet in hac parte apostolicis jussionibus obviare; quin potius, si aliter fecissemus, praeter offensam divinam et conscientiae laesionem, plurimum verebamur ne diceremur oppressores pauperum, et justitiae contemptores. Verum secus contigit quam vellemus vel etiam credere deberemus. Nuper enim accedentes ad praesentiam nostram dilecti filii nostri prior et socii sui monachi Cantuarien. lacrymabili nobis et deflenda conquestione monstrarunt quod, cum regia sublimitas mandavisset de thesauro Ecclesiae Cantuarien. redigendo in scriptis et sigillo tam regio quam archiepiscopi necnon et monachorum signando, neque hoc, unde ipsos in Domino commendamus, facere voluissent, sicut erat prius in ipsorum perniciem cogitatum, spreta sedis apostolicae reverentia, suis sunt rebus et possessionibus spoliati; unde ad sedem apostolicam eos laborare oportuit invitos pariter et dolentes. In quorum adventu renovatus est dolor noster: quia sustinuimus cum Propheta pacem, et non venit; quaesivimus bona, et ecce turbatio. Cum enim veterem, sed nondum inveteratam et perlatam quaestionem saepius ad apost. sedem crederemus nos penitus exstinxisse (cujus occasione et religiosi viri et Deum timentes Honorius quondam prior et nonnulli Cantuarien. monachorum pro libertate ipsius Ecclesiae animas posuerunt, et hi qui nuper ad nos venerunt praedecessorum nostrorum suorum vestigiis inhaerentes, malunt mori pro eadem quam videre mala gentis suae et sanctorum), ecce quasi morbus pullulat recidivus, et facta sunt novissima ejus deteriora prioribus: quod tristes referimus et dolentes. Porro quoniam auctoritatem apost. sedis cui, licet immeriti, praesidemus, vigorem volumus obtinere debitum nec sustinere possumus nec debemus in suggillationem ejus aliquid debeat attentari, magnificentiam regiam de puro corde rogamus, monemus, hortamur, et in remissionem injungimus peccatorum quatenus, revocatis omnibus quae contra eosdem monachos attentata noscuntur et in pristinum statum reductis quos pro reverentia sedis apost. apud sublimitatem tuam haberi volumus plurimum commendatos, mandatum nostrum in ea causa quae inter ipsos et praefatum archiepiscopum vertebatur emissum non sustineas ab aliquo praeteriri. Quod tanto fortius brachio potentiae tuae credimus effectui mancipandum, quanto amplius in tuis negotiis et tuorum a nobis desideras etiam in majoribus exaudiri. Neque super hoc circumspectionem tuam volumus dubitare quin, si praemissa studueris liberaliter adimplere, majorem ex hoc gratiam et favorem apud sedem valeas apostolicam promereri. Alioquin, quantumcunque personam tuam in Domino diligamus et honori tuo velimus, quantum cum Deo possumus et honore nostro, deferre, contemptum nostrum, imo Dei, cujus locum, licet indigni, tenemus in terris, non poterimus ulterius aequanimiter sustinere, sed in eos, quicunque fuerint, et terras eorum qui nostrae dispositioni praesumpserint obviare, eam animadversionem sine differentia personarum curabimus exercere, quod per exhibitionem operum ostendemus nos velle regia via prudenter incedere, nec cujusquam gratia vel favore declinare ad dextram vel sinistram, cum omnem inobedientiam secundum Apostolum prompti sumus ulcisci. Si quis autem regiae serenitati suggesserit quod de ipsa quidquam sinistri a dictis monachis pro positum fuerit coram nobis, fidem non adhibeas; cum potius afflictiones et molestias suas plus altero procurante quam de voluntate credant regia processisse: Datum Laterani, XI Kal. Januarii. CCCCLXXXVI. ROTHOMAGEN. ARCHIEPISC. ET EPISCOPO ELIEN. Ut pontificis litteras Anglorum regi offerant et interpretentur causamque monachorum commendent. (Datum, ut supra. ) Lacrymabilem afflictionem dilectorum filiorum prioris et monachorum Cantuarien. et miserabilem apud sedem apost. toties replicatam referre sine multa cordis amaritudine non valemus, cum eis apost. sedis subsidium nihil videatur commodi attulisse; quin potius quanto eis ratione praevia magis adesse voluimus et prodesse, tanto adversus manus hostilis in contemptum apostolicae sedis est diutius durius aggravata. Et cum per charissimum in Christo filium R. Anglorum regem illustrem oppressiones hujusmodi crederemus et violentias pro reverentia sedis apost. refrenari, cujus saepius super hoc scripta recepit, econtra nunc ultimo in tantum profecimus quod prior et monachi, spreta sedis apost. reverentia, suis rebus et possessionibus spoliati, emisso edicto de thesauro Ecclesiae consignando, quod hactenus fuit penitus inauditum. Volentes autem adhuc maternis insistere lenimentis et nolentes illius exemplo cujus vicem, licet indigni, tenemus in terris, per singulos dies irasci, adhuc semel super eodem facto praefato regi nostras litteras destinamus. Ut autem preces et mandata nostra cordi regio tenacius quam hactenus imprimantur, rogamus fraternitatem vestram attentius et per apost. scripta praecipimus, quatenus litteras nostras super hoc sibi transmissas, omni dilatione cessante, curetis ei fideliter explanare; quas si aure surda transierit, praeter animadversionem debitam, quam in contemptores Ecclesiae Ro. ac nostros non differemus ulterius jaculari, ejus instruemur exemplo qualiter suas suorumque petitiones debeamus etiam in majoribus exaudire. Quod si ambo, etc. Datum, ut supra. CCCCLXXXVII. AIMERICO ILLUSTRI REGI JEROSOLYMITANO. Illum ad pietatem et modestiam hortatur, auxiliaque sua promittit. (Laterani, XII Kal. Januarii.) Venientem ad nos dilectum filium magistrum I. clericum et nuntium serenitatis regiae, qua decuit benignitate recepimus, et in his quae nobis proposuit ex parte magnitudinis tuae curavimus, quantum cum Deo potuimus, exaudire. Verum quia, sicut Domino placuit, a quo est omne datum optimum et omne donum perfectum, manum misisti ad fortia et illius terrae administrationem et regimen assumpsisti in qua Dominus et redemptor operatus salutem nostram dorsum posuit ad flagella et humiliavit semetipsum, factus obediens usque ad mortem, regiae magnitudini est summopere satagendum ut exemplo ejus qui coepit facere et docere, in tribulationibus non deficiat quae terram illam, nimis exigentibus peccatis, invenerunt; in quibus adjutor tibi aderit, si sustinueris patienter, fidelis Deus, qui neminem patitur tentari supra id quod poterit sustinere, sed facit cum tentatione proventum. Ejusdem quoque humilitatem studeas, quantum poteris, imitari; ut quanto major es, tanto te amplius in conspectu Domini humilies, ut exaltet te in tempore visitationis. Qui enim se humiliat, juxta Scripturae testimonium, exaltabitur, et qui se exaltat, humiliabitur. Neque devotio tua debet aliquatenus dubitare quin, si per opera virtutum praemissarum et etiam aliarum studueris in lege Domini ambulare, tribuat tibi Dominus secundum cortuum, et mittat tibi auxilium de sancto et de Sion te tueatur; et cum sit misericors et miserator, non continebit in ira misericordias suas; qui etiam in ulciscendo non obliviscitur misereri; qui si pro nobis fuerit et nobiscum, quis contra nos? Alioquin cum renes et corda scrutetur, nisi conversus ad eum fueris, nec ipse ad te convertetur: sine quo nec tu quidquam facere poteris, nec nos tecum, qui quantum pro subsidio terrae sanctae dudum laboraverimus et laboremus indesinenter, serenitatem tuam non credimus ignorare, cum idipsum fere noverint universi et praedictus magister magnitudini regiae poterit plenius indicare. Ut autem de sollicitudine et labore nostro fructus proveniat exoptatus, rogamus magnificentiam tuam, monemus et exhortamur in Domino, quatenus in spiritu humilitatis et animo contrito susceptae potestatis officium ita procures irreprehensibiliter exercere, quod per auxilium gratiae divinae loca nativitatis et resurrectionis Dominicae, pristinae valeant temporibus nostris restitui libertati. Nos enim sumus in eo proposito constituti ut, quantum cum Deo poterimus, auxilio tuo et terrae adesse velimus jugiter et prodesse. Latorem autem praesentium, virum providum et fidelem, magnificentiae tuae reddimus commendatum. Datum Laterani, XII Kal. Januarii. CCCCLXXXVIII. NOVIOMEN. EPISCOPO, S. MEDARDI SUESSIONEN. ET COMPENDIEN. ABBATIBUS. Ut injurias monasterii Corbeiensis prosequantur et privilegia defendat. (Datum, ut supra. ) Significantibus dilectis filiis abbate et monachis Corbeien. nos accepisse noscatis quod, cum ecclesia de Uscia in pago Tornacen. sita, sicut in eorum privilegiis continetur, ab episcopali sit jurisdictione exempta nec debeat alii nisi praefato monasterio respondere, venerabilis frater noster episcopus et dilecti filii capitulum Tornacen. eam nituntur suae jurisdictioni supponere et presbyterium ejusdem ecclesiae, cum eis non liceat, excommunicare praesumunt et in hoc monasterium ipsum molestatione indebita fatigare. Super quo licet per eosdem abbatem et monachos praedictus episcopus ad sedem apostolicam fuerit appellatus et terminus festum sancti Remigii appellationi prosequendae praefixus, per eum nec per alium appellationem prosequi procuravit. Unde nos eisdem per scripta nostra praecipimus ut ab ipsius molestatione indebita penitus desistentes, super Ecclesia memorata contra privilegia sedis apostolicae non praesumant ipsum laedere quomodolibet vel turbare. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus eos a molestatione ipsius contra privilegia Romanorum pontificum districtione qua videritis expedire, sublato appellationis obstaculo, compescatis. Nullis litteris, etc. Quod si omnes, etc., tu frater episcope cum eorum altero, etc. Datum, ut supra. CCCCLXXXIX. EPISCOPO ET CAPITULO TORNACEN. Ut ab injuriis dicto monasterio inferendis abstineant. (Datum, ut supra. ) A molestatione indebita monasterii Corbeien. vestram etiam sine mandato nostro deberetis taliter compescere voluntatem, quod non videremini illud in suis justitiis contra privilegia sedis apostolicae fatigare. Significantibus siquidem nobis, etc., fere in eumdem modum ut supra usque ad verbum turbare. Alioquin noveritis nos venerabili fratri nostro Noviomen. episcopo et dilectis filiis Compendien. et Sancti Medardi Suessionen. abbatibus dedisse firmiter in mandatis ut vos a molestatione ipsius contra privilegia Romanorum pontificum, appellatione remota, qua expedire viderint districtione compescant. Nullis litteris, etc. Datum, ut supra. CCCCXC. MAURICIO EPISCOPO NANNETEN. Ipsum transfert ad Ecclesiam Pictaviensem. (Datum, ut supra. ) Cum sedes apostolica a Deo plenitudinem susceperit potestatis, nos qui ei, licet immeriti, divina favente clementia praesidemus, sic convenit omnium Ecclesiarum provisionibus cogitare, quod illi qui supra se ipsum petram stabili soliditate fundavit, de commissis nobis dignam valeamus reddere rationem, quia super nos alium judicem non habemus. Licet autem inter Ecclesiam et episcopum esse spirituale matrimonium cognoscamus, quod non potest nec debet humano judicio separari; ipse tamen Dominus noster et magister soli beato Petro vicario ejus et per ipsum successoribus suis et nobis ipsis qui, licet indigni, locum tenemus ipsius, transferendi et deponendi pontifices et eorum cessiones recipiendi, Ecclesiarum necessitate vel utilitate pensata, sicut testatur antiquitas et sacrorum canonum asserunt sanctiones, speciali privilegio tribuit potestatem. Quod quidem provida et sancta dignoscitur deliberatione statutum, ut quos Deus spirituali conjunctione ligavit, non homo, quia non vicarius hominis, sed Deus, quia Dei vicarius, separaret; ut non videatur contra doctrinam evangelicam attentari, in qua dicitur: Quod Deus conjunxit, homo non separet (Matth. XIX, 6). Intelleximus siquidem per litteras venerab. fratrum nostrorum Bituricen. et Burdegalen. archiepiscoporum et episcopi Xanctonensis et dilectorum filiorum decani et capituli Ecclesiae Pictaviensis, necnon abbatum et aliorum praelatorum Ecclesiarum Pictavien. dioecesis nostro apostolatui praesentatas, quod defuncto bonae memoriae Ademaro quondam Pictavien. episcopo, praedicti decanus et capitulum in personam tuam unanimiter convenerunt, te ipsis in episcopum concedi a sede apostolica postulantes. Nos vero cum fratribus nostris deliberato consilio, ad nostram memoriam reducentes quantum Pictavien. Ecclesia post decessum felicis recordationis Willelmi quondam Pictavien. episcopi pro substitutione pontificis laboraverit, credentes etiam quod per sollicitudinis tuae prudentiam, Ecclesia ipsa in spiritualibus et temporalibus assiduum suscipiat auctore Domino incrementum, cum in talibus secundum instituta canonum evidens utilitas et urgens necessitas considerari debeat et attendi, utile cognovimus et necessarium ut de minori civitate ad majorem, de populosa dioecesi ad populosiorem et de nobili ad nobiliorem Ecclesiam apostolica debeas auctoritate transire, ubi talentum tibi creditum Domino tuo valeas reddere duplicatum. Sanctorum igitur Patrum institutionibus et praedecessorum nostrorum vestigiis inhaerentes, qui translationes hujusmodi, consideratis Ecclesiarum utilitatibus et necessitutibus, facere saepius consueverunt; supradictorum decani et capituli et cleri Pictavien. petitioni clementer annuimus et ut a Nanneten. ad Ecclesiam transeas Pictavien. de benignitate sedis apostolicae liberam indulgemus tibi auctoritate praesentium facultatem. Datum, ut supra. CCCCXCI. BURDEGALEN. ARCHIEPISC. De eadem re. (Datum, ut supra. ) Cum sedes apostolica, etc., ut supra fere in eumdem modum usque ad verbum facultatem. Quocirca fraterninati tuae per apostolica scripta mandamus, quatenus ipsum episcopum sicut venerabilem in Christo fratrem habeas, et fraterna benignius charitate pertractes; ut ipse te in doctrina patrem et pastorem suum et in mansuetudine fratrem agnoscat. Datum, ut supra. CCCCXCII. DECANO ET CAPITULO PICTAVIEN. Ejusdem argumenti cum praecedentibus. (Datum, ut supra. ) Cum sedes apostolica, etc., ut supra fere in eumdem modum usque ad verbum facultatem. Ideoque universitati vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus eidem episcopo tanquam praelato et pastori animarum vestrarum debitam obedientiam et reverentiam impendatis; ut, cum ipse in vobis filialem devotionem invenerit, benignus vobis et mansuetus existat, et vos et Ecclesiam vestram paterno benignius amplexetur affectu. Datum, ut supra. CCCCXCIII. ABBATIBUS, ET PRIORIBUS, PRAEPOSITIS ET ALIIS ECCLESIARUM PRAELATIS, ET UNIVERSIS CLERICIS PICTAVIEN. ECCLESIAE DIOECESANA LEGE SUBJECTIS. Ut episcopo suo obtemperent. (Datum, ut supra. ) Cum sedes apostolica, etc., ut supra fere in eumdem modum usque ad verbum facultatem. Cum itaque praedicto episcopo vestros debeatis tanquam membra capiti cohaerere et ipsius salubribus monitis et mandatis devote ac humiliter obedire, universitati vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus ei cum devotione obedientiam et reverentiam impendatis et de rationibus episcopalibus curetis plenarie respondere, sicque ipsi ad relevanda onera debitorum quibus Pictavien. Ecclesia, sicut dicitur, praegravatur, grata subventionis auxilia ministretis, quod ipse vos tanquam bonos filios habeat semper in visceribus charitatis et vestris valeat utilitatibus imminere. Datum, ut supra. CCCCXCIV. NARBONEN. ARCHIEPISCOPO, ET FRATRI RAINERIO. Episcopi Carcassonensis resignationem approbat. (Laterani, X Kal. Januarii.) Hanc inter corporalia et spiritualia constat existere differentiam quod corporalia facilius destruuntur quam construantur; e contrario vero spiritualia facilius construuntur, quam destruantur. Unde juxta canonicas sanctiones episcopus solus dare honorem potest, solus autem non potest auferre. Ex parte siquidem venerabilis fratris nostri Carcassonen. Episcopi fuit in audientia nostra propositum quod in suis adeo processit diebus et propter senium vigor naturalis in ipso defecit, quod omnino est inutilis et insufficiens ad portandam curam Carcassonen. Ecclesiae, imo ejus administratio, sicut proponitur, animabus sibi commissis perniciosa est potius et damnosa; praesertim cum non solum in temporalibus, imo etiam in spiritualibus, Ecclesia suae curae commissa cum caeteris dioecesanis tantum lapsum incurrerit, quod humani generis inimicus fere universorum corda iniquitatis gladio penetravit, ut eos secum in ignem perpetuae gehennae retrudat, et in tantum in ea dioecesi virus praevaricationis haereticae penetravit, quod diversas et inauditas sectas ministri diabolicae fraudis ibidem adinveniunt et publice profitentur et populum qui sibi credat habent, ita ut vox eorum angelica reputetur nec sit inter eos qui ab ore ministri verbum affectet quinimo non dedignetur evangelicae praedicationis audire. Propter quod idem episcopus suam insufficientiam recognoscens a nobis humiliter postulavit ut ei cedendi licentiam praeberemus. Nos igitur tam super lapsu Ecclesiae quam interitu animarum, quae per incuriam pastoris in laqueum damnationis incidisse creduntur, pio condolentes affectu et volentes super hoc congruae provisionis remedium adhiberi, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si praefatum episcopum propter impedimentum cordis vel corporis insufficientem esse noveritis ad gerendam sollicitudinem pastoralem, vos auctoritate nostra cessionem ejus admittere minime postponatis; et ea libere ac sine pravitate recepta, canonicis Ecclesiae Carcassonen. tribuatis licentiam idoneum episcopum eligendi, qui opere ac sermone fidei praevaricatores ad fidei revocet unitatem et eradicato penitus zizaniorum germine, frumentum cum multiplicato fructu faciat, inspirante divina clementia pullulare. Vobis autem in virtute obedientiae districte praecipimus ut per vos ipsos et quoscunque alios ac praefatos haereticos de Narbonen. provincia penitus excludendos omne studium et operam, quam poteritis, tribuatis. Datum Laterani, X Kalend. Januarii. CCCCXCV. ARCHIEPISC. ET DECANO SENONEN. Ut Ecclesiam S. Martini Turonensis ab injuriis defendant. (Datum, ut supra. ) Potestatis apostolicae plenitudo longe lateque diffusa, licet ubique praesens potentialiter habeatur, tamen quia ea quae ad tantum officium pertinent, per se, prout singulis expediret, non valet praesentialiter exercere, tam vos quam alios ministros Ecclesiarum in partem sollicitudinis advocavit, ut sic tanti onus officii per subsidiarias actiones commodius supportetur. Inde est quod cum Ecclesia beati Martini Turonen. nostra filia specialis existat nec ei possimus in quibuslibet necessitatibus suis praesentialiter, prout tenemur, adesse, nos ministerium nostrum quod eidem impendi non potest vestrae sollicitudini committentes, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus dilectis filiis canonicis ipsius Ecclesiae, quoties ad vos pro irrogatis sibi injuriis duxerint recurrendum, de malefactoribus suis constitutis in terra charis. in Christo filii P. illustris regis Franciae appellatione remota, nullatenus differatis justitiae plenitudinem exhibere: ad id liberius faciendum, quemadmodum videritis expedire, monitione praemissa rigorem ecclesiasticum prout justum fuerit adhibentes. Datum, ut supra. Scriptum est in eumdem modum episcopo et decano Pictavien. CCCCXCVI. PICTAVIEN. ET CENOMANEN. EPISCOPIS ET ABBATI DE FONTANA. Ejusdem argumenti. (Datum, ut supra ). Potestatis apostolicae, etc., ut supra usque ad verbum committentes, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus ad eamdem Ecclesiam accedentes, ea quae tam in vestimentis canonicorum inordinatis quam divinis obsequiis, meditationibus et firmis tempore residentiae faciendae et aliis tam spiritualibus quam temporalibus videritis corrigenda, cum consilio eorum quos in ipsa Ecclesia maturioris et sanioris consilii esse noveritis, auctoritate apostolica, sublato contradictionis et appellationis obstaculo. Deum solum habentes prae oculis, corrigentes eos quos vestris institutionibus contrarios inveneritis aut rebelles, per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescatis; ita in hoc provisione sollicita procedentes, quod studium vestrum apud Deum et homines multipliciter appareat commendandum. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum, ut supra. CCCCXCVII. CONVENTRENSI EPISCOPO. De poena Simoniacorum. (Datum Laterani.) Vitium Simoniacae pravitatis quantum Deo sit odiosum et quanta ex eo sequatur pernicies animarum fraternitatem tuam credimus non latere. Inde est quod cum, sicut audivimus, plures clerici de tua dioecesi sua sint beneficia Simoniace assecuti, ita quod ex hoc magnum scandalum in populo generetur, tibi praesentium auctoritate duximus injungendum ut illis qui legitime convinci potuerint ecclesiastica beneficia taliter obtinere amotis, tibi ea liceat, appellatione remota, personis idoneis assignare; alios vero qui canonice convinci non potuerint, si fama publica noveris laborare, ad purgationem canonicam, subl. appellationis diffugio, nostra possis auctoritate compellere, ne scandalum in populo generetur. Vellemus autem quod circa primordia promotionis tuae majorem nobis et Ecclesiae Romanae reverentiam impendisses. Datum Laterani. CCCCXCVIII. LITTERAE GUIDONIS COMITIS ALVERNIAE AD DOMINUM PAPAM. Romanae Ecclesiae castrum donat fratrisque sui causam commendat pontifici. Domino INNOCENTIO divina bonitate sanctae Romanae Ecclesiae summo et universali episcoporum episcopo GUIDO comes Alverniae, salutem cum omni reverentia et hominii fidelitatem debitam. A parentum meorum fide non degenerare laborans, qui quoddam suum proprium castellum nomine Uteo, Deo et sanctis apostolis et Ecclesiae sanctae Romanae sibique praesidentibus domino Alexandro papae videlicet et successoribus suis delegarunt, aliud non minus praecipuum castrum, a me noviter aedificatum et meo nomine nominatum, praefatae sanctae Rom. Ecclesiae dono et concedo, aurique unciam pro mea recenti mutatione transmitto. Vestram itaque protectionem et defensionem super fratrem meum R. Claromonten. episcopum exorare, sicut videtur, decrevi: quoniam idem frater meus praefatus episcopus, conjunctis et adunatis sibi Coterellorum et Basclorum ruptis diversis, in praejudicium sui ordinis et praevaricationem totius juris terram meam incendiis, homicidiis et rapinis et quibuscunque potest malitiis devastat. Vestrae itaque sanctitatis pedibus prostratus, preces fundo ut eum a tanta injuria revocetis et sententiam excommunicationis quam in terram meam praeter praefata mala tulit amoveatis, et judices vel examinatores causae nobis constituatis dominos archiepiscopum Burdegalen. et praepositum Evaunen. qui ab universis abbatibus vicinis veritate cognita, remota appellatione, tantam injuriam terminare studeant. Precamur etiam ut latori praesentium super his et aliis quae intimaverit credatis. CCCCXCIX. COLOCEN. ARCHIEPISCOPO. De reformatione monasterii S. Stephani de Ken. (Laterani, XI Kal. Januarii.) Cum nobis, licet immeritis, in apostolicae sedis specula consistentibus sit universarum Ecclesiarum sollicitudo commissa, de statu illarum sollicitudinem nos convenit gerere diligentem et providere attente ut per fratres et coepiscopos nostros, cum non possimus ubique nostram praesentiam corporaliter exhibere, possint in melius reformari. Ex parte siquidem tua nostris est auribus intimatum quod cum bonae memoriae Andreas antecessor tuus monasterium S. Stephani protomartyris, situm in loco qui dicitur Keu, concessisset fratribus S. Abrahae de Valle Ebron, monachis nigri ordinis propter dissolutionem suam remotis, et iidem fratres S. Abrahae bona ejus dilapidando et ducendo vitam nimium dissolutam, ipsum deduxissent ad nimiam paupertatem, bonae memoriae Coelestinus papa praedecessor noster et nos etiam tibi dedimus in mandatis ut restitutioni ejusdem monasterii provideres: tuo committentes arbitrio utrum praedicti fratres S. Abrahae tolerandi, an monachi nigri essent in ipso monasterio reducendi. Tu vero, sicut accepimus, fratres S. Abrahae propter dissolutionem suam inde penitus abjecisti, et nos per petitionem tuam duxisti super provisione ipsius monasterii requirendos. Ideoque fraternitati tuae per praesentia scripta mandamus quatenus, si per monachos Ecclesiam illam videris reformari non posse, in ipsa Ecclesia canonicos instituas regulares, qui secundum regulam beati Augustini devotum ibi Domini famulatum impendant, et per eorum religionem locus ipse in melius tuo faciente studio reformetur. Datum Laterani, XI Kal. Januarii. D. ILLUSTRI REGI UNGARIAE. Ut compellat Sclavos decimas persolvere. (Datum, ut supra. ) Significante venerabili fratre nostro Colocen. archiepiscopo, ad audientiam apostolatus nostri noveris pervenisse quod, cum in dioecesi sua sint quamplures villae in quibus Sclavi habitant, iidem Sclavi praefato archiepiscopo decimas exhibere contemnunt. Quoniam igitur de regia serenitate confidimus et speramus ut Ecclesias et earum ministros diligas et earum commodis exemplo progenitorum tuorum diligenter intendas, excellentiam tuam rogamus atque monemus, per apostolica scripta mandantes, quatenus memoratos Sclavos ut decimas debitas praefato archiepiscopo sine diminutione persolvant, tradita tibi potestate compellere non omittas. Datum, ut supra. DI. ABBATI ET CONVENTUI S. PETRI CARNOTEN. Beneficia ecclesiastica nemini promittenda ante quam vacent. (Laterani, III Kal. Januarii.) Cum monasterium vestrum multorum gravetur onere debitorum, ut vix ejus redditibus fratribus valeant necessaria ministrari, abbates qui fuerunt pro tempore, sicut nostris est auribus intimatum, occasione promissionum de beneficiis non vacantibus tantis se pensionibus obligarunt, quod, si etiam ut dudum monasterium in temporalibus abundaret, eas solvere vix valeret. Cum autem, secundum instituta canonum, antequam vacent non sint ecclesiastica beneficia promittenda, et quae contra leges fiunt, haberi debeant pro infectis; vos et monasterium vestrum a praemissis promissionibus et pensionibus denuntiamus auctoritate praesentium absolutos; cum nec regulariter valeat accessorium, ubi non obtinet principale. Datum Laterani, III Kal. Januarii. DII. EPISCOPO TRIPOLITANO. Eum transfert ad Ecclesiam Tripolitanam. (Laterani, II Kal. Januarii.) Cum ex naturalis legis praecepto, quod Dominus in Evangelio declaravit, quaecunque volumus ut faciant nobis homines et nos eis facere debeamus, et ex eo quod legitur in Tobia, Quod tibi odis fieri, alii ne feceris (Tob. IV, 16), ab aliorum teneamur injuriis temperare, nos, qui sacra docente Scriptura monemur ne alii nostrum demus honorem, et ex apostolatus officio quod, licet indigni, suscepimus, aliorum jura et praesertim fratrum et coepiscoporum nostrorum tenemur propensius defensare, ab eisdem nolumus nobis injurias irrogari. Sane cum ad apostolatus nostri notitiam luce clarius pervenisset quod venerabilis frater noster Antiochenus patriarcha, praedecessoris sui exempla secutus, qui motu propriae voluntatis N. Tharsen. in Mamistan. dicitur transtulisse, te quondam Apamen. electum in Tripolitanam Ecclesiam transtulisset, non potuimus non moveri; praesertim cum nec ei suffecerit dicti praedecessoris sui praesumptionem solummodo imitari, quin potius in injuriam nostram ipsius transgresus excessum, novo quodam mutationis genere parvificavit majorem et magnum quodammodo minoravit, episcopare archiepiscopum, imo potius dearchiepiscopare praesumens, cum dictus praedecessor ejus dictum archiepiscopum de Tharsen. Ecclesia in Ecclesiam transtulerit similis dignitatis. Licet enim tu nondum fuisses consecratus, confirmationis tamen munus receperas et archiepiscopalia, quantum tibi licuerat, ministraras; sicut tua nobis relatione innotuit, qui te Valenien. asseruisti episcopum, cum nuper constitutus esses apud sedem apostolicam, confirmasse. Verum cum fortius sit spirituale vinculum quam carnale, dubitari non debet quin omnipotens Deus spirituale conjugium quod est inter episcopum et Ecclesiam, suo tantum reservaverit judicio dissolvendum: qui dissolutionem carnalis conjugii quod est inter virum et feminam suo tantum judicio reservavit, praecipiens ut quos Deus conjunxit, homo non separet. Non enim humana sed divina potius potestate conjugium spirituale dissolvitur, cum per translationem vel depositionem, aut etiam cessionem auctoritate Romani pontificis, quem constat esse vicarium Jesu Christi, episcopus ab Ecclesia removetur. Et ideo tria haec quae praemisimus non tam institutione canonica quam institutione divina soli sunt Romano pontifici reservata. Sicut autem episcopus consecratus sine licentia Romani pontificis suam non debet Ecclesiam derelinquere, sic et electus confirmatus praeter ejus assensum suam deserere nequit Ecclesiam, cui est alligatus; cum non debeat in dubium revocari quin, post electionem et confirmationem canonicam, inter personas eligentium et electi conjugium sit spirituale contractum. Quia, licet inveniatur in canone quod si electus ultra quinque menses per suam electionem retinuerit viduatam Ecclesiam, nec ibi nec alibi consecrationis donum percipiat, non tamen intelligitur Ecclesia viduata quasi sponsum non habeat, sed quia cum sponsus ejus nondum sit consecratus, adhuc quoad quaedam viri manet solatio destituta. Quamvis autem eidem patriarchae et aliis fratribus et coepiscopis nostris, ut praemissum est, quantum cum Deo possumus, deferre velimus, praesertim cum Ecclesia Rom. sit Antiochenae plus caeteris quasi quadam germanitate conjuncta; ne tamen jure patriarchatus ad eum credatur episcoporum mutatio pertinere et hoc ipsum trahatur ad posteros in exemplum per quod apostolicae sedis privilegio, cujus jura tenemur prae caeteris conservare, posset plurimum derogari, pro praemissis excessibus eum ab electorum confirmationibus et consecrationibus episcoporum et te ab administratione pontificalis officii de communi fratrum nostrorum consilio duximus suspendendos, donec super hoc curaremus aliud ordinare. Per quod idem patriarcha honori suo asseruit per litteras suas plurimum derogatum, cum usque ad tempora ista patriarchae Antiocheni suspensio fuerit inaudita: quoniam et praedecessor noster Leo papa sanctissimus Anatolium patriarcham Constantinopolitanum, quamvis patriarcham Antiochenum praesumpserit consecrare nec suspendit nec excommunicavit, sed redarguit et ad melius mutavit. Ad excusandum quoque quod fecerat, nonnulla in eisdem litteris suis exprimere procuravit, quibus nos plus ad misericordiam quam ad judicium suppliciter invitabat: ignorantiam scilicet, cum nusquam expressum fuerit, usque ad nostra tempora, de electo quod de episcopis fuerat institutum; perturbationem mentis, quae pro tribulationibus quae terram illam nimis peccatis exigentibus invenerunt, rationis acumen intueri acutius non sinebat; idoneitatem personae tuae, quae litteratura et honestate caeteris illius terrae clericis praeminebat; et quod canonicorum vota in alium non poterant de facili convenire: qui si aliquatenus discordassent a domino terrae, parato ad praedam, et de scissuris mentium exsultante, bona ecclesiastica essent mirabiliter desolata. Et sicut venerabilis frater noster Conradus Maguntinus archiepiscopus, episcopus Sabinensis, cujus testimonium praemissis rationibus concordabat, suis nobis litteris intimavit, tua prudentia circumspecta totius terrae statui plurimum poterat existere fructuosa. Propter quae circa factum tuum facilius poterat dispensari. Nos ergo super facto tuo cum fratribus nostris communem tractatum habentes et subtiliter attendentes quod consecratio tibi collata nec prioris Ecclesiae te pontificem fecerit, cum ad eam non fueris consecratus, nec secundae ad quam, prioris vinculo perdurante, non poteras canonice consecrari, cum adhuc esses alteri conjugaliter alligatus, praedictis tamen rationibus ad dispensationis gratiam inclinati, quamvis secundum sacrorum canonum instituta utraque carere deberes, de plenitudine potestatis a prioris vinculo te solventes, auctoritate tibi praesentium duximus concedendum ut de benignitate sedis apostolicae quasi novo consensu Tripolitanam Ecclesiam de caetero tanquam proprius pontifex ad honorem Dei, utilitatem ipsius Ecclesiae tuamque salutem et cleri populique tibi commissi studeas gubernare, quatenus praeveniente divina gratia et sequente plus prodesse velis et valeas quam praeesse; praesertim temporibus istis, cum vix sit qui faciat bonum usque ad unum, opus est non mercenario, sed pastore. Datum Laterani, II Kal. Januarii. DIII. PATRIARCHAE ANTIOCHENO. Ejusdem fere argumenti. (Datum, ut supra. ) Cum ex naturalis legis, etc., ut supra, fere in eumdem modum usque ad verbum dispensari. Et quoniam suspensionis sententiam in te prolatam, sicut ex tuarum intelleximus continentia litterarum, humiliter observasti: Nos, qui personam tuam sincera charitate diligimus et tuo, quantum cum nostro possumus, intendimus honori deferre, cum te inter fratres nostros honorabile membrum et in domo Domini columnam immobilem reputemus, confessionem spontaneam et supplicationem devotam benignius attendentes, de consueta Rom. sedis clementia poenam inflictam duximus relaxandam, a suspensionis sententia fraternitatem tuam auctoritate praesentium denuntiantes penitus absolutam. Datum, ut supra. DIV. LINGONEN. EPISCOPO. Ipsum ab officio suspendit, donec capitulo suo super dilapidatione bonorum Ecclesiae respondeat. (Datum, ut supra. ) Sine dolore tibi et pudore scribere non valemus, cum sedes apost. quod olim in te dignoscitur approbasse, nunc peccatis exigentibus cogitur improbare. Cum enim ab ipso tuae promotionis principio inter te et dilectos filios canonicos Lingonen. multae pullulaverint quaestiones nec unquam, postquam tuo commissa fuit regimini, pacem habuerit Ecclesia Lingonensis, sicut fama refert publica, et quamplurium praelatorum et religiosorum ipsarum partium litteris nostro est apostolatui suggestum, non solum mobilia sed etiam immobilia ipsius Ecclesiae adeo distraxisti, quod quae olim inter Gallicanas Ecclesias nobilis fuerat et famosa nunc habeatur ab his, qui in circuitu ejus sunt, in opprobrium et contemptum. Super quibus cum a Lingonen. capitulo coram venerabili fratre nostro Lugdunen. archiepiscopo metropolitano tuo delatus fuisses, ut ejus judicium declinares, apostolicae sedis audientiam invocasti, festum beati Lucae proxime praeteritum terminum appellationi prosequendae praefigens; quem Lingonen. capitulum ad Dominicam qua cantatur Jubilate Deo, proxime praeteritam, coarctarunt. Quae utique cum tam per litteras quam nuntios utriusque partis ad nostram audientiam pervenissent, volentes tibi et eis pro intemperie aeris et caloris distemperantia paterna sollicitudine providere, tibi per scripta nostra mandavimus ut hujus occasione discordiae bona Lingonen. Ecclesiae minime dilapidare praesumeres: festum beati Michaelis proxime praeteritum sub peremptorio terminum assignantes, quo te nostro conspectui praesentares objectionibus capituli responsurus et propositurus contra ipsos si quid velles proponere quaestionis. Cum autem canonici Lingonenses et illi praesertim quos personaliter ad petitionem tuam litteris fecimus apostolicis evocari, ad nostram accessissent praesentiam et nos tuae volentes fraternitati deferre, ipsos diu detinuerimus, adventum tuum aliquandiu exspectantes, comparuerunt tandem in praesentia nostra duo nuntii tui, quibus, licet procuratores non essent, in consistorio nostram dedimus audientiam et quae ab eis proposita fuerunt, audivimus diligenter, facientes litteras nobis pro f. per te transmissas in nostro et fratrum nostrorum auditorio recitari: in quibus continebatur expressum, quod in Cistercien. capitulo, in multorum religiosorum et aliorum praesentia, signum vivificae crucis acceperas, vovens pro amore Jesu Christi ad partes accedere transmarinas; quod tamen post edictum peremptorium a te procuratum constitit esse factum. Et licet ipsi canonici saepius reclamarent quod in exspectando plus debito gravarentur, sententiam tamen nostram usque in vigilia Nativitatis Domini proferre distulimus, credentes quod tu venires vel saltem sufficientem mitteres responsalem. Quantumcunque vero nobis sit molestum te in aliquo molestari, quia tamen nobis incumbit ex injunctae administrationis officio corrigenda corrigere et reformare in melius quae circa Ecclesiarum statum noscuntur minus licite attentata, volentes etiam in judiciis juris ordinem observare, habito cum fratribus nostris super negotio ipso consilio, te pro contumacia manifesta et dilapidatione vulgata, quam non solum ad aures nostras fama publica detulit, imo etiam archiepiscoporum, episcoporum et aliorum religiosorum virorum testimoniales litterae demonstrarunt, te ab administratione totius Lingonen. episcopatus, tam in spiritualibus quam in temporalibus, omnino suspendimus; auctoritate tibi praesentium injungentes districtius ut suspensionem procures inviolabiliter observare. Volentes autem, nisi forte cedere forte malueris, quod saluti tuae magis credimus expedire, causam quae inter te et dilectum filium decanum Lingonen. pro Ecclesia vertitur, super dilapidatione et insufficientia et aliis multis injuriis et gravaminibus per te ipsi Ecclesiae irrogatis, examinari celerius et canonico fine decidi (ne, si fuerit diutius prorogata, cadat irreparabiliter Ecclesia Lingonen. quae jam videtur ex parte maxima cecidisse), ipsam venerabili fratri nostro Parisien. episcopo duximus committendam; per apostolica tibi scripta mandantes quatenus, cum ab eo fueris requisitus, ipsius adire praesentiam non postponas, responsurus objectis et objecturus quae volueris contra decanum agentem pro Ecclesia memorata. Si vero de utriusque partis voluntate processerit quod per ipsum episcopum diffinitiva sententia proferatur, ipse auditis hinc inde propositis et ascitis sibi viris prudentibus quos tanto negotio cognoverit expedire, causam ipsam fine canonico terminabit. Alioquin gesta utriusque partis redacta in scriptis et sigilli sui munimine roborata ad praesentiam nostram transmittet, praefigens partibus terminum competentem, quo recepturae sententiam nostro se conspectui repraesentent. Interim autem per dictum Parisien. episcopum de procuratore idoneo Lingonen. Ecclesiae praecipimus provideri. Datum, ut supra. Scriptum est super hoc episcopo Parisien. DV. PATRIARCHAE JEROSOLYM. ET CANONICIS DOMINICI SEPULCRI. Jerosolymitanum patriarcham hortatur ut Antiocheno patriarchae de certis querelis satisfaciat, vel causam coram pontifice Romano prosequatur. (Laterani, III Non. Januarii.) Quanto Antiochenam et Jerosolymitanam Ecclesias purius diligimus et intendimus amplius honorare, tanto ad amovenda ea quae inter ipsas controversiae atque rancoris cujusdam scrupulum pariunt diligentius intendere volumus ac quaestiones earum judiciali calculo diffinire; ut earum sopita discordia, servent ad se invicem mutuae dilectionis affectum et in suis sibi curent necessitatibus subvenire. Sane cum inter praedictas Ecclesias super Tyren. et Peterten. archiepiscopatibus quaestio fuerit diutius agitata, quae, sicut ex litteris felicis recordationis Lucii papae praedecessoris nostri didicimus, vobis et praedecessoribus vestris quodammodo per negligentiam procurantibus finem non potuit debitum obtinere, cum peremptorio multoties fueritis evocati ac idem praedecessor noster bonae memoriae praedecessori tuo, frater patriarcha, cum proficisceretur in Galliam, mandaverit viva voce ut vel sufficientem responsalem transmitteret vel ipse rediret ad ejus praesentiam responsurus: quia idem patriarcha mandatum apostolicum non implevit, dictus praedecessor noster utrique parti peremptorium terminum assignavit; ad quem, sicut accepimus, nec venistis nec misistis idoneos responsales. Quia vero, quantumcunque Jerosolymitanam Ecclesiam diligamus, quantumcunque etiam vobis et ipsi velimus in instanti necessitate deferre, quia tamen Antiochenae Ecclesiae justitiae deesse non possumus nec debemus, quae etiam non est Saracenicae persecutionis immunis, licet aliud statuere contra vos de juris rigore possemus, necessitatem tamen terrae orientalis diligentius attendentes, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus a festo Omnium Sanctorum proximo venturo usque ad annum, quod vobis peremptorio assignamus, ad respondendum sufficienter instructi, nostro vos conspectui praesentetis per sufficientes et idoneos responsales. Quod si nec ad praesentiam nostram accesseritis termino constituto nec transactioni steteritis quae per felicis recordationis Eugenium papam praedecessorem nostrum inter easdem Ecclesias intercessit vel alias cum venerabili fratre nostro patriarcha et dilectis filiis canonicis Antiochen. curaveritis convenire, nos, concedente Domino, sicut justum fuerit, procedemus. Datum Laterani, III Nonas Januarii. DVI. FRATRIBUS MILITIAE TEMPLI. Certorum bonorum emptionem auctoritate apostolica confirmat. (Laterani, IV Non. Januarii.) Justis petentium, etc., usque ad verbum assensu, stagnum de Cucullo cum omnibus pertinentiis suis, et totum mansum de Granoliis, quae a Fulcrando Magalonensis Ecclesiae praeposito de consilio et assensu venerabilis fratris nostri Magalonen. episcopi rationabiliter comparastis, sicut ea juste ac pacifice possidetis, et in venditionis scripto continetur, devotioni vestrae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Statuentes ut nulli, etc. Datum Laterani, IV Nonas Januarii. DVII. COMMENDATORI ET FRATRIBUS DOMUS MILITIAE TEMPLI SITAE APUD MONTEM PESSULANUM. Transactionem inter ipsos et praepositum atque capitulum Magalonen. olim initam confirmat. (Laterani, II Kal. Januarii.) Ea quae de mandato sedis apostolicae concordia vel judicio statuuntur, firma debent et illibata consistere, et ne in recidivae contentionis scrupulum relabantur, apostolico convenit patrocinio communiri. Sane cum controversiam quae inter vos et dilectos filios G. praepositum et capitulum Magalonen. super diversis capitulis vertebatur, bonae memoriae Coelestinus papa praedecessor noster venerabili fratri nostro archiepiscopo Arelatensi commiserit fine canonico decidendam, ipse, tanquam vir providus et discretus, partibus in sua praesentia constitutis, communicato multorum consilio, controversiam ipsam amicabili compositione sopivit. Nos itaque ad exemplar ejusdem praedecessoris nostri, compositionem ipsam, sicut ipsa sine pravitate facta est et ab utraque parte recepta et in instrumento authentico exinde confecto plenius continetur, ratam habentes et firmam, eam auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Et ut majorem obtineat firmitatem, ipsam de verbo ad verbum huic praesenti paginae duximus inserendam, cujus tenor talis est: In nomine Domini nostri Jesu Christi. Anno incarnationis ejusdem 1197, mense Aprili. Cum omne profuturae rei stabilimentum, ne transeunte tempore evanescat, litterarum oporteat testimonio praesignari, praesentium et futurorum memoriae per hujus praesentis paginae instrumentum dignum fuit demonstrare quod causa quae inter Guidonem praepositum et capitulum Magalonen. ex una parte et P. de Caprespina commendatorem domus militiae Templi sitae apud Montem Pessulanum et fratres ejusdem domus ex altera parte, super multis et variis capitulis, videlicet super oblationibus, vigiliarum perceptionibus, coemeterii obventionibus, decimis, ecclesiarum novarum constructionibus, possessionibus, damnis, injuriis et invasionibus et aliis multis querelis, coram domino Hymberto Dei gratia archiepiscopo Arelaten. a domino Coelestino bonae memoriae Papa tertio delegato hinc inde vertebatur, post multas et varias contentiones et altercationes ab eodem archiepiscopo amicabili compositione de utriusque partis assensu et auctoritate Deodati de Breisaco tunc temporis magistri domorum militiae Templi in Narbonen. et Arelaten. et aliis provinciis, in hunc modum fuit decisa. Praedictus itaque archiepiscopus, assidentibus ei magistro Michaele Arelaten. sacrista, P. Alberto causidico Aquensi, magistro Nicolao, R. de Montiliis, P. Petito, communicato eorum et utriusque partis consilio definivit quod de caetero prior sancti Firmini et canonici Magalonen. tertiam partem omnium oblationum denariorum, candelarum, panis, vini et aliorum, cujuscunque modi sint sive sint oblatae ad manum sacerdotis sive ad altare in ecclesia domus praedictae, integre et sine diminutione percipiant. In praecipuis vero solemnitatibus, scilicet Natalis Domini, beati Stephani, beati Joannis evangelistae, Epiphaniae, Ramis palmarum, Sancti Paschae, Ascensionis, Pentecostes, Assumptionis et Purificationis beatae Mariae et Omnium Sanctorum, medietatem percipiant. In candelis autem vigiliarum nihil accipiant. In omnibus vero coemeterii obventionibus et mortuorum legatis seu relictis, cum apud eos elegerint sepulturam, omnium rerum tam mobilium quam immobilium vel se moventium, cujuscunque modi vel generis sint, prior et canonici Magalonen. tertiam partem integre percipiant, exceptis armis et armaturis et equis. Si vero decedens pro armis vel equis emendis pecuniam vel terram vel aliam quamlibet rem praedictae domui legaverit vel reliquerit, in his omnibus et etiam in obventionibus illorum quibus infirmantibus Templarii signum suae religionis imposuerint, pallium scilicet cum cruce, vel aliud, nihilominus dicti canonici tertiam partem percipiant; nisi tales fuerint qui voto solemni et perpetuo cum voluntate morandi, si evaserint, se domui Templi pro fratribus tradiderint, et qui ad domum sine alterius personae sustentaculo pedites vel equites venire poterunt. In quorum obventionibus, etiamsi in illis aegritudinibus decesserint, et in obventionibus familiae domus Templi ibi morantis, dicti canonici nihil accipiant. Decimas quoque totius bladi et leguminum, cujuscunque generis sint, et vini in integrum in pace et sine contradictione canonici Magalonen. percipiant; et his contenti nihil aliud quaerere possint. In decimis vero novalium, in hortis et arboribus et pratis et animalium nutrimentis, cujuscunque generis sint, dicti canonici nihil percipiant. Item diffinivit dominus archiepiscopus cum assessoribus praedictis, quod Templarii apud Lunellum vel in tota dioecesi Magalonensi ecclesiam vel oratorium non construant, nec coemeterium habeant sine voluntate episcopi et assensu Ecclesiae Magalonensis et illud oratorium, quod apud Lunellum incoeptum esse videbatur, omnino removeatur. Possessiones vero stagni de Cucullo cum pertinentiis suis et mansum de Granolet cum pertinentiis suis, quae quondam emerunt a Fulcrando quondam Praeposito Magalonensi, Templarii sine inquietatione et vexatione aliqua in pace habeant et possideant. De damnis datis super abductione pecorum et animalium domus militiae Templi a canonicis Magalonensibus et aliis damnis, injuriis et invasionibus hinc inde illatis, bonum finem et mutuam remissionem inter se tam Templarii quam canonici Magalonen. fecerunt. Praeterea excommunicatos vel interdictos Magalonen. Ecclesiae ad ecclesiam vel sepulturam Templarii nullo modo recipiant. Etsi episcopus vel prior parochialis Ecclesiae populum ab aliis Ecclesiis convocare decreverit, tunc Templarii ad Ecclesiae officium nullum admittant, donec aliae Ecclesiae populum recipiant. Et ego G. Magalonen. praepositus, et ego P. de Agrifolio archidiaconus, et ego Michael, et ego G. de Altiniaco, voluntate et assensu Magalonen. capituli missi, omnia supradicta in perpetuum valitura laudamus et confirmamus et in proximo generali capitulo Magalonen. laudari et confirmari faciemus, et hoc idem pro posse nostro faciemus a summo pontifice confirmari. Et ego frater Deodatus de Breisaco magister domorum Templi in Narbonen. et Arelaten. et aliis provinciis, et ego frater P. de Caprespina commendator domus Montispessulani, et ego frater G. de Solario commendator domus Arelatensis, voluntate et assensu fratris Pontii de Rigaudo magistri in citramarinis partibus, omnia supradicta in perpetuum valitura laudamus et confirmamus, et in proximo generali capitulo Templi ea laudari et confirmari faciemus, et hoc idem pro posse nostro faciemus a summo pontifice confirmari. Acta apud Arelatum in palatio domini archiepiscopi, in praesentia et testimonio P. Malaurae caputscholae, Privati vestiarii, W. Heliae infirmarii, G. Enguiramni eleemosynarii, G. de Berra, P. Hysnardi, B. de Monins, Rost. capellani domini archiepiscopi, pon. prioris capellani ejusdem, Hysnardi de Sancto Amantio, Michaelis clerici domini archiepiscopi, B. de Olivario, Aldeberti de Novis, G. Raymundi de Mol. P. Bruni, Pont. scutarii, Franceschi, Jacobi, Columbi notarii regis Aragonen. P. notarii domini archiepiscopi, qui scripsit haec. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, II Kalendas Januarii. DVIII. SYRACUSANO EPISCOPO ET ABBATI DE SAMBUCINO, De subsidio terrae sanctae. (Laterani, Non. Januarii.) De vestra discretione ac sinceritate confisi, etsi negotium laboriosum, meritorium tamen et, sicut credimus, vobis propter Christum acceptum duximus committendum, sperantes quod illud tanto libentius impleatis, quanto per ipsum, ut sic loquamur, et restitutio Jesu Christi exsulis et communis Christiani populi utilitas amplius procuratur. Vos autem mandati apost. tenore suscepto nec parcentes laboribus, nec expensis, proposuistis populis Siciliae causam Christi. Nec fuit labor vester inanis; cum et multi de manibus vestris susceperint signum crucis et plures tam in victualibus quam aliis parati sint pro necessitatibus signatorum congruentia subsidia destinare. Verum, sicut ex literis quas tu, fili abbas, ad sedem apostolicam destinasti, didicimus, hi circa subsidium terrae orientalis negligentiores existunt, qui subditos sibi populos ad id deberent exemplo et exhortationibus invitare; et liberalitas laicorum, quos ad succursum terrae orientalis mandavimus simpliciter commoneri, eos in devotione praecedit quibus id districte praecipimus, certam poenam eorum negligentiae comminantes. Non enim sicut per easdem accepimus archiepiscopi et episcopi redditus suos ab aliis sustinent aestimari nec ipsi eos aliquatenus taxant, ne secundum proprias facultates necessitatibus Jerosolymitanae provinciae juxta tenorem litterarum nostrarum congruentia destinare subsidia jubeantur. Scripsisti etiam quod de consilio religiosorum virorum procedit ut in missa singulis diebus in singulis ecclesiis pro peregrinis dicatur oratio specialis et semel in hebdomada pro tribulatione missa populo decantetur. Insuper, quod multi limina beati Jacobi apostoli visitare se voverint intimasti: qui praeter oblationem altari beati Jacobi deputatam, quam illuc devote transmittent, universas expensas itineris libenter, impenderent vel in stipendia signatorum vel alias necessitates ultramarinae provinciae, dummodo a voto emisso auctoritate ap. solverentur; et, quod de consilio procedit quorumdam, ut redditus vacantium praebendarum in usum orientalis provinciae convertantur usque ad biennium adjecisti, salva vicariis solita pensione, ne interim Ecclesia suo servitio defraudetur. Ut monachi praeterea et alii religiosi extra claustra vagantes, auctoritate nostra reducantur ad claustrum et peculium quod inventum fuerit apud eos erogetur in stipendia signatorum procedere dixisti de consilio non paucorum. Volentes igitur quod de subventione terrae orientalis incoepimus, quantum in nobis fuerit, Domino concedente complere, discretioni vestrae per ap. scripta mandamus quatenus tam archiepiscopos et episcopos quam alios ecclesiarum praelatos, ut secundum proprias facultates terrae sanctae justa aestimatione subveniant, diligenter inducere procuretis. Quod si monitis vestris acquiescere forte noluerint, vos ipsi per viros idoneos et discretos eorum faciatis redditus justa aestimatione pensari; et nisi postmodum secundum facultates suas et discretionem vestram terrae orientali curaverint subvenire, per vestras nobis litteras intimetis. Volumus autem ut per universam Siciliam singulis diebus in missa pro peregrinis oratio Domino porrigatur et semel in hebdomada pro tribulatione missa publice decantetur. Eos autem qui se visitaturos lumina beati Jacobi devote voverunt, si salva oblatione altaris reliquas expensas in signatorum voluerint subsidium erogare, dummodo laborem etiam redimant quem sustinerent in via, auctoritate nostra suffulti, ab eo quod voverant absolvatis. Redditus vero praebendarum vacantium, si de assensu dioecesani episcopi et clericorum illius ecclesiae, in qua praebenda vacaverit, processerit voluntate, ut usque ad biennium convertantur in subsidium terrae sanctae, salvis vicariorum stipendiis, sustinemus. Volumus nihilominus et mandamus ut monachos et alios religiosos extra claustra vagantes ad fratrum redire consortium qui eos recipiant, salva ordinis disciplina, cogatis, et proprium quod inventum fuerit apud ipsos, nisi eis ex ea causa propter quam oporteat illud restitui forsan provenerit, in terrae orientalis subsidium convertatis. De his qui manus injecerint in clericos temere violentas, quia severitatem canonicam nolumus enervare, nihil aliud vobis ad praesens duximus concedendum, quam per priores vobis litteras est concessum. Super capitulis autem pro quibus inclytae recordationibus Constanciae imperatrici nos scribere postulastis, ipsa sublata de medio votum vestrum non potuimus adimplere. Datum Laterani, Nonis Januarii. DIX. SYRACUSANO EPISCOPO. Ut pullulantes haereses exstirpare conetur. (Datum, ut supra. ) Vergente jam in senium saeculo et supercrescente malitia temporis, friget charitas et in agro evangelici patrisfamilias zizania pullulant et polluunt messes tritico rarescente, ac vulpes parvulae jam in aperto praesumunt vineam Domini demoliri. Ecce etenim haereses antiquae suscitantur ac innovatis veteribus, novi adinveniuntur errores et fidem catholicam pravi nituntur interpretes depravare; non se conformantes legi divinae, sed in favorem propriae perversitatis doctrinam evangelicam, propheticam et apostolicam pervertentes; ita ut novissimi dies videantur instare, secundum apostolum, qui in novissimis diebus mente prophetica talia praevidens eventura, cum multa de hujusmodi praedixisset, adjecit: Quemadmodum autem Jamnes et Mambres restiterunt Moysi, ita et hi resistent veritati; homines corrupti mente, reprobi circa fidem (II Tim. III, 8). Utinam autem, sicut ipse subjunxit, non proficiant ultra, sed insipientia eorum, sicut et illorum, fiat omnibus manifesta! Aliud etiam inconveniens specialiter in Siciliae partibus dicitur evenire; cum hi qui olim ex abnegato gentilitatis errore sacri baptismatis unda renati, fidem catholicam receperunt, nunc abeuntes retro et ad vomitum redeuntes, pristinis involvuntur erroribus et Christianae fidei, quam professi fuerant, imo Christo potius adversantur. Cum autem ad capiendas hujusmodi vuldes parvulas, species quidem habentes diversas, sed caudas adinvicem colligatas, quia de vanitate conveniunt in idipsum, Salomon nos inducat in Canticis canticorum, ne mutis canibus latrare non valentibus comparemur aut deformitatem vineae Domini Sabaoth, ad quam etsi in hora fere undecima, sumus tamen inter operarios, imo potius in operariorum magisterio deputati, negligere videamur, vel sub dissimulatione transire, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus ob timorem Domini et reverentiam apostolicae sedis contra haereticos, tanquam fidei Christianae zelator assurgas; et si apud eos monitis obtinere non poteris ut redeant ad Ecclesiae unitatem, ipsos, fautores, defensores et receptatores eorum, pulsatis campanis, candelis accensis, per totam dioecesim in qua fuerint, imo etiam per totam provinciam, singulis diebus Dominicis et festivis excommunicatos publice nuntiari facias et bona eorum a principibus publicari. Ad haec, quia oblatum exigit quod non exegerat offerendum, nec impune conceditur cuiquam a fide catholica resilire, volumus, et sub eadem tibi districtione mandamus ut eos qui post susceptum sanctificationis lavacrum redire ad ritus Saracenicos praesumpserunt, ut a suo revertantur errore et catholicam fidem observent, frequenti ac diligenti exhortatione praemissa et per te ipsum quacunque poteris districtione compellas et compelli facias per principes saeculares. Datum, ut supra. DX. S. COLOCEN. ARCHIEPISCOPO V. GEVRIEN. ET D. ZAGABRIEN. EPISCOPIS. Cassatur electio archiepiscoporum Hydruntin. et Spalat. (Laterani, III Kal. Januarii.) Ad nostram noveritis audientiam pervenisse quod, cum omnes communicantes in aliquo A. fratri charissimi in Christo filii nostri Ungarorum regis illustris, qui scilicet vel litteras sibi dirigerent aut ab eo reciperent destinatas, vel eidem aliquod consilium vel auxilium exhiberent vel ei in aliquo communicare praesumerent, de mandato bonae memoriae Coelestini papae praedecessoris nostri excommunicationis fuerint vinculo innodati, N. et A. post excommunicationem et inhibitionem apostolicam eidem communicare scienter, consilium et auxilium impertiri et divina praesumpserunt etiam celebrare. Unde propter hoc in Hydruntin. et Spalatin. archiepiscopos, quamvis et illi excommunicationi subjaceant, ab eodem, loco remunerationis contra juris ordinem in regiae dignitatis praejudicium sunt promoti. Quia vero tantae praesumptionis audaciam in injuriam Dei et contemptum sedis apostolicae attentatam, impunitam relinquere non possumus nec debemus, fraternitati vestrae per apostolica scripta districte praecipiendo mandamus quatenus super praemissis inquirentes diligentius veritatem, si rem ita noveritis se habere, praefatos N. et A. eorum electionibus, imo verius intrusionibus penitus irritatis, excommunicatos publice nuntietis et usque ad condignam satisfactionem faciatis ab omnibus arctius evitari; districtius inhibentes ne quis eis obtentu electionum fidelitatem, obedientiam vel reverentiam audeat exhibere. Nullis litteris, etc. Quod si omnes, etc. Datum Laterani, III Kalend. Januarii. DXI. ARCHIEPISCOPIS, EPISCOPIS, ET CAETERIS ECCLESIARUM PRAELATIS IN UNGARIA CONSTITUTIS. Ne quis in Ungariae regis consiliarios facile excommunicationis sententiam proferat. (Laterani. VI Id. Januarii.) Cum inter alios mundi principes personam charissimi in Christo filii H. Ungariae regis illustris et regnum sibi commissum praerogativa dilectionis et gratiae disposuerimus honorare, in admittendis petitionibus regiis, quoties nostro apostolatui porriguntur, tanto nos faciliores, quantum cum Deo possumus, volumus exhibere, quanto ad promovenda universa et singula quae regia debeat serenitas acceptare, volumus existere proniores. Sane postulavit nuper concedi sibi a nobis ad instar bonae memoriae Clementis papae praedecessoris nostri regia celsitudo ut nullus archiepiscopus vel praelatus quilibet in familiares et consiliarios suos, de quorum absentia et privatione tam regnum Ungariae quam persona regis possit incurrere detrimentum, et praesertim in Geurien. episcopum dilectum et familiarem suum, qui, post mortem inclytae recordationis B. progenitoris ejus, tam in guerra quam in pace, in omnibus et prae omnibus fidelis sibi exstitit et devotus et inter fideliores fidelissimus est inventus, unde ipsum dignis in Domino laudibus commendamus, excommunicationis sententiam promulgaret. Quod si fuisset ab aliquo forsitan attentatum, per quem mallet archiepiscopum vel episcopum usque ad decem absolvi faceret, cujuslibet contradictionis et appellationis obice non obstante. Nos ergo de benignitate sedis apostolicae magnificentiae regiae uberiorem volentes favorem et gratiam impertiri, universitati vestrae auctoritate praesentiam duximus inhibendum, ut in consiliarios et familiares ipsius, quorum in hac tempestate consilio et familiaritate sine magno sui dispendio carere non potest, nullus vestrum, nisi pro manifesta et rationabili causa et canonica monitione praemissa, excommunicationis vel interdicti sententiam audeat promulgare. Quod si aliter fuerit in elusionem mandati apostolici perperam per praesumptionem cujuslibet attentatum, decernimus non tenere. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, VI Idus Januarii. DXII. PATRIARCHAE ANTIOCHENO. De conservanda ecclesiastica libertate et ne a laicis Ecclesiae exactiones imponantur et talliae (Laterani, Non. Januarii.) Ne laedatur libertas ecclesiastica vel ministri Ecclesiarum a perversis hominibus opprimantur, nobis, qui omnibus sumus ex injunctae servitutis officio secundum apostolum specialiter debitores effecti, sollicitius imminet providere. Nostris siquidem fuit auribus intimatum quod, cum expensas in Antiochena civitate fieri pro aliqua necessitate contingit, communia ipsius civitatis ecclesias, clericos et eorum homines, cujuscunque conditionis vel linguae sint, in exactione talliae contra antiquam consuetudinem aggravant, quam et recipere ac pro sua expendere voluntate praesumunt. Praeterea tam te quam Ecclesias tuas in multis aliis infestantes, omnes clericos Antiochen. ad justitiam cuilibet laico exhibendam nituntur sub praetexu sui compellere juramenti. Possessiones etiam ecclesiasticas per judicium et consuetudines Graecorum tractare conantes, jura Ecclesiae Latinorum consuetudinibus abusive pervertunt. Nos igitur excessus hujusmodi in patientia sustinere nolentes, auctoritate praesentium districtius inhibemus ne aliquis tibi, Ecclesiis seu clericis vel hominibus vestris hujusmodi violentias vel gravamina de caetero inferre praesumat. Quod si quis facere aliqua temeritate praesumpserit, licitum tibi sit in eum auctoritate apostolica censuram rigoris ecclesiastici promulgare. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, Nonis Januarii. DXIII. TYREN. ARCHIEPISCOPO. Quatenus testes ad exceptionem probandam adhibiti, in causa principali testimonium dicere cogantur. (Laterani, IV Non. Januarii.) De testibus qui ad exceptionem probandam a partibus inducuntur, tua nos duxit fraternitas consulendos utrum cogendi sint super principali etiam negotio ferre testimonium veritati, et an illi sint, sicut caeteri testes, examinandi stricte, qui ad purgandam alicujus infamiam inducuntur. Super hoc igitur fraternitatem tuam plurimum in Domino commendantes, quae in dubiis apostolicae sedis vult certificari rescripto, taliter ad proposita respondemus: Quod si testes inducti jam sint ad exceptionem solummodo comprobandam, cum super ea tantum juraverint dicere veritatem, super principali nec debent audiri nec cogi testimonium perhibere, utpote super quo deponerent non jurati. Si vero cum ad probandam exceptionem peremptoriam ab alterutra partium inducuntur, reliqua pars super principali etiam eos deponere forte petierit et ut cogantur super toto negotio dicere veritatem sacramento eos postulaverit obligari, ad id sunt sine dubitatione cogendi; nisi forsan sufficiens productio testium super principali facta jam fuerit vel renuntiatum a partibus, vel dispositiones testium fuerint publicatae. Illi vero qui ad purgandam alicujus infamiam inducuntur, id solum tenentur juramento firmare, quod veritatem eum credant juramento dicere qui purgatur. Datum Laterani, IV Nonas Januarii. DXIV. ARCHIEPISC. ET CAPITULO TYREN. Ne infideles conjuncti gradu prohibito, post baptismum separentur. (Laterani, III Kal. Januarii.) De infidelibus ad fidem conversis nos consulere voluistis, utrum si ante conversionem suam, secundum legis veteris instituta vel traditiones suas, citra gradus consanguinitatis a canone denotatos conjuncti fuerint, separari debeant post baptisma. Super hoc igitur devotioni vestrae duximus respondendum quod matrimonium sic ante conversionem contractum, non est post baptismi lavacrum separandum; cum a Judaeis Dominus requisitus, si licet uxorem ex qualicunque causa relinquere, ipsis responderit: Quod Deus conjunxit, homo non separet (Matth. XIX, 6), per hoc innuens esse matrimonium inter eos. Datum Laterani, III Kal. Januarii. DXV. TYREN. ARCHIEPISCOPO. Quod patriarchae et primates archiepiscoporum et episcoporum subditos judicare in prima instantia non debeant. (Laterani, Non. Januarii.) Duo simul, consultationem scilicet et querimoniam, unica tuae fraternitatis petitio continebat: per quam a venerabili fratre nostro Jerosolymitano patriarcha querebaris clericos tuos tecum injuste gravari, qui eos, spreto tuo judicio coram quo parati sunt de se querentibus justitiam exhibere, licet ad eum per appellationem causa minime deferatur, coram se respondere compellit: et utrum ad id possint de jure compelli per nostras postulabas litteras edoceri. Volentes igitur tibi super gravaminibus providere praedictis et consultationibus tuis quod canones sanciunt respondere, cum sit in canonibus diffinitum primates vel patriarchas nihil privilegii habere prae caeteris episcopis, nisi quantum canones sacri concedunt et prisca consuetudo illis contulit ab antiquo, ita ut secundum Nicaenas regulas sua privilegia serventur Ecclesiis, praeterquam si apostolica sedes aliquam Ecclesiam vel rectorem ipsius quolibet speciali privilegio decreverit honorare, de fratrum nostrorum consilio respondemus quod quandiu clerici tui coram te voluerint stare juri, compelli non debent judicium ejusdem patriarchae subire, nisi causa forsitan per appellationem ad ejus audientiam perferatur aut, quod non credimus, aliquid ei a sede apostolica sit indultum. Datum Laterani, Nonis Januarii. In eumdem fere modum Acconensi episcopo. DXVI. EPISCOPO SIDONIENSI, BERITEN. ET BIBLIEN. EPISCOPIS. De decimarum solutione. (Laterani, X Kal. Januarii.) Significavit nobis venerabilis frater noster Acconen. episcopus quod, cum post recuperationem civitatis Acconen ad inhabitandum in ea se contulissent quidam qui ante generalem occupationem terrae sanctae in aliis civitatibus regni Jerosolymitani perpetuam elegerant mansionem et in ea residentiam fecerant aliquantam et adhuc etiam resideant in eadem, praelati praedictarum civitatum eos ad solvendum sibi ecclesiastica jura ecclesiastica districtione compellunt. Quia vero transgredi non debemus terminos a patribus constitutos aut falcem in messem mittere alienam, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus praedictorum locorum praelatos ut sibi nullam in praedictos Acconen. habitatores jurisdictionem usurpent, nec ab eis temporalia exigant quibus spiritualia non ministrant, monitione praemissa, districtione qua convenit compellatis: ita tamen quod si de agris in eorum parochia constitutis fructus percipiunt et in ultramarinis partibus ratione praedictorum decimae persolvuntur, de ipsis eis decimas cum integritate persolvant. Dicto vero Acconen. tanquam dioecesano suo de caeteris respondere cogantur Quod si omnes, etc. Datum Laterani, X Kalend. Januarii. DXVII. ACCONEN. EPISCOPO. Ut professus religionem eam ingredi et servare compellatur. (Datum, ut supra. ) Sicut nobis est ex tua parte propositum, quidam clericus cum aegritudine nimia laboraret, quasi de morte securus, et de recuperanda sospitate desperans, habitum canonicorum regularium petiit et accepit, ea in susceptione habitus exprimens ac promittens quae solent in hujusmodi repromitti; sed nec ad Ecclesiam transiit, utpote infirmitate gravatus nec bonis suis uti cessavit. Postmodum vero sospitate recepta, post XV annos et ultra, videntibus et scientibus venerabili fratre nostro archiepiscopo et dilecto filio priore et canonicis Ecclesiae Nazarensis, a quibus habitum susceperat regularem, tu, licet eo tempore quo habitum susceperat in Ecclesia Nazaren. prioris sollicitudinem exerceres, immemor eorum quae facta fuerant circa ipsum, in Acconen. eum canonicum suscepisti. Quia vero quid super hoc facere debeas per nostras postulas litteras edoceri, fraternitati tuae duximus respondendum quod si regularem habitum se postulante suscepit et ad observationem religionis canonicae sua se professione ligavit, ad resumendum habitum ecclesiastica est districtione cogendus; cum quod tanto tempore extra canonicam mansit, non in excusationem ejus, sed in majoris transgressionis augmentum merito valeat allegari. Datum, ut supra. DXVIII. JEROSOLYMITANO PATRIARCHAE. Illum officii sui pie admonet et propter sua delicta in ipsum jure animadversurum significat. (Datum, ut supra. ) Tacti sumus dolore cordis intrinsecus et medullas etiam doloris immensitas penetravit, certis indiciis agnoscentes quod laici, clerici, subditi et tu ipse adhuc in vos ac transmarinam provinciam, imo etiam totum populum Christianum ultionem Domini odio, malevolentia et detractionibus assiduis provocatis, quem potius orationibus, vigiliis, jejuniis et aliis operibus charitatis, quantum in vobis esset, deberetis ad misericordiam inclinare. Super quo tibi tanto fortius condolemus quanto subjectos tibi populos ad viam rectitudinis verbo invitare debueras et exemplo, non doctrinam contrariam sermone vel facto eorum oculis vel auribus instillare. Recepimus enim litteras illas quas in derogationem famae venerabilis fratris nostri Tyren. episcopi edere ac in quibus personam ipsius turpiter depingere voluisti, quia non expetita a te licentia navigarat in Cyprum. Sicut autem ex tenore litterarum illarum perpendimus, cum idem archiepiscopus navigasset in Cyprum, et chariss. in Christo filium nostrum Aimericum tunc Cypri regem illustrem ad chariss. in Christo filiae nostrae Jerosolymitanae reginae conjugium et Jerosolymitani regni regimen de consilio et voluntate fere totius Christiani exercitus evocasset, ut eorum matrimonium impedires, affinitatis et incestus impedimentum, sero tamen, objiciens consentire in ejus copulam noluisti, postmodum vero voluntate mutata eos in regem et reginam coronasti conjunctos: in quo te tibi contrarium fuisse dolemus et vel male prius contradixisse convincimus, vel male postmodum consensisse. Super quibus cum veritas nobis plenius innotuerit, contra te non poterimus non moveri, imo etiam statuere quod jus exegerit statuendum. Datum, ut supra. DXIX FULCONI ABBATI CORBEIEN. Conceditur usus annuli. (Laterani, III Kal. Januarii.) Ad hoc in Ecclesia Dei visibilis est sacramentorum species instituta, ut per exteriora quae cernimus, ad interiora quae intelligimus transmittamus. Inter caeteros siquidem sacramentales ornatus, praelatis Ecclesiarum conceditur annulus, qui est signaculum fidei, juxta quod pater filio revertenti dari annulum in manu praecepit, ut videlicet Ecclesiam sibi commissam praelatus ipsius intemerata fide custodiat, ad quam fideliter observandam per visibilem speciem jugiter admonetur. Cum igitur monasterium Corbeiense, quod ad Ro. Ecclesiam nullo respicit mediante, sincera diligamus in Domino charitate, volentes ipsum in te alicujus dignitatis privilegio decorare, ut et Ecclesiae Ro. magis existas obnoxius et devotus et fortius et efficacius regimini commissi tibi monasterii debeas imminere, usum tibi annuli de benignitate sedis apostolicae indulgemus. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, III Kal. Januarii. DXX. G. CONVENTREN. EPISCOPO. Ut a decessoribus alienata revocet. (Laterani, VI Id. Januarii.) Sicut nostro est apostolatui reseratum, nonnulli de praedecessoribus tuis non attendentes quod conditionem Ecclesiae meliorem facere poterant, non pejorem, possessiones ad tuum episcopium pertinentes injuste alienare pro suae voluntatis arbitrio praesumpserunt; unde ipsa Ecclesia grave dispendium proponitur incurrisse. Nos ergo nolentes quod delictum personae in damnum Ecclesiae debeat redundare, fraternitati tuae auctoritate praesentium indulgemus ut quae a dictis praedecessoribus tuis minus legitime alienata fuerunt, ad jus et proprietatem Ecclesiae tuae tibi liceat, appellatione remota, legitime revocare. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, VI Idus Januarii. DXXI. EIDEM. Ut patronis in praesentando clericum idoneum discordantibus, episcopus vicarium durante lite instituat. (Laterani, III Id. Januarii.) Cum propter laicorum discordias non debeat Ecclesiis praejudicium generari, grave gerimus et indignum quod, sicut nostro est apostolatui reseratum, occasione dissensionis quae de jure patronatus vertitur inter eos, Ecclesiae plus debito remanent rectoribus viduatae: quod in ipsarum grave dispendium noscitur redundare. Verum quia, secundum Apostolum, instantia nostra quotidiana est omnium Ecclesiarum sollicitudo continua, volentes his quae praemisimus ex debito pontificalis officii obviare, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus si de jure patronatus quaestio emerserit inter aliquos, et cui competit, infra quatuor menses non fuerit diffinitum, ex tunc Ecclesiam ipsam appellatione remota, de persona non differas idonea ordinare: ita quod illi ex hoc non debeat in posterum praejudicium generari, qui jus evicerit patronatus. Datum Laterani, III Idus Januarii. DXXII. ARELATEN. ARCHIEPISCOPO. Injungitur illi ut inquirat de statu episcopi Regensis qui episcopatui renuntiare cupiebat. (Datum, ut supra. ) Hanc inter spiritualia et corporalia constat existere differentiam, quod corporalia facilius destruuntur quam construantur; e contrario vero spiritualia facilius construuntur quam destruantur. Unde juxta canonicas sanctiones episcopus solus honorem dare potest, solus autem auferre non potest. Nimirum venerab. frater noster Regen. episcopus, sicut ex ipsius et ven. fratris nostri Aquen. archiepiscopi litteris quas nostro apostolatui destinarunt, nobis innotuit evidenter, quoniam Ecclesiae suae propter manifesta impedimenta non sufficit providere, unde ipsi Ecclesiae populoque sibi commisso non leve timet imminere periculum, omnino cedere ac deponere onus sollicitudinis pontificalis affectat; super quo humiliter postulavit a nobis sibi licentiam indulgeri. Cum igitur inter sacros ordines dignitatis pontificalis excellat, de qua soli Petro reservatum est privilegium, volentes in hoc deliberatione provida et debita maturitate procedere, fraternitati tuae per apost. scripta mandamus quatenus de statu Regen. Ecclesiae ac personae ipsius episcopi veritatem indagatione sollicita perscruteris et utrum ejus persona propter impedimentum cordis vel corporis insufficiens sit ad gerendam sollicitudinem pastoralem veridica nobis relatione rescribas; ut per te certiores effecti securius in negotio procedamus. Datum, ut supra. DXXIII. BISUNTINO ARCHIEPISC. ET SUFFRAGANEIS EJUS. Ne quis in abbatem Luxoviensem eligatur, nisi fuerit monachus istius coenobii. (Laterani, III Id. Januarii.) Cum ad nostram nuper notitiam devenisset quod Hu. qui se pro abbate Luxovien. gerebat, non antea fuerit monachus quam electus, nos attendentes quod contra regulares traditiones istud fuerit attentatum, cum nullus spem vel promissionem habens ut abbas fiat, debeat monachari, electionem de ipso factam de consilio fratrum nostrorum curavimus irritare. Quocirca fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus tam monachis quam aliis fidelibus monasterii memorati studeatis ex parte nostra districtius inhibere ne praefato H. ullam obedientiam vel reverentiam propter jamdictam electionem audeant exhibere; et si quid in eodem monasterio disponendo jam perperam attentavit, nullius robur habere volumus firmitatis, sed penitus irritari. Quod si contra interdictum nostrum curam monasterii usurpare praesumpserit, ipsum et qui ei faverint in hac parte, per censuram ecclesiasticam, remoto appellationis obstaculo, compescatis. Datum Laterani, III Idus Januarii. DXXIV. ABBATI DE FLORE. Quod professio absque habitu edita obliget. (Datum, ut supra. ) Porrectum nobis ex parte tua petitorium continebat quod I. canonicus Acheruntinus, infirmitate gravatus, votum ut fieret monachus se asseruit emisisse. Unde metuens ne voto decederet non completo, junctis manibus tibi se reddidit in monachum et in fratrem. Alii quoque in absentia tua sese in sacerdotum manibus monachos fieri devoventes, sani facti ad vomitum redierunt. Et cum familiares monasterii tui antea exstitissent, quia non fuerunt ad antiquam familiaritatem admissi, adversarii facti sunt pro amicis. Utrum ergo talium facta dissimulare valeas, ne fiant deteriores, an compellendi sint ad complenda promissa, per nos postulas edoceri. Nos ergo inquisitioni tuae taliter respondemus quod cum monachum faciat non habitus sed professio regularis, ex quo a convertendo emittitur et recipitur ab abbate, talis ut fiat monachus et reddat Domino quod promisit erit utique non immerito compellendus. Datum, ut supra. DXXV. CAPELLANO ET S. SUBDIACONO NOSTRIS, APOSTOLICAE SEDIS LEGATIS. Illos ad regem Dalmatiae legatos facit. (Laterani, VI Id. Januarii.) Apostolicae sedis auctoritas, quae per diversas mundi partes plenitudinem obtinet potestatis, illius sequens vestigia qui beato Petro Pasce oves meas (Joan. XXI, 17) tertio replicavit, in partem sollicitudinis viros evocat providos et discretos qui gregem Domini et pabulo salutis reficiant et viam eis aeternae felicitatis ostendant. Ad quorum siquidem auxilium et juvamen, ut ecclesiasticae potestatis auctoritas in sua semper maneat firmitate, cum requirit necessitas, aliquos a suo latere dirigit et transmittit, quibus legationis injungit officium exercendum. Hac itaque consideratione diligenter inducti et charissimi in Christo filii V. illustris regis Dalmatiae et Diocliae precibus inclinati, qui ut ad eum legatos mittere deberemus instantissime postulavit, vos, de quorum probitate nos et fratres nostri plenam fiduciam obtinemus, ad Dalmatiam et Diocliam provinciam duximus transmittendos, in provinciis ipsis vobis auctoritate praesentium legationis officium injungentes; ut quae inveneritis corrigenda corrigatis, destruatis et evellatis superflua et nociva, aedificetis et plantetis utilia et honesta; quatenus cum, Domino dante, reddetis talenta, vobis reddat is credita duplicata et a nobis et fratribus nostris valeatis in Domino multipliciter commendari. Datum Laterani, VI Idus Januarii. DXXVI. VULCANO ILLUSTRI REGI DALMATIAE ET DIOCLIAE. Ut legatos apostolicos reverenter accipiat et officium suum exsequi permittat. (Datum, ut supra. ) Ut evidentius evangelica doctrina pateret et in omnem terram, juxta verbum propheticum, sonus apostolorum exiret et in fines orbis terrae verba diffunderentur ipsorum, noster Dominus et magister, qui praebuit nobis exemplum ut sequamur vestigia ejus, discipulos suos per universas mundi partes ad praedicandum direxit, dicens eis juxta evangelicam veritatem: Euntes in mundum universum, praedicate Evangelium omni creaturae (Marc. XVI, 15). Quam siquidem observantes constitutionem providam et salubrem Rom. pontifices, vicarii Jesu Christi, qui in beato Petro apostolorum Principe ab ipso Domino receperunt plenitudinem potestatis et constituti sunt super gentes et regna, ut juxta verbum propheticum evellant et destruant, aedificent et plantent, quia suam non possunt ubique praesentiam exhibere, per varia mundi climata a suo latere aliquos dirigunt et transmittunt, qui fideles in fide consolident, corrigenda corrigant, de agro Domini nociva destruant et utilia plantare procurent. Intelligentes igitur per litteras tuas nostro apostolatui praesentatas tuae devotionis ardorem, quod videlicet Rom. Ecclesiam matrem tuam super omnia post Deum diligere et honorare proponis et mandatis nostris omnimodis inhaerere, juxta quod a nobis tua nobilitas postulavit, dilectos filios Jo. capellanum et Simonem subdiaconum nostros, de quorum scientia et probitate nos et fratres nostri plenam fiduciam obtinemus, de fratrum nostrorum consilio ad partes tuas duximus dirigendos; per apostolica tibi scripta mandantes quatenus eos tanquam apostolicae sedis legatos benigne recipias et honeste pertractes, et quae secundum Deum in partibus ipsis duxerint statuenda suscipias humiliter et sine refragatione conserves; ut cum ad nos, Domino dante, redierint, nobis referre valeant tuae devotionis affectum, et Rom. Ecclesia tuis efficacius possit intendere incrementis. Nos enim eis dedimus in mandatis ut apostolicam in te confirmantes doctrinam, reforment quidquid invenerint reformandum et tanquam membra capiti apostolicae sedi conforment, in ipsius devotione pariter et obedientia solidantes: per quos etiam pallium, plenitudinem scilicet pontificalis officii, venerab. fratri nostro Dioclien. archiepiscopo transmittimus, ut in partem nostrae sollicitudinis evocatus, sine defectu valeat officii sui debitum adimplere. Datum, ut supra. Scriptum est super hoc in eumdem fere modum uxori ejusdem regis. In e. f. m. nobili viro S. magno Jupano. In e. f. m. uxori ejusdem S. magni Jupani. DXXVII. In eumdem fere modum Dioclien. archiepiscopo, usque ad verbum adimplere. Quibus etiam pro nobis et successoribus nostris fidelitatis juramentum, quod tibi sub bulla nostra mittimus inclusum, devote studeas et humiliter exhibere. DXXVIII. In eumdem fere modum archiepiscopis, episcopis, abbatibus, Ecclesiarum praelatis et aliis clericis per Dalmatiam et Diocliam in regno charissimi in Christo filii nostri Vulcani illustris regis Diocliae et Dalmatiae constitutis, usque ad verbum solidantes. DXXIX. EPISCOPO ET CAPITULO TRIPOLITAN. Ut Raimundo primo vacaturum canonicatum et praebendam conferant. (Laterani, II Kal. Januarii.) Cum ex apostolatus officio quod, licet indigni, suscepimus, ad universos extendere curam provisionis apostolicae teneamur, specialius illis adesse volumus et debemus qui clericali militiae deputantur: inter quos illos duximus non immerito praeferendos, de quorum meritis laudabilis conversatio et contracta nobiscum familiaritas, dum essemus in minori officio constituti, nos efficit certiores. Hinc est quod dilectum filium Raimundum clericum Ecclesiae vestrae, quondam familiarem nostrum, universitati vestrae sollicite commendantes, rogamus attentius et per apostolica vobis scripta mandamus atque praecipimus quatenus eum pro reverentia beati Petri et nostra in canonicum vestrum et fratrem tam libenter quam liberaliter admittatis, cum praebenda stallum eidem in choro et locum in capitulo tanquam uni de vestris canonicis, occasione, contradictione et appellatione cessantibus, assignantes, Sic autem has primitias precum nostrarum reverenter admittere studeatis, ut devotionem vestram debeamus proinde commendare et vos in vestris petitionibus efficacius exaudire. Alioquin venerabili fratri nostro patriarchae Antiocheno dedimus in mandatis ut, vobis cessantibus, efficere quod mandamus, ipse id, remoto appellationis obstaculo, exsequatur, contradictores quoslibet ecclesiastica censura percellens. Datum Laterani, II Kal. Januarii. Scriptum est super hoc patriarchae Antiocheno. DXXX. UNIVERSO CLERO ET POPULO CREMONENS. De S. Homoboni vita, miraculis, et canonizatione. (Laterani, II Id. Januarii.) Quia pietas promissionem habet vitae quae nunc est et futurae, justus et misericors Dominus fideles suos, quos praedestinavit ad vitam, frequenter in hac vita glorificat et semper in futura coronat; quibus et per Prophetam promittit: Dabo vos in laudem, gloriam et honorem in cunctis populis (Sophon. III, 10), et per se pollicetur: Fulgebunt justi sicut sol in regno Patris eorum (Matth. XIII, 43). Mirabilis enim in se ipso Dominus, mirabilis in sanctis, mirabilis in omnibus operibus suis, verum nobis exhibet suae virtutis indicium et frigescentem jam in pluribus charitatis igniculum, mirabilium suorum signis accendit, assumptis in gloriam suam qui certaverunt legitime in hoc mundo, ad memorias eorum innovat signa et mirabilia, juxta Prophetam, immutat; ut qui sanctus est apud ipsum sanctus etiam ab hominibus habeatur et in hoc praesertim haereticorum confundatur perversitas, cum ad catholicorum tumulos viderint prod gia pullulare. Licet autem, juxta testimonium Veritatis, sola finalis perseverantia exigatur ad sanctitatem animae in Ecclesia triumphanti, quoniam qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit; duo tamen, virtus videlicet morum et virtus signorum, opera scilicet pietatis in vita et miraculorum signa post mortem, ut quis reputetur sanctus in militanti Ecclesia requiruntur. Nam quia frequenter angelus Satanae se in lucis angelum transfigurat et quidam faciunt opera sua bona, ut videantur ab hominibus, quidam etiam coruscant miraculis, quorum tamen vita merito reprobatur (sicut de magis legitur Pharaonis), et etiam Antichristus, qui electos etiam, si fieri potest, inducet miraculis suis in errorem, ad id nec opera sufficiunt sola nec signa, sed cum illis praecedentibus ista succedunt, verum nobis praebent indicium sanctitatis; nec immerito nos ad ipsius venerationem inducunt quem Dominus suus ostendit miraculis venerandum. Haec autem duo ex verbis Evangelistae plenius colliguntur, ubi de apostolis loquens ait: Illi autem profecti praedicabant ubique Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis (Marc. XVI, 20); in eo namque quod ait cooperante, eos operatos esse demonstrans; et in eo quod sequitur sequentibus signis eos exponens imo Dominum in eis miraculis claruisse. Hoc etiam Dominus usque hodie operatur in sanctis et potentiam suam signis evidentibus manifestat, dum vivorum curat aegritudines ad memoriam mortuorum, et eos plus posse post mortem et felicius vivere mortuos, qui in Domino moriuntur quam qui vivunt in mundo demonstrat. Sane veniens ad praesentiam nostram venerabilis frater noster episcopus vester, multis viris religiosis et aliis honestis personis de sua dioecesi comitatus, cujusdam beati viri, et re et nomine Homoboni, vitam et actus necnon et modum transitus ejus humiliter nobis aperuit: in quibus et sanctae ipsius degustavimus conversationis odorem, Deumque mirabilem et omnia opera ejus in fide cognovimus et praedicavimus gloriosa. Idem etenim sanctus, tanquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dat in tempore suo, prout eorumdem nobis assertio facta tam viva voce quam aliorum plurium honestorum litteris patefecit, adeo in lege Domini meditabatur die ac nocte, ut ei serviens in timore et secundum Prophetam media nocte surgens ad confitendum ei, matutinis semper laudibus interesset. Missae quoque officium et alias horas cum summa devotione frequentans, ita assiduis orationibus insistebat, ut in certis horis aut incessanter oraret aut horas ipsas aliquando praeveniret; nisi forte ipsum sollicitudo, quam super pace reformanda per civitatem tanquam pacificus vir gerebat, aut occasio eleemosynae pro pauperibus acquirendae, seu alia justa causa in aliis operibus misericordiae detineret. Qui nimirum ante crucem Dominicam ex assuetudine se prosternens, opus quodlibet faciendo, stando, sedendo, jacendo, ad orationem labia movere continuo videbatur. Inter alia vero pietatis opera quae tam circa pauperes, quos secum in domo propria tenebat, curabat et pariter procurabat, quam circa alios indigentes, quibus viventibus humanitatis officium, mortuis sepulturae beneficium consueverat devotus impendere, diligentius exercebat, ipse a saecularium hominum consortio segregatus, inter quos virebat quasi lilium inter spinas, haereticorum quorum pernicies partes illas infecit austerus exstitit aspernator. Deducto autem sic vitae sanctae curriculo, cum ad matitunale officium, prout dictum est, in festivitate sancti Brictii surrexisset, circa missae primordia idem se ante crucem Dominicam more solito in oratione prosternens, dum cantaretur hymnus angelicus, beato fine quievit. Quae vero, quot et quanta miracula fuerint subsecuta, et quot advenientibus ad sepulchrum ejus sanitatis beneficia sint impensa, cum, longum sit enumerare per singula, unum inter caetera ad assertionem catholicae fidei duximus expressius annotandum. Cum enim quaedam daemoniaca mulier ad sepulchrum ejus deducta fuisset, ne aliqua fraus lateret, eadem primo fuit aqua non benedicta respersa; quae se patienter aspergi permittens, aquam secundo respuit benedictam. Et ut res evidentiori experimento pateret, oblatam non consecratam absque aliqua praescientia sibi recipiens praesentatam, eucharistiam consecratam subsequenter abhorruit nec recepit; quae et meritis ejusdem sancti liberata recessit. Ut autem virtus morum, prout est superius praelibatum, licet omnis dubitatio amoveri ex subsecutione signorum per divinum judicium videretur, fide apud nos claresceret pleniori, ne miraculorum etiam virtus aliqua fraude posset vel figmento juvari, veritatem rei sollicitius duximus inquirendam. Fidem namque, quam super conversatione ipsius absque figmento hypocrisis fraudulento divinum judicium, ut dictum est, manifeste ostendere videbatur, per testimonium dilecti filii Osberti presbyteri Sancti Aegidii Cremonensis praesentis cum episcopo memorato, recepto ab eo firmavimus juramento; sub cujus obtestatione videlicet juramenti ipse, qui patrinus ejus existens per XX annos et amplius confessionem ejus saepe receperat, quae de illius sancti conversatione praemisimus, cum ipso episcopo et aliis supradictis juratis similiter asseruit esse vera et de obedientia quam in orationibus, vigiliis et aliis poenitentiae fructibus, quae sibi ab eo imposita erat plus injuncto satisfaciens exhibebat, nos reddidit certiores. Ea etiam quae de miraculis ipsis fuerant nobis exposita, per juramentum omnium praedictorum qui propter hoc venerant, fide suscepimus pleniori; assertione ipsius episcopi sub firmo verbo sacerdotis requisita in virtute obedientiae concurrente: ut sic divinum et humanum secuti judicium cum majori procedere securitate possemus. Cum igitur haec omnia tam de probitate morum quam virtute signorum, ad favorem petitionis, pro qua episcopus memoratus et alii supradicti ex parte vestra vehementer instabant, concurrere videremus, de fratrum nostrorum consilio, post multam deliberationem habitam cum eisdem archiepiscopis et episcopis, quos super hoc ad consilium nostrum admisimus, de divina misericordia et ejusdem sancti meritis confidentes, ipsum sanctorum catalogo duximus ascribendum; statuentes ut in die depositionis ipsius, ejusdem festivitas devote a vobis et aliis Christi fidelibus annis singulis de caetero celebretur. Inde est quod universitatem vestram rogamus in Domino et monemus, per apostolica scripta praecipiendo mandantes quatenus ejusdem sancti memoriam, prout dictum est, cum celebritate debita venerantes, ejus apud Deum suffragia humiliter imploretis; per cujus merita ad gaudia aeterna pertingere valeatis. Datum Laterani, II Idus Januarii. DXXXI ARCHIEPISCOPO SIPONTINO. Habens litteras falsas ignoranter venia dignus est. (Laterani, XIX Kal. Februarii.) Ex litteris dilectorum filiorum I. archipresbyteri, P. et L. primiceriorum Ecclesiae Sipontinae accepimus quod cum super accusatione quam contra abbatem Sancti Benedicti Sipont. falso R. clericus, Joannes sacerdos et Bartholomaeus diaconus intendebant, ad eos mandatum apostolicum emanasset, licet iidem eum nomine monachorum et oblatorum ipsius monasterii Sancti Benedicti super multis criminibus, videlicet super dilapidatione, adulterio, perjurio et falsitate impeterent; proponentes quod super his omnibus fuerat coram te convictus et causa ipsa usque ad sententiam diffinitivam deducta, ipsos tamen clericos mendaces et abbatem innocentem in his omnibus invenerunt. Verumtamen idem abbas fuit in tua praesentia proprio ore confessus quod quasdam litteras, quas a sede apostolica impetrarat, in manu tua resignavit: quas cum falsas esse constaret, tu ipsum ab officio tandiu decrevisti manere suspensum, donec nostro se conspectui praesentaret, mandato nostro per omnia pariturus. Unde videlicet dicti clerici eumdem abbatem, licet nec monachi sint ejusdem monasterii nec oblati, sumpserunt materiam accusandi. Sed ipse abbas illius falsitatis innoxium et inculpabilem se ostendit, constanter affirmans quod nunquam ad conscientiam vel notitiam ejus de illarum litterarum falsitate pervenerat, sed eas pro veris habuerat usque ad tempus quo ipsas, ut dictum est, resignavit. Quocirca fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus ab eodem abbate cum tertia manu purgatione recepta quod ei de falsitate litterarum illarum non constitit, ipsum ab hujusmodi infamia denunties absolutum et eidem officium auctoritate nostra restituere non omittas; praedictos clericos per censuram ecclesiasticam, appellatione cessante, monitione praemissa, compellens ut ab ipsius abbatis de caetero molestatione indebita conquiescant. Datum Laterani, XIX Kal. Februarii. DXXXII. DECANO ET CAPITULO ANDEGAVEN. Translatio episcoporum ad solum Romanum pontificem jure pertinet. (Laterani, XII Kal. Februarii.) Inter corporalia et spiritualia eam cognovimus existere differentiam, quod corporalia facilius destruuntur quam construantur, spiritualia vero facilius construuntur quam destruantur. Unde juxta canonicas sanctiones episcopus solus honorem dare potest, solus autem auferre non potest. Episcopi quoque a metropolitanis suis munus consecrationis recipiunt, qui tamen non possunt nisi per Romani pontificis sententiam condemnari. Cum ergo fortius sit spirituale vinculum quam carnale, dubitari non debet quin omnipotens Deus spirituale conjugium quod est inter episcopum et Ecclesiam, suo tantum judicio reservaverit dissolvendum, qui dissolutionem carnalis conjugii, quod est inter virum et feminam, suo tantum judicio reservavit, praecipiens ut quod Deus conjunxit, homo non separet. Non enim humana sed divina potius potetestate conjugium spirituale dissolvitur, cum per translationem vel depositionem aut etiam cessionem, auctoritate Romani pontificis, quem constat esse vicarium Jesu Christi, episcopus ab Ecclesia removetur. Et ideo tria haec quae praemisimus non tam constitutione canonica quam institutione divina soli sunt Romano pontifici reservata. Sicut autem episcopus consecratus sine licentia Romani pontificis suam non debet Ecclesiam derelinquere; sic et electus confirmatus praeter ejus assensum suam deserere nequit Ecclesiam, cui est matrimonialiter alligatus; cum non debeat in dubium revocari quin post electionem et confirmationem canonicam, inter personam eligentium et electi conjugium sit spirituale contractum: cui profecto episcopalis dignitas nihil addit, cum quis episcopali praeditus dignitate, nullius tamen Ecclesiae possit episcopus esse; quemadmodum de illo contingit qui oneri pontificali renuntiat, non honori. Unde cum non majus sit vinculum episcopi ad Ecclesiam quam electi, maxime cum fuerit confirmatus, imo idem penitus et non aliud, idem juris obtinet in utroque. Sicut ergo episcoporum translatio vel etiam depositio, sic et electorum cessio post confirmationem ratione spiritualis conjugii soli est Romano pontifici reservata. Licet usque ad tempora ista quod cautum fuerat de episcopis expressum non fuerit de electis, propter expressam tamen similitudinem vel identitatem potius, nemini poterat videri dubium subtiliter intuenti, cum idem judicium de similibus sit habendum. Sed neque illud quod in canone legitur de electo, ut si ultra quinque menses per suam negligentiam retinuerit viduatam Ecclesiam, nec ibi nec alibi consecrationis donum percipiat, imo metropolitani sui cedat judicio, aliter intelligentibus poterat suffragari, cum non intelligatur Ecclesia viduata, quasi sponsum non habeat, sed quia cum sponsus ejus nondum sit consecratus, adhuc quoad quaedam quasi viri manet solatio destituta: sicut juxta communem modum loquendi illa dicitur Ecclesia viduata, quae licet episcopum habeat, inutilem tamen perhibetur habere. Nec quod de cessione subsequitur et statutum fuit ad poenam trahi debet ad gratiam; ut sicut metropolitani judicio electus dejicitur, ita etiam ad aliam Ecclesiam possit transferri; praesertim cum nec sine auctoritate Romani pontificis fiat cessio vel dejectio memorata, qui, ut possent ex canone illo, metropolitanis indulsit. Unde si circa translationem idem fieri voluisset, quod de cessione dixerat et de translatione poterat expressisse, et quod non est sanctorum Patrum decreto sancitum, superstitiosis non est adinventionibus praesumendum; praesertim cum nonnunquam intelligatur prohibitum quod non invenitur expressum. Sane nos, qui sacra docente Scriptura monemur ne nostrum alii demus honorem, quoniam apostolatui nostro multis referentibus innotuerat quod venerabilis frater noster Turonen. archiepiscopus magistrum W. de Chimeleio, qui electus fuerat in episcopum Abrincensem et per metropolitanum suum postea confirmatus, qui aliquandiu tam in spiritualibus quam in temporalibus ministrarat, in Ecclesiam vestram praeter apostolicae sedis auctoritatem transferre praesumpsit et episcopum consecrare, quem et venerabilis frater noster Rothomagensis archiepiscopus praeter apostolicae sedis mandatum absolvit et ei tribuit licentiam transeundi, venerabili fratri nostro Bituricen. archiepiscopo, de quo plenam fiduciam obtinemus, dedimus in mandatis ut inquisita super hoc plenius veritate, si rem gestam taliter inveniret, tam memoratum Turonensem quam ipsum Rothomagensem archiepiscopos, qui saltem apostolicam sedem super hoc quod novum emerserat, praesertim cum juxta traditiones canonicas majores ecclesiasticae causae ad sedem apostolicam sint referendae, consulere debuerunt, a confirmatione pariter et consecratione pontificum, memoratum vero W. ab exsecutione pontificalis officii nostra fretus auctoritate suspenderet. Qui mandati nostri diligens exsecutor, super quo devotionem ejus digna gratiarum prosequimur actione, cum per confessionem spontaneam eidem Bituricen. archiepiscopo de veritate negotii constitisset, dictos archiepiscopos et episcopum juxta tenorem mandati nostri suspendit. Et quamvis iidem archiepiscopi Turonen. et Rothomagen. tanquam majores plus excesserint in praemissis, praefatus vero episcopus minus, utpote illorum tanquam majorum errorem secutus; nos tamen intellecta per litteras et per nuntios eorumdem archiepiscoporum confessione spontanea et supplicatione devota, veniam errori dedimus, quia non ex malignitate sed ex simplicitate peccarunt. Et quoniam praefatus episcopus qui et minus peccaverat, et, sicut ex praemissis apparet, severius fuerat castigatus, ad apostolicam sedem licet spontanea voluntate, non tamen sine multis laboribus et expensis accessit, reatum suum recognoscens, humiliter et devote misericordiam postulans et judicium non requirens; nos super facto ejus cum fratribus nostris communiter tractatum habentes et subtiliter indagantes quod licet munus sibi consecrationis impensum nec prioris Ecclesiae ipsum pontificem fecerit nec secundae, cum ad primam non fuerit consecratus et ad secundam, prioris vinculo perdurante, non potuerit canonice consecrari adhuc alteri alligatus conjugaliter; illud tamen provide attendentes quod et urgens necessitas et evidens utilitas Ecclesiae vestrae, quoniam non poteratis in aliam personam idoneam convenire, dispensationis gratiam requirebant, eo de plenitudine potestatis tam a vinculo prioris Ecclesiae quam a poena suspensionis penitus absoluto, de benignitate sibi apost. sedis duximus concedendum ut priore consensu hactenus perdurante, sicut per litteras personarum Ecclesiae vestrae nobis est intimatum, Andegaven. Ecclesiam tanquam proprius pontifex ad laudem et gloriam nominis Dei, ad honorem et exaltationem ipsius et ad salutem et utilitatem suam et tam cleri quam populi sibi commissi studeat gubernare; ut praeveniente divina gratia et sequente plus prodesse velit et valeat quam praeesse; praesertim temporibus istis quibus, cum abundet iniquitas et peccatis exigentibus multorum charitas refrigescat, opus est non mercenario sed pastore. Quocirca vobis per apost. scripta praecipiendo mandamus quatenus ipsum episcopum tanquam patrem et pastorem animarum vestrarum recipientes humiliter et devote, reverentiam ei debitam, honorem et obedientiam impendatis, ut ipse in vobis filialem devotionem inveniat et vos in eo paternum reperiatis affectum. Datum Laterani, XII Kal. Februarii. DXXXIII. MONTANARIO in vel. cod. ms. Colbert. MONTANO SUBDIACONO NOSTRO. Ipsi prioratum Sancti Savini ad quem electus erat confirmat. (Laterani, X Kal. Februarii.) Cum super prioratu Sancti Savini de Plano Spoleti inter te et Philippum Joannis Pelagalli quaestio verteretur et ob hoc ad sedem apostolicam venissetis, dilecto filio nostro G. Sancti Adriani diacono cardinali causam ipsam commisimus fine debito terminandam; in cujus praesentia quod prioratus ipse ad te pertineret probare per electionem canonicam satagebas; cum a canonicis ipsius Ecclesiae primo fuisses electus, qui ab annis quinquaginta priores in dicta Ecclesia sine contradictione qualibet elegerunt. Verum praefatus Philippus quod idem prioratus sibi potius deberetur ea nitebatur ostendere ratione, quia per venerab. fratr. nostrum Matthaeum Spolet. episcopum ibidem fuerat institutus, ad quem institutionem ipsam spectare firmiter asserebat. Ad haec ergo probanda testibus utriusque partis receptis et eorum depositionibus publicatis, cum super eis sufficienter esset utrinque, prout jus expostulat, disputatum, antequam diffinitiva sententia proferretur, praefatus cardinalis pro Ecclesiae negotiis fuit a nobis in regnum Siciliae destinatus, in cujus locum substituimus dilectos filios nostros Augonem Sancti Eustachii et G. Sancti Nicolai in Carcere diaconos cardinales. Qui cum, rationibus et allegationibus partium diligenter inspectis et de causae meritis habita notitia pleniore, quae praemissa sunt nobis fideliter retulissent; quia constitit nobis, per confessionem etiam praefati episcopi, quod dictus Philippus in praescripta Ecclesia per eum non fuerat institutus, tibi adjudicavimus ipsius Ecclesiae prioratum, ab impetitione praefati Philippi, cui super quaestione praemissa silentium perpetuum imposuimus, te sententialiter absolventes. Nulli ergo, etc., nostrae diffinitionis, etc. Datum Laterani, X Kal. Februarii. DXXXIV. PETRO COLIMBRIENSI EPISCOPO. Ea quae decessores juste hactenus possederant, ipsi confirmat. (Laterani, VII Kal. Januarii.) Sacrosancta Romana Ecclesia, etc., usque ad verbum inclinati, personam tuam et Colimbriensem ecclesiam, cui auctore Deo praeesse dignosceris, cum omnibus bonis, etc., usque ad verbum suscipimus. Specialiter autem ecclesias de Covilian. et de terminis ejus ad exemplar bonae memoriae C. papae praedecessoris nostri et omnes possessiones laicales quas tam praedecessor tuus quam tu in praedictis villis et ejus terminis acquisistis, sicut ea juste possidetis et quiete, tibi et per te praefatae Colimbriensi ecclesiae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Decernimus ergo, etc. Datum Laterani, VII Idus Januarii. DXXXV. I. CAPELLANO ET S. SUBDIACONO, FAMILIARIBUS NOSTRIS, APOSTOLICAE SEDIS LEGATIS. Pallium non conceditur nisi metropolitanis. (Laterani, VII Kal. Februarii.) Post dies aliquot ex quo a nostra praesentia recessistis, ex relatione quorumdam et inspectione libri censualis camerae nostrae nobis innotuit quod Antibaren. Ecclesia inter suffraganeas Ragusan. metropol. numeretur. Unde cum tu, fili I., librum illum inspexeris, miramur quod facta tibi copia libri praemissi, nobis non aperuisti expressius veritatem. Quia vero non est nostrae intentionis statum ecclesiarum evertere, devotioni vestrae auctoritate praesentium districtius inhibemus ne Antibaren. electo pallium aliquatenus concedatis, nisi vobis constiterit ejus praedecessores fuisse palliis decoratos et dignitatem metropoliticam habuisse. Ne autem iter vestrum et legationis processus valeat aliquatenus impediri, eisdem personis, quibus per vos apostolica scripta dirigimus, sub eodem tenore litteras nostras transmittimus, dempto capitulo quod faciebat de pallio mentionem; ut utrasque penes vos habentes, vel primas vel secundas, prout opus fuerit, praesentetis. Datum Laterani, VII Kalend. Februarii. DXXXVI. ARCHIPRESBYTERO ET CANONICIS BASILICAE PRINCIPIS APOST. Suam erga illos benevolentiam et munificentiam declarat. (Laterani, XV Kal. Februarii.) Derivata in nos ab apostolorum principe per ipsius merita potestatis ecclesiasticae plenitudo et apostolatus successio, non ratione carnis per hominem legitime procreata, sed per Deum ipsius gratia canonice facta, inter caeteras sollicitudines cordis nostri et occupationes, quibus quotidie premimur, utpote quibus sollicitudo universarum ecclesiarum incumbit, ad honorandam ejusdem Principis apostolorum basilicam specialiter nos inducunt, ut cum Propheta psallamus: Domine, dilexi decorem domus tuae et locum habitationis gloriae tuae (Psal. XXV, 8). Sane cum Dominus noster in beato Petro, cui nos, licet immeritos, constituit successores, in spiritualibus praetulerit universis, et Ecclesiam in temporalibus etiam dilatarit, conveniens esse dignoscitur ut eidem beato Petro in vobis, imo Christo in eo qui nobis exhibuit universa, etsi modicum, tamen aliquid tribuere studeamus, affectum nostrum in effectum humiliter perducentes. Dignum est etenim ut quia variis pressi negotiis, dum circa lapsum religionis nobis propositum in melius reformandum intendimus, dum justitiae consulimus oppressorum, dum singulorum consultationibus respondemus, dum ad reformandam inter discordantes pacis concordiam et pro diversis ecclesiarum et provinciarum necessitatibus legatos a latere nostro dirigimus, dum de terrae orientalis subventione pensamus, Principis apostolorum basilicam dignis obsequiis frequentare non possumus, aliquibus munusculis honoremus; nihil in hoc apostolorum Principi largientes de proprio, sed de suo potius rependentes. Verum cum decor ecclesiarum et earum thesaurus praesertim pendeat ex personis quae ipsis deserviunt et Domini laudes horis intonant constitutis, psallentes ei tam ore quam corde; vos, qui ad honorem apostolorum Principis in ejus ecclesia Domino jugiter deservitis, invocantes nomen ipsius et voce consona modulantes laudes ejus, imo beatum Petrum in vobis tenui devotionis nostrae munusculo decrevimus honorare; sperantes quod qui minuta viduae pauperis acceptavit, nostrae quoque humilitatis acceptabit affectum, non quid, sed ex quo potius tribuamus attendens. Eapropter, dilecti in Domino filii, tam redditum, quem de signis plumbeis sive stagneis apostolorum Petri et Pauli imaginem praeferentibus, quibus eorum limina visitantes in augmentum propriae devotionis et testimonium itineris consummati seipsos insigniunt, praedecessores nostri et nos ipsi percipere consuevimus, quam auctoritatem fundendi ea vel quibus volueritis fusoribus concedendi, qui vobis tantum de ipsis respondeant, vobis et per vos canonicae vestrae praesentium auctoritate concedimus et praesentis scripti pagina communimus. Ad haec, sub poena excommunicationis districtius inhibemus ne quis ea praeter assensum et concessionem vestram aliquatenus formare praesumat. Decernimus ergo, etc., nostrae confirmationis, concessionis, et inhibitionis, etc. Datum Laterani, XV Kal. Februarii. DXXXVII. PHAREN. EPISCOPO. Ut cum aliquot canonicis Romam, causam sua translationis dicturus, veniat. (Laterani, III Non. Decembris.) Mirari cogimur et moveri quod, sicut a multis accepimus, tu regimen ecclesiae Jadertin. sine mandato sedis apostolicae irreverenter assumere praesumpsisti. Licet enim clerici ecclesiae Jadertinae cum suae civitatis nuntiis ad nostram praesentiam accessissent et nobis tam ex relatione ipsorum quam litterarum inspectione quas tulerant patuisset quod in Jadertin. archiepiscopum electus fueras, imo verius postulatus; quia tamen etsi de modo postulationis possemus reddi per easdem litteras certiores, de persona tua nobis non poterat fieri certa fides nec examinare debebamus absentem, eis de consilio fratrum nostrorum decrevimus respondere ut aliqui de canonicis ejusdem ecclesiae nostro se conspectui praesentarent, ut de studiis postulantium et de meritis postulati certiores effecti securius in ipso negotio procedere valeremus; adjicientes, quod licet episcoporum translatio ad solum pertineat Rom. pontificem, quia tamen ad venerab. fratrem nostrum patriarcham Graden. consecratio Jadertin. electi noscitur pertinere, cum de beneplacito nostro procederet ut tibi pallium conferremus et tu nobis juramentum fidelitatis praestares, te proculdubio faceremus dicto patriarchae Graden. professionem canonicam et debitam obedientiam exhibere. Sed ipsi nuntii tales noluerunt litteras reportare; quibus reversis, sine mandato nostro ecclesiae Jadertinae diceris regimen assumpsisse et in ea tam temporalia quam spiritualia ministrare. Quia vero grave nimis est quod de tua praesumptione proponitur, nec subito volumus damnationis sententiam jaculari, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus infra duos menses post susceptionem praesentium cum competenti numero canonicorum ecclesiae Jadertinae iter arripias ad sedem apostolicam veniendi, redditurus nobis super excessu, quem praediximus, rationem; ita quod si culpabilis inventus non fueris, cum nobis de postulatione canonica et personae tuae idoneitate constiterit, translationis gratiam et usum pallii recipere merearis; postmodum debitam nobis fidelitatem et dicto patriarchae professionem canonicam impensurus. Alioquin ex tunc te noveris ab officio pontificali suspensum, et nos canonicis Jadertinae ecclesiae dedisse firmiter in mandatis ut aliam personam idoneam canonice sibi eligant in pastorem. Datum Laterani, III Nonas Decembris. DXXXVIII. (Datum, ut supra. ) Scriptum est Jadertinis Canonicis in eumdem fere modum usque ad verbum suspensum Quocirca universitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus si praedictus episcopus praeceptum nostrum contempserit adimplere, vos aliam personam idoneam vobis eligatis canonice in pastorem. Datum, ut supra. DXXXIX. DUCI ET POPULO VENETORUM. Ne Saracenis arma et subsidium subministrent praetextu mercaturae. (Datum, ut supra. ) In favorem orientalis provinciae, praeter peccatorum veniam quam in suis illuc expensis proficiscentibus pollicemur et apostolicae protectionis gratiam, quam eidem terrae subvenientibus indulgemus, illud etiam Lateranen. concilii constitutum curavimus innovare, quod eos qui Sarracenis arma, ferrum, lignamina galearum ministrare praesumpserint et in galeis et piraticis eorum navibus curam gubernatoris et regimen exercere, ab Ecclesiae communione praecidi et excommunicationi pro sua iniquitate subjectos rerum, suarum per principes saeculi catholicos et consules civitatum privatione mulctari et capientium servos, si capti fuerint, fore decernit, ad exemplar felicis recordationis Gregorii papae praedecessoris nostri omnes illos excommunicationis sententiae supposuimus qui cum eis de caetero habere consortium vel per se, vel per alios, navibus seu alio quocunque ingenio aliqua rerum suarum subsidia impendere vel transmittere attentaverint, quandiu inter nos et ipsos guerra durarit. Verum accedentes nuper ad apostolicam sedem dilecti filii nobiles viri Andraeas Donatus et Benedictus Grilion nuntii vestri, nobis exponere curaverunt quod ex constitutione hujusmodi civitati vestrae proveniret non modicum detrimentum, quae non agriculturis inservit sed navigiis potius et mercimoniis est intenta. Nos igitur paterno dilectionis affectu quem ad vos specialiter habemus inducti, sub districtione anathematis prohibentes ne in ferro, stupa, pice, acutis pironibus, funibus, armis, galeis, navibus et lignaminibus paratis vel imparatis, vendendo, donando vel commutando Sarracenis ministrare subsidium praesumatis, sustinemus ad tempus, donec super hoc aliud dederimus vobis in mandatis, ut in regnum Aegypti vel Babylonis alia inituri commercia, cum necesse fuerit, transfretetis; sperantes quod propter hanc gratiam in subsidium Hierosolymitanae provinciae debeatis fortius animari; provisuri ne quid in fraudem circa statutum apostolicum praesumatis: quia dubium esse non debet eum divina ligari sententia, qui contra propriam conscientiam in elusionem hujus mandati fraudulenter aliquid attentabit. Datum, ut supra. DXL. EPISCOPO GEVRICENSI ET ABBATI DE BOCCAN. De poena eorum qui crimen falsi commiserunt. (Laterani, III Kal. Februarii.) Inauditum falsitatis genus tam novitate nocendi quam praesumptionis audacia universa fere hactenus inventa genera falsitatis excedens, perpetratum praedecessorum nostrorum temporibus, nostris est auribus revelatum. Sane proposuerunt nobis dilecti filii magister R. praepositus Colocen. et magister I. archidiaconus Seghedien. quod magister L. Tarvisinus olim ad apostolicam sedem accedens, de regesto felicis recor. Alexandri papae praedecessoris nostri quamdam chartam dolose subripuit, quam in ea parte dolose abscidit, qua tribus aliis chartulis, quia fuerat in quaterno medio, jungebatur, filo integro remanente. Cum autem idem praepositus eamdem nobis chartulam praesentasset, ex eo rem sic se habere cognovimus, quod in proximo praecedenti chartula ejusdem regesti quorumdam habebatur principium litterarum, quas eadem pagina terminabat, et rursum circa finem ipsius paginae quaedam litterae fuerant inchoatae, quae finiebantur in folio subsequenti. Cum igitur hujusmodi falsitatis vitium tanto amplius persequi debeamus, quanto majus posset scandalum generare, cum pro litteris de quibus dubium est an a sede apostolica emanarint, ad regestum de consuetudine recurratur, cum etiam vix posset aliquis amplius Rom. Ecclesiam offendere quam si ei regesta et alios libros surriperet in quibus tam ipsius quam aliarum Ecclesiarum privilegia continentur, discretioni vestrae per apost. scripta mandamus atque praecipimus quatenus magistrum P. Strigonien. praepositum et magistrum Robertum Anglicum et Azonem presbyterum, quos hujus iniquitatis consocios conscios esse audivimus, ad vestram praesentiam evocantes, ab eis sub jurejurando veritatem diligentius exquiratis, quo mandante, cujus consilio, quo conscio et quo procurante tantae falsitatis crimen fuerit attentatum. Confessionem autem ipsius sub jurejurando factam, redactam in publicam manum ac vestris sigillis signatam, ad nos sine dilatione aliqua transmittatis. Volumus autem et sub eadem districtione mandamus ut tam eos quam alios qui hujus iniquitatis participes fuisse dicuntur ad veritatis assertionem, monitione praevia, per suspensionis et excommunicationis sententiam appellatione postposita, compellatis. Datum Laterani, III Kalendas Februarii. Scriptum est super hoc fere in eumdem modum patriarchae Gradensi. DXLI. P. DE CASTRONOVO ARCHIDIACONO MAGALONENSI Ipsi archidiaconatum confirmat. (Laterani, IV Kal. Februarii.) Cum olim bonae memoriae Magalonensis episcopus, habito dilectorum filiorum P. de Agrifolio archidiaconi et B. prioris claustralis assensu, te ad vacantem archidiaconatum ejusdem Ecclesiae nominasset, praeposito ut nullus ibi, nisi prius duplici voce sibi concessa, institueretur per appellationem interpositam inhibente, episcopus, tum quia contra antiquam Magalonen. Ecclesiae consuetudinem et commune jus canonum esse dicebat aliquem sibi vocem duarum personarum in eadem Ecclesia vindicare, tum quia ex indulgentia bonae memoriae Celestini papae praedecessoris nostri, quam in capitulo praesente praeposito legi fecit, sibi probabat indultum ut vacantem archidiaconatum vel sacristiam, si contra personam ab ipso nominatam aliquid rationabile et canonicum non posset legitime objici et probari, non obstante contradictione vel appellatione, conferret, te de praefato archidiaconatu per annulum investivit, in locum ejusdem corporaliter te inducens. Unde nominatus praepositus invidiae stimulis agitatus, alium ad eumdem archidiaconatum praesumpsit postmodum nominare. Cujus facti occasione te et dicto praeposito ad sedem apostolicam accedentibus, nos in minori tunc officio constitutos et dilectum filium nostrum B. tituli Sancti Petri ad Vincula et bonae memoriae M. tituli Sanctorum Joannis et Pauli presbyterum cardinales habuistis in vestris quaestionibus auditores. Cumque multa hinc inde allegata fuissent, tandem dictus praedecessor noster quod ab utraque parte factum fuerat, pro sua Voluntate cassavit, sententiando pronuntians quod aliquibus de provincia scriberet ut tam episcopum quam personas ad ordinandum concorditer archidiaconatum monerent, et, eorum forte monitis non admissis, hoc ipsi auctoritate apostolica exsequi non differrent. Post haec vero Geraldo Joannino, qui nondum ad diaconatus erat promotus officium, praeter conscientiam tuam, cum tunc apud sedem apostolicam pro episcopo morareris, ipsum archidiaconatum contra propriam pronuntiationem, sicut credimus, contulit circumventus. Nos igitur inhaerentes vestigiis praedecessorum nostrorum dicentium sententiam Romani pontificis posse in melius commutari, cum aliquid fuerit subreptum, quod de praedicto G. factum fuerat, non obstante donatione quam a venerabili fratre nostro Magalonen. episcopo in illusionem donationis apostolicae dicitur recepisse, de communi fratrum consilio in irritum revocavimus et ei, licet absenti, cum liquido nobis de subreptione constaret et in manifestis juxta canonicas sanctiones non sit rigor judiciarius observandus, super dicto archidiaconatu perpetuum silentium imponentes, praedicto episcopo et dilectis filiis archidiacono et sacristae Magalonen. dedimus in mandatis ut nullius contradictione vel appellatione obstante, infra unius mensis spatium post litterarum nostrarum susceptionem saepedictum archidiaconatum de persona cui nihil obviaret de canonicis institutis, plena omnium qui praesentes essent interveniente concordia, ordinarent; ne, si forte iterum suboriretur discordia, fierent novissima deteriora prioribus et error novissimus esset pejor priore. Venerabili etiam fratri nostro archiepiscopo et dilecto filio decano Arelaten. dedimus in mandatis ut ipsis in exsecutione mandati nostri cessantibus, iidem nullius contradictione vel appellatione obstante illud exsequi non tardarent. Cumque praedicti episcopus, archidiaconus et sacrista mandatum nostrum infra dictum terminum differrent et negligerent adimplere, praedictus Arelaten. archiepiscopus attendens personam tuam ad hoc officium non indignam, tibi, sicut ex litteris ejus accepimus, archidiaconatum ipsum auctoritate nostra canonice contulit et te de ipso per annulum investivit. Cum igitur nobis de tuae constet idoneitate personae, quod de te per eumdem archiepiscopum auctoritate mandati nostri legitime factum esse dignoscitur, ratum et firmum habentes, archidiaconatum ipsum tibi auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Decernimus ergo, etc. Datum Laterani, VI Kal. Februarii. DXLII. PRIORI ET FRATRIBUS DE GRANDIMONTE. Ipsos ad concordiam et mutuam charitatem hortatur. (Laterani, III Kal. Februarii.) Cum dilectus filius noster B. frater vester, orta olim inter fratres Grandismontis dissensione non modica, cum. . . tunc priore suo et aliis multis fratribus ad sedem apostolicam accessisset, quia tunc controversia ipsa non potuit plene sopiri, idem B. se transferens ad partes provinciae, in Avinionensi dioecesi, in terra dilecti filii nobilis viri R. comitis Tolosani, de concessione bonae memoriae R. Avinionen. episcopi, ordinis vestri domum construxit et in ea cum . . . fratre vestro tunc et suo et aliis quos de novo recepit fratribus est moratus; quanquam a morte praedicti prioris, et post substitutionem alterius, lite quoque per auctoritatem sedis apostolicae jam sopita, non videatur posse rationabiliter excusari quod usque nunc ad obedientiam vestram accedere non curavit. Volentes autem, sicut tenemur, matri filiam et membra capiti counire, cum et vos circa receptionem fratrum vestrorum vos non debeatis exhibere difficiles sed benignos, ut eos Christo lucrifacere valeatis, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus eumdem B. ad vos humiliter redeuntem et fratres quos ipse recepit suscipiatis humiliter, et fraterna charitate tractetis et inter ecclesias vestras suscipiatis ecclesiam quam construxit. Verum quia de voluntate venerabilis fratris nostri Avinionen. episcopi et patroni ejusdem Ecclesiae procedit affectu ut eidem Ecclesiae in priorem clericus praeferatur, cum et vos quibusdam cellis vestris clericos duxeritis praeferendos, volumus nihilominus et mandamus ut vel eidem Ecclesiae clericum praeferatis, per quem secundum regularem observantiam vestri ordinis salubriter gubernetur, vel dictum B. et memoratum fratrem ipsius, qui ex facta vobis professione tenentur, a jugo obedientiae absolvatis, ut ibi de caetero absque inobedientiae culpa valeant Domino famulari Quod si neutrum facere volueritis, ne ipsis perditionis materiam praebeamus, aliter saluti eorum curabimus dante Domino providere. Datum Laterani, III Kal. Februarii. DXLIII. CONSTANTIEN. EPISCOPO. Nisi appellatio intra decem dies interponatur, sententia transit in rem judicatam. (Laterani, III Id. Januarii.) Quid ad consultationem quam nobis nuper fecisti de duabus partibus decimae frugum feudalium, quas laici tanquam feudum suum religiosis domibus volunt conferre, presbyteris reclamantibus et invitis et ad suas Ecclesias unde laici percipiunt sacramenta decimas ipsas asserentibus pertinere, debeat responderi per decretalem epistolam ad aliorum postulationem in simili casu dudum a nobis emissam, cujus rescriptum fraternitati tuae de verbo ad verbum duximus transmittendum, perpendere poteris evidenter. Ei autem quod a nobis similiter postulasti, utrum appellationi sit clerici deferendum, qui purgationem indictam sibi per sententiam et ad ipsius receptionem terminum competentem, puta viginti dies vel amplius, sine contradictione recipiens et ad diem veniens, consequenter appellat, causam non exprimens appellandi, nec sit locus nisi suscipiendae purgationi et exsecutioni sententiae, a cujus latione ac purgatione injuncta ultra decennium f. decem dies dicitur effluxisse, taliter credimus respondendum, quod cum post decem dierum spatium sententia in auctoritatem rei transeat judicatae, qui ad provocationis subsidium infra id temporis non recurrit, appellandi sibi aditum denegavit, cum per hoc videatur per interpretationem juris latae sententiae paruisse; praesertim ubi causa non redditur appellandi, sed nec exsecutionem ipsius sententiae ideo convenit retardari, licet ad hoc agendum quadrimestre tempus regulariter sit statutum; quia id arctari potest nonnunquam a sedente in medio et etiam prorogari; et qui ab initio sponte recepit terminum breviorem, imputare sibi potest et debet, cum ex hoc videatur amplioris beneficium contempsisse; unde talis non audietur appellans, nisi forte adversus eum modus exsecutionis canonicus excedatur. Datum Laterani, III Idus Januarii. DXLIV. WACIEN. ET CENADIEN. EPISCOPIS, ET ABBATI SIRICEN. Committit cognitionem controversiae inter episcopum et abbatem. (Laterani, III Kal. Februarii.) Cum dilecti filii S. abbas de Felduar et magister Obertus nuntius venerabilis fratris nostri Quinquecclesien. episcopi pro quaestione quae vertitur inter eumdem episcopum et ipsum abbatem, ad nostram praesentiam accessissent, nos eis dilectum filium nostrum G. Sancti Nicolai in Carcere Tulliano diaconum card. concessimus auditorem. In cujus audientia abbas proposuit memoratus, quod cum esset in procinctu itineris ad Romanam Ecclesiam veniendi et supradictus Quinquecclesien. episcopus ad monasterium suum hospitandi causa venisset, privilegium quod clarae memoriae B. quondam rex Ungariae super Ecclesiae suae libertate concesserat, quam a jurisdictione prorsus episcopi exemptam esse proponit, et pecuniam quam paraverat ad expensas itineris, illi abstulit violenter ipsumque in quodam claustro Cistercien. ordinis carceri mancipavit, ne posset vel ad regem ire vel Romanam Ecclesiam visitare. Subsequenter vero cum ad abbatiam suam eum dictus episcopus remisisset et coram rege proposita super hoc querimonia fuisset inficiatus se privilegium ejus et pecuniam accepisse, dictus abbas, ut suis et Ecclesiae suae gravaminibus provideret, vocem ad nos appellationis emisit, et festum sancti Lucae proxime praeteritum appellationi praefixit: quam appellationem licet episcopus ipse admiserit et promiserit se venturum in termino constituto, post multos dies in eum excommunicationis sententiam promulgavit. E contrario praefatus magister Obertus respondit quod memoratus episcopus, pro eo quod dictus abbas super falsitate duorum privilegiorum apud eum accusatus fuerat et convictus et crimen suum ore proprio manifeste confessus, eum non appellantem nec contradicentem deposuit et misit ad monasterium de Sicodor ad poenitentiam peragendam: de quo cum fuisset egressus poenitentia non peracta, monasterium de Felduar invasit per potentiam laicalem et Ecclesiam quamdam ad ipsum episcopum pertinentem parochianis propriis spoliavit, clericos ejus ejiciens domibus propriis verberando; super quibus cum pluries citatus fuisset, quia contumax apparebat, episcopus eum excommunicationi subjecit; sed ipse post excommunicationem divina officia celebrare et bona monasterii violenter rapere ac dilapidare praesumpsit. Cum igitur praedictus card. nobis haec omnia retulisset, de consensu partis utriusque negotium ipsum vestro duximus examini committendum et memoratum abbatem ad majorem cautelam de benignitate sedis apostolicae fecimus juxta formam Ecclesiae a vinculo excommunicationis absolvi. Verum quia idem abbas ex duplici causa se proposuit injuste gravatum, quoniam et propter monasterii libertatem illius jurisdictioni non suberat et propter appellationis remedium ab eo tutus esse debebat, cum super his nobis plena fides facta non fuerit, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus inquisita super praemissis et aliis, si qua forte alterutra partium duxerit proponenda, diligentius veritate, si legitime vobis constiterit de libertate monasterii memorati, praefato episcopo super hoc silentium imponatis, ad ablatorum restitutionem et privilegii maxime, auctoritate ipsum apostolica per censuram ecclesiasticam, sublato appellationis obstaculo, compellentes et reformantes in statum debitum quidquid post recessum abbatis circa monasterium invencritis immutatum. Alioquin cum dictum monasterium in Quinqueclesien. dioecesi sit constructum, ad exhibendam eidem episcopo debitam reverentiam compellatis et sententiam depositionis quam idem episcopus in praefatum abbatem asseruit protulisse, nisi post appellationem ad nos legitime interpositam vel ex alia causa constiterit inique prolatam, sicut rationabiliter lata est, appellatione remota faciatis inviolabiliter observari. Si vero post appellationem ad nos interpositam jamdictum episcopum in memoratum abbatem condemnationis et excommunicationis sententiam inveniretis in contemptum sedis apostolicae dictavisse, ipsum tandiu nuntietis ab officio pontificali suspensum, donec super hoc per nos aliud fuerit ordinatum. Nullis litteris obstantibus, praeter assensum partium, si quae apparuerint a sede apostolica impetratae. Quod si omnes, etc., duo vestrum etc. Datum Laterani, III Kal. Februarii. DXLV. CANONICIS S. LAURENTII DE SPELLO. Confirmat sententiam cardinalis super prioratu S. Laurentii. (Kal. Februarii.) Quaestionem prioratus inter vos et Albericum priorem Sancti Laurentii de Spello diutius agitatam dilectis filiis nostris C. tituli Sancti Laurentii in Lucina et I. tituli Sanctae Priscae presbyteris cardinalibus jamdudum commisimus terminandam; qui cum eidem non possent intendere, majoribus occupati, duobus judicibus de Spello eam de consensu partium commiserunt: a quibus ad cardinales ipsos eodem abbate provocante, causa fuit venerabili fratri nostro Spoletano episcopo et suo conjudici R. delegata. Sed cum ab eis non fuerit in ipsa quaestione processum, a dilectis filiis nostris S. tituli Sanctae Praxedis presbytero et G. Sanctae Mariae in Aquiro diacono cardinalibus commissa fuit venerabili fratri nostro Perusino episcopo. Quam nimirum commissionem ratam habentes eidem dedimus in mandatis ut dictam causam deberet infra duorum mensium spatium diffinire; a cujus praesentia dictus Albericus sedem apostolicam appellavit. Ipso ergo et syndico vestro in nostra praesentia constitutis, dilecto filio nostro G. Sancti Nicolai in Carcere Tulliano diacono cardinali causam ipsam commisimus fine debito terminandam: in cujus praesentia contra ipsum priorem dictus syndicus vester multa proposuit, quibus eum amovendum a prioratu ostendere conabatur. Dicebat enim electionem ipsius canonicam non fuisse; cum et tunc temporis laicus fuerit et, Alexandro ejusdem Ecclesiae priori vivente, intrusus simoniace ibidem fuerit per potentiam laicalem; electionis quoque tempore de ipsius Ecclesiae gremio non exstiterat; nec datus volentibus sed invitis; ad cujus electionem non omnes fuerunt canonici convocati; quem etiam C. quondam duci Spoleti, quod ad mandatum ejus teneret Ecclesiam, vitasse f. jurasse firmiter proponebat; et quod de genere illorum fuerat ac societate qui Soperclum priorem ejusdem Ecclesiae interficere praesumpserunt. Praemissis itaque rationibus dictum abbatem dicebat f. dejiciebat prioratu Ecclesiae memoratae. Verum pars altera electionem suam multis nitebatur rationibus roborare; proponens quod dictus Alexander promotionis suae tempore laicus similiter fuerat, filios habens et etiam concubinam; et cum prioratum voluntate propria resignasset, vos eum unanimiter elegistis et per quinquennium tenuistis eum exinde pro priore: cujus quidem electio non solum a venerabili fratre nostro Spoletano episcopo, verum etiam a bonae memoriae Coelestino papa praedecessore nostro fuit postea confirmata. Intentionem itaque suam fundare jam dictis rationibus satagebat. Quibus fuit a praefato B. taliter obviatum, quod cum renuntiatio Alexandri praemissa, per vim extorta fuerit et obtenta, nullum vobis poterat praejudicium generare; praesertim cum neque coram judice suo facta fuerit et tempore illo dictus Alexander vobiscum pariter possessione tam Ecclesiae quam rerum ipsius esset penitus spoliatus. His ergo et similibus coram dicto cardinale prudenter a partibus allegatis, ipse allegationibus et rationibus hinc inde productis auditis et plenius intellectis, habito prudentum virorum consilio, saepedictum Albericum a memorato prioratu removendum sententialiter diffinivit. Nos ergo sententiam ejus, sicut rationabiliter lata est, ratam habentes, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Nulli ergo, etc. Datum Kal. Februarii. DXLVI. STRIGONIENSI ARCHIEPISC., PATAVIEN. ET CENADIEN EPISCOPIS. Ut cognoscant de accusatione capituli Waradiensis contra suum episcopum. (III Kal. Februarii.) Cum venerabilis frater noster episcopus et dilecti filii B praepositus, M. cantor, S. et M. canonici Waradien. essent in nostra praesentia constituti, ex parte canonicorum fuit propositum coram nobis quod conquerentibus eis in praesentia venerab. fratris nostri Colocen. archiepiscopi super quibusdam injuriis sibi ab ipso episcopo irrogatis, episcopus in vocem appellationis erupit et ipsi nihilominus eum de crimine simoniae ad nostram audientiam appellarunt. Utraque vero parte post annum et dimidium ad sedem apost. accedente, cum in eodem proposito memorati canonici permanentes, perjurii et simoniae ipsum episcopum reum facere in nostra et fratrum nostrorum praesentia niterentur, ex parte ipsius episcopi fuit propositum ex adverso quod cum super his citatus non fuerit nec propter hoc venerit et ideo jus remeandi domum haberet, non tenebatur suis adversariis respondere. Cumque super his et aliis esset ab eis in auditorio nostro diutius litigatum, nos habito cum fratribus nostris consilio, volentes parcere laboribus partium et expensis, cum et nos plus solito variis simus occupati negotiis, eas ad vos duximus remittendas: per apostolica scripta mandantes quatenus juris ordine per omnia conservato causam ipsam diligenter examinantes et usque ad diffinitivam sententiam procedentes, gesta omnia sigillorum vestrorum munimine roborata nobis fideliter transmittatis; diem assignantes partibus competentem, quo recepturae sententiam nostro se conspectui repraesentent; ad quem si qua earum venire contempserit, nos nihilominus, quantum de jure poterimus, procedemus. Quia vero supradicti canonici se queruntur a jamdicto episcopo contra justitiam spoliatos, volumus et mandamus quatenus, si rem ita inveneritis se habere, secundum quod eidem episcopo dictus Colocen. archiepiscopus sub debito juramenti dicitur praecepisse, ablata omnia eis, appellatione remota, restitui faciatis; providentes ut eidem episcopo faciatis ab ipsis canonicis obedientiam, reverentiam et obsequium debitum exhiberi. Si vero idem episcopus aliquid proponere voluerit contra canonicos memoratos, audiatis illud, et appellatione remota fine debito terminetis. Nullis litteris, etc. Datum III Kal. Februarii. DXLVII. ABBATI MONASTERII FRANCARUM VALLIUM EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De confirmatione privilegiorum et bonorum. (Laterani, Kal. Februarii.) Religiosam vitam eligentibus, etc. In primis siquidem statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam atque institutionem Cistercien. fratrum, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est cum omnibus pertinentiis suis; grangiam de Mala Musca; grangiam de Argentia; grangiam de Campignola; grangiam de Rocetta; grangiam de Sornellis; quicquid habetis in Avinione; quidquid habetis in Cavellione; quidquid habetis in Bellicadro; quidquid habetis in Lunello; quidquid habetis in tenimento villae Sancti Aegidii; quidquid habetis in Cavomonte et aliis locis. Sane laborum vestrorum, etc. Prohibemus insuper ut nulli fratrum, etc. Ad haec etiam prohibemus ne aliquis monachus, etc. Insuper auctoritate apostolica inhibemus ne ullus episcopus, etc. Si vero episcopus in cujus parochia, etc. Pro consecrationibus vero altarium, etc. Quod si sedes, etc. Quia vero interdum, etc. Porro si episcopi, etc. Paci quoque, etc. Praeterea omnes libertates, etc. Decernimus ergo, etc. Salva sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur, etc., usque in finem. Datum Laterani per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, Kalend. Februarii, indictione secunda, incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno primo. DXLVIII. PRIORISSAE COENOBII DE CURTO RIVO EJUSQUE SORORIBUS TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De eodem argumento. (Laterani, III Kal. Februarii.) Prudentibus virginibus, etc. In primis si quidem statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam atque institutionem Cistercien. fratrum in coenobio vestro, etc. usque ad vocabulis. Locum ipsum in quo praefatum coenobium situm est, cum omnibus pertinentiis suis; Corvatam Don. Garnier, quam Hu. de Illidio miles dedit vobis laude et assensu haeredum suorum in omni usu habendam; et campum Olrici cum integritate; et quidquid in molendino et batarino de Gunencort habetis; et terram quae est juxta pratum Sancti Martini; et illud quod habetis in molendino et batarino ex dono Ginardi Pohiers; ex dono Sybillae et filii ejus Arnulfi tria jugera terrae sita inter campum Olrici et Hugonis et pratum Daven; et sedem batarini, in quo molendinum aedificastis; et tertiam partem de cultura in territorio de Brenvilla ex dono Galteri de Solascort; et partem Everardi de Irrumceria in eisdem territoriis, tam in nummis quam in segetibus; et partem Alberti Corelli similiter vobis ab ipso concessam et usum in territorio de Brenvilla. Ex dono Hugonis de Ambleio unam falcatam de prato sub burgo Sanctae Mariae et tertias de Mannia, quas vobis f. nobilis Rainerius de Pares de cultura suorum hominum dedit vobis. Et ex dono Humberti de Doncuria unum pratum super ripam Mosae. Sane laborum vestrorum, etc. Liceat quoque vobis, etc. Prohibemus insuper ut nulli sororum, etc. Paci quoque, etc. Decernimus ergo, etc., salva sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur., etc., usque in finem. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, III Kalend. Februarii, indictione secunda, incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae tertii anno primo. DXLIX. HEN. ILLUSTRI REGI UNGARIAE. Ne testes super falsitate cujusdam examinandi impediantur verum dicere. (Laterani, II Non. Februarii.) Inauditam hactenus speciem falsitatis quam oculis nostris vidimus serenitati tuae, quia id expedire credimus, duximus referendam. Cum enim dudum sicut moris est apostolicae sedis regestum felicis record. Alexandri papae praedecessoris nostri cuidam fuisset exhibitum, tanquam rescriptum aliquod inspecturo, ut conceptam iniquitatem pareret, de medio quaterno duo folia est furatus, sicut indiciis deprehendimus manifestis: cujus facinoris testes et conscii perhibentur in regno Ungariae permanere. Quia vero graviter peccat et qui loquitur mendacium et qui subticet veritatem, et publice interest quod maleficia non remaneant impunita, magnificentiam tuam rogamus attentius, per apostolica scripta mandantes, quatenus, ne testibus illis, qui super jamdicto facinore nominati fuerint, ut perhibeant testimonium veritati, quisquam de regno tuo noceat aut impedimentum praestare praesumat, eos potenter protegas, et defendas. Datum Laterani, II Nonas Februarii. DL LINCOLNIEN. ET WINTON. EPISCOPIS ET ABBATI SANCTI EDMUNDI. Ut cognoscant causam episcopi Conventrensis et monasterii. (Laterani, III Non. Februarii.) Ex insinuatione venerabilis fratris nostri Conventrensis episcopi nostris est auribus intimatum, quod cum bonae memoriae W. praedecessor suus de claustro monachorum ad pontificalem assumptus fuerit dignitatem, voluntatibus Conventren. monachorum usque adeo condescendit, quod fere ab omni episcopali jure ipsos exemit in successorum suorum grave praejudicium et jacturam. Possessiones etiam et beneficia quaedam Lachefeldensis Ecclesiae ad sustentationem clericorum ibidem Deo servientium deputata et diutius in pace possessa, eis absentibus et irrequisitis, sub praetextu cujusdam compositionis, quam tamen ipsi monachi non servarunt, alienare praesumpsit, in grave ipsius Lachefelden. Ecclesiae laesionem. Exinde vero praefati monachi, tacito quod in episcopalis dignitatis et episcoporum Conventren. detrimentum esset factum praefati episcopi attentatum, compositionem ipsam per subreptionem obtinuerunt a felicis memoriae Alexandro papa praedecessore nostro postea confirmari. De qua nimirum compositione successores episcopi memorati videntes tam sibi quam ipsi Ecclesiae Lachefelden. enorme periculum imminere, ne adversus eos praescriptio curreret, cum non possent naturaliter, civiliter eam interrumpere curaverunt. Cum ergo ecclesiarum jura ex apostolatus officio teneamur propensius defensare nec quibusdam velimus consulere cum injuriis aliarum, de voluntate nuntiorum utriusque partis causam ipsam vobis duximus committendam; per apostolica scripta mandantes quatenus, vocatis ad vos qui fuerint evocandi et tam super episcopali jure quam alienatis possessionibus et beneficiis ecclesiasticis inquisita diligentius veritate, quod canonicum fuerit, remoto appellationis obstaculo, statuatis, facientes quod statueritis per censuram ecclesiasticam a partibus inviolabiliter observari. Nullis litteris obstantibus, si quae apparuerint, harum mentione non habita, a sede apostolica impetratae. Quod si omnes, etc. duo vestrum, etc Datum Laterani, III Nonas Februarii. DLI. GAUDEMARIO ABBATI BOSCAUDONEN. MONASTERII EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM De confirmatione privilegiorum. (Laterani, III Non. Februarii.) Religiosam vitam eligentibus, etc., usque ad verbum statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam atque institutionem Cistercien. fratrum in eodem monasterio, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est cum omnibus pertinentiis suis, abbatiam de Pratis, abbatiam de Lura, quas aedificastis, cum possessionibus suis. Lavercum cum possessionibus suis, domum Sancti Mauricii cum pertinentiis suis; vineas de Romonolo; vineas de Capdenaso; vineas de Moilatio; grangiam de Paillairols cum omnibus quae in illo territorio habetis, grangiam de Villario Roberti et quidquid ibi habetis et possidetis, grangiam de Cantalupa et quidquid ibi possidetis; praeterea quidquid Ebreduni habetis et possidetis. Sane laborum vestrorum, etc. Liceat quoque vobis, etc. Prohibemus insuper ut nulli fratrum, etc. Illud districtius inhibentes ne terras, etc. Si quae vero donationes, etc. Ad haec etiam prohibemus ne aliquis monachus, etc. Licitum praeterea sit vobis in causis propriis, etc. In super auctoritate apostolica inhibemus ne ullus episcopus in cujus parochia, etc. Illud adjicientes ut in recipiendis professionibus, etc. Pro consecrationibus vero, etc. Quod si sedes dioecesani, etc Quia vero interdum, etc. Porro si episcopi, etc Paci quoque, etc. Praeterea omnes libertate, etc. Decernimus ergo, etc., Salva sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur, etc. usque in finem. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, III Nonas Februarii, indictione secunda, incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae tertii anno primo. DLII. JOANNI MINISTRO DOMUS SANCTAE TRINITATIS CERVI FRIGIDI, EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. Ipsos et ipsorum domum recipit sub protectione apostolica. (Laterani, III Non. Februarii.) Operante Patre luminum, a quo est bonum omne datum optimum et omne donum perfectum, qui solem suum oriri facit super bonos et malos, etiam diebus nostris in quibus, peccatis exigentibus, abundat iniquitas et multorum charitas refrigescit, nonnulli, faciente cum eis Domino signum in bonum, unde inter alia beneficia, quae nobis misericorditer impertitur, ad gratiarum actiones propensius invitamur, posteriorum obliti, ad anteriora cum Apostolo se extendunt et exuentes veterem hominem cum actibus suis et novum, qui secundum Deum creatus est, induentes, in vitae transeunt novitatem; cum relictis pro Deo quae possident, et non quae sua sunt, sed quae Jesu Christi quaerentes, voluntariam eligunt paupertatem et divinae se subjiciunt servituti: quorum desideriis tanto est propensius annuendum, quanto per opera pietatis gratiorem praestant Altissimo famulatum. Licet autem secundum Apostolum neque qui plantat neque qui rigat sit aliquid, sed qui incrementum dat Deus, plantationem tamen vestram nonnullo apostolicae protectionis praesidio disposuimus irrigare; quatenus Deo praestante misericorditer incrementum, fructum proferat exoptatum. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus et praefatam domum Sanctae Trinitatis Cervi frigidi, in qua divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus: statuentes ut quascunque possessiones, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo eadem domus vestra sita est, cum omnibus pertinentiis suis; ecclesiam de Planellis, cum omnibus pertinentiis suis; domum Burgi Reginae cum omnibus pertinentiis suis. Sane novalium vestrorum, etc. Liceat quoque vobis clericos vel laicos, etc. Prohibemus insuper ut nulli fratrum, etc. Chrisma vero, etc. Cum autem interdictum terrae, etc. Obeunte vero, etc. Paci quoque, etc. Decernimus ergo, etc. Salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur, etc., usque in finem. Datum Laterani, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, III Nonas Februarii, indictione secunda, incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae tertii anno primo. DLIII. EPISCOPO ET MAGISTRO P. DE CORBOLIO CANONICO PARISIEN. Ut controversiam capituli Lingonensis contra suum episcopum pertractent. (Laterani, IV Id. Februarii.) Cum olim dilecti filii decanus et canonici Lingonen. contra episcopum suum, ad citationem nostram ad petitionem ipsius episcopi procuratam, ad sedem apostolicam accessissent, exspectavimus si episcopus idem, qui personaliter citatus fuerat, nostro se conspectui praesentaret. Qui cum nec venisset nec misisset idoneos responsales, habito cum fratribus nostris super negotio ipso consilio, ipsum pro contumacia manifesta et dilapidatione vulgata, quam non solum ad aures nostras fama publica detulit, imo etiam archiepiscoporum, episcoporum et aliorum religiosorum virorum testimoniales litterae demonstrarunt, ab administratione totius Lingonen. episcopatus tam in spiritualibus quam temporalibus omnino suspendimus; ei litteris apostolicis districtius injungentes ut suspensionem ipsam curaret inviolabiliter observare. Volentes autem (nisi forte cedere mallet, quod saluti suae melius expediret) causam quae inter ipsum episcopum et dilectum filium decanum Lingonen. pro Ecclesia vertebatur super dilapidatione et insufficientia et aliis multis injuriis et gravaminibus ipsi ecclesiae per eumdem episcopum irrogatis, examinari celerius et canonico fine decidi, ne si prorogaretur diutius, caderet irreparabiliter Ecclesia Lingon. quae jam videtur in parte maxima cecidisse, ipsam tibi, frater episcope, duximus committendam, per apostolica scripta mandantes quatenus partibus convocatis, si de utriusque partis voluntate procederet quod per te diffinitiva sententia proferretur, auditis hinc inde propositis et ascitis tibi viris prudentibus, quos tanto negotio cognosceres expedire, causam ipsam fine canonico terminares. Alioquin gesta utriusque partis redacta in scriptis et sigilli tui munimine roborata, ad praesentiam nostram transmitteres; praefigens partibus terminum competentem, quo recepturae sententiam nostro se conspectui praesentarent. Interim autem in procuratore idoneo Lingonensi Ecclesiae praecepimus provideri. Cum autem praedictus decanus et socii ejus cum praedictae commissionis litteris recessissent, dilectus filius E. archidiaconus Lingonen. advenit: ad cujus instantiam te, fili magister P. duximus eidem negotio adjungendum; cum in primis litteris esset expressum, ut tu, frater episcope, viros tibi prudentes ascires. Volentes igitur ut tenorem praedictae commissionis inviolabiliter observetis, licet ex abundanti, ad multam tamen instantiam archidiaconi memorati, discretioni vestrae praesentium auctoritate mandamus quatenus si dictum episcopum per judicium inveneritis innocentem, ipsum non solum ab interdicti sententia, verum etiam ab impetitione decani et capituli super objectis, appellatione postposita, penitus absolvatis. Personales autem quaestiones, si quas idem episcopus et tam praedictus quam major archidiaconus adversus decanum vel aliquos canonicorum habuerint, audiatis et, sublato appellationis obstaculo, curetis fine debito terminare; talem in procuratorem ipsius Ecclesiae interim deputantes, qui neutri parti esse debeat de ratione suspectus. Datum Laterani, IV Idus Februarii. DLIV. COLIMBRIENSI ET ALIIS EPISCOPIS IN REGNO PORTUGALLIAE CONSTITUTIS. Differentiam inter edictum f. interdictum generale et particulare declarat. (Laterani, VII Id. Februarii.) Cum in partibus vestris, peccatis exigentibus, saepius contingat diversa loca interdicto supponi, quando generale vel particulare dici debeat interdictum, apud vos accepimus in dubium revocari; cum illi qui ab Ecclesia Romana decorari privilegio meruerunt, videlicet, ut cum generale interdictum terrae fuerit, liceat eis clausis januis, non pulsatis campanis, exclusis excommunicatis et interdictis, suppressa voce divina officia celebrare, interdicto particulari se asserant non arctari, asserentes illud interdictum generale duntaxat, quando regnum vel saltem provincia tota subjicitur interdicto: propter quod et justitia saepius deperit et praelatorum sententiae contemnuntur, cum in aliis interdictis provinciis divina celebrent et suspensis organis aliorum, ipsi pulsatis campanis et apertis januis, quoslibet passim recipiant ad divina. Ne autem diversa interpretatio discordiae causam inter vos ulterius et odii fomitem valeat ministrare, vel quod interdictum dici debeat generale amodo in dubium revocetur, significatione vobis praesentium intimamus quod cum in privilegiis de regno vel provincia nihil expresse dicatur, nomine terrae non solum regnum vel provinciam intelligi volumus, verum etiam villam et castrum; ut et in his locum habeat quod de generali dicitur interdicto; videlicet, ut cum villa vel castrum generali subjicitur interdicto, praescripta privilegii forma debeat observari. Datum Laterani, VII Idus Februarii. DLV. ARCHIEPISC. ET CAPITULO PISANO. Ut cives suos hortentur illam pacem atque concordiam servare, quam reliqui ordines Tusciae servabant. Cum apostolica sedes Ecclesiam et civitatem Pisanam multum dilexerit hactenus et in multis studuerit honorare, sicut operis exhibitio, quae probatio est dilectionis, evidenter ostendit: nos, qui, licet indigni, ad apostolatus officium sumus Domino faciente promoti, praedecessorum nostrorum et praecipue sanctae memoriae Innocentii papae volentes vestigiis inhaerere, si quando nobis occurrunt per quae honori Ecclesiae vestrae ac civitatis debeat derogari, ab eis vos et cives vestros curamus propensius revocare; quemadmodum vice versa vos et ipsos ad exsequenda illa libentius intendimus adhortari, unde possit communis utilitas provenire. Sane cum, bonae memoriae Coelestini papae praedecessoris nostri temporibus, legati apostolicae sedis civitatem Pisanam supposuerint interdicto, pro eo quod cives Pisani a generalibus institutis patriae deviabant: quia tamen forma tractatus illius nobis primitus oblata non placuit sub eo tenore, ad petitionem et instantiam Pisanorum interdictum duximus relaxandum; ut si, correctione adhibita, forma concordiae nobis placeret in posterum, eam nobiscum pariter recipere tenerentur; alioquin civitas ipsa reduceretur in sententiam interdicti. Exinde vero dilecti filii prior et alii civitatum rectores ad nostram praesentiam accedentes, tractatum concordiae nobis et fratribus nostris pariter obtulerunt: in quo, post correctionem adhibitam, nihil invenimus quod in ecclesiastici juris vel cujusquam minoris vel majoris personae praejudicium redundaret. Nec ista dicimus ideo quin concordia illa possint male utentes abuti, cum vix contingat in rebus humanis aliquid tam salutiferum inveniri unde, per culpam abutentium aliqua sinistra non valeant provenire; quoniam et Apostolus aliis fuit odor vitae in vitam, aliis odor mortis in mortem; et ipse Christus lapis offensionis nonnullis exstitit et petra scandali, positus in ruinam et in destructionem multorum. Et licet omnis potestas a Domino Deo sit, teste Scriptura, ea tamen praeminentes nonnunquam peccatis exigentibus abutuntur. Nos autem praedictos rectores sollicitis exhortationibus curavimus admonere quatenus initam concordiam et firmatam ita provide administrent, quod per eam et ipsi a gravaminibus liberentur et aliis gravamina non infligant. Ne igitur in verbis nostris inveniremur mendaces et in operibus inconstantes, dilectis filiis potestati et populo Pisano per apostolica scripta meminimus injunxisse ut tractatum concordiae receptum a nobis et ipsi reciperent, ne communem totius patriae viderentur impedire profectum. Alioquin per dilectum filium nostrum P. basilicae Duodecim Apostolorum presbyterum cardinalem, apostolicae sedis legatum, civitatem Pisanam in interdicti sententiam mandavimus monitione praemissa reduci. Quod cum idem cardinalis effectui mancipasset, quia Pisanos ipsos audivimus fuisse conquestos quod correcti capitularis eis copiam non exhibuit et quod eos praeter formam mandati non solum interdicto, sed etiam maledicto subjecit, eidem per iterata scripta praecepimus ut competentes eis daret inducias, infra quas copia correcta capitularis exhibita deliberaretur, ut mandatum apostolicum adimplerent. Vos tamen positum interdictum pro reverentia sedis apostolicae humiliter servavistis et servatis. Consequenter vero rectores omnium civitatum Tusciae ad sedem apostolicam venientes de civibus vestris gravissime sunt conquesti, quod ipsi soli, omnibus aliis ad unitatem et concordiam jam inductis, tanquam hostes patriae imminere omnium excidio viderentur; quod cum civitas ipsa maxima sit inter Tusciae civitates, ex parte illa posset toti patriae damnum vel periculum provenire; et nisi mutato consilio reciperent quod tota Tuscia jam recepit, id non possent ulterius aequanimiter sustinere, quin potius ad gravamen civitatis illius totis viribus laborarent, quam satius esset perire duntaxat quam patriam totam trahere in ruinam. Nos igitur affectione paterna volentes Pisanos ipsos, tanquam charissimos in Christo filios, ad quorum profectum, Deo teste, libenter intendimus, ad viam rectitudinis revocare, cum turpis sit omnis pars suo non congruens universo, universitatem vestram monemus attentius, hortantes in Domino et per apostolica scripta praecipiendo mandantes, quatenus ipsos monere pariter et inducere satagatis ut pacem et concordiam inventam, non ad injuriam cujuslibet, vel jacturam, sed ad totius patriae libertatem tuendam et excutiendum jugum gravissimae servitutis, quam fere universi et singuli de Tuscia receperunt, humiliter recipiant et observent; (in cujus tractatu, quem caute eis praecipimus exhibere, ne jurare ipsos oporteat quod ignorant nihil, ut credimus, invenimus quod oporteat sollicitius praecavere) ne dum in suo sensu nimis abundant et reprobant quod alii approbarunt et nos ipsi cognovimus approbandum, de nostro videantur judicio non sine culpa sacrilegii dubitare. Si autem, quod non credimus, monitis et praeceptis nostris duxerint sicut hactenus contumaciter resistendum, nos, si quid eis et vobis pariter sinistre contigerit, erimus de caetero apud Deum et homines excusati, qui quod ad nostrum officium pertinebat opportune et importune non cessavimus exercere, animam nostram liberare volentes et vobis ipsis a malis imminentibus praecavere. Quia vero multa saepe beneficia praestantur invitis, cum eorum non voluntati sed utilitati consulitur, ut juxta verbum Dominicum compellantur intrare, manus nostras, non ex odio sed ex amore, curabimus in eos durius aggravare. Ut autem eorum honori pariter et profectui consulatur, valde quidem expedire cognovimus ut ad id exsequendum magis nostra quam aliena districtione cogantur. Scriptum est in eumdem fere modum Potestati et populo Pisano. DLVI. ILLUSTRI REGI NAVARRAE. Quod extortum et inhonestum juramentum non sit servandum. (Laterani, III Id. Februarii.) Ad audientiam nostram noveris pervenisse quod cum Castellae et Aragoniae reges illustres anno praeterito regnum tuum cum suis exercitibus introissent, de illo capiendo et dividendo ad invicem tractaverunt. Cumque ibidem duobus castris per violentiam occupatis, tam ecclesias quam privatorum terras multipliciter afflixissent, quod deteriora in posterum facerent minabantur, si suum possent propositum adimplere. Unde totus populus metuens vehementer, quo se verteret nesciebat vel qualiter imminentem posset effugere tempestatem. Interim autem dictus rex Aragoniae suos ad te nuntios destinavit, de componendis treugis tecum pariter tractaturos, secreto per eosdem requirens ut sororem tuam sibi traderes in uxorem. Tu vero attendens quod vel sic saltem eorum posses instantiam evitare, tam de treugis quam de contrahendo matrimonio respondisti quod suam perficeres voluntatem, prius tamen quam de regno tuo exirent, nihil horum duceres ad effectum. Post haec autem ad reges ipsos dicti nuntii redeuntes, responsum quod eis dederas, retulerunt. Praefatus autem rex Castellae metuens ne si a regno exirent, ab his quae promiseras resilires, respondit se a terra tua nullatenus egressuros, nisi prius jurares quae nuntiis promiseras te firmiter servaturum. Cumque hoc tibi per eosdem nuntios intimassent, tu considerans quod in necem et exhaeredationem tuam, si fieri posset, praefati reges intendere satagebant, jurasti coactus pariter et invitus quod a te fuerat de treugis et matrimonio postulatum, quamvis soror tua praefato regi Aragoniae consanguinitatis gradu tertio conjungatur. Nos igitur attendentes quod juramentum non ut esset iniquitatis vinculum fuerit institutum, et quod in malis promissis fides sit penitus rescindenda, serenitati tuae districtius inhibemus ne, si vera sunt quae praemisimus, occasione juramenti praemissi, quod perjurium est verius nominandum, procedas ad incestuosam conjunctionem complendam. Datum Laterani, III Idus Februarii. DLVII. PANORMITANO, REGINENSI, CAPUANO, MONTIS-REGALIS ARCHIEPISC. ET EPISCO. TROJANO, FAMILIARIBUSREGIIS. Ut necessariam contra hostes regni pecuniam sine mora transmittant. (Laterani, VIII Kal. Februarii.) Si diligenter attenditis, ut debetis, quot et quanta pro honore regis et statu regni Siciliae ab obitu illustris memoriae Constanciae imperatricis sollicite gessimus et agere non cessamus, per effectum operum potestis evidenter agnoscere quod tutelam regis et regni balium nobis ab eadem imperatrice relicta non tam verbo quam facto recepimus et studiosissime procuramus. Prius enim quam dilecti filii magister B. subdiac. noster et L. judex ipsius imperatricis et regis ac vestra nobis scripta tulissent, ad defensionem regni accingebamur viriliter et potenter et ad resistendum Dei Ecclesiae inimicis milites in expensis Ecclesiae miseramus. Licet autem ex pusillanimitate hominum de Sancto Germano, non ex potentia hostium, castrum Sancti Germani traditum fuerit in manu hostili, militibus nostris se recipientibus in monasterium Cassinense, plus tamen in hoc vobis Dominus et toti regno consuluit quam fragilitas humana speraret. Nam Marcowaldo circa obsidionem Cassinen. monasterii inaniter occupato, comites, barones, cives, et alii regis et regni fideles ex magna parte in singulis provinciis convenientes in unum ad resistendum ei, sibi mutuo subvenire juramento firmarunt, immunita munientes et villas et casalia reducentes ad civitates et loca munita et contra eum etiam exercitum congregantes. Interim etiam non cessavit manus Domini flagellare tyrannum cum. milites nostri saepius in exercitum Marcowaldi facientes insultum, multos ex eis occiderint, multoc coeperint, plures etiam vulneraverint et obsessi de obsidentibus frequenter victoriam reportarint. Nec cessavit etiam manus nostra super eum effundere vasa irae, non solum spiritualiter, sed etiam temporaliter nostram super eum imo divinam potius potentiam exercendo; cum per dilectum filium nostrum l. tituli Sanctae Priscae presbyterum cardinalem, apostolicae sedis legatum, tota fere terra quam idem Marcowaldus habuerat in Marchia, sit divino munere in manu forti et brachio extento ad dominium Ecclesiae revocata, munitionibus ejus, in quibus spem suam posuerat, redactis in cinerem et favillam. Nos etiam thesauris nostris in nullo pepercimus; imo etiam non modicam pecuniae quantitatem ab aliis mutuantes, dilectum filium I. tituli Sanctae Pudentianae presbyterum cardinalem, apostolicae sedis legatum et cum eo dilectum filium O. subdiaconum consobrinum nostrum cum eadem pecunia in Marchiam ad comites, barones et alios regis et regni fideles duximus destinandos; qui jam validum coeperunt exercitum congregare. Fecimus quoque a multis comitibus, baronibus, civibus et aliis multis charissimo in Christo filio nostro Friderico illustri regi Siciliae innovari fidelitatem, et nos super tutela ipsius et regni balio per eorum reddi juramenta securos. Licet autem vobis per litteras nostras dederimus in mandatis ut in custodia regis et cura regni usque ad adventum legati fungeremini vice nostra; ut melius tamen vobis benigna intentio nostra pateret, dilectum filium G. Sanctae Mariae in porticu diac. cardinalem, apost. sedis legatum, in Siciliam duximus destinandum, qui sicut vir providus et discretus vices nostras exerceat in utroque. Cum igitur pium mentis nostrae propositum, quod circa tutelam regis et regni quietem gerimus, per nos non debeat retardari et praedicta imperatrix ad resistendum turbatoribus regni de thesauro regis et regni proventibus sufficientem nobis mandaverit pecuniam ministrari et, juxta quod ex relatione nuntiorum vestrorum accepimus, vos id parati sitis implere, cum melius sit simul et semel expendere quam expensas amittere successivas, ut rex et regnum ab ejus defendantur incursu qui non solum rerum et bonorum excidium, verum etiam personarum periculum meditatur: fraternitatem vestram rogamus, monemus et per apostolica vobis scripta mandamus, et districte praecipimus quatenus cum negotium dilationem non capiat et tutius et facilius obvietur principiis, quantamcunque pecuniam poteritis tanto negotio necessariam per discretos, fideles, et providos nuntios transmittatis, in stipendia exercitus et alia quae instantis necessitatis articulus postulat convertendam. Si enim solliciti procuratores existitis et cauti custodes, non debetis parcere rebus ubi periculum vertitur personarum, nec causas dilationis innectere ubi gladius non cessat hostilis. Nostis enim, non solum per auditum sed etiam per experientiam, tyrannidem Marcowaldi. Nostis qualiter, eo procurante, non solum ejusdem regni principes saeculares, verum etiam majores Ecclesiarum praelati damnati fuerint exsilio et vinculis ferreis alligati. Nostis etiam, et notitiae hujus memoria vestris oculis jugiter inculcatur, qualiter nobiles vestri facti sunt membrorum mutilatione deformes. Scitis quod si Marcowaldus priori potentatu usque hodie potiretur, nec semen etiam nobilium in regno reliquisset nec aetati nec sexui, sicut incoeperat, pepercisset. Scitis etiam qualiter viros ecclesiasticos et alios quosdam vivos fecerit flamma torreri, quosdam sagimine liquenti peruri, quosdam in maris praecipitari profundum; et ex praeteritis qualiter futurus sit vobis et regno, si eam quam credimus discretionem habetis, intelligitis manifeste, qui justo Dei judicio in eos amplius et crudelius desaevivit qui ei in regni proditione amplius servierunt. Experti estis astutiam ejus et frequentiam pejerandi; et quod fidem non servet fideli testimonio didicistis. Providete igitur regi et regno, imo etiam vobis ipsis et juxta mandatum imperatricis ejusdem, quae talia futura quasi praescia mente praevidit, tantam pecuniam ministretis, quod praedictus Mar. hostis Dei, Ecclesiae inimicus, persecutor regni, qui cum omnibus familiaribus et participibus suis excommunicationis est vinculo innodatus, non solum praevalere non possit, imo nec fugere valeat et nunc taliter conteratur quod de caetero regnum ab ejus sit vexatione securum. Oportet enim vos sollicitos et studiosos existere, ut exacta diligentia procuretis quod homines regni ad resistendum ei potenter ac viriliter se accingant et sano pariter ac concordi consilio dirigantur: ne si forte vos et ipsi ex illa parte remissi aut otiosi fueritis, studium nostrum ex hac parte, quod circa multa versatur, minus efficax habeatur; propter quod culpa non levis in caput vestrum debeat retorqueri. Speramus autem quod haec et alia quae imminent facienda fideliter adimplebitis; tum ex debito fidelitatis quo nobis et Ecclesiae Rom. tenemini et etiam ipsi regi; tum ex officio quod vobis incumbit, ad quod utiliter exsequendum favor apostolicus vobis non deerit opportunus: quin etiam ad honorem et profectum vestrum, si sollicitam fidem et fidelem sollicitudinem in vobis experti fuerimus, ut speramus, efficaciter intendemus. Nos autem interim assidue procuramus ut de Lombardis, Tuscis, Romanis, Campanis et aliis adjacentibus provinciis validus exercitus congregetur, per quem dictus Marcowal. vel fugetur quam citius vel irreparabiliter conteratur. Ad quae procuranda rectores Tusciae apud Urbem fecimus convenire: cum quibus ita procuravimus, quod duo millia militum vel ad minus mille quingentos, nobis sine solidis, in moderatis tamen expensis, similiter et pedites et archarios, quot necessari fuerint, ad mandatum nostrum in regni subsidium destinabunt: per quos, dante Domino, nisi per vos steterit, reportabimus de inimicis regni triumphum. Volumus etiam nihilominus et mandamus ut nos super tutela regni leg. regis et balio ante omnia vestro reddatis juramento securos, et juxta providum dicti legati consilium, tam nostras quam regis per universum regnum litteras per nuntios idoneos destinetis; ut omni dilatione et excusatione cessante, vestrum imitantes exemplum, id debeant adimplere Datum Laterani, VIII Kal. Februarii. DLVIII. CLERO, BARONIBUS, JUDICIBUS, MILITIBUS ET UNIVERSO POPULO CAPUANO. Ut pro patria contra hostes fortiter decertent. Licet circa statum regni Siciliae ex generali debito pastoralis officii sollicitudinem gerere teneamur, ex eo tamen quod regnum ipsum ad proprietatem Ecclesiae pertinet et nobis ex inclytae recordationis Constanciae imperatricis legitimo testamento charissimi in Christo filii Friderici illustris Siciliae regis est cura commissa, tanto amplius ad quietem ipsius intendimus et augmentum, quanto ad id rationibus pluribus invitamur. Unde cum non sine magnis expensis Ecclesiae ad ipsius defensionem intenderimus hactenus et adhuc etiam intendamus, eos quos fideles fuerimus et constantes in articulo necessitatis instantis experti, curabimus nec eis aut regno aliqua deerimus ratione. Illos vero qui regni meditantur excidium et Marcovaldi dominationem affectant, redigemus, dante Domino, in perpetuam servitutem, ut pater proditor in filiis etiam perpetuo puniatur. Licet autem castrum Sancti Germani a Marcowaldo et sequacibus ejus potius ob pusillanimitatem hominum ipsius castri quam ipsius Marc. potentiam fuerit occupatum, plus tamen nobis et toti regno divino munere castri amissio contulit quam dicto M. et suis ejus occupatio profuisset; cum ipso Mar. circa obsidionem monasterii Casinen. inaniter occupato, vos et alii regni fideles contra ejus incursum vos duxeritis fortius muniendos. Nos autem, ne quid ex contingentibus omittere videremur, dilectum filium G. Sanctae Mariae in Porticu diaconum cardinalem, apostolicae sedis legatum, in Siciliam duximus destinandum, qui nobis in pecunia et aliis quae necessaria fuerint, propter imminentem regni necessitatem curet liberaliter subvenire. Dilectum autem filium I. tt. Sanctae Prudentianae presb. cardinalem, apostolicae sedis legatum et cum eo dilectum filium Octavianum subdiaconum et consobrinum nostrum, cum non modica pecuniae quantitate ad dilectos filios P. Celanen. et R. Teatin. et alios comites et barones ejusdem provinciae misimus, qui non solum in regni subsidium et fidelium ejusdem regis et devotorum Ecclesiae Rom. succursum, sed in exterminium Marc. validum exercitum coadunent; et in proximo, dante Domino, convenient cum exercitu qui est in Apulia congregatus et ad debellandum eumdem Marc. et exercitum ejus in nomine Domini exercituum in manu forti et brachio extento procedent. Monemus igitur universitatem vestram et exhortamur in Domino, ac per apostolica scripta vobis mandamus quatenus in fidelitate regis ejusdem et devotione sedis apostolicae firmiter persistentes, fortiter et viriliter resistatis inimicis Ecclesiae, persecutoribus regni, qui vos, sicut hactenus, servituti supponere moliuntur, bona diripere, mutilare personas et coram viris uxores et patribus filias et fratribus dehonestare sorores; quibus, cum soli fideles nostri de Marchia ipsum et complices suos de terra fugaverint et modicum quod sibi remanserat jam pene penitus occuparint, nisi homines regni mens effeminet muliebris, non solum est leve resistere, imo etiam de ipsis vobis non est difficile triumphare, cum eos spoliorum vestrorum cupiditas, vos autem justitia moveat ad pugnandum. Illi enim, ut in servitutem vos redigant, vim vobis inferre nituntur; vos autem violentiam repellitis, ut vestram tueamini libertatem. Praeterea, cum ipsi nec occasionem etiam habeant regem et regnum et vos ipsos taliter molestandi, defensioni vestrae justitia praestabit effectum, quos ad resistendum viriliter praeteritarum injuriarum memoria debet fortius animare. Nostis enim qualiter quidam nobiles vestri fuerunt macerati exsilio, quidam membris honorabilioribus mutilati, quidam flammis traditi, quidam post liquentis adustionem sagiminis, viventes in mari receperint sepulturam, facti cibus piscium et marinarum esca modica belluarum. Nostis qualiter omnes in possessionibus fueritis et pecunia diminuti, qualiter Teutonicorum promissionibus defraudati; et ut comprehendamus breviter universa, vix est aliquis in toto regno, qui in se vel suis, persona vel rebus, consanguineis vel amicis, grave non incurrerit per Teutonicos detrimentum: quod ex majori parte procuratum est per astutiam Marcowaldi, quem nos jamdudum cum participibus et fautoribus suis excommunicationis vinculo innodavimus et a vinculis juramenti, quo sibi tenentur, absolvimus universos. Nos igitur hujusmodi praecaventes, ad defensionem vestram potenter intendimus; et, si quid opus esset, eamdem peccatorum remissionem concederemus omnibus qui Marcowaldi et suorum violentiam expugnarent, quam concedimus omnibus qui contra Sarracenorum perfidiam ad defensionem orientalis provinciae accinguntur, quin f. quod per eum impediatur terrae sanctae succursus. DLIX. ARCHIEPISCOPIS, EPISCOPIS, ABBATIBUS, PRIORIBUS, ET UNIVERSO CLERO PER CALABRIAM ET APULIAM CONSTITUTIS. Ejusdem fere argumenti cum epistola praecedenti. Is qui beatum Petrum in fluctibus ambulantem, ne mergeretur, erexit, et pro eo rogavit ne deficeret fides ejus, ipsius naviculam, licet magnis fluctibus jactetur interdum, non patitur naufragari; sed tempestatem in tranquillum convertens et aquilonem in austrum, tunc eam mirabilius suae potentiae dextera gubernat, cum pene mergi fluctibus, pene ventorum videtur impetu conquassari, juxta verbum Prophetae dicentis: In tribulatione dilatasti me (Psal. IV, 2). Qui enim eidem apostolorum Principi potentiam calcandi super scorpiones indulsit, ipse ab Ecclesiae facie prava in directa et aspera in vias planas immutans, omnia subjicit sub pedibus ejus et eam de humili exaltat in altum. Sane qualiter diebus nostris et vestris persecutio invaluerit contra eam, qualiter visa fuerit conculcari et qualiter, Domino faciente, cum ea signum in bonum instantia fuerit persecutoris elusa et ipsa in statum redierit felicitatis antiquae, ac in eo augmentum susceperit in quo videbatur dispendium incurrisse, patet omnibus manifeste. Innovator etenim veterum et inveterator novorum Dominus Jesus Christus veterem Ecclesiae Rom. ac regni Siciliae unitatem, quae quodammodo fuerat passa scissuram, innovare ac roborare disponens et innovatam et roboratam in longaevae dirigere saecula vetustatis, inclytae recordationis Constanciae imperatrici pium inspiravit affectum, ut charissimum in Christo filium nostrum Fridericum Siciliae regem illustrem nostrae tutelae committeret et regni balium nobis relinqueret testamento; sicut et vos ipsi audistis et nos certiores reddidit ipsius transmissi nobis inspectio testamenti. Unde cum de salute regis ejusdem et regni statu sit a nobis sollicitius cogitandum, et propter hoc regnum ingredi disponamus ut ad introitum nostrum pax ipsi reddatur, imo praeveniat potius nostrum ingressum, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus in fidelitate regis ejusdem et devotione sedis apostolicae firmiter persistatis, inimicis regni et Ecclesiae juxta debitum pontificalis officii resistentes et ad resistendum viriliter inducentes laicos vestrae jurisdictioni subjectos. Exponite singulis et per universam parochiam vestram faciatis exponi tyrannidem Marcowaldi, cujus consilio nobiles vestri passi exsilium et ferreis vinculis alligati facti sunt membrorum mutilatione deformes; quo procurante, magnates vestri, etiam clerici, fuerunt ignis ardore consumpti, quidam adusti liquenti sagimine, quidam undis submersi; qualiter omnes et singuli vel in personis vel rebus plurimum praegravati et praegravandi ulterius, si, quod absit! in eis poterit praevalere. Ut enim urbes in villas redigat, nobiles et potentes subjiciat servituti, personas rapiat et bona diripiat impotentum, patribus filias surripiat violenter et maritis uxores, imo etiam ut indigenas universos ejiciat et alienos in indigenarum labores inducat, ne ipsum denuo de regno contingat expelli, regnum denuo est ingressus, et prioribus pejora committit. Cum autem jampridem propter suos excessus cum universis fautoribus et participibus suis a nobis excommunicationis vinculo fuerit innodatus, volumus nihilominus et sub eadem districtione mandamus ut ipsum et universos complices ejus singulis diebus Dominicis et festivis, pulsatis campanis et candelis exstinctis, excommunicatos publice nuntietis. Universos etiam qui ei vel in occupatione regni vel aliis favere praesumpserint, vel qui litteras vel nuntios ejus in regis et regni susceperint detrimentum, vel suas ei praesumpserint destinare eadem sententia innodetis; universas civitates, castella, villas et Ecclesias ad quas forte devenerit, eo praesente subjacere denuntietis sententiae interdicti. Ad haec, ea quae venerabilis frater noster Tarentinus archiepiscopus, vir utique providus et fidelis, qui tam Ecclesiae quam regni diligit incrementum, vobis ad commodum utriusque duxerit proponenda indubitata fide credatis. DLX. COMITIBUS, BARONIBUS, CIVIBUS ET UNIVERSO POPULO IN APULIA ET CALABRIA CONSTITUTIS. Ejusdem argumenti cum duabus praecedentibus. Satis hactenus manus Teutonica regnum turbaverat, satis attriverat opes ejus, satis ipsum viribus et viris exhauserat, ut non denuo moliretur excidium nec quieti ejus et paci aliquatenus invideret. Verum Marcowaldus Dei et Ecclesiae inimicus, antiquus regni Siciliae persecutor, qui quondam imperatoris animum ad caedem nobilium, pauperum oppressionem, mutilationem potentum, et magnatum exsilium iniquitatis suae inducebat, qui muros et munitiones civitatum, ne a se jugum possent excutere servitutis, redigebat in pulverem et favillam, ut quod tunc ejus proposito defuit, inique valeat consumere, ut videlicet urbes convertat in villas, et earum augeat servitutem, regnum iterum est ingressus et prioribus pejora committit, pessima commissurus, si, quod absit! potuerit praevalere: contra quem universos habitatores regni praecedens ejus iniquitas, sicut credimus sufficienter inducit; utpote cum vix in regno vel unus etiam valeat inveniri, qui eo procurante in se vel in suos gravaminis causam non senserit et adhuc etiam materiam habeat deplorandi. Debent enim homines regni ad memoriam revocare qualiter quidam eorum in exsilium ducti membrorum facti sunt mutilatione deformes, qualiter quidam igniti sagiminis liquore perusti, quidam flammis traditi, quidam in maris praecipitati profundum, ad colla eorum molari lapide alligato; qualiter civitates sint muris discinctae, qualiter divites pauperes cum Ecclesiis spoliati, et ad tantae crudelitatis memoriam non solum ipsum persequi, sed et nomen ejus et contra eum unanimiter convenire. Scientes autem fidelitatis vestrae constantiam, quae inter adversa semper magna eluxit, praedicto M. nullatenus consentire, universitatem vestram monemus, rogamus et exhortamur attentius, ac per apostolica vobis scripta mandamus quatenus in charissimi in Christo filii nostri F. Siciliae regis illustris fidelitate ac devotione sedis apostolicae solita fortitudine persistentes, eidem Marcowaldo, qui cum omnibus fautoribus et participibus suis excommunicationis est vinculo innodatus, potenter et viriliter resistatis, nec residuum libertatis vestrae patiamini suffocari. Nos enim, si super hoc nostris parueritis monitis et mandatis, ad honorem et profectum vestrum , dante Domino, intendemus. Illud autem vos nullo modo deterreat, quod burgum Sancti Germani noscitur occupasse; cum non suae virtutis sed habitatorum ipsius timiditati sit penitus scribendum, qui eum deseruerant ex toto. Milites enim omnes abierunt illaesi et apud Montem Casinum, locum utique munitissimum et necessariis abundantem, intrepidi perseverant: contra quos cum exercitus Marcowaldi fecisset insultum, sicut accepimus, turpiter est fugatus, multis occisis et pluribus vulneratis; et forte divina factum est providentia ut illic inaniter occupetur, ut interim vos et alii contra eum vires vestras fortius praeparetis. Volumus igitur et mandamus ut, ne qui falsis rumoribus seducantur, haec per regnum faciatis publice nuntiari. Nos autem, licet hactenus contra eum milites studuerimus congregare, nunc tamen de imperatricis dispositione certiores effecti per scriptum nobis a venerabilibus fratribus Panormitano, Capuano, Reginensi, Montis Regalis archiepiscopis et Trojano episcopo sub ejusdem imperatricis bulla transmissum, ad defensionem regni tanto amplius aspiramus, quanto plus praeter debitum officii pastoralis de statu et quiete ipsius tenemur specialius cogitare. Verum ne quid ex contingentibus omittamus, dilectum filium nostrum I. tituli Sanctae Pudentianae presbyterum cardinalem et apostolicae sedis legatum ad dilectos filios nobiles viros P. Celanen. et R. Teatin. comites, quos vere fideles regni et Ecclesiae Rom. devotos invenimus, cum non modica pecuniae quantitate in stipendia militum eroganda dirigimus, ut per eos et militum nostrorum subventio et defensio regni celeriter et utiliter procuretur. Studete igitur omnes et singuli taliter praeparari, ut pro regni defensione resistatis violentiae Marcowaldi, qui perpetuae vos nititur tradere servituti. DLXI. ARCHIEPISCOPIS, EPISCOPIS ET UNIVERSIS ECCLESIARUM PRAELATIS IN SICILIA CONSTITUTIS. De eodem argumento. Praeter generale debitum, etc., usque ad verbum mandavit. Licet autem ad suscipiendam tutelam regis ipsius et regni balium assumendum ad regni jugiter praeparemur ingressum, quia tamen negotium dilationem non capit, etc., in eumdem fere modum, usque ad verbum assistatis, et nos ad honorem regis ipsius super ejus tutela et regni balio assicuretis, sicut dicta disposuit imperatrix; ut ex hoc fides quam circa eumdem regem et nos ipsos habetis, manifestius elucescat, et nos ad honorem vestrum intendere non immerito debeamus. Nos enim, etc., usque ad verbum Attendentes igitur qualiter regi teneamini memorato, etc., usque ad verbum curetis adesse, quod ex hoc nos vobis constituatis quodammodo debitores. Praecavete vobis, etc., usque in finem. DLXII. G. SANCTAE MARIAE IN PORTICU DIACONO CARDINALI, APOSTOLICAE SEDIS LEGATO. Ipsi gubernationem regis minoris et regni Siciliae committit. Constantiam tuae mentis, prudentiam, dispositionem in arduis negotiis apostolicae sedis experti, certi etiam de fortitudine quam in negotiis regni Siciliae pro statu et honore ipsius manutenendo, imo etiam promovendo in melius tam nostris quam praedecessorum nostrorum temporibus habuisti, quod ad praesens circa tutelam charissimi in Christo filii nostri F. Siciliae regis illustris et regni dispositionem implere per nos ipsos personaliter non valemus, tibi fiducialiter duximus committendum; scientes quod in his, sicut et aliis negotiis tuae curae commissis, honorem sedis apostolicae utiliter f. viriliter et efficaciter promovebis. Hac igitur consideratione inducti, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut in negotiis sollicitudini tuae commissis, quae vel ad tutelam regis vel regni dispositionem pertinere cognoveris, vice nostra, sublato appellationis impedimento, prout melius videris expedire, procedas. DLXIII. NOBILI VIRO L. DE AQUILA COMITI FUNDANO. Ut legatis apostolicis obtemperet et consilio atque auxilio sit. Quod in obsequio et fidelitate inclytae recordationis Constanciae imperatricis fortiter perstitisti, quod inimicis regni restitisti viriliter et eos etiam expugnasti gaudemus plurimum, et ex hoc futurae devotionis tuae sumimus argumentum: sperantes, imo etiam pro certo tenentes quod jam nunc in regni tuitione fortius perseveres, cum ad nos praeter id quod regnum Siciliae ad jus et proprietatem Ecclesiae pertinet, specialius ipsius defensio spectare noscatur. Siquidem imperatrix praedicta legitimum condidit testamentum, quo nobis charissimi in Christo filii nostri F. Siciliae regis illustris tutelam et curam regni concessit; ac postmodum vigesimo septimo die mensis Novembris viam est universae carnis ingressa. Unde cum de fratrum nostrorum consilio regnum, dante Domino, ingredi disposuerimus, ad ipsum solidandum in ejusdem regis fidelitate ac obsequio et tranquillitate, pace ac justitia conservandum, dilectum filium nostrum I. tituli Sancti Stephani in Coelio Monte presbyterum et G. Sancti Adriani diaconum cardinales, quos inter fratres nostros sincero prosequimur dilectionis affectu et specialis benevolentiae brachiis amplexamur, ante faciem nostram duximus praemittendos; qui et adventum nostrum praenuntient, et de benevolentia et gratia, quam ad eumdem regem et regnum gerimus vos efficiant certiores. Ideoque nobilitatem tuam rogamus, monemus et per apostolica tibi scripta mandamus quatenus cardinales ipsos tanquam legatos apost. sedis suscipiens humiliter et devote vel ad ipsos vocatus accedens, quae tibi ex parte nostra duxerint proponenda humiliter audias et efficaciter prosequaris. Ad obsequium etiam nostrum et regni defensionem taliter accingaris, ut cum mandatum nostrum ad te iterum emanarit, nihil te prorsus detineat, quin, si necesse fuerit, nos sequaris vel ad resistendum inimicis regni et Ecclesiae juxta dispositionem nostram procedas. DLXIV. PANORMITANO, CAPUANO, REGIN. ET MONTIS REGALIS ARCHIEPISCOPIS, ET EPISCOPO TROJANO. Ejusdem argumenti. Praeter generale debitum officii pastoralis, per quod universis Christi fidelibus et singulis provinciis in quibus nomen colitur Christianum, sollicite cogitare tenemur, illa praerogativa dilectionis et gratiae quam praedecessores nostri circa regnum Siciliae praeteritis temporibus habuerunt et fidei ac devotionis sinceritas quam idem regnum et principes ejus fere semper exhibuerunt apostolicae sedi ad providendum eidem regno specialiter nos inducunt; quibus nunc causa potior et urgentior supervenit, cum inclytae recordationis Constancia imperatrix charissimi in Christo filii nostri Friderici Siciliae regis illustris tutelam et regni balium nobis testamento reliquit, et nos super utroque ab omnibus assecurari mandavit. Licet autem testamentum imperatricis ejusdem nobis exspectemus per vestros nuntios destinari, quia negotium dilationem non capit, cum Marcowaldus Dei et Ecclesiae inimicus, persecutor regni, non dormiat, sed regnum perturbare, imo etiam occupare cum suae iniquitatis fautoribus moliatur, dilectum filium nostrum G. Sanctae Mariae in Porticu diaconum cardinalem, apostolicae sedis legatum, virum utique providum et discretum, verum et veterem regni Siciliae amatorem, qui pro honore ipsius nullius erubuit faciem potestatis, quem inter fratres nostros speciali diligimus charitatis affectu, in Siciliam duximus destinandum, vices nostras ei tam super hoc quam aliis negotiis committentes. Credimus enim quod per dispositionem f. dispensationem et providentiam ejus in fidelitate regis ipsius et devotione nostra regnum solidabitur universum, et malignantium perfidia confundetur. Ideoque fraternitatem vestram rogamus, monemus et exhortamur attentius, ac per apostolica vobis scripta praecipiendo mandamus quatenus legatum eumdem tanquam personam nostram recipientes humiliter et devote, taliter ei super nostris et ejusdem regis negotiis assistatis, quod in hoc manifestius appareat fides vestra et ex eo tam piam imperatricis dispositionem de vestro, sicut jam credimus, cognoscamus processisse consilio, quod eam non patiamini effectu debito defraudari. Nos enim nec labor personae nec ulla negligentia revocabit ab illis quae nos facere deceat et tanto videantur negotio expedire. Attendentes igitur qualiter nobis et regi teneamini memorato, ad honorem et salutem ipsius et nostram utiliter et efficaciter eidem legato curetis adesse, dispositionem et statuta ipsius velut nostra recipientes humiliter et inviolabiliter observantes, cum de sinceritate ac industria vestra indubitatam fiduciam habeamus. Praecavete vobis et regno ab insidiis Marc. qui, licet aliud mentiatur, regnum tamen non regi sed sibi usurpare contendit, et in vos et alios Teutonicorum caedes et suam et suorum injuriam vindicare: de quo non est aliquatenus diffidendum, cum etsi contingeret eum in regnum procedere, non tamen proficeret, imo potius deficeret labor ejus; praesertim si Sicilia fideliter in ejusdem regis fidelitate ac Ecclesiae Rom. devotione persistat. Nos autem contra eum validum exercitum destinamus. DLXV. LLUSTRI REGI SICILIAE. Consolatoria super morte patris et matris. Quod prima primi lactis pocula tibi Dominus ab initio miscuit, quod vix bene balbutientem infantiam quasi continuata reddidit lamentatione disertam, et recenti pueritiae non solum recentem sed et repetitum amaritudinis calicem propinavit, tibi tanquam speciali apostolicae sedis filio specialiter condolemus et tecum pariter et in te propinatae tibi amaritudinis violentiam experimur. Recepimus enim per dilectos filios magistrum G. subdiaconum nostrum et L. judicem nuntios tuos, viros peritos, providos et discretos, tuae serenitatis litteras, doloris et gemitus expressivas: quibus et patris decessum et matris obitum aetas tenerrrima deploravit, utpote quae primum utrumque flere didicit, quam elementis plene alterum nominare. Nondum enim regalis infantia super morte patris consolationem acceperat, et dolorem antiquum superveniens doloris novitas innovavit et pueritiae tuae primitias eorum deputavit exsequiis quorum obsequiis secundum naturae jura juvari debuerat et sollicitius et diligentius enutriri. Verum Pater misericordiarum, et Deus totius consolationis, qui consolatur nos in omni tribulatione nostra, nobis et tibi super hoc consolationem obtulit salutarem, et in eo tibi consuluit in quo te visus fuerat aliquantulum aspere visitare. Sane ne, si parceret virgae, te secundum Salomonem videretur odisse, aut si te non corriperet, a dilectione sua infantiam tuam ostenderet alienam, cum, juxta testimonium sacrae Scripturae, quos amat arguat et castiget, ut quod te in primis infantiae tuae annis in filium adoptaret ostenderet, aetatis tuae primitias misericorditer visitavit, qui castigat omnem filium quem recipit et facit in tentatione proventum. Ut autem id evidentibus indiciis evidentius demonstraret, vicarium suum ad tutelam tuam misericorditer deputavit, patris defectum patre tibi digniore secundum miserationum suarum multitudinem recompensans et matrem tibi meliorem restituens pro matre defuncta, eam scilicet sub cujus capite laeva ejus et dextera ejus, sicut in Canticis legitur, amplexatur: ut dum ipsa te sicut filium foverit, eum a quo castis confovetur amplexibus, ad tutelam tuam et protectionem inducat. Nos igitur, qui praeter debitum officii pastoralis quo sumus singulis et praesertim pupillis et orphanis debitores, te tam ea ratione quod inclytae recordationis Constancia imperatrix mater tua nostrae te tutelae commisit quam eo quod regnum Siciliae ad patrimonium Ecclesiae pertinet, diligere volumus et fovere, ad honorem et incrementum regiae celsitudinis, statum regni et fidelium tuorum profectum, dante Domino, efficaciter intendemus et circa te paternam curabimus sollicitudinem exercere. Monemus igitur serenitatem tuam et exhortamur in Domino, quatenus, omni penitus moerore deposito, effugatis tristitiae tenebris, exsultes in Domino et in eo consolationis suscipias medicinam qui pro temporali spiritualem tibi patrem providit et in matris obitu matrem Ecclesiam materna sollicitudine tuae indoli deputavit; ut factus postmodum vir et in regni solio solidatus, eam amplius venereris, per quam te cognoveris exaltatum. Dictos autem nuntios tuos serenitati tuae propensius commendamus, quos magnificentiae tuae fideles et in commissis sibi negotiis exsequendis sollicitos sumus et diligentes experti; rogantes celsitudinem tuam et monentes, ut eos intuitu benigno respicias, etc. DLXVI. PANORMITANO ARCHIEPISCOPO. Curam et instaurationem monasterii Panormitani committit. (Laterani, VI Id. Februarii. Circa statum Ecclesiarum, in quibus est ordo regularis statutus, in melius reformandum sollicitum te credimus et attentum ut in eis ordo deperditus restauretur. Sane significavit nobis dilectus filius nobilis vir R. comes de Agello, quod bonae memoriae M. cancellarius pater ipsius monasterium quoddam in civitate Panormitana fundavit et in eo fratres Cistercien. induxit; quibus exinde recedentibus, Teutonici monasterium ipsum per laicalem potentiam occuparunt. Volentes igitur ut eidem monasterio tua sollicitudine succurratur, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus si res ita se habet, amotis inde Teutonicis memoratis, abolitum inde ordinem Cistercien. fratrum reformes. Quod si regula non patitur, pro eo quod in civitate inter hominum frequentias est constructum, cum consilio et assensu ejusdem comitis et fratrum suorum fratres alterius ordinis in eo nostra fretus auctoritate instituas, qui Domino in eo jugiter famulentur, et regularia servent in perpetuum instituta. Datum Laterani, VI Idus Februarii. DLXVII. MAGISTRO ET FRATRIBUS HIEROSOLYMITANI HOSPITALIS. Ut causam suam contra fratres militiae Templi jure, non vi, prosequantur. (Datum, ut supra. ) In totius Christianitatis dispendium, apostolicae sedis opprobrium et animarum vestrarum periculum controversia quae inter vos et dilectos filios nostros fratres militiae Templi, super quibusdam possessionibus constitutis in tenimento Margati et Valeniae, vertebatur, nocendi magnitudine fere universas hujus temporis controversias excedebat: utpote quae toti erat Christianitati damnosa, injuriosa nobis, mortifera partibus, utilis inimicis fidei Christianae, quibus et nocendi audaciam et detrahendi materiam ministrabat. Armaverat in se invicem Christianos, religiosos (si religiosi tamen dici debeant qui nimis injuriose proprias injurias persequuntur) in gravem religiosorum perniciem excitarat et manus contulerat in se ipsas, quae in Christianorum defensionem acies consueverant Sarracenicas expugnare. Non enim sufficiebat partibus disceptare judicio, sed sibi in propria causa jus dicentes, violentiam sibi mutuo irrogare et vim vi repellere, non solum non servato moderamine inculpatae tutelae, sed etiam transgressae ultionis excessu, temere contendebant; et qui consueverant in hostes fidei Christianae communes copias communiter congregare, terga vertentes hostibus, non solum verbis sed et factis et scriptis se invicem graviter offendebant. Cum autem propter controversiam ipsam dilecti filii Disigius prior Baroli et Og. praeceptor Italiae fratres vestri, et ex parte adversa Petrus de Villaplana et Terricus fratres militiae Templi ad nostram praesentiam accessissent, praesentato nobis arbitrio quod inter partes protulerant peregrini cum ultramarinae terrae Praelatis; licet plene nobis de jure liqueret, maluimus tamen etiam personaliter ad pacem intendere ac causam ipsam amicabili compositione sopire, quam judicio terminare. Fratres igitur tam eorum quam vestros convocantes in unum ac de compositione tractantes, de voluntate ipsorum, praesente ac consentiente Seguino milite, dictas possessiones cum fructibus inde perceptis plene restitui de fratrum nostrorum consilio fratribus militiae Templi mandavimus: ita tamen ut postquam ipsi per mensem pacificam possessionem habuerint, eidem militi qui proponit ad se possessiones illas de jure spectare vel filiis ejus, post citationem vestram, teneantur in vestra curia respondere; sic scilicet quod vos de principatu Antiochien. et de comitatu Tripolitano viros idoneos ad judicium convocetis, qui fratribus militiae Templi esse non debeant de ratione suspecti. Quod si forsitan eorum aliquos de jure suspectos habuerint, ipsos eis liceat sine malitia recusare, ut judicium penitus sine suspicione procedat; praesertim cum ipsis sub obtentu gratiae nostrae dederimus in mandatis ut nullum sine certa ratione recusent. Quod si, prout diximus, citati venire contempserint, ex tunc militem ipsum vel filios ejus in possessionem causa rei servandae mittatis. Viri autem vocati juramento firmabunt quod odio, gratia et timore postpositis, sine aliqua personarum acceptione causam audient et secundum approbatam terrae consuetudinem terminabunt. Quod si forte noluerint, venerabilibus fratribus nostris patriarchae Antiocheno, archiepiscopo Nazareno et Valeniensi epis copo dedimus in mandatis ut eos ad praestandum hujusmodi juramentum per censuram ecclesiasticam, appellatione remota compellant, nec liceat partibus ab eis ante sententiam appellare. Si vero post sententiam alterutra partium duxerit appellandum, cum appellationem fuerit interpositam prosecuta, nos, ut per eos causa eadem melius terminetur quibus melius poterunt ejus merita ex locorum vicinitate liquere, ipsam aliquibus de provincia, appellatione postposita, committemus; qui pensata consuetudine, causam ipsam, justitia mediante, decident: quorum sententiam faciemus, auctore Domino, inviolabiliter observari. Per hoc autem quod pro bono pacis hac vice mandavimus, nullum alterutri partium volumus praejudicium generari. Caeterae vero quas habetis vel habituri estis ad invicem quaestiones, secundum compositionem inter vos et eos antiquitus initam et a bonae memoriae Alexandro papa praedecessore nostro et a nobis postmodum confirmatam, tractentur, concordia vel judicio terminandae. Ideoque discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus et sub obtentu gratiae nostrae, excommunicationis interminatione, in virtute Spiritus sancti et sub obtestatione divini judicii districte praecipimus quatenus vos ad invicem diligentes, tam causam ipsam quam alias honeste, sicut condecet, pertractetis; non per violentiam vel injuriam contendentes, sed quae pro utraque parte videntur facere in judicium rationabiliter deducentes: scituri quod si qua partium contra tam expressam inhibitionem venire praesumpserit, nos super eam durissime manus nostras curabimus aggravare. Datum, ut supra. DLXVIII. PRIMICERIO ET CLERO MEDIOLANENSI. Quod legatis et nuntiis apostolicis ab omnibus juxta procuratio debeatur. (Laterani, XII Kal Martii.) Cum instantia nostra quotidiana sit, secundum debitum apostolicae servitutis, omnium Ecclesiarum sollicitudo continua, quoties ipsarum negotiis promovendis non possumus personaliter imminere, per fratres nostros ea expedire compellimur, quos a nostro latere destinamus; illius exemplum in hac parte secuti qui, discipulis suis in mundum universum transmissis, ipse in medio terrae salutem fuit personaliter operatus. Hinc est quod eum nuper dilectum filium B. tituli Sancti Petri ad Vincula presbyterum cardinalem, apostolicae sedis legatum, pro negotiis Ecclesiae in Lombardiam duxerimus destinandum, et is civitatem vestram ingressus procurationes a vobis exigeret, quae consueverunt apostolicae sedis legatis et nuntiis exhiberi, vos non attendentes quod dicitur ab Apostolo, Si vobis spiritualia seminavimus, non est magnum si carnalia vestra metamus (I Cor. IX, 11), ne vos ad onus procurationis arctaret, nisi a canonicis majoris Ecclesiae se faceret antea procurari, sedem apostolicam appellastis et, sicut idem cardinalis per suas nobis litteras intimavit, in aliis etiam non modicum injuriosi fuistis. Propter quod dilecti filii praepositus Sancti Nazarii et A. canonicus Sancti Stephani syndici et procuratores vestri cum dilecto filio abbate Sancti Vincentii ad sedem apostolicam venientes, ut super his statueremus ordinem et mensuram ex parte vestra suppliciter postulabant. Licet autem pro eo quod praedicto cardinali vel potius nobis in ipso contumaciter resistentes, (juxta verbum Dominicum: Qui vos recipit, me recipit; et qui vos spernit, me spernit ) (Luc. X, 16), necessaria denegastis, non pro vobis sed contra vos potius meruerint exaudiri; quia tamen paternam affectionem, qua nobis est proprium de Romanae sedis clementia misereri semper et parcere, offensi etiam deponere non valemus, de consilio fratrum nostrorum taliter in hujusmodi duximus respondendum. Quod cum omnes Ecclesiae legatis et nuntiis apostolicae sedis procurationes impendere teneantur, ab earum praestatione nullam prorsus volumus haberi excusatam, nisi forte per speciale privilegium sedis apostolicae, quod non credimus, sit exempta, etiamsi longissimo tempore procurationis obsequium non impenderit; cum in talibus praescriptio sibi locum nequeat vindicare, cum nos a provisione pastoralis sollicitudinis circa omnes Ecclesias nunquam omnino cessemus. Sane in his exigendis eum modum et ordinem volumus observari, ut nulla Ecclesia vel praelatus se indebite praegravari rationabiliter conqueratur. Si vero de communi collecta legatorum et nuntiorum nostrorum expensas duxeritis faciendas, quod vobis non duximus inhibendum, ex hoc nobis et nostris nullum praejudicium volumus generari quo minus possint a quocunque maluerint procurationes sibi debitas postulare: ita quod si exactus ultra suam gravatus fuerit facultatem, sibi ab illis restauretur, nuntiis tamen nostris in necessariis exhibendis pareat quicunque fuerit requisitus humiliter et devote: ita tamen quod in fraudem nihil penitus attentetur, nec per communes ministros procurationis obsequium, si noluerint, recipere compellantur. Qui vero contumaciter eis duxerit resistendum, omni prorsus appellatione remota, per ecclesiasticae districtionis sententiam compescatur. Super injuriis autem dicto cardinali temere irrogatis volumus et mandamus quatenus ei satisfactionem congruam impendatis; ad quam, si forte contempseritis exhibere, ipse vos appell. remota compella Datum Laterani, XII Kal. Martii. Scriptum est super hoc B. tt. S. Petri ad Vincula presbyt. cardin. apostol. sedis legato. DLXIX. ABBATI DE CERRETO. Ut Mediolanensium causam, quare procurationem legatis negarint, cognoscat. (Laterani, VII Kal. Martii.) Accedentes ad praesentiam nostram dilecti filii praepositus Sancti Nazarii et A. canonicus Sancti Stephani syndici et procuratores dilectorum filiorum primicerii et cleri Mediolanensis, de ordinariis majoris Ecclesiae nobis graviter sunt conquesti quod cum ipsi legatos et nuntios apostolicae sedis devote recipiant et procurent, dicti ordinarii et procurare ipsos renuunt et procurantibus ad expensas subsidium impertiri; unde clericis Mediolanen. grave querebantur praejudicium generari. Cum enim per civitatem ipsam saepe contingat transitum facere nostros nuntios et legatos, quanto in eorum procurationibus faciendis pauciores existunt, tanto facientes amplius praegravantur; et quanto per plures onus esset procurationis divisum, tanto a facientibus facilius portaretur. Qui siquidem ordinarii, cum pro eis et aliis vigilare jugiter non cessemus et spiritualia, sicut Dominus dederit, omnibus ministrare, cur in hujusmodi speciali se jure satagant tueri non videtur; praesertim cum et apostolus dicat, Si vobis spiritualia seminamus, non est magnum si carnalia vestra metamus (I Cor. IX, 11), et instantia nostra quotidiana sit omnium Ecclesiarum sollicitudo continua, sicut plenius norunt praesentes pariter et remoti. Volentes autem ut quod omnibus imminet, ab omnibus comportetur, discretioni tuae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus praedictis ordinariis ad tuam praesentiam convocatis, nisi per speciales privilegium apost. sedis a praestandis procurationibus ostenderint se immunes, etiamsi longissimo tempore procurationis obsequium non impenderint, cum in talibus sibi praescriptio locum nequeat vindicare, ipsos ad procurationis sarcinam ordine debito subeundam, appellatione remota, teneri decernas. Si quid etiam aliud dicti syndici contra praefatos ordinarios habuerint quaestionis, audias illud et, remoto appell. obstaculo, justitia mediante decidas: faciens quod decreveris per censuram ecclesiasticam firmiter observari. Datum Lat., VII Kal. Martii. DLXX. MAGISTRO ET FRATRIBUS HOSPITALIS QUOD TEUTONICUM APPELLATUR. Ordinationem novam ab illis factam confirmat. (Laterani, XII Kal. Martii.) Sacrosancta Romana Ecclesia etc., usque ad verbum suscipimus. Specialiter autem ordinationem factam in Ecclesia vestra juxta modum Templariorum in clericis et militibus et ad exemplum Hospitalariorum in pauperibus et infirmis, sicut provide facta est et a vobis recepta et hactenus observata, devotioni vestrae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Nulli ergo etc. nostrae protectionis et confirmationis, etc. Datum Laterani, XI Kal. Martii. DLXXI. PATAVIENSI EPISCOPO. Ut prava judicandi consuetudo rescindatur. (Laterani, XII Kal. Martii.) Ad nostram noveris audientiam pervenisse quod in tua dioecesi etiam in causis ecclesiasticis consuetudo minus rationabilis habeatur quod, cum aliqua causa tractatur ibidem, allegationibus et querelis utriusque partis auditis, a praesentibus, litteratis et illiteratis, sapientibus et insipientibus, quid juris sit quaeritur; et quod illi dictaverint vel aliquis eorum praesentium consiliio requisito pro sententia teneatur. Nos igitur attendentes quod consuetudo quae canonicis obviat institutis nullius debeat esse momenti, cum sententia a non suo judice lata nullam obtineat firmitatem, ut in causis ecclesiasticis subjectorum tuorum, postquam tibi de meritis earum constiterit, sententiam proferre valeas, sicut ordo postulat rationis, auctoritate tibi praesentium, praemissa consuetudine non obstante, concedimus facultatem. Nulli ergo, etc. Datum Laterani. XII Kalendas Martii. DLXXII. PATAVIENSI EPISCOPO. Datur illi potestas absolvendi incendiarios. (Laterani, XII Kal. Martii.) Sicut ex parte tua nostro fuit apostolatui reseratum, praedecessores nostri felicis recordationis Clemens et Celestinus et devotionem tuam et gentis tibi subjectae duritiam attendentes, ut absolvere ac judicare posses incendiarios in tua dioecesi constitutos fraternitati tuae de benignitate sedis apostolicae indulserunt. Nos igitur tibi, quem inter fratres et coepiscopos nostros sincera diligimus in Domino charitate, abundantiorem deferre volentes honorem et illud nihilominus attendentes, quod ex hoc vita hominum facilius corrigatur, ad exemplar eorumdem praedecessorum nostrorum potestatem incendiarios tuae dioecesis absolvendi devotioni tuae auctoritate praesentium indulgemus; nisi forte tantus sit aliquorum excessus, ut eos oporteat ad sedem apostolicam destinari. Nulli ergo, etc. Datum Laterani, XI Kal. Martii. DLXXIII. HENRICO DIACONO. Ipsi Ecclesiam litigiosam confert, adversarioque silentium imponit. (Laterani, XIII Kal. Martii.) Cum inter te et Albertum clericum de Tetingin super Ecclesia Sancti Calixti quaestio verteretur, partibus in nostra praesentia constitutis dilectum filium nostrum G. Sancti Nicolai diaconum card. deputavimus auditorem: coram quo cum fuisset aliquandiu litigatum et idem nobis quod invenerat fideliter retulisset, nos, rationibus utriusque partis diligenter auditis et cognitis, tibi adjudicantes Ecclesiam nominatam, ad quem de jure spectabat, te ab impetitione praedicti adversarii tui prorsus absolvimus, perpetuum super hoc sibi silentium imponentes. Nulli ergo, etc. nostrae diffinitionis et absolutionis, etc. Datum Laterani, XIII Kalendas Martii. DLXXIV. C. QUONDAM HILDESEMEN. EPISCOPO. Sine salutatione. Ne quis propria auctoritate, sine consensu papae, ex una Ecclesia in aliam migret. Quod tibi apostolicae salutationis alloquium denegamus, non ex malevolentia nostra procedit; sed cum olim praeter auctoritatem apostolicae sedis, ad quam cessiones, depositiones et translationes episcoporum spectare noscuntur, ad Herbipolen. Ecclesiam ab Ecclesia praesumpsisses Hildesemen. transire, archiepiscopis et episcopis Alemanniae ac tibi ipsi (si tamen ad te litterae nostrae pervenerunt) et tam Herbipolen. quam Hildesemen. capitulo contra te litteras curavimus destinare; quas cum ad eos ad quos mittebantur, sicut ex relatione cursorum nostrorum accepimus, noverimus pervenisse, ab ipsis juxta tenorem ipsarum in te credimus fuisse processum. Sane non erat nobis tutum in hoc articulo dissimulare apostolicae sedis injuriam aut privilegiorum nostrorum aequanimiter sustinere jacturam, ne dissimulatio in approbationem et taciturnitas in consensum posset ab aliquibus allegari. Unde maluimus in te, licet olim dilectum nobis, cum in minori essemus officio constituti, aliquam exercere vindictam, quam impunitus excessus traheretur a posteris in exemplum. Miramur autem non modicum et non sine ratione movemur quod contra nos ausus es ponere os in coelum, asserens quod contra te nec citatum nec convictum non fuerat sententia proferenda. Sed ecce in quo alterum judicas te ipsum condemnas, cum tuum non fuerit de superiori temere judicare, et in eo quod in excusationem tuam, imo potius accusationem nostram allegas, tertium membrum omiseris, cum in manifestis non sit ordo judiciarius requirendus. Verum utrum excessus tuus fuerit manifestus conscientiae tuae relinquimus discernendum, cum non potuerit esse occultum quod tam publice factum fuit et per totam Teutoniam publicatum. Tu etiam confessus videris de crimine, cum in litteris ad nos directis, quas adhuc apud nos in testimonium reservamus, Herbipolen. te praesumpseris episcopum appellare. Nec credere de facili debuisses quod in odium tuum aut in exaltationem alicujus et depressionem alterius duximus procedendum, cum te dilexerimus hactenus et adhuc etiam (nisi forsan tu ipse impedias) diligimus; et non gloriosum, sed periculosum nobis existeret in favorem alicujus in te proferre sententiam aut aliquem ex malevolentia condemnare. Omni ergo excusatione cessante, si apud nos desideras gratiam invenire, mandatum studeas apostolicum adimplere; non rediens ad Hildesemen. Ecclesiam et ab Herbipolen. recedens; ut tunc tandem quem circa te in hoc etiam geramus affectum evidenter agnoscas. DLXXV. NOBILI VIRO W. COMITI CASERTAN. Ut captos regis et regni Siciliae hostes diligenter custodiat, seque modeste gerat. Licet hactenus inter caeteros principes regni Siciliae specialem de nobilitate tua fiduciam haberemus, nunc tamen prudentiam tuam in opere manifestissime sumus experti, quae talia nuper per Dei gratiam procuravit, ex quibus honor regis et noster ac regni defensio ad tuum magnifice proveniet incrementum. Accepimus enim et pro certo tenemus quod Dwibuldum, occultum enim nunc autem manifestum persecutorem regis et regni, non sine magna discretione ac prudentia captum vinculis tradidisti, qui potentior erat in regno quam Marcowaldus Dei et Ecclesiae inimicus, imo etiam sine cujus favore dictus Mar. nec ingressum nec progressum in regnum aliquatenus habuisset. Cum igitur te et posteritatem tuam secuturam in hoc Dominus praeviderit exaltandam, nobilitatem tuam rogamus, monemus et exhortamur in Domino, et sub obtentu gratiae nostrae ac debito quo charissimo in Christo filio nostro F. illustri regi Siciliae teneris, districte praecipimus quatenus facta tibi a Domino gratia prudenter utaris nec des honorem tuum alii, nec gloriam tuam participes alienis. Nos enim tam in honoribus quam terra et aliis quae a nobis duxeris postulanda, nobilitatis tuae potentiam, dante Domino, curabimus dilatare. Tu vero, sicut charam habes gratiam nostram et regis, memoratum D. et alios quos cum ipso cepisti, tam caute, tam diligenter, et arcte facias custodiri, quod nec fugere possint nec circumvenire valeant tuae industriam probitatis. Nec te Marcowaldi aut suorum minae deterreant nec preces demulceant nec munera frangant nec promissiones emolliant, aliquorum juramentis aut obligationibus quibuscunque omnino non credens, donec de terris, personis et rebus ita provide cum nostro consilio disponatur, ut per hoc et regis honos et regni tranquillitas et tuus profectus per nos magnifice procuretur: pro certo confidens quod nos ultra forte quam credas tuum procurabimus incrementum. Quoniam si, quod absit! semel tuas manus evaderet, in te ac terram tuam perpetuo desaeviret. Volumus autem ut super hoc nobis consilium tuum plenius et voluntatem exponas; ut, cognita intentione quam habes, possimus expressius respondere DLXXVI. PE. COLIMBRIENSI EPISCOPO. Ut omnes jura episcopalia suo episcopo persolvant. (Laterani, XIII Kal. Martii.) Fratrum et coepiscoporum nostrorum justitiae consulere volumus et eorum gravaminibus praecavere; ne si nostro fuerint subsidio destituti, gravem sentiant laesionem. Sane significasti nobis in nostra praesentia constitutus quod quidam in tua dioecesi commorantes, eo quod in canonicorum Sanctae Crucis vel aliorum privilegiatorum sunt fraternitate recepti, jura tibi episcopalia non persolvunt. Ea propter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes, auctoritate tibi praesentium indulgemus, ut quandiu confratres hujusmodi moram fecerint in domibus suis in habitu saeculari et ab Ecclesiis tuis ecclesiastica receperint sacramenta, sicut prius tibi jura episcopalia solvere teneantur. Nulli ergo, etc. Datum Lateranio XIII Kal. Martii. STEPHANI BALUZII TUTELENSIS ADMONITIO AD LECTOREM. Sequentes epistolae non exstant in superioribus editionibus. Sed ex diversis locis conquisitas, cum pertineant ad primum annum pontificatus Innocentii, hic vice appendicis edendas esse censuimus. Et fidelitates quidem Petri praefecti et comitis Ildebrandini editae fuerant a Materno Cholino in fine libri secundi, loco non suo. Epistolam vero ad Oddonem episcopum et capitulum Pinnense suppeditavit tomus septimus Italiae sacrae Ferdinandi Ughelli, reliquas Chronicon Gervasii monachi Cantuariensis. DLXXVII. Juramentum fidelitatis Innocentio III praestitum a PETRO praefecto urbis. In nomine Christi. Ego Petrus Urbis praefectus juro quod terram quam mihi dominus papa procurandam commisit fideliter procurabo ad honorem et profectum Ecclesiae, non vendam nec locabo nec infeudabo nec impignorabo nec aliquo modo alienabo quidquam ex ea. Justitias et rationes Ecclesiae Romanae studiose requiram et recipiam et jura ipsius recuperare studebo et recuperata et habita conservabo et defendam, quandiu mihi procurationem dimiserit. Stratam custodiam et justitiam exercebo. Ad custodiam munitionum diligens studium et operam efficacem impendam ut ad honorem et mandatum Ecclesiae Romanae bene custodiantur. Castellanos et servientes nec mutabo nec alios introducam nec mutari faciam nec alios introduci praeter mandatum domini papae. Fideles et vassallos de patrimonio Ecclesiae sine speciali mandato Romani pontificis ad fidelitatem et dominium meum non recipiam, et ex ea non faciam mihi affidatos teneri, nisi procuratione durante. In terra meae procurationi commissa munitiones aedificari non faciam sine speciali mandato domini papae. Quandocunque fuero requisitus per dominum papam aut nuntium vel litteras ejus, reddam rationem de procuratione fideliter. Et quandocunque jussus a domino papa vel ab Ecclesia Romana, integre et libere resignabo. Haec omnia juro me fideliter servaturum sine fraude pro posse meo: salvo in omnibus mandato domini papae. Sic me Deus adjuvet et haec sancta Dei evangelia. DLXXVIII. Juramentum comitis Ildebrandini. Ego comes Ildebrandinus ab hac hora in antea fidelis ero beato Petro et domino meo papae Innocentio ejusque successoribus canonice intrantibus et sanctae Romanae Ecclesiae. Non ero in facto neque in dicto neque in consilio aut in consensu ut vitam perdant aut membrum, vel capiantur mala captione. Consilium quod per se vel per suum nuntium aut per suas litteras mihi manifestaverint ad eorum damnum me sciente nulli pandam. Si eorum certum damnum sciero, si possum, remanere faciam; sin autem, aut per me aut per meum nuntium vel per talem personam, quam pro certo credam eis dicturam, significabo. Papatum Romanum et regalia beati Petri et nominatim Montem altum et quidquid aliud teneo de ipsis regalibus adjutor ero ad retinendum, quae non habet ad recuperandum, et recuperata ad retinendum et defendendum contra omnes homines. Cum autem a domino papa fuero requisitus per litteras ejus aut per nuntium suum certum, ad praesentiam ejus accedam, ubi securus possim accedere et in manibus ejus ligium hominium ei faciam. Haec omnia bona fide sine fraude et malo ingenio observabo. Sic me Deus adjuvet et sancta haec evangelia. DLXXIX. ODDONI EPISCOPO ET CAPITULO PENNENS. Confirmat compositionem factam inter episcopum Pennensem et monasterium S. Viti de Furca. (Apud S. Petrum, XIII Kal. Maii.) Innocentius episcopus servus servorum Dei venerabili fratri Oddoni episcopo et dilectis filiis canonicis Pennensibus, salutem et apostolicam benedictionem. Justis petentium desideriis dignum est nos facilem praebere consensum, et vota quae a rationis tramite non discordant effectu prosequente complere. Ea propter vestris justis postulationibus benignum impartientes assensum, quae inter bonae memoriae Odorisium Pennensem episcopum et Odolerium priorem Sancti Viti de Furca, super justitiis quas Pennensis Ecclesia in Ecclesia Sancti Viti de Piscaria quae memoratae Ecclesiae Sancti Viti de Furca noscitur esse subjecta, dioecesana lege tanquam matrix Ecclesia vindicabat, amicabiliter intercessit, sicut legitime facta est et ab utraque parte recepta et hactenus observata, ut in scripto authentico confecto exinde continetur, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat, etc. Si quis autem, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum XIII Kal. Maii, pontificatus nostri anno primo. DLXXX. REGI ANGLIAE. Scribit pro monachis Cantuariensibus. (Apud S. Petrum, Non. Martii.) Innocentius episcopus servus servorum Dei illustri regi Angliae, salutem et apostolicam benedictionem. Quoniam de regia celsitudine spem certam et fiduciam obtinemus ut Ecclesias et ministros ecclesiasticos digne satagat honorare ipsosque suae defensionis et protectionis munimine confovere, regalem magnitudinem ad haec libenti animo apostolicis exhortationibus invitamus et animum tuum ad ea volumus inducere per quae Regi regum, cujus propitiante gratia regni obtines dignitatem, dignis operibus valeas complacere ipsiusque tibi conciliare favorem. Nos itaque pro dilectis filiis nostris monachis Cantuariensis Ecclesiae preces apostolicas porrigimus, magnificentiam tuam rogamus, monemus et in Domino attentius exhortamur quatenus ipsos et eorum Ecclesiam propensius habeas commendatos intuitu precum nostrarum et ob reverentiam gloriosi martyris Christi Thomae, qui sanguine martyrii Cantuariensem Ecclesiam illustravit, et a malignantium propulsione defendas, et eis sua jura illibata studeas et integra conservare. Datum Romae apud Sanctum Petrum, Non. Martii, pontificatus nostri anno primo. DLXXXI. SUFFRAGANEORUM CANTUARIENSIS ECCLESIAE AD INNOCENTIUM PAPAM. Rescribunt in causa capellae de Lamhee. Reverendo patri et domino Innocentio summo pontifici suffraganei Cantuariensis Ecclesiae, salutem. Gratias agimus gratiae Largitori, qui suam fundans Ecclesiam supra petram, in Petro et per eum in successoribus ejus fratres suos confirmandos esse praedixit. Unde et cum de beatae recordationis Celestini papae III obitu essemus perturbati, superveniens nuntius electionis vestrae nubilum nostrae tristitiae desiderabiliter serenavit. Non reliquit nos orphanos, qui pro patribus filios, qui loco sanctorum suscitat Nazareos. Congratulamur gratiae Dei, qui vos a primitivis adolescentiae motibus ita erudivit et informavit ad tantae mysterium dignitatis, ut Ecclesiae incolumitas tota post Deum de vestrae potestatis auctoritate pendeat et quae in aliquibus membris suis infirmata est, sub indulto nobis Innocentio ad justitiam ei innocentiam convalescat. Noveritis igitur quod susceptis paternitatis vestrae litteris ad venerabilem patrem nostrum Cantuariensem archiepiscopum et nos directis, quarum vobis transcripta transmisimus, ad mandatum praedicti patris et metropolitani nostri Cantuariae infra 30 dies susceptionis illius cum omni devotione convenimus, charissimo fratri nostro Conventrensi episcopo manum consecrationis una cum eodem archiepiscopo imposituri et super his quae a vestra sanctitate in mandatis accepta fuerant communi deliberatione et consilio tractaturi. Nos autem ibidem pro his et ad haec specialiter constituti, praedictum patrem et archiepiscopum nostrum devotum invenimus, ut in his quae injuncta fuerant, licet gravia viderentur, vestrae dispositionis imperio juxta mandati formam et nostrae universitatis consilium obediret. Cum autem satis exacta deliberatione super his invicem tractaremus, quibusdam nostrum scilicet, quibus rei gestae series plenius quam ipsi archiepiscopo innotuerat, constanter asserentibus, multis etiam viris magnis et prudentibus et fide dignis id ipsum assertive protestantibus, pariter advertimus religionem vestram ex suppressione veritatis multipliciter circumventam. Primo, quod cum capella, de qua agitur, de speciali indulgentia piae recordationis Urbani papae in honore beatorum martyrum Stephani et Thomae a bonae memoriae B. archiepiscopo constructa fuerit, sicut eam beatus martyr Thomas plurimique ipsius praedecessores in honorem protomartyris Stephani praeconceperant construendam, nec in litteris Urbani papae, quae de eadem capella demolienda dicuntur emanasse nec in praescriptis vestrae sanctitatis apicibus, quae ipsius Urbani papae litteris maxime videntur inniti, de praedicta indulgentia mentio facta fuit; unde, nec ipsius indulgentiae vigor per has vel illas videbatur infirmari. Secundo, quod inclytae recordationis Gregorius papa indulsit ut per litteras domini Urbani praedecessoris sui a tribus mensibus ante obitum suum contra archiepiscopum B. et clericos suos directas, nisi de novo mandato, minime procederetur. Unde cum litterae ejusdem Urbani per indulgentiam ejusdem Gregorii suspensae fuerint et nulla Clementis papae vel alterius post illum inhibitio super hoc innotuerit, nihil in apostolicae prohibitionis contemptum circa praefatam capellam videtur attemptatum. Tertio, quod cum monachis Cantuariensibus in causa dicta procedendi facultas non suppeteret, eo quod Urbani litteras Gregorii indulgentia suspendisset, interventu domini R. illustris regis Angliae et venerabilis W. Rothomagensis archiepiscopi, necnon et Dunelmensis, Wintoniensis, Saresberiensis, Conventrensis, Rossensis episcoporum, et cancellarii Angliae tunc Eliensis electi, iisdem monachis instantibus in capitulo domino et illustri Regi Angliae et abbate Cisterciensi multisque aliis et magnis praesentibus recitata, super haec ita convenit, ut capella quae prope muros Cantuariae fabricata fuit in locum remotiorem, quemcunque delegisset archiepiscopus, sine subsecutura reclamatione libere transferretur. Sed et iidem monachi omnibus aliis querelis spontanea voluntate renuntiaverunt seque dispositioni archiepiscopi sui per omnia subjecerunt; et, sicut a quibusdam fratrum nostrorum audivimus, archiepiscopus et monachi sui se invicem in pacis osculo receperunt. Quarto, quod cum bonae memoriae Celestino papae processus totius negotii innotuisset, praefato archiepiscopo nostro de praedicta capella et praebendis ejus ad indemnitatem Cantuariensis Ecclesiae libere disponendi facultatem indulsit et sic statum capellae confirmavit. Unde postmodum memoratis archiepiscopo et monachis super eadem dispositione tractatum habentibus, unanimi assensu complacuit per nuntios utriusque partis ad sedem apostolicam destinandos sedis ipsius consilium super hoc expetere et exspectare, archiepiscopo id consilio domini papae committente, ut in ejus esset dispositione sub quibus cautionibus, manente capella, Cantuariensis Ecclesiae provideretur indemnitati. Nuntiorum autem praedictorum iter duo de monachis Cantuariensibus praevenientes, praeter conscientiam vel archiepiscopi vel prioris et conventus, sicut idem conventus in capitulo super hoc requisitus viva voce protestatus est, a claustro clanculo recedentes, et ob hoc ab archiepiscopo non immerito secundum regularem disciplinam sententia sunt excommunicationis innodati; qui tacita veritate vel egressus eorum vel sententiae quam juste super hoc exceperant, iidem eorum quae supra meminimus litteras praedictas ad ipsum archiepiscopum et nos impetraverunt. His rationibus cum universitati nostrae videretur esse juri consentaneum vestraeque paternitati placiturum litterarum exsecutioni supersederi, donec super rei veritate vestra instrueretur religio; dictus etiam archiepiscopus, ne quid mansuetudinis et humilitatis omitteret, ex abundanti tam per se quam per nos instanter obtulit ut de electis quos monachi Cantuarienses vellent episcopis vel cujuscunque ordinis viris religiosis de omnibus quae praecesserant et de hujus mandati exsecutione acceleranda vel differenda, eorum pareret arbitrio. Monachis autem haec voluntarie magis quam juste recusantibus, praemissis moti rationibus ipsum archiepiscopum ad hoc induximus, ut ipse interim subsistente, de solita sedis apostolicae clementia confidentes, totum negotium ad vestram excellentiam referremus; supplicantes attentius ut ita super hoc vestra disponat prudentia, ne inter regnum et sacerdotium in Anglia jam orta dissensio invalescat. Turbati sunt enim vehementer ex hoc mandato rex et regni magnates, eo quod jure canonico videatur licitum et hactenus consuetudine Anglicana obtentum, ut tam archiepiscopi quam episcopi, quam etiam laici, auctoritate dioecesani episcopi possint ecclesiam conventualem in suo construere fundo. Vos igitur, pater in Christo charissime, quod super hoc expedire videritis, veritate cognita disponatis: scituri profecto quia quod statueritis dominus archiepiscopus et nos debito et devoto exsequemur affectu. Quod si sanctitati vestrae testimonium nostrum videatur minus sufficere ad fidem, placeat vobis pleniorem hujus veritatis inquisitionem aliis quos elegeritis demandare, quorum relatione vestra sublimitas edocta, quod Altissimo magis placere noverit, diffiniendo decernat. DLXXXII. ABBATUM CISTERCIENSIUM REGNI ANGLIAE AD PAPAM. De eodem argumento. Reverendo domino et patri Innocentio Dei gratia summo pontifici, suae sanctitatis filii et servi devotissimi, E. Rievallis, R. de Boxeleia, I. de Forda, B. de Straford, W. de Ponte Roberti, H. de Stanlege et W. de Basinguvas abbates totusque Cisterciensium abbatum de Anglia conventus, salutem debitam cum humili subjectione, reverentiam et obedientiam. Cum sacrosancta Romana Ecclesia, cui Domino disponente praeestis, mater sit omnium Ecclesiarum in Christo, in multiplicandis eis, enutriendis ac defendendis materna charitate atque sedulitate uti consuevit, et sic de adulta jam sobole gratulari, ut novam quotidie procurare non desinat. Quod si in tot filiis ejus duo aliqui se in utero ipsius aliquando collidunt, materna gravitate atque prudentia litem hanc dirimere novit et in id ipsum reducere dissidentes, ne et ipsi ab invicem consumantur et ipsa utroque orbetur filio una die. Hinc est quod pro beati Thomae martyris Ecclesia, quae ac si recens purpura totam vestit et ornat Ecclesiam Dei, quanta possumus gemituum ac precum profusione paterna viscera pulsamus, ut convertamini aliquatenus, et clementius aliquid cogitetis super eam. Securis enim apostolica jam ad radicem plantationis hujus novellae, quod gementes dicimus, posita est. Sed si terram non occupat, si fructum facit, si denique fructum plurimum, securim vestram vel ad modicum suspendi humiliter supplicamus. Sane non sine nutu divinae dispensationis beatus martyr in loco nativitatis suae memoriam sibi elegisse videtur; praesertim cum diffinitione regum ac principum, cum consilio Episcoporum ac totius cleri, cum denique exsultatione universae terrae fundata, ipsorum etiam monachorum Cantuariensium, quaecunque ipsi vestrae majestati suggesserint, solemnem in audientia publica gratiam et assensum meruerit. Denique si monachis illis contra praelatum suum talem tantumque praelatum ad tam pium opus demoliendum res ad vota cesserit, nunquid nos deinceps tam perniciosi virus exempli omnem coetum religiosorum inficiet et cornua increscent omnibus inobedientiae filiis, ut levi occasione insurgant et impingant in parentes suos? Omnis jam domus rupto pacis et obedientiae vinculo desolabitur; et ubi tanti auctoritas mali convaluerit, unusquisque vorabit carnem brachii sui. Quidque ad loci hujus venerationem cum beati martyris illustri gloria praeclara sui merita fundatoris accedunt, qui de nostro grege ad tanti officii cultum assumptus, magni illius mensuram gradus, ut mundus testis est, glorifice adimplevit et in priori nihilominus humilitate et in multa omnium admiratione perseveravit. Et vir quidem ille et vita venerabilis et doctrina incomparabilis et signis illustris, omnibus inter se et monachos suos illos solemniter consopitis, peregre consummatus est, Christianae fidei pietati tam pretiosa morte quam vita eximia testimonium reddens. Non moveat, quaesumus, sanctitatem vestram livor istorum, nec post fata quiescens, quibus ignoscat Deus; quod quem vivum inexorabiliter sunt persecuti, et veteres post mortem inimicitias in operum ejus reliquiis demoliendis dissimulare non possunt. Reverendo proinde successori ejus domino nostro nunc Cantuariensi archiepiscopo, contra quem praefati monachi suum levavere calcaneum, etiamsi ora humana tacuerint, opera ejus testimonium perhibent de illo, cum luceant prorsus omnibus qui in domo sunt. In viis ambulat gloriosorum praedecessorum suorum; qui, si veteres et novi revolvuntur annales, similia a suis monachis pertulisse invenientur. Judicem eum esse incorruptissimum, personarum prorsus et munerum acceptione deducta, nemo est in regno Anglicano qui dubitet. Benedictio proinde parvulorum pauperum, pusillorum ac viduarum super eum continua ac copiosa descendit. Religiosi omnes non dominum eum vel judicem, sed patrem inveniunt et advocatum. In camera ejus non solum ad colloquium, sed passim et indifferenter ad hospitii gratiam suscipit eos. De conscientia denique bona constans ei atque fidele testimonium perhibemus, quia ipse est unica ac potentissima Ecclesiae Anglicanae columna. Qui sicut in omnibus causis suis, ita et in hac tantam exhibuit patientiam, lenitatem atque modestiam, quanta nec nos scripto ad praesens concipere possumus, et illi vobis plenius poterunt enarrare qui a latere ejus ad vos missi, ore ad os vobis loqui merebuntur. Sed de patientia ejus illi semper ad impatientiam crescunt; et lenitate ejus atque modestia abutentes contumaciores atque immitiores efficiuntur in dies. Cadat ergo in conspectu vestro universitatis nostrae humilis supplicatio, ut respondeat ei hodie ante vestrum justitia sua, cui tot et tanta merita sua et gloriae beati martyris pia aemulatio et totius Angliae communia vota suffragantur. Unum est quod precibus nostris adjicimus, ut si nos in commendatione unius alteriusve personae timore seu gratia excessisse timetis, consulere dignemini testimonium universae terrae, et eos, si placet, praecipue qui de nigro sunt ordine, cum in his utique non debeant esse de jure suspecti; et invenietis nos servos vestros fideles in omnibus partibus parcius fuisse locutos. Valeat in Domino sancta paternitas vestra. DLXXXIII. MONACHORUM ECCLESIAE CANTUARIENSIS AD PAPAM. Exponunt afflictiones suas. Innocentio Dei gratia summo pontifici conventus Cantuariensis Ecclesiae, salutem. Multa et diversa, imo et quaedam sibi adversa sanctitati vestrae quandoque significamus; quia talia sunt quae nos premunt. Sed in hoc confundimur quod ea quae vere fiunt et non scribuntur, dum loquimur, dum auditis, forte in contrarium mutata sunt: adeo non simpliciter operantur qui nos affligunt, ut vel ita apud vos de mendacio non possint arguere, vel quod uno aliquo non praevalent, multis nos possint vulneribus immutare; unde et modo feriunt, modo ictum suspendunt et iterum, antequam scissa coeant, repercutiunt. Eapropter non levitati, quaesumus, imputetis quod diversa vel sibi dissona nuntiamus, qui utique majestati vestrae decrevimus non mentiri, sed nec omnia suggerere quae patimur in veritate. Nunc autem quia substantia spei nostrae apud vos est et casus urget quem silere non possumus, sanctitati vestrae significandum duximus quod omnibus possessionibus nostris quasi de regis mandato jam tertio spoliati sumus postquam ad audientiam vestram confugimus jus nostrum sub judicio vestro postulare, nullius delicti nobis conscii, nisi quod in causa ecclesiastica jus nobis dici petimus ab eo cui commissa est sollicitudo omnium Ecclesiarum. Itaque, sanctissime pater et domine, si quid potestis, adjuvate nos. Omnia enim potestis pro justitia, sicut Apostolus de se ait. Nos autem pauperes Christi non rerum momenta sumus pro quibus debeat dignatio vestra cum principibus dimicare. Sed officii vestri, si placet, memores estote; et sicut egregie Deo inspirante coepistis, ipso adjuvante specialis filiae vestrae Cantuariensis Ecclesiae miserias amovete. Valeat et vigeat in Christo semper sanctitas vestra, ut per eum nostra deleatur miseria. Amen.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 85 "AucInc.FrVeKaH 85 Auctor incertus Parisiis J. P. Migne 1850 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" NOTA. Quamvis fragmentum vetusti Kalendarii Hispani, quod Franciscus de Pisa, anno 1595, Toleti ediderat, a Joanne Pinio (Tract. historico-chronol. de liturgia Hispanica, cap. 9, sect. 4), iterum editum sit, tamen, quia ad notitiam festivitatum et jejuniorum Ecclesiarum Hispaniae multum confert, illud hoc loco adjicere placuit, eique subjicere Kalendarium integrum, e Missali et Breviario Mozarabum, ex laudato fragmento, atque ex Orationali Gothico collectum, quod, donec Kalendarium Gotho-Hispanum e Bibliothecarum latebris prodeat, ejus vices utcunque supplere possit. FRAGMENTUM VETUSTI KALENDARII A FRANCISCO DE PISA EDITI. MENSIS JANUARIUS. Dies XXXI. I. dies habet horas X. Nox XIIII. VI. . KAL. Circumcisio Domini nostri Jesu Christi. IIII Non. Sanctae Columbae virg. senonas. III. Jejunium observatur tribus diebus. II. Nonis. VIII. Idus. Appatio. quod est Epiph. VII. Sancti Juliani, vel comitum mar. Antiocia. Sancti Luciani, Eliopoli. Lege Helenopoli. Nam sanctus Lucianus Drepani sepultus est, quem locum Sancti Luciani presb. mar. Eliopoli. V. Sanctorum XL. mar. Constantina. IIII. Sanctae Serene virg. mar. III. II. Idus. XVIIII. Kal. Febr. Sancti Felicis Nola. XVIII. XVII. XVI. Policarpi, et Antonii. XV. XIIII. Sancti Sebastiani, et Comitum. Roma. XIII. Sanctarum Agnetis, et Emerentianae. Roma. XII. Sanctorum Fructuosi epi. et Eulogii diaconorum. Tarracona. Mar. XI. Vincentii levitae mar. Valentia. X. Obitum dui Ildefonsi. epi. Toleto. VIIII. Sancti Babilae epi. et trium Puerorum. Antiocia. VIII. VII. Caput Februarii apud Aegiptios. VI. V. Sancti Tyrsi, vel comitum. mar. Grecia. IIII. III.II. MENSIS FEBRUARII. Dies XXVIII. IIII. dies habet horas XI. Nox XIII. Kal. IIII Non. III. II. Nonis Sanctae Agate virg. mar. Catania. VIII. Idus. VII. Sanctae Doroteae, vel comitum. mar. Cappadocia. VI. Sancti Marci : : : : evange. mar. V. IIII. III. II. Idus. XVI. Kalend. XV. XIIII. XIII.Sancti Pantaleonis.XII.XI.X.IX.VIII.Cathedra sancti Petri apostoli.VII.VI.Sanctae Julianae virg. et mar.V.IIII.III.II. KALENDARIUM GOTHO-HISPANUM Collectum e fragmento Kalendarii Francisci de Pisa, ex Orationali Gothico, et e Missali et Breviario Mozarabum. MENSIS JANUARII. X. IV. Sanctae. IX. V.. I. KALEND. Circumcisio Domini. II. IV. Non. III. III. Jejunium. IIII. Pr. Non. Jejunium. V. Nonis. Jejunium. VI. VIII. Id. Apparitio Domini. VII. VII. Juliani et Basilissae mar. VIII. VI. Sanctorum quadraginta martyrum.

Migne "Patrologia Latina Tomus 114" Documenta Catholica Omnia pdf Epistola ad Hebraeos Epistola ad Hebraeos (Anselmus Laudunensis et schola; Glossa ordinaria), J. P. Migne 114.0670B ARGUMENTUM. 114.0643A| In primis videndum est cur apostolus Paulus in hac epistola scribenda non servaverit morem suum, ut vel vocabulum nominis sui, vel ordinis describeret dignitatem. Haec causa est: quod ad eos scribens qui ex circumcisione crediderant, quasi gentium apostolus et non Hebraeorum, sciens quoque eorum superbiam, suamque humilitatem ipse demonstrans, meritum officii sui noluit anteferre. Simili etiam modo Joannes apostolus propter humilitatem, in epistola sua nomen suum eadem ratione non praetulit. Hanc autem epistolam ad Hebraeos conscriptam, Hebraica lingua fertur Apostolus misisse: cujus sensum et ordinem retinens Lucas evangelista, post excessum beati apostoli Pauli Graeco 114.0643B| sermone composuit. CAPUT PRIMUM. VERS. 1.-- Olim. Non est novum. Deus, qui est invariabilis tunc et nunc. Loquens. Dicit: loquens, in praesenti, quia quod tunc etiam nunc. Patribus. Id est iis qui carne et cultu Dei patres nobis sunt. In prophetis. Non enim ipsi, sed Deus in eis. Multifarie. Id est multotiens Abrahae, Isaac, Jacob et caeteris, ac eisdem saepe. Multisque modis. Quia modo per somnia, ut Danieli: modo aperta voce, ut Moysi: modo interiori inspiratione, ut David. VERS. 2.-- In Filio, qui prophetis est major. Est enim Dominus prophetarum impletor et sanctificator. Sic ergo propheta est, quod et Dominus prophetarum. 114.0643C| Sic et angelus Christus est, ut et Dominus angelorum. Constituit immutabiliter. Haeredem universorum, id est possessorem omnis creaturae. Non enim jam portio Domini est Jacob, et pars ejus Israel: sed omnes prorsus nationes mundi. VERS. 3.-- Qui cum sit splendor gloriae, etc. Hic secundum divinam naturam commendat Christum, ostendens eum coaeternum et coaequalem Patri, ejusdemque cum eo substantiae, sed alterum in persona. Figura substantiae. Ecce aliter personaliter, ut figura ab eo cujus est figura. Sed aequalis, quia non dissimilis, sicut ipse ait: Pater in me est; et: Qui videt me, videt et Patrem meum (Joan. XIV). Attende quod haec nomina, scilicet lumen, gloria, quandoque ad naturam divinam referuntur, quandoque ad personam. 114.0643D| Et quando ad personam referuntur; modo ad Patrem, modo ad Filium referuntur. Dicimus enim: Pater est lumen, et Filius est lumen. Similiter Pater est gloria, Filius gloria, et hi duo una gloria et unum lumen, non duo. Et dicitur Filius gloria de gloria, sicut lumen de lumine, et principium de principio, et Deus de Deo, non tamen duo dii, sed unus, non duo principia, sed unum. Splendor autem et figura, sicut et imago proprie ad personam Filii referuntur et relative dicuntur. 114.0644A| Portansque omnia, etc. Supra dictum est, quia per ipsum fecit omnia. Hic ei nunc summam auctoritatis attribuit, ex eo quod cum auctoritate cuncta gubernat et continet. Sicut enim ab eo creata sunt omnia, ita per eum immutabilem conservantur. Creatoris enim omnipotentia causa est subsistendi omni creaturae, quae virtus si ab eis quae condidit regendis aliquando cessaret, simul omnium rerum species et natura concideret. Purgationem. Postquam ostendit ejus excellentiam quo cuncta creavit et gubernat, hic humilitatis ejus benignitatem commendat. Commonet enim nos crucis et resurrectionis et ascensionis, ubi ait: Sedet, etc. In excelsis. Dicens hoc, non loco concludit Deum: sed ostendit hominem Christum omnibus 114.0644B| altiorem, et omnibus eminentiorem. Sic et per dexteram, non Deum deformavit, sed similitudinem honoris demonstravit. Confessus enim nihil demonstrat aliud nisi honoris aequalitatem. VERS. 4.-- Tanto melior. In psalmo tamen ait: Paulo minus minoratus est ab angelis (Psal. VIII). Hic eisdem melior dicitur. Et sicut illud secundum humanam naturam, ita et hoc secundum divinam dictum esse posset intelligi, nisi adderetur effectus, per quod aperitur, quod hic loquitur de eo secundum carnem. Nam secundum hoc quod Patris substantiae consubstantialis agnoscitur, non est factus, sed natus: de eo ergo sermo versatur secundum humanam naturam, secundum quam et minor fuit angelis passione, et major et melior etiam gratiae plenitudine, 114.0644C| de qua et ipsi angeli ad mensuram accipiunt. Differentius nomen. Dum fuit mortalis, differens nomen habuit, quia angeli ministrabant ei. Postquam immortalis, magis differens. Et quia hoc habere posset, et non pro illis, addit prae illis, id est, valde differens a nomine angelorum, hoc est nomen quod est super omne nomen, scilicet Deus, sive Filius, quod revera dignius est illo quo illi dicuntur angeli, id est nuntii. Filii enim nomen proprietatem ostendit, non adoptionem, quia nisi esset proprius Filius, non posset ex hoc Apostolus amplitudinem honoris asserere. Proprius autem Filius est de ipso Patre genitus. Si autem adoptionis gratia esset Filius, non solum Patre, sed etiam angelis minor esset. 114.0644D| VERS. 5.-- Hodie. Ne praeterita generatio videretur, dixit hodie. Quanquam enim possit etiam ille dies intelligi, quo Christus secundum hominem natus est, tamen quia hodie praesentiam significat, atque in aeternitate nec praeteritum est quidquam quasi esse desierit, nec futurum quasi nondum sit, sed praesens tantum: quia quidquid aeternum est, semper est: divinius accipitur de sempiterna generatione sapientiae Dei, quam fides sincerissima et catholica praedicat. 114.0645A| Ego ero illi. Id est, honorem illius, vel illi homini de virgine nascituro. Potest tamen et secundum carnem hoc accipi dictum, etenim caro communicat altioribus, sicut et divinitas humilibus. VERS. 6.-- Iterum introducit, visibilem carne assumpta qui ante invisibilis in mundo erat, quae assumptio dicitur exitus a Patre: introductio ad haereditatem, ubi jubetur adorari. Et adorent. Et iterum dicit Pater de eodem Filio: Cum introducit. Id est, cum ostendit intro, usque ad corda hominum, ducendum, per fidem; quid dicit? Et adorent. Adorant angeli, quia jussioni ejus obtemperant et reverentur. VERS. 7.-- Angelos. Spiritus, naturae nomen est; angelus, officii. Quos enim Deus spiritus condidit, 114.0645B| mittendo nuntios, angelos facit. Et omnibus utitur ad incommutabile arbitrium sententiae suae, sive bonis per gratiam ejus, sive malis per propriam voluntatem. Ac per hoc voluntas Dei est prima et summa causa omnium corporalium specierum atque motionum. Nihil enim visibiliter fit, quod non de interiori invisibili atque intelligibili aula summi imperatoris, aut jubeatur, aut permittatur, secundum ineffabilem justitiam. Vel illi spiritus dicuntur angeli quando levia nuntiare mittuntur: quando autem ad vindictam, ut in Sodoma, dicuntur ignis ardens. Sic et ministri Ecclesiae, ignis sunt dum vitia nostra uruntur, angeli autem, dum verbum Dei nuntiant.

CAPUT XI. Quantum rector sacrae legis meditationibus esse debeat intentus. Sed omne hoc rite a rectore agitur, si supernae formidinis et dilectionis spiritu afflatus, studiose quotidie sacri eloquii praecepta meditetur; ut in eo vim sollicitudinis, et erga coelestem vitam providae circumspectionis, quam humanae conversationis usus indesinenter destruit, divinae admonitionis verba restaurent; et qui ad vetustatem vitae per societatem saecularium ducitur, ad amorem semper spiritalis patriae compunctionis aspiratione renovetur. Valde namque inter humana verba cor defluit; cumque indubitanter constet quod externis occupationum tumultibus impulsum a semetipso corruat, studere incessabiliter debet, ut per eruditionis studium resurgat. Hinc est enim quod praelatum gregi discipulum Paulus admonet, dicens: Dum venio attende lectioni (I Tim. IV, 13). Hinc David ait: Quomodo dilexi legem tuam, Domine, tota die meditatio mea est (Ps. CXVIII, 97). Hinc Moysi Dominus de portanda arca praecepit, dicens: Facies quatuor circulos aureos, quos pones per quatuor arcae angulos, faciesque vectes de lignis sethim, et operies auro, inducesque per circulos qui sunt in arcae lateribus, ut portetur in eis qui semper erunt in circulis, nec unquam extrahentur ab eis (Exod. XXV, 12, seq.). Quid per arcam, nisi sancta Ecclesia figuratur? Cui quatuor circuli aurei per quatuor angulos jubentur adjungi, quia in eo quod per quatuor mundi partes dilatata tenditur, procul dubio quatuor sancti Evangelii libris accincta praedicatur. Vectesque de lignis sethim fiunt, qui eisdem ad portandum circulis inseruntur; quia fortes perseverantesque doctores velut imputribilia ligna quaerendi sunt, qui instructioni sacrorum voluminum semper inhaerentes, sanctae Ecclesiae unitatem denuntient, et quasi intromissi circulis arcam portent. Vectibus quippe arcam portare, est bonis doctoribus sanctam Ecclesiam ad rudes infidelium mentes praedicando deducere. Qui auro quoque jubentur operiri, ut dum sermone aliis insonant, ipsi etiam vitae splendore fulgescant. De quibus apte subditur: Qui semper erunt in circulis, nec unquam extrahentur ab eis. Quia nimirum necesse est ut qui ad officium praedicationis excubant, a sacrae lectionis studio non recedant. Ad hoc namque vectes esse in circulis semper jubentur, ut cum portari arcam opportunitas exigit, de intromittendis vectibus portandi tarditas nulla generetur; quia videlicet cum spiritale aliquid a subditis Pastor inquiritur, ignominiosum valde est si tunc quaerat discere, cum quaestionem debet enodare. Sed circulis vectes inhaereant, ut doctores semper in suis cordibus eloquia sacra meditantes, testamenti arcam sine mora elevent, si quidquid necesse est, protinus docent. Unde bene primus pastor Ecclesiae pastores caeteros admonet, dicens: Parati semper ad satisfactionem omni poscenti vos rationem de ea quae in vobis est spe (I Petr. III, 15). Ac si aperte dicat: Ut ad portandam arcam nulla mora praepediat, vectes a circulis nunquam recedant.

M. Aurelius Scaurus, legatus consulis, a Cimbris fuso exercitu captus est, et cum in consilium ab his aduocatus deterreret eos ne Alpes transirent Italiam petituri, eo quod diceret Romanos uinci non posse, a Boiorige, feroci iuuene, occisus est. Ab isdem hostibus Cn. Manlius cos. et Q. Seruilius Caepio procos. uicti proelio castris quoque binis exuti sunt, militum milia LXXX occisa, calonum et lixarum XL (secundum Antiatem) apud Arausionem. Caepionis, cuius temeritate clades accepta erat, damnati bona publicata sunt, primi post regem Tarquinium imperiumque ei abrogatum. In triumpho C. Mari ductus ante currum eius Iugurtha cum duobus filiis et in carcere necatus est. Marius triumphali ueste in senatum uenit, quod nemo ante eum fecerat, eique propter metum Cimbrici belli continuatus per complures annos est consulatus. Secundo et tertio absens consul creatus quartum consulatum dissimulanter captans consecutus est. Cn. Domitius pont. max. populi suffragio creatus est. Cimbri uastatis omnibus quae inter Rhodanum et Pyrenaeum sunt, per saltum in Hispaniam transgressi ibique multa loca populati a Celtiberis fugati sunt, reuersique in Galliam in Veliocassis se Teutonis coniunxerunt.

CAP. XV. "De Educatione liberorum &amp; haereditate." Magna cum cura parentes educant liberos suos, sed molliter, nunquam vel rarissimè saltem eos verberibus plectunt: eiulatus &amp; clamores, si vel totâ nocte durent, patienter ferunt, &amp; blandis mitibusque verbis sedare student. Neque enim ab animo suo impetrare queunt, ut illos vel plagis vel severa obiurgatione castigent, cum imbecillitati rationis, cuius perfectionem aetatis incrementum afferre consuevit, delicta infantum asscribenda esse iudicent. Etsi itaque adeò placidè erga liberos se gerant, diligenti tamen informatione, &amp; crebris admonitionibus efficiunt, ut pueri septem, octo, plurimumve annorum, quidam maturiùs, alii tardiùs, eam modestiam &amp; scientiam in sermone gestibusque ostendant, quae senili aetati sufficere possit, quamque meritò admireris. Acutum &amp; promtum ad liberalis artes ingenium est, ita ut in epistolis Indicis saepe hoc nomine laudentur. Refert Arias Sanctius pag. epist. 96, duos pueros Iaponicos, quorum alter undecim, alter quatuordecim natus erat annos, tam excellenti ingenio praeditos fuisse, ut Christianos concionibus suis ad lachrymas usque permoverint. Et de filio regis in Bungo Almeida pag. 109. ait: Puer ille quidem, ac poene potius infans (annum quippe agit quintum) sed in quo sensus animi ac ratio longè praecurrat aetatem. Ateque haec potissimùm causa est, quod in nulla Orientis Insulâ Iesuitae religionem maiori cum successu introduxerint. Septimo aetatis anno, non ante hoc tempus, liberos in scholam mittunt, hac inducti, ut aiunt, ratione, quod ante illam aetatem vix quicquam discere queant, &amp; caetus eiusmodi puerorum potius colludentium quàm condiscipulorum esse, nec paucos petulantes &amp; efferatos in illis reddi. Postquam igitur apta scholis aetas advenerit, paulatim à par- duae paginae amissae (nempe si opulenti sint, aliam habitationem minorem sibi eligunt) vel maiorem aedium partem eum maxima bonorum &amp; opum portione: minorem sibi servat cum ad suam ipsius sustentationem, tum ad reliquorum liberorum, si quos habet, patrimonium, qui si nulli sint, post mortem patris ad filium illum bona redeunt. Filiae ex parentum opibus nihil praeter vestes &amp; ornatum muliebrem accipiunt, quandoquidem dotem maritis afferre non consueverunt, ut cap. XIII dictum. Primogenitus itaque solus regnorum parentis, maximaeque opum partis haeres est: reliqui filii accepta aliquâ portiunculâ victum sibi quaerant necesse est: qui si Dynastarum vel Regum sint: plerunque à Caesare vel aliis Dynastis muneri alicui praeficiuntur vel in nobilium &amp; militum classem asscribuntur: multi verò Bonziorum Coenobiis includuntur. Mortuo Caesare Imperium, omnesque cum eo thesauri ad primogenitum transferuntur, reliquis filiis regna quaedam, si quae vacua fuerint, &amp; Dynastiae donantur, vel etiam in aula Caesaris manent atque in secundo arcis ambitu habitant. Praeterea non tantum filiis &amp; consanguineis, sed etiam Vasallis &amp; ministris suis Caesar Testamento aliquid legare consuevit: Caesar Coubosamma, filius Ongoschionis, de quo cap. V. dictum, anno 1631 mortuus est cum quinquagesimum aetatis annum ageret. Ante mortem iussit ad se accessi filium, multisque factis admonitionibus, hoc sermone finem dicendi fecit: Regnum quidem &amp; omnes thesauri, quos possedi, tui iam sunt; haec autem ipse tibi tradere volui: In arca hac antiquae leges &amp; regni annalis cum multorum sapientibus dictis asservantur, &amp; praeterea pretiosissima cimelia. Accipe illa &amp; magni aestima: mihi enim nostrisque maioribus grata &amp; in magno semper pretio fuêre. Cimelia illa, quorum pretium ingens censetur, haec sunt. Fratri suo maiori, qui erat Rex in Ouwany, Atstano &amp; Mio, legavit haec: Fratri suo secundo, Regi in Kinocouny, haec: Fratri tertio, Regi in Mico: Ultima sex dona, quae fratribus suis Caesar legavit, multò minoris sunt pretii, quàm illa sex, quae filio suo Successori: Unumquodque tamen eorum ad minimum valere censetur mille aureos Oebanos, hoc est quadragies septies mille argenteas Taylas, quarum unam facere quinquaginta septem stuferos, supra diximus. Pecunia, quam idem Caesar Coubosamma consanguineis, quibusdam praecipuis Regibus &amp; Dynastis, horum uxoribus, Dominis consortii, militibus &amp; ministris suis largitus est, superat trecenties florenorum, sive trecentas tonnas auri Flandricas, ut vulgo loquimur, sive triginta milliones.

Migne Patrologia Latina - Volumen 015 1815-1875, Migne, Patrologia Latina Volumen 015

SERMO XLVIII.. De Quadragesima X. SYNOPSIS. CAP. I. Inter omnes, dilectissimi, dies quos multis modis honorabiles habet Christiana devotio, nullus est excellentior festivitate paschali, per quam in Ecclesia Dei universarum solemnitatum dignitas consecratur. Siquidem etiam ipsa Domini ex matre generatio huic est impensa sacramento; nec alia fuit Dei Filio causa nascendi, quam ut cruci posset affigi. In utero enim Virginis suscepta est caro mortalis; in carne mortali completa est dispositio passionis; effectumque est ineffabili consilio misericordiae Dei, ut esset nobis sacrificium redemptionis, abolitio peccati, et ad aeternam vitam initium resurgendi. Considerantes autem quid per crucem Domini adepta est universitas mundi, cognoscimus ad celebrandum Paschae diem merito nos quadraginta dierum jejunio praeparari, ut digni possimus divinis interesse mysteriis. Non enim summos tantum antistites, aut secundi ordinis sacerdotes, nec solos sacramentorum ministros, sed omne corpus Ecclesiae, universumque fidelium numerum, ab omnibus contaminationibus oportet esse purgatum, ut templum Dei, cui fundamentum est ipse fundator, in omnibus lapidibus speciosum, et in tota sui parte sit lucidum. Nam si regum aedes et sublimiorum praetoria potestatum omni ornatu rationabiliter excoluntur, ut excellentiora sint eorum domicilia quorum ampliora sunt merita, quanto opere aedificandum, quanto est honore decorandum Deitatis ipsius habitaculum! Quod licet inchoari et perfici sine suo auctore non possit, habet tamen ab aedificante donatum, ut etiam labore proprio quaerat augmentum. Viva enim rationabilisque materies ad exstructionem templi hujus assumitur; et per spiritum gratiae ut voluntarie in unam compagem congruat incitatur. Quae ideo dilecta, ideo quaesita est, ut et ipsa ex non quaerente quaerens, et ex non diligente sit diligens, dicente beato Joanne apostolo: Nos ergo diligamus invicem, quia Deus prior dilexit nos (I Joan. IV, 19). Cum igitur et omnes simul et singuli quique fidelium unum idemque Dei templum sint, sicut perfectum hoc in universis, ita perfectum debet esse in singulis: quia etsi non eadem est membrorum omnium pulchritudo, nec in tanta varietate partium meritorum potest esse parilitas, communionem tamen obtinet decoris, connexio charitatis. In sancto enim amore consortes, etiamsi non iisdem utuntur gratiae beneficiis, gaudent tamen invicem bonis suis, et non potest ab eis extraneum esse quod diligunt, quia incremento ditescunt proprio, qui profectu laetantur alieno. CAP. II. In hac, dilectissimi, unitate sanctorum, ubi idem amatur, idem diligitur, idemque sentitur, nec superbis locus est, nec invidis, nec avaris, et quidquid est illud quo aut vanitas gloriatur, aut ira saevit, aut luxuria lascivit, non in Christi foedere, sed in diaboli parte censetur, longeque a sedibus pietatis excluditur. Fremit itaque innocentiae adversarius et pacis inimicus, et quia ipse in veritate non stetit (Joan. VIII, 44), totamque naturae suae gloriam, dum superbit, amisit, dolet hominem Dei misericordia reparari, et in ea bona quae ipse perdidit introduci. Nec mirum si peccati auctor probitate recte agentium cruciatur, et eorum quos dejicere non potest stabilitate torquetur: quandoquidem etiam inter homines reperiuntur qui opera hujus malignitatis imitentur. Multi enim, quod dolendum est, profectibus uruntur alienis; et quia virtutibus vitia displicere noverunt, armantur in eorum odium quorum non sequuntur exemplum. Servi autem Dei et discipuli veritatis etiam dissimiles sui diligunt, et bellum vitiis potius quam hominibus indicunt, nulli malum pro malo reddentes (Rom. XII, 17), sed correctionem peccantium semper optantes. Pulchrum enim valde est, et divinae benevolentiae comparandum, sui quemque in altero meminisse, et amare propriam etiam in hoste naturam. Siquidem plurimos novimus in optimos mores transiisse de pessimis, ex ebriosis sobrios, ex crudelibus misericordes, ex rapacibus largos, ex incontinentibus castos, ex ferocibus factos esse tranquillos. Dicente autem Domino: Non veni vocare justos, sed peccatores (Matth. IX, 13), nulli Christiano quemquam odisse permittitur, quia nemo nisi in remissione peccatorum salvatur; et quos viles fecit carnalis sapientia, nescimus quam pretiosos spiritalis factura sit gratia. CAP. III. Sit ergo sanctus Dei populus, sit benignus: sanctus, ut declinet prohibita; benignus, ut faciat imperata. Quamvis enim magnum sit habere fidem rectam sanamque doctrinam, et multa laude digna sit circumcisio gulae, lenitas mansuetudinis, puritas castitatis, nudae sunt tamen omnes sine charitate virtutes, nec potest dici in qualibet morum excellentia fructuosum quod non dilectionis partus ediderit. Unde in Joannis Evangelio Dominus dicit: In hoc cognoscent omnes quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad invicem (Joan. XIII, 35); et in ejusdem apostoli Epistola legitur: Charissimi, diligamus invicem, quoniam charitas ex Deo est, et omnis qui diligit, ex Deo natus est et cognoscit Deum: et qui non diligit, non novit Deum, quoniam Deus charitas est (I Joan. IV, 7, 8). Discutiant ergo se fidelium mentes, et intimos sui cordis affectus vera examinatione dijudicent; ac si repositum aliquid in conscientiis suis de fructibus charitatis invenerint, Deum sibi inesse non dubitent, et ut magis magisque tanti hospitis sint capaces, fiant perseverantis misericordiae operibus ampliores. Si enim dilectio Deus est, nullum habere debet terminum charitas, quia nullo potest claudi fine Divinitas. CAP. IV. Ad exercendum igitur, dilectissimi, charitatis bonum, quamvis tempus omne sit congruum, praesentes tamen dies specialius cohortantur: ut qui Pascha Domini cupiunt cum animi et corporis sanctificatione suscipere, hanc maxime gratiam conentur acquirere, qua et omnium continetur summa virtutum, et multitudo tegitur peccatorum. Et ideo celebraturi illud eminens super omnia sacramentum, quo iniquitates nostras Jesu Christi sanguis abolevit, misericordiae primitus hostias praeparemus; ut quod nobis bonitas Dei contulit, nos quoque eis qui in nos peccavere praestemus. In oblivionem mittantur injuriae, supplicium jam nesciant culpae, et a vindictae metu omnes subditorum absolvantur offensae. Neminem teneant claustra poenalia, nec in custodiis tenebrosis tristes reorum gemitus perseverent. Si quisquam tales pro aliquo delicto obnoxios tenet, peccatorem se esse non dubitet; et ut indulgentiam ipse accipiat, gaudeat se invenisse cui parcat, ut cum secundum doctrinam Dei dicimus: Dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Matth. VI, 12), non ambigamus per nostrae orationis formam, divinam nos obtinere clementiam. CAP. V. In pauperes quoque et diversis debilitatibus impeditos benignior nunc largitas exeratur, ut gratiae Deo multorum voce referantur, et jejuniis nostris egentium refectio suffragetur. Nulla enim devotione fidelium magis Dominus delectatur, quam ista quae pauperibus ejus impenditur, et ubi curam misericordiae invenit, ibi imaginem suae pietatis agnoscit. Non timeatur in iis expensis defectio facultatum, quoniam ipsa benignitas magna substantia est, nec potest largitatis deesse materies, ubi Christus pascit et pascitur. In omni hoc opere illa intervenit manus quae panem frangendo auget, et erogando multiplicat. Securus et hilaris sit eleemosynae distributor, quia tunc maximum lucrum habebit, quando sibi minimum reservaverit, dicente B. apostolo Paulo: Qui autem administrat semen seminanti, et panem ad manducandum praestabit, et multiplicabit semen vestrum, et augebit incrementa frugum justitiae vestrae (II Cor. IX, 10); in Christo Jesu Domino nostro, qui vivit et regnat cum Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.

Professio Fidei Orientalibus praescripta URBANUS PAPA VIII, BENEDICTUS PAPA XIV ––––––––– Ego N. firma fide credo et profiteor omnia et singula, quae continentur in symbolo Fidei, quo sancta Romana Ecclesia utitur, videlicet: Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei Unigenitum, et ex Patre natum ante omnia saecula; Deum de Deo, Lumen de Lumine, Deum verum de Deo vero, genitum non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt: qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de coelis, et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine, et homo factus est; crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato, passus, et sepultus est, et resurrexit tertia die secundum Scripturas; et ascendit in coelum, sedet ad dexteram Patris; et iterum venturus est cum gloria judicare vivos et mortuos; cujus regni non erit finis. Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem; qui ex Patre Filioque procedit, qui cum Patre et Filio simul adoratur et conglorificatur, qui locutus est per Prophetas. Et Unam, Sanctam, Catholicam et Apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum Baptisma in remissionem peccatorum. Et exspecto resurrectionem mortuorum; et vitam venturi saeculi. Amen. Veneror etiam, et suscipio universales Synodos, prout sequitur, videlicet: N i c a e n a m primam, et profiteor, quod in ea c o n t r a A r i u m damnatae memoriae definitum est, Dominum Jesum Christum esse Filium Dei ex Patre natum unigenitum, id est ex substantia Patris natum, non factum, consubstantialem Patri, atque impias illas voces recte in eadem Synodo damnatas esse, "quod aliquando non fuerit", aut "quod factus sit ex iis, quae non sunt, aut ex alia substantia, vel essentia", aut "quod sit mutabilis, vel convertibilis Filius Dei"; Constantinopolitanam primam, secundam in ordine, et profiteor, quod in ea contra M a c e d o n i u m damnatae memoriae definitum est, Spiritum Sanctum non esse servum, sed Dominum, non creaturam, sed Deum, ac unam habentem cum Patre et Filio Deitatem; E p h e s i n a m primam, tertiam in ordine, et profiteor, quod in ea contra N e s t o r i u m damnatae memoriae definitum est, Divinitatem et humanitatem ineffabili et incomprehensibili unione in una persona Filii Dei unum nobis Jesum Christum constituisse, eaque de causa Beatissimam Virginem vere esse Dei Genitricem; Chalcedonensem, quartam in ordine, et profiteor, quod in ea contra E u t y c he n e t D i o s c o r u m, ambos damnatae memoriae, definitum est, unum eundemque Filium Dei Dominum nostrum Jesum Christum perfectum esse in Deitate, et perfectum in humanitate, Deum verum, et hominem verum ex anima rationali et corpore, consubstantialem Patri secundum Deitatem, eundem consubstantialem nobis secundum humanitatem, per omnia nobis similem absque peccato; ante saecula quidem de Patre genitum secundum Deitatem, in novissimis autem diebus eundem propter nos et propter nostram salutem ex Maria Virgine Dei Genitrice secundum humanitatem; unum, eundemque Christum Filium Dominum Unigenitum in duabus naturis inconfuse, immutabiliter, indivise, inseparabiliter agnoscendum, nusquam sublata differentia naturarum propter unionem, magisque salva proprietate utriusque naturae, in unam personam, atque substantiam concurrente, non in duas personas partitum, aut divisum, sed unum, eundemque Filium et Unigenitum Deum Verbum Dominum Jesum Christum: Item ejusdem Domini nostri Jesu Christi Divinitatem, secundum quam consubstantialis est Patri et Spiritui Sancto, impassibilem esse, et immortalem, eundem autem crucifixum et mortuum tantummodo secundum carnem, ut pariter definitum est in dicta Synodo, et in epistola S. Leonis Romani Pontificis, cujus ore Beatum Petrum Apostolum locutum esse Patres in eadem Synodo acclamaverunt, per quam definitionem damnatur impia haeresis illorum, qui Trisagio ab Angelis tradito scl. Is. 6, 3 , et in praefata Chalcedonensi Synodo decantato: "Sanctus Deus, sanctus fortis, sanctus immortalis, miserere nobis", addebant: "qui crucifixus es pro nobis", atque adeo divinam naturam trium Personarum passibilem asserebant, et mortalem; Constantinopolitanam s e c u n d a m, quintam in ordine, in qua praefatae Chalcedonensis Synodi definitio renovata est; Constantinopolitanam tertiam, sextam in ordine, et profiteor, quod in ea contra M o n o t h e l i t a s definitum est, in uno eodemque Domino nostro Jesu Christo duas esse naturales voluntates, et duas naturales operationes indivise, inconvertibiliter, inseparabiliter, inconfuse, et humanam ejus voluntatem non contrariam, sed subjectam divinae ejus atque omnipotenti voluntati; N ic a e na m s e c u n d a m, septimam in ordine, et profiteor, quod in ea contra I c o n o c l a s t a s definitum est, imagines Christi, ac Deiparae Virginis, necnon aliorum Sanctorum habendas, et retinendas esse, atque eis debitum honorem et venerationem impertiendam; Constantinopolitanam q u a rt a m, octavam in ordine, et profiteor in ea P h o t i u m merito fuisse damnatum, et Sanctum Ignatium Patriarcham restitutum; veneror etiam, et suscipio omnes alias universales Synodos auctoritate Romani Pontificis legitime celebratas et confirmatas, et praesertim Florentinam Synodum, et profiteor, quae in ea definita sunt, videlicet quod Spiritus Sanctus ex Patre et Filio aeternaliter est, et essentiam suam, suumque esse subsistens habet ex Patre simul et Filio et ex utroque aeternaliter, tamquam ab uno principio, et unica spiratione procedit; item dictionem illam, "Filioque", veritatis declarandae gratia, et imminente necessitate, licite ac rationabiliter Symbolo fuisse appositam. Item in azymo, sive fermentato pane triticeo Corpus Christi veraciter confici, Sacerdotesque in altero ipsum Domini Corpus conficere debere, unumquemque scilicet juxta suae ecclesiae, sive Occidentalis, sive Orientalis consuetudinem. Item si vere poenitentes in Dei charitate decesserint, antequam dignis poenitentiae fructibus de commissis satisfecerint, et omissis, eorum animas poenis purgatoriis post mortem purgari, et ut a poenis hujusmodi releventur, prodesse eis fidelium vivorum suffragia; Missarum scilicet sacrificia, orationes et eleemosynas, ac alia pietatis officia, quae a fidelibus pro aliis fidelibus fieri consueverunt secundum Ecclesiae institutum; illorumque animas, qui post Baptisma susceptum nullam omnino peccati maculam incurrerunt, illas etiam, quae post contractam peccati maculam, vel in suis corporibus, vel eisdem exutae, sunt purgatae, in coelum mox recipi, et intueri clare ipsum Deum Trinum et Unum, sicuti est, pro meritorum tamen diversitate alium alio perfectius; illorum autem animas, qui in actuali mortali peccato, vel solo originali decedunt, mox in infernum descendere, poenis tamen disparibus puniendas. Item Sanctam Apostolicam Sedem et Romanum Pontificem in universum orbem tenere primatum, et ipsum Pontificem Romanum successorem esse Beati Petri Principis Apostolorum, et verum Christi Vicarium, totiusque Ecclesiae caput, ac omnium christianorum patrem, ac doctorem existere, et ipsi in Beato Petro pascendi, regendi et gubernandi universalem Ecclesiam a Domino nostro Jesu Christo plenam potestatem traditam esse, quemadmodum etiam, ut eadem Florentina Synodus asserit, in gestis oecumenicorum Conciliorum et in Sacris Canonibus continetur. Item legalia veteris Testamenti, seu Mosaicae legis caeremonias, sacra sacrificia, et sacramenta, Domino Jesu Christo adveniente cessasse, et post promulgatum Evangelium sine peccato observari non posse; ejusdem etiam legis veteris ciborum mundorum et immundorum differentiam ad caeremonialia pertinere, quae surgente Evangelio transierunt. Illam etiam Apostolorum prohibitionem ab immolatis simulacrorum, et sanguine, et suffocato, illi tempori congruisse, ut inter Judaeos, et gentiles dissensionis materia tolleretur, cujus Apostolicae prohibitionis causa cessante, etiam cessavit effectus. Pariter veneror, et suscipio T r i d e n t i n a m Synodum, et profiteor, quae in ea definita, et declarata sunt, et praesertim offerri Deo in Missa verum, proprium et propitiatorium sacrificium, pro vivis et defunctis, atque in Sanctissimo Eucharistiae Sacramento, juxta fidem, quae semper in Ecclesia Dei fuit, contineri vere, realiter et substantialiter Corpus et Sanquinem una cum anima et divinitate Domini nostri Jesu Christi, fierique conversionem totius substantiae panis in Corpus, et totius substantiae vini in Sanguinem, quam conversionem Catholica Ecclesia aptissime transsubstantiationem appellat, et sub unaquaque specie, et singulis cujusque speciei partibus, separatione facta, totum Christum contineri. Item septem esse Novae Legis S a c r a me n t a a Christo Domino nostro instituta ad salutem humani generis, quamvis non omnia singulis necessaria, videlicet Baptismum, Confirmationem, Eucharistiam, Poenitentiam, Extremam Unctionem, Ordinem et Matrimonium; illaque gratiam conferre, et ex his Baptismum, Confirmationem et Ordinem (sine sacrilegio) iterari non posse. Item Baptismum esse necessarium ad salutem, ac proinde, si mortis periculum immineat, mox sine ulla dilatione conferendum esse, et a quocunque, et quandocunque sub debita materia et forma et intentione collatum, esse validum. Item Sacramenti Matrimonii vinculum indissolubile esse, et quamvis propter adulterium, haeresim, aut alias causas possit inter conjuges thori et cohabitationis separatio fieri, non tamen illis aliud Matrimonium contrahere fas esse. Item Apostolicas et Ecclesiasticas t r a d i t i o ne s suscipiendas esse, et venerandas. I nd u l g e n t i a r u m etiam potestatem a Christo Ecclesiae relictam fuisse, illarumque usum christiano populo maxime salutarem esse. Pariter, quae de p e c c a t o o r i g i n a l i, de j u s t i f i c a t i o n e , de s a c r o r u m l i b r o r u m, tam Veteris, quam Novi Testamenti indice, et interpretatione in praefata Tridentina Synodo definita sunt, suscipio et profiteor. Jussu Leonis XIII, Decreto S. Congr. de Propag. Fide, 16 Julii 1878, hic additur: Item veneror et suscipio oecumenicam Synodum V a t i c a n a m, atque omnia ab eadem tradita, definita et declarata, praesertim de R o ma n i P o n t i f i c i s p r i ma t u ac de ejus i n f a l l i b i l i ma g i s t e r i o , firmissime amplector et profiteor. Caetera item omnia suscipio et profiteor, quae recipit et profitetur Sancta Romana Ecclesia, simulque contraria omnia, et schismata et haereses ab eadem Ecclesia damnatas, rejectas et anathematizatas, ego pariter damno, rejicio et anathematizo. Insuper Romano Pontifici Beati Petri Principis Apostolorum successori, ac Jesu Christi vicario veram obedientiam spondeo, ac juro. Hanc fidem Catholicae Ecclesiae, extra quam nemo salvus esse potest, quam in praesenti sponte profiteor et veraciter teneo, eamdem integram et inviolatam usque ad extremum vitae spiritum constantissime (Deo adjuvante) retinere et confiteri, atque a meis subditis, vel illis quorum cura ad me in munere meo spectabit, teneri, doceri et praedicari, quantum in me erit, curaturum. Ita ego idem N. spondeo, voveo, et juro: sic me Deus adjuvet, et haec Sancta Dei Evangelia.

PROLOGUS LIBRI QUARTI p. 0267| p. 0267B| Quoties navis a portu solvitur, expansis alarum velis, jam non in potestate consistit remigantis inter immensos aquarum fluctus, quas viarum partes p. 0267C| legat, sed quocunque vis et aurarum flatus eum appulerit, una cum spiritu, ventorum gnarus gubernator etiam invitus vadit: sic itaque lingua doctoris, postquam a portu silentii se dirempserit, non in sua satis obtinet potestate quas doctrinarum vias in oratione promotus teneat, neque quibus verbis sententias quas intelligit, stylo opportunius committat. Unde constat si eum Spiritus sancti aura intus afflaverit, quod rectas intelligentiarum semitas irreflexo itinere devotus carpat; sin autem destituatur, periculosum est ulterius progredi, ne forte ad devios calles et aspera loca quibus se nequeat explicare, incautus ruat. Qua de causa semper orandus est Spiritus divinus, ut vitam bonam huic negotio appulsis, et sanam doctrinam tribuat; quatenus bona p. 0267D| vita docentem sapienter reprehensoribus commendet; doctrina vero sana proterat resistentes, et suis auditoribus prudenter ostendat quod Scripturarum veritas, a quovis sit prolata doctore, nunquam repudiari debeat; sicut e contra, si eam falsam esse contigerit, licet eximius sit in vita per quem docetur, quod nunquam suscipi, nunquam utique liceat venerari. Sed quia de vita idonea me non jacto, subdite tamen seniorum nobilium disciplinis nutriendus, et ad meliora vitae studia provehendus in militia p. 0268B| monasticae religionis persisto. Porro juxta 303 exiguitatem ingenii, non solum sanam me apprehendisse doctrinam gaudeo, verum meorum adhuc praesidio eruditionis juvari morum gravitate jucundor; p. 0268C| id mihi negotii exoptans dari, ut eis saltem proficiam quibus desudo; eos vero quibus nostra non placuerint, ut quiescant derogare priusquam pernoscant quaeso, ne (quod absit!) aliorum profectibus aspernati non ferentes placere, sibi obsit plurimum quod fortassis prodesse poterat. Hac quippe spei gratia subvectus ad ea quae de cordis munditia mandantur a Domino, retractanda tandem veniam. Quia profecto, sicut ab adulatoribus, et vanam gloriam captantibus, quae jubentur non recte aguntur animo: sic, nisi in semetipsum redeat is qui festinat enodare aut docere alios, ut semper perpurgato mentis oculo se suosque sermones ad laudem Creatoris sui referat, nunquam sine periculo perfunctoriae laudis, p. 0268D| ad calcem usque pervenit. Idcirco me totum Deo committo, cujus spiramine ad portum salutis, et ad finem operis quandoque advectus, obsecro inter varios Scyllarum laqueos sine offensa veniam. Et imploro, quia hic liber permaxime de munditia cordis tractat, ut ille qui jubet servari, faciat et emundato cordis oculo ad eamdem contemplationis inspectionem pertingere, de qua dictum est: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Mat. V, 8). LIBER QUARTUS. p. 0269| p. 0269A| (CAP. VI.) Hactenus justitia Evangelii suis partibus usque ad plenam omnium et dilectionem inimicorum redintegrata, utplus esset quam justitia Pharisaeorum ac Scribarum; nunc vero qua inspectione et cordis munditia ipsa eademque justitia credentium operibus debeat adimpleri, diligenter Veritas insinuat. Cavete, inquit, ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis. Justitia autem nostra quid velit significare, non abs re quaeritur. Nunquid, velut Judaei Dei justitiam ignorantes, nostram quaerimus statuere? Sic itaque de his scriptum in Paulo legimus: Ignorantes Dei justitiam, et suam quaerentes statuere, justitiae Dei 304 non sunt subjecti (Rom. X, 3). Simili modo cum dicit, Cavete ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, quaerendum p. 0269B| utrumne dicat: Cavete ne justitiam, quae Dei est, vestram faciatis ob vanam gloriam coram hominibus ostentando, ut videamini ab eis. Quam justitiam studentes, Dei justitiae non potestis esse subjecti. Patet enim quod variis modis, secundum Scripturas sacras, justitia vocatur. Dicitur enim justitia Dei, et justitia fidei atque Evangelii, quae simul Dei et una est. Dicitur autem et justitia legis et Judaeorum atque carnis. Sed et nunc justitia Dei nostra appellatur; ex quo liquet, quia sub Christo in fide vivimus Evangelii, recte nostra justitia vocatur: Dei autem ex eo, quia finis legis Christus ad justitiam omni credenti; nostra vero, quod per gratiam piis operibus adimpletur. Ac per hoc de illa dicit justitia, quae major, sicut supra monstratum est in p. 0269C| Evangelio, suis impleta partibus, praedicatur quam Scribarum et Pharisaeorum, quae non Dei, sed eorum esse pronuntiatur. Porro nostra justitia est, de qua dicitur: Justus ex fide vivit (Rom. I, 17); fides vero Dei est, quae per dilectionem Dei ac proximi consummatur. Patet igitur sensus, quod ipsa est quae praeceptis operationum, et praeceptis signorum superius adimpleta gloriosior praefertur. Unde aperiat oculos mentis suae prudens exsecutor, et circumspiciat se in omni negotio, in omni officio laudis aut operationis, in omni beneficio charitatis, vel in omni re ex qua haec justitia Christianorum commendatur, et amoveat se a favoribus saeculi, atque ab omni praesentis laudis intuitu. Tantum, quaecunque agit per spem fixam transponat ad Deum, nec sectetur p. 0269D| ostentationem vulgi; non jactantiam religionis, non superstitionem verborum, aut vanam eloquentiae pompam, ne forte, dum suae quaerit cum Pharisaeis justitiam statuere laudis, justitiae Dei non sit subjectus. Justitia quippe Dei est, omnia quae ab eo jussa sunt impleri, et impleta simul universa ad laudem Creatoris referri. Alioquin, nisi eo intuitu fiant, dilabuntur, et sine fructu etiam pauca quae gerimus in ventum dispereunt. Sed quaerendum quomodo paulo superius dixerit: Sic luceat lux vestra coram p. 0270A| hominibus, ut videant bona opera vestra, et glorificens Patrem vestrum, qui in coelis est; nunc autem, e contrario: Cavete ne justitiam vestram faciatis coram hominibus. Quarum terminos sententiarum quisquis diligenter inspicit, sine nostro laboris officio intelliget 305 quid cavere prohibeat, quidve coram fieri. Illic enim: Sic luceat lux vera, inquit, coram hominibus, ut glorificent Patrem vestrum; istinc vero, Cavete ne faciatis opera vestra ut videamini ab eis: ac si dicat: Facite ut qui viderint, glorificent Patrem vestrum, et ne faciatis coram hominibus, tantum ut videamini ab eis. Nihil enim stultius quam majora justitiae opera vel minora tantum ideo fieri ut videantur. Si autem, quod majus est, martyr vis fieri, vel quod minus, calicem aquae frigidae tribuere p. 0270B| ut videaris et lauderis, tu qui agis, te finem tui operis statuisti, et forte quod quaesisti habes. Qua de causa, nihil videri profuit; quin exinde vanam gloriam incurristi: et si rursus ideo coram facias ut luceant opera tua eis qui viderint ad laudem et Patris gloriam, licet non fiat quod quaesisti, tu tamen in conscientia finem justitiae tenuisti. Unde non dicitur: Luceat lux vestra, et si viderint eam, ac glorificaverint Deum: sed tantum, ut videant et glorificent. Ac si dicat: Ad hoc agite ut glorificent Patrem vestrum, erit in divina respectione quid ei placeat. Quippe quia praedicatoris officium est verbis et operibus persuadere ad laudem fidei; Dei tamen est, si obtineant apud eos munerïs firmitatem. Notanda igitur in omnibus verborum proprietas; nam p. 0270C| illinc dictum est: Sic luceat, istinc autem Cavete ne faciatis opera vestra coram hominibus tantum. Itaque nec prohibet ne luceant, sed tantum, ne fiant ab eis ut videantur. Quia profecto, si virtutis essent, lucerent; nunc, quia vitiorum sunt et tenebrarum opera, videant tenebrosi tenebras suas; Deus quia lux est, ea respicere, nisi ut puniat, nec approbare potest. Diversa igitur voluntas et mentis intentio, diversos fines meritorum obtinet. Alius enim finis, ut videantur tantum opera tua ab hominibus; alius vero, per ea ut laudetur Deus. Dic, quaeso: quis unquam agricola, quamvis rusticus, ideo colit agrum et seminavit, tantum ut videatur ab his qui transeunt? Vel quis unquam, nisi stultus sit, finem laboris sui collocat in aspectu hominum, ut nihil ex eo aliud requirat? p. 0270D| Qua de causa semper sollicitus sit animus quid agat, vel quantum agat; cur autem, et ubi, vel quando, aut qualiter agat. Quia nisi agatur, ut scriptum est, quod praecipitur, et si non ad modum, quantum sufficiat ad justitiam, si non ideo pro quo, et ubi, id est, pro Christi amore, in Ecclesia, quod debetur, aut si non tempore 306 opportuno, dum seritur, vel si non ea festinatione timoris aut amoris Dei, qua deceat et jubetur; alioquin, ut Veritas fatetur, merces nulla est apud Patrem qui in coelis est. p. 0271A| Oportet enim filios Patris gloriam sectari; quia natorum gloria patrum dignitas. Unde rectum est, ut a quo sumus, ei omnia boni operis, vel si quid est in nobis quod jure placeat, referamus. Alias adhuc si hominibus placemus, Christi non sumus, licet quibusque placeamus. Unde et Apostolus non se placere hominibus aiebat (Gal. I, 10), quamvis alibi nos, ut ipse, omnibus placere jubeat (I Cor. X, 33); quia in eo ipso quo se Deo servire probat, recte aliis placere propter virtutum formam non dubitat, inde et ad placendum hominibus alios invitat. Sequitur: Cum facis eleemosynam, noli tuba canere ante te. Quod est dicere: Nolo praeconium laudis ante te attollas, ut videaris ab hominibus, neque praedicare te libeat factis tuis, sed Deum. Ante se quippe tuba p. 0271B| canit, qui laudem suam quaerendo, semper de se ante alios potiora, ut major appareat, innotescit. Sed si ad litteram Pharisaeorum hypocritae, quoties ad erogatam irent, tuba ante se cecinerint, ac si convocandi gratia, ut pompatice propter favorem vulgi, veluti ad spectaculum procederent, non satis liquet. Tamen nec dubitandum, cum multa superstitiosa egerint, quod et istam habuerint consuetudinem; de qua Dominus, loquendi accepta occasione, monet suos ne jactantiarum appetant praeconia, sicuti hypocritae faciunt, sed omnia ad laudem Dei, humiliter ac religiose in conscientia gerant. Ergo hypocritarum nomen ex antiquis theatralibus assumptum est disciplinis, quia erant simulatores (simulator quippe Graece hypocrita sonare probatur) qui tanquam p. 0271C| oratores in concione, fabulose agebant partes personarum in theatris, et omnia negotia eorum tragica vel comica, ac si essent ipsi quorum personas gerebant, monstrabantur. Narrabant enim, non suas, sed eorum historias, et continentiam, motus quoque et voces eorum ac vultus, videntibus ob favorem vulgi vicissim repraesentabant: ita sane et illi qui bona opera ficto laudis officio, non ad Dei, sed ad suam gloriam, ostentant. Agunt enim partes justorum, et personam eorum, cum sint simulatores, ob favorem hominum assumunt; non quod habeant justitiae opera, sed quia simulant se habere. Alias autem si justa essent, non ad se, imo ad 307 Deum, cuncta quae faciunt boni referrent. Nunc autem quia, ut mimi, secundum tragicam pietatem in theatricis p. 0271D| ludorum, coram hominibus, diabolo adstipulante, permulcent se, et cupiunt justi videri, ubi cum rex militum venerit, invenient non se fuisse quorum partes agebant in superficie, sed scenicorum imitatores quorum speciem tenebant in corde. Quapropter quisquis appetit videri exterius quod non est intus, utique hypocrita est et ludificator hominum; quos cum decepit simulatione sua, non eos sed seipsum perdit. De quibus sequitur: Amen dico vobis, quia receperunt mercedem suam. Hoc de his dicit, quos jam in synagogis et vicis laudes humanae paverant; cum quibus etiam hi colliguntur qui eorum imitatores fuerint, Amen quippe dico vobis, quia receperunt mercedem suam. Suam scilicet, p. 0272A| et non Dei. Suam scilicet, quia quam quaesierunt laudem, ferentes pensum erroris et poenam quam meruerant, culpis exigentibus recepere. Nota quam provide magister veritatis omnes justitiae partes tangat. Prius igitur quid agas; deinde ne, tua laude deceptus ex eadem justitia, cum hypocritis damneris; postremum insinuat illud quod potueris, quomodo agas, ut in futuro exinde postea coroneris. Hinc quoque est quod sequitur: Te autem faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua. Non quod natura corporis istud secundum litteram intelligere permittat; sed ut ex tam evidenti corporis secreto, aliud cogitare compellat. Quis unquam dixerit quod anima, quae tota ubique in omni loco corporis est, possit non p. 0272B| sentire sinistra manu quod agatur in dextera? Nam sicut compatiuntur omnia membra si patitur unum membrum, ita sentiunt omnia, per vivificantem animam, quidquid sentitur in uno. Anima enim, quae est in omnibus membris, non minus scit in sinistra quid agatur in dextera, quam quid in toto: quia ubique adest tota, et ideo scit ac sentit omnia. Quapropter cogimur alium requirere sensum, et docemur, ubicunque sic de membris loquitur, sicut jam supra fecisse cernimus de manu vel oculo, vel sicut de his qui se castraverunt propter regna coelorum; non debere secundum litteram accipere, sed per hoc mysticas doctrinarum efficientias cogitare. Nisi forte hoc loco hyperbolice dicatur: nesciat sinistra tua quid dextera tua 308 faciat, videlicet ut p. 0272C| tam occulto fiat, saltim ut nec sinistrae id scire liceat. Quid igitur si per sinistram eleemosyna porrigatur, aut si dextera praecisa fuerit, nunquid ea manu quidpiam dari non licet? Constat igitur utrasque fecisse Deum, et ideo non quod per eam fit bonum, Deus odire recte creditur, sed quod per eam significatur, malum. Habet enim interior homo noster suam dexteram, habet et sinistram: sed utinam totus homo noster dexter esset! Per dexteram quippe virtutum opera designantur, per sinistram vero vitia. Ideo dicitur, nesciat sinistra tua, nulla videlicet vitiorum operatio, quid agat dextera tua. Quod est aperte dicere, nesciat vitium elationis, aut superbiae, vel vanae gloriae, seu quodcunque ex illa parte est, quid agat virtutum dextera. Quia, p. 0272D| sicut tenebrae lucem nesciunt, sic oportet vitia virtutes nesciant. Imo sicut lux eas fugat, ita fugentur vitia luce recte operationis. Haec ideo me dixisse sufficiat, ne aliquis superstitiose velit asserere, tam occulte quod mandatur nos facere debere, ut nulli alteri vel nobis scire liceat; praesertim cum dictum sit: Sic luceat lux vestra coram Hominibus, ut glorificent Patrem vestrum. Praeterea sunt plurimi qui, quamvis secrete videantur bona agere, tamen scit sinistra illorum quid dextra geratur, quoniam permiscent lucem tenebris, et ita confundunt bona quae agunt, ut omnia obscurentur tenebris, et priventur luce. Neque putandum quod solum de gloria dicatur: Nesciat sinistra tua: omnia enim vitiorum membra p. 0273A| sinistra virtutibus sunt contraria. Idcirco quidquid nobis vitii est pro lege peccati insitum, prorsus nescire debet actus boni operis, id est, in nullo admitti, ut quae lucis sunt offuscentur; sed cuncta circumspecte convenit in lucem clarescere. Ut sit, inquit, eleemosyna tua in absconso. Absconsa autem eleemosyna tunc recte fit, si nullis tenebris misceatur, quia tenebrae semper exteriores sunt a luce, lux vero semper interior. Et ideo quidquid interius fit, id est, in luce, semper in absconso est; quod vero in tenebris, id est vitiis admiscetur, semper exterius, et veritatis luce privatur. In qua nimirum luce, id est, in abscondito, quodcunque fit, quia Deus lux est, approbatur luce; videre enim Dei, approbare est. Et quidquid in luce est, non rejicitur; p. 0273B| quidquid vero exterius, id est in tenebris, reprobatur. Multi quidem multa super hoc capitulo fingentes, 309 opiniones varias ediderunt. Nam quidam eorum per sinistram paganos, quidam vero inimicos, et quamplurimi uxorem debere intelligi sanxerunt; sed repugnantia sensuum cogunt ea respuere, et hanc quam sequimur intelligentiam tenere: licet superius per dexteram uxorem vel amicum scandalizantes nos posse accipi, et abscindi a nobis debere, dixerimus. Servatur autem idioma loquendi, ut quidquid in hoc sermone generaliter proposuerit, specialiter exsequatur. Hinc est quod supra Christianorum justitiam coepit implere, et eam a Pharisaeorum distinguere, quam profecto vetuit ut videamur coram hominibus exhibere. Nunc autem eamdem justitiam p. 0273C| sicut per partes impleta est: ita per partes quomodo fieri debeat, explanat. Nam eleemosyna pars justitiae est, sicut plurima quae sequuntur. Et ideo dicit: Te autem faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextra tua. Ergo Pharisaei faciunt eleemosynam, ita ut eidem sinistra commisceantur vanae laudis opera. Idcirco docet in specie, quod paulo superius docuerat in genere. Illinc quippe pluraliter dictum est omnibus: Cavete ne justitiam vestram faciatis coram hominibus. Istinc vero singulariter: Te autem, inquid, faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua. Unde datur intelligi quod et ibi unus in omnes, et hic omnes simul in uno accipiuntur. Omnibus tamen cavendum, ut in secreto conscientiae, coram Deo, cuncta fideliter agant; non p. 0273D| modo ut temporalia caveantur, et omnis commoditas laudis, vel retributio exteriorum rerum, verum omnis vitiorum fucus auferatur. Quia, si nescire jubet quid agat dextera, multo minus sinistra operari potest quod placeat, vel quod reputetur in dextera. Haec igitur disciplina filiorum est. Idcirco coram paternis vultibus semper in absconso conscientiae virtus justitiae exhibenda est. Non quod non videant alteri quae gerimus, sed ut nihil sanctis admisceatur operibus, imo ad laudem et gloriam Patris proficiant universa; nihilque ex ea quaeratur aliud commoditatis, sed abscondantur omnia, ubi et vita nostra absconsa est cum Christo, et magna multitudo dulcedinis sibi timentibus reservatur. p. 0274A| Ibi quippe recte absconditur nostra conscientia, ut ibi sit cor nostrum, ubi et thesaurus noster. Ibi enim Deus Pater conspicit, ibi videt et approbat, ibi sibi placent omnia. Extra quod secretum nihil videt et approbat, nihil est quod 310 placeat, nihil quod maneat. Idcirco necesse est ut pro Christo et in Christo fiant omnia; quia nihil est Patri quod extra Christum, ubi sibi bene complacuit, placeat aliquid, vel videndo comprobet. Hinc est quod sequitur: Et cum oratis, non eritis sicut hypocritae, ac reliqua. Quae nimirum sententia conjungitur ad priorem; ex ipsa conjunctione similis ordo loquendi reiteratur. Prius dixerat: Attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ac subditur: Et cum oratis, non eritis sicut hypocritae. Qua, sicut Pharisaei p. 0274B| simulatores, id est, hypocritae fiebant, ita et in oratione gloriabantur, ac superstitiose tantum. Ut viderentur ab hominibus, in synagogis, et in angulis platearum orabant. In angulis autem, quasi absconsores precum suarum, et tamen in plateis ut viderentur; ac per hoc ex utroque amplius gloriabantur. Quos saepe infirmiores quique adspicientes putabant eos esse aliquid quod non erant. In angulo enim orat quisquis, a recta conscientia deflectens, tenebris se obducit, et abscondi se simulat. Sed tamen, quamvis in absconso orare se fingat, in platea tamen orat, quia publicam et latam hominum famam elatus captat, nec dubium superstitiose ad litteram istas eos observasse. Nam et nos frequenter non solum in publico vel in quolibet angulo, sed ubique oramus; p. 0274C| profecto quia semper et ubique non minus orare quam et gratias agere jubemur. Quod simili modo accipiendum, sicut jam supra de justitia exposuimus. Non enim prohibet orare ubique, sed signanter ait. Cum autem oratis, non eritis sicut hypocritae, qui amant stantes orare, ut videantur ab hominibus, etc. Nequaquam igitur nefas est quocunque loco Deum orare ac videri ab hominibus; sed ideo orare ut videaris, et ibi constituere finem orationis ut lauderis. Quod bene sequentia demonstrant: Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Eam videlicet mercedem, qua visi et laudati sunt orantes, quasi religiosi. Non quod vera laus noceat, sed ideo orare ut videaris et lauderis ab eis, quod hypocritarum est, non modo nulla merces est (quia fructus prava intentione p. 0274D| intus evacuatur), verum etiam vitium simulationis, et irrisionis contra Deum augetur. Deus enim non irridetur; scit utique quia latior est corde nostro, quid sibi, quid vanae gloriae in conscientia appendatur. Tu autem, inquit, cum orabis, intra in 311 cubiculum tuum. Singulariter nempe edocetur quod supra, sicut et de justitia, pluraliter effertur. Unde datur intelligi quod hic unitas pro universali Ecclesia colligitur; neque ratione caret quod saepe universalia praecepta quasi ad unum diriguntur, dum pluralitas in eo teneatur. Unde est istud in Deuteronomio quam saepe, et in aliis quibuslibet locis: Et nunc, Israel, audi praecepta et judicia quae ego doceo p. 0275A| te, ut faciens ea vivas, et ingrediaris, et possideas terram (Deut. IV, 1). Nam sic per omnem textum ipsius libri quasi singulari personae loquitur, ut unitas totius populi commendetur. Quid denique magis unum esse potest, quam corpus Ecclesiae, quae multis ex partibus counitur? Significantius enim quia una charitate Christi fulcitur, et fide generatur, atque uno Spiritu sancto regitur et vivificatur, per unum universalitas exprimitur, et sic omnibus veluti soli sermo divinus intimatur. Ut per hoc unus in cunctis, et cuncti in uno simul animentur, ex quo maxima communio Ecclesiae monstratur. Tu autem, inquit, cum orabis. Ac si dicat, quia omnium Ecclesiarum unum est corpus, idcirco tu, amica mea et sponsa, quae mihi corpus es, quoties oras, intra in p. 0275B| cubiculum tuum. Cubiculum autem dicit secretius mentis arcanum, ubi nemo videre potest quid sit in illo, nisi spiritus hominis qui est in eo. De hoc quippe cubili David monendo canit: Quae dicitis, inquit, in cordibus vestris, et in cubilibus vestris compungimini (Psal. IV, 5); videtur enim aliquid secretius per ea velle significari, dum quae corde promimus, quasi introrsus prius compungi jubemur. Ad hujus ergo cubilis ostium pulsat sapientia Patris ita dicens: Ecce sto ad ostium et pulso (Apoc. III, 20). Quod sane ostium ei per fidem aperitur, de quo in Canticis sponsa loquitur: Pessulum ostii mei aperui dilecto meo (Cant. V, 6). Pulsat itaque Christus ad ostium, quoties per aspirationem boni operis mentem afficit, cujus profecto vox, quam saepe blandientis p. 0275C| affectu ingeminat, ita dicens: Aperi mihi, soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea (Cant. V, 2), quae nisi pulsanti aperuerit, vacua introrsus in se redit. Quid enim prodest orare in eo cubiculo mentis, ubi nec Pater, nec Filius, nec Spiritus sanctus venientes adhuc recepti sunt, neque mansionem apud eum fecere? Quapropter quisquis infra cubiculum cordis Deum, ut jussum est, vult orare, prius per fidem ostium pulsanti aperiat, et deosculetur eum per charitatem, atque intra cubiculum genitricis suae, ubi doceatur ab eo, 312 devotus indicat. Alioquin quid prodest orare ubi non esse velis quem oras? Quod si fide jam tenes quem diligis ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota virtute tua, recte intras cubiculum mentis, p. 0275D| ubi Deus Trinitas per fidem colitur, per charitatem amplectitur, per spem quoque profundius solidatur. Tale quippe templum jam sacrum est, sicut ait Apostolus: Templum Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III, 17). Quid igitur prodest introire, orandi gratia, quo nullus est religionis locus? Idcirco, quia gratis venit Christus pulsans ad ostium, suscipiatur, et per charitatem interius tacita conscientia amplectatur Deus Trinitas: tum utique, sicut praecipitur, claudatur ostium, et oretur Deus Pater. Oretur autem non strepitu verborum tantum, sed fide ac spe et charitate intus quod quaerimus impetretur. Haec est, inquam, vera religio Christianitatis, non ut ultra coelos aut infra abyssum, vel circa p. 0276A| fines terrarum quaerendo Deum animus se diffundat, sed intus quem diligit fide teneat, et eisdem virtutibus quibus eum colit attentius exoret. Sic itaque decet adorare eum, qui nec loco clauditur, nec fine terminatur. Hinc quoque mulieri Samaritanae: Veniet, inquit, tempus quando veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate (Joan. IV, 23). Ac si dicat, adorabunt Patrem et Filium et Spiritum sanctum; quia Deus Trinitas non alibi quam in seipso adoratur et colitur. Felix plane cubile, quod tanta capacitate fidei dilatatur, ut immensum et incomprehensibilem apprehendat: ubi quicunque ingressus orat, nihil haesitans exposcat, quoniam in se habet per fidem quem orat, a quo perfacile devotus obtinebit fideliter quod orat. Unde Psalmista inquit: p. 0276B| Apud me oratio mea Deo vitae meae (Psal. XLI, 9). Atque paulo superius: Haec recordatus sum, et effudi in me animam meam (Ibid., 4). In me, inquit, effudi animam meam, quia intra me est quem fide tenet, charitate diligit, super quem spe certa innitor, et cultu religionis suppliciter imploro. Sic itaque de Anna legitur, cum multiplicaret preces coram Domino, et Heli observaret os ejus, quod illa loquebatur in corde suo, tantumque labia illius movebantur, et vox penitus non audiebatur (I Reg. I, 13). Quid putas, nunquid ut videretur orabat? Non utique, sed clauso ostio, scilicet tacita conscientia, ut exaudiretur in cubiculo, Deum, cui praesto sunt omnia, rogabat. Et ideo exaudita est, quia cum eo qui ubique praesens est, largiter flens, in sese interius versabatur. Clauso p. 0276C| 313 itaque ostio Deum orat quisquis ea quae a foris improbe se immergunt, vi spiritus et obserationis custodia, funditus ne surrepant, repellit. Appetunt enim nostra interiora, et obstrepunt ad cordis ostium visibilia, et omnia quae hujus vitae sunt temporalia. Propterea obserandum est, et totus interior homo intrinsecus colligendus, quatenus cubiculum ingrediatur. De quo sponsa laetatur in Canticis, quod introduxerit eam rex in cubiculum suum (Cant. I, 4). Ex hoc quippe cubiculo ad illum pervenitur. Et ideo fidelis anima prius sese ingrediatur, Deumque mansione cordis suscipiat, ut deinde per ipsum ad ipsum subvecta quandoque pertingat: et quod nunc spe, tunc reipsa jam in patria beate fruatur. Quia, licet pro gratia aeterna nobis concedatur gloria, in conscientia p. 0276D| tamen sibi unusquisque gerit quid velit adipisci de suo labore in prece. Hinc quoque scriptum est: Exsultabunt sancti in gloria, laetabuntur in cubilibus suis (Psal. CXLVII). Exsultabunt ergo de gloria pro gratia gratis percepta, laetabuntur in cubilibus suis, scilicet in conscientiis, quia in eis, dum essent in agone positi, Christi gratia gaudium est operata. Qua de causa monet magister veritatis ut ingrediatur unusquisque cubile cordis, et ibi incipiat orare vel operari quo possit postea laetari. Unusquisque enim in se tantum gloriam habebit, et non in altero. Haec autem omnia magister vitae sic instituit, ut filium erudiat, et ideo ait: Clauso ostio ora Patrem tuum. Ac si dicat: Sic ora ut filius, et secundum quod renatus p. 0277A| es ora. Paternitas ejus te doceat qua fiducia vel quo affectu orare debeas: Patrem enim oras; ingredere ad eum in conscientia, et ora illum ut filius. Et Pater, qui videt in absconso, reddet tibi. Noli orare ut videaris ab hominibus, sed ora intus clauso ostio, ut Pater tuus videat, et Pater, qui viderit in absconso, reddet tibi. Reddet autem non verba pro verbis, neque pro precibus precem, sed fructum orationis, et mercedem fidei. Orantes autem nolite multum loqui, sicut ethnici. Plane ethnicos gentiles vocat, vel philosophos, qui duabus de causis prolixius orabant. Putabant enim apposite, sicut in rerum negotiis et causarum statu soliti erant, 314 ad persuadendum loqui, ita in oratione p. 0277B| debere, arbitrantes Deum verbis persuaderi posse. Et, sicut conciliabant verborum facundia sibi judices ad favendum, reddebantque intentos atque benevolos, sic utique moliebantur permulcere Deum, quia singulis in causis opinabantur eum flecti posse persuasibilibus verbis. Vel forte ideo plurimum loquebantur, quia nihil de conscientia, sed omnia verborum superficie agebant, nescientes ubique Deum adesse. Quorum infida supplicatio poscebat ut, si abesset quem rogabant, more daemonum tandem adveniret; veniens autem, quod prius nescierat, ambagibus verborum addisceret. Nec mirum itaque, cum idolis famularentur, si multa coram surdis profunderent verba nugatoria. Praesertim cum nec ipsi daemones scire possent, antequam ignari eorum instruerentur p. 0277C| eloquio, quid obsecrantes vellent. Sed fidelis Dei orator non multorum eget verborum, neque illi narrare plurima opus est, cui omnia patent, et ubique scrutatur secretorum arcana, et intensor est cordium, discretor quoque cogitationum ac medullarum. Sed nec sane multas lacrymas, vel multas obsecrationes in puritate cordis damnat, damnat autem multiloquium, quod de infidelitate et impuritate mentis generatur. Alioquin et Annam legimus preces multiplicasse coram Domino, et sanctorum plurimos biduo triduoque, sine ulla intermissione orationes suas protelasse; sed et Dominum pernoctasse in oratione, atque in agonia prolixius orasse, ita ut sudor ejus quasi gutta sanguinis in terram distillaret. Ex quo datur intelligi quod non multiplicatio precum et p. 0277D| profusio jugis, ex affectu divini amoris, vel intercessio veniae damnatur, sed quod tantum verbotenus vacuas replere auras sine affectione infideliter contendunt. Nimirum quia sicut damnabile est cum hypocritis orare, ut ab hominibus videamur: ita infidelitatis est, cum gentilibus in multiloquio nos exaudiri putare, nec intelligere, saltem credendo, Deum, cui praesto sunt ea quae sunt, quaeve fuerunt, vel quae futura sunt, ipsum prius scire, quam petamus, quidquid opus est nobis. De quo recte quaeritur: si Deus 315 antea novit quam petamus, quid opus est apud scientiam petere, vel cur, licet paucis verbis orare jubeat? Nam et quidam philosophorum superfluum dixerunt eum precibus fatigari, qui novit singula p. 0278A| etiam priusquam petantur. Sed haec quaestio perfacile solvitur, si ordo debitus et justitia pensatur. Siquidem aliud est ignoranti quod nesciebat narrare, aliud vero cultu religionis orare illum cui subjectus esse debes, et apud scientem petere ut accipias gratis quod ex te antea non habueris. Quippe longe aliud est devote implorare apud potiorem te suffragium, et aliud infirmo narrari quae nescit. Sane in uno eorum indicium est ignorantiae, in altero vero obsequium justitiae. Ibi fideliter referimus nescienti, hic suppliciter obsecramus et petimus a largitore. Vult enim Deus interrogari se, ut bonitas ejus derivetur ad plurimos, et tamen devotio et status justitiae servetur apud subjectos. Non quasi nesciens doceatur, sed velut bonus Dominus suppliciter veneratus p. 0278B| clementer praestare dignetur. Unde et composuit brevissimam precem, si quomodo salutem celerem misericors tribueret, et nulla praepediret verborum prolixitas, imo fiducia esset ex brevitate dictorum, quod pius judex, qui brevi se voluit rogari oraculo, citius annuat poscenti ex voto. Verumtamen, quamvis pauca composuerit verba quibus nos doceat orare, quaerendum tamen arbitror cur vel hisdem paucis verbis opus sit ad eum qui scit omnia, et novit, ut dictum est, quid nobis necesse sit, antequam petamus. Ad quod illico fatendum, potius rebus quas animo gerimus, et intentione cordis, cum dilectione pura et simplicitate affectus, nos agere debere apud Deum, quam verbis, ut impetremus. Idcirco sciendum verba nos docuisse, ut eisdem doceret verbis p. 0278C| quid orare oporteat, quatenus ex his animus conciperet et memoriae mandaret regulam orandi: non verba quae diceret, sed res et sententiarum intelligentiam ex affectu quid exposceret. Alioquin nunquam aliis verbis orandum esset, quam eisdem in quibus haec docuit. Nunc autem longe aliter sentitur. Idcirco non verbis apud eum agimus, sed affectu mentis, quem ex eisdem verbis percepimus, cum fide ac spe et charitatis obsequio devote implorantes eum, quatenus 316 ex verbis accendatur cor nostrum, et serenetur in precibus: deinde, ab ipsa intentione cordis illustrati, quod ipse docuit fiducialius impetremus. Ac per hoc, ex ipsius doctrina, cor nostrum quid orare debeat, paucis illustratur verbis; illustratum vero, non indicando cui omnia patent, p. 0278D| sed supplicando qui omnia potest, affectuosius diffunditur, et exposcit cum charitate, quod jam spe fidei percepisse praesumitur. Spes vero non confunditur, quoniam charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. In quo nimirum Spiritu jamque clamamus: Abba, Pater. Hinc liquido patet, non aliud nos orare debere, quam quod docuit magister veritatis; et, licet aliis verbis frequenter oremus, tamen quod aliud non licet orare minime dubitamus. Unde perpendat in Christo renatus, quia, ex quo justitia Christianorum coepit egregie adimpleri, ab inde filiorum adoptio coepit reformari. Et, si viderit se eisdem justitiae partibus favere, noverit se jure adoptionis filium vocari, et ex p. 0279A| eadem adoptione paterna viscera ad misericordiam promereri. Sin autem minus attenderit quod praemittitur, timendum ne oratio fiat exsecrabilis. Aliter ergo vivere quam ut docuit, degenerare est a gratia, per quam sibi nos Deus Pater adoptavit in filios; aliter vero orare, non solum ignorantia, verum erroris culpa praegravari. Ex quo idem ait: Rejecistis mandata Dei ut traditiones vestras statuatis (Matth. XV, 3). Unde oremus sicut docuit unicus Filius Patris, qui Patrem suum, scilicet a natura, nostrum praestitit esse per gratiam. Et honorem proprium largitus est hominibus ut, quod solus habebat consubstantialitatis optimum; cunctis sua bonitate per gratiam donaret indultum. Quapropter docuit prius nos conformes esse debere, deinde concessit, quod ipse habebat p. 0279B| ex natura deitatis, nobis per adoptionis gratiam possidere. Quid igitur ordinabilius dici potest, quidve potentius? quid benignius, vel quid largius, quam quod praestitit nobis, et docuit nos comparticipes esse nominis ejus, et dignitatis fecit esse consortes? Hinc est ergo quod inter caetera salutaria sua monita et praecepta divina, quibus credentibus consuluit ad salutem, proposuit etiam orandi formam, instituit qualitatem, tradidit disciplinam, monuit quid petendum, dedit ausum adoptionis, ut, 317 dum interius in nobis apud Patrem petimus, facilius audiamur. Implevit denique quod promiserat, quia veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate. Veri itaque, quia, juxta sanctificationem spiritus et traditionem veritatis, Patrem adoramus p. 0279C| sine ullo erroris obstaculo. Nos enim nescimus quomodo oporteat orare, sed Spiritus sanctus est qui docet nos de omnibus, et postulat pro nobis, atque transponit in omnem veritatem. Idcirco nulla magis spiritalis oratio neque profusior, quanquam a Filio, qui est Veritas, ex ejus ore percepimus. Amica enim et familiaris oratio est, Deum de suo, ipso praecipiente, rogare, et ad aures paternas Christi ascendere mandata. Quid igitur putas, agnoscetne Pater Filii sui verba? Ergo cum precem facimus, ideo intra cubiculum intrare jubemur, ut qui habitat Christus intus in pectore, ipse sit et in voce. Alioquin sine Deo apud Deum preces fundere, ac rem verbis implere possumus profecto; effectum operis nequaquam obtinebimus. p. 0279D| Sic ergo, inquit, vos orabitis: Et quid est dicere Sic ergo vos orabitis? nisi, non ut hypocritae, ut videamini, non ut ethnici, in multiloquio, sed ut doceo, et quod doceo, et quomodo doceo, vos qui mei estis, orabitis. Ergo ubi non solum pensandus est effectus orationis, verum etiam cogitandus habitus corporis, et modus vocis, quietudo quoque disciplinae Christi, et pudor humilitatis. Propter quod infert: Sic ergo vos orabitis; ac si diceret, ut trado, ut instruo, ut praecipio, ut praescribo. Deus enim non vocis, sed cordis auditor est, de quo Propheta: Praeparationem, inquit, cordis eorum audivit auris tua (Psal. IX, 20). Idcirco quisquis orat, illum quem orat, jam per fidem in corde teneat per charitatem p. 0280A| diligat. Nam si hoc solum quod jubetur orat, rebus se accepturum quod spe praesumit in eo qui nulli negat quod requiritur, confidenter gaudeat. Publica est enim omnibus in Christo renatis, et communis haec oratio, quando non pro uno, sed pro omnibus effunditur, quia omnes in Christo unum sumus. Deus igitur pacis et concordiae, magister veritatis, unitatem renatorum instituit. Ideo sic unum pro omnibus orare voluit, quomodo ipse in uno simul omnes portavit. Nam majus est unum in omnibus orare, quam in seipso aliquem, propter quod non modica virtus orationis 318 existimanda est, in eo ubi omnes pro uno simul orant, quia unus in omnibus dedicatur. Et cum dicitur ab omnibus: Pater noster, qui es in coelis. Si profecto unitus es p. 0280B| in Christi corpore, omnes pariter secum te in precibus assumunt, atque ut fiat voluntas in te, simul implorant. Idcirco non modica cogitanda est haec unitas, non parvipendenda tam firma in Christo societas, ubi omnium vox est una, et simul omnes una fide Deum in mente portant, una charitate diligunt, una jam spe fruuntur; simul quoque omnes unum petunt, unum quaerunt, unam pulsant ad januam pietatis. Nihil igitur validius, nihil locupletius, nihil melius, quam ut omnes unum sint, et omnes pro uno invigilent, sicuti unus pro omnibus inter omnes, ut universi simul in Christo unum inveniantur. Qua revera fide, qua spe, qua denique charitate docuit ut nemo fidelium ab hac unitate se dividat. Ideo nemo apud Patrem impetrare quod Filius docuit unicus se p. 0280C| diffidat; nemo, quae docuit, opera filiorum ignaviter praetermittat. Haec est, inquam, illa potestas, quam dedit hominibus filios Dei fieri. Idcirco et praemisit opera potestatis, ut ex ipsius maneat adoptio libertatis nostrae. Propter quod dat ausum orandi quam dedit et docuit, si quod minus est in nobis ut per gratiam impleatur. Hinc quoties nostrum aliquis, quamvis semotus a caeteris, et secretioribus habitans latenter locis, Deum Patrem nuncupaverit, animadvertat, non separatim singulis, sed communiter universis donum tanti muneris attributum. Et ideo nemo sibi applaudat dicere, Pater meus qui es in coelis, sed Pater noster, quoniam soli Christo competit, cujus proprie pater est Deus. Unde alibi signanter ait, Vado ad Patrem meum, deinde intulit, p. 0280D| et Patrem vestrum (Joan. XX, 17). Quo dicto, satis discrete insinuat, sibi specialem gloriam quod Filius est congruere per naturam, generalem quoque gratiam adoptionis cunctis communiter concessam esse per gratiam. Ac si aliquis paterfamilias quempiam habeat a natura filium et tamen plures possideat famulos, nunquid ob hoc quia paterfamilias dicitur, servi ab eo aequa conditione habentur ut filius, praesertim cum idem Filius Dominus probetur esse cunctorum? Patet igitur in altero consubstantialitas naturae, in altero vero bonitas dominantis, et in utroque commune paternitatis 319 nomen sortitur. Unde docemur, omnes quos unda lavat baptismi, nos in ipso fratres esse debere, et in invicem p. 0281A| fraternitatis vinculo sociari. Ac per hoc in utroque simul monemur Patri rependere affectum adoptionis, et fratribus non odium, sed germanitatis obsequio deservire. Si enim carnalis nativitas ex uno mortalium nos tanti amoris ligat vinculo, multiplicius cogitanda est fraternitas ex Deo Patre veneranda, quam nemo nisi spiritalis potest dignoscere. Alioquin, si non spiritaliter renascatur, quomodo valet apprehendere aut sentire affectum secundum interiorem hominem hujus amoris? Namque si vera fide et spe certissima haec paternitas veneraretur et amaretur, per Spiritum sanctum charitate diffusa, nunquam fraternitas carnis amplius valeret apud aliquos, sed praeferrent nobilitatem ex Deo, et gratiam adoptionis corruptioni; darentque operam ne p. 0281B| degeneres existerent, et tanto parente indigni, propter vetustatem carnis. Ecce quam fidelis et beata debet aestimari oratio, quam nobis doctor vitae et magister coelestis docuit; ecce quam beati nos esse possumus, si haec non tantum officio oris, sed fideli conversationis servamus actu; ecce quam certa spes salutis data est credentibus, quantaque circa nos dilectio Creatoris diffunditur, quanta misericordia et pietas praerogatur, quantaque gratia et fiduciae munus indulgetur, ut, qui servi digni non fuimus, Deum patrem dicere audeamus. Unde necesse est quasi filii Dei vivamus et conversemur, ut id esse quod dicimur, spiritaliter actu et moribus probemus, secundum quod Joannes ait: Qui natus est ex Deo, non peccat (I Joan. V, 18), quia nativitas Dei custodit p. 0281C| illum, et diabolus non tangit eum. Qui autem peccatum facit, non est ex Deo, sed ex diabolo, quia diabolus ab initio peccat. Idcirco, servantes sacramentum nativitatis nostrae, ab omni labe peccati nos immunes custodiamus, ut vere filii Dei simus. Quod longe Isaias voce nostra vaticinatur, dicens: Tu es enim Pater noster, quia Abraham nescivit nos, et Israel non cognovit, sed tu, Domine, Pater noster, ab initio nomen tuum super nos (Isa. LXIII, 16). De quo nimirum nomine satis edocti rogamus. Sanctificetur nomen tuum. Sed prius quaeritur: Deus pater quia ubique esse creditur, cum ei tantum, qui es 320 in coelis, dicatur? Necnon illud, Ad te levavi oculos meos, qui habitas in coelis (Psal. CXXII, 1) seu et in quamplurimis locis, ubi Deus Pater p. 0281D| in coelestibus esse asseritur. Ad quod fatendum hos coelos, in quibus Deus inhabitat, non corporales, sed spiritales intelligendos; quia Deus non spatiis locorum distenditur, neque loco clausus tenetur. Monemur autem nihil terrenarum nos ambire debere, sed ad illam potius regionem, in qua Patrem nostrum commemorari fatemur, quantocius summo cum desiderio festinare: ut ibi jam mente versemur, quo Pater et Creator noster esse probatur. Unde Paulus: Nostra, inquit, conversatio in coelis est (Philip. III, 20). Et alibi: Qui consedere nos facit in coelestibus (Ephes. II, 6). Nec non et illud: Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt sapite, non quae super terram, mortui enim estis, et vita vestra abscondita p. 0282A| est cum Deo in coelis (Col. III, 1). Age jam, quaeso, coelestium scrutator, et perquire quinam coeli sunt in quibus et Deum Patrem et vitam tuam absconditam recognoscis. Nunquid altissima mundi corpora, quae non possunt esse nisi in loco? Quod si ita est, aves coeli majoris meriti erunt, quarum conversatio Deo vicinior est; quod omnino stare non potest. Et ideo fatendum Deum nusquam in loco corporalium rerum quaerendum aut cogitandum; neque aliquem esse locum quo non sit, quia omnis locus praesto est ei. Nam quod ubique est, ita dici videtur non quod localiter in omni sit loco (omnino enim in loco esse non potest), sed quod ei omnis locus adsit, eique ad capiendum pateat, cum ipse non suscipiatur in loco, atque ideo recte nusquam in loco esse dicatur. Quoniam p. 0282B| Spiritus Deus ubique est, licet non in loco, sed in spiritalibus et in Sanctis. Hinc quoque David ait: Deus, qui in sanctis habitas (Psal. XXI, 3), nimirum hoc est dicere in coelis. Quapropter quisquis cum Deo in coelis versari desideras, in sanctis et spiritalibus atque intellectualibus a terrenis te transpone; quia qui terrena sapiunt, cum Deo nequeunt sortem haereditatis participari. Hinc quoque est quod spiritus sapientiae in bonis filiis meditatur, non pro utilitatibus terrenarum rerum interveniens, sed pro nostri Patris gloria totum pietatis impendit affectum, ita dicens: Sanctificetur nomen tuum. Nomen itaque Patris filiorum est, quoniam Pater non nisi ex filio appellatur, sicut nec filius nisi de Patre dicitur. Relatio 321 quidem ad Filium refertur, quoniam nemo eorum p. 0282C| secundum se, sed secundum alterum appellatur. Unde Filius ad Patrem ut sit Filius, et Pater ut sit Pater ad Filium refertur. Haec enim invicem relata consistunt, quia alter ex altero nuncupatur. Hinc liquido patet, quia Patris nomen in Filio est, sicut e contrario in Patre Filii esse monstratur. Alioquin si non alter in altero esset, nec iste Pater, nec ille Filius diceretur. Idcirco quia nomen Dei Patris in nobis est, quatenus per adoptionem jure vocemur filii precamur: Sanctificetur nomen tuum. Non quod ille sanctior esse possit, qui omnes ex seipso sanctificat. Unde ait: Sancti estote, sicut et ego sanctus sum; sed idcirco sanctificari nomen ipsius in nobis postulamus, ut sanctificationis suae operetur augmentum, videlicet Spiritum sanctum suum nobis praestando, p. 0282D| per quem charitas Dei diffusa est in cordibus nostris, et clamamus Abba, Pater. Ipse enim Spiritus testimonium reddit spiritui nostro, quod sumus filii Dei. Qua de causa tunc sanctificatur Patris nomen in nobis, cum nos ab eo sanctificamur a quo praestatur omnis sanctificatio. Nam, sicut dignitas patris ad filios refertur, ita sanctificatio filiorum ejus nomini tribuitur. Quid enim aliud est sanctificatio nominis, quam infusio sancti Spiritus, per quem cor pium, mite, placidum et castum, omnique virtute praeditum ad ejus praeparamus ingressum, quo sanctificetur adoptio libertatis? Sic itaque nomen Dei Patris sanctificatur in nobis, quemadmodum ipse Filius clarificatum se in suis discipulis alibi testatur; qui p. 0283A| clara semper, sine ullo additamento detrimentove, divinitatis luce fulgebat. Nam inter caetera sic inquit: Sanctificatus sum in eis (Ezech. XXXIX). Et alibi: In hoc clarificatus est Pater meus, ut fructum plurimum afferatis (Joan. V, 18). Ubi ergo sanctificationis suae locum invenit, ibidem se sanctificari dicit. Pietas enim Patris praestantissima sibi conferri pronuntiat, quidquid suis famulis clementer ipsa largitur. Sic itaque sanctificatur in nobis, sicuti et magnificatur a nobis. Hinc quoque virgo Maria gratanti animo canit: Magnificat anima mea Dominum (Luc. I, 46), non quod magnus et excelsus Dominus, nullam habens consummationem, major minorve esse possit; sed quia, dum nos in eo crescimus, ille in nobis quasi magnificatur. Ac si dicamus: Pater, sanctificetur p. 0283B| nomen tuum, ut tales simus qui sanctificationem 322 tuam non modo intelligere, verum capere valeamus; quatenus tu ex nostra conversatione spirituali sanctus appareas. Quod tunc recte sit, si, videntes bona opera nostra, glorificent Patrem qui est in coelis. Sed quam infelices hi, quorum operibus malis nomen Dei Patris blasphematur! Unde ne fiat, quia quotidie delinquimus, quotidie oramus, ut vivificatio et sanctificatio, quae a Dei gratia sumitur, ipsius in nobis protectione servetur. Ac per hoc, nomen Dei Patris, quod in nobis est, per ablutionem sancti Spiritus, ne deterius quidpiam contingat, indesinenter sanctificatur. Quaeritur ergo non abs re ab aliquibus, de quo nomine dicatur: Sanctificetur nomen tuum? Utrum quia a Christo Christiani vocati p. 0283C| sumus, an quia a Deo Patre per gratiam adoptionis filii nominamur? Quod ex circumstantia lectionis illico designatur, cum praemittimus: Pater noster, qui es in coelis. Nullum enim nomen in nobis ampliori honore sublimatur, quam ut filii Dei per Spiritus sancti infusionem nominemur et simus. Quod videlicet nomen duobus crescendo sanctificatur modis; cum aut numero credentium latius propagatur, aut cum quantitate meritorum in credentibus amplius diffunditur. In utroque tamen quotidie sanctificatur, dum renati suo munere augentur. Verumtamen non ideo loquor, ut nomen Christianitatis in nobis sanctificari non debeat, sed quia adoptio in renascendo gradus excelsior meritorum consecratur. Alioquin neque Christianitas sine adoptione, neque p. 0283D| adoptio sine Christianitate praestatur. Hinc quoque in Apocalypsi Joannis vincenti dicitur: Dabo ei calculum candidum, et in calculo nomen novum, quod nemo novit, nisi qui accipit (Apoc. II, 17). Per calculum quippe, mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus designatur. In quo nimirum calculo, unusquisque renatus in Christo, dum per adoptionis gratiam unum corpus in eo efficitur, nomen novum accipit, ut Patris filius dicatur, et cohaeres Christi in regno Patris efficiatur. Ac si patenter dicat: Qui vicerit mundum et auctorem mortis, dabo ei cohaeredem Christum et consortem, per quem hostis devincitur, et in eo nomen novum, de quo Isaias ante praedixit: Vocabitur tibi nomen novum, quod os Dominavit p. 0284A| (Isa. LXI, 2). Quod sane nomen nemo novit nisi qui accipit; tanquam si dicatur, 323 nullus dignitatem adoptionis moribus et vita defendit, nisi qui ipsum nomen divina praedestinatione ad aeternam vitam nosse promeruerit; nam accipere ad praedestinationis gratiam refertur. Unde Baptista Joannes, cum de eodem Mediatore nostro loqueretur, inter caetera: Testimonium ejus, inquit, nemo accipit (Joan. II, 32); qui autem accipit ejus testimonium, signavit quia Deus verax est, et ideo datur vincentibus calculus candidus, atque in eodem calculo, id est in eodem corpore Christi, nomen novum, scilicet sancta adoptio per quam filii nominamur. In qua nimirum adoptione praedestinatorum nomen, ut Deum diligant et proximum, consecratur. p. 0284B| Hinc quippe scriptum est: Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem (Joan. XIII, 34). Nulla igitur dilectio major esse potest, quam inter patrem et filios, inter filios vero et fratres a Domino commendatur; et hoc est in calculo nomen novum discipulis collatum, quod nemo novit nisi qui accipit. Tanquam si dicatur: hujus virtutem nominis per omnia ignorat quisquis in mandato dilectionem fratris paterno amore non conservat. Profecto de quo nomine in eadem Apocalypsi repromittitur: Scribam, inquit, super illum nomen Dei mei, et nomen civitatis Dei mei, novae Hierusalem, quae descendit de coelo a Deo meo, et nomen meum novum (Apoc. III, 12). Igitur haec inscriptio nihil aliud est quam sanctificatio nominis. Unde oramus: Sanctificetur nomen tuum. p. 0284C| Quo utique stylo vel quo calamo super victores nomen Dei Patris inscribatur, audiamus. Lingua, inquit, mea calamus scribae velociter scribentis (Psal. XLIV, 2); hic est, inquam, Filii Patrisque spiritus, cujus gratia nomen adoptionis, vel Christianitatis, inscribitur et sanctificatur. Quoniam, sicut Paulus ait: Quia sumus filii, misit Deus Spiritum Filii sui in corde nostro, clamantem: Abba, Pater. Hinc certe dignitas nominis, hinc celsitudo meritorum: hinc reges sumus, hinc sacerdotes, hinc triumphatores, hinc nova creatura, hinc Christiani vocamur, hinc filii Dei sumus. Idcirco, ubi totius summa salutis, intimo sensu cordis oremus: Sanctificetur nomen tuum. Deinde sequitur: Adveniat regnum tuum. In qua supplicatione quid p. 0284D| petimus? Nunquid eum regnare sine initio et fine indesinenter dubitamus? Nequaquam, quia rex est omnium saeculorum, cujus profecto imperium nec fine clauditur, nec initio terminatur; sed hoc petimus ut veniat illud regnum adoptionis, in quo haeredes Dei, 324 cohaeredes autem Christi futuri sumus. Congruus quippe satis ordo petitionis, ut quia in priori supplicatione filiorum adoptio consecratur, in secunda, ut regnum quod filiis debetur, obsecremus; non enim oramus quod ei prosit, sed quod nobis. Quia, sicut, dum ejus nomen sanctificatur in nobis, nos utique sanctificamur; ita, dum ejus regnum poscimus adfuturum, nostrum quoque Christi sanguine vel passione quaesitum, oramus p. 0285A| promissionis advenire regnum. Quando cum evacuaverit Christus omne principatum et potestatem, omnemque virtutem, traditurus est nos regnum Deo Patri, triumpho virtutis suae, ut sit Deus omnia in omnibus, contemplantibus nobis illud quod nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quod Deus praeparavit his qui diligunt eum. De quo nimirum regno dicturus est electis suis in fine: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origiue mundi (Matth. XXV, 34). Sed ne dilatione animus torpescat, noverit pius exactor, quod, sicut quotidie in nobis nomen Patris sanctificatur, ut nos ad meliora virtutum opera valeamus; ita et regnum quod optamus quotidie advenire sentitur, dum evacuantur a nobis p. 0285B| principatus et potestates, virtutesque aereae potestatis, cum evacuantur vitia, et mundi concupiscentia exstinguitur. Tum utique, cum his propulsis virtutum bona in nobis fragraverint, et odoramenta meritorum cubile mentis asperserint; tum profecto Patris regnum jam jamque advenire in nobis minime dubitamus. Cujus nimirum gustu inter pressuras saeculi validius solidamur, et ut integrius adveniat ad quod ingredimur, instantissime oramus. Age ergo, quisquis te adoptatum in regnum gaudes, dilata sinum fidei, extende longanimitatem spei tuae, amplifica magnitudine amoris, et ora omni virtute mentis, omnique instantia cordis, ut hoc regnum quotidie non solum credentium numero augeatur, verum etiam in te, vel in cunctis qui jam Christiano p. 0285C| censentur nomine, quantitate meritorum dilatetur, et, evacuatis malis, clarificetur virtutibus. Insuper extende oculum mentis ad illud ultimum repromissio nis diem, quando si permanseris in adoptione auditurus es: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum. Extende igitur oculum fidei et charitatis, apprehende precibus simul omnia quae magister veritatis paucis conclusit verbis. Ora Dei Patris in 325 cunctis adveniat regnum; ora, ut in credentibus, evacuatis malis, virtutibus amplietur, et resplendeat congruo deitatis honore; quatenus et tempore finiatur, atque aeternitatis principio gloriosius beatitudine concludatur. Haec enim dicere vel optare criminosorum nemo audet, quia nec videre tribunal judicis optat; eo quod in adventu ejus, non praemii p. 0285D| palmam se percepturum sperat, sed teste conscientia protinus pro suis reatibus excipere magis poenam timet. Age ergo, quisquis es, saltem opta nunc in tempore, ut exuaris vitiorum malis, et veniat in te virtutis regnum; quia Deus virtutum est et non vitiorum. Opta igitur in membris Christi ut numero colligaris, et quidquid orat universum corpus in toto, ad membrum usque perveniat, si forte spe ac fide vel charitate fueris recreatus: ut simul capiti ac membris orando, agendo, vita et moribus deinceps fideliter collabores. Alioquin licet venire illum non velis, hoc judicium non effagies, et poenam quam formidas male victus excipies. Disce, velim, longanimitatem, et consuesce infatigabiliter laborare. Ecce p. 0286A| quandiu est quod sancta Dei Ecclesia illud orare coepit; Adveniat regnum tuum? tamen licet quotidie augeatur, adhuc differtur. Quod nempe, idcirco dixerim, si petieris, ac forte illico non obtineas, ne fatigeris instantius in agonia desudare: quia regnum Dei dilatione quaeritur, spe jam certa tenetur, ad quod per fidem gradimur, et nimio charitatis ardore quidquid obstiterit revincimus, et per eamdem ad illud donec perveniatur, infatigabiliter desudamus. Fiat voluntas tua. Par quoque et huic intelligentiae sensus est. Non enim quisquam est qui Deo, ne fiat ejus voluntas, obsistere vel contradicere possit. Praesertim cum scriptum sit: Omnia quaecunque voluit Dominus fecit in coelo et in terra (Psal. CXXXIV, 6). Sed hoc oramus ut libertatem arbitrii nostri ejus p. 0286B| per gratiam sociemus ipsius voluntati, ut qui vivit, jam non sibi vivat, sed voluntas Dei libera in omnibus impleatur. De qua nimirum voluntate sanctus Apostolus testatur dicens: Voluntas Dei est sanctificatio vestra, ut abstineatis vos a carnalibus desideriis (I Thess. IV, 3). Et alibi Dominus: Haec est, inquit, voluntas Patris qui me misit, ut omnis qui videt Filium, et credit in eum, habeat vitam aeternam (Joan. VI, 40). Quapropter et hic non quod illi, sed quod nobis prosit, devote oramus. Cum ergo dicimus, Fiat voluntas tua, cogitandum est qua fide dicamus, quave 326 charitate; quia nemo haesitans de Patris voluntate unquam recte orat. Idcirco magna fides, magna devotio, magna securitas, de incommutabili Domini bonitate scire quod nihil mali velit, imo secundum p. 0286C| Apostolum: Omnes homines vult salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire (I Tim. II, 4). Nullus igitur ista ex affectu potest dicere, nisi qui pro certo credidit, omnia quae videntur, vel quae non videntur, prospera vel adversa, Deum pro nostris utilitatibus dispensare. Oportet enim fide devota credere, magis eum pro nostra salute sine ulla intermissione esse providum ac dispensative sollicitum, quam nos ipsos pro nobis. Unde, si quis ista deliberato, vel fixo tenet animo, semper ad ejus pendet voluntatem, nihil de se praesumens, diebus ac noctibus jugiter implorat illius in nobis fiat voluntas, quae nunquam falli potest, nunquam immutari, nunquam ullis affectibus depravari. Nam ejus voluntas salus est omnium. Hoc quippe noverat idem unicus Filius magister p. 0286D| veritatis, cum dicebat: Pater, transeat a me calix iste, verumtamen non mea voluntas, sed tua fiat (Matth. XXVI, 39). Et alio in loco: Non veni ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me, Patris (Joan. VI, 38). Plus enim de Patre quam de se humanitas assumpti hominis praesumebat, ut omnibus ostenderet quanta et qualis fiducia in ejus debeat consistere voluntate. Nulli dubium, secundum quod Joannes ait: Qui fecerit voluntatem Dei, maneat in aeternum. (I Joan. II, 17). Idcirco dilatentur animi, crescat affectus, concipiamus mente quod oramus; quia quidquid magister coelestis docuit verbis vel exemplis, haec est voluntas Patris ut omnia compleantur. Ad hoc quippe scripta vel gesta p. 0287A| sunt, ut fideliter pro salute nostra operibus peragamus. Unde provideat unusquisque in se quid velit, quid in corde gerat. Quod si viderit voluntatem suam in aliquo a Dei voluntate discrepare, corrigat pravitatem suam ,ne quod verbis orat, moribus contradicat. Hinc quippe scriptum est: Et a voluntatibus tuis averte (Eccli. XVIII, 30). Sed quia de coelo anima, pars coeli sumus; de terra vero corpus, pars terrae esse convincimur; ideo adhuc, sicut ait Apostolus: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem (Gal. V, 17). Unde duntaxat velle quantisper adjacet, perficere autem bonum non invenimus. Ideo oramus: Fiat voluntas tua, sicut in coelo, videlicet in spiritu, sic et in terra, quatenus caro et anima ille spiritalis sit homo, de quo canit David: Cor meum, p. 0287B| et caro mea 327 exsultaverant in Deum vivum (Psal. LXXXIII, 3); et idem: Sitivit in te anima mea, quam multipliciter tibi caro mea (Psal. LXII, 2). Quis enim ignorat in angelis aut in spiritualibus, quia Deus spiritus est, esse voluntatem Dei? Nam qui adhaeret Deo unus spiritus est. Ubi ergo unitas regnat, nulla dissensio esse potest. Caeterum, si quis terra est, et in terram ibit. Nam et hoc loco per terram carnalitas designatur, per quam malignis spiritibus in nobis datur accessus. De quo David: Dum appropiant, inquit, super me nocentes, ut edant carnes meas (Psal. XXVI, 2). Et serpenti in paradiso: Terram, inquit, comedes cunctis diebus vitae tuae (Gen. III, 14). In qua nimirum terra, quia contra voluntatem Dei agitur, et adversatur contra Deum carnalis homo noster, rogamus. p. 0287C| Fiat voluntas tua in terra sicut in coelo. Non ut terra permaneat, quatenus illa manente in ea tua fiat voluntas, sed ut transeat quidquid in nobis terrenum est aut carnale, et fiat spiritale atque incorruptibile. Alioquin in terra, quae quarta elementorum species est, quid minus quam in coelo Dei voluntas unquam agitur? Omnia quidem rerum elementa, et quidquid in eis aut ex eis est, ejus subjacent potestati. Omnisque natura illius imperiis famulatur, etiam et in adversas transit jussu dominante species vel figuras, nec est aliquid quod reluctetur ejus dictis. Sed quia solis hominibus in terris libertas arbitrii concessa fuit, sicut angelis in coelestibus, docemur denique precari ut, sicut illi jam per gratiam voluntati ejus inhaerent, ut ultra nec peccare, nec p. 0287D| quidpiam contra ejus voluntatem velint aut possint agere; ita nos illi couniamur, qui adhuc in terra sumus, quatenus cum eo per ejus voluntatem unum simus. Quid enim felicius possidemus quam si Dei voluntatem perpetuam nobis conservemus? Cujus velle summum bonum est et virtutum omnium dedicatio, vitiorum quoque peremptio, et perpetuitas aeternae beatitudinis. Hac quippe voluntate terrena coelestibus sociantur. Unde perpendat fidelis animus quantum sibi et saeculo mortuus esse debeat, si veraciter vult orare quod magister veritatis docet; alioquin, quisquis suum velle suumque nolle, adhuc in corde abstractus, fovet, Patris velle in se impleri fideliter minime rogat. Pro quo, admonitus, caveat ne p. 0288A| quando dicatur ei: Hic labiis me honorat, cor autem ejus longe est a me; longe utique a salute, quia voluntas Dei salus nostra creditur. Idcirco etsi aliter velimus, semper orandum est 328 non nostra sed illius voluntas fiat. Quod si eadem quae Deus vult, ipso aspirante jam volumus, non nostrum sed Dei munus est. Ideo, magis de illo quam de nobis praesumentes, submissi ejus praestantissimae voluntati, recte oramus: Fiat voluntas tua in terra, id est in nobis, ex ea parte in qua terreni sumus, sicut in coelis est, in quibus ipse habitas. In coelis utique, ut diximus, non in istis materialibus, sed in sanctis angelis in quibus perfecte Deus Trinitas operatur; vel etiam in sanctis, quos de terrenis elevans ad sublimia per gratiam jam coelos fecit. In quibus profecto p. 0288B| coelis, Dei plena voluntas et perfecta adimpletur, cum in nullo ab ea eorum aliquis discrepare potest ulterius aut deflectere. De qua nimirum voluntate David canit: Ut videam voluntatem Domini, et visitem templum sanctum ejus (Psal. VI, 24). Hinc quoque et Isaias propheta in persona Patris ait: Et in omnibus mea voluntas (Isa. XLVI, 10). Unde oramus ut, sicuti est jam in coelis, id est in angelis et sanctis ejus, etiam et in nobis, quia adhuc ex parte terra sumus, voluntas Patris, de qua recte nemo qui fidelis est dubitat, penitus impleatur; quatenus spiritalia et divina in omnibus et in singulis agantur, et terrena deficiant. Sed scrutandus est animus, et nutrienda fides, atque intelligentia uberius dilatanda, Patris voluntas quam locuples sit, quam sancta, quam p. 0288C| justa et rectissima, quam pia, quamque omnibus proficua. Nam omnium creaturarum existentia, sola voluntas Dei fuit, quia ejus voluisse, fecisse est. Et ideo rectum est ut illa voluntas, qua creati sumus et per quam existimus, in nobis fiat et permaneat, nec ab ea destituti, mox veluti rei condemnemur. Nihil ergo justius quam ut voluntas Dei, qua subsistimus, agatur in nobis, quatenus ab ipsa, per ipsam, ad ipsam, felicius quandoque perveniamus. Nam sicut nulla alia causa est cur existimus, nisi sola voluntas Patris, ita nulla alia causa esse debet cur vivamus, nisi ut voluntas ejus in nobis omnibus compleatur, et ad quod voluit nos esse, satis devoti perveniamus. Caeterum quod terra sumus, de maledicto est; quia terra es, inquit, et in terram ibis (Gen. III, 19). Et p. 0288D| ideo petimus ut voluntas Dei, quae de terra coelos fecit, fiat in nobis, quatenus et ipsi coeli simus. Et notandum quod non ait: Fiat voluntas nostra sicut tua, aut Fiat voluntas quae in terris est, sicuti illorum qui sunt in coelis; sed ait: Fiat voluntas qua sicut in coelis, et in terra. Ut sicuti illi jam non sibi vivunt, 329 sed voluntas ejus in eis vivit, et per eos quae vult operatur; ita et in nobis et in omnibus qui adhuc terreni sunt, voluntas Dei fiat, et quae salutis sunt operetur. Non enim oramus tantum ut velimus quae bona sunt, quia velle et non perficere infirmitas est, sed libere petimus ut ejus voluntas, quae valde dives est, nihilque infirmitatis habens, nihilque mali admittens, fiat in nobis, quatenus omnia ipse operetur p. 0289A| in nobis. Quia quicunque spiritu Dei aguntur, hi sunt filii Dei. Caeterum, qui post suas voluntates adhuc ire sinuntur, veluti irae filii, sua infelicitate pascuntur, nisi quandoque ad voluntatem Dei bonitate ipsius vincantur, et ditissima virtus Christi eis subvenire dignetur. Porro hi qui jam quae Deus vult, divinitus inspirati, ardenter volunt, nec talem voluntatem operibus consequuntur, quasi perfectionis gradum tenent, nec adeo beati existimantur. Unde doctor egregius, ut praemisi: Velle, inquit, adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio (Rom. VII, 18). Et ideo instanter quod perfectius est obsecramus: Fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra. Quia, licet in terra fiat voluntas tua per potestatem, tamen longe aliter jam fit in coelis per gratiam. Unde oramus p. 0289B| non qualitercunque, sed fiat voluntas tua, sicut in coelis et in terra. Ut sicut in coelis non nisi tua voluntas regnat et operatur in cunctis: ita et in terris operetur in omnibus, et gratia tua voluntate ditissima obtineat universos. Ex quo perpendat devotas animus, quam latissimo sinu charitatis orandum est, quave fide corroboranda est supplicatio, vel quanta spe pascenda sit devotio. Nam voluntas Patris eadem est quae et Filii atque Spiritus sancti. Quia non aliud vult Pater quam Filius, neque Filius aliud quam Pater et Spiritus sanctus. Sed Patris et Filii et Spiritus sancti sicut una deitas, una virtus, una potestas, ita una et incommutabilis voluntas. Propterea cum ad Patrem oramus, ut illius in nobis fiat voluntas, sic accipiendum est, ut Filii p. 0289C| ac Spiritus sancti in nobis voluntas impleatur. Idcirco quaecunque Filius docuit, aut Spiritus sanctus divinitus inspiravit, obsecrandum est, ut in nobis operibus peragantur; quia haec est voluntas Patris ut secundum Deum vivamus, et praecepta ejus in omnibus observemus. Sed quia ad haec minus idonei sumus, nostris praetermissis voluntatibus, instanter oramus ut illius in nobis fiat voluntas, et nos ei subditi simus, quatenus adoptio quandoque nobis 330 jam indulta praestantius concedatur. Et notandum quod, sicut in Decalogo tria praeceptorum ad Deum pertinere probantur mandata, ita et in hac formula orationis, secundum interiorem hominem, Deus Trinitas in nobis consecratur; imo nos illum in nobis advocantes, ex toto corde, et ex tota anima, et ex p. 0289D| tota virtute, per haec tria plenius consecramur. Quatuor siquidem sequentium preces, ad praesentis vitae praesidia pertinent, tria autem haec ad futurae adoptionis gratiam diriguntur. Nam terrenus homo noster quatuor elementis subsistit, et ideo bene quaternario precum numero quotidie relevamur. Caeterum futura illa adoptio voluntate Dei circumfusa, regnum Deo Patri, ut sit Deus omnia in omnibus, solidissimum, ac deinceps sabbati requies, et plenissima beatitudinis sanctificatio in omnibus erit. Tunc sane integer homo noster illud charitatis praeceptum implebit, ut diligat Deum ex toto corde, et ex tota anima, atque ex tota virtute. Interim tamen oramus, fiat in nobis quod futurum est, ut simus filii et imitatores p. 0290A| Christi, qui ait: Si quis fecerit voluntatem Patris mei, qui in coelis est, ipse meus frater, soror, et mater est (Matth. L, 12); atque idem de se: Non veni facere voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me, Patris (Joan. VI, 38). Sed ut fiat voluntas ejus in nobis, prius inspirante gratia divina, maneat prompta voluntas, secundum Deum, et sic oremus, Fiat voluntas tua, ut quod ex nobis est minus possibile, ejus dono compleatur, ut ibi incipiamus vivere ubi futuri sumus. Volunt quidam voluntatem Patris ad personam sancti Spiritus referri, et venturum regnum ad personam Christi, de quo pueri qui praecedebant et qui sequebantur clamabant, dicentes, Benedictum regnum Patris nostri David (Marc. XI, 10). Caeterum ad personam Patris, sanctificationem p. 0290B| ipsius nominis pertinere quis dubitare poterit? Nos tamen Patris, et Filii, et Spiritus sancti, sicut unam voluntatem esse dicimus, ita unum regnum et unam sanctificationem totius Trinitatis catholice confitemur; licet diffusio charitatis, id est prompta voluntas et Deo devota, ad Spiritus sancti gratiam referatur, sicuti et regnum ad Christi triumphum, qui devictis hostibus triumphavit; per cujus victoriam Deo Patri reconciliati, gloriamur per adoptionem, ut haeredes ejus, cohaeredes autem Christi simus divinitus consecrati. Haec autem progenies adoptionis in futuro amplius et 331 perfectius est praeceptura, et ideo de his haec pauca sufficiant. Caeterum ad ea quae hic sunt necessaria, interim mentis oculum dirigamus, quatenus, his perceptis, ad ista quae sunt sublimiora p. 0290C| in fine quandoque veniamus. Panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie. In qua nimirum petitione, quaecunque sunt necessaria praesentis vitae, ut ad futuram pervenire possimus, omnia videtur petenda docuisse. Nam in eo quod ait, panem nostrum ἐπιούσιον, id est supersubstantialem, illud nobilitatis et substantiae illius significat qualitatem, quod super omnes substantias sit, et super omnes creaturas sublimitas naturae ipsius excedat. Hoc quippe significantius expressit, cum supersubstantialem posuit; quia ipse est panis vivus ille qui de coelo descendit, de quo qui edunt, adhuc esuriunt, et ideo quotidianum eum alius Evangelista (Luc. XI, 3) nominavit. Verumtamen in via quotidianus, in patria vero aeternus, unde per Joannem, si p. 0290D| quis ex hoc pane manducaverit, non morietur: Ego sum, inquit, panis vivus, qui de coelo descendi, si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum. Et panis quem dabo caro mea est, pro mundi vita (Joan. VI, 51, 52). Et paulo post, dum ad haec litigarent Judaei semper increduli: Amen, amen, dico vobis, nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habetis vitam in vobis. Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam, et ego resuscitabo eum in novissimo die. Caro enim mea vere cibus, et sanguis meus vere est potus, ac caetera quae sequuntur (Ibid., 53, 54, 55, 56, etc.). Patet igitur quam instantissime hunc panem petere debeamus, sine quo in Christo vivere p. 0291A| non valemus. Qui manducat me, inquit, et ipse vivet propter me. Vivet autem jam alia vita, quia qui manducat hunc panem vivet in aeternum. Sed si de hoc pane accipiendum est, scilicet de Christi corpore, non absurde quaeritur cur non quotidie illum comedimus, absque intermissione dierum, sicuti eum dari nobis quotidie oramus. Nam et in orientalibus Ecclesiis plurimorum est quotidie non communicare, praesertim cum iste panis quotidianus dicatur. Alioquin si ex praecepto quotidie communicandum esset, nunquam sic indifferenter istud fieret in Ecclesia; nam sine scandalo quibus placuerit, illud faciant, et nemo sacerdotum est, qui aut quotidie agere prohibeat, aut praecipiat non intermittere. Quo constat aliter intelligendum, quia nec quotidie omnes parati p. 0291B| 332 esse possumus ad accipiendum: nam qui manducat indigne, judicium sibi manducat. Idcirco aut quotidianum eum intelligimus, eo quod quotidie liceat immolari, et ab his qui parati sunt fideliter accipi, aut quotidianum ideo, quia ipse idem indesinenter interius per fidem et charitatem, cultu religionis ac spei, reficit nos, et pastu suae dulcedinis consolatur. Nam sine ipso nunquam spiritaliter possumus vivere. Et ideo cum dicit hodie, ostendit eum quotidie sumendum, nec sufficere quod hesterna die illum percepimus, si non adhuc hodie et ad finem usque indesinenter sumamus. Docet denique nos, hanc quotidie orationem coram Patre profundere, ut ex ipsa quotidiana vitae indigentia commoneamur, quod non sit dies quo non debeat cor interioris hominis p. 0291C| illo pane intrinsecus confirmari. De quo David: Et panis, inquit, cor hominis confirmet (Psal. CIII, 16). Potest et istud quod dicitur, hodie, de praesenti vita satis intelligi, dum scilicet in hoc saeculo commoramur. Ac si dicat: Praesta nobis hunc panem, quandiu in hac saeculi via sumus. Novimus enim, nisi quis in hac vita eum perceperit, minime in futuro illius particeps erit. Nam saepe, hodie, pro omni isto tempore accipitur, sicuti est illud: Hodie si vocem audieritis (Psal. XCIV, 8). Quod si hoc loco ita accipiatur, tunc recte de corpore ac sanguine accipiendum erit, ut sit sensus: Panem nostrum da nobis, dum in praesenti vita sumus, quatenus nunquam, ab eo excommunicati, de Christi corpore praecidamur. Quia si quis ejus mandata non custodit, p. 0291D| hunc panem indigne sumit. Quod satis per Adam cum peccasset adhuc in paradiso insinuatum credimus. Videte, inquit, ne forte sumat de ligno vitae et vivat in aternum. Lignum autem vitae, Christum debere intelligi, nemo qui Scripturas sacras legit dubitare poterit. De quo sumere prohibemur, quoties gravius peccamus, ne corpus ejus et sanguinem indigni accipiamus. Ex quo recte orare docemur, Panem nostrum quotidianum da nobis hodie, id est, tales nos exhibe, ut eum ex te jure sumamus. Sed quidam hunc sensum altius discutientes, panem quotidianum, spiritalia praecepta et divina quae quotidie meditari debemus et operari, accipienda planius sanxerunt; eo quod regulam hanc orandi transgredi p. 0292A| non oporteat, vel addendo quidpiam, vel subtrahendo, vel aliquid immutando. Unde dilatandus est intelligentiae sinus, et, si quotidie corpus 333 Domini percipere non audemus, quotidie illum in mente, et omnia ejus praecepta, ardenti animo sumamus. Et ut plenius ea capere possimus, diebus singulis rogemus: Panem nostrum quotidianum da nobis hodie; cibus namque verus voluntas Patris est. Ex quo idem unicus ut nos doceret Patris Filius: Meus, inquit, cibus est, ut faciam voluntatem Patris mei (Joan. IV, 34). Et alibi ad discipulos: Operamini cibum qui non perit, sed qui permanet in vitam aeternam (Joan. VI, 27). Meditatio enim legis divinae, et praeceptorum exhibitio, animarum est cibus. Nec dubium quin, sicut praesens vita constat in cibo panis, p. 0292B| sic aeterna vita constat in opere mandati. Hinc jam beatus dicitur, si quis in lege Domini die ac nocte fuerit meditatus. De qua profecto meditatione David, Quam dulcia, inquit, faucibus meis eloquia super mel ori meo (Psal. CXVIII, 103). Ubi ostendit cibum vocari praeceptorum eloquia debere, dum ea faucibus dulcia dicit esse, et non auribus. Similiter et Apostolus: Non potui vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus lac vobis potum dedi, et non escam (I Cor III, 1); escam autem nominans spiritalem doctrinam. Unde quaeso quis dubitet quod ideo immolatus sit Christus, ut salutaris sit cibus et vitae potus? Ex quo sane clamat Apostolus: Pascha nostrum immolatus est Christus; itaque epulemur (I Cor. V, 7). Sed in his ut copiosius deliciis affluamus, p. 0292C| oremus instantius, Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. In qua profecto petitionis clausula probabilius tripertitus intelligentiae sensus aperitur; licet Scripturas divinas sic oporteat omnes interpretari. Primum, juxta litteram, ab eo qui cuncta creavit, jure rogamus ut diurnum nobis necessitatis victum tribuat. Sed forte aliquis movebit cur pro his oremus adipiscendis quae necessaria sunt hujus vitae, praesertim cum Dominus dicat: Nolite solliciti esse quid manducetis aut quid induamini: quaerite primum, inquit, regnum Dei et justitiam ejus, et haec omnia adjicientur vobis (Matth. VI, 25, 33). Quibus profecto verbis et hujuscemodi exemplis aestimant docendum non haec cum supplicatione a Domino postulanda, sed tantummodo illa semper p. 0292D| quaerere quae spiritalia sunt et aeterna. Quod si ita est sentiendum, erat generalis Ecclesiarum consuetudo, quae suis in precibus quam saepe ea quae sunt necessaria praesentis vitae intentissime rogat, ex quibus et in sacramentorum preces quamplurimae recitantur. Ex quo liquido patet quod, sicut laborare debemus manibus, nec tamen solliciti 334 esse, ita orare peculiarius oporteat, ab eo qui cuncta tribuit, ista percipiamus. Alioquin nunquid ingrati esse debemus, aut nunquid ea sine ipso percipimus? quod si ab eo, licet cum malis, istis participamur bonis, nos, quorum fides est adoptio, debemus humiliter petere quod clementer volumus impetrare. Attamen cum dicimus panem nostrum, passim p. 0293A| segregamur ab eis quorum nec fides est nec adoptio. Quia, etsi iste omnium communis est panis, videmur alium quasi specialius deprecari, qui non nisi tantum noster esse probatur; quoniam corporis aut sanguinis Christi cibus solum est Christianorum, nec non et operis mandatorum atque doctrinarum alimenta tantummodo filiorum censentur. Caeterum iste communis, inquiunt cibus, nec recte admodum noster dici potest, quia et aliorum est. Ad quod fatemur quia, sicut pro his qui praedestinati ad vitam sunt, hic mundus factus et constare creditur: ita et pro eis isti gratis accipiunt quae illis, quia diligunt Deum, debentur; unde et noster jure dicitur, quia pro nobis, ut bonitas ejus ad omnes derivetur, illis porrigitur. Sed eorum p. 0293B| nec quotidianus est cibus, quia perpetuitatem amoris, licet non sint ipsi perpetui hic in terris, radice cordis plantarunt. Porro illi quorum adoptio est, quia de crastino solliciti esse non debent, quotidianam tantummodo annonam postulant, largitatem Dei semper sibi ad futuram sperantes. Quod bene populo, qui ex Aegypto egrediebatur, gradienti per desertum, praecipitur ut singuli non amplius ad victum quotidianum, quam gomor unum colligerent; et si quidpiam aliquis alio plus collegisset, seu in crastinum ex eo reservasset, scaturiebant vermes illico ex illo, ita ut nec ultra cibus ille proficeret. Ex quo praesens Christianorum regula signabatur, quod perfecti quoque non debeant solliciti esse de crastino. Sufficit enim diei malitia sua; p. 0293C| nam crastinus dies sollicitus erit sibi (Matth. VI, 34). Quod si plane laboriosum putatur et arduum, filiorum tamen debet esse ista perfectio ut sic vivant quotidie quasi mox morituri, et ibi spe semper pendeant, quo se credunt quantocius perventuros. Unde, quotidie orantes, triplice istum vitae cibum quotidie, veluti fideles filii de manu Patris percipiamus; ne forte accepta substantia, sicuti ille prodigus, longius ab eo recedentes oberremus. Sed talis profecto regula a paucis viris et rarissime 335 custoditur, talisque Patris amor et filiorum devotio vix servatur. Unde, sperantes in illius pietate, rejiciamus quae mundi sunt, et ita vivamus, ut etiam cibo isto corporeo hic in via cum gratiarum actione, sine quo non possumus, quotidie pascamur. Deinde moraliter p. 0293D| in lege mandatorum die ac nocte versemur, quia non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore Dei (Matth. IV, 4). Constat igitur quod, sicut isto pane pascitur exterior homo noster, ita illo de die in diem interior reformatur. Atque per hoc, tam isto quam illo interim sustentamur; isto corpus in via alitur, illo anima et corpus simul ad aeterna nutritur. Vescimur autem et spiritalem escam quotidie, dum aut in sacramento carnem ejus vel sanguinem assumimus; aut solummodo in mente, ipsum amando, credendo, sperando, interius ruminamus. Isto siquidem cibo ad aeternam vitam Christo incorporamur, et cum eo unum corpus efficimur; ideo nihil minus orandum ut ab eo illo digne p. 0294A| pascamur cibo, sine quo salvi esse nequimus. Nisi manducaveritis, inquit, carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Quapropter sic vivendum est ut digni illo inveniamur, et sic orandum ut quotidie ista omnia competenter et sobrie ab eo percipiamus; ut ex uno quidquid in praesentiarum nobis necessarium est, impetremus; ex altero vero ut interius illis angelorum deliciis, in doctrina atque mysterio, quotidie, quandiu in tempore vivimus, spiritaliter participemus. Nec dubitemus in aliquo quia Deus Pater cum Christo simul nobis omnia donavit, aut praesentia vel futura. Unde illum, quia puer natus est nobis, et filius datus est nobis, oremus quasi thesaurum nostrum, oremus ut cibum nostrum; noster enim est, p. 0294B| et ideo cum eo simul omnia nostra fiunt. Idcirco petamus eum quasi nostrum, ut quomodo in fide illum jam tenemus, ita in re fruamur, et per eum a Patre cuncta impetremus. Noster quippe est, quia nobis jam jure debetur. Ideo oramus ut quod nostrum est per donum, quotidie tribuatur per effectum. Sit tantum ille cibus nobis quotidianus, et omnia in eo simul nostra erunt. Hoc est dicere: Primum quaerite regnum Dei, et omnia haec adjicientur vobis. Quae nimirum omnia aliena sunt, quia non sumus de hoc mundo, et ideo prius quod nostrum est oremus, ut in eo cuncta impetrasse laetemur. Nam quod aliena sint reliqua 336 omnia, docet evangelicus sermo, ubi ait: Et si in alieno non fuistis fideles, quod vestrum est, quis dabit vobis? (Luc. XVI, p. 0294C| 12.) Propterea quod nostrum est, ante omnia et super omnia requiramus, quatenus ille sit nobis panis, ille cibus, ille vita, pro cujus amore quae mundi sunt omnia postponentes quasi aliena deputemus: et ideo nonnisi diurnam, licet a Patre, alimoniam istam aut illam rogemus, ut in illo, de illo, ab illo semper alamur. Quoniam nec locupletius cellarium invenitur, nec praestantius paratissimum quidem est et continuum; idcirco non aliud quaeramus quam quod proprium et paternum. Sequitur: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Hic unusquisque semetipsum attendat, et cautionem coram judice voce propria proposuisse intelligat. Docuit enim hoc Magister pietatis, non solum ut nos invicem ad p. 0294D| misericordiam inflecteret, verum ut peccantibus in se reis, ipse indulgentiam largiretur. In uno siquidem nobis subveniens, in altero vero peccantibus fratribus per eorum debita relaxans; in utroque tamen utrisque veniam clementer providit, et ad libertatem adoptionis singulos quolibet charitatis voto venire voluit. Unde diligentius unusquisque petitionem cautionis dignoscat; quia sicut promptus ad indulgentiam circa suos debitores exstiterit, sic Deum in suis propitium habebit. Hoc enim sperare docemur a Domino, et in nostra ponitur potestate, quod cernimur dimisisse conservo. Nostra quidem sponsione astringimur: idcirco sicut debitores esse nolumus, ita nec habere cupiamus, quia in eorum personis p. 0295A| aut ligamur, aut absolvimur. Quod si putatur hic incertum, de quibus debitis, vel de quibus debitoribus dicatur, abjicienda est materies excusationis, et intelligendum planius ex omni debito tam culparum quam et pecuniariae gravitatis, ut in quocunque tibi frater tuus reus fuerit, hoc relaxes. Nam et nos plurimis ostendit nexibus involutos tam delictorum crebra praesumptio, quam pecuniaria inhonesta quaestusque lucri contrectatio. Ideo, prout facultas virium omnibus suppetit, debent singuli suis relaxare debitoribus pondera facultatis quibus oppressi tenentur debitis. Quia quisquis egenti fuerit inhumanus, Deo quae sua sunt abnegat, cujus infinita pietas sic angustias suscipit miserorum, ut quidquid pauperi dispensatione benigna fucris p. 0295B| largitus, sibi praestitum connumeret. Debitores autem 337 tribus obnoxii modis tenemur: cum aut quae Divinitas prohibuit admittimus, aut quae jussit non implemus; seu cum de propriis astringimur votis; quia et tum debemus, Christi beneficia gratis consecuti, omnia quae promisimus, donec fideli mente singula reddamus. Sic itaque et in nobis tripliciter admittitur, quod remittere jubemur, nostris ut absolvamur reatibus. Dum injuste aut in animo laedimur, aut in corpore passionibus afficimur, aut in his exterius, quae nobis jure competunt, quolibet injuriarum affectu praegravamur; quorum, quibusque debitoribus, seu peccati sit pretium, seu rerum, quod nonnunquam sine dilecto tenetur, debemus omnino fratribus relaxare, quatenus nobis p. 0295C| nostra a pio judice relaxentur debita. Maxime tamen pondus peccati, si ad nos pertinere probatur, ultronei remittamus; quoniam etsi debitum pecuniae interdum juste repetimus, debitum delictorum nunquam petentibus sibi indulgeri absque damnatione nostra negamus. Unde praeceptum est in hoc ipso Evangelio: Cum steteritis ad orationem, remittite si quid habetis adversus aliquem, et Pater vester, qui in coelis est, remittet peccata vobis; si autem vos non remiseritis, inquit, neque Pater vester, qui in coelis est, remittet vobis peccata vestra (Matth. XVIII, 35). Excusatio namque nobis nulla relinquitur, quia unusquisque nostrum secundum hanc sententiam in die judicii judicabitur. Sed cauti esse debemus ne aut ea quae in Deum admittuntur, p. 0295D| quasi nostra peccantibus relaxemus, aut ea quae nostra sunt, veluti ex zelo Dei, causa vindictae retribuamus. Solemus ergo, quod est gravius, erga illa quae ad Dei omnipotentis injuriam prorumpunt, quasi clementes existere; erga illa vero quae in nobis fiunt, licet parvissima, immites et inexorabiles esse: pro quibus non indulgentiam utrisque factis, sed condemnationem a Domino promeremur, quia ex ipsa nostra petitione durius condemnamur. Quid ergo est dicere: Dimitte sicut dimisi debitoribus meis, cum non dimiseris, nisi pium judicem ex tua crudelitate ad severitatem vindictae acrius provocare? Idcirco formam nobis imposuit, quemadmodum volumus judicari. Unde indulgentibus summa p. 0296A| coram Deo jam fiducia respondet impetrandi: exigentibus vero, poena in conscientia remordet damnandi. Deus tamen mavult invenire cui indulgeat quam quem puniat. Ideo 338 in nostra posuit potestate, qua quisque conscientia Dei judicium erga se provocet, et quomodo sententiam tanti discriminis valeat temperare. Nemo igitur se immunem a peccatorum debitis existimet, quia nemo sine culpa vivere potest. De quo Joannes apostolus: Si dixerimus, inquit, quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non est (I Joan. I, 8). Neque perfunctorie hoc Magister veritatis discipulos docuit orare. Neque universalis Ecclesia false ista probatur dicere. Omnes quidem debemus, et ideo omnibus necessaria est Christi indulgentia. Propterea p. 0296B| devoti ex animo omnibus relaxemus, ut et potiora seu quamplura nobis a pio judice relaxentur. Pecuniariam quippe proposuit orandi figuram, flagitiis comparatam, quoniam radix omnium malorum non solum cupiditas, sed et avaritia probatur, sine cujus semine vitioso nulla propemodum generantur scelera. Idcirco in utrisque servandum est, ut in quibuscunque possumus conservis subveniamus. Alioquin qui corda inspicit singulorum, ipse aut preces approbat, charitate in animo flagrante, aut reprobat illa refrigescente. Quia profecto prius corda viresque singulorum inspicit, et tunc ex eo munus voti, seu supplicum preces pensat. Hinc est quod primum ad Abel, deinde ad ejus munera respexisse legitur; unde placatus ea suscepit, quia eum quem p. 0296C| prius aspexerat coram se rectum invenit. Quapropter nemo se fallat, nemo se circumveniat; quicunque non dimiserit peccantibus sibi ex corde, frustra ante judicem, cujus haec sunt mandata, preces offert. Et ne nos inducas in tentationem. Non quod Dominus dux et magister veritatis, qui via est credentibus, quempiam in laqueum tentationis inducat; sed abhorrens qui suis negligunt parere disciplinis, cum eos deserit et permittit ire quocunque ducuntur illecti, tum utique inducere eos perhibetur. Fit ergo iste loquendi modus in Scripturis divinis frequentissime, per id quod sinit aut praestat fieri, ut ipse facere dicatur. Habes quoque in bono quod Spiritus sanctus postulet pro nobis gemitibus inenarrabilibus (Rom. VIII, 26), dum nos postulare facit; habes et p. 0296D| in malo, dum dicit: Et ego indurabo cor Pharaonis (Exod. IV, 21), cum eum indurari permisit. Atque propheta: Indurasti, Domine, cor nostrum, indurasti ne iremus post te (Isa. LXIII, 17). Non quod pius Dominus aliquem aut inducat in laqueum tentationis, aut induret, ne verbum disciplinae queat 339 suscipere: sed quia, dum judicio suo vero et justo nos deserit, quasi inducere in sacris litteris figuratur, et dum nos sinit infidelitate cordis interius congelescere, quasi indurare dicitur, quia non resolvit ad calorem amoris, quos novit frigescere ab illo, qui sedem suam ad Aquilonem posuit. Unde sponsa in Canticis: Surge, Aquilo, et veni, Auster, perfla hortum, ut fluant aromata illius (Cant. IV, 16) p. 0297A| Alioquin, nisi animus divino fuerit adjutus suffragio, cito flante vento tentationis ad ruinam impellitur. Hinc est quod petimus: Et ne nos inducas in tentationem, id est, ab eo qui male tentat ne sinas nos induci. Deus enim intentator est malorum. Hinc scriptum est quod Deus neminem tentat. Non quod non tentaverit Abraham et Jacob, seu electorum quamplurimos ad salutem, sed quia ad malum neminem tentat, et ideo intentator malorum dicitur. Inducimur autem in tentationem, cum tentatio nos vel parum fregerit; neque enim oramus ut non tentemur, sed ne inducamur in tentationem, id est, ne nos tentatio vel ad modicum vincat; hoc quippe est dicere, ne nos inferas in tentationem, quod Paulus praemittit dicens, quod faciet cum tentatione, etiam p. 0297B| providebit ut possimus sustinere (I Cor. X, 13). Nam non ideo beatificatur quispiam, quod non tentatur, sed quia post tentationem victor divinitus coronatur. Hinc quippe scriptum est: Beatus vir qui suffert tentationem, quoniam cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae (Jac. I, 12). Constat igitur quod omnibus tentatio necessaria est, et omnes tentamur. Sed quia vires nostrae ad ea non sufficiunt superanda, oramus medullitus cordis, Ne nos inducas in tentationem, hoc est, ne sinas nos ire ut vincamur; ac si dicatur: Infer tentationem, ut probemur, et praesta suffragium ne vincamur, quatenus post triumphum victores coronemur. Veniunt quippe venti, impellunt flumina, feriunt undae, coacervantur immensi gurgites, petimus ne nos inducas, hoc est, ne tuo p. 0297C| nos destituas auxilio, ut tentatio vincat; tu enim de coelo clamas, adhuc certantibus in agone militibus: Confidite, ego vici mundum (Joan. XVI, 33). Ac si dicatur: Si formidatis inter innumeros hostes, si timeris propter immensam mundi saevitiam, si vires contra violentos eorum impulsus pro diffidentia franguntur, si laquei hinc inde parati tenduntur, si caligo tenebrarum, ut impingatis caecitate pressi, aspergitur, 340 si ab innumeris coangustamini casibus, et circumdati vallo jam tandem fide infirmamini, confidite, ego vici mundum. In mea siquidem victoria triumphus vester erit. Inter quae nimirum mala, culpis exigentibus, ne nos deserat recte oramus, ne inferat nos in tentationem. Ac deinde subjungimus: p. 0297D| Sed libera nos a malo. Quibus duabus precibus regno diaboli exuimur, scilicet quantum ab eo educti sumus, ne rursus illo inficiamur; et quantum adhuc propter infirmitatem carnis in eo sumus, quantocius inde liberemur. Nam in eo quod dicimus, libera nos a malo, non minus de invisibili, quam de visibili liberari malo petimus. Praecipue tamen ab illo nos exui malo rogamus, a quo retinemur, id est, a diabolo et a peccato, quod ex diabolo quotidie propagatur. Verumtamen et ad finem oratio dirigitur, quia ab omni malo tunc penitus liberabimur. Nam quandiu hic sumus, sine illo malo quo caro atteritur et animus frenatur, esse nequimus; verum cum corruptibile hoc induerit p. 0298A| incorruptionem, et mortale immortalitatem, tunc utique ab omni malo funditus liberi erimus, qua libertate Christus nos liberabit. Interim tamen et a malo saeculi hujus liberari poscimus, ne gravemur angoribus et pressura corruptionis. In qua nimirum petitione, oculus tam ad praeteritum, quam et ad praesens, nec non et ad futurum extenditur tempus; seu ab illo quod admisimus, seu ab eo quo tenemur adhuc malo, interius exteriusve, seu ab illo quod imminet in futuro, modis omnibus liberemur. Namque omnis corruptio mala est utique, quia a malo, id est, a diabolo exstitit; et ideo dum oramus, libera nos a malo, integritatem futurae vitae precamur participare, ut tandem ad eam felicius pervenire possimus. Quid igitur deest quod istis non contineatur p. 0298B| septem precibus, seu ad praesentem vitam, seu, quod majus est, ad futuram? Ex quo profecto liquet quod in eisdem res potius docuit Christus, quam verba. Unde non aliud orandum jure credimus, quando quidquid ad salutem fit, quod est in nomine Jesu petere, totum inibi deprecamur; ubi si recte pensamus mirabilis ordo ascensionis monstratur. Nam, sicut septem dona Spiritus sancti a summis incipiunt, et ad finem, id est usque 341 ad initium sapientiae, gradatim decurrunt: ita et ordo precum a summis usque ad finem, ut a mundi malis liberemur, extenditur. Unde in utrisque si a fine incipimus, ad perfectionem fit gradalis ordo virtutum septem: et si a summis, quia ista de supernis aeque accipimus, fit rursus p. 0298C| identidem ordo descensionis. Sed quia per operationem harum, nos ab imis ad summa consurgimus, septem beatitudines, ut praetulimus, quae nostro labore per eadem dona quaeruntur, ut nos ad altiora doceant elevari, de imis ad summa gradatim veniunt. Habemus ergo in princibus eadem ut impetremus dona, in donis vero, ut operemur Spiritus sancti mandata: deinde in operatione beatitudines quibus coronemur, illico consequuntur. Ac per hoc oremus ut percipiamus, perceptis vero donis operemur quae jussa sunt; operantes autem praemeditemur quatenus ad singulas beatitudines divinitus adjuti quandoque perveniamus. Nam sicut a malo per spiritum timoris liberamur, ita liberati ab eo, non minus spiritu pauperes quam rebus esse cupimus, p. 0298D| deinde cum dicimus: Ne nos inducas in tentationem, spiritum pietatis rogamus, ut mansuescat interior homo noster, et mites simus, ne, ullo nos monente, tentamentorum incidamus laqueos; imo agamur spiritu pietatis, ne ullis exasperemur malis et perviam justitiae gradientes sine ulla impietate mentis ac corporis evadamus. Nam in eo quod petimus dimitti nobis debita nostra, non nisi spiritu scientiae rogamus, quia delicta nostra scire vel intelligere, illo ex dono possumus. Hinc quoque David ait: Delicta quis intelligit? Ac si patenter dicat: Nemo nisi qui spiritum scientiae Dei ex dono possederit. Intelligere enim pro scire dixit, quia divina et spiritalia intelliguntur terrena vero, et quae p. 0299A| carnis sunt, proprie sciuntur. Unde quidam doctorum inter sapientiam et scientiam hoc esse sanxerunt, dicentes sapientiam ad contemplationem futurae vitae pertinere, scientiam vero ad usum temporalium ut his bene utamur. Quae profecto scientiae virtus in evitandis malis, sive intelligendis, vel appetendis bonis versatur, quia per eam prius veritatis agnitio repulsis malis participatur. Propter quod nostra et aliorum vitae contagia lugere indefessis precibus hortamur, et ad superna coelestis patriae desideria copiosius inardescimus. 342 Quibus duobus, vitiorum scilicet praemiique, finibus bene utimur, cum et illa lugentes penitus vitamus, et ista desiderantes amplius omni ardore charitatis concupiscimus. Magnus itaque quisquis tribus istis p. 0299B| gradibus subrigitur; nam dum liberatur a malo, haeret jam illi summo bono; et dum postulat, confitetur esse sectandum. Qui cum liberatum se aspexerit, petit a quo liberatur, ne se inducat in tentationem, ne rursus in malum ruat. Ubi aperte illius potentia praedicatur, sine cujus permissu adversarius nihil valet; et dum permittitur culpis exigentibus, quasi nos inducere videtur. Unde omnis timor noster, spes et devotio, cultu religionis convertatur ad eum, dum constat quod in tentatione nihil inimico liceat, nisi potestas nocendi ab eo tribuatur, quem petimus, ne nos inducat. Deinde quia in hac vita sine peccato renatis vivere non vacat, bene hac prece utimur, ab his liberari, ut doceamur ex ea, charitatis officio, quid et ipsi agere in fratribus p. 0299C| debeamus. Sed quia necdum visione Dei et virtutum plenitudine integre fruimur, cibus nobis in via necessarius est quotidianus, ut ex eo refecti, quandoque ad patriam redeamus. Unde illico, panem nostrum quotidianum petimus, ad quem nemo sine spiritu fortitudinis pervenit. Hinc sane scriptum est: In sudore vultus tui vesceris panem tuum (Gen. III, 19). Ubi ergo sudor quaeritur, labor utique designatur, et ubi labor, ibi spiritus fortitudinis necessarius probatur. Ubi vero spiritus fortitudinis adfuerit, ibidem justitiae esuries indefessa praemeditatur, quia justitiae plenitudo aeternus est cibus. Diurnus autem, ut quotidie illam esurientes, quam Christus docuit justitiam impleamus, ut sit panis ille qui de coelo descendit in prece, justitia in exhibitione, p. 0299D| spiritus fortitudinis in refectione; quibus duntaxat quatuor virtutum donis reliqua tria in fine plenius consummantur, quandoquidem voluntas Dei in terris, sicuti et in coelo, spiritu consilii moderatur: quia nihil aliud vult Deus quam quod consilii est, et per eum omnia diriguntur. Sane unum est illi velle atque consulere. Neque igitur in parte distenditur, ut aliud habeat volendo, aliud consulendo. Nam nos quam saepe aliud nolumus, et aliud consilii esse cernimus. Idcirco interdum perverse gradimur, 343 propter quod spiritus consilii est necessarius, ut ex illo voluntas Dei in nobis dirigatur, quatenus jure misericordes esse possimus. Restat plane spiritus intelligentiae, ex quo illud regnum futurum ingredientibus p. 0300A| declaratur, et cordis munditia tribuitur; quo nimirum oculo reserato Deum ibidem sicuti est regnantem visuri sumus, ubi spiritus sapientiae complebitur illa septima sanctificatio nominis ejus; quam denique, non in senario, qui perfectus ab omnibus praedicatur, neque in alio retro numero decuit postulari, sed in septenario in quo illa signatur sanctificatio diei septimi, ubi Deus requiescens ab omni opere suo suam sanctificasse requiem enarratur. Non quod post laborem requieverit, sed quia quae perfecta fecit, in se requiescere concessit. Nam omne quod est, ita ab illo et per illum est, ut totum ei debeat quod est. Idcirco perfectione senarii regni adventus poscitur, quatenus occurramus omnes in virum perfectum et mensuram plenitudinis p. 0300B| Christi; deinde nobis in illo requiescentibus, sanctificetur ipse in nobis, dum nos in illo sanctificamur. Quam profecto sanctificationem a principio in se credentibus repromisit, dum illam sanctificasse legitur diem, quae perfectionem omnium sequebatur rerum. In qua Deus in sese requiescens, non etiam non alibi quam in se requiescere concessit. Quam sane requiem jure poscimus in nobis sanctificari, ut perenniter in eum sanctificati requiescamus. Iste est igitur digitus summi pontificis Christi, quo septies ejus respergitur sanguis, ut in eo a lepra immunditiae sanctificemur. Nam per digitum Spiritus sancti gratia designatur, quo preces nostrae et beatitudo donorum expletur, et omnia praesentis vitae contagia expiantur. In qua nimirum p. 0300C| septima sanctificatione pax verae beatitudinis firmatur, praestatur adoptio, sapientia plenissime condonatur. Hinc quoque Paulus ait: Pacem sequimini et sanctimoniam, sine qua nemo videbit Deum. Verum omnis virtutum dedicatio ad hanc ultimam porrigitur sanctificationem, quia post perfectionem senarii, de dono immortalitatis vestiti, ipsius aspersione sanctificamur, ut deinceps in illo requiescentes incommutabiles per eum et sancti maneamus. Moneo igitur lectorem hos septem gradus 344 donorum et precum diligentius contemplari, quia non sine causa plurimus in locis, isto sub numero omnis perfectio et vera requies praedicatur. Nam Christus Jesus omnibus venit. Venit enim admodum docere sapientes et insipientes corde, omnique sexui et p. 0300D| aetati praecepta salutis dare. Idcirco compendiose satis, non modo mandatorum tradidit disciplinam, verum etiam donorum ac precum, ut verbis paucioribus memoriae res multiplices et pernecessarias commendaret. Si quomodo simplicitas fidei, velociter addisceret, salutis suae sufficientiam, et prudentia ingeniosorum amplius profunditatem mysterii obstupesceret. Hinc Isaias vaticinatur dicens: Sermonem abbreviatum faciet Dominus super terram. Quem profecto sermonem ita abbreviavit, ut memoriter eum subito capere possint; ita rebus implevit, ut inpraesentiarum nemo sine Spiritus sancti gratia, et cum ea rarus admodum qui omnia aut intelligere aut percipere possit. Unde precibus p. 0301A| elaborandum ut dona percipiamus ex gratia; donis vero agendum, ut pervenire possimus ad meritum gratiae, deinde pro meritis beatitudinem speremus quaerentibus concessam. Alioquin nec sine fidei precibus ad domum, nec sine meritis pervenitur ad beatitudinis gradum: quod sequens conclusio satis declarat. Si enim, inquit, dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater vester coelestis delicta vestra. Si autem non dimiseritis hominibus peccata eorum, nec Pater vester dimittet vobis peccata vestra. Unde patet quod unusquisque sua condemnatur infidelitate. At ille in utroque Pater incommutabilis manet, quia non potest viscera paternitatis amittere; imo quia filius esse non vis, tua crudelitate jure p. 0301B| damnaris. Hinc ex omnibus hoc unum post precem in fine conclusit, ut reduceret ad memoriam quid tu in oratione spoponderas, quatenus in tua cognosceres potestate impetrare vineam quam postulas. Neque aliud primum exigit judex apud quem rogas, nisi ut talis circa fratrem qualem eum exposcis circa te filium esse. Quod si fratri non parcas, Patri quoque infligis injuriam, quem rogas, et ideo jure condemnaris dupliciter reus. Primum, quia peccatis et debes, deinde quia monitus a judice, petenti 345 fratri amore patris, ut tu ipse veniam acciperes, crudelis in utroque, veniam non dedisti. Propter quod nemo se circumveniat, quia qui precem composuit, ipse cordis arcana penetrat, et talem te habet in prece, qualis exstiteris corde. p. 0301C| Quibus ita inspectis, jam, quid ulterius prosequatur, expleamus. Cum jejunatis nolite fieri sicut hypocritae tristes, ac reliqua. Consequenter in omnibus filios erudit, quomodo jejunare debeant, exponit. Siquidem ne tristes more hypocritarum pareant hominibus jejunantes. Non quod in die jejunii pro delictis et variis miseriarum casibus non oporteat contristari, sed affectatam vanae laudis tristitiam vult procul abesse a nobis, ut in omnibus glorificetur Deus, et ad ejus laudem omnia referantur. Unde nec simpliciter, Nolite tristari, sed cum additamento: Nolite, inquit, fieri sicut hypocritae tristes. Alioquin quomodo humiliabimus ante Deum animas nostras, praesertim cum oporteat nos contristari ad poenitentiam? p. 0301D| Nam cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Hinc quoque illam tristitiam, quae vanas sectatur laudes, damnat, eamque fugiendam docet, de qua illico infertur. Exterminant enim facies suas, ut pareant hominibus jejunantes. Finem quoque intentionis, sicut jam superius, reprehendit, et jejuniorum profectum docet extra jactantiam confecti corporis esse debere, neque de ostentatione squaloris favorem vulgi quaerere. Quia decet omne jejunium nostrum in sanctae operationis decore ponere, ut ei placeamus inde, cujus semper gloriam oportet sectari, et laudem infatigabiliter quaerere. Et notandum quod sicut jactantia ex nitore vestium et decoris pulchritudine p. 0302A| subripit elatos, sic utique de nimio squalore et macie corporis vana gloria decipit incautos. Exterminant, inquit, enim facies suas, quod est aperte dicere. Extra terminos humanae consuetudinis eas obducunt, et inusitato genere foeditatis semet afficientes, pallorem quaerunt, quatenus dissimiles ab aliis videantur, ut ex ipsa vilitate carnis ultra homines praedicentur. Melius tamen, sicut in quibusdam codicibus habetur, demoliuntur facies suas, quam exterminant, dicimus. Quia exterminare, quasi extra solum est ducere; demoliri autem, quasi 346 dissipare, et obductu tristitiae ac squaloris quasi ad nihilum omnem venustatem vultus redigere. Sed quodlibet horum acceperis, hypocritarum est, ut scenam larvarum gestantes, aliud in corde gerant, p. 0302B| et aliud in superficie cernentibus se exhibeant. Non ut cultu verae religionis virtutes Christi studeant, sed ut favorem vulgi excitent. Hinc est quod sequitur: Amen dico vobis, quia receperunt mercedem suam. Suam itaque mercedem, et non adoptionem fidelibus repromissam, quia propriam gloriam quaerentes, a Christo sunt alieni. Siquidem Deus non irridetur. Et ideo inpraesentiarum fumosas vulgi laudes, et in futuro simulationis suae mercedem damnationis receperunt. Tu autem cum jejunas, unge caput tuum, et faciem tuam lava, etc. Idioma sanctarum Scripturarum est, ut sic uni quasi omnibus, et sic omnibus quasi uni loquatur; idcirco singulari numero, tu autem, dixit, p. 0302C| cum jejunas, ut unusquisque specialiter sibi intelligat hoc dictum. Caeterum notandus est locus, quod non omnia etiam Novi Testamenti praecepta juxta litteram sunt servanda. Alias autem fugientes in jejuniis hominum conscientiam, et vanae laudis jactantiam, uncti capitibus magis ostendimur jejunare, et ridiculi erimus olei pinguedine delibuti. Verumtamen more Palestinae provinciae loquitur, ubi diebus festis solent ungere capita sua solemnia celebrantes. Ex quo liquet jejunantes nos festivos esse debere, et in diebus abstinentiae laetitia spiritali pinguescere. Est namque interior homo noster, in quo sicuti a capite omnia membra corporis reguntur, ita a mente illius participantur partes, propter quod saepe caput pro mente ponitur. Quam oportet p. 0302D| denique in diebus jejuniorum sacro perungi unguento, illo videlicet de quo sponsa in Canticis ad Sponsum loquitur: Unguentum effusum nomen tuum, ideo adolescentulae diligunt te (Cant. I, 3). Quo nimirum unguento mens nostra peruncta, recte diligit eum, cujus amore interius perfusa, fragrat odorem, et virtutum odoramenta passim bonis operibus decorata respergit. At vero hypocritarum caput unguento ungitur adulationis, de quo Psalmista canens: Oleum autem peccatoris non impinguet caput meum (Psal. CXL, 3). Christus itaque factus est nobis unguentum, quod effusum per passionem mortis, totam domum, sanctam videlicet Ecclesiam, suo replevit odore. Idcirco non alterius causa jejunare p. 0303A| convenit; 347 sed illius spiritu profusi, debemus per abstinentiam macerare carnem, ut ejus passionibus participemur. Alioquin nisi ejus ungamur spiritu amoris, jejunia nostra vana erunt. Illo itaque oleo unctus est Jesus prae participibus suis. Illo ungamur et nos, ut opera misericordiae cumulentur, implorantes spiritum charitatis, quo interius divinitus irroremur. De quo Propheta: Impinguasti, inquit, in oleo caput meum, et calix meus inebrians quam praeclarus est (Psal. XXII, 5). Quia nisi illo ungamur unctionis oleo, calix jejunii nostri nullo inebriatur pietatis affectu. Unge, inquit, caput tuum, et faciem tuam lava; quod est manifeste dicere, Perfunde mentem spiritu laetitiae, bonis operibus insudando, et faciem tuam, scilicet conscientiam, lacrymis lava, p. 0303B| ut munda sit in omni opere tuo mens et conscientia coram Deo. Beati enim mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V, 6). Alioquin in diebus jejuniorum nostrorum, nec caput sufficit misericordiae operibus perungi sine pura conscientia, neque conscientiam sufficit lavare ab operibus peccati, si non bona quae possumus instanter agamus. Unde ut reniteat caput Spiritus sancti gratia perfusum, purgetur conscientia ab omni labe peccati, et lavetur fonte lacrymarum, quatenus jejunium acceptabile fiat, et nos Spiritus sancti gratia delibutos candidioresque commendet. Ne videaris hominibus jejunans, sed patri tuo qui est in abscondito. Et pater tuus qui videt in abscondito, reddet tibi. Hominibus itaque ille jejunat, qui favore p. 0303C| eorum captus vanam gloriam quaerit: ille vero Deo Patri, qui propter ejus amorem sese macerat, et quod sibi subtrahit alteri largitur. Nec non etiam is sibi jejunat et non Deo, qui avaritia pellectus, in posterum sibi de quo abstinuit, reservat. Porro autem qui Deo jejunat, pura conscientia intus in abscondito offert profecto ubi Deus Pater videat. Si enim per fidem ille intus in abscondito esse creditur, ibi est jejunandum quo ipse videat, quia non alibi videre potest, qui nusquam deest, quam quo esse probatur. Idcirco necesse est jejunans sic vivat, ut ei placeat, quem in pectore portat. Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra, et reliqua. Haeret haec sententia circumstantialiter ubi ait: Ne videaris hominibus jejunans. Quia qui p. 0303D| jejunat, seu reservando quod non ederit, seu gloriam sibi quaerendo quod abstinuit, in terris utique 348 sibi thesaurizat. Omne enim quod pro terrenis commodis gerimus, in terris thesaurizamus. Et omne quod propter Deum agimus, ad coelum transponimus. Coelum autem hoc loco pro aeternitate ponitur, terra vero pro transitoriis. Unde quidquid agimus, vel quantum agimus, pro aeternis agere debemus, et in spiritalibus, ut in aeternum feliciter vivere possimus. Nec itaque cogitandum, quod ista terrena praeceptorum usibus distributa ibidem aggregata ad litteram inveniemus, sed pro servitutis nostrae operibus illos in Christo sapientiae thesauros et scientiae acquirimus. Neque enim in p. 0304A| coelestibus alii thesauri possidentur, neque illuc hinc alii transferri queunt. Sed dum ista propter Christum amittimus, ea quae in ipso sunt, nobis thesaurizamus. Nam etsi specialiter de eleemosyna moneamur, generaliter tamen de omni opere virtutum accipiendum. Quia quidquid pro Christo temporaliter impendimus, illinc in eo aeternaliter recepturi sumus. Unde illa quae gerimus, semper eo studio agere curandum est, ut Christo placeamus, atque per hoc in illo thesaurorum arcana nobis recondita solerter praeparemus. Ubi nec aerugo nec tinea comedunt; neque fures effodiunt nec furantur. Praetermissa igitur vanae laudis cura, et invidorum obtrectatione, quibus duntaxat pretiosi corrumpuntur thesauri animarum, p. 0304B| ponamus omnem spem nostram in coelestibus, et ibi thesaurizemus, ubi per spem jam sumus, per fidem adhuc gradimur, per charitatem amplectimur. Verum hic omnia metallorum splendentia aerugo consumit, et vestimentorum renitentia tinea vel vetustas vastabit. Et, ut evidentius loquar, quaecunque in mundo possidentur praeteribunt, unde tribus istis verbis. omnis concupiscentia mundi, et avaritiae luxus condemnatur. Nam et moraliter, si quid in carne gerimus, thesauros in terra condimus, dum pretiosos corporis sensus terrenis desideriis occupamus. Ergo cum gula, seu fornicatio exercetur, talentum in terra confossatur aerugine consumptum, profecto quia ferreas mentes libido domat et erodit; deinde morum indumenta, ira, superbia, timor, et arrogantia, p. 0304C| seu omnis vitiorum exercitus vastant, cum quibus si quid residuum fuerit, fures, daemonum scilicet multidudo, effodiunt et furantur. Unde beatus Job, tactus dolore cordis, plangit dicens: Et qui me comedunt 349 non dormiunt, a multitudine, inquit, eorum consumitur vestimentum meum sicut a tinea (Job XXX, 17). Quibus sane verbis ostendit quod etiam, quos Deus probat interdum multis insidiarum dentibus corroduntur, et atteruntur sicuti a tinea paulatim dum eorum indumenta subripientium fraudibus corrumpuntur. Quod bene paucis verbis veritatis Magister cavere suos instituens, simul omnia comprehendit. Thesaurizate, inquit, vobis thesauros in coelo. Ac si dicat: Cum jejunatis, aut aliquid boni operis p. 0304D| agitis, ibi recondite, ubi non adulatio, non vana gloria corrumpat. Cum vero terrenarum aliquid propter abstinentiam, quod etiam natura ipsa exigit, vobis subtrahitis, hoc et aliud quod habetis ibi reponite conservanda, quo nunquam fures vel corruptio possit accedere. Postremum quidquid illud est quod opere sit agendum, spiritaliter agite; quia qui seminat in carne sua de carne metet et corruptionem, et qui seminat in spiritu de spiritu metet vitam aeternam. Qua de causa thesaurizate in spiritalibus, id est in coelis, ut de spiritalibus vitam percipiatis aeternam. Et hoc notandum quod non ait: Thesaurizate mihi, sed vobis, quia quidquid boni operis pro ejus amore facimus, non illi, sed p. 0305A| nobis prosumus. Hinc David ait: Conserva me, Domine, quoniam bonorum meorum non eges (Psal. XV, 1). Nihil igitur eget alterius, et ideo quidquid illi tribuimus nobis servatur. Caeterum quod ait: Ubi nec aerugo, nec tinea demolitur, ostendit quod futurae divitiae sanctorum incorruptibiles erunt. Quod vero illinc nec fures effodiunt, nec furantur, manifestat quia ibidem ulterius adversus electos Dei nulla fraus diaboli praevalebit; unde sine fine illis incorruptibilis erit gloria, et ea sine aliqua delicti transgressione semper fruentes, beati per gratiam incommutabiliter erunt. Sequitur: Ubi est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum. Quia qui in terris thesaurizat, cor deorsum habet, et qui in coelis, id est in spiritalibus, spe jam in sublimibus p. 0305B| versatur, et cor in Christo, in quo sunt omnes thesauri divitiarum, fixum habet. Lucerna corporis tui est oculus tuus, et reliqua. Prosequitur autem munditiam cordis nostri, et de exteriore docet metaphorice interioris hominis officium. Quia sicut oculis istis carnalibus omnia corporis membra ordinate ad operationem diriguntur: ita intentione mentis et luce fidei cuncta virtutum genera, ut lucidum 350 corpus perficiant, illustrantur. Ubi non nisi unus et simplex quaeritur oculus, de quo sponsus in Canticis: Vulnerasti cor meum, soror mea, vulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum (Cant. IV, 9), ubi purissimum cordis ejus lumen expressit. Quia licet plura virtutum genera hinc inde resplendeant, ex uno fidei, qui p. 0305C| per charitatem operatur, oculo vulneratur Christus amore dilectionis: nam lucerna lumen in testa est, sic et charitas amoris Christi in fide lucet. Cum autem fides cessaverit, tantum nobis sola charitas luxerit. Si autem oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit. Id est, si mentis intentio non est ex fide, nequam est: propter quod totum corpus tuum, licet videantur virtutes inesse, id est totus interior homo, nequam erit. Quia quidquid non est ex fide, peccatum est; peccata autem omnia nequam sunt, et ideo corpus quod ex ipsis constat, tenebrosum erit. Nihil enim magis damnat quam infidelitatem, et malam hypocritarum intentionem, quae de infidelitate descendit, ubi etsi bona videatur fieri, p. 0305D| inter vitia computantur, quia de origine vitiorum nascuntur. Si ergo lumen quod in te est tenebrae sunt, ipse tenebrae quantae erunt? Id est, bona quae egeris, quae a mala intentione, si tenebrescunt, cum poterant esse lux si ex fide forent, quid putas ea, quae et mala per se sunt, et non ex fide fiunt, imo mala intentione nascantur, quia tenebrae sunt, tenebrae quantae erunt? Nam mala intentio tenebrae sunt. De quibus si nascatur quasi lux, virtus boni operis, ipsa lux virtutis, quia male fit, vitium erit. Quod si rursus vitium mala infideliter agatur intentione, quasi tenebrae de tenebris generantur. Ac per hoc tantas tenebras quis poterit explicare? Vult ergo p. 0306A| Christus et bona fieri, et ex bono mentis proposito illa oriri. Alioquin si justificatio nostra ex fide est, quis poterit justificari per eam fidem quae in se ambigua est? Ubi quaerendum, si virtutes quae mala intentione fiunt, vitia sunt, utrum vitia quae rursum videntur bono proposito fieri, quando Dei judicio fallimur, in lucem interpretentur. Alioquin pronior severitas videtur ad culpae vindictam, quam origo boni ad virtutis augmentum. Sed judicia Dei abyssus multa. Quis enim novit, quo judicio Dei in eodem bono proposito fallamur? Vel quis intelligit si voluntas nostra omni circumstantia nostra recta judicetur? 351 Verumtamen fidendum de Domini bonitate; si recta intentione gerentes labimur, cito luce fidei et confessionis purgabimur. p. 0306B| Quod si obstinatio perduraverit, magis timendum ne a radice mala intentionis hoc processerit. Quia si quid bonae voluntati secus contigerit, humilis confessio, quae de bona voluntate nascitur, cito purgabit, ita ut in lucem clarescant omnia. Qua de causa Deo subjecta sit semper anima, et illud: Revela Domino viam tuam, et spera in eo, et ipse faciet. Non potestis duobus dominis servire, et reliqua. De contrariis ergo et inter se dissidentibus loquitur. Quia saepe videmus duobus bene concordantibus, sine ulla perturbatione mentis aequanimiter uno proposito deservire. Sed non de his dicit, quia propter dissidentia rerum negotia inter se ista proponit. Unde Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, non tres Domini, quorum deitas et voluntas, atque potestas p. 0306C| una praedicatur. Sed ibi deficit aequa obtemperatio servitutis, ubi dispar voluntas interseritur. Quae nimirum sententia continuatur ad tria illa, quae superius exposuimus. Ac si dicat: Non potestis solum ut videamini coram hominibus bona agere, atque ex his Deo placere. Neque potestis in terris thesaurizare simul et in coelestibus ea recondere. Neque sine dubio vitiis et virtutibus deservire, quibus alteris partibus, recte vel Deo servitur vel diabolo. Sed quia regnum Christi et regnum diaboli longe inter se dividuntur, idcirco simul in utroque non possumus militare. Propter quod bene a principio fidei nemo ingreditur fontem baptismi, per quod intratur ad regnum Christi, donec abrenuntiet diabolo, et omnibus operibus ejus, atque omnibus pompis ejus. p. 0306D| Stultus igitur miles est, qui tyrannicam abjecit dominationem, et sub piissimo coepit armis coelestibus militare imperio, si rursus contemnat, projectis immortalibus armis, quem devotus susceperat, per quem etiam exemptus de morte salutem perpetuam acquisierat, illius nolens parere legibus neque disciplinis obedire; et quod stultius est, sub ejus redire dominio a quo prius morti addictus, captivus tenebatur, et crudelibus vexabatur furiarum legibus. Unde cogitet unusquisque apud semetipsum quid abjecerit in baptismo; diabolum scilicet et omnia opera ejus, atque pompas ipsius unusquisque nostrum repudiavit, et fit mira deceptio, cum aut opera carnis aut pompas saeculi sectamur. 352 Quid enim p. 0307A| sunt opera carnis nisi opera diaboli? Et rursus pompae saeculi, quid nisi diaboli esse censentur? Quibus cum servimus vel succumbimus, cui nisi diabolo prosternimur? Mirabilis igitur vicissim proprietas verborum commutatur. Aut unum, inquit, odio habebit, et alterum diliget: aut unum sustinebit et alterum contemnet. Quia profecto diabolus semper est odio habendus, Christus vero utique diligendus. Neque aperte unquam aliquis Deum odio habuit; sed omnes etiam pagani eum se fatentur diligere, licet variis seducantur erroribus, dum sibi falsos confingunt deos. At vero diaboli nomen pari modo simul omnes exsecrantur. Unde vitiosus quisque, pressus sua concupiscentia, velut tyrannum sustinet, super se iniqua exactione dominantem; p. 0307B| Deum vero et Dominum Creatorem suum, suis concupiscentiis et diaboli devictus persuasionibus, adhuc revocantem se contemnit. Verumtamen non odio habens quem se diligere suamque salutem velle pro certo novit, sed contemnit redire, dum male perfectus a concupiscentia, pressus sub diabolo jacet. Duo sunt igitur utrarumque sententiarum fines, quia omne genus humanum sub duabus istis colligitur partibus. Omnes enim aut odio habent diabolum, et Deum verum obediendo diligunt, aut certe sub diabolo propria concupiscentia victi, tyrannicam sustinent dominationem, et Creatorem suum, ejus nolentes mandata servare, quasi de misericordia praesumentes mente caecati contemnunt. p. 0307C| Non potestis Deo servire et mammonae. Hoc loco quae superius proposuerat, apertius exponit, quod non possint simul Deo et saeculo servire, neque simul temporalibus et aeternis, coelestibus et terrenis. Mammona namque Syra interpretatione divitiae dicuntur, quibus servire Deum negare est. Non enim dicit, non potestis habere divitias et Domini militiam bajulare, sed designanter non potestis Deo simul et divitiis servire. Aliud quippe est opes saeculi habere, et aliud eis servire. Nam qui habet eas et legitime utitur, ut dominus, dispensator potius est earum quam servus. Ille vero qui se negligens, avaritiae quaestibus immoderatus desudat, Mammonae servus jure vocatus est. Quod nomen Irenaeus Lugdunensis episcopus et martyr Christi p. 0307D| daemonis esse dicit, quasi qui divitiis praesit 353 hujus saeculi; non quod mundi opulentia illius sit, aut in ejus sit ditione: sed quia his utitur ad decipiendum, dum incautos divitiarum irretit laqueis. Sed quid horum acceperis, diabolo servit quisquis divitiarum ita irretitur nexibus, ut servus earum jure sit appellandus. Ideo dico vobis, ne solliciti sitis animae vestrae quid manducetis, neque corpori vestro quid induamini. Cujus sententiae constructio non satis praemissis congruere videtur propositionibus. Nunquid igitur unius domini servus non potest circa vestem cibumque sollicitus esse? Vel quia non potest duobus aeque dominis servire, quae causa est ut non debeat de p. 0308A| victu et vestitu sollicitus cogitare? Quam profecto conjunctionem si diligenter inspicimus, superiorum sensum exsequitur sententiarum. Nam contemptum saeculi et fiduciam futurorum toto superiore sermone, quasi filiis et haeredibus aeternae vitae, praecipiendo tradiderat; dum et injurias sustinere patienter jubet, damna quoque voluntarie ferre, in nullo tamen ulcisci, necnon inimicos diligere, deinde humanam gloriam fugere, nunc vero confirmari nos per fidem suis promissis in spem bonorum aeternorum laborat. Quia plures sunt quos amor praesentium et desperatio futurorum torpentes facit, atque infidelitas omni caligine circumvolvit. Hinc est quod dicit: Non potestis duobus dominis servire; deinde: Ideo dico vobis, ne solliciti sitis animae vestrae quid p. 0308B| manducetis; ac si patenter insinuet, quid sit divitiis servire. Ne solliciti sitis, inquit, quia sollicitum esse pro his servire est; et ideo ne servi sitis pecuniarum, prohibeo sollicitudinem gerere cibi aut vestimentorum, neque enim dictum est in sollicitudine, sed in sudore vultus tui vesceris panem tuum. Idcirco labor exercendus est, sollicitudo tollenda. Ne forte, etsi non superflua quaerantur, quasi propter necessaria cor duplicetur. Unde totam spem nostram Deo committere debemus, ne rebus serviamus caducis. Nam sollicitudo saeculi suis occupatur partibus, ne aut possessa depereant, aut elaborata non contingant, ex quibus metus et timor miseram animam satis sollicite perturbant, cum propterea nihil magis acquirere valemus, nihilque amplius retinere, p. 0308C| nisi quantum ille decreverit, cui et nosmet committere oportet. Sed quaerendum, cum anima spiritalis et incorporea sit, quomodo ad eam corporeus iste cibus pertinere dicatur, nisi quia 354 anima, sicut et alibi, pro vita ista qua vivimus accipitur. Nam duabus suis partibus constare videtur, ut sit superior ejus pars mens, a qua noster homo interior non solum spiritalis, sed etiam ipsa anima spiritus appellatur; inferior vero animus vicitur, a quo animalis homo vocatur, qui necdum percipit ea quae sunt Spiritus Dei, sed tantum vita ista, quae cibo alitur, cum pecoribus vivit. Quam qui perdiderit propter Christum, inveniet eam spiritalem a Spiritu sancto vivificatam in vitam aeternam. Hinc est quod secundum hanc partem cibo eget ut alatur vita, secundum p. 0308D| aliam vero partem, multo plus quam esca creditur. Neque enim vita ista propter escam, sed esca propter hanc vitam creatur. Simili modo et corpus non propter vestimentum, sed vestimenta propter corpus fiunt. Unde non debet esse sollicitus animus ne percipiat quod propter se creatum est, imo credere oportet in dictis Dei, quia veritas est et omnium creaturarum efficientia in ejus verbo est, quapropter non sit homo ambiguus. Quia in promissis ejus qui ista spopondit, nihil inefficax nihilque ambiguum est. Sit autem homo quod esse debet et ad quod factus est, continuo aderunt ei omnia propter quem facta sunt. Respicite volatilia coeli, quia non serunt, neque p. 0309A| metunt, neque congregant in horrea. Quorum exemplis nunquid prohibemur serere, seu laborare quae ad usus humanos necessaria sunt? Absit ut ita intelligamus; sed sicut hoc loco, ita et in omnibus scripturarum locis ille quaerendus est sensus, qui et catholicae congruit veritati, et intelligentiam praebeat spiritalem. Non enim ad humanos labores respicit hoc exemplum, quibus dictum est: In sudore vesceris panem tuum, sed ad sollicitudinem tollendam, et fiduciam de summo et praestantissimo Patre filiis ingerendam. Ut quia aves coeli absque ulla cura et metu victus terrenarum vivunt, multo magis pro quibus haec omnia creata sunt, absque ulla mentis sollicitudine Domino debeant famulari, et in eo omnem curam suam et sollicitudinem projicere, p. 0309B| ut ei vivant, cui credendo semel inhaeserunt. Et pater, inquit, vester coelestis pascit illa. Exaggerat ergo fiduciam filiorum et confirmat; unde patrem etiam ea pascere testatur quae minima sunt et propter filios sunt creata. Quod si bonitas largitoris ad illa se extendit, quanto magis ad eos quos forte adoptionis sibi computavit in filios? 355 Nonne vos pluris estis illis? Pluris hoc loco non ad numerum refertur, sed quia sunt pretiosiores ratione utentes filii, et in adoptionem per gratiam sociati. Verumtamen haec comparatio sanctorum, sicut solet majoris ad minorem, non immerito coeli avibus confertur, quia sancti ultra quam aves secreta coelorum penetrant. Et sicut praecipui sunt natura et merito, ita praecipua coelorum sublimius p. 0309C| volando per gratiam tenent. De quibus propheta miratur dicens: Qui sunt isti qui ut nubes volant, et velut columbae ad fenestras suas? (Isa. LX, 8.) Sunt praeterea eorum quamplurimi a mundi negotiis ita sejuncti, ut jam in terris nihil agant, nec aliud quid laborent, sed in verbo et sola contemplatione divina versantes, spe jam in coelestibus degunt. Quis autem vestrum potest adjicere ad staturam suam cubitum unum? Hucusque de cibo exhortatus est, nunc vero de indumento corporis, cui per nimiam sagacitatis suae diligentiam non potest quispiam adjicere, idcirco ei cura corporis relaxanda est, cujus providentia factum creditur, cum ex eo nihil sit in nostra potestate creare. Quibus profecto verbis non modo fiduciam vestimentorum ingerit, verum p. 0309D| demonstrat quod sua virtute quantitas et qualitas corporis metiatur, et si quid deest in futuro possit restituere. Unde qui mensuram corporis providit ut formaretur, illi tribuenda est cura vestiendi. Non quod laborare quispiam et providere ista non debeat, sicuti et pro cibo, sed hinc omnem timorem ac sollicitudinem abjicere, spem quoque suam et fiduciam Deo committere, et nihil sibi formidinis pro victu ac vestitu reservare. Quod bene Paulus ex hoc alibi docens, uno declarat verbo: Quod qui arat, debet in spe arare (I Cor. IX, 10); non enim interdixit illud agere, sed spem etiam in talibus Deo committere: neque fassus est quod qui arat, debeat arare sollicitus, sed proprie in spe arandum insinuat. Nisi p. 0310A| forte interpretetur aliquis, spem se habere in ipso jacto terrae semine, quod nunquam nisi insensatus dixerit. Sed ita intelligendum, quidquid provide pro hac vita gerimus, ut spem de ipsis, et pro futuris, semper in Domino habeamus. Considerate lilia agri, quomodo crescunt. Etiam exhortationem habitus sicut supra victus fecerat, congruo satis exemplo firmat, non quod ista, sicut pie quidam volunt, allegorizare oporteat, ut per volatilia daemones, per lilia sublimiores angelicas dignitates, et per viride fenum 356 gentes intelligere doceamur. Sed simpliciter Christus eis de rebus manifestat, virtute sua et sapientia cuncta existere; neque in illius potentia deesse. Neque ab ejus providentia effugere corpora quae suis mensuris formata p. 0310B| creavit, unde debeant vestiri dum tantam pulchritudinem etiam herbarum contulit oleribus. Verum igitur quod nec Salomon, qui prae regibus terrae saeculi gloria floruisse legitur, tanta vestitus est pulchritudine, sicut liliorum est. Quia nullo artificio res aliqua tam perspicue colorari potest, ut ita candeat ut lilium, aut rubeat ut rosa, nec tamen laborant tincturae coloribus se ornando, sicut nec volatilia in terra serendo: neque nent, ut conficiant quibus induantur operimentis. Ad quod quispiam imperitorum quasi physica disputatione sciolus, simplicitatem Evangelii reprehendit dicens: Quid requirere deberent insensibilia quod eis natura contulit, vel cur elaborare pulchritudinem, quam non sibi, sed nobis Creator indulsit? Aut quomodo cooperiuntur, p. 0310C| quia scriptum est quod nec Salomon coopertus sit sicut unum ex istis? Nam lilia nascuntur potius quam cooperiuntur; et sicut quidam ait: « Coopertio vel amictus est corporis, non corpus ipsum. Unde si ad sensum, inquit, humanae intelligentiae res refertur, colorem lilii candor velamenti poterat aemulari. » Quibus profecto verbis non rei veritas aperitur, nec circumstantia lectionis intenditur, sed sensus caligine obducitur. Nam exemplum proposuit ubi multiplex providentia Creatoris atque efficax potentia praedicatur, qui tantum insensibilibus praestitit, quod nobis, pro quibus ista creata sunt, et necessaria praestabit. Non quod eis potiora praestiterit quam nobis, sed ne interiorem habentes gratiam pulchritudinis, hanc exteriorem diffidentius requiramus. p. 0310D| Cooperta autem colorata omnia jure dicuntur etsi nascantur: non quod exterius aliud habeant tegumentum, sed ipse color juxta modum locutionis cooperimentum dicitur. Nam ita saepe dicimus: Cooperuit eum pallor, aut rubor; cooperuit eum caecitas seu macies corporis, et talia hujusmodi quae infra corpus fiunt. Igitur nulli dubium quod sicuti est habitus animi, ita est et habitus in corpore, et habitus extra corpus. Porro candorem lilii quilibet vestitus color, quamvis possit aemulari, nullo modo tamen coaequari potest. Et ideo si talia tribuit uni cuilibet ex oleribus, nihil dubitandum Christiano, 357 quod eum unquam debeat fraudare promissis. p. 0311A| Si enim fenum agri, quod hodie est et cras in clibanum mittitur, Deus sic vestit, quanto magis vos, modicae fidei? Ergo fidei nostrae inviolabilem confidentiam exemplorum auctoritate divinitus confirmat, ut nulli fas sit ambigere, dum tam evidenti documento dubietas aufertur, et promissione Christi infidelitas propugnatur. Si enim fenum, quod hodie est, tantae viriditatis decore vestitur, quanto magis eos vestire parat, quos aeternae societatis participes fecit? Et cras in clibanum mittitur. Ubi alii codices, in ignem habent. Nec dubium quin in ignem mittatur, cum necesse fuerit, licet ad hoc inhabilis habeatur, sed ad usus jumentorum potius servatur. Porro in clibanum magis tropice mitti dicitur, quia dum colligitur quod hodie virebat p. 0311B| decore pulchritudinis, cras in acervum mittitur. Et hoc est in clibanum mittere, quoniam acervus ille, quia formam clibani exprimit, jure clibanus nominatur. Quanto magis vos, modicae fidei? subauditur vestiet. Igitur quia omnem fiduciam nostram in fide repromissionum, et ipse perceptionis atque virtute sua majestatis persuadet collocari, cura rerum quibus indigemus omissa, indubitanter ab eo omnia expetere jubet, a quo et ipsi vivendi exordium sumpsimus, nihil haesitantes de minimis, qui coelestia et aeterna, absque ulla ambiguitate sperare, et per patientiam exspectare debemus. Sic enim de terrenis et caducis rebus, promissis ejus non credimus ne solliciti simus, et tamen ab eo, licet ingrati, ista p. 0311C| percipimus; quomodo invisibilia et coelestia recte speramus? Vel quomodo aeternorum promissis absque ambiguo credimus, qui nec de istis fidentes sumus? Et ideo sic exclamat tuba veritatis, quatenus de his et fiduciam nobis ingerat, et infidelitatem condemnet. Permodica igitur fides est, si fides dicenda est, quae nec de minimis immobilem assertionem praestat. Sed quod pejus est saltem hanc pauci admodum habent, et ideo, quod alibi Dominus damnat, curis saeculi et sollicitudinibus suffocant verbum divinae praedicationis, nec referunt fidei fructum, ut omnem spem vitae suae Creatori suo committant, et quae coelestia sunt, justitia dictante, primum quaerant. Nolite ergo solliciti esse, dicentes: Quid manducabimus, p. 0311D| aut quid bibemus, aut quo operiemur? Plenius igitur inculcat et revolvit, 358 quidquid a principio sermonis docuit, ut omnes Christiani absque praesentis vitae sollicitudine vitant quia sollicitudo saeculi suffocat verbum, ne Christi miles possit referre fructum. O infidelitas praecordiorum! tantum premis corda hominum, ut vix aliquem liceat ad plenum respirare ad superos. Hac quippe sollicitudine pene omnes premuntur, etiam aliquando et ipsi qui mortui videntur saeculo. Unde pro victu et vestitu quam saepe scandalizantur. Infelix ergo eorum perfectio, dum pro his solliciti gentilibus coaequantur. Haec omnia, inquit, gentes inquirunt. Ac per hoc quid amplius habet a gentili, cujus adhuc infidelitas p. 0312A| dum sollicitat animum, hujus vitae curis fatigat. Qui ergo de istis tantum confisus est a Domino, saltem modicam habet fidem: qui autem adhuc de his sollicitus est, infidelis censetur. Unde rara et paucorum est perfecta fides. Et ideo dubitanti adhuc Petro, post Domini jussionem, recte dicitur: Modicae fidei quare dubitasti (Matth. XIV, 31)? Quicunque ergo dubitat in aliquo praeceptorum Dei, vel minus ex eo confidit, quam promisit potens Deus, modicus est fide. Hinc quoque Jacobus: Qui indiget sapientia, postulet eam ex fide, nihil haesitans; quia qui haesitat similis est fluctui maris, qui a vento movetur (Jac. I, 5). Quod si in divinis haesitare Christiano non convenit, in humanis et caducis post promissa quomodo fidelis dubitare poterit? Quid p. 0312B| igitur fugis, Christiane? Quanto magis in promissis Dei haesitaveris, tanto minus invenies pro quibus sollicitus desudas. Et si, bonitate Dei etiam dubius acceperis quod sollicite quaesisti, non tua sollicitudo id fecit inefficax, sed Dei largitas, qui solem suum oriri facit super bonos et malos. Scit enim Pater vester quia his omnibus indigetis. Patrem igitur ad memoriam filiorum revocat, ut ex eo de illius bonitate atque providentia absque saeculi cura securiores reddat. Unde alibi, ut certiores nos faceret: Si ergo vos, inquit, cum sitis mali, nostris bona data dare filiis vestris, quanto magis Pater vester dabit spiritum bonum petentibus se? (Matth. VII, 10.) Ad quod infidelitas forte dictura: Novi quia scit nos his egere, sed nescio utrum dare velit. Stulte, Patrem audis, et de voluntate dubitas? Quis unquam p. 0312C| bonus pater clausit viscera sua fideli filio? Et si pro nobis proprio Filio non pepercit, quid habet quod negare debeat? Quoties ergo non accipis quod juste 359 quaeris; non illius, sed tua pravitas vel infidelitas facit. Nihil enim filiis potentius dedit fide, nihil fortius charitate, nihil locupletius spe. Idcirco quicunque his tribus abundat, omnia in Christo potest, et per eum cuncta possidet. Quaerite primum regnum Dei, et justitiam ejus, et omnia haec adjicientur vobis. Primum autem, non ad ordinem referendum puto, ut postea ista quaerere debeamus, sed omnia haec, inquit, adjicientur vobis. Unde magis ad quantitatem referendum est, ut extra hoc nihil quaerendum sit; quia cum eo universa p. 0312D| fidelibus condonantur, et ideo dicit: Quaerite primum regnum Dei, ac si summum bonum, quod non propter aliud, sed propter seipsum oportet quaerere, neque ad aliud referendum, quoniam adjicientur vobis omnia necessaria, non quidem propter se amplectenda, sed ut justitiam operari, et ad regnum felices quandoque possitis contingere, interim, dum estis in via, utenda, non propter se quidem, sed propter illud. Unde his utamur in via, quatenus illo fruamur in patria; quia haec omnia propter illud nobis sunt necessaria, illud autem propter seipsum. Hinc ergo dicitur: Quaerite primum regnum Dei et justitiam ejus, et omnia haec, quae propter eum sunt vobis necessaria, superadjicientur. Superadduntur p. 0313A| autem, quia illud ud unum solum et permaximum necessarium est, in quo omnis sufficientia filiorum adimpletur. Quod sane fide, spe et charitate devote satis quaeritur, si, omnia quaecunque facimus, quaecunque cupimus, semper illud in mente quaerimus. Ubi ordo praeposterus decenter satis permutatur, Quaerite primum regnum Dei, deinde addidit, et justitiam ejus. Ergo prius quaerenda est justitia regni, per quam pervenitur ad illud, deinde per eamdem ad ipsum perveniendum; quia nemo nisi justitiae opera exsequendo illud invenire poterit. Sed primum proposuit, ut permulceret auditum, deinde intulit justitiam perquirendam, quae satis laboriose impletur. Ut, si placuerit quod permulcet, impleatur laboriose justitia, quam ubique docuit, licet doleat quod jubetur. p. 0313B| Alioquin nisi abundaverit justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum. Justitia ergo regni omnia quae Christus docuit, cum tribus praemissis virtutibus observare, deinde regnum quaerere, ipsam eamdemque justitiam non ob aliud operibus adimplere, nisi ut glorificetur Deus, 360 et nos per omnia illi placeamus. Gentes enim terrena infideliter quaerunt, quibus spes nulla de futuris monstratur, nec adoptio data est, neque in coelestibus regnum aliquod permittitur. Fideles vero quia electi sunt ad gratiam, jure illis dicitur: Quaerite vos primum regnum Dei, et haec omnia adjicientur vobis. Quia etsi bonus omnibus, credentibus scilicet et non credentibus, inpraesentiarum praedicatur, in futuro tamen justus p. 0313C| ubique praedicitur. Unde filios praemonet, quaerite primum regnum in mundi origine praeparatum, et in Evangelio repromissum; deinde justitiam ejus, quia in eo nullus reprobus introibit, sed reddet unicuique rex virtutum prout gessit. Qua de causa virtutes studere, filiorum est; quae mundi sunt quaerere, gentium, id est infidelium. Verumtamen quia filiorum sunt omnia, idcirco etiam et non quaerentibus adjicientur haec omnia; quibus cum substrahuntur, ad probationem fiunt; cum vero praebentur, ad gratiarum actionem, quoniam qui secundum propositum sunt vocati, omnia illis cooperantur in bonum. Nolite solliciti esse de crastino. Et, si quaesieris: quare? Quia haec omnia adjicientur vobis. Ubi, cum p. 0313D| de futuro sollicitos esse prohibuit, saltem de praesenti curare permisit. Paulus enim die ac nocte laborabat manibus, et de collectis monebat quae fiebant in sanctis. Nec non secundum Agabi prophetiam famis a sanctis procuratur; nec non et Dominum loculos habuisse legimus, unde non labor, non providentia, sed sollicitudo et cura mentem praefocans damnatur. Crastinus autem pro futuro ponitur. Quia non sollicitudo aeternae vitae, sed sollicitudo saeculi prohibetur. Unde liquet quod pro his sollicitum esse in acquirendo, timidum in conservando, dolentem vero in perdendo, nec non et gaudentem in fruendo, servire est: liberum vero ab his et ab hujusmodi passionibus regnare. Non enim possumus duobus p. 0314A| dominis servire; quia longe alia est sollicitudo saeculi, alia sollicitudo justitiae Dei ac regni. Crastinus enim dies sollicitus est sibi ipsi. Non illa nimirum sollicitudine virtutum, sed sollicitudine, quae non nisi timore, gaudio, et moerore, nec non et anxietate curarum mentem perturbat. Unde: Sufficit diei malitia sua. Id est sollicitudo praesentis vitae, atque afflictio; quod κακία verbum Graecum simul sonat, malitiam videlicet et afflictionem. Verumtamen 361 hic malitia magis transferri debuit: sed malitia peccati est, quae laboris et cruciatus. Unde quidem sufficit diei malitia, labor suus et angustia, idcirco superfluum est, de incertis cogitare. Nos tamen non contendimus, pro utraque malitia simul accipi hoc loco debere; quam sane malitiam peccando p. 0314B| incurrimus: non quod dies malus aliquis per se inveniatur, sed quia in eo utraque mala fiunt. Quam denique diem bene Job et Jeremias intuentes, maledicunt; quia non illa est dies quam fecit Dominus, sed quam adinvenit diabolus, dies utique malitiae et tenebrarum, unde sufficit ei malitia sua, nec eget alterius. Quia si inpraesentiarum in luce vix subsistimus, quanto magis si malitiam futurorum in praesentibus junxerimus? Nam curis praesentibus ita mens obruitur ut vix lucem respicere queat; quanto magis si fuerit malitia ipsius diei geminata? Et ideo praecepta dat vitae, ne in hoc exsilio duplicibus praegravemur. (CAP. VII.) Nolite judicare, et non judicabimini. De occultis dubiisque loquitur rebus, quae non possunt p. 0314C| aperte interpretari quo animo fiant. Alioquin quid est, quod et apostoli et universalis Ecclesia de manifestis criminibus judicant et decernunt; nisi quia de manifestis, quorum est judicandi officium, debent utique decernere? Porro de his quae occulta sunt, vel nescimus quo animo fiant, nemo absque periculo judicat. Sed sunt quaedam vitiorum crimina, quae nunquam possunt bono animo fieri, de quibus judicandum nemo qui ambigat. Sunt talia factorum opera, quae et bona, si bono fiant animo, et mala si malo fiant, esse queunt. De quibus, cum sub specie religionis agunt, non est mox judicandum, quoadusque veniat Dominus, qui illuminabit abscondita tenebrarum, ut manifesta fiant consilia cordium. p. 0314D| Verumtamen quorumdam simulatione nonnunquam manifestantur, de quibus Dominus: A fructibus eorum cognoscetis eos (Matth. VII, 16). Ex quibus manifesta fiunt, utique judicandum est; ut arguantur a luce, quia non sunt in veritate facta. In quo enim judicio judicaveritis, judicabimini. Et in qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis. Ex quo nescio quidam philosophorum nebulam caliginis asperserunt, ut simplex veritas obtegeretur. Si ad mensuram, inquiunt, Deus peccantibus redditurus est poenam, et omnis mensura 362 circumscripta est tempore, quid sibi volunt minae infiniti supplicii? Ad quod fatendum quod non omnis mensura, ut eorum aliquis arbitratus est, praescribitur tempore. Sed tamen ne hanc videamur fugere quaestionem, p. 0315A| verisimile aut omnino verum esse probatur, quod omnis mensura praescripta sit, non tantum tempore, ut hic somniat, sed et locorum spatiis quaedam proprie terminantur, vel capacitate rerum, quae ad locum etiam referuntur. Unde quaerendum si aliquid sit, quod aeternum dicatur, et tamen quodammodo circumscriptum quibusdam teneatur lineis. Ut puta ipse homo, qui auctoritate divina aeternus futurus confirmatur, et tamen loco circumscribitur, quamvis fine terminetur. Alioquin illocalis esset. Nam quem ipsi philosophi solem aeternum putant, et ab eis geometricis figuris comprehendi putatur. Hinc igitur et aliis quamplurimis modis monstrari potest quod possit aliquid et aeternum esse, et certam sui modi habere mensuram. Qua denique sententia p. 0315B| coguntur accipere, velint nolint, aliquid cum mensura aeternum. Ac sic aeterna erunt supplicia quae minatus est Christus, quamvis habeant juxta modum culpae sui mensuram. Verumtamen non dictum est: Quod mensi estis, hoc remetietur vobis, sed in qua mensura mensi fueritis. Neque dubium quod aliud sit in quo metitur aliquid, et aliud quod in mensura metitur. Fieri enim potest, in qua mensura homo aliquis mensus est aliquid alicui, in eadem remetiatur ei. Verbi gratia, modium tritici, in qua nimirum mensura, potest illi hordeum aut aurum, aut aliud aliquid metiri, seu centum millia in eadem re assignari. Ita ut sine comparatione ipsarum rerum, et genus et quantitas differant, et tamen rectissime dici potest, in qua mensura mensus p. 0315C| est, in eadem illi rursus metitum est. Porro unde hoc dictum sit paulo superius elucet: Nolite, inquit, judicare, et non judicabimini, in quo enim judicio judicaveritis, et caetera. Nunquid si iniquo judicio judicabunt, iniquo ab aequissimo judice judicabuntur? Aut si non judicant in talibus de quibus prohibentur, nunquid de aliis quibuslisbet suis sceleribus non judicabuntur? Absit ut ita sentiamus! nulla quippe iniquitas apud Deum, neque peccatum aliquod inultum patitur abire. Sed hoc est quod dicitur: In quo judicio judicaveritis, judicabimini, 363 tanquam si diceretur, in qua voluntate benefeceritis, in eadem liberamini; vel in qua voluntate male feceritis, in ipsa puniemini. Ac si dicatur, dum quispiam ad turpem utens oculis concupiscentiam, p. 0315D| si jubeatur ideo caecari: in quibus itaque oculis peccasti, in eisdem patieris; judicio enim animi sui in quo judicat, in ipso aut condemnabitur aut purgabitur. Unde non iniquum est, ut in quo judicat, animi sui judicio poenas luat, cum eisdem malis patitur, quae male judicantem animum consequuntur. Neque enim de aliis quibuslibet peccatis accipiendum est, nisi de istis judiciariis; quia in ipsis aut offendimus temere judicantes, aut excusamur, recto judicio quaeque clementer examinantes, aut quae dubia sunt et colorem habent justitiae, in bonam partem interpretantes, soli Domino discernenda relaxamus. Alia vero peccata quae admittimus, non in ista mensura vel judicio, sed in sese unumquodque ulciscetur p. 0316A| delictum; id est secundum ipsius qualitatem vel quantitatem, propria accusante conscientia, infelix anima punietur. In ipso nempe animo, quo appetitus fit voluntatis, humanorum omnium est mensura factorum, in qua nimirum culpam sequitur poena. Et ideo cum dixisset: In quo judicio judicaveritis, secutus adjunxit: Et in qua mensura mensi fueritis; qui in voluntate propria metietur bonus bona suorum operum facta, et malus metietur mala, reatusque sui miserias. Quoniam ibi est quisque bonus ubi bona vult, et ibi est malus, ubi mala vult. Ac per hoc geminatum est, ut in ipso delicto, seu in ipsa animi sui conscientia, unusquisque sciat se puniri; quia ibi est, aut miser aut beatus: in ipso scilicet voluntatis suae affectu, quae est mensura factorum p. 0316B| meritorumque, non ex temporum spatiis metiuntur quam morose fiant, sed ex voluntate qua fiunt. Voluntas quippe ipsa punitur, sive animi supplicio, sive corporis, ut quae delectatur in peccatis, ipsa puniatur in poenis. Unde quibus fuit voluntas sine fine peccandi, quamvis cum fine peccaverint, juste sine fine damnantur. Et quibus fuit judicium sine misericordia, sine misericordia judicabuntur. Haec est, inquam, illa mensura, ut quod non praestitit, nec percipiat. Atque ideo quod ipse judicatur, aeternum erit; quamvis quod ipse judicavit, aeternum esse nequiverit. Justum igitur ut qui aeternam voluit 364 habere peccati fruitionem, aeternam inveniat vindictae severitatem; et quorum voluntas nec habuit finem peccandi, nec habeat finem torquendi, p. 0316C| ultricem poenam sine fine ferendi. Quidam autem nostrorum, continuam circumstantiam lectionis in hoc capitulo servantes, ita sentiunt quod prohibeat judicari de sponsionibus suis. Quia, ut judicia pro incertis rebus inter homines sumuntur, ita et hoc judicium adversus Deum ex sentientis vel opinantis ambiguitate interdum suscipitur. Quod penitus repellit a nobis, ut constans fides et fiducia in ejus promissis retinerentur. Quia non, sicut in caeteris, peccatum est, propter diffidentiam in Dei promissis, quidpiam perperam judicasse; sed infidelitatis est crimen. Quid autem vides festucam in oculo fratris tui, et trabem in oculo tuo non vides? Grandis hoc loco moderatio judicii proponitur, sed rarus qui ab hujusmodi p. 0316D| vitio sit alienus, quoniam unusquisque dum suis favet, aliena facile reprehendit. Aliena quoque gravius quam sua tolerat, et ideo arguendi sumit auctoritatem, sine ullo suae emendationis exemplo. Per oculum quippe, ut dictum est, mentis intentio designatur; in qua nimirum unusquisque dum trabem gerit, videlicet majoris culpae crimen, seipsum intueri non valet, quia caligine pressus delicti, introrsus caecus jacet. Sed ille semper oculus exterior, qui reseratus in paradiso post culpam fuit, ea quae sibi sint noxia, non quibus proficiat, apertus videt. Conspicit enim jactantiam vanae laudis, dum sibi caecus, alterius mentem mederi curat, non ut proficiat, sed ut adhuc per inanem gloriam evidentius p. 0317A| cadat. Difficile est, quod quisque egeat, ut alteri praestet; idcirco nemo caecus ducatum alteri praebet. Metaphorice quidem loquitur; ideo a corpore ad animum exemplum trahere debemus, ut per oculum mentis intentionem, per festucam minima quaeque delicta, per trabem vero graviora criminum probra intelligamus. In cujus autem mentis intentione adhuc odium residet, de ira temere alium castigat, ideo a judice salutis increpatur, ut quid videat minora quaeque in fratre, dum in se majora non considerat. Et, quod gravius est, quomodo medicus animarum vult videri, qui sui curam non habet. Cui bene a Domino mox infertur: 365 Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo. Hypocrita enim est quisquis appetit videri quod ipse p. 0317B| non est. Idcirco ad cautelam sui unusquisque reducitur, ut primum seipsum curet, deinde, virtutibus illustratus, fratris, in quantum praevalet, salutem quaerat. Nolite dare sanctum canibus, neque margaritas vestras mittatis ante porcos. Proverbialiter ista proponens, monet dispensatores Ecclesiarum, et purgato mentis oculo ad alios castigandos veniant. Deinde ne sanctum canibus projiciant, verbum videlicet praedicationis. Quia sicut periculosum est pecuniam Domini abscondere: ita sane prodigum eam canibus tribuere. Et quomodo vitii, verum occulere, sic periculi est, non sustinentibus verbum vitae coram ponere. Nam per canes intelliguntur hi, qui contra veritatem oblatrando impugnant; per porcos, qui contemnendo quae audierant, pedibus p. 0317C| substernunt, de quibus Petrus apostolus: Canis reversus ad vomitum suum, et sus lota in volutabrum luti (II Petr. II, 21). Et ideo per canes haeretici, seu abnegatores veritatis, revertentes ad vomitum infidelitatis denotantur. Per porcos vero, qui in sua immunditia perdurantes cognitionem Dei recte ruminare nesciunt, quibus non est allegoriarum veritas reseranda eo quod omni vitiorum immunditia polluuntur, sed apertiora quaeque illis pandenda, vel si viliora dici possunt. Caeterum mystica eloquiorum documenta ad tempus reticenda sunt, donec ea singuli ferre possint, et tritici mensura omnibus praebeatur, ut neque isti percepta dilanient, neque illi oblata conculcent. Sed tamen quoquo modo periculosius est sancta porrigere perversis, quam pretiosa p. 0317D| impuris. Quod bene uno dubitantis adverbio temperavit. Ne forte conculcent illas pedibus suis, et disrumpant vos. Quia fieri potest ut resipiscent ab immunditiis suis, et de porcorum grege transeant ad consortium ovium. Verumtamen non ideo illud canibus, contra praeceptum Domini temere tribuendum, neque istae coram pedibus porcorum projiciendae, ne forte et illas conculcent, et vos disrumpant. Conculcant autem contemptores veritatis eloquia Dei pretiosissima, dum despiciunt parvipendentes pulchritudinem promissorum, et veluti sues ad immunditiam 366 revolvuntur. Caeterum illi qui contra veritatem oblatrare moliuntur, si fuerint p. 0318A| eis prodita, quae velo celari jubentur obumbrantia sancta sanctorum, quibus non est licitum non solum ea contingere, sed nec videre, mox, inquit, disrumpent vos, non eas siquidem; quia incorruptibilia maneat eloquiorum Dei arcana; sed simplicitatem fidei vestrae. Hinc igitur est quod unitas fraternitatis tantas patitur pressuras, tantisque disrumpimur scissionibus, tantis dilaceramur verborum confutationibus; quia non probantur primum, quibus mystica reseranda sint sacramenta, imo quibusdam indifferenter omnia panduntur. Qui profecto tales non dispensatores pecuniae, sed prodigi, atque exstirpatores thesaurorum jure censentur; quoniam tollunt panes filiorum, et mittunt eos canibus. Ignorant enim quod avidius quaeritur absconsum, p. 0318B| venerabilius conspicitur celatum, charius tenetur diu quaesitum, sine fastidio fit cum mensura perceptum, et sine laesione stomachi ad horam competenter esurientibus indultum. Hinc est quod Petrus Simoni gratiam Spiritus sancti negat, et tamen quia quantisper ad notitiam fidei intromissus fuerat, credentes disrumpere festinat. Hinc est quod multi haereticorum Ecclesiam scindunt, et unitatem impugnant. Hinc est quod Julianus refuga tyrannica dominatione blasphemias et arma simul contra Christum movet. Hinc etiam est, quod hodie in Ecclesia indulgentia poenitentiae toties conculcatur, et securitas promittitur, ita ut illusio potius interdum quam medicina sordescentibus fiat; quia dum facile praestatur, vilior habetur, et percepta negligentius custoditur; p. 0318C| atque culpa in facto cum spe veniae audentius nonnunquam reiteratur. Haec non ideo dixerim, ut crudelem esse doctorem doceam, sed ut ad cautelam incautos reducam. Quia, sicut quaerentibus cum fide dilectionis non est neganda, ita delusoribus et infidis non est continuo praestanda; ne forte margaritas spei nostrae, non solum pedibus conculcet, verum etiam ne aliis, toties dum sordibus criminosus intingitur, peccandi fiduciam male pellectus praebeat. Inde est quod sacri canones multoties ad poenitentiam reiterantes non facile admittunt. Quos sane 367 terminos nec nos oportet indifferenter transgredi, sed omnia cum discretione pensare. Petite et dabitur vobis. Quaerite et invenietis: pulsate p. 0318D| et aperietur vobis. Quibus profecto gradibus, via, veritas et vita, legitime certantibus praestatur. Ut primum in via, quae Christus est, ambulantes, veritatem inveniant, ipsum quaerentes apud quem est fons vitae. Ubi pulsantes ad ostium, licet per angustam portam, vitam ingrediantur sempiternam. Nam ostium Christus est, sicut ipse ait: Ego sum ostium. Per me si quis introierit, salvabitur (Joan. X, 9). Et ideo non aliud petendum quam quod quaerendum est, neque aliud quaerendum nisi ad quod jugiter, ut ingrediatur, pulsandum est. Hic est enim panis vivus qui de coelo descendit, filiorum utique cibus. Hoc est regnum, et justitia regni qua justificamur omnes. Idcirco eam primum non minus petere p. 0319A| quam et quaerere, verum etiam quaesitam invenire; inventam autem ad ipsam indesinenter pulsare januam, donec pulsantes ad eum per ipsum ingrediamur. A principio ergo hujus sermonis nihil aliud quam justitiam, regni filios et haeredes docuit; ideo animos eorum ab omni sollicitudine saeculi secrevit, ut illam intenderent justitiam, et solummodo regnum coeleste devoti quaererent. Alioquin regnare in eo nequimus, nisi primum leges ejus et justitiam, non dico discere, verum et implere quaeramus. Hoc itaque est regnum primum quaerere, ante omnia et super omnia Deum mente diligere, deinde dilectionis opera perficere. Sed ne cui impossibiie videretur, composuit preces, docuit quid petamus, et modo praebet confidentiam, ut nihil haesitantes poscamus. p. 0319B| Veritas namque id promittit, et ideo haesitare in precibus non debemus, tantum ut ea et sic petamus, ut jubet. Nec non et tunc et ibi quaeramus, ubi jubet. Ex quo Propheta: Laetetur cor quaerentium Dominum, quaerite Dominum et confirmamini, quaerite faciem ejus semper (Psal. CIV, 3). Ubi, si bene inspicimus, non aliud quam Patrem et Filium atque Spiritum sanctum quaerendum esse docuit, et semper eum quaerere mandavit laeto et firmo corde. Non quia est nisi unus, sed quia ipse idemque immensus est et sempiternus. Petimus autem fide, per eam 368 profecto ad Christum gradientes; quaerimus spe tutissima, dum, per ipsam penetrantes, interdum attingimus usque ad interiora velaminis Christi: quam denique sicut anchoram tutam, in coelo jam p. 0319C| fixam habemus; pulsamus charitate, dum infatigabiliter ad ostium, quod Christus est, jugiter sustinentes laboribus desudamus; quatenus unum quod petimus et quod quaerimus quandoque devictis malis adipiscamur. Et ut majorem praeberet constantiam perseverandi, diligentiam quaerendi, fiduciam impetrandi, addidit, ita dicens: Omnis enim qui petit, accipit; et qui quaerit, invenit; et pulsanti aperietur. Unde cuicunque non datur quod petit, absque dubio non recte petit, neque quaerit, neque recte pulsat ante januam pietatis. Omnia enim quaecunque petimus aut quaerimus, et ad quod pulsamus, sicut dixi, non nisi unum, et propter unum esse debet, quia non nisi unum est necessarium. Hinc quoque David ait: Unam petii p. 0319D| a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vitae meae (Psal. XXVI, 4). Alioquin quomodo negabit petentibus se, qui primum se non petentibus sponte obtulit? Aut quomodo quaerentes eum non invenient, qui etiam non quaerentibus se ut invenirent praestitit? Vel quomodo pulsantibus non aperiet ad se, qui quotidie clamat nobis: Ecce sto ad ostium et pulso (Apoc. III, 20); utique de ostio nostri pectoris dicens: Si quis aperuerit, introibo ad eum, et coenabo cum illo? Patet igitur quoties non accipimus quod non recte petimus, et cum non invenimus quod non bene quaesivimus, et dum pulsantibus non aperitur: quia non recte pulsamus. Sequitur: p. 0320A| Quis ex vobis homo, quem si petierit filius suus panem, nunquid lapidem porriget ei? Incipit lucidius explanare, quid petendum sit, et ex ipsa humana circa filios benevolentia, commendat praestantiorem et incomparabilem Patris diligentiam circa nos. Ubi cogitanda est excellentia dignitatis, et corroboranda fiducia mentis. Quia si patres bona data tribuunt filiis, multo magis Pater noster, qui incomparabiliter bonus est, daturus est bona sua petentibus se filiis. Comparat ergo panem lapidi, ut per panem intelligatur Christus vita, qui de coelo descendit; quem si petimus recta fide, nunquid daturus est lapidem illum 369 offensionis, et duritiam cordis? Absit ut hoc de summo et incommutabili bono sentiamus, quod nec de homine mortali et incommutabili p. 0320B| sentire fas est! Aut si petierit piscem, nunquid serpentem dabit ei? Piscem utique illum quem Petrus primum piscando cepit, latentem inter aquas Scripturarum, in cujus nimirum ore staterem invenit, quem pro se daret. Si quis filiorum hunc poposcerit, nunquid benignus pater serpentem illum, qui Evam veneno fallaciae suae peremit, dabit illi ut moriatur dolo patris deceptus? Quibus duabus sententiis confirmamur, quod nunquam a Deo Patre nisi bona percipimus, qualiacunque nobis videantur. Quia his qui secundum propositum vocati sunt sancti, omnia illis cooperantur in bonum. Si ergo vos cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris, quanto magis Pater vester qui in coelis p. 0320C| est dabit bona petentibus se? Malos autem appellat aut apostolos, aut omnes generaliter in comparatione divinitatis. Bona vero saeculi dicit, vel sicuti a saecularibus aestimantur, vel quia omnia per naturam a bono Deo, jure bona dicuntur. Quae tamen bona non nisi ab ipso habemus. Sed alia bona sunt longe incomparabiliter, quae petere ac quaerere, et ut accipiamus, perseveranter pulsare debemus. Quae nimirum bona non nisi filiis praestantur, et ista sunt semper pro quibus invigilare debemus et certare, atque solliciti esse; quoniam quae saeculi bona sunt superadjicientur, ista vero quia aeterna sunt et spiritalia, indesinenter petere, perseveranter quaerere, et ad ea infatigabiliter pulsare, quoniam ea non nisi petentes accipiunt, neque nisi quaerentes inveniunt, et ad ea p. 0320D| non nisi perseverantes introeunt. Primum est tamen petere, ut habeas quae quaeras; deinde quaerendo festinus ire ut invenias; inventa observare ut ingrediaris ad ea, et sine fine fruaris. Decens itaque ordo, et secundum Lucam bene tribus alternatim rebus comparatur (Luc. II, 11): ut per panem, in quo tota signatur vita, charitas intelligatur; per piscem fides, quae sub fluentis Spiritus sancti nutritur; per ovum vero, de quo pullus adhuc speratur, spes certa teneatur; quibus profecto virtutibus universa charismatum dona consequuntur. 370 Unde praefatus evangelista, non simpliciter bona dixit, sed quanto magis Pater vester dabit spiritum bonum petentibus se? Utique quia per eum spiritum omnes thesauri p. 0321A| sapientiae et scientiae, qui in Christo sunt, acquiruntur, sine quo nihil pretiosum accipitur. Quia qui spiritum Christi non habet, hic non est ejus. Unde idem spiritus catholice donum appellatur. Hinc quidquid est quod oramus, primum et permaximum non aliud esse debet, quam Pater et Filius atque Spiritus sanctus, quod est aeternum Christianorum regnum, ejusque justitia, ut omnia charitatis Dei et proximi opera, sicut praecepta sunt, impleamus. Unde sequitur: Omnia ergo quaecunque vultis ut faciant vobis homines, et vos facite eis. Haec est enim lex et prophetae. In quibusdam namque codicibus: Omnia ergo quaecunque vultis bona, habetur; quia profecto non aliunde quam ex bonis dicit. Sed quod in ipsa Hebraica veritate p. 0321B| non invenitur, superfluum est; id quamvis quidam, ut planius sonaret, addere voluerint. Sed si proprietatem verborum attendimus, voluntas non nisi in bono, sicuti, e contrario, cupiditas in malo recte accipitur. Quamvis multis in locis, et voluntas in malo, et cupiditas in bono improprie dicatur. Tamen isto in loco, non nisi de bono, et in bonum dicitur. Videlicet, bona quae vultis accipere ab eis, et vos eadem facite illis, ut charitas proximi compleatur. Quam sane charitatem sine dilectione Dei nemo recte perficit, et ideo addidit: Haec est lex et prophetae. Propter quod alibi, non in una earum parte, sed in duabus istis, dilectione videlicet Dei et proximi, tota lex pendet, inquit, et prophetae. Nisi forte in dilectione proximi simpliciter dictum accipiamus, p. 0321C| quod in ea pendeat lex et prophetae; in Dei autem simul et proximi tota pendeat lex et omnis prophetia. Sed melius in utraque simul ea pendere dicimus; quia nec charitas Dei sine proximi, nec proximi sine Dei jure servatur. Unde Dominus: Si diligitis me, mandata mea servate (Joan. XIV, 15). Et Apostolus: Qui diligit Deum, diligat et proximum. Alioquin: Si quis dixerit, quia diligo Deum, et proximum oderit, convincitur quia mendax est (I Joan. IV, 20). Idcirco diligatur proximus propter Deum, et Deus propter seipsum, ita ut mandata ejus custodiantur. Ac per 371 hoc, dilectio proximi erit in dilectione Dei, sicut et Dei in dilectione proximi; unde in una earum, quia simul semper sunt, jure tota lex dicitur pendere, et prophetae. Ubi manifeste p. 0321D| insinuat unde dicatur ut ea faciamus hominibus quae volumus et ipsi faciant nobis. Quia non de qualibet voluntate dicitur, sed de illa quae ad dilectionem Dei et proximi pertinet: ut talia quae volumus nobis fieri, aliis et ipsi propter Deum faciamus. Alioquin si quis ebriosus vult ab alio inebriari, nunquid et alios ipse jure inebriat? Aut si luxum libidinis sibi assentiri vult, nunquid jure cum ea quae se voluerit admisceri, mox fornicabitur? Absit ut ita sentiamus! Sed quidquid charitas Christi dictat in invicem impendamus. Intrate per angustam portam. Quia quamvis charitas non nisi dilatato corde compleatur, et lata saepe in Scripturis esse monstretur, satis tamen mentem p. 0322A| quam repleverit per ardua et angusta hinc abducere festinat. Quam nimirum portam nemo sublimium superbia tumens intrare potest; nemo abjectus et imus (non quem humilitas vera inclinat, sed quem diabolus prosternit in pulverem, et conculcat); nemo honoratus saeculi rebus, quia facilius est camelum per foramen acus transire, quam divitem per tam angusta intrare. Satis itaque excelsa est, dum usque ad amorem Dei erigitur; satis vero deorsum angusta, cum etiam pro amore proximi nos mori velle, atque inimicum diligere jubet. Unde quamvis charitas lata dicatur, angusta tamen est; quam pauci inveniunt, et, si invenerint, pauciores contendunt intrare per eam. Verumtamen ubi porta auditur, civitas consideranda est, quae et qualis sit, quae tam angustum habet p. 0322B| ingressum quem pauci inveniunt, et si invenerint, pauciores qui contendant intrare per eam; ubi nemo nisi absque peccati onere ingreditur, nemo absque labore et absque animi puritate. Quoniam satis angustum est omnia praetermittere, et unum solum diligere, unum intendere, unum quaerere, et ad unum quotidie pulsare; neque ad dextram, neque ad sinistram deflectere; id est, neque prospera ambire, neque adversa formidare; quae non videntur quaerere, quae autem videntur respuere; sicque omnia propter iter angustum hinc inde ab animo propellere. Quia lata porta et spatiosa via quae ducit ad perditionem. Hanc igitur, licet nemo 372 quaerat, omnes inveniunt, quia in ea nati etsi se inde abstulerint, ultronea se offert. Unde rarus qui ad virtutes manum p. 0322C| mittat, voluptas vero omnes, quasi importuna meretrix, suis oblectamentis invitat. Et ideo multi intrant per eam. Caeterum quam angusta est porta et arcta via quae ducit ad vitam! Unde sponsus et sponsa miratur in Canticis: Quae est ista quae ascendit per desertum, quasi virgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris? (Cant. III, 6). Ac si dicatur: Quae est ista quae ascendit viam quam pauci inveniunt, etsi invenerint. Quomodo ergo sic dirigitur et attenuatur ut fumi virgulae comparetur? Et non qualicunque, sed ex aromatibus myrrhae et thuris? Quae nimirum aromata Christus supra docuit, ut mortificationem ejus in corpore nostro cricumferentes, sacrificium thuris Deo simus, ita extenuati, ut virgulae odoramentorum jure comparemur. Hanc quippe deserti viam pauci p. 0322D| reperiunt, sed eam in quibus frequentia est populi, plures ambulant. Deserti autem viam, in quo Christus pugnant, pauci aggrediuntur. Pauci autem ad comparationem eorum dicuntur, qui per latam ambulant. Et ideo satis angusta est porta, et via quae non nisi paucos recipit. Attendite a falsis prophetis qui veniunt ad vos in vestimentis ovium. Ab his itaque dicit, qui ambulant in humilitate, et religione falsa, quos Scriptura pseudoprophetas appellat. Quia de corde suo in hypocrisi falsa loquentes, quae sua sunt quaerunt. Unde Dominus volens suos in omnibus erudire, quia dixerat arctam et angustam viam paucos invenire, ne forte, cum vidissent plurimos per eam magis ficte, quam p. 0323A| simplicitate cordis transire, illorum implicarentur erroribus, continuo adjecit dicens: Attendite, id est custodite vos, a falsis prophetis, ne illorum erroribus polluamini. Ipsi enim venturi sunt ad vos ut decipiant, in habitu ovium, quia vos vere oves estis, et ideo vestram ferentes schemam in habitu et in conversatione forinsecus, ut simplicitatem vestram deludant tamen intrinsecus erunt lupi rapaces. Scilicet immundi spiritus, qui eos pervaserunt. Idcirco cavete ab his, ne vos dilanient verborum morsibus, ciborum blanditiis, compositione simulationis. A fructibus, inquit, eorum cognoscetis eos. Quapropter non dicat quilibet falsorum: « Unde me nosti? cur itaque me judicas? » vel « Cur mecum non participas? Aut quare me spernis quem judicare non p. 0323B| debes? » 373 Profecto, quia vestem exterius praetendis, et religionis habitum praemonstras; intrinsecus autem lupum pertimesco, eo quod fructum in te pacis et charitatis Christi, caeterarumque virtutum non invenio. Habitum igitur recognosco, sed quod intus latet timeo. Qui licet occulta doceas, quasi in mysterio loquaris, aliud requiro quod in te non video. Unde intelligant quo censendi sint nomine, qui nec habitu teguntur humilitatis, nec fructum exhibent pietatis. Si enim ab istis cavendum est, qui et prophetiam praedicationis impendunt, et habitum sanctae religionis gerunt, quid utique ab his qui cultioribus saeculi se ornant vestibus, et mundi sectantur gloriam, et in omni verborum affatu, atque conversationis pompa, nec non in cibis, p. 0323C| rerumque dignitatibus lucis hujus filios esse se praemonstrant, et tamen magisterium inter oves Christi quam saepe sibi vindicant? Nam, velint nolint, proprius ovium est habitus; quo licet mali utantur, tamen non ideo Christi ovis quod ei proprium est debet deserere: imo illos praecavere, qui talibus se transformant indumentis ut decipiant, et istos non imitari qui crucem Christi se jactant inter saeculi delicias portare; praesertim cum mortificationem carnis habeat, et contemptum mundi praedicet. Nunquid colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus? Spina namque quamvis a principio floribus candeat, non ideo uvas affert, quia non manet in vite, etsi videantur uvae pendere super eam. Vitis autem Christus est, et omnia membra ejus p. 0323D| palmites. Idcirco solummodo eorum est uvas ferre, opera videlicet Spiritus sancti, quae inebriant mentem. Quas profecto cum videris inter spinas, noveris non ex eis esse; et ideo sic uvam carpe ut spinam caveas. Spinarum autem est, dilacerare tangentem se et disrumpere; quia haeretici verborum aculeis universos dilaniant et affigunt. Porro tribuli nullam dulcedinem ficus ferunt; quia fornicarii et scelerum amatores sine fructu ad tempus florent. Quibus duobus bene omnes, qui de massa perditionis sunt, etsi ad nos veniant, extra nos ad ignem sine fructu futuri figurantur. Unde primo homini dicitur: Cum operatus fueris terram, spinas et tribulos germinabit tibi (Gen. III, 18). Quas isti miseri in p. 0324A| carne et in animo, quia terra sunt, nutrientes, botros ferre nequeunt vineae, de qua Pater agricola est, et omnes palmites propagantur. Neque de tribulis ficus generantur, 374 quos mittit ficulnea grossiores, sed ex sua propagine; quae carnis sunt ex Adam sentiunt, et ea solummodo sectantur. Sic omnis arbor bona fructus bonos facit; mala autem arbor fructus malos facit. Sic utique ut de spinis uvae non possunt oriri, et de tribulis ficus, sed a radice manet fructus uniuscujusque; sic de bona vel mala arbore non potest fructus permutari, sed unumquodque a sua radice pullulat. Neque enim dixit: Non potest arbor bona mala fieri. Alioquin Judas non posset de Apostolo verti ad apostasiam, ut proderet Salvatorem; neque Paulus ex persecutore p. 0324B| fieret vas electionis, si non posset et mala bona fieri. Nos ergo non duas ex hoc loco naturas, juxta Manichaeos, boni et mali praedicamus; neque, secundum Jovinianum, dicimus quod et mali non possint permutari ut boni fiant, et boni rursus ad malitiam corruere, si non gratia Dei salventur. Igitur, quia nemo natura malus, sed vitio permutatur, eo quod terra quae maledictionibus subjacet spinas et tribulos affert. De quibus nec uvae nec ficus unquam colliguntur. Nam, etsi aliquam videatur utilitatem ferre interdum scelerati, vel mali doctores, dum bene praedicant male viventes; non eorum utique fructus est, sed vitis, quae aliquando super sepem spinarum exuberat. Unde, sicut dixi, carpendus est botrus, et cavenda spina, quae male nascitur p. 0324C| in manu temulenti, ne configatur incautus. Hinc Moyses Jethro socerum suum audiens collegit uvam, nec tamen gentilitatis vitio sordidatur. Nec possumus dicere quod de spina uvas collegerit; quia quod ad horam in illo paruit, non ex eo, sed ab illo cui famulabatur Moyses, fuit. Unde devotus Deo, in populo cui jam Christus praeerat, sic omnia ut Veritas docuit ordinavit. Nam et illi qui veniunt in vestimentis ovium, videntur habere contemptum saeculi, jejunia, eleemosynarum effusionem, publicas orationes in foro et in angulis platearum, sed omnino non sunt eorum fructus, quia ei pro vitio reputantur; fructus autem iste improprius est eis, et ideo hypocritae nominantur, quoniam alienas partes ficte agunt. Idcirco illorum magis censendus p. 0324D| est fructus, quorum proprius esse recognoscitur. Porro malarum arborum fructus, opera carnis sunt: videlicet fornicatio, luxuria, immunditia, idolorum servitus, et caetera hujusmodi facta tenebrarum. Fructus vero bonae arboris, gaudium, pax, patientia, longanimitas, 375 benignitas, et alia virtutum insignia coelesti rore interius fecundata. Quos utique fructus nunquam nisi bona voluntas parturit, sicut e contrario malos cordis intentio mala semper enutrit. Nunquam igitur bona voluntas fructus malos facit, sicut nec mala bonos; et ideo per arborem recte voluntas uniuscujusque designatur; quia, sicut arbor radicatur in terra, ita voluntas quorumque in anima. Etsi malae naturae arbor in terra bona plantetur, p. 0325A| non ideo mox ex ea fructus bonus nascitur: simili modo etsi anima bona probatur per naturam, non ideo voluntas mala insita in illa unquam fructus bonos valet facere; sicut econtrario, nec bona malos. Propterea rectius accipimus, tropice, voluntatem uniuscujusque bonam vel malam arborem; animam vero, natura manente integra, quotidie voluntatis affectione corrumpi, vel commutari in melius. Nisi forte illa haereticorum calumnia id prohibeat, quasi jure non possint, metaphorice, rebus quae substantiae non sunt de substantiis similitudines adhiberi. Praesertim cum eadem saecularis disciplina, tropos tam ab animo ad corpus, quam extrinsecus a corpore ad animum doceat fieri posse. Unde passim innumera rerum exempla concurrunt, p. 0325B| et de his rebus quae substantiae non sunt, ad eas quae substantiae sunt; et rursus de his quae sunt, ad eas quae non sunt, similitudines trahere cernuntur; quod satis evidenter praesens locus verum esse confirmat. Ubi, licet ipsae arbores bonae malaeve, homines simpliciter, et non voluntas eorum accipiatur, fructus tamen, velint nolint, virtutum vitiorumve opera erunt, quae nemo nisi imperitus substantias aestimabit. Ac per hoc, jure voluntas hominis arbor esse dicitur; quia, sicut illa radicatur in terra, sic et voluntas cogitationibus in mente. Unde Dominus jam securim ad radices arborum positam esse dicit, dum cogitationes singulorum, quibus radicatur mala voluntas, verbo divinitatis suae parat praecidere, et ex his universos dijudicare. p. 0325C| Quae nimirum voluntas si bona fueri, et recta intentio, fructus malos non facit, sicut nec mala bonos facere potest. Quia omnia opera, licet bona videantur vel mala, radicis suae succum, ac seminis virorem trahunt. Ex qua denique sententia omnes hypocritas, omnes pseudoprophetas damnat; et omnia quae supra docuit de cordis munditia, hoc uno exemplo irreflexibilis naturae confirmat, quod nemo de mala voluntate fructum 376 bonum percipiat, neque de bona intentione ne aliquis nisi quod bonum est metet. Bona autem voluntas hominis, arbor videlicet bona esse non potest, nisi habeat plantationem et virorem voluntatis Dei, ut ejus saporem gustantibus se fructus afferat. Quia quidquid ab ea degenerat, vitio corrumpitur, et inter malas p. 0325D| dignoscentiae partes connumeratur. Et haec est, inquam, angusta via, quae tam irreflexibili tramite et norma justitiae regulatur. Lata vero, saeculi, quia in dextris istius a sinistris in immenso dispergitur, et per omnia vitiorum gramina huc illucque lata diffunditur. Hinc sequitur. Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum, sed qui facit voluntatem Patris mei, etc. Voluntas quippe Dei ut fiat in nobis requiritur, non verborum effusio. Idcirco attendite a falsis prophetis, et ex fructibus illorum illos cognoscite. Quia non potest eorum prava voluntas bonos facere. Licet igitur dicant, Domine, Domine, non continuo credendi sunt. Nam labiis me, ut recipiantur p. 0326A| a vobis honorare videntur, cor autem eorum longe est a me. Et ideo non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum. Quia, etsi latronem pro sola invocatione nominis videtur in paradisum introduxisse, constat eum corde fidei intus approximasse, et dilectionis obsequium exhibuisse. Neque ex hoc prohibuit se voce invocare, sed ostendit quod non omnis qui eum voce ingeminat, corde credit, aut operibus diligit. Ubi quaerendum, quomodo verum erit quod Paulus apostolus testatur, quia nemo possit dicere Dominum Jesum nisi in Spiritu sancto (I Cor. XII, 13)? Si autem in Spiritu sancto dicimus ad eum, Domine, Domine, nunquid non audiet nos pulsantes ad eum, ut ingrediamur? Audiet utique. Propter quod quaerendus p. 0326B| est sensus Scripturarum, et non est audienda stultitia haereticorum. Ecce inter hoc et illud dicere magnam distantiam esse nemo qui ambigat. Nam voce tantum quis idiota non valet dicere Dominus Jesus? In spiritu autem rarus et non nisi praedestinatus si permaneat. Siquidem voce multi dicunt, Domine, Domine, qui in novissimo adventu fatui repelluntur. Ornatis vero lampadibus oleo sancti Spiritus, pauci januam introducuntur; et ideo hoc est dicere in Spiritu sancto Dominum Jesum, quod est ornare lampades, id est, per Spiritum sanctum 377 Christum Dominum corde simul et ore, atque dignis operibus confiteri. Dicere Dominum Jesum confiteri est. Dicit autem eum qui corde credit ad justitiam, et ore illum confitetur ad salutem, deinde p. 0326C| operibus quem credidit testificatur. Alioquin prodesse nihil potest, si operibus eum negant; ideo vere dicere Dominum Jesum confiteri est corde, et ore atque bonis operibus praedicare. Nam unum sine altero, negare est. Integre vero illum confitetur et dicit, qui fide et intellectu dicibile intus verbum in corde gerit, et quoties expedit ipsum quod dicibile intus habet, ore profert, et dicit: deinde rebus et operibus verum esse in se confitetur, quod in animo dicibile permansit. Secundum quam integritatem dicendi, Apostolus clamat quod nemo possit dicere Dominum Jesum nisi in Spiritu sancto. Quia sine illo eum intelligere non valet. Quod aperte Petrus insinuat, qui dum mori timuit, vitam utique negavit. Caeterum opera virtutum, id est Spiritus sancti p. 0326D| dona, quis recte sine ipso percipiet? Nemo igitur sine ipso Dominum Jesum potest dicere, quia nemo in membris Christi sine Spiritu sancto potest esse. Unde isti pseudoprophetae, vel hypocritae, seu falsi Christiani, licet verbo tenus dicant, Domine, Domine, dum nec corde illum diligunt, nec ore recte praedicant, nec operibus confirmant, voluntatem Patris non faciunt, et ideo extorres a regno rejiciuntur. Ecce omnes voce clamant, sed non omnes recipiuntur. Recipiuntur autem illi qui in Spiritu sancto Dominum invocant, et unctionem habent ab ipso: propter quod docuit ut de fructu omnes intelligantur. Quia non solum illi qui solo nomine Dominum nominant, non recipiuntur; verum nec hi qui prophetant sin p. 0327A| operibus, et daemonia ejiciunt, vel virtutes multas faciunt. Hinc quoque sequitur: Multi dicent mihi in illa die: Domine, Domine, aperi nobis. Nonne in nomine tuo prophetavimus, et in nomine tuo daemonia ejecimus, et in nomine tuo virtutes multas fecimus? Vult enim hinc inde circumspectos nos esse, ne seducamur. Ideo, sicut superius ut a falsis prophetis cavere nos praemonuit, ita etiam ab his qui daemonia ejiciunt, et virtutes faciunt multas, cautos esse debere insinuat. Quia praedicare Scripturarum occulta, et mali possunt ex studio discendi: quia et mentis efficacia videmus quam saepe flagitiosos quosque 378 pollere, et divinis litteris erudiri. Caeterum malos prophetasse frequenter, et adhuc eorum complices futuros esse p. 0327B| quis ignorat? Nam et Balaam hariolus, et Saul reprobus, atque Caiphas iniquus prophetavere, et alii quamplures quos Scriptura non nominat. Porro daemonia plures ejiciunt, non eorum meritis, sed invocatione nominis Christi, sicut in Actibus apostolorum filios Scevae cujusdam sacerdotis fecisse legimus (Act. XIX, 14). Virtutes vero simili modo fiunt a reprobis, exuberante divina gratia, pro tribus causis: ut contemptores eorum decipiantur errore pravitatis, qui nolunt credere ea quae jam impleta sunt et magister docuit veritatis, et ut alii per eos sanentur, quibus Dominus decreverit subvenire, et credant tam ipsi quam et alii, miraculis excitati; et haec ideo per eos, licet reprobi sint, potestate divina fiunt, ut discant fideles Christi virtutes operari non p. 0327C| magnopere studere, sed Christum in omnibus imitari, qui dixit: Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. II, 29), charitatemque sectari. Nemo igitur dubitet, in nomine Christi priores virtutes multas fecisse, atque daemonia ejecisse. Quod si aliquis voluerit abnuere, legat quid ipse Dominus etiam de futuro dicat: Tunc, inquit, si quis vobis dixerit: Ecce hic Christus, nolite credere. Surgent enim pseudochristi et pseudoprophetae, et dabunt sigua magna, ita ut in errorem inducantur etiam electi, si fieri potest. Ecce praedixi vobis (Mat. XXIV, 23). Unde purgandus est oculus mentis, quaerenda sapientia, firmanda fides, constantia fidei roboranda, inter tot perversorum hominum mala, inter tot laqueorum scandala ut evadere possimus, et a talibus p. 0327D| praecaveri. Quaerenda est igitur semper sana doctrina, et vita perfecta imitanda. Quoniam virtutes fieri, Spiritus sancti est operatio; bene autem vivere Christi imitatio. Unde dicturus est istis: Non novi vos; operantibus autem: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi (Matth. XXV, 34). Propter quod et Dominus prohibuit discipulos gaudere, quia daemonia illis subjecta fuerant: Gaudete, inquit, quia nomina vestra scripta sunt in coelo (Luc. X, 20). Unde et Paulus non virtutes linguarum, non mysteria secretorum nosse, non prophetias, non fidem qua montes prodigiose transferantur, sed solam charitatem commendat, quam Christus docuit (I Cor. XIII, 1, 2). p. 0328A| Et tunc confitebor illis quia nunquam novi vos; discedite a me omnes qui operamini iniquitatem. Confitebor autem, quod illi 379 noluerunt confiteri ut redirent ad me: confitebor quod diu patienter tuli. Confitebor sane: Non novi vos. Ergo qui finxit singillatim corda hominum, et intelligit omnia opera eorum, quomodo recte dicit non nosse quos creavit? Nunquid non vultus Domini semper super facientes mala, ut perdat de terra memoriam eorum? Propter quod utique non nosse Dei magis figurate accipitur: quia novit quos approbat et salvat: non novit autem eos quos perimit et damnat. Dicimus enim: Non novit lux tenebras, id est non aspicit; quia si aspiceret, tenebrae jam non essent. Idcirco non inspexisse, reprobasse fuit. Unde orandus est jugiter ut illustret p. 0328B| caecitates nostras; quia, nisi respiciat, nihil aliud quam tenebrae sumus. Nam nosse Dei, approbare est et per gratiam eligere. Hinc quoque scriptum legimus: Quoniam novit Dominus viam justorum, et iter impiorum peribit (Psal. VI). Et illud: Novit Dominus qui sunt ejus. Et ad Moysen: Novi te ex nomine (Exod. XXXIII, 12). Novit igitur cognoscentes se, et approbat eos qui in simplicitate cordis mandata ejus custodiunt. Unde sequitur: Omnis qui audit verba mea et facit ea, similabo eum viro sapienti, qui aedificavit domum suam super petram. Conclusio totius sermonis mirabili fidei exemplo firmatur, excludens omnes qui aut hypocrisi falluntur, aut aliqua ingavia infidelitatis in aliquo premuntur, et eos tantum ad summum sapientiae p. 0328C| gradum comparat, quos supra petram rectae fidei interius firmos esse veritatis actio probat. Omnis, inquit, qui audit verba mea et facit ea. Non dixit qui audit tantum, sed qui audit prius, deinde facit ea. Quia nemo recte audit, nisi faciat ea. Hinc quam saepe dicitur: Qui habet aures audiendi, audiat (Matth. XI, 15; Luc. VIII, 8). Aliud quippe est audire auditu corporis, aliud vero auditu mentis: Auditu itaque mentis quicunque audit, intelligit, et intellecta votis implere satagit. Caeterum qui verbum exterius in sono percipit, nisi rem verbi clamantem introrsus capiat, surdus redit. Quia, cum vox siluerit, nihil ei remansit quod audire possit. Et ideo qui audit, verba mea dicit, et non sonum loquentis. Nam quod exterius fit, verbum lectoris p. 0328D| aut doctoris est; quod vero intus sentitur et intelligitur, Christi verbum est. Unde David: Audiam quid loquatur in me Deus (Psal. LXXXIV, 9). Tunc enim recte in nobis loquitur, cum, exterius organo vocis sonante, interius ad vocem Christi excitamur, divinitus colloquentem. Quapropter clamat 380 Apostolus: Si quis loquitur, quasi sermones Dei (I Petr. IV, 10). Quod si sermones Dei iste loquitur, ille interius quid aliud audire debet, nisi eosdem sermones? Non enim, ait, omnis qui docet verba mea, sed qui audit. Tutius ergo est audire quam docere; sed tamen et ille qui docet, si recte docet, utique prior in corde audit quod docet. Ac per hoc Christus est qui docet omnes; et quos docet, auditores p. 0329A| utique verborum Dei sunt, deinde factores. Verumtamen etsi perfectius sit facere quam discere, prius tamen oportet audire ut facias disciplinam jubentis, deinde doctrinam quam didiceris, operibus exaequare. Et si forte semel audisti, debes delectari, indesinenter ut audias tubam salutaris; quia nunquam desunt hostes, contra quos praeliandum est. Neque cibus unius diei sufficit ad omnem vitam praesentis saeculi; et ideo jugiter meditanda sunt verba Scripturarum, quatenus ex his vitam habeamus, et, unde vivimus, exercitatione operis pascamur. Alioquin nec recte audiuntur verba sine fructu operis, nec recte operatur sine cibo tantae dulcedinis. Quod qui utrumque simul, ait, et recte videlicet audit, deinde facit verba quae audit, videlicet ea intus p. 0329B| quae verba audit: Similabo eum, inquit, viro sapienti, qui aedificavit domum suam supra petram. Quaerendum igitur, quis sit iste architectus, qui aedificavit domum suam supra petram, cui assimilari debeat is qui audit et facit verba Salvatoris? Non enim simpliciter de quolibet artifice domorum accipiendum puto, quae saepe supra petras aedificatae impulsu ventorum praecipitanter ruunt, sed forte de illo qui ait: Ut sapiens architectus fundamentum posui (I Cor. III, 10). Magnum itaque est quempiam Paulo assimilari. Ipse enim hoc ait; sed si veraciter inspicimus, magis adhuc est quod promittitur. Quia nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laborant omnes qui aedificant eam. Idcirco licet Petrus aedificet, licet Paulus, licet quilibet sanctorum seu p. 0329C| doctorum, Christus est vir sapiens qui aedificat; non quascunque domos, sed unam coelestem in coelis, supra se, qui recte petra est appellatus, fundamento fidei collocatam. Unde in hoc eodem Evangelio Petro dicitur: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam (Matth. XVI, 18), id est: A qua tu Petrus sortiris nomen, pro firmitate fidei, supra ipsam eamdemque petram aedificabo fundamento fidei Ecclesiam, quae est domus Dei vivi constructa in coelestibus lapidibus 381 pretiosis. Ubi nullus haereticorum aedificat, nullus hypocrita, nullus terrenarum thesaurizatorum, nullus vitiorum sectator, sed soli qui audiunt quod docuit, et faciunt ut docuit. Hi nimirum aedificant domus suas supra petram. Quia, licet una sit p. 0329D| domus quam in se Christus aedificat, singuli supra fundamentum fide coaedificant suorum merita. Unde alibi: In domo Patris mei mansiones multae sunt (Joan. XIV, 2); quas qui aedificant, coaedificatores Christi sunt, qui cum eis, ipsas aedificat; et ideo jure illi assimilantur. Quia ubi ille, et illi; et quod ille, hoc et ipsi operibus erigere, et domum construere satagunt. Hoc quippe est verba ejus audire et ea facere, domum illam in coelestibus fabricare. Cujus nimirum fundamentum fides Christi est, cacumen vero, spes certa sustollitur, compago quoque juncturarum charitas coaptatur, columnae vero ipsius dono Sancti spiritus eriguntur. Quibus nimirum septem donorum columnis, tota domus innititur, p. 0330A| domus et fundamento Christi corroboratur. Omnem igitur structuram, id est omne opus quod in fide Christi eo in sublime excreverit, moveri non posse ullis impulsionibus manifeste docet. Hinc quoque ait: Descendit pluvia, venerunt flumina, flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et non cecidit. Per pluvias ergo, blandas voluptatum illecebras, et sensim illabentium concupiscentiarum imbres significat. Quibus primum fides, rimis patentibus negligentiarum, madescit, et dissolvitur rigor fidei, et fortitudo charitatis corrumpitur. Unde Jacobus: Tentatur unusquisque a concupiscentia sua illectus et abstractus (Jac. I, 14). Cum enim mens carnis concupiscentia inebriatur, quasi pluviis a rigore sui status dissolvitur. p. 0330B| De quibus profecto pluviis, in persona eorum qui reprobantur, David minatur dicens: Pluit super peccatores laqueos (Psal. X, 6). Laqueos utique, quia unusquisque a sua concupiscentia, si relinquitur auxilio Dei, illaqueatur. Quod si talibus non fuerit permotus majora tentamentorum flumina relaxantur, ut graviores experiatur undarum motus, et quasi tractu fluminum, vehementius obruatur concupiscentiarum fluctibus. Nihil infirmius in vita humana, quam qui sua concupiscentia vincitur: nihil validius quam qui nec a diabolo superatur. Sed aliter tentatur vere supra petram fundatus, et aliter qui super arenam aedificat. Iste quidem ut cadat, ille vero ut coronetur et 382 vincat. Ad utrosque tamen pluviae oblectamentorum descendunt, et flumina p. 0330C| prolixae tentationis inundanter veniunt. Sed hi corruunt; hi vero, in quibus Christus ex sese aedificat, stabiles permanent, et opus eorum in coelis semper constabilitur. Unde propheta: Dominus in turbine, et in tempestate viae illius (Nahum I, 3). Quia profecto contra eos qui in Christo coaedificantur saevior ac vehemens procella saevit. Ubi licet minora oblectamenta vitiorum pulsent, flumina elationum vel superbiae fluant, deinde diabolus omnes ventos tentationum circumcirca fortius movet, et, si inconcussi adhuc stamus, satis timendus est Dominus in turbine ventorum et in tempestate, ne forte nos imbecilliores inveniat. Verumtamen fixos esse oportet, quamvis tribus istis generibus contra nos saeviat, et omnia tentamentorum genera in his expendat, quod p. 0330D| nihil possit contra nos, nisi super arenam nos aedificasse inveniat. Quippe tribus hostis armorum generibus semper diabolus pugnat; carnis videlicet concupiscentiis aut exterioribus mundi oblectamentis atque favoribus, aut per seipsum, cum universos hinc inde ventos impulsionum laxaverit, eorum ad ruinam quos super arenam aedificasse invenerit. Sed tamen cur iste quilibet vir non ceciderit, manifeste ostendit dicens: Fundatus enim erat supra petram. Alioquin nisi super eam fundatus esset, penitus cecidisset. Unde datur intelligi, quicunque ruunt quod non in Christo aedificantur: quicunque vero permanserint, non illis sed fidei firmitati praestatur, et fidei virtus in eis a Christo consolidatur. Expleta p. 0331A| igitur adhortationis paradigma deterrentis: Quod omnis qui aedificat super arenam, versa vice, stulto comparabitur architecto, cujus structura nullius innititur firmamento virtutis. Nam vitia semper fluida sunt et velut arena collabuntur. Arena quippe nunquam solidari aut conjungi ad invicem potest; semper bibens aquas, et nunquam ab ariditate quantisper mollescens. Sic sic itaque desiderium et concupiscentia vitiorum nunquam expletur fluxu voluptatis, et tamen semper ariditate mali ardoris sine satietate conduratur; neque conjunctionem recipit charitatis, ut soliditatem possit habere cum venerit aestus, sed tanquam pulvis, quem projicit ventus a facie terrae, huc illucque impulsionibus raptatur: profecto quia non spiritu, sed in carne propagantur. p. 0331B| Hinc ergo ad Abraham remissio generis duplicatur: 383 Erit, inquit, semen tuum sicut stellae coeli, et sicut arena quae est in littore maris. Per arenam quippe carnalis propago designatur, infidelitatis vitio et ariditate carnalis desiderii a Christo dissociata; super quae qui aedificat, qualiacunque sint quae agit, non culmen erectionis, sed ruinam dejectionis exspectat. Ubi simul gentilis adhuc in carne, necnon et Judaeus aedificat sine Christo; haereticus in fide damnatus, hypocrita quoque simulatione deceptus, falsus Christianus vitiorum laqueis involutus, omnes isti non supra petram sed super arenam aedificant, et ideo disperguntur a Christo. Quorum ruina tanto fit major, quanto altius super arenam aedificasse inveniuntur. Profecto quia de his dicit qui audiunt verba p. 0331C| haec, et non faciunt ea. Audiunt quidem aure carnis, et non aure mentis. Audiunt itaque ut excusationem non habeant, et non ut opus fidei perficiant; idcirco, ut in fine concluditur, fit ruina eorum magna, qui talia Christi salutaria monita contempserunt. Et factum est cum consummasset Jesus verba haec, admirabantur turbae super doctrinam ejus. Quaenam turbae miratae dicuntur, cum superius ad eum soli discipuli legantur accessisse? Nisi quia aut turba discipulorum, ex quibus duodecim elegerat, dicitur admirata, quos, pernoctans in oratione, cum dies factus esset accersierat; aut certe cum descendisset, secundum Lucam, et stetisset in loco campestri, ubi et multitudo plebis fuisse legitur. Tunc utique p. 0331D| cum finisset eumdem sermonem quem jam forsitan supra habuerat, miratae dicuntur turbae, et non discipuli. Quia discipulis fides potius et dilectio congruebat quam admiratio. Admiratio ergo signum est infidelitatis, quia necdum mens bene de virtute Dei sentiens, stupet ad ea quae prius necdum crediderat. Prorsus et ideo fiunt miracula, ut mens ad ea commoveatur p. 0332A| moveatur quatenus incipiat credere, et de illo cui nihil impossibile est, in nullo dubitare. Consummatio igitur sermonis plenitudo et integritas intelligatur doctrinarum, quia nihil imperfectionis habet sermo Christi. Unde et: Turbae admirabantur, eo quod esset docens quasi potestatem habens, et non sicut scribae et pharisaei. Potestas ergo non in dominatione exactionis, sed in doctrina erat, 384 ostendens se Dominum legis qui et ea quae deerant potestative illi ad perfectionem addebat, et quae umbrae fuerant, luce veritatis reserata, submovebat. Deinde indidem praeceptorum quae ad agendae vitae perfectionem fuerat, verbo et exemplis confirmabat. In omnibus se Dominum exhibens, non, sicut pharisaei ac scribae, superstitiosa docens, p. 0332B| sed quae salutis erant praemonstrans. Illi quidem ea quae verbis docebant, operibus impossibilia demonstrabant; iste vero, perfectiora docens, omnia virtute et operibus firmabat. Cujus nimirum doctrina testimonium habens a lege et prophetis, signorum etiam virtutibus commendabatur. Non enim doctrinam legis quam praedicabat in synagogis, a scribis et legisperitis didicerat, sed famulabatur ei, ac si ancilla ipsa eloquentia verborum et rerum sententiarum affluentia. Ita ut manifeste hinc inde daretur intelligi quod ipse foret legum lator, cujus potestas et virtus in omnibus patescebat. Fertur namque quod etiam in vultu ejus gratia quantocius resplendescebat, ita ut hinc inde mentes afficeret auditorum. Sed hinc magis propter doctrinam dicuntur admirati; p. 0332C| quam sane doctrinam jugiter intendentes non admiremur cum turbis, sed operemur cum apostolis, quatenus post finem vitae coronemur cum ipsis. Sed quam infelices sunt carnales adhuc hodie in Ecclesia, qui nec admirantur cum istis, eo quod non curant intelligere quae dicuntur; nec credunt cum fidelibus, ut adhibeant meditationem operis; nec agunt cum apostolis, ut possint assequi regnum quod promissum est recte quaerentibus? Sed quia, remigante Christi gratia, immensa Spiritus sancti flumina transegimus, et cacumina montis Olivarum, in quo haec dicta creduntur, mente lustravimus, ad nosmet redeundum est, quatenus ad descensum montis cum leproso vulnera nostra medico pandamus: et quia haec quae diximus, adhuc minime implevimus, p. 0332D| saltem ut deorsum adorantes, et procidentes ante faciem ipsius, in confessione veniam consequamur. Propter quod finem libri et consummationem sermonis simul claudamus, ut, in alterius principio, a lepra qua coinquinamur, Domino manu tangente, plenius purgemur.

PIUS PP. XI LITTERAE APOSTOLICAE MONASTERII SANCTI* SACRA AEDES S. GODEFRIDI CONFESSORIS, IN OPPIDO ILBENSTADT DIOECESIS MOGUNTINAE INTRA FINES, O. S. B., HONORIBUS BASILICAE MINORIS AUGETUR. Ad perpetuam rei memoriam. — Monasterii Sancti Benedicti in loco quem Ilbenstadt nuncupant, intra Moguntinae dioecesis fines, Prior ad Nos refert asceterium Ilbenstadiense suum, quod iam erat Praemonstratensium Ordinis, decimo secundo saeculo originem habuisse atque ecclesiam coenobio adiectam anno MCLIX ab Archiepiscopo, qui tunc temporis praeerat Moguntinae dioecesi, consecratam esse. Templum idem vetustate renidet, atque structura praenobili ad instar basilicarum fulget, operibusque artis perspicuis exornatur. Ipsa sacra in aede, quae pretiosis paramentis supellectilibusque locupletatur, cultus divini functiones omni cum cura digneque peraguntur a Monachis Ordinis Sancti Benedicti Congregationis a primaeva observantia Cassanensis, qui in adnexo monasterio vitam religiosam ducunt, atque in animorum ministerium sollerter incumbunt, cum templo coenobioque eisdem paroecia quoque civitatis Ilbenstadiensis adiungatur. Coetus propterea christifidelium et confraternitates eadem in ecclesia florent cum haud parvo animorum emolumento; civitatisque incolae peculiares indulgentias eodem in templo lucrari queunt; huc denique, peregrinorum more, Sanctum Godefridum, primi monasterii fundatorem ibique sepultum, veneraturi ex tota non modo Moguntina dioecesi sed eviciniore quoque regione numero conspicui veniunt fideles, qui sanctas festivitates ipsa in sacra aede Ilbenstadiensi studiose celebrant. Rem igitur opportunam Nos facturos existimavimus si Prioris Ilbenstadiensis monasterii optatis concederemus; quod eo libentius facimus, cum id etiam toti Ordini Sancti Benedicti, tam de Ecclesia bene merito, gratum fore putaverimus; reique tam venerabilis frater Noster Antonius S. R. E. Cardinalis Vico, Episcopus Portuensis et S. Rufinae nec non Sacrorum Rituum Congregationis Praefectus, quam venerabilis frater Moguntinus Episcopus amplissime sint suffragati. Itaque apostolica Nostra auctoritate, praesentium Litterarum vi, praefatam ecclesiam Deo optimo Maximo sacram in honorem Sancti Godefridi Confessoris, monasterio Ilbenstadiensi Ordinis S. Benedicti adiectam, intra fines Moguntinae dioecesis, titulo ac dignitate Basilicae minoris perpetuum in modum augemus, illique omnia et singula iura privilegiaque conferimus, quae iuxta morem ac decreta Sacrorum Rituum Congregationis ecclesiis hoc titulo auctis competunt. Contrariis non obstantibus quibuslibet. Decernentes praesentes Litteras firmas, validas atque efficaces semper exstare ac fore, suosque plenos atque integros effectus sortiri et obtinere, illique, ad quam spectant, libenstadiensi ecclesiae, plenissime suffragari; sicque rite iudicandum esse ac definiendum, irritumque ex nunc et inane fieri si quidquam secus super his, a quoquam, auctoritate qualibet, scienter sive ignoranter attentari contigerit. Datum Romae apud Sanctum Petrum, sub anulo Piscatoris, die XXIII m. Februarii an. MDCCCCXXIX, Pontificatus Nostri octavo. P. CARD. GASPARRI, a Secretis Status. A.A.S., vol. XXI (1929), n. 13, pp. 591-592

Iesus Christus. MCCCCCX, die XXII Augusti. Thomae Nigro, canonico archipresbyteroqve Spalatensi, Marcvs Marvlvs in Domino salvtem. Quoniam per figuras quasdam et similitudines ueri simplicium animis efficacius influere soleant pręcepta uirtutum, eisdem ego aliquid spiritalis utilitatis insinuare cupiens quinquaginta parabolas nuper mecum meditando composui, maxime Domini nostri exemplo prouocatus, quem hoc dicendi genere ad plebem usum Euangelia testantur. Hunc morem a Syris et pręcipue Palestinis in omni fere sermone fuisse seruatum diuus Hieronymus in suo super Mattheum commentario affirmat. Nunc et a nostri temporis uiris religiosis, qui in ecclesiis ad populum declamant, usurpari uidemus. Istos igitur imitari hoc opusculo uolui, quod nunc ad Te mitto, Tuum exigens iudicium, ut, si probaueris, edere non formidem neque ullos inuidorum morsus perhorrescam. Si enim uel uni Tibi, uiro eruditissimo probatissimoque et ecclesiastica archipresbyteratus dignitate prędito, parabolę nostrę placuerint, satis me ab omni aliorum iniuria tutum putabo. Cum ergo rudi plebeculę, id est mei similibus, in his loquar, Tua mihi autoritate opus est, ut ab illis, quibus scriptę sunt, minus grauate suscipiantur. Quanti enim non solum Tui sed etiam exteri te faciant, dicerem, nisi uererer, nequis me existimet hoc, quod a Te impliciter postulo, callide eblandiri uelle. Quam obrem rogo, ad proferendam de nostra lucubratiuncula sententiam nihil aliud Te moueat nisi syncera illa animi Tui in omnes fides, et in eos pręcipue, quos omni ex parte correctos emendatosque fieri exoptas. In quorum numero me esse non dubito; ita me amas. Vale!

Migne "Patrologia Latina" Tomus 64 "Boetiu.DePeEtN 64 Boetius480-525 Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" PROOEMIUM. Anxie te quidem diuque sustinui, ut de ea quae in conventu mota est quaestione loqueremur. Sed quoniam et tu, quominus venires, occupatione distractus es, et ego in crastinum constitutis negotiis implicabor, mando litteris quae coram loquenda servaveram. Meministi enim, cum in concilio legeretur epistola, recitatum Eutychianos ex duabus naturis Christum consistere confiteri, in duabus negare; Catholicos vero utrique dicto fidem praebere; nam et ex duabus eum naturis consistere, et in duabus apud verae fidei sectatores aequaliter credi. Cujus dicti novitate percussus, harum conjunctionum, quae ex duabus naturis vel in duabus consisterent, differentias inquirebam, multum scilicet referre ratus, nec puto inerti negligentia praetereundum, quod episcopus scriptor epistolae, tanquam valde necessarium, praeterire noluisset. Hic omnes, apertam esse differentiam, nec quidquam in eo esse caliginis, inconditum confusumque strepere; nec ullus in tanto tumultu, qui leviter attingeret quaestionem, nedum qui expediret, inventus est. Assederam ego ab eo quem maxime intueri cupiebam, longius, atque adeo, si situm sedentium recorderis, aversus pluribusque oppositis, ne si aegerrime quidem cuperem, vultum nutumque ejus aspicere poteram, ex quo mihi aliqua ejus darentur signa judicii. Atque ego quidem nihil caeteris amplius afferebam, imo vero aliquid etiam minus; nam de re proposita, aeque nihil cum caeteris sentiebam: minus vero quam caeteri afferebam, falsae scilicet scientiae praesumptionem. Tuli aegerrime, fateor, compressusque indoctorum grege conticui, metuens ne jure viderer insanus, si sanus inter furiosos haberi contenderem. Meditabar igitur dehinc omnes animo quaestiones, nec deglutiebam quod acceperam, sed frequentis consilii iteratione ruminabam. Tandem igitur patuere pulsanti animo fores, et veritas inventa quaerenti, omnes nebulas Eutychiani reclusit erroris. Unde mihi maxime subiit admirari, quaenam haec indoctorum hominum esset audacia, qui inscientiae vitium praesumptionis atque impudentiae nube conantur obducere, cum non modo saepe id quod proponitur ignorent, verum in hujusmodi contentionibus ne id quidem quod ipsi loquuntur intelligant: quasi deterior fiat inscientiae causa dum tegitur. Sed ab illis ad te transeo, cui hoc, quantulumcunque est, examinandum prius perpendendumque transmitto. Quod si recte se habere pronuntiaveris, peto ut mei nominis hoc quoque inseras chartis; sin vero vel minuendum aliquid, vel addendum, vel aliqua mutatione variandum est, id quoque postulo remitti meis exemplaribus, ita ut a te revertatur transcribendum, quae ubi ad calcem ducta constiterint, tum demum ejus cujus soleo judicio censenda transmittam. Sed quoniam semel res a collocutione transfertur ad stylum, prius extremi sibique contrarii Nestorii atque Eutychis submoveantur errores; post vero, adjuvante Deo, Christianae medietatem fidei temperabo. Quoniam vero in tota quaestione contrariarum sibimet haereseon de personis atque naturis dubitatur, haec primitus definienda sunt et propriis differentiis segreganda. CAPUT I. Natura quid sit. Natura igitur aut de solis corporibus dici potest, aut de solis substantiis, id est corporeis atque incorporeis, aut de omnibus rebus quae quocunque modo esse dicuntur. Cum igitur tribus modis natura dici possit, tribus modis sine dubio definienda est. Nam si de omnibus rebus naturam dici placet, talis definitio dabitur quae res omnes quae sunt possit includere. Erit ergo hujusmodi: Natura, est earum rerum quae, cum sint, quoquomodo intellectu capi possunt. In hac igitur definitione et accidentia et substantiae definiuntur; haec enim omnia intellectu capi possunt. Additum vero est quoquomodo, quoniam Deus et materia integro perfectoque intellectu intelligi non possunt, sed, aliquo tamen modo, caeterarum rerum privatione capiuntur. Idcirco vero adjunximus, quae cum sint, quoniam etiam ipsum nihil significat aliquid, sed non naturam. Neque enim quod sit aliquid, sed potius non esse significat: omnis vero natura est; et si de omnibus quidem rebus naturam dici placet, haec sit naturae definitio, quam superius posuimus; sin vero de solis substantiis natura dicitur, quoniam substantiae omnes aut corporeae sunt aut incorporeae, dabimus definitionem naturae substantias significantis hujusmodi: Natura est vel quod facere, vel quod pati possit: pati quidem ac facere, ut omnia corporea atque corporeorum anima; haec enim in corpore et a corpore, et facit et patitur; facere vero tantum, ut Deus caeteraque divina. Habes igitur definitionem ejus quoque significationis naturae, quae tantum substantiis applicatur. Qua in re substantiae quoque est reddita definitio: nam si nomen naturae substantiam monstrat, cum naturam descripsimus, substantiae quoque est assignata descriptio. Quod si naturae nomen, relictis incorporeis substantiis, ad corporales usque, ut corporeae tantum substantiae naturam habere videantur, sicut Aristoteles caeterique ejusmodi et multimodae philosophiae sectatores putant, definiemus eam ut hi etiam qui naturam non nisi in corporibus esse posuerunt. Est autem ejus definitio hoc modo: Natura est motus principium, secundum se, non per accidens. Quod motus principium dixi, hoc est, quoniam corpus omne habet proprium motum, ut ignis sursum, terra deorsum. Item, quod per se principium motus naturam esse proposui et non per accidens, tale est, quoniam lectum quoque ligneum deorsum ferri necesse est, sed non deorsum per accidens fertur. Idcirco enim quia lignum est, quod est terra, pondere et gravitate deducitur; non enim quia lectus est, deorsum cadit, sed quia terra est, id est quia terrae contigit ut lectus esset. Unde fit ut lignum naturaliter esse dicamus, lectum vero artificialiter. Est etiam alia significatio naturae, per quam diversam dicimus esse naturam auri atque argenti, in hoc proprietatem rerum monstrare cupientes: quae significatio naturae definietur hoc modo: Natura est unamquamque rem informans specifica differentia. Cum igitur tot modis vel dicatur vel definiatur natura, tam Catholici quam Nestorius, secundum ultimam definitionem, duas in Christo naturas esse constituunt, neque enim easdem in Deum atque hominem differentias convenire. CAPUT II. Persona quid sit. Sed de persona maxime dubitari potest, quaenam ei definitio aptari possit. Si enim omnis habet natura personam, indissolubilis nodus est, quaenam inter naturam personamque possit esse discretio; aut si non aequatur persona naturae, sed infra terminum spatiumque naturae persona subsistit, difficile dictu est ad quas usque naturas persona perveniat, id est quas naturas conveniat habere personam, quas a personae vocabulo segregari; nam illud quidem manifestum est, personam subjectam esse naturae, nec praeter naturam personam posse praedicari. Investiganda igitur sunt haec inquirentibus hoc modo: quoniam praeter naturam non potest esse persona, quoniam quae naturae dicuntur, aliae substantiae sunt, aliae accidentes, et videmus personam in accidentibus non posse constitui; quis enim dicat ullam albedinis, vel nigredinis, vel magnitudinis esse personam? relinquitur ergo ut personam in substantiis dici conveniat. Sed substantiarum aliae sunt corporeae, aliae incorporeae; corporearum vero aliae sunt viventes, aliae minime. Viventium aliae sunt sensibiles, aliae minime; sensibilium aliae rationales, aliae irrationales; rationalium vero alia immutabilis atque impassibilis per naturam, ut Deus; alia per creationem mutabilis atque passibilis, nisi impassibilis gratia substantiae ad impassibilitatis firmitudinem permutetur, ut angelorum atque animae rationalis. Ex quibus omnibus, neque in non viventibus corporibus personam dici posse manifestum est, nullus enim lapidis ullam dicit esse personam; neque rursus eorum viventium quae sensu carent, neque enim ulla persona est arboris; neque vero ejus quae intellectu ac ratione deseritur, nulla est enim persona equi vel bovis, caeterorumque animalium, quae muta ac sine ratione vitam solis sensibus degunt. At hominis dicimus esse personam, dicimus Dei, dicimus angeli. Rursus substantiarum aliae sunt universales, aliae particulares. Universales sunt quae de singulis praedicantur, ut homo, animal, lapis, lignum caeteraque hujusmodi quae vel genera vel species sunt: nam et homo de singulis hominibus, et animal de singulis animalibus, lapisque ac lignum de singulis lapidibus ac lignis dicuntur. Particularia vero sunt quae de aliis minime praedicantur, ut Cicero, Plato, lapis hic unde haec Achillis statua facta est; lignum hoc unde haec mensa composita est. Sed in his omnibus nusquam in universalibus persona dici potest, sed in singularibus tantum atque in individuis: animalis enim vel generalis hominis nulla persona est, sed vel Ciceronis vel Platonis vel singulorum individuorum personae singulae nuncupantur. CAPUT III. Differentia naturae et personae. Quocirca si persona in solis substantiis est, atque in his rationalibus, substantiaque omnis natura est, nec in universalibus, sed in individuis constat, reperta personae est igitur definitio: Persona est naturae rationalis individua substantia. Sed nos hac definitione eam quam Graeci ὑπόστασιν dicunt terminavimus. Nomen enim personae videtur aliunde traductum; ex his scilicet personis quae in comoediis tragoediisque eos quorum interest homines repraesentabant. Persona vero dicta est a personando, circumflexa penultima. Quod si acuatur antepenultima, aperte a sono dicta videbitur. Idcirco autem a sono, quia in concavitate ipsa major necesse est volvatur sonus. Graeci quoque has personas πρόσωπα vocant, ab eo quod ponantur in facie atque ante oculos obtegant vultum, παρὰ τοῦ πρὸς τοὺς ὦπας τίθεσθαι. Sed quoniam, personis inductis, histriones, individuos homines, quorum intererat, in tragoedia vel comoedia ut dictum est, repraesentabant: id est, Hecubam, vel Medeam, vel Simonem, vel Chremetem; idcirco caeteros quoque homines, quorum certa pro sui forma esset agnitio, et Latini personam, et Graeci πρόσωπα nuncupaverunt. Longe vero illi signatius naturae rationalis individuam subsistentiam ὑποστάσεως nomine vocaverunt; nos vero, per inopiam significantium vocum, translatitiam retinuimus nuncupationem, eamque quam illi ὑπόστασιν dicunt, personam vocantes. Sed peritior Graecia sermonum, ὑπόστασιν vocat individuam subsistentiam; atque, ut Graeca utar oratione, in rebus quae a Graecis agitatae Latina interpretatione translatae sunt, Αἱ οὐσίαι ἐν μὲν τοῖς καθ' ὅλου εἶναι δύνανται, ἐν δὲ τοῖς κατὰ μέρος μόνοις ὑφίστανται· id est, Essentiae in universalibus quidem esse possunt, in solis vero individuis et particularibus substant. Intellectus enim universalium rerum ex particularibus sumptus est. Quocirca cum ipsae subsistentiae in universalibus quidem sint, in particularibus vero capiant substantiam, jure subsistentias particulariter substantes ὑποστάσεις appellaverunt. Neque enim pensius subtiliusque intuenti idem videbitur esse subsistentia quod substantia; nam quod Graeci οὐσίωσιν vel οὐσιῶσθαι dicunt, id nos subsistentiam vel subsistere appellamus; quod vero illi ὑπόστασιν vel ὑφίστασθαι, id nos substantiam vel substare interpretamur. Subsistit enim, quod ipsum accidentibus, ut possit esse, non indiget; substat autem id quod aliis accidentibus subjectum quoddam, ut esse valeant, subministrat; sub illis enim stat, dum subjectum est accidentibus. Itaque genera vel species subsistunt tantum, neque enim accidentia generibus speciebusve contingunt. Individua vero, non modo subsistunt, verum etiam substant: nam neque ipsa indigent accidentibus, ut sint; informata enim sunt jam propriis et specificis differentiis et accidentibus, ut esse possint ministrant, dum sunt scilicet subjecta. Quocirca εἶναι atque οὐσιῶσθαι, esse atque subsistere; ὑφίστασθαι vero, substare intelligitur. Neque enim verborum inops Graecia est, ut Marcus Tullius alludit; sed essentiam, subsistentiam, substantiam, personam totidem nominibus reddit: essentiam quidem οὐσίαν, subsistentiam vero οὐσίωσιν, substantiam ὑπόστασιν, personam πρόσωπον appellans. Ideo autem ὑποστάσεις Graeci individuas substantias vocaverunt, quoniam caeteris subsunt, et quibusdam quasi accidentibus suppositae subjectaeque sunt; atque idcirco nos quoque eas substantias nuncupamus, quasi suppositas, quas illi ὑποστάσεις cumque etiam πρόσωπα nuncupent easdem substantias, possumus nos quoque nuncupare personas. Idem est igitur οὐσίαν esse quod essentiam, idem οὐσίωσιν quod subsistentiam, idem ὑπόστασιν quod substantiam, idem est πρόσωπον quod personam. Quare autem de irrationabilibus animalibus Graecus ὑπόστασιν non dicat, sicut nos de eisdem nomen substantiae praedicamus, haec ratio est, quoniam nomen hoc melioribus applicatum est, ut aliqua, id quod est excellentius, tametsi non descriptione naturae et secundum id quod subsistere, ὑφίστασθαι, atque substare est; at certe ὑποστάσεως vel substantiae vocabulis discerneretur. Est igitur et hominis quidem essentia, id est οὐσία, et subsistentia, id est οὐσίωσις, et ὑπόστασις, id est substantia, et πρόσωπον, id est persona: οὐσία quidem atque essentia, quoniam est; οὐσίωσις vero atque subsistentia, quoniam in nullo subjecto est; ὑπόστασις vero atque substantia, quoniam subest caeteris, quae subsistentiae non sunt, id est οὐσιώσεις· est πρόσωπον atque persona, quoniam est rationabile individuum. Deus quoque et οὐσία est et essentia; est enim, et maxime ipse est, a quo omnium esse proficiscitur. Est οὐσίωσις, id est subsistentia; subsistit enim nullo indigens, et ὑφίστασθαι, substat enim. Unde etiam dicimus unam esse οὐσίαν vel οὐσίωσιν, id est essentiam vel subsistentiam deitatis; sed tres ὑποστάσεις, id est tres substantias. Et quidem, secundum hunc modum, dixere unam Trinitatis essentiam, tres substantias, tresque personas. Nisi enim tres in Deo substantias ecclesiasticus loquendi usus excluderet, videretur idcirco de Deo dici substantia, non quod ipse caeteris rebus quasi subjectum supponeretur, sed quod idem omnibus uti praeesset, ita etiam quasi principium subesset rebus, dum eis omnibus οὐσίῶσθαι, vel subsistere subministrat. CAPUT IV. Contra Nestorium, unam esse personam. Sed haec omnia idcirco sint dicta, ut differentiam naturae atque personae, id est οὐσίας atque ὑποστάσεως monstraremus: quo vero nomine unumquodque oporteat appellari, ecclesiasticae sit locutionis arbitrium. Hoc interim constet, quod inter naturam personamque differre praediximus, quoniam Natura est cujuslibet substantiae specificata proprietas; Persona vero, rationabilis naturae individua substantia. Hanc in Christo Nestorius duplicem esse constituit, eo scilicet traductus errore, quod putaverit in omnibus naturis posse dici personam. Hoc enim praesumpto, quoniam in Christo duplicem naturam esse censebat, duplicem quoque personam esse confessus est. Qua in re eum falsum esse, cum definitio superius dicta convincat; tum haec argumentatio evidenter ejus declarabit errorem. Si enim non est Christi una persona, duasque naturas esse manifestum est, hominis scilicet atque Dei (nec tam insipiens quisquam, ut utramlibet earum ratione sejungat), consequitur ut duae videantur esse personae: est enim persona, ut dictum est, naturae rationabilis individua subsistentia. Quae est igitur facta hominis Deique conjunctio? Num ita quasi cum duo corpora sibimet apponuntur, ut tantum locis juncta sint, et nihil in alterum ex alterius qualitate perveniat? quem conjunctionis modum Graeci κατὰ παράθεσιν vocant. Sed si ita humanitas divinitati conjuncta est, nihil horum ex utrisque confectum est, ac per hoc nihil est Christus. At si, duabus personis manentibus, ea conjunctio, qualem superius diximus, facta est naturarum, unum ex duobus effici nihil potuit; omnino enim ex duabus personis nihil unquam fieri potest. Nihil igitur unum secundum Nestorium Christus est, ac per hoc omnino nihil: quod enim non est unum, nec esse omnino potest; esse enim atque unum convertitur, et quodcunque est, unum est; etiam ea quae ex pluribus conjunguntur, ut acervus, chorus, unum tamen sunt. Sed esse Christum manifeste et veraciter confitemur: unum igitur esse dicimus Christum. Quod si ita est, unam quoque Christi sine dubitatione personam esse necesse est: nam si duae personae essent, unus esse non posset; duos vero esse dicere Christos, nihil est aliud, nisi praecipitatae mentis insania: cur enim omnino duos audeat Christos vocare, hominem unum, alium Deum? vel cur eum qui Deus est Christum vocat, si eum quoque qui homo est Christum est appellaturus, cum nihil simile, nihil habeant ex copulatione conjunctum? Cur simili nomine diversissimis abutatur naturis, cum si Christum definire cogitur, utrisque (ut ipse dicit) Christis, non possit unam definitionis adhibere substantiam? Si enim Dei atque hominis diversa substantia est, unumque in utrisque Christi nomen, nec diversarum conjunctio substantiarum, unam creditur fecisse personam, aequivocum nomen est Christi, et nulla potest definitione concludi. Quibus autem unquam Scripturis nomen Christi geminatur? Quid vero novi, per adventum Salvatoris, effectum est? nam catholicis et fidei veritas et raritas miraculi constat. Quam enim magnum est, quamque novum, quod semel nec ullo alio saeculo possit evenire, ut ejus, qui solus est natura Deus, cum humana, quae ab eo erat diversissima, conveniret; atque ita, ex distantibus naturis, una fieret copulatione persona. Secundum Nestorii vero sententiam, quid contigit novi? Servant, inquit, proprias humanitas divinitasque personas. Quando enim non fuit divinitatis propria humanitatisque persona? quando vero non erit? vel quid amplius in Jesu generatione contigit, quam in cujuslibet alterius, si, discretis utrisque personis, discretae etiam fuere naturae? Ita enim, personis manentibus, illic nulla naturarum potuit esse conjunctio, ut in quolibet homine, cujus cum propria persona subsistat, nulla est ei, excellentissimae substantiae, conjuncta divinitas. Esto vero, Deum ipsum Christi appellatione cur vocet, cur vero non elementa quoque ipsa simili audeat appellare vocabulo, per quae Deus mira quaedam quotidianis motibus operatur? An quia irrationabiles substantiae non possunt habere personam, quae Christi vocabulum excipere possit? Nonne in sanctis hominibus ac pietate conspicuis apertus Divinitatis actus cognoscitur? Nihil enim intererit cur non sanctos quoque viros eadem appellatione dignetur, si, in assumptione humanitatis, non est una in conjunctione persona. Sed dicat forsitan, illos quoque Christos vocari: fateor, sed ad imaginem veri Christi. Quod si nulla ex homine atque Deo una persona conjuncta est, omnes ita veros Christos arbitrabimur, ut hunc qui ex Virgine genitus creditur: nulla quippe in hoc adunata persona est, ex Dei atque hominis copulatione; sicut nec in eis qui Dei Spiritu de venturo Christo praedicebant, propter quod etiam ipsi quoque appellati sunt Christi. Jam vero sequitur, ut personis manentibus nullo modo a divinitate humanitas credatur assumpta: omnino enim disjuncta sunt, quae aeque personis naturisque separantur; prorsus, inquam, disjuncta sunt; nec magis inter se homines bovesque disjuncti, quam divinitas in Christo humanitasque discreta est, si permansere personae. Homines quippe ac boves una animalis communitate junguntur: est enim illis secundum genus communis substantia, eademque in universalitatis collectione natura. Deo vero atque homini quid non erit diversa ratione disjunctum, si, sub diversitate naturae, personarum quoque credatur mansisse discretio? Non est igitur salvatum humanum genus, nulla in nos salus Christi generatione processit, tot prophetarum Scripturae populum illusere credentem; omnis Veteris Testamenti spernatur auctoritas, per quam salus mundo Christi generatione promittitur. Non autem provenisse manifestum est, si eadem in persona est quae in natura diversitas: eumdem quippe salvum fecit, quem creditur assumpsisse; nulla vero intelligi potest assumptio, si manet aeque naturae personaeque discretio. Igitur qui assumi manente persona non potuit, jure non videbitur per Christi generationem potuisse salvari. Non est igitur, per generationem Christi, hominum salvata natura; quod credi nefas est. Sed quanquam permultae sint quae hunc sensum impugnare valeant atque perfringere, de argumentorum tamen copia haec interim libasse sufficiat. CAPUT V. Contra Eutychen, corpus Christi ex Maria vere assumptum. Transeundum quippe est ad Eutychen, qui cum a veterum orbitis esset evagatus, in contrarium cucurrit errorem; asserens, tantum abesse ut in Christo gemina persona credatur, ut ne naturam quidem in eo duplicem oporteat confiteri; ita quippe esse assumptum hominem, ut ea sit adunatio facta cum Deo, ut natura humana non manserit. Hujus error ex eodem quo Nestorii fonte prolabitur: nam sicut Nestorius arbitratur non posse esse naturam duplicem, quin persona fieret duplex, atque ideo, cum in Christo naturam duplicem confiteretur, duplicem credidit esse personam, ita quoque Eutyches non putavit naturam duplicem esse sine duplicatione personae; et cum non confiteretur duplicem esse personam, arbitratus est consequens esse ut una videretur esse natura. Itaque Nestorius recte tenens duplicem in Christo esse naturam, sacrilege confitetur duas esse naturas, Eutyches vero recte credens unam esse personam, impie credit unam quoque esse naturam. Qui convictus evidentia rerum, quandoquidem manifestum est aliam naturam esse hominis, aliam Dei, ait duas se confiteri in Christo naturas ante adunationem, unam vero post adunationem. Quae sententia non aperte quod vult eloquitur. Ut tamen ejus dementiam perscrutemur, adunatio haec aut tempore generationis facta est, aut tempore resurrectionis. Sed si tempore generationis facta est, videtur putare et ante generationem fuisse humanam carnem, non a Maria sumptam, sed aliquo modo alio praeparatam; Mariam vero Virginem appositam, ex qua caro nasceretur quae ab ea sumpta non esset; illam vero carnem, quae ante fuerit, esse divisam atque a divinitatis substantia separatam; cum ex Virgine natus est, adunatam esse Deo, ut una videretur facta esse natura. Vel si haec ejus sententia non est, illa esse poterit dicentis, duas ante adunationem, unam post adunationem, si adunatio generatione perfecta est, ut corpus quidem a Maria sumpserit, sed, antequam sumeret, diversam deitatis humanitatisque fuisse naturam: sumptam vero unam factam, atque in divinitatis cessisse substantiam. Quod si hanc adunationem non putat generatione, sed resurrectione factam, rursus id duobus fieri arbitrabitur modis: aut enim genito Christo et non assumente de Maria corpus, aut assumpta ab eadem carne, usque dum resurgeret, duas quidem fuisse naturas, post resurrectionem unam factam: de quibus illud disjunctum nascitur, quod interrogabimus hoc modo: Natus ex Maria Christus aut ab ea carnem humanam traxit, aut minime. Si non confitetur ex ea traxisse, dicat quo homine indutus advenerit; utrumne eo qui deciderat praevaricatione peccati, an alio? Si eo de cujus semine ductus est homo, quem vestita divinitas est? Nam si ex semine Abrahae atque David et postremo Mariae, non fuit caro illa qua natus est, ostendat ex cujus hominis sit carne derivatus: quoniam, post primum hominem, caro omnis humana ex humana carne deducitur. Sed si quem dixerit hominem, a quo generatio sumpta sit Salvatoris, praeter Mariam Virginem, et ipse errore confunditur, et ascribere mendacii notam summae Divinitati, illusus ipse, videbitur; quando quod Abrahae atque David promittitur in sanctis divinationibus, ut ex eorum semine toti mundo salus oriatur, aliis distribuit: cum praesertim si humana caro sumpta est, non ab alio sumi potuerit nisi unde etiam procreabatur. Si igitur a Maria non est sumptum corpus humanum, sed a quolibet alio, per Mariam tamen est procreatum, quod fuerat praevaricatione corruptum, superius dicto repellitur argumento. Quod si non eo homine Christus indutus est qui pro peccati poena sustinuerat mortem, illud eveniet, ex nullius hominis semine talem potuisse nasci, qui fuerit sine originalis poena peccati. Ex nullo igitur talis sumpta est caro, unde fit ut noviter videatur esse formata. Sed haec aut ita hominum visa est oculis, ut humanum putaretur corpus, quod revera non esset humanum, quippe quod nulli originali subjaceret poenae; aut nova quaedam vera, nec poenae peccati subjacens originalis ad tempus hominis natura formata est. Si verum hominis corpus non fuit, aperte arguitur mentita divinitas, quae ostenderet hominibus corpus, quod cum verum non esset, tum fallerentur hi qui verum esse arbitrarentur. At si nova veraque non ex homine sumpta caro formata est, quo tanta tragoedia generationis? ubi ambitus passionis? Ego quippe, ne in homine quidem, non stulte fieri puto, quod inutiliter factum est. Ad quam vero utilitatem facta procreabitur tanta humilitas Divinitatis, si homo, qui periit, generatione ac passione Christi salvatus non est, quoniam negatur assumptus? Rursus igitur, sicut ab eodem Nestorii fonte Eutychis error principium sumpsit, ita ad eumdem finem relabitur, ut secundum Eutychen quoque non sit salvatum genus humanum: quoniam non is qui aeger esset, et salvatione curaque egeret, assumptus est. Traxisse autem hanc sententiam videtur, si tamen hujus erroris fuit, ut crederet non fuisse corpus Christi vere ex homine, sed extra atque a Deo in coelo formatum; quoniam cum eo in coelum creditur ascendisse, quod exemplum continet tale, non ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit. CAPUT VI. Quod nec divinitas in humanitatem, nec humanitas in divinitatem translata est, nec utraque permixta. Sed satis de ea parte dictum videtur, si corpus quod Christus excepit, ex Maria non credatur assumptum. Si vero assumptum est ex Maria neque permansit perfecta humana divinaque natura, id tribus effici potuit modis: aut enim divinitas in humanitatem translata est, aut humanitas in divinitatem, aut utraeque in se ita temperatae sunt atque commixtae, ut neutra substantia propriam formam teneret. Sed si divinitas in humanitatem translata est, factum est, quod credi nefas est, ut in humanitatem, non immutabili substantia permanente, divinitas verteretur; et quod passibile atque mutabile naturaliter existeret, id immutabile permaneret: quod vero immutabile atque impassibile naturaliter creditur, id in rem mutabilem verteretur. Hoc igitur fieri nulla ratione contingit; sed humana forsitan natura in deitatem videatur esse conversa. Hoc vero qui fieri potest, si divinitas in generatione Christi et humanam animam suscepit et corpus? Non enim omnis res in rem omnem verti ac transmutari potest: nam cum substantiarum aliae sint corporeae, aliae incorporeae, neque corporea in incorpoream, neque incorporea in eam quae corpus est, mutari potest. Nec vero incorporea in se invicem formas proprias mutant: sola enim mutari transformarique in se possunt, quae habent unius materiae commune subjectum; neque haec omnia, sed ea quae in se et facere et pati possunt. Id vero probatur hoc modo: neque enim potest aes in lapidem permutari, nec vero idem aes in herbam, nec quodlibet aliud corpus in quodlibet aliud transfigurari potest, nisi et eadem sit materia rerum in se transeuntium, et a se et facere et pati possint: ut cum vinum atque aqua miscentur, utraque sunt talia, quae actum sibi passionemque communicent. Potest enim aquae qualitas a vini qualitate aliquid pati, atque idcirco si multum quidem fuerit aquae, vini vero paululum, non dicuntur immista, sed alterum alterius qualitate corrumpitur. Si quis enim vinum fundat in mare, non mistum est mari vinum, sed in mare corruptum, idcirco quoniam qualitas aquae, multitudine sui corporis, nihil passa est a qualitate vini, sed potius in seipsam vini qualitatem propria multitudine commutavit. Si vero sint mediocres sibique aequales, vel paulo inaequales naturae, quae a se facere et pati possint, illae miscentur et mediocribus inter se qualitatibus temperantur. Atque haec quidem in corporibus, neque his omnibus, sed tantum quae a se (ut dictum est) et facere et pati possunt, communi atque eadem materia subjecta. Omne enim corpus quod in generatione et corruptione subsistit, communem videtur habere materiam; sed non omne ab omni, vel in omni, vel facere aliquid vel pati potest. Corporea vero in incorporea nulla ratione poterunt permutari, quoniam nulla communi materia subjecta participant, quae susceptis qualitatibus in alterutram permutetur: omnis enim natura incorporeae substantiae nullo materiae nititur fundamento; nullum vero corpus est, cui non sit materia subjecta. Quod cum ita sit, cumque ne ea quidem quae communem materiam naturaliter habent, in se transeant, nisi illis adsit potestas in se et a se faciendi et patiendi, multo magis in se non permutabuntur, quibus non modo communis materia non est, sed cum alia res materia fundamento nititur, ut corpus, alia omnino materiae subjecto non egeat, ut incorporeum. Non igitur fieri potest ut corpus in incorporalem speciem permutetur; nec vero fieri potest ut incorporalia in sese commistione aliqua permutentur. Quorum enim communis nulla materia est, nec in se verti ac permutari queunt. Nulla autem est incorporalibus materia rebus: non poterunt in se igitur invicem permutari. Sed anima et Deus incorporeae substantiae recte creduntur: non est igitur humana anima in divinitatem, a qua assumpta est, permutata. Quod si neque corpus, neque anima in divinitatem potuit verti, nullo modo fieri potuit ut humanitas converteretur in Deum. Multo minus vero credi potest ut utraque in sese confunderentur, quoniam neque incorporalitas transire ad corpus potest, neque rursus e converso corpus ad incorporalitatem: quandoquidem nulla his materia subjecta communis est, quae alterutris substantiarum qualitatibus permutetur. At hi ita aiunt: Ex duabus quidem naturis Christum consistere, in duabus vero minime. Hoc scilicet intendentes, quoniam quod ex duabus consistit ita unum fieri potest, ut illa ex quibus dicitur constare non maneant; veluti cum mel aquae confunditur, neutrum manet, sed alterum, alterius copulatione corruptum, quiddam tertium fecit: ita illud quidem quod ex melle atque aqua tertium fit, constare ex utrisque dicitur, in utrisque vero negatur; non enim poterit in utrisque constare, quando utrorumque natura non permanet. Ex utrisque enim constare potest, licet ea ex quibus conjungitur, alterutra qualitate corrupta sint. Ex utrisque vero hujusmodi constare non poterit, quoniam ea quae in se transfusa sunt, non manent, ac non sunt utraque quibus constare videatur, cum ex utrisque constent in se invicem qualitatum mutatione transfusis. Catholici vero utrumque rationabiliter confitentur; nam et ex utrisque naturis Christum et in utrisque consistere; sed id qua ratione dicatur, paulo posterius explicabo: nunc illud manifestum est convictam esse Eutychis sententiam eo nomine quod, cum tribus modis fieri possit ut ex duabus naturis una subsistat, ut aut divinitas in humanitatem translata sit, aut humanitas in divinitatem, aut utraque permista sint, nullum horum modum fieri potuisse superius dicta argumentatione declaratur. CAPUT VII. Christum in utrisque et ex utrisque naturis consistere. Restat ut, quemadmodum catholica fides dicat, et in utrisque naturis Christum et ex utrisque consistere, doceamus. Ex utrisque naturis aliquid consistere, duo significat: unum quidem, cum ita dicimus aliquid ex duabus naturis jungi, sicut ex melle atque aqua. Id autem est ut ex quolibet modo confusis, vel si una vertatur in alteram, vel si utraeque in se misceantur invicem, nullo tamen modo utraque permaneant: secundum hunc modum Eutyches ait ex utrisque naturis Christum consistere. Alter vero modus est ex utrisque consistendi, quod ita ex duabus junctum est, ut illa tamen, ex quibus junctum esse dicitur, maneant, nec in alterutra vertantur, ut cum dicimus coronam ex auro gemmisque compositam. Hic neque aurum in gemmas translatum est, neque in aurum gemma conversa, sed utraque permanent, nec formam propriam derelinquunt. Talia ergo, ex aliquibus constantia, in his constare dicimus, ex quibus consistere praedicantur: tunc enim possumus dicere coronam gemmis auroque consistere: sunt enim gemmae atque aurum, quibus corona consistat; nam in priore modo, non est mel atque aqua in quibus illud, quod ex utrisque jungitur, constet. Cum igitur utrasque manere naturas in Christo fides catholica confiteatur, perfectasque easdem persistere, nec alteram in alteram transmutari, jure dicit et in utrisque naturis Christum, et ex utrisque consistere: in utrisque quidem, quia manent utraeque; ex utrisque vero, quia utrarumque adunatione manentium una persona fit Christi. Non autem secundum eam significationem ex utrisque naturis Christum junctum esse fides catholica tenet, secundum quam Eutyches pronuntiat. Nam ille talem significationem conjunctionis ex utraque natura sumit, ut non confiteatur in utrisque consistere, neque utrasque manere: catholicus vero eam significationem ex utrisque consistendi sumit, quae illi sit proxima, eamque conservet, quae in utrisque consistere confitetur. Aequivocum igitur est, ex utrisque consistere, ac potius amphibolum et gemina significatione diversa designans: una quidem significatione, non manere substantias, ex quibus illud quod copulatum est dicatur esse conjunctum; alio modo significans ita ex utrisque conjunctum, ut utraque permaneant. Hoc igitur expedito aequivocationis atque ambiguitatis nodo, nihil est ultra quod possit opponi, quin id sit quod firma veraque fides catholica continet: Eumdem Christum hominem esse perfectum, eumdem Deum, eumdemque, qui homo sit perfectus atque Deus, unum esse Deum ac Dei Filium; nec quaternitatem trinitatis astrui, dum homo additur supra perfectum Deum, sed unam eamdemque personam numerum trinitatis explere: ut cum humanitas passa sit, Deus tamen passus esse dicatur; non quod ipsa deitas humanitas facta sit, sed quod a deitate fuerit assumpta. Item qui homo est, Dei Filius appellatur, non substantia divinitatis, sed humanitatis, quae tamen divinitati naturali unitate conjuncta est. Et cum haec ita intelligentia discernantur permisceanturque, tamen unus idemque et homo sit perfectus et Deus: Deus quidem, quod ipse sit ex Patris substantia genitus; homo vero, quod ex Maria sit Virgine procreatus. Itemque qui homo, Deus, eo quod a Deo fuerit assumptus; et qui Deus, homo, quoniam vestitus homine sit: cum in eadem persona aliud sit divinitas quae suscepit, aliud, quam suscepit, humanitas; idem tamen Deus atque homo est. Nam si hominem Christum intelligas, idem homo est atque Deus; quoniam homo ex natura, Deus assumptione. Si vero Deum intelligas, idem Deus est atque homo; quoniam natura Deus est, homo assumptione. Fitque in eo gemina natura geminaque substantia, quoniam homo Deus: unaque persona, quoniam idem homo atque Deus. Mediaque haec est inter duas haereses via, sicut virtutes quoque medium tenent. Omnis enim virtus in medio rerum decore locata consistit, siquidem vel ultra, vel infra, quam oportuerit, fiat, a virtute disceditur: medietatem igitur virtus tenet. Quocirca si quatuor haec neque ultra esse possunt, ut in Christo; aut duae naturae sint duaeque personae, ut Nestorius ait; aut una persona unaque natura, ut Eutyches ait; aut duae naturae, sed una persona, ut catholica fides credit; aut una natura duaeque personae. Cumque duas quidem naturas duasque personas in ea quae contra Nestorium dicta est responsione convicerimus, unam vero personam unamque naturam esse non posse, Eutyche proponente, monstraverimus, neque tam amens quisquam hucusque exstiterit, ut unam in eo naturam crederet, sed geminas esse personas; restat ut ea sit vera, quam fides catholica pronuntiat, geminam substantiam, sed unam esse personam. Quia vero paulo ante diximus Eutychen confiteri duas quidem in Christo ante adunationem naturas, unam vero post adunationem, cumque hunc errorem duplicem interpretaremur celare sententiam, ut haec adunatio aut generatione fieret, cum ex Maria corpus hominis minime sumeretur, aut sumpto quidem ex Maria per resurrectionem fieret adunatio, de utrisque quidem partibus idonee, ut arbitror, disputatum est. Nunc quaerendum est quomodo fieri potuerit ut duae naturae in unam substantiam miscerentur. CAPUT VIII. Quis fuerit status vitae Christi. Verumtamen est etiam nunc et alia quaestio quae ab his inferri potest, qui corpus humanum ex Maria sumptum esse non credunt, sed alias fuisse sequestratum, praeparatumque quod in adunatione ex Mariae utero gigni atque proferri videretur. Aiunt enim, si ex homine sumptum est corpus, homo vero omnis ex prima praevaricatione non solum peccato et morte tenebatur, verum etiam affectibus peccatorum erat implicitus; eaque illi fuit poena peccati, ut cum morte teneretur obstrictus, tamen esset reus etiam voluntate peccandi; cur in Christo neque peccatum fuit, neque voluntas ulla peccandi? Et omnino habet animadvertendam dubitationem talis quaestio. Si enim ex carne humana Christi corpus assumptum est, dubitari potest quaenam haec caro quae assumpta sit esse videatur: eum quippe salvavit quem etiam assumpsit. Sin vero talem hominem assumpsit qualis Adam fuit ante peccatum, integram videtur humanam assumpsisse naturam, sed tamen quae medicina penitus non egebat. Quomodo autem fieri potest ut talem assumpserit hominem qualis Adam fuit, cum in Adam potuerit esse peccandi voluntas atque affectio? unde factum est ut etiam praetergressis divinis praeceptis inobedientiae delictis teneretur astrictus. In Christo vero ne voluntas quidem ulla creditur fuisse peccandi: cum praesertim si tale corpus hominis assumpsit quale Adae ante peccatum fuit, non debuerit esse mortalis, quoniam Adam, si non peccasset, mortem nulla ratione sensisset. Cum igitur Christus non peccaverit, quaerendum est cur senserit mortem, si Adae corpus antequam peccaret assumpsit. Quod si talem statum suscepit hominis, qualis Adae post peccatum fuit, videtur etiam in Christo non defuisse necessitas ut et delictis subjiceretur et passionibus confunderetur, obductisque judicii regulis bonum a malo non sincera integritate discerneret, quoniam has omnes poenas Adam delicti praevaricatione suscepit. Contra quos respondendum est, tres intelligi hominum posse status. Unum quidem Adae ante delictum, in quo tametsi ab eo mors aberat, nec adhuc ullo se delicto polluerat, poterat tamen in eo voluntas esse peccandi; alter vero est, in quo mutari potuisset, si firmiter in Dei praeceptis manere voluisset: tunc enim addendum foret ut non modo non peccaret, aut peccare vellet, sed nec posset quidem aut peccare, aut velle delinquere. Tertius status est post delictum, in quo mors illum necessario secuta est, et peccatum ipsum voluntasque peccati. Quarum summitatum atque contrariorum haec loca sunt, is ille status qui praemium esset, si in praeceptis Dei Adam manere voluisset; et is qui poenae fuit, quoniam manere noluit: in illo enim nec mors esset, nec peccatum, nec voluntas ulla peccandi; in hoc vero, et mors et peccatum, et delinquendi omnis affectio, omniaque in perniciem prona, nec quidquam in se opis habentia, ut post lapsum posset assurgere. Ille vero medius status, in quo praesentia quidem mortis vel peccati aberat, potestas vero utriusque constabat, inter utrumque statum est collocatus. Ex his igitur tribus statibus Christus corporeae naturae suae singulas quodammodo indidit causas: nam quod mortale corpus assumpsit, ut mortem a genere humano fugaret, in eo statu ponendum est quod post Adae praevaricationem poenaliter inflictum est. Quod vero non fuit in eo voluntas ulla peccati, ex eo sumptum est statu, qui esse potuisset, nisi voluntatem insidiantis fraudibus applicasset. Restat igitur tertius status, id est medius: ille scilicet qui eo tempore fuit cum nec mors aderat, et adesse poterat delinquendi voluntas. In hoc igitur Adam talis fuit, ut manducaret ac biberet, ut accepta digereret, ut laberetur in somnum, et alia quae ei non defuerunt, humana quidem sed concessa, et quae nullam poenam mortis inferrent. Quae omnia habuisse Christum dubium non est: nam et manducavit et bibit et humani corporis officio functus est. Neque enim tanta indigentia in Adam fuisse credenda est, ut, nisi manducasset, vivere non potuisset; sed si ex omni quidem ligno escam sumeret, semper vivere potuisset, hisque non mori: idcirco Paradisi fructibus indigentiam explebat. Quam indigentiam fuisse in Christo nullus ignorat sed potestate, non necessitate. Et ipsa indigentia ante resurrectionem in eo fuit; post resurrectionem vero talis exstitit, ut ita illud corpus immutaretur humanum, sicut Adae, praeter praevaricationis vinculum, mutari potuisset; quodque nos ipse Dominus Jesus Christus votis docuit optare, ut fiat voluntas ejus sicut in coelo et in terra, ut adveniat ejus regnum et nos liberet a malo. Haec enim omnia illa beatissima humani generis fideliter credentium immutatio deprecatur. Haec sunt quae ad te de fidei meae credulitate scripsi. Qua in re si quid perperam dictum est, non ita sum amator mei, ut ea quae semel effuderim, meliori sententiae anteferre contendam. Si enim nihil est ex nobis boni, nihil est quod in nostris sententiis amare debeamus. Quod si ex illo cuncta sunt bona, qui solus bonus est, illud potius bonum esse credendum est, quod illa incommutabilis bonitas atque omnium bonorum causa perscribit.

Ordo missae ante reformationem erat: DA . DOMINE . VIRTUTEM . MANIBUS . MEIS AD . ABSTERGENDAM . OMNEM . MACULAM VT . SINE . POLLVTIONE . MENTIS . ET . CORPORIS VALEAM . TIBI . SERVIRE. Nomen Summi Pontificis: Benedictus Nomen Magni Magistri Melitensis: Andreas Nomen antistitis: N Nomen Præsulis Operis Dei: Xaverius Ego uolo celebrare Missam et conficere Corpus et Sanguinem Domini Nostri Iesu Christi, iuxta ritum sanctae Romanæ Ecclesiae, ad laudem omnipotentis Dei totiusque Curiae triumphantis, ad utilitatem meam totiusque Curiae militantis, pro omnibus qui se commendauerunt orationibus meis in genere et in specie et pro felici statu Romanæ Ecclesiae. Amen. ORATIONES DICENDÆ CUM SACERDOS INDUITUR SACERDOTALIBUS PARAMENTIS Ad Amictum, dum ponitur super caput: Impone, Domine, capiti meo galeam salutis, ad expugnandos diabolicos incursus. Ad Albam, cum ea induitur: Dealba me, Domine, et munda cor meum; ut, in sanguine Agni dealbatus, gaudiis perfruar sempiternis. Ad Cingulum, dum se cingit: Præcinge me, Domine, cingulo puritatis, et exstingue in lumbis meis humorem libidinis; ut maneat in me virtus continentiæ et castitatis. Ad Manipulum, dum imponitur brachio sinistro: Merear, Domine, portare manipulum fletus et doloris; ut cum exsultatione recipiam mercedem laboris. Ad Stolam, dum imponitur collo: Redde mihi, Domine, stolam immortalitatis, quam perdidi in præuaricatione primi parentis: et, quamuis indignus accedo ad tuum sacrum mysterium, merear tamen gaudium sempiternum. Ad Casulam, cum assumitur: Domine, qui dixisti: Jugum meum suaue est et onus meum leue: fac, ut istud portare sic ualeam, quod cónsequar tuam gratiam. Amen. Aufer a nobis, quæsumus, Domine, iniquitates nostras: ut ad Sancta Sanctorum puris mereamur mentibus introire. Per Christum Dominum nostrum. Amen. Oramus te, Domine, per merita Sanctorum tuorum, quorum reliquiæ hic sunt, et omnium Sanctorum: ut induIgére digneris omnia peccata mea. Amen. Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonæ uoluntatis. Laudamus te, benedicimus te, adoramus te, glorificamus te, gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine Deus, Rex cælestis, Deus Pater omnipotens. Dómine Fili unigenite, Jesu Christe, Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris, qui tollis peccata mundi, miserere nobis; qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram Patris, miserere nobis. Quoniam tu solus Sanctus, tu solus Dominus, tu solus Altissimus, Jesu Christe, cum Sancto Spiritu: in gloria Dei Patris. Amen. Munda cor meum ac labia mea, omnipotens Deus, qui labia Isaiæ Prophetæ calculo mundasti igníto: ita me tua grata miseratione dignare mundare, ut sanctum Euangelium tuum digne ualeam nuntiare. Per Christum Dominum nostrum. Amen. Iube, Domine, benedicere. Dominus sit in corde meo et in labiis meis: ut digne et competenter annuntiem Euangelium suum. Amen. Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem cæli et terræ, uisibilium omnium et inuisibilium. Et in unum Dominum Iesum Christum, Filium Dei unigenitum, et ex Patre natum ante omnia sæcula. Deum de Deo, lumen de lumine, Deum uerum de Deo uero, genitum, non factum, consubstantialem Patri: per quem omnia facta sunt. Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de cælis. Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine, et homo factus est. Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato; passus, et sepultus est, et resurrexit tertia die, secundum Scripturas, et ascendit in cælum, sedet ad dexteram Patris. Et iterum venturus est cum gloria, judicare uiuos et mortuos, cuius regni non erit finis. Et in Spiritum Sanctum, Dominum et uiuificantem: qui ex Patre Filioque procedit. Qui cum Patre et Filio simul adoratur et conglorificatur: qui locutus est per Prophetas. Et unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Et exspecto resurrectionem mortuorum et uitam uenturi sæculi. Amen. Suscipe, sancte Pater, omnipotens æterne Deus, hanc immaculatam hostiam, quam ego indignus famulus tuus offero tibi Deo meo vivo, et vero, pro innumerabilibus peccatis, et offensionibus, et negligentiis meis, et pro omnibus circumstantibus, sed et pro omnibus fidelibus christianis uiuis atque defunctis: ut mihi, et illis proficiat ad salutem in uitam æternam. Amen. Offerimus tibi, Domine, calicem salutaris, tuam deprecantes clementiam: ut in conspectu diuinæ maiestatis tuæ, pro nostra, et totius mundi salute cum odore suauitatis ascendat. Amen. In spiritu humilitatis et in animo contrito suscipiamur a te, Domine: et sic fiat sacrificium nostrum in conspectu tuo hodie, ut placeat tibi, Domine Deus. Veni, sanctificator omnipotens æterne Deus: et bene+dic hoc sacrificium, tuo sancto nomini præparatum. Per intercessionem beati Michaelis Archangeli, stantis a dextris altaris incensi, et omnium electorum suorum, incensum istud dignetur Dominus bene+dicere, et in odorem suauitatis accipere. Per Christum Dominum nostrum. Amen. Incensum istud a te benedictum, ascendat ad te, Domine: et descendat super nos misericordia tua. Dirigatur, Domine, oratio mea, sicut incensum, in conspectu tuo: eleuatio manuum mearum sacrificium uespertinum. Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiæ labiis meis: ut non declinet cor meum in verba malitiæ, ad excusandas excusationes in peccatis. Accendat in nobis Dominus ignem sui amoris, et flammam æternæ caritatis. Amen. Suscipe, sancta Trinitas, hanc oblationem, quam tibi offerimus ob memoriam passionis, resurrectionis , et ascensionis Iesu Christi, Domini nostri: et in honorem beatæ Mariæ semper Virginis, et beati Ioannis Baptistæ, et sanctorum Apostolorum Petri et Pauli, et istorum, et omnium Sanctorum: ut illis proficiat ad honorem, nobis autem ad salutem: et illi pro nobis intercédere dignentur in cælis, quorum memoriam agimus in terris. Per eumdem Christum Dominum nostrum. Amen. Qui, pridie quam pateretur, accepit panem in sanctas ac uenerabiles manus suas, et eleuatis oculis in caælum ad te Deum Patrem suum omnipotentem, tibi gratias agens bene+dixit, fregit, deditque discipulis suis, dicens: Accipite, et manducate ex hoc omnes: HOC EST ENIM CORPUS MEUM Simili modo, postquam cenatum est, accipiens et hunc præclarum Calicem in sanctas ac uenerabiles manus suas, item tibi gratias agens bene+dixit, deditque discipulis suis, dicens: Accipite et bibite ex eo omnes: HIC EST ENIM CALIX SANGVINIS MEI, NOVI ET ÆTERNI TESTAMENTI: MYSTERIVM FIDEI: QUI PRO VOBIS ET PRO MVLTIS EFFUNDETUR IN REMISSIONEM PECCATORUM Hæc quotiescumque feceritis, in mei memoriam facietis. Placeat tibi, sancta Trinitas, obsequium seruitutis meæ: et præsta; ut sacrificium, quod oculis tuæ maiestatis indignus obtuli, tibi sit acceptabile, mihique, et omnibus, pro quibus illud obtuli, sit, te miserante, propitiabile. Per Christum Dominum nostrum. Amen. Deus, qui humanæ substantiæ dignitatem mirabiliter condidisti, et mirabilius reformasti: da nobis per huius aquæ et uini mysterium, eius diuinitátis esse consortes, qui humanitatis nostræ fieri dignatus est particeps, Iesus Christus Filius tuus Dominus noster: Qui tecum uiuit et regnat in unitate Spiritus Sancti Deus: per omnia sæcula sæculorum. Amen. Lauabo inter innocentes manus meas et circúmdabo altare tuum, Domine, ut audiam uocem laudis et enarrem uniuersa mirabilia tua. Domine, dilexi decorem domus tuae et locum habitationis gloriæ tuae. Ne perdas cum ímpiis, Deus, animam meam et cum uiris sanguinum uitam meam, in quorum manibus iniquitates sunt, dextera eorum repleta est muneribus. Ego autem in innocentia mea ingressus sum, redime me, et miserere mei. Pes meus stetit in directo, in ecclesiis benedicam te, Domine. Gloria Patri et Filio et Spirítui Sancto. Sicut erat in principio et nunc et semper et in sæcula saeculorum. Amen. In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, quod factum est; in ipso uita erat, et uita erat lux hominum, et lux in tenebris lucet, et tenebræ eam non comprehenderunt. Fuit homo missus a Deo, cui nomen era Ioannes; hic uenit in testimonium, ut testimonium perhibéret de lumine, ut omnes crederent per illum. Non erat ille lux, sed ut testimonium perhibéret de lumine. Erat lux uera, quæ illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognouit. In propria uenit, et sui eum non receperunt. Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, his, qui credunt in nomine eius, qui non ex sanguinibus, neque ex uoluntate carnis neque ex uoluntáte uiri, sed ex Deo nati sunt. Et Verbum caro factum est et habitauit in nobis; et uidimus gloriam eius, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum gratiæ et ueritatis.

Introitus. Satyram ‘totam nostram esse’ satis constat : atqui, de quibus rebus satyra agat, neminem fallit per omne aevi spatium multis et linguis et litterarum generibus actum esse. Saepenumero enim cuicumque nostri Iuvenalis, Arbitri, utriusque Flacci carmina legenti aliorum carminum, aliis numeris, aliis verbis exaratorum, simulacrum quoddam in auribus resonat, quod continuo quaestio illa sequitur : quot ex his similitudinibus communi nostrae humanae naturae debentur ? Quot deinde alicui rei, quae quantulacumque aliquid maius est quam simplex consequentia earundem difficultatum quas hominibus sub diversis caeli aevique regionibus viventibus semper semperque ferre necesse est ? Operae pretium erit fortasse hoc limen echoicum paullulum superare, dicta colligere, modos inspicere : explorare, utrum nihil aliud hoc sit ac rerum similitudo sub eadem civili humanaque condicione ortarum, an revera forsitan aliquid maioris momenti, quod haec omnia conectat, reperiri possit. Quod ad nos attinet, ut qui Aegyptologiam colamus, hanc operam, lecturos saltem delectandi causa, Aegyptiacis carminibus non dico intulimus (longum et maioris calami opus), sed inferre coepimus, ut ‘togatulos’ etiam apud Nili ripas quandoque vixisse, scripsisse et laborasse in apertum proferre experiremur. De Papyro berolinensi 3024 breves notae. Omnium operum, quae Aegyptologi ‘querimonias’ vocant, certe id, quod Papyro berolinensi 3024 continetur, quod unicum exstans exemplar dialogi viri cuiusdam cum daemone suo inter Primam Periodum Intermediam quae vocari solet (2200-2060 a.Chr.n.) et Amenemhetis III (1846-1797 a.Chr.n.) regnum exarati, maxime philologorum oculos convertit. Vir, inquam, quidam cum daemone suo colloquitur in interiori dialogo : nomine daemonis eam partem Aegypticae humani individui divisionis significo, quae patrio sermone "ba" vocatur et quae inter initia ephippiorrhinchi imagine, praeposito turibulo fumanti et postposito signaculo mortis, pingebatur, procedente autem tempore avis cuiusdam anthropocephalae signo potius scripta est. Tantidem momenti est, quod sit dialogus et quod sit interior, seu quod duae eiusdem individui partes disputent : altera scilicet, homo, quae imago sui viventis est, altera autem, "ba", quam Assmann imaginem mortis sub specie dissociationis fuisse interpretatur : cui interpretationi hoc ipsum opus opem ferre videtur ; nam nullus secum dialogus fieri potest sine dissociatione. Idem "ba recenter" partes aliquas in psychostasi (scilicet hominis defuncti animae dei Thoth, idest Mercurii, ad libram coram osiride iudicium) egisse creditum est, utique accusatoris, haud secus atque Apuleius Platona daemonas cuiusque vitae custodes, ex quibus et ille Socraticus esset, facere credidisse scripsit, cui rei debetur versio nostra nominis Aegyptiaci ba nomine graeco ‘daemonis’. Papyri Berolinensis 3024 compendium. Duae personae, homo scilicet quidam vitam relinquere cupiens et daemon eius, disserunt utrum revera necesse sit sepeliri cultibusque funebribus frui, ansatius sit corpus suum sole nimboque exhaustum piscibus vorandum tradere, cum omnis religio, deorum iudicium, incantamenta, pyramides ad caelum gradus faciendo dominis suis proximam vitam praebere posse perperam creditae,nihil aliud ac superstitio sint decipiensque fabula vulgus, cum etiam pyramidum altaria, lapsu temporis, vivorum oblationes memoriamque accipere desinant derelictaque maneant eo ipsissimo more, quo ad ripam fluminis eorumcadavera derelinquantur, qui sine superstite perierint. Praestat igitur vitae deliciis frunisci, curas oblivisci, dies singulas bonas captare, malas tolerare. Quid igitur fit, homo respondet, memoriae mei insepulti, memoriae mei piscibus voraturis abiecti? Heu me, nam oblitterabor et nomen meum evanescet. Quid quod et nunc oblitteror, quid quod et nunc omnibus est odionomen meum, cum nemo mihi praesto sit praeter amicos falsos et inimicos veros? Quid denique restat, nisi mortem cupere, quae talis mihi videtur qualis patria exuli, coelum serenum viatori, reditus naviganti, libertas captivo? His rebus adde, quod, si funebri cultu fruar, coeli ianuae mihi patebunt: cum ipsis diis colloqui potero, a quibus nemini iam me arcere licebit: et per illos nocentibus nocebo, per illos scienda sciam, veram vitam vivam per illos. Quid amplius?, daemon respondet: nam frustra de horum omnium vanitate tibi persuadere conor: gere tibi morem ipsi, mortem exspecta, funus spera. Nam seu tibi quae cupis habebis seu non, post te mortuum simul unam domum habebimus aeternam. De operis modis cum satyra communibus. Ut vidimus, de religionis futilitate daemon homini persuadere conatur: quod quamvis frustra fit — homo enim sepulcri necessitatem constanter adfirmare pergit — vehemens est impetus in religionem sensumque communem. Unde illa quaestio oritur: cum procul dubio contra regum sacerdotumque doctrinam auctor scribat, nonne hoc opus pro satyrico haberi potest? Primum responsum esto: non ex rebus, sed ex modo intellegi debet utrumduo opera, utique si diversis temporibus nationibusque orta sint, eidem litterarum generi adscribi debeant. Multa enim similia, sed diversis modis, verbis, animi motibus apud mortales diversis temporibus scribuntur nec satis est ut eadem auctores scribant, ut ipsa opera similia et eiusdem generis dici possint. Intueamur igitur, utrum hic "Dialogus" revera more satyrico sit compositus annon. Ubi hoc discreverimus, videbimus an et alia Aegyptiaca opera exstent quae eadem elementa communicent, denique an dici liceat Aegyptios aliquid commentos esse, quod ‘protosatyra’ vocari possit necne. In primis dicendum est inter hominis daemonisque sermonem plurimum esse. Homo poeta est utiturque formulis religiosis funebribusque consuetis ut sensus suosmet exprimat. Oratio autem daemonis omnino vulgaris est: de contubernio plurum sermonum in satyra, utique lyrici oratoriique, Hor. "sat." I 10, 11-12, aperte dicit: « sermone opus est modo tristi, saepe iocoso, / defendente vicem modo rhetoris atque poetae ». Usus exempli personarumque ad rectam vivendi rationem demonstrandam, qui apud Romanos fabula exprimitur, satyrae communis est. Postquam funebres ritus frustra fieri demonstravit, daemon homini persuadere conatur, mortis funerisque cogitatione seposita, vita quam optime frui necesse esse, tempore secundo gaudere, curas oblivisci, quod nemo Latine vertere dubitarit: «carpe diem». Ut hoc patefaciat, per ficticiam agricolae cuiusdam personam labores recte ferre docere conatur contendens non hominum, sed puerorum tantum mortes lugendas esse, ut quibus vitam suam perficere non contigerit. Quid communius satyrae quam dialogus? Qui vel mortalium (HOR. "sat." II 1, 4, 8; IVV. 9) vel mortalis cum persona ficticia (HOR. "sat." II 2 et 7) vel immortalium (HOR. "sat." II 5; VARR. "Men." 435 sqq. Buecheler) esse potest, nec scaena dialogica ipsi Romanae satyrae conditori, scilicet Ennio, ignota erat. Opus nostrum procul dubio secundo generi adscribendum est. Quod homo daemoni difficultates suas patefacere experiatur, hoc feliciter evenire non potest, cum ei non cum homine vero res est, qui ut par est prout quaeque res se habeat aliter se gerere possit, sed cum persona unicuique individui difficultatis urda nec nisi partes suas iterum iterumque agenti. Operis exitus, in quo uterque opinionem suam servat, quaestiones non solvuntur, homo cum daemone suo non convenit, daemon alterius vulnera sanare nequit, monet ne habeamus hunc pro mero dialogo vel opere cuius propositum sit theologicas spiritualesque quaestiones didactice disserere. Dissociatio fuit, dissociatio est. Si disseritur, non fit ut quaestiones solvantur, sedut eiusdem aetatis lectoribus duae doctrinae ostendantur: altera, ea scilicet daemonis, quae humanam vitam nil putat esse nisi constanter rem gerere, magna cum industria tempus secundum sequi et cuius unicus exitus est cynismus hominis sibi placentis et alienae anxietati numquam subvenire valentis; altera, ea scilicet hominis, quae hoc vivere, quod potius non perire est, excipere nequit: in dogmatibus quibusdam inde a pueritia vivere edoctus est; ex illis dogmatibus non modo intellectum suum, sed ipsos animi motus et — quidni? — affectus exstruxit. Huius dialogi propositum haud est, uter recte sentiat, monstrare, sed monere neutrum salutiferum esse, ambas vias, dogmaticam scilicetet pragmaticam, nonnisi ad mortis amorem ducere posse. Quid igitur expedit? Aut, auctoris opinione, nihil, aut non erat cur tali opere explanaretur: quidquid id est, hoc silentium in modo operis partes suas agit, quae, nisi interpretatio nostra huius modi fallitur, haberi poterunt, ut videbimus, pro elementisquae opus conectant cum litterarum genere de quo hic agimus. De ceteris Aegyptiacis operibus hic citatis breves notae. Quamvis lectori nil amplius quam gustationem (ne ‘saturae lancis’ themate secedamus) earum rerum, quae utriusque amnis scriptoribus communes sint, a nobis inlatam iri sperare licet, nihilominus statuimus ut una cum hoc alia tria eiusdem generis opera adponerentur : quorum operum cuique nomina a philologis indita sunt "Admonitiones", auctore vel protagonista Ipuur, Verba, auctore Khâkhépèrrâsénèb, et "Doctrina" quaedam, quae, cum auctoris nomine careat, manuscripti nomine, id est papyri ramessaei II (pram. II), citari solet. Quae tria opera cum comparationi nostrae admodum conveniunt, tum pro Aegyptici querimoniarum generis aptissimo, nostra saltem opinione, exemplo propter thematum in illis expositorum locupletissimam varietatem haberi possunt. Scimus "Admonitiones", vel "Dialogum quem agit Ipuur cum Domino Mundi", in papyri Leidensis I 344 recto, xvIII dynastia (1570-1296 a.Chr.n.) exeunte, descriptas esse. Quando auctor hoc opus conscripserit, sub iudice est : nonnulla autem indicia, velut, inter alia, nomen ‘Khasétyu’ ad Asiaticos nuncupandos usurpatum, Secunda Periodo Intermedia (1785-1560 a.Chr.n.) scriptum suadere videntur. Quibus temporibus aliquot Aegyptiis inimicissimae Asiaticorum stirpes, in primis tres istae quae Aegyptiorum lingua ‘Âamu’, ‘Ménétju’ et ‘rétjénu’ vocantur, Memphi Avarique metropolibus usae Aegypticarum rerum fine, ut par est credere, gebelein potitae sunt. Quarum gentium dominatum, quamvis non desint inter nostrae aetatis doctos qui adfirment illas Aegypticarum scientiarum litterarumque amantissimas vel nullo vel minimo pristinis cultibus institutisque detrimento fuisse, Aegyptios autem ipsos aegre tulisse poeticum hoc opus satis bene testatur : quod, ut visuri sumus, praesentem rei publicae statum, peregrinis indigenas vexantibus, vehementer plorat in dialogo cum deo quodam mundi creatore, qui de malorum exsistentia a sacerdote Ipuure accusatur. Non longe antiquiora sunt "Verba" illa auctoris cuiusdam c. n. Khâkhépèrrâsénèb, quantum saltem ex auctoris ipsius nomine intelligi potest, quod inter Sesostridis h.n. II (1895-1878 a.Chr.n.) et XIII dynastiae (1785-1633 a.Chr.n.) tempora in usu erat. Dubium igitur est, utrum Primae Periodi Intermediae (2200-2060 a.Chr.n.) praeterita damna in memoriam revocentur, an Secundae praesentia plorentur. Hoc opus "Dialogo hominis cum Daemone suo", de quo supra scripsimus, nonnihil comparabile videtur : nam hic similiter protagonista cum altera suimet ipsius parte, scilicet corde, colloquitur, de temporis sui malis acriter questus id dolens, quod cor non respondeat, non secus ac daemon in "Dialogo", qui etsi respondet non solatur. Hac de causa tam similia duo haec opera visa sunt, utique cum Khâkhépèrrâsénèb exitu, "Dialogus" autem introitu careat, ut unum duo opus fortassis efficere putentur. "Doctrina" vel "Institutiones" quae papyro ramessaei II (pbM eA 10755) continentur in sepulcro quodam xIII dynastiae temporis, quod postmodo ramessis h.n. II (1279-1213 a.Chr.n.) contectum erat, una cum aliis litterarum operum papyris in Luxor repertae sunt: quae nunc recte agere praecipiunt nunc temporis sui mala queruntur; quae altera operis pars, ut facile intelligatur, magis nostra interest.

III. De Andrea Contrario.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 78 "GreI.LibAnt 78 Gregorius I540-604 Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin 653" Dominica prima Adventus Domini. Antiphona. Ad te, Domine, levavi animam meam; Deus meus, in te confido, non erubescam; neque irrideat me inimicus meus. Etenim universi, qui te exspectant non confundentur. Psalmus. Vias tuas, Domine, demonstra mihi, et semitas tuas edoce me. Responsorium. Universi qui te exspectant non confundentur. Versus. Vias tuas, Domine, notas fac mihi, et semitas tuas edoce me. Alleluia. Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam, et salutare tuum da nobis. Offertorium. Ad te, Domine, levavi animam: Deus meus, in te confido, non erubescam. Neque irrideant me inimici mei, etenim universi qui te exspectant non confundentur. Vers. 1. Dirige me in veritate tua, et doce me, quia tu es Deus salutaris meus, et te sustinui tota die. Vers. 2. Respice in me, et miserere mei, Domine, custodi animam meam, et eripe me; non confundar, quoniam invocavi te. Ad Communionem. Dominus dabit benignitatem, et terra nostra dabit fructum suum. Psalmus. Benedixisti, Domine. Dominica secunda de Adventu. Antiph. Populus Sion, ecce Dominus veniet ad salvandas gentes, et auditam faciet Dominus gloriam vocis suae in laetitia cordis vestri. Psal. Qui regis Israel intende, qui deducis velut ovem Joseph. Resp. Ex Sion species decoris ejus, Deus manifestus veniet. Vers. Congregate illi sanctos ejus, qui ordinaverunt testamentum ejus super sacrificia. 654 All. Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi, in domum Domini ibimus. Vers. 1. Stantes erant pedes nostri, in atriis tuis Jerusalem. Vers. 2. Rex noster adveniet Christus, quem Joannes praedicavit agnum esse venturum. Off. Deus, tu conversus vivificabis nos, et plebs tua laetabitur in te. Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam, et salutare tuum da nobis. Vers. 1. Benedixisti, Domine, terram tuam, avertisti captivitatem Jacob, remisisti iniquitatem plebis tuae. Vers. 2. Misericordia et veritas obviaverunt sibi; veritas de terra orta est, et justitia de coelo prospexit. Ad Com. Jerusalem, surge, et sta in excelso, et vide jucunditatem quae veniet tibi a Deo tuo. Psal. Qui regis Israel. In natali sanctae Luciae. Antiph. Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem; propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. Psal. Eructavit cor meum verbum bonum, dico ego opera mea regi. Resp. Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem. Vers. Propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. All. Diffusa est gratia in labiis tuis, propterea benedixit te Deus in aeternum. Off. Offerentur regi virgines, proximae ejus offerentur tibi in laetitia et exsultatione, adducentur in templum regi Domino. Vers. 1. Eructavit cor meum. Vers. 2. Specie tua. Ad Com. Diffusa est gratia in labiis tuis. Psal. ut supra. Dominica tertia. Antiph. Gaudete in Domino semper; iterum dico, Gaudete; modestia vestra nota sit omnibus 655 hominibus. Dominus prope est, nihil solliciti sitis, sed in omni oratione petitiones vestrae innotescant apud Deum. Psal. Benedixisti, Domine, terram tuam: avertisti captivitatem Jacob. Resp. Qui sedes, Domine, super cherubim, excita potentiam tuam, et veni. Vers. Qui regis Israel, intende, qui deducis velut ovem Joseph. All. Excita, Domine, potentiam tuam, et veni, ut salvos facias nos. Off. Benedixisti, Domine, terram tuam, avertisti captivitatem plebis tuae. Vers. 1. Operuisti omnia peccata eorum, mitigasti omnem iram tuam. Vers. 2. Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam, et salutare tuum da nobis. Com. Dicite: Pusillanimes confortamini, et nolite timere, ecce Deus noster veniet, et salvabit nos. Psal. Benedixisti, Domine, ut supra. Feria quarta. Antiph. Rorate, coeli, desuper, et nubes pluant justum; aperiatur terra, et germinet Salvatorem. Psal. Coeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum ejus annuntiat firmamentum. Resp. Tollite portas principes vestras, et elevamini, portae aeternales, et introibit Rex gloriae. Vers. Quis ascendet in montem Domini, aut quis stabit in loco sancto ejus? Innocens manibus, et mundo corde. Resp. Prope est Dominus omnibus invocantibus eum, omnibus qui invocant eum in veritate. Vers. Laudem Domini loquetur os meum, et benedicat omnis caro nomini sancto ejus. Off. Confortamini, et jam nolite timere; ecce enim Deus noster retribuet judicium, ipse veniet, et salvos nos faciet. Vers. 1. Tunc aperientur oculi caecorum, et aures surdorum audient; tunc ascendet claudus sicut cervus, et clara erit lingua mutorum. Vers. 2. Audite itaque, domus Jacob, num pusillum vobis certamen praestare hominibus, quoniam Dominus praestat certamen; propterea dabit Dominus vobis signum. Ecce virgo in utero concipiet, et pariet filium, et vocabitur nomen ejus Emmanuel. Off. Ave, Maria, gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus. Vers. 1. Quomodo fiet in me hoc? Vers. 2. Ideoque quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei. Com. Ecce virgo concipiet, et pariet filium, et vocabitur nomen ejus Emmanuel. Psal. Coeli enar. Resp. In sole posuit. Feria sexta. Antiph. Prope es tu, Domine, et omnes viae tuae veritas; initio cognovi de testimoniis tuis, quia in aeternum tu es. Psal. Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. Resp. Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam, et salutare tuum da nobis. Vers. Benedixisti, Domine, terram tuam: avertisti captivitatem Jacob. Off. Deus tu conversus vivificabis nos, et plebs tua laetabitur in te. Com. Ecce Dominus veniet, et omnes sancti ejus 656 cum eo, et erit in die illa lux magna. Psal. Beati immaculati. Resp. Tu mandasti. Sabbato in XII lectionibus. Antiph. Veni, et ostende nobis faciem tuam, Domine, qui sedes super cherubim, et salvi erimus. Psal. Qui regis Israel, intende, qui deducis velut ovem Joseph. Resp. A summo coelo egressio ejus, et occursus ejus usque ad summum ejus. Vers. Coeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum ejus annuntiat firmamentum. Resp. In sole posuit tabernaculum ejus, et ipse tanquam sponsus procedens de thalamo suo. Vers. A summo coelo egressio ejus, et occursus ejus usque ad summum ejus. Resp. Domine Deus virtutum, converte nos, et ostende faciem tuam, et salvi erimus. Vers. Excita, Domine, potentiam tuam, et veni, ut salvos facias nos. Resp. Excita, Domine, potentiam tuam, et veni, ut salvos facias nos. Vers. Qui regis Israel, intende, qui deducis velut ovem Joseph; qui sedes super cherubim, appare coram Ephraim, Benjamin et Manassem. Hymnus trium puerorum. Benedictus es, Domine Deus patrum nostrorum; Et laudabilis, et gloriosus in saecula. Et benedictum nomen gloriae tuae, quod est sanctum; Et laudabilis et gloriosus in saecula. Benedictus es in templo sancto gloriae tuae; Et laudabilis et gloriosus in saecula. Benedictus es super thronum sancti regni tui; Et laudabilis et gloriosus in saecula. Benedictus es super sedem sanctam Deitatis tuae; Et laudabilis et gloriosus in saecula. Benedictus es super sceptrum divinitatis tuae; Et laudabilis et gloriosus in saecula. Benedictus es qui sedes super cherubim, intuens abyssos; Et laudabilis et gloriosus in saecula. Benedictus es qui ambulas super pennas ventorum; Et laudabilis et gloriosus in saecula. Benedicant te omnes angeli et sancti tui; et laudent te et glorificent in saecula. Gloria Patri, et Filio, et Spiritui sancto; Et laus, et honor, et potestas, et imperium. Sicut erat in principio, et nunc et semper, et in saecula saeculorum. Amen. Et laus, et honor, et potestas, et imperium. Tractus. Qui regis Israel, intende, qui deducis velut ovem Joseph. Vers. Qui sedes super cherubim appare coram Ephraim, Benjamin et Manasse. Vers. Excita, Domine, potentiam tuam, et veni, ut salvos facias nos. Off. Exsulta satis, filia Sion, praedica, filia Jerusalem, ecce Rex tuus venit tibi sanctus et salvator. Vers. Loquetur pacem gentibus, et potestas ejus a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrae. Vers. Quia ecce venio, et habitabo in medio tui, dicit Dominus omnipotens, et confugient ad te in illa die omnes gentes, 657 et erunt tibi in plebem. Com. Exsultavit ut gigas ad currendam viam, a summo coelo egressio ejus, et occursus ejus usque ad summum ejus. Psal. Coeli enarrant. Dominica vacat. Memento nostri, Domine, in beneplacito populi tui; visita nos in salutari tuo, ad videndum in bonitate electorum tuorum, in laetitia gentis tuae, ut lauderis cum haereditate tua. Psal. Peccavimus cum patribus nostris, injuste egimus, iniquitatem fecimus. Resp. Prope est Dominus. Vers. Veni, Domine, et noli tardare; relaxa facinora plebis tuae. Off. Ave, Maria, gratia plena, Dominus tecum. Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui. Vers. 1. Quomodo in me fiet hoc, quae virum non cognosco? Spiritus Domini superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Vers. 2. Ideoque quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei. Com. Ecce virgo concipiet et pariet filium, et vocabitur nomen ejus Emmanuel. Vigilia Nativitatis Domini. Antiph. Hodie scietis quia veniet Dominus, et salvabit vos, et mane videbitis gloriam ejus. Psal. Domini est terra et plenitudo ejus, orbis terrarum et universi qui habitant in eo. Resp. Hodie scietis quia veniet Dominus, et salvabit vos, et mane videbitis gloriam ejus. Vers. Qui regis Israel intende, qui deducis velut ovem Joseph, qui sedes super cherubim, appare coram Ephraim, Benjamin et Manasse. Si in Dominica evenerit ipsa vigilia, Alleluia de Adventu Domini, quale volueris, dic; sin autem, non cantatur. Offert. Tollite portas principes vestras, et elevamini, portae aeternales, et introibit Rex gloriae. Vers. 1. Domini est terra et plenitudo ejus, orbis terrarum et universi qui habitant in eo. Vers. 2. Ipse super maria fundavit eum, et super flumina praeparavit eum. Com. Revelabitur gloria Domini, et videbit omnis caro salutare Dei nostri. Psal. Domini est terra, ut supra. In media nocte Nativitatis Domini. Antiph. Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te. Psal. Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Resp. Tecum principium in die virtutis tuae in splendoribus sanctorum, ex utero ante luciferum genui te. Vers. Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. All. Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te. Offert. Laetentur coeli, et exsultet terra ante faciem Domini, quoniam venit. Vers. 1. Cantate Domino canticum novum, benedicite nomen ejus, bene nuntiate de die in diem salutare ejus. Vers. 2. Confessio et pulchritudo in conspectu ejus, fortitudo et magnificentia in sanctificatione ejus. Com. In splendoribus sanctorum ex utero ante luciferum genui te. Psal. Dixit Dominus Domino meo. 658 Missa in primo mane Nativitatis Domini. Antiph. Lux fulgebit hodie super nos, quia natus est nobis Dominus, et vocabitur Admirabilis, Deus, Princeps pacis, Pater futuri saeculi, cujus regni non erit finis. Psal. Dominus regnavit, decorem indutus est, indutus est Dominus fortitudinem, et praecinxit se virtute. Resp. Benedictus qui venit in nomine Domini, Deus Dominus, et illuxit nobis. Vers. A Domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris. All. Dominus regnavit, decorem, etc. Off. Deus enim firmavit orbem terrae, qui non commovebitur; parata sedes tua, Deus, ex tunc, a saeculo tu es. Vers. 1. Dominus regnavit, decorem. Vers. 2. Mirabilis in altis Dominus. Com. Exsulta, Sion, lauda, filia Jerusalem; ecce rex tuus venit justus, et salvator mundi. Psal. ut supra. In die Natalis Domini. Antiph. Puer natus est nobis, et filius datus est nobis, cujus imperium super humerum ejus; et vocabitur nomen ejus magni consilii Angelus. Psal. Cantate Domino canticum novum, quia mirabilia fecit. Resp. Viderunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. Jubilate Deo omnis terra, cantate et exsultate et psallite. Vers. Notum fecit Dominus salutare suum; ante conspectum gentium revelavit justitiam suam. All. Dies sanctificatus illuxit nobis; venite, gentes, et adorate Dominum, quia hodie descendit lux magna super terram. Off. Tui sunt coeli, et tua est terra, orbem terrae et plenitudinem ejus tu fundasti. Vers. 1. Magnus et metuendus super omnes qui in circuitu ejus sunt. Domine Deus virtutum, quis similis tibi? Potens es, Domine, et veritas tua in circuitu tuo; tu dominaris potestati maris, motum autem fluctuum ejus tu mitigas. Vers. 2. Misericordia et veritas praecedent ante faciem tuam, beati populi qui sciunt jubilationem. Vers. 3. Tu humiliasti sicut vulneratum superbum, in virtute brachii tui dispersisti omnes inimicos tuos. Com. Viderunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. Psal. Cantate Domino, ut supra. Die sancti Stephani. Antiph. Etenim sederunt principes, et adversum me loquebantur, et iniqui persecuti sunt me; adjuva me, Domine Deus meus, quia servus tuus exercebatur in tuis justificationibus. Psal. Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. Resp. Sederunt principes, et adversum me loquebantur, et iniqui persecuti sunt me. Vers. Adjuva me, Domine Deus meus, propter misericordiam tuam. All. Video coelos apertos, et Jesum stantem a dextris virtutis Dei. Off. In virtute tua, Domine, laetabitur justus, et super salutare tuum exsultabit vehementer; desiderium animae ejus tribuisti ei. Vers. 1. Vitam petiit a te, et tribuisti ei longitudinem dierum in saeculum saeculi. Vers. 2. Magna est gloria ejus in salutari tuo, gloriam et magnum decorem impones super eum. Com. Video coelos apertos, et 659 Jesum stantem a dextris virtutis Dei. Domine Deus, accipe spiritum meum, et ne statuas illis hoc peccatum, quia nesciunt quid faciunt. Psal. Beati, ut supra. Sancti Joannis in Missa prima. Antiph. Ego autem sicut oliva fructifera in domo Dei. Psal. Quid gloriaris in malitia, qui potens es in iniquitate? Resp. Justus ut palma florebit, sicut cedrus Libani multiplicabitur in domo Domini. Vers. Bonum est confiteri Domino, et psallere nomini tuo, Altissime. Off. Gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tuarum, Domine. Vers. 1. Domine Dominus noster. Vers. 2. Quid est homo? Com. Magna est gloria ejus in salutari tuo. Psal. Domine, in virtute. In secunda. Antiph. In medio Ecclesiae aperuit os ejus, et implevit eum Dominus spiritu sapientiae et intellectus; stolam gloriae induit eum. Psal. Bonum est confiteri Domino, et psallere nomini tuo, Altissime. Resp. Exiit sermo inter fratres, quod discipulus ille non moritur. Vers. Sic eum volo manere donec veniam, tu me sequere. All. Hic est discipulus ille, qui testimonium perhibuit de his, et scimus quia verum est testimonium ejus. Off. Justus ut palma florebit; sicut cedrus quae in Libano est multiplicabitur. Vers. 1. Bonum est confiteri Domino, et psallere nomini tuo, Altissime. Vers. 2. Ad annuntiandum mane misericordiam tuam, et veritatem tuam per noctem. Vers. 3. Plantati in domo Domini, in atriis domus Dei nostri florebunt. Com. Exiit sermo inter fratres quod discipulus ille non moritur, et non dixit Jesus: Non moritur, sed sic eum volo manere donec veniam. Psal. Bonum est, ut supra. In natatali Innocentium. Gloria in excelsis Deo non canitur, neque Alleluia, sed quasi prae tristitia, dies illa deducitur. Antiph. Ex ore infantium, Deus, et lactentium perfecisti laudem propter inimicos tuos, ut destruas inimicum et ultorem. Psal. Domine Dominus noster, quam admirabile est nomen tuum in universa terra. Resp. Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo venantium. Vers. Laqueus contritus est, et nos liberati sumus; adjutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit coelum et terram. Off. Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo venantium. Vers. 1. Nisi quia Dominus erat in nobis, dicat nunc Israel: Nisi quia Dominus erat in nobis. Cum exsurgerent homines in nos, forte vivos deglutissent nos; cum irasceretur furor eorum in nos, forsitan velut aqua absorbuissent nos. Vers. 2. Torrentem pertransiit anima nostra; forsitan pertransisset anima nostra aquam intolerabilem. Benedictus Dominus, qui non dedit nos in captionem dentibus eorum. 660 Com. Vox in Rama audita est, ploratus et ululatus. Rachel plorans filios suos, noluit consolari, quia non sunt Psal. Domine Dominus noster. Natale sancti Silvestri. Antiph. Sacerdotes tui, Domine, induant justitiam, et sancti tui exsultent. Propter David servum tuum, non avertas faciem Christi tui. Psal. Memento, Domine, David, et omnis mansuetudinis ejus Resp. Ecce sacerdos magnus, qui in diebus suis placuit Deo, et inventus est justus. Vers. Non est inventus similis illi, qui conservaret legem Excelsi. All. Inveni David servum meum, oleo sancto meo unxi eum. Off. Inveni David servum meum, et in oleo meo sancto unxi eum; manus enim mea auxiliabitur ei, et brachium meum confortabit eum Vers. 1. Potens es, Domine, et veritas tua in circuitu tuo. Vers. 2. Veritas mea et misericordia mea cum ipso, et in nomine meo exaltabitur cornu ejus. Com. Beatus servus, quem cum venerit Dominus, invenerit vigilantem. Amen dico vobis, super omnia bona sua constituet eum. Ps. ut supra. De sancta Maria in octava Domini. Antiph. Vultum tuum deprecabuntur omnes divites plebis; adducentur regi virgines post eam, proximae ejus adducentur tibi in laetitia et exsultatione. Psal. Eructavit cor meum verbum bonum, dico ego opera mea regi. Resp. Diffusa est gratia in labiis tuis, propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. Vers. Propter veritatem et mansuetudinem et justitiam, et deducet te mirabiliter dextera tua. All. Post partum virgo. Off. Offerentur Regi virgines. Psal. Eructavit cor meum. Vers. Diffusa est gratia. Com. Simile est regnum coelorum homini negotiatori, quaerenti bonas margaritas; inventa una pretiosa margarita, dedit omnia sua, et comparavit eam. Psal. Eructavit, ut supra. Dominica post Natale Domini. Antiph. Dum medium silentium tenerent omnia, et nox in suo cursu medium iter haberet, omnipotens sermo tuus, Domine, de coelis a regalibus sedibus venit. Psal. Dominus regnavit, decorem indutus est, indutus est Dominus fortitudinem, et praecinxit se virtute. Resp. Speciosus forma prae filiis hominum, diffusa est gratia in labiis tuis, propterea benedixit te Deus in aeternum. Vers. Eructavit cor meum verbum bonum, dico ego opera mea regi; lingua mea calamus scribae velociter scribentis. All. Dominus regnavit, decorem. Off. Deus enim firmavit orbem terrae. Com. Tolle puerum et matrem ejus, et vade in terram Juda, defuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri. Psal. ut supra. Vigilia Epiphaniae. Antiph. Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te. Psal. Quare fremuerunt gentes. 661 Resp. Tecum principium in die virtutis tuae in splendoribus sanctorum, ex utero ante luciferum genui te. Epiphania Domini. In die sancto ad Missam. Antiph. Ecce advenit dominator Dominus, et regnum in manu ejus, et potestas, et imperium. Psal. Deus, judicium tuum Regi da, et justitiam tuam filio Regis. Resp. Omnes de Saba venient, aurum et thus deferentes, et laudem Domino annuntiantes. Vers. Surge et illuminare Jerusalem, quia gloria Domini super te orta est. All. Vidimus stellam ejus in Oriente, et venimus cum muneribus adorare Dominum. Off. Reges Tharsis et insulae munera offerent, reges Arabum et Saba dona adducent; et adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes servient ei. Vers. 1. Deus, judicium tuum Regi da, et justitiam tuam filio Regis; judicare populum tuum in justitia, et pauperes tuos in judicio. Vers. 2. Orietur in diebus ejus justitia, et abundantia pacis, donec extollatur luna; et dominabitur a mari usque ad mare. Vers. Suscipiant montes pacem populo tuo, et colles justitiam. Com. Vidimus stellam ejus in Oriente, et venimus cum muneribus adorare Dominum. Psal. Deus, judicium tuum Regi da, ut supra. Dominica post Epiphaniam. Antiph. In excelso throno vidi sedere virum, quem adorat multitudo angelorum psallentium in unum; ecce cujus imperii nomen est in aeternum. Psal. Jubilate Deo, omnis terra, psalmum dicite nomini ejus, date gloriam laudi ejus. Resp. Benedictus Dominus Deus Israel, quia fecit mirabilia magna solus a saeculo. Vers. Suscipiant montes pacem populo, et colles justitiam. All. Jubilate Deo omnis terra, servite Domino in laetitia. Off. Jubilate Deo omnis terra, servite Domino in laetitia. Intrate in conspectu ejus, in exsultatione, quia Dominus ipse est Deus. Vers. 1. Ipse fecit nos, et non ipsi nos. Vers. 2. Laudate nomen ejus, quoniam suavis est Dominus. Com. Fili, quid fecisti nobis sic? ego et pater tuus dolentes quaerebamus te. Et quid est quod me quaerebatis? an nesciebatis, quia in his quae Patris mei sunt oportet me esse? Psal. Jubilate Deo, omnis terra, psalmum dicite nomini ejus, date gloriam laudi ejus, ut supra. Octava Epiphaniae ut in die. Natalis sancti Felicis in Pincis. Antiph. Os justi meditabitur sapientiam, et lingua ejus loquetur judicium; lex Dei ejus in corde ipsius. Psal. Noli aemulari in malignantibus; ne zelaveris facientes iniquitatem. Resp. Juravit Dominus, et non poenitebit eum: Tu es Sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Vers. Dixit 662 Dominus Domino meo: Sede a dextris meis. All. Justus non conturbabitur. Off. Gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tuarum, Domine. Comm. Posuisti, Domine, in capite ejus coronam de lapide pretioso. Psalm. XX. Dominica secunda post Epiphaniam. Antiph. Omnis terra adoret te Deus, et psallat tibi, psalmum dicat nomini tuo, Altissime. Psal. Jubilate Deo, omnis terra, psalmum dicite nomini ejus, date gloriam laudi ejus. Resp. Misit Dominus verbum suum, et sanavit eos, et eripuit eos de interitu eorum Vers. Confiteantur misericordiae ejus, et mirabilia ejus filiis hominum. All. Laudate Dominum, omnes angeli ejus. Laudate eum, omnes virtutes ejus. Off. Jubilate Deo, universa terra, psalmum dicite nomini ejus. Venite et audite, et narrabo vobis, omnes qui timetis Deum, quanta fecit Dominus animae mae. Vers. 1. Reddam tibi vota mea, quae distinxerunt labia mea. Vers. 2. Locutum est os meum in tribulatione mea, holocausta medullata offeram tibi. Com. Dicit Dominus: Implete hydrias aqua, et ferte architriclino; cum gustasset architriclinus aquam vinum factam, dixit sponso: Servasti bonum vinum usque adhuc. Hoc signum fecit Jesus primum coram discipulis suis. Psal. ut supra. Natalis sancti Marcelli. Antiph. Statuit ei Dominus testamentum pacis, et principem fecit eum, ut sit illi sacerdotii dignitas in aeternum. Psal. Misericordias Domini in aeternum. cantabo. Resp. Inveni David servum meum, etc. Vers. Nihil proficiet inimicus in eo, et filius iniquitatis non apponet nocere ei. All. Inveni David servum meum. Off. Veritas mea, et misericordia mea cum ipso, et in nomine meo exaltabitur cornu ejus. Vers. 1. Posui adjutorium meum supra potentem, et exaltavi electum de plebe mea; manus enim mea auxiliabitur ei, et brachium meum confortabit eum. Vers. 2. Misericordia mea. Com. Domine, quinque talenta tradidisti mihi, ecce alia quinque superlucratus sum. Euge, serve bone et fidelis, quia in pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, dicit Dominus. Psal. Misericordias Domini, ut supra. Natalis sanctae Priscae. Antiph. Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum, et non confundebar, et meditabar in mandatis tuis, quae dilexi nimis. Psal. Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. Resp. Specie tua et pulchritudine tua intende, prospere procede, et regna. Vers. Propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. All. Diffusa est gratia in labiis tuis, propterea benedixit 663 te Deus in aeternum. Off. Filiae regum in honore tuo. Vers. 1. Eructavit cor meum verbum bonum. Vers. 2. Specie tua. Com. Feci judicium et justitiam. Psal. ut supra. Natalis sanctorum martyrum Fabiani et Sebastiani. Antiph. Intret in conspectu tuo, Domine, gemitus compeditorum; redde vicinis nostris septuplum in sinu eorum; vindica sanguinem servorum tuorum qui effusus est. Psal. Deus, venerunt gentes in haereditatem tuam: polluerunt templum sanctum tuum, posuerunt Jerusalem in pomorum custodiam. Resp. Gloriosus Deus in sanctis suis, mirabilis in Majestate sua. Vers. Dextera tua, Domine, magnificata est in virtute, dextera manus tua confregit inimicum. All. Sancti tui, Domine. Off. Laetamini in Domino, et exsultate. Vers. 1. Beati quorum. Vers. 2. Pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore opportuno. Com. Multitudo languentium, et qui vexabantur a spiritibus immundis, veniebant ad eum, quia virtus de illo exibat, et sanabat omnes. Psal. Deus venerunt gentes. Natalis sanctae Agnetis. Antiph. Me exspectaverunt peccatores ut perderent me: testimonia tua, Domine, intellexi; omnis consummationis vidi finem, latum mandatum tuum nimis. Psal. Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. Resp. Diffusa est gratia in labiis tuis. Vers. Propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. All. Specie tua et pulchritudine tua, propterea benedixit te Deus in aeternum. Off. Offerentur regi virgines post eam, proximae ejus offerentur tibi. Com. Quinque prudentes virgines. Psal. ut supra. Dominica tertia post Epiphaniam. Antiph. Adorate Deum, omnes angeli ejus. Audivit, et laetata est Sion, et exsultaverunt filiae Judae. Psal. Dominus regnavit, exsultet terra, laetentur insulae multae. Respons. Timebunt gentes nomen tuum, Domine, et omnes reges terrae gloriam tuam. Vers. Quoniam aedificavit Dominus Sion, et videbitur in Majestate sua. All. Exsultate Deo adjutori nostro, jubilate Deo Jacob, canite psalterium cum cithara. Off. Dextera Domini fecit virtutem, dextera Domini exaltavit me; non moriar, sed vivam, et narrabo opera Domini. Vers. 1. In tribulatione invocavi Dominum, et exaudivit me in latitudine, quia Dominus adjutor meus est. Vers. 2. Impulsus versatus sum ut caderem, et Dominus suscepit me, et factus est mihi in salutem. Comm. Mirabantur omnes de his quae procedebant de ore Dei. Psal. Dominus regnavit, exsultet terra. Natalis sancti Vincentii. Antiph. Laetabitur justus in Domino, et sperabit in eo, et laudabuntur omnes recti corde. Psalm. Exaudi, Deus, Orationem meam cum deprecor; a timore inimici eripe animam meam. Resp. Posuisti, Domine, in capite ejus coronam de lapide pretioso. Vers. Desiderium animae ejus tribuisti ei, et voluntate labiorum ejus non fraudasti eum. Allel. 664 Beatus vir qui timet Dominum, in mandatis ejus cupit nimis. Off. Gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tuarum, Domine. Vers. Domine Dominus noster. Comm. Qui vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Psal. Exaudi Deus. Sanctae Agnetis secundo. Antiph. Vultum tuum deprecabuntur omnes divites plebis. Psalm. Eructavit cor meum verbum bonum. Resp. Specie tua. Vers. Propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. All. Diffusa est gratia in labiis tuis, propterea benedixit te Deus in aeternum. Offert. Diffusa est gratia. Comm. Simile est regnum coelorum. Psal. ut supra. Purificatio sanctae Mariae, ad Processionem. Antiph. Χαῖρε κεχαριτωμένη, Ave gratia plena, θεοτόκε παρθένε, Dei genitrix Virgo, ἐκ σοῦ γὰρ ἀνέτειλεν ex te enim ortus est, ὁ ἤλιος τῆς δικαιοσύνης, Sol justitiae, φωτίζων τοὺς ἐν σκότει, illuminans qui in tenebris sunt; εὐφραίνου καὶ σὺ, laetare et tu; πρεσβῦτα δίκαιε, senior juste, δεχόμενε ἐν ὠλέναις, suscipiens in ulnis, τὸν ἐλευθερώτην, liberatorem, τῶν ψυχῶν ἠμῶν, animarum nostrarum, χαριζόμενον ἡμῖν, donantem nobis, καὶ τὴν ἀνάστασιν, et resurrectionem. Vers. Κατακόσμησον τὸν θάλαμόν σου, Σιὼν, Adorna thalamum tuum, Sion, καὶ ὑπόδεξαι τὸν βασιλέα Χριστὸν, et suscipe regem Christum, ἁσπάζου τὴν Μαρίαν, amplectere Mariam, τὴν οὐράνιον αὐλὴν, quae est coelestis porta; αὐτὴ γὰρ βαστάζει τὸν βασιλέα τῆς δόξης, ipsa enim portat portat regem gloriae, νεοφύτου φωτὸς ὑπάρχει παρθένος, novi luminis subsistit virgo, φέρουσα ἐν χερσὶν υἱὸν πρὸ ἑωσφόρου, adducens in manibus filium ante luciferum, ὃν λαβὼν Σιμεὼν ἐν ὠλέναις αὐτοῦ, quem accipiens Simeon in ulnis suis, ἐκήρυξεν τοῖς λαοῖς, praedicavit populis, δεσπότην αὐτὸν εἶναι, Dominum eum esse, ζωῆς καὶ θανάτου, vitae et mortis, καὶ σωτῆρα τοῦ κόσμου, et Salvatorem mundi. Vers. Responsum accepit Simeon a Spiritu sancto, non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini. Ad Introitum. Antiph. Suscepimus, Deus, misericordiam tuam in medio templi tui; secundum nomen tuum, Deus, ita et laus tua in fines terrae; justitia plena est dextera tua. Ps. Magnus Dominus, et laudabilis nimis, in civitate Dei nostri, in monte sancto ejus. Resp. Suscepimus, Deus, misericordiam tuam. Vers. Sicut audivimus, sic vidimus in civitate Domini virtutum, in civitate Dei nostri, Deus fundavit eam in aeternum. Allel. Adorabo ad templum sanctum tuum, et confitebor nomini tuo in timore tuo. Adducentur Regi. Si post Septuagesimam evenerit. Tract. sequens dicetur: Diffusa est gratia in labiis tuis, propterea benedixit te Deus in aeternum. Specie tua et pulchritudine tua intende, prospere procede, et regna. Propter veritatem et mansuetudinem, et justitiam, et deducet te mirabiliter dextera tua. 665 Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem; propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. Audi, filia, et vide, et inclina aurem tuam, et obliviscere populum tuum, et domum patris tui. Et concupiscet Rex decorem tuum, quoniam ipse est Dominus Deus tuus, et adorabunt eum. Adducentur regi virgines post eam, proximae ejus afferentur tibi. Adducentur in laetitia et exsultatione, adducentur in templum Regi Domino. Offert. Diffusa est gratia. Vers. 1. Eructavit cor meum verbum bonum. Vers. 2. Specie tua et pulchritudine tua. Comm. Responsum accepit Simeon a Spiritu sancto, non visurum se mortem, nisi videret Christum Domini. Psal. ut supra. Natalis sanctae Agathae. Antiph. Gaudeamus omnes in Domino, diem festum celebrantes in honore Agathae martyris, de cujus passione gaudent angeli, et collaudant Filium Dei. Psal. Eructavit cor meum. Resp. Adjuvabit eam Deus vultu suo; Deus in medio ejus, non commovebitur. Vers. Fluminis impetus laetificat civitatem Dei, sanctificavit tabernaculum suum Altissimus. Tract. Qui seminant in lacrymis, in exsultatione metent. Euntes ibant et flebant, mittentes semina sua: Venientes autem venient cum exsultatione, portantes manipulos suos. Offert. Offerentur Regi virgines post eam. Comm. Qui me dignatus est ab omni plaga curare, et mamillam meam meo corpore restituere, ipsum invoco Dominum vivum. Psal. ut supra. Natalis sancti Valentini. Antiph. In virtute tua, Domine, laetabitur justus, etc. Psal. Vitam petiit. Resp. Beatus vir qui timet Dominum, in mandatis ejus cupit nimis. Vers. Potens in terra erit semen ejus, generatio rectorum benedicetur. Tract. Desiderium animae ejus tribuisti ei, voluntate labiorum ejus non fraudasti eum, etc. Offert. In virtute tua, Domine, laetabitur justus. Comm. Magna est gloria ejus. Psal. XX. Cathedra sancti Petri. Antiph. Statuit ei Dominus. Psal. Misericordias Domini. Resp. Juravit: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Vers. Et portae inferi non praevalebunt adversus eam, et tibi dabo claves regni coelorum. Vers. Et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis. Vers. Et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelis. Offert. Veritas mea. Comm. Tu es Petrus. Psalm. ut supra. Annuntiatio sanctae Mariae. Antiph. Vultum tuum deprecabuntur omnes divites plebis. Psalm. Eructavit. Resp. Diffusa est gratia. Vers. Propterea. Offert. Ave, Maria, gratia plena. Vers. 1. Quomodo in me fiet hoc? Vers. 2. Ideo quod nascetur ex te. Comm. Ecce virgo concipiet. Psalm. ut supra. 666 Dominica in Septuagesima. Antiph. Circumdederunt me gemitus mortis, dolores inferni circumdederunt me, et in tribulatione mea invocavi Dominum, et exaudivit de templo sancto suo vocem meam. Psalm. Diligam te, Domine, fortitudo mea, Dominus firmamentum meum, et refugium meum. Resp. Adjutor in opportunitatibus, in tribulatione; sperent in te, qui noverunt te, quoniam non derelinquis quaerentes te, Domine. Vers. Quoniam non in finem oblivio erit pauperis, patientia pauperum non peribit in aeternum. Exsurge, Domine, non praevaleat homo. Tract. De profundis clamavi ad te, Domine; Domine, exaudi vocem meam. Vers. Fiant aures tuae intendentes in Orationem servi tui. Vers. Si iniquitates observaveris, Domine, Domine, quis sustinebit? Vers. Quia apud te propitiatio est, et propter legem tuam sustinui te Domine. Off. Bonum est confiteri Domino, et psallere nomini tuo, Altissime. Vers. 1. Quam magnificata sunt opera tua, Domine! nimis profundae factae sunt cogitationes tuae! Vers. 2. Ecce inimici tui, Domine, peribunt, et dispergentur omnes qui operantur iniquitatem. Vers. 3. Exaltabitur sicut unicornis cornu meum, et senectus mea in misericordia uberi, quia respexit oculus meus inimicos meos, et insurgentes in me malignantes audivit auris tua. Comm. Illumina faciem tuam super servum tuum, et salvum me fac in tua misericordia, Domine: non confundar, quoniam invocavi te. Psal. In te, Domine, speravi. Dominica in Sexagesima. Antiph. Exsurge, quare obdormis, Domine? exsurge, et ne repellas in finem; quare faciem tuam avertis? oblivisceris tribulationis nostrae. Adhaesit in terra venter noster; exsurge, Domine, adjuva nos, et libera nos. Psalm. Deus, auribus nostris audivimus, patres nostri annuntiaverunt nobis. Resp. Sciant gentes quoniam nomen tibi Deus, tu solus altissimus super omnem terram. Vers. Deus meus, pone illos ut rotam, et sicut stipulam ante faciem venti. Tract. Commovisti, Domine, terram, et conturbasti eam; sana contritiones ejus, quia mota est. Vers. Ut fugiant a facie arcus, ut liberentur electi tui. Off. Perfice gressus meos in semitis tuis, ut non moveantur vestigia mea; inclina aurem tuam, et exaudi verba mea. Mirifica misericordias tuas, qui salvos facis sperantes in te, Domine. Vers. 1. Exaudi, Domine, justitiam meam; intende deprecationem meam; auribus percipe orationem meam. Vers. 2. Custodi me, Domine, ut pupillam oculi; sub umbra alarum tuarum protege me; eripe me, Domine, ab impio. Vers. 3. Ego autem cum justitia apparebo in conspectu tuo; satiabor, dum manifestabitur gloria tua. Comm. Introibo ad altare Dei, ad Deum qui laetificat juventutem meam. Psal. Judica me, Deus. 667 Dominica in Quinquagesima. Antiph. Esto mihi in Deum protectorem, et in locum refugii, ut salvum me facias. Quoniam firmamentum meum, et refugium meum es tu; et propter nomen tuum dux mihi eris, et enutries me. Psalm. In te, Domine, speravi, non confundar in aeternum, in justitia tua libera me, et eripe me. Resp. Tu es Deus qui facis mirabilia solus, notam fecisti in gentibus virtutem tuam. Vers. Liberasti in brachio tuo populum tuum, filios Israel et Joseph. Tract. Jubilate Domino, omnis terra, servite Domino in laetitia. Vers. Intrate in conspectu ejus in exsultatione. Vers. Scitote quod Dominus ipse est Deus. Vers. Nos autem populus ejus. Offert. Benedictus es, Domine, doce me justificationes tuas, in labiis meis pronuntiavi omnia judicia oris tui. Vers. 1. Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. Beati qui scrutantur testimonia ejus, in toto corde exquirunt eum. Aufer a plebe tua opprobrium et contemptum, quia mandata tua non sumus obliti, Domine. Vers. 2. In via testimoniorum tuorum delectatus sum, sicut in omnibus divitiis. Vers. 3. Viam iniquitatis, Domine, amove a me, et de lege tua miserere mei. Viam veritatis elegi; judicia tua, justitiam tuam non sum oblitus. Viam mandatorum tuorum cucurri, dum dilatares cor meum. Comm. Manducaverunt, et saturati sunt nimis; desiderium eorum attulit eis Dominus, non sunt fraudati a desiderio suo. Psal. Attendite populus meus legem meam. Caput jejunii. Ad Benedictionem cinerum. Antiph. Exaudi nos, Domine, quoniam benigna est misericordia tua; secundum multitudinem miserationum tuarum respice nos. Psalm. Salvum me fac, Deus, quoniam intraverunt aquae usque ad animam meam. Antiph. Immutemur habitu in cinere et cilicio; jejunemus et ploremus ante Dominum, quia multum misericors est dimittere peccata nostra Deus noster. Antiph. Juxta vestibulum et altare plorabant sacerdotes et levitae ministri Domini, dicentes: Parce, Domine, parce populo tuo, et ne dissipes ora clamantium ad te, Domine. Ad Missam. Antiph. Misereris omnium, Domine, et nihil odisti eorum quae fecisti, dissimulans peccata hominum propter poenitentiam; et parcens illis, quia tu es Dominus Deus noster. Psal. Miserere mei, Deus, miserere mei, quoniam in te confidit anima mea. Resp. Miserere mei, Deus, miserere mei, quoniam in te confidit anima mea. Vers. Misit de coelo, et liberavit me, dedit in opprobrium conculcantes me. Tract. Domine, non secundum peccata nostra facias nobis, neque secundum iniquitates nostras retribuas nobis. Vers. Domine, ne 668 memineris iniquitatum nostrarum antiquarum; cito anticipent nos misericordiae tuae, quia pauperes facti sumus nimis. Vers. Adjuva nos, Deus salutaris noster, et propter gloriam nominis tui, Domine, libera nos, et propitius esto peccatis nostris propter nomen tuum. Off. Exaltabo te, Domine, quoniam suscepisti me, nec delectasti inimicos meos super me; Domine, clamavi ad te, et sanasti me. Vers. 1. Domine, abstraxisti ab inferis animam meam, salvasti me a descendentibus in lacum. Vers. 2. Ego autem dixi in mea abundantia: Non movebor in aeternum. Domine, in voluntate tua praestitisti decori meo virtutem. Comm. Qui meditabitur in lege Domini die ac nocte, dabit fructum suum in tempore suo. Psalm. Beatus vir. Feria quinta. Antiph. Dum clamarem ad Dominum exaudivit vocem meam ab his qui appropinquant mihi, et humiliabit eos, qui est ante saecula, et manet in aeternum. Jacta cogitatum tuum in Domino, et ipse te enutriet. Psal. Exaudi, Deus, orationem meam, et ne despexeris deprecationem meam. Resp. Jacta cogitatum tuum in Domino, et ipse te enutriet. Vers. Dum clamarem ad Dominum, exaudivit vocem meam ab his qui appropinquant mihi. Off. Ad te, Domine, levavi animam meam; Deus meus, in te confido, non erubescam. Vers. 1. Dirige me in veritate tua, et doce me, quia tu es Deus salvator meus, et te sustinui tota die. Vers. 2. Respice in me, et miserere mihi, quia unicus et pauper sum ego. Comm. Acceptabis sacrificium justitiae, oblationes et holocausta super altare tuum vitulos. Psal. L. Feria sexta. Antiph. Audivit, et miserus est mihi Dominus, factus est adjutor meus. Psal. Exaltabo te, Domine, quoniam suscepisti me, nec delectasti inimicos meos super me. Respons. Unam petii a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini. Vers. Ut videam voluntatem Domini, et protegar a templo sancto ejus. Off. Domine, vivifica me secundum eloquium tuum, ut sciam testimonia tua. Vers. 1. Fac cum servo tuo, Domine, secundum magnam misericordiam tuam; et ne auferas de ore meo verbum veritatis. Vers. 2. Servus tuus sum ego, da mihi intellectum, Domine, ut discam mandata tua, et voluntaria oris mei fac mihi in beneplacito. Comm. Servite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore; apprehendite disciplinam, ne pereatis de via justa. Psal. II. Dominica prima Quadragesimae, statio ad Lateranum. Antiph. In vocavit me, et ego exaudiam eum; eripiam eum, et glorificabo cum, longitudine dierum adimplebo eum. Psalm. Qui habitat in adjutorio Altissimi, 669 in protectione Dei coeli commorabitur. Resp. Tenuisti manum dexteram meam, in voluntate tua deduxisti me, et cum gloria assumpsisti me. Vers. Quam bonus Israel Deus rectis corde! mei autem pene moti sunt pedes, pene effusi sunt gressus mei, quia zelavi in peccatoribus, pacem peccatorum videns. Tract. Qui habitat in adjutorio Altissimi, in protectione Dei coeli commorabitur. Vers. Dicet Domino: Susceptor meus es tu, et refugium meum, Deus meus, sperabo in eum. Vers. Quoniam ipse liberabit me de laqueo venantium, et a verbo aspero. Vers. Scapulis suis obumbrabit tibi, et sub pennis ejus sperabis. Vers. Scuto circumdabit te veritas ejus, non timebis a timore nocturno. Vers. A sagitta volante per diem, a negotio perambulante in tenebris, a ruina et daemonio meridiano. Vers. Cadent a latere tuo mille, et decem millia a dextris tuis, tibi autem non appropinquabit. Vers. Quoniam angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis. Vers. In manibus portabunt te, ne unquam offendas ad lapidem pedem tuum. Vers. Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem. Vers. Quoniam in me speravit, liberabo eum; protegam eum, quoniam cognovit nomen meum. Invocavit me, et ego exaudiam eum; cum ipso sum in tribulatione. Vers. Eripiam eum, et glorificabo eum. Vers. Longitudine dierum adimplebo eum, et ostendam illi salutare meum. Offert. Scapulis suis obumbrabit tibi Dominus, et sub pennis ejus sperabis. Scuto circumdabit te veritas ejus. Vers. 1. Dicet Domino: Susceptor meus es, non timebis a timore nocturno, a sagitta volante per diem. Vers. 2. Quoniam angelis suis mandavit de te, ut custodiant te, ne unquam offendas ad lapidem pedem tuum. Vers. 3. Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem; quoniam in me speravit, liberabo eum. Comm. Scapulis suis obumbrabit tibi, et sub pennis ejus sperabis. Scuto circumdabit te veritas ejus. Psal. ut supra. Feria secunda. Antiph. Sicut oculi servorum in manibus dominorum suorum, ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur nostri; miserere nobis, Domine, miserere nobis. Psal. Ad te levavi oculos meos, qui habitas in coelis. Resp. Protector noster aspice, Deus, et respice super servos tuos. Vers. Domine Deus virtutum, exaudi preces servorum tuorum. Off. Revela oculos meos, et considerabo mirabilia tua, Domine, ut doceas me justitiam tuam; da mihi intellectum, ut discam mandata tua. Vers. 1. Legem pone mihi, Domine, et viam justificationum exquiram, et in praeceptis tuis exercebor. Vers. 2. Veniant super me miserationes tuae, quia lex tua meditatio mea est, et consolatio mea justificationes tuae sunt. Com. Voce mea ad Dominum clamavi et exaudivit me de monte sancto suo, non timebo millia populi circumdantis me. Psal. III. 670 Feria tertia. Antiph. Domine, refugium factus es nobis a generatione et progenie; a saeculo et in saeculum tu es. Psal. Priusquam montes fierent, aut firmaretur terra, a saeculo et usque in saeculum tu es Deus. Resp. Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo, Domine. Vers. Elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum. Off. In te speravi, Domine. Dixi: Tu es Deus meus, in manibus tuis tempora mea. Vers. 1. Illumina faciem tuam super servum tuum, et salvum me fac propter misericordiam tuam. Domine, non confundar, quoniam invocavi te. Vers. 2. Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te! perfecisti autem sperantibus in te, in conspectu filiorum hominum. Com. Cum invocarem te, exaudisti me, Deus justitiae meae; in tribulatione dilatasti me. Miserere mihi, Domine, exaudi orationem meam. Psal. Miserere mei, Domine. Feria quarta. Antiph. Reminiscere miserationum tuarum, Domine, et misericordiae tuae quae a saeculo sunt, ne unquam dominentur nobis inimici nostri; libera nos, Deus Israël, ex omnibus angustiis nostris. Psal. Ad te, Domine, levavi animam meam, Deus meus, in te confido, non erubescam. Resp. Tribulationes cordis mei multiplicatae sunt; de necessitatibus meis eripe me, Domine. Vers. Vide humilitatem meam, et laborem meum, et dimitte omnia peccata mea. Tract. De necessitatibus meis eripe me, Domine. Vide humilitatem meam et laborem meum, et dimitte omnia peccata mea. Vers. Ad te, Domine, levavi animam meam; Deus meus, in te confido, non erubescam; neque irrideant me inimici mei. Vers. Etenim universi qui te exspectant non confundentur, confundantur omnes facientes vana. Off. Meditabor in mandatis tuis quae dilexi valde, et levabo manus meas ad mandata tua quae dilexi. Vers. 1. Pars mea, Domine, dixi custodire legem tuam. Precatus sum vultum tuum in toto corde meo. Vers. 2. Deprecatus sum faciem tuam. Miserere mei secundum eloquium tuum, quia cogitavi vias tuas, et converti pedes meos in testimonia tua. Com. Intellige clamorem meum; intende voci Orationis meae, Rex meus et Deus meus, quoniam ad te orabo, Domine. Psal. Verba mea. Feria quinta. Antiph. Confessio et pulchritudo in conspectu ejus, sanctitas et magnificentia in sanctificatione ejus. Psal. Cantate Domino canticum novum, cantate Domino, omnis terra. Resp. Custodi me, Domine, ut pupillam oculi, sub umbra alarum tuarum, protege me. Vers. De vultu tuo judicium meum prodeat, oculi tui videant aequitatem. Off. Emittet angelum Dominus in circuitu timentium eum, et eripiet eos; gustate et videte quoniam suavis est Dominus. 671 Vers. 1. Benedicam Domino in omni tempore, semper laus ejus in ore meo. Vers. 2. In Domino laudabitur anima mea; audiant mansueti, et laetentur. Magnificate Dominum mecum, et exaltemus nomen ejus in invicem. Vers. 3. Accedite ad eum, et illuminamini; et vultus vestri non erubescant; iste pauper clamavit, et Dominus exaudivit eum, et ex omnibus tribulationibus ejus liberavit eum. Com. Panis quem ego dedero caro mea est pro saeculi vita. Psal. ut supra. Feria sexta. Antiph. De necessitatibus meis eripe me, Domine, vide humilitatem meam et laborem meum, et dimitte omnia peccata mea. Psal. Ad te, Domine, levavi animam meam: Deus meus, in te confido, non erubescam. Resp. Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum, sana me, Domine. Vers. Conturbata sunt omnia ossa mea, et anima mea turbata est valde. Off. Benedic, anima mea, Domino, et noli oblivisci omnes retributiones ejus, et renovabitur sicut aquilae juventus tua. Vers. 1. Qui propitiatur omnibus iniquitatibus tuis, et redimet de interitu vitam tuam, qui coronat te in miseratione et misericordia. Vers. 2. Miserator et misericors Dominus, patiens et multum misericors. Com. Erubescant et conturbentur omnes inimici mei; avertantur retrorsum et erubescant valde velociter. Psal. VI. Sabbato in XII lectionibus. Antiph. Intret Oratio mea in conspectu tuo; inclina aurem tuam ad precem meam, Domine. Psal. Domine Deus salutis meae, in die clamavi et nocte coram te. Resp. 1. Protector noster aspice Deus, et respice super servos tuos. Vers. Domine Deus virtutum, exaudi preces servorum tuorum. Resp. 2. Propitius esto. Vers. Adjuva. Resp. 3. Dirigatur. Vers. Elevatio. Resp. 4. Salvum fac populum. Vers. Ad te, Domine, clamavi. Hymn. Benedictus es, Domine Deus patrum nostrorum, et laudab. sive Benedictus es in firmamento coeli. Vers. Benedicite, omnia opera Domini, Domino; benedicite, coeli, Domino; benedicite, angeli Domini, Domino. Vers. Benedicite, aquae quae super coelos sunt, Domino; benedicite, omnes virtutes Domini, Domino; benedicite, sol et luna, Domino. Vers. Benedicite, stellae coeli, Domino; benedicite, imber et ros, Domino; benedicite, omnes spiritus, Domino. Vers. Benedicite, ignis et aestus, Domino; benedicite, noctes et dies, Domino; benedicite, tenebrae et lumen, Domino. Vers. Benedicite, frigus et cauma, Domino; benedicite, pruina et nives, Domino; benedicite, fulgura et nubes, Domino. Vers. Benedicat terra Domino: benedicite, montes et colles, Domino; benedicite, omnia nascentia terrae, Domino. Vers. Benedicite, maria et flumina, Domino; benedicite, fontes, Domino; benedicite, cete et omnia quae moventur in aquis, Domino. Vers. Benedicite, volucres coeli, Domino; benedicite, bestiae et universa 672 pecora, Domino; benedicite, filii hominum, Domino. Vers. Benedicat Israel Dominum; benedicite, sacerdotes Domini, Domino. Vers. Benedicite, spiritus et animae justorum, Domino; benedicite, sancti et humiles corde, Domino. Vers. Benedicite, Ananias, Azarias, Misael, Domino. Vers. Hymnum dicentes. Tract. Laudate Dominum, omnes gentes, et collaudate eum omnes populi. Vers. Quoniam confirmata est super nos misericordia ejus, et veritas Domini manet in aeternum. Off. Domine Deus salutis meae, in die clamavi et nocte coram te. Intret Oratio mea in conspectu tuo, Domine. Vers. 1. Inclina aurem tuam ad precem meam; Domine, longe fecisti notos meos a me; clamavi ad te, Domine, tota die expandi manus meas ad te. Vers. 2. Et ego ad te, Domine, clamavi, et mane Oratio mea praeveniet te. Egens sum ego in laboribus a juventute mea. Vers 3. Factus sum sicut homo sine adjutorio inter mortuos liber, traditus sum et non egrediebar. Com. Domine. Deus meus, in te speravi; libera me ab omnibus persequentibus me, et eripe me. Psal. Ipse. Dominica vacat. Dominica secunda Quadragesimae. Antiph. Reminiscere miserationum tuarum, Domine. Psal. Ad te, Domine, levavi. Tractus. De necessitatibus meis. Vers. Ad te, Domine. Vers. Etenim. Tract. Dixit Dominus mulieri Chananaeae: Non est bonum sumere panem filiorum, et mittere canibus ad manducandum. Vers. At illa dixit: Utique, Domine, nam et catelli edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum. Vers. Ait illi Jesus: O mulier, magna est fides tua, fiat tibi sicut petisti. Off. Meditabor. Com. Intellige clamorem. Feria secunda. Antiph. Redime me, Domine, et miserere mei; pes enim meus stetit in via recta, in ecclesiis benedicam Domino. Psal. Judica me, Domine, quoniam ego in innocentia mea ingressus sum; et in Domino sperans, non infirmabor. Resp. Adjutor meus et liberator meus esto, Domine, ne tardaveris. Vers. Confundantur et revereantur inimici mei, qui quaerunt animam meam. Off. Benedicam Domino qui mihi tribuit intellectum, providebam Deum in conspectu meo semper, quoniam a dextris est mihi, ne commovear. Vers. Conserva me, Domine, quoniam in te speravi. Ego dixi: Deus meus es tu; Dominus pars haereditatis meae. Vers. Notas fecisti mihi vias vitae; adimplebis me laetitia cum vultu tuo, et delectationes in dextera tua usque in finem. Com. Domine Dominus noster, quam admirabile est nomen tuum in universa terra! Psal. Ipse. Feria tertia. Antiph. Tibi dixit cor meum: Quaesivi vultum tuum: vultum tuum, Domine, requiram; ne avertas faciem tuam a me. Psal. Dominus illuminatio mea 673 et salus mea, quem timebo? Resp. Jacta cogitatum. Off. Miserere mihi, Domine, secundum magnam misericordiam tuam: dele, Domine, iniquitatem meam. Vers. 1. Quoniam iniquitatem meam ego agnosco, et delictum meum coram me est semper. Vers. 2. Tibi soli peccavi, et malum coram te feci: miserere mei, ut justificeris, Domine, in sermonibus tuis. Com. Narrabo omnia mirabilia tua, laetabor et exsultabo in te, psallam nomini tuo, Altissime. Psal. Confitebor tibi, Domine. Feria quarta. Antiph. Ne derelinquas me, Domine Deus meus, ne discedas a me; intende in adjutorium meum, Domine, virtus salutis meae. Psal. Domine, ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me. Resp. Salvum fac populum tuum, Domine, et benedic haereditati tuae. Vers. Ad te, Domine, clamavi; Deus meus, ne sileas a me, et ero similis descendentibus in lacum. Off. Ad te, Domine, levavi. Com. Justus Dominus, et justitias dilexit: aequitatem vidit vultus ejus. Psal. Feria quinta. Antiph. Deus, in adjutorium meum intende: Domine, ad adjuvandum me festina. Confundantur et revereantur inimici mei, qui quaerunt animam meam. Psal. Avertantur retrorsum et revereantur, qui volunt mihi mala. Resp. Propitius esto, Domine, peccatis nostris, ne quando dicant gentes: Ubi est Deus eorum? Vers. Adjuva nos, Deus salutaris noster, et propter honorem nominis tui, Domine, libera nos. Off. Precatus est Moyses in conspectu Domini Dei sui, et dixit: Quare, Domine, irasceris in populo tuo? parce irae animi tui. Memento Abraham, Isaac, et Jacob, quibus jurasti dare terram fluentem lac et mel. Et placatus factus est Dominus de malignitate, quam dixit facere populo suo. Vers. 1. Dixit Dominus ad Moysen: Invenisti gratiam in conspectu meo, et scio te prae omnibus. Et festinans Moyses, inclinavit se in terram, et adoravit dicens: Scio quia misericors es in millibus, auferens iniquitatem et peccata. Vers. 2. Dixit Moyses et Aaron ad omnem synagogam filiorum Israel: Accedite ante Deum. Majestas Domini apparuit in nube, et exaudivit murmurationem vestram in tempore. Com. Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum, in me manet, et ego in eo, dicit Dominus. Psal. Deus in adjutorium meum intende. Feria sexta. Antiph. Ego autem cum justitia apparebo in conspectu tuo: satiabor, dum manifestabitur gloria tua. Psal. Exaudi, Domine, justitiam meam: intende ad deprecationem meam. Resp. Ad Dominum, cum tribularer, clamavi; et exaudivit me. Vers. Domine, libera animam meam a labiis iniquis, et a lingua dolosa. Off. Domine, in auxilium meum respice: confundantur et revereantur, qui 674 quaerunt animam meam, ut auferant eam. Vers. 1. Avertantur retrorsum et erubescant, qui cogitant mihi mala. Vers. 2. Exspectans exspectavi Dominum, et respexit me, et exaudivit deprecationem meam. Com. Tu, Domine, servabis nos, et custodies nos a generatione hac in aeternum. Psal. XI. In Sabbato. Antiph. Lex Domini irreprehensibilis, convertens animas: testimonium Dei fidele, sapientiam praestans parvulis. Psal. Coeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum ejus annuntiat firmamentum. Resp. Bonum est confiteri Domino, et psallere nomini tuo, Altissime. Vers. Ad annuntiandum mane misericordiam tuam, et veritatem tuam per noctem. Off. Illumina oculos meos, ne quando obdormiam in morte, ne quando dicat inimicus meus: Praevalui adversus eum. Vers. 1. Usquequo, Domine, oblivisceris me in finem? quandiu ponam consilia in anima mea? Vers. 2. Respice in me et exaudi me: cantabo Domino qui bona tribuit mihi. Com. Oportet te, fili, gaudere, quia frater tuus mortuus fuerat et revixit, perierat et inventus est. Psal. ut supra. Dominica tertia Quadragesimae. Antiph. Oculi mei semper ad Dominum, quia ipse evellet de laqueo pedes meos: respice in me, et miserere mei, quoniam unicus et pauper sum ego. Psal. Ad te, Domine, levavi animam meam: Deus meus, in te confido, non erubescam. Resp. Exsurge, Domine, non praevaleat homo, judicentur gentes in conspectu tuo. Vers. In convertendo inimicum meum retrorsum, infirmabuntur et peribunt a facie tua. Tract. Ad te levavi oculos meos, qui habitas in coelis. Vers. Ecce sicut oculi servorum in manibus dominorum suorum. Vers. Et sicut oculi ancillae in manibus Dominae suae. Vers. Ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur nostri. Vers. Miserere nobis, Domine, miserere nobis. Off. Justitiae Domini rectae lectificantes corda, et dulciora super mel et favum: nam et servus tuus custodiet ea. Vers. 1. Praeceptum Domini lucidum, illuminans oculos; timor Dei sanctus, permanens in saeculum saeculi: judicia Domini vera. Vers. 2. Et erunt ut complaceant eloquia oris mei, et meditatio cordis mei in conspectu tuo semper. Com. Passer invenit sibi domum, et turtur nidum, ubi reponat pullos suos. Altaria tua, Domine virtutum, Rex meus et Deus meus. Beati qui habitant in domo tua: in saeculum saeculi laudabunt te. Psal. Quam dilecta. Feria secunda. Antiph. In Deo laudabo verbum, in Domino laudabo sermonem, in Deo speravi: non timebo quid faciat mihi homo. Psal. Miserere mei, Deus, quoniam conculcavit me homo: tota die impugnans, tribulavit me. Resp. Deus, vitam meam nuntiavi tibi: posuisti lacrymas meas in conspectu tuo. 675 Vers. Miserere mihi, Domine, quoniam conculcavit me homo: tota die bellans, tribulavit me. Off. Exaudi, Deus, orationem meam, et ne despexeris deprecationem meam: intende in me, et exaudi me. Vers. 1. Conturbatus sum a voce inimici, et a tribulatione peccatoris: et exspectabam eum qui me salvum faceret. Vers. 2. Ego autem ad Deum clamavi, libera animam meam et extendes manum in retribuendo illis. Com. Et dabit ex Sion salutare Israel: cum averterit Dominus captivitatem plebis suae, exsultabit Jacob, et laetabitur Israel. Psal. LII. Feria tertia. Antiph. Ego clamavi, quoniam exaudisti me, Deus: inclina aurem tuam, et exaudi verba mea: custodi me, Domine, ut pupillam oculi: sub umbra alarum tuarum protege me. Psal. Exaudi, Domine, justitiam meam, intende deprecationem meam. Resp. Ab occultis meis munda me, Domine, et ab alienis parce servo tuo. Vers. Si mei non fuerint dominati, tunc immaculatus ero, et emundabor a delicto maximo. Off. Dextera Domini fecit virtutem. Vers. 1. In tribulatione invocavi Dominum. Vers. 2. Impulsus. Com. Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo, aut quis requiescet in monte sancto tuo! Qui ingreditur sine macula, et operatur justitiam. Psal. XIV. Feria quarta. Antiph. Ego autem in Domino speravi: exsultabo et laetabor in tua misericordia, quia respexisti humilitatem meam. Psal. In te, Domine, speravi, non confundar in aeternum: in justitia tua libera me. Resp. Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum, sana me, Domine. Vers. Conturbata sunt ossa omnia mea, et anima mea turbata est valde. Off. Domine, fac mecum misericordiam tuam propter nomen tuum, quia suavis est misericordia tua. Vers. 1. Deus laudem meam ne tacueris, quia os peccatoris et dolosi super me apertum est. Vers. 2. Pro eo ut diligerent me, detrahebant mihi: ego autem orabam. Vers. 3. Locuti sunt adversum me lingua dolosa, et sermonibus odii circumdederunt me, et expugnaverunt me gratis. Com. Notas mihi fecisti vias vitae, adimplebis me laetitia cum vulto tuo, Domine. Psal. XI. Feria quinta. Antiph. Salus populi ego sum, dicit Dominus: De quacunque tribulatione clamaverint ad me, exaudiam eos, et ero illorum Dominus in perpetuum. Psal. Attendite, populus meus, legem meam, inclinate aurem vestram in verba oris mei. Psal. Oculi omnium in te sperant, Domine, et tu das illis escam in tempore opportuno. Vers. Aperis tu manum tuam, et imples omne animal benedictione. Off. Si ambulavero in medio tribulationis, vivificabis me, Domine, et super iram inimicorum meorum extendes manum tuam: et salvum me fecit dextera tua. Vers. 1. In quacunque die invocavero te, exaudi me, Domine: multiplicabis in anima mea 676 virtutem tuam. Vers. 2. Adorabo ad templum sanctum tuum, et confitebor nomini tuo, Domine, super misericordiam tuam et veritatem tuam. Com. Tu mandasti mandata tua custodiri nimis. Utinam dirigantur viae meae ad custodiendas justificationes tuas. Psal. Beati immaculati. Feria sexta. Antiph. Fac mecum, Domine, signum in bonum: ut videant qui me oderunt, et confundantur, quoniam tu, Domine, adjuvisti me, et consolatus es me. Psal. Inclina, Domine, aurem tuam, et exaudi me: quoniam inops et pauper sum ego. Resp. In Deo speravit cor meum, et adjutus sum: et refloruit caro mea, et ex voluntate mea confitebor illi. Vers. Ad te, Domine, clamavi: Deus meus, ne sileas, ne discedas a me. Off. Intende voci orationis meae, Rex meus et Deus meus: quoniam ad te orabo, Domine. Vers. 1. Verba mea auribus percipe, Domine: intellige clamorem meum, et exaudi me. Vers. 2. Dirige in conspectu tuo viam meam, et laetentur omnes qui sperant in te, Domine: in aeternum gloriabuntur, qui diligunt nomen tuum, Domine. Com. Qui biberit aquam quam ego dabo ei, dicit Dominus, fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam. Psal. ut supra. Sabbato. Antiph. Verba mea auribus percipe, Domine, intellige clamorem meum, intende voci orationis meae. Psal. Quoniam ad te orabo, Domine, mane exaudies vocem meam. Resp. Si ambulem in medio umbrae mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es, Domine. Vers. Virga tua et baculus tuus, ipsa me consolata sunt. Off. Gressus meos dirige secundum eloquium tuum, ut non dominetur omnis injustitia, Domine. Vers. 1. Declaratio sermonum tuorum illuminat et intellectum dat parvulis. Vers. 2. Cognovi, Domine, quia aequitas judicia tua: et in veritate tua humiliasti me, ut non dominetur mei omnis injustitia, Domine. Com. Nemo te condemnavit, mulier? Nemo, Domine. Nec ego te condemnabo; jam amplius noli peccare. Psal. ut supra. Dominica quarta Quadragesimae. Antiph. Laetare Jerusalem, et conventum facite omnes qui diligitis eam: gaudete cum laetitia, qui in tristitia fuistis, ut exsultetis, et satiemini ab uberibus consolationis vestrae. Psal. Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi: In domum Domini ibimus. Resp. Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi: In domum Domini ibimus. Vers. Fiat pax in virtute tua, et abundantia in turribus tuis. Tractus. Qui confidunt in Domino sicut mons Sion, non commovebitur in aeternum, qui habitat in Jerusalem. Vers. Montes in circuitu ejus, et Dominus in circuitu populi sui, ex hoc nunc et usque in saeculum. Off. Laudate Dominum, quia benignus est Dominus: psallite nomini ejus, quoniam suavis est: omnia quaecunque voluit fecit in coelo et in terra. Vers. 1. Qui statis in domo Domini, in atriis domus Dei nostri: quia ego cognovi, quod magnus est 677 Dominus, et Deus noster prae omnibus diis. Vers. 2. Domine, nomen tuum in aeternum, et memoriale tuum in saecula saeculorum. Judicabit Dominus populum suum, et in servis suis consolabitur. Vers. 3. Qui timetis Dominum, benedicite eum. Benedictus Dominus ex Sion, qui habitat in Jerusalem. Com. Jerusalem, quae aedificatur ut civitas, cujus participatio ejus in idipsum; illuc enim ascenderunt tribus, tribus Domini, ad confitendum nomini tuo, Domine. Psal. Laetatus sum. Feria secunda. Antiph. Deus, in nomine tuo salvum me fac, et in virtute tua judica me. Deus, exaudi Orationem meam. Psal. Ecce enim Deus. Averte mala inimicis meis, et in veritate tua disperde illos. Resp. Esto mihi in Deum protectorem, et in locum refugii, ut salvum me facias. Vers. Deus, in te speravi: Domine, non confundar in aeternum. Off. Jubilate Deo, omnis terra. Com. Ab occultis meis munda me, Domine, et ab alienis parce servo tuo. Psal. XVIII. Feria tertia. Antiph. Exaudi, Deus, Orationem meam, et ne despexeris deprecationem meam; intende in me, et exaudi me. Psal. Contristatus sum in exercitatione mea, et conturbatus sum a voce inimici. Resp. Exsurge, Domine, fer opem nobis, et libera nos propter nomen tuum. Vers. Deus, auribus nostris audivimus, Patres nostri annuntiaverunt nobis opus quod operatus es in diebus eorum, in diebus antiquis. Off. Exspectans exspectavi Dominum, et respexit me, et exaudivit deprecationem meam; et immisit in os meum canticum novum, hymnum Deo nostro. Vers. 1. Statuit supra petram pedes meos, et direxit gressus meos. Vers. 2. Multa fecisti tu, Deus meus, mirabilia tua, et cogitationibus tuis non est similis tibi. Bene nuntiavi justitiam tuam in Ecclesia magna. Vers. 3. Domine Deus, tu cognovisti, justitiam tuam non abscondi in corde meo, veritatem tuam et salutare tuum dixi: adjutor meus, Domine, et protector meus. Com. Laetabimur in salutari tuo, et in nomine Domini Dei nostri magnificabimur. Psal. XIX. Feria quarta. Antiph. Dum sanctificatus fuero in vobis, congregabo vos de universis terris; et effundam super vos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris, et dabo vobis spiritum novum. Psal. Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus ejus in ore meo. Resp. Venite, filii, audite me; timorem Domini docebo vos. Vers. Accedite ad eum, et illuminamini, et facies vestrae non confundentur. Resp. Beata gens cujus est Dominus Deus eorum, populus quem elegit Dominus in haereditatem sibi. Vers. Verbo Domini coeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum. 678 Off. Benedicite, gentes, Dominum Deum nostrum, et obaudite voci laudis ejus, qui posuit animam meam ad vitam, et non dedit commoveri pedes meos. Benedictus Dominus, qui non amovit deprecationem meam et misericordiam suam a me. Vers. 1. Jubilate Deo, omnis terra. Psalmum dicite nomini ejus, date gloriam laudi ejus. Vers. 2. In multitudinem virtutis tuae mentientur tibi inimici tui; omnis terra adoret te, et psallat tibi, Altissime. Vers. 3. Venite, et videte opera Domini, quam terribilis in consiliis super filios hominum. Ad ipsum ore meo clamavi, et exsultavi sub lingua mea. Propterea exaudivit me Deus, et intendit voci Orationis meae. Com. Lutum fecit ex sputo Dominus, et linivit oculos meos, et abii, et lavi, et vidi, et credidi Deo. Psal. ut supra. Feria quinta. Antiph. Laetetur cor quaerentium Dominum; quaerite Dominum et confirmamini; quaerite faciem ejus semper. Psal. Confitemini Domino, et invocate nomen ejus, annuntiate inter gentes opera ejus. Resp. Respice, Domine, in testamentum tuum, et animas pauperum tuorum ne obliviscaris in finem. Vers. Exsurge, Domine, judica causam tuam; memor esto opprobrii servorum tuorum. Off. Domine, ad adjuvandum me respice: confundantur et revereantur, qui quaerunt animam meam, ut auferant eam. Vers. 1. Avertantur retrorsum et erubescant, qui cogitant mihi mala. Vers. 2. Exspectans exspectavi Dominum, et respexit me, et exaudivit deprecationem meam. Com. Domine, memorabor justitiae tuae solius. Deus, docuisti me a juventute mea; et usque in senectam et senium, Deus, ne derelinquas me. Psal. In te, Domine, speravi. Feria sexta. Antiph. Meditatio cordis mei in conspectu tuo semper, Domine, adjutor meus et redemptor meus. Psal. Coeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum ejus annuntiat firmamentum. Resp. Bonum est confidere in Domino, quam confidere in homine. Bonum est sperare in Domino, quam sperare in principibus. Vers. Ad annuntiandum mane misericordiam tuam, et veritatem tuam per noctem. Off. Populum humilem salvum facies, Domine, et oculos superborum humiliabis, quoniam quis Deus praeter te, Domine? Vers. 1. Clamor meus in conspectu ejus introivit in aures ejus. Vers. 2. Liberator meus de gentibus iracundis, ab insurgentibus in me exaltabis me. Com. Videns Dominus flentes sorores Lazari ad monumentum, lacrymatus est coram Judaeis, et clamabat: Lazare, veni foras. Et prodiit ligatis manibus et pedibus, qui fuerat quatriduanus mortuus. Psal. XXI. In Sabbato. Antiph. Sitientes, venite ad aquas, dicit Dominus, et qui non habetis pretium, venite: bibite 679 cum laetitia. Psal. Attendite, populus meus, legem meam, inclinate aurem vestram in verba oris mei. Resp. Tibi, Domine, derelictus est pauper, pupillo tu eris adjutor. Vers. Ut quid, Domine, recessisti longe, despicis in opportunitatibus in tribulatione? dum superbit impius, incenditur pauper. Off. Factus est Dominus firmamentum meum, et refugium meum, et liberator meus; sperabo in eum. Vers. 1. Persequar inimicos meos, et comprehendam illos; et non convertar, donec deficiant. Vers. 2. Et praecinxisti me fortitudine ad bellum, et supplantasti inimicos meos subtus me, et inimicorum meorum dedisti mihi dorsum, et odientes me disperdidisti. Com. Dominus regit me, et nihil mihi deerit; in loco pascuae ibi me collocavit, super aquam refectionis educavit me Psal. Ipse. Dominica quinta Quadragesimae. Antiph. Judica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta; ab homine iniquo et doloso eripe me, quia tu es Deus meus et fortitudo mea. Psal. Emitte lucem tuam, et veritatem tuam, ipsa me deduxerunt et adduxerunt in montem sanctum tuum, et in tabernacula tua. Resp. Eripe me, Domine, de inimicis meis, doce me facere voluntatem tuam. Vers. Liberator meus, Domine, de gentibus iracundis; ab insurgentibus in me exaltabis me, a viro iniquo eripies me. Tract. Saepe expugnaverunt me a juventute mea. Vers. Dicat nunc Israel: Saepe expugnaverunt me a juventute mea. Vers. Etenim non potuerunt mihi; supra dorsum meum fabricaverunt peccatores. Vers. Prolongaverunt iniquitatem sibi; Dominus justus concidet cervices peccatorum. Off. Confitebor tibi, Domine, in toto corde meo. Retribue servo tuo, vivam, et custodiam sermones tuos; vivifica me secundum verbum tuum, Domine. Vers. 1. Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. Beati qui scrutantur testimonia ejus, in toto corde exquirunt eum. Vers. 2. Viam veritatis elegi, da mihi intellectum, et scrutabor legem tuam, et custodiam illam in toto corde meo. Inclina cor meum in testimonia tua, et non in avaritiam. In via tua vivifica me, judicia enim tua jucunda. Deprecatus sum vultum tuum in toto corde meo, quia dilexi legem tuam. Com. Hoc corpus quod pro vobis traditur. Hic calix novi testamenti est in meo sanguine, dicit Dominus. Hoc facite, quotiescunque sumitis, in meam commemorationem. Psal. ut supra. Feria secunda. Antiph. Miserere mei, Domine, quoniam conculcavit me homo, tota die bellans tribulavit me. Psal. Conculcaverunt me inimici mei tota die, quoniam multi bellantes adversum me. Resp. Deus, exaudi Orationem meam, auribus percipe verba oris mei. Vers. Deus, in nomine tuo salvum me fac, et in virtute tua judica me. Off. Domine, convertere, et eripe animam meam, salvum me fac propter misericordiam tuam. Vers. 1. Domine, ne in ira tua 680 arguas me, neque in furore tuo corripias me. Vers. 2. Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum; sana me, Domine, quoniam conturbata sunt omnia ossa mea. Com. Dominus virtutum ipse est rex gloriae. Psal. Ipse. Feria tertia. Antiph. Exspecta Dominum, viriliter age, et confortetur cor tuum, et sustine Dominum. Psal. Dominus illuminatio mea et salus mea; quem timebo? Resp. Discerne causam meam, Domine, ab homine iniquo et doloso eripe me. Vers. Emitte lucem tuam et veritatem tuam, ipsa me deduxerunt et adduxerunt in montem sanctum tuum. Off. Sperent in te omnes qui noverunt nomen tuum, Domine, quoniam non derelinquis quaerentes te. Psallite Domino qui habitat in Sion, quoniam non est oblitus Orationem pauperum. Vers. 1. Sedes super thronum qui judicas aequitatem; increpasti gentes, et periit impius. Judicabit populum cum justitia, et factus est refugium pauperum. Vers. 2. Cognoscetur Dominus judicia faciens, quoniam patientia pauperum non peribit in finem; desiderium pauperum exaudivit Deus. Com. Redime me, Deus Israel, ex omnibus angustiis meis. Psal. Ad te, Domine, levavi. Feria quarta. Antiph. Liberator meus de gentibus iracundis, ab insurgentibus in me exaltabis me; a viro iniquo eripies me, Domine. Psal. Diligam te, Domine virtus mea, Dominus firmamentum meum et refugium meum. Resp. Exaltabo te, Domine, quoniam suscepisti me, nec delectasti inimicos meos super me. Vers. Domine Deus meus, clamavi ad te, et sanasti me. Domine, abstraxisti ab inferis animam meam, salvasti me a descendentibus in lacum. Off. Eripe me de inimicis meis, Deus meus, et ab insurgentibus in me libera me, Domine. Vers. 1. Quia ecce captaverunt animam meam, et irruerunt fortes in me. Vers. 2. Quia factus es adjutor meus et refugium meum in die tribulationis meae. Com. Lavabo inter innocentes manus meas, et circuibo altare tuum, Domine, ut audiam vocem laudis tuae, ut enarrem universa mirabilia tua. Psal. XXV. Feria quinta. Antiph. Omnia quae fecisti nobis, Domine, in vero judicio fecisti, quia peccavimus tibi, et mandatis tuis non obedivimus; sed da gloriam nomini tuo, et fac nobiscum secundum multitudinem misericordiae tuae. Psal. Magnus Dominus et laudabilis nimis in civitate Dei nostri, in monte sancto ejus. Resp. Tollite hostias, et introite, in atria ejus; adorate Dominum in aula sancta ejus. Vers. Revelabit Dominus condensa, et in templo ejus omnes dicent gloriam. Off. Super flumina Babylonis illic sedimus et flevimus, dum recordaremur tui, Sion. Vers. 1. In salicibus in medio ejus supendimus organa nostra, quoniam illic interrogaverunt nos qui captivos duxerunt nos, 681 verba cantionum: et qui abduxerunt nos, Hymnum cantate nobis de canticis Sion. Quomodo cantabimus canticum Domini in terra aliena? Vers. 2. Si oblitus fuero tui, Jerusalem, obliviscatur me dextera mea; adhaereat lingua mea faucibus meis, si tui non meminero. Qui dixerunt: Super flumina Babylonis. Vers. 3. Memento, Domine, filiorum Edom in die Jerusalem. Qui dixerunt. Com. Memento verbi tui servo tuo, Domine, in quo mihi spem dedisti. Haec me consolata est in humilitate mea. Psal. Beati immaculati. Feria sexta. Antiph. Miserere mihi, Domine, quoniam tribulor: libera me, et eripe me de manibus inimicorum meorum, et a persequentibus me: Domine, non confundar, quoniam invocavi te. Psal. In te Domine, speravi, non confundar in aeternum: in justitia tua libera me. Resp. Pacifice loquebantur mihi inimici mei, et in ira molesti erant mihi. Vers. Vidisti, Domine, Deus meus: ne sileas, ne discedas a me. Off. Benedictus es, Domine, doce me justificationes tuas, et non tradas calumniantibus me superbis, et respondebo exprobrantibus mihi verbum. Vers. 1. Vidi non servantes pactum, et tabescebam: Domine, quando facies de persequentibus me judicium? Vers. 2. Appropinquaverunt persequentes me iniquitati: confundantur et revereantur, quia injuste iniquitatem fecerunt in me. Com. Ne tradideris me, Domine, in animas tribulantium me, quia surrexerunt in me testes iniqui, et mentita est iniquitas sibi. Psal. XXVI. Sabbatum vacat. Dominica in Palmis. Antiph. Domine, ne longe facias auxilium tuum a me, ad defensionem meam aspice. Libera me de ore leonis et a cornibus unicornium humilitatem meam. Psal. Deus, Deus meus, respice in me: quare me dereliquisti? Resp. Tenuisti manum dexteram meam: in voluntate tua deduxisti me, et cum gloria assumpsisti me. Vers. Quam bonus Israel Deus rectis corde? Mei autem pene moti sunt pedes, pene effusi sunt gressus mei. Quia zelavi in peccatoribus pacem peccatorum videns. Tract. Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? Vers. Longe a salute mea verba delictorum meorum. Vers. Deus meus, clamabo per diem, nec exaudies: et nocte, et non ad insipientiam mihi. Vers. Tu autem in sancto habitas, laus Israel. In te speraverunt patres nostri: speraverunt et liberasti eos. Vers. Ad te clamavesunt, et salvi facti sunt: in te speraverunt, et non sunt confusi. Vers. Ego autem sum vermis, et non homo: opprobrium hominum, et abjectio plebis. Vers. Omnes qui videbant me, aspernabantur me: locuti sunt labiis, et moverunt caput. Vers. Speravit in Domino, eripiat eum: salvum faciat eum, quoniam vult eum. Vers. Ipsi vero consideraverunt, et conspexerunt me, diviserunt sibi 682 vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem. Vers. Libera me de ore leonis, et a cornibus unicornium humilitatem meam. Vers. Qui timetis Dominum, laudate eum: universum semen Jacob magnificate eum. Vers. Annuntiabitur Domino generatio ventura, et annuntiabunt coeli justitiam ejus. Vers. Populo qui nascetur, quem fecit Dominus. Off. Improperium exspectavit cor meum, et miseriam: et sustinui qui simul contristaretur, et non fuit: consolantem me quaesivi, et non inveni: et dederunt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto. Vers. 1. Salvum me fac, Deus, quoniam intraverunt aquae usque ad animam meam. Vers. 2. Adversum me exercebantur qui sedebant in porta: et in me psallebant qui bibebant vinum. Vers. 3. Ego vero orationem meam ad te, Domine: tempus beneplaciti, Deus, in multitudine misericordiae tuae. Com. Pater, si non potest hic calix transire nisi bibam illum, fiat voluntas tua. Psal. ut supra. Feria secunda. Antiph. Judica, Domine, nocentes me, expugna impugnantes me, apprehende arma et scutum, et exsurge in adjutorium meum, Domine, virtus salutis meae. Psal. Effunde frameam, et conclude adversus eos qui persequuntur me. Resp. Exsurge, Domine, et intende judicium meum, Deus meus et Dominus meus in causam meam. Vers. Effunde frameam, et conclude qui me persequuntur. Off. Eripe me de inimicis meis, Domine, ad te confugi: doce me facere voluntatem tuam, quia Deus meus es tu. Vers. Exaudi me in tua justitia, et ne intres in judicium cum servo tuo, Domine. Ad Com. Erubescant et revereantur simul, qui gratulantur malis meis: induantur pudore et reverentia, qui maligna loquuntur super me. Psal. XXXIV. Feria tertia. Antiph. Nos autem gloriari oportet in cruce Domini nostri Jesu Christi, in quo est salus, vita, et resurrectio nostra, per quem salvati et liberati sumus. Psal. Deus misereatur nostri, et benedicat nobis: illuminet vultum suum super nos, et misereatur nostri. Resp. Ego autem dum mihi molesti essent, induebar cilicio: et humiliabam in jejunio animam meam, et oratio mea in sinum meum convertetur. Vers. Judica, Domine, nocentes me, expugna impugnantes me, apprehende arma et scutum, et exsurge in adjutorium mihi. Off. Custodi me, Domine, de manu peccatoris, et ab hominibus iniquis eripe me, Domine. Vers. 1. Eripe me, Domine, ab homine malo; a viro iniquo libera me. Vers. 2. Qui cogitaverunt supplantare gressus meos, absconderunt superbi laqueum mihi. Vers. 3. Dixi Domino, Deus meus es tu: exaudi, Domine, vocem deprecationis meae. Com. Adversum me exercebantur, qui sedebant in porta: et in me psallebant 683 qui bibebant vinum, ego vero orationem meam ad te, Domine: tempus beneplaciti, Deus, in multitudine misericordiae tuae. Psal. LXXIII. Feria quarta. Antiph. In nomine Domini omne genu flectatur, coelestium, terrestrium et infernorum: quia Dominus factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis; ideo Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris. Psal. Domine, exaudi orationem meam, et clamor meus ad te veniat. Resp. Ne avertas faciem tuam a puero tuo, quoniam tribulor, velociter exaudi me. Vers. Salvum me fac, Deus, quoniam intraverunt aquae usque ad animam meam: infixus sum in limo profundi, et non est substantia. Tract. Domine, exaudi orationem meam, et clamor meus ad te veniat. Vers. Ne avertas faciem tuam a me: in quacunque die tribulor, inclina ad me aurem tuam. Vers. In quacunque die invocavero te, velociter exaudi me. Vers. Quia defecerunt sicut fumus dies mei, et ossa mea sicut in frixorio confrixa sunt. Vers. Percussus sum sicut fenum, et aruit cor meum, quia oblitus sum manducare panem meum. Vers. Tu exsurgens, Domine, misereberis Sion, quia venit tempus miserendi ejus. Off. Domine, exaudi orationem meam, et clamor meus ad te perveniat. Vers. 1. Ne avertas faciem tuam a me. Vers. 2. Quia oblitus sum manducare panem meum. Vers. 3. Tu exsurgens misereberis Sion, quia tempus miserendi ejus, quia venit tempus. Com. Potum meum cum fletu temperabam, quia elevans allisisti me, et ego sicut fenum arui; tu autem, Domine, in aeternum permanes: tu exsurgens misereberis Sion, quia venit tempus miserendi ejus. Psal. CI. Feria quinta, de Coena Domini. Antiph. Nos autem gloriari oportet in cruce Domini nostri Jesu Christi, in quo est salus, vita et resurrectio nostra: per quem salvati et liberati sumus. Psal. Cantate Domino. Resp. Christus factus est pro nobis obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Vers. Propter quod et Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen quod est super omne nomen. Off. Dextera Domini fecit virtutem, dextera Domini exaltavit me: non moriar, sed vivam, et narrabo opera Domini. Vers. 1. In tribulatione mea invocavi Dominum, et exaudivit me in latitudine Dominus. Vers. 2. Impulsus, eversus sum ut caderem, et Dominus suscepit me. Com. Dominus Jesus postquam coenavit cum discipulis suis, lavit pedes eorum, et ait illis: Scitis quid fecerim vobis? Ego Dominus et magister exemplum dedi vobis, ut et vos ita faciatis. Psal. Beati immaculati. Feria sexta, in Parasceve. Antiph. Domine, audivi auditum tuum, et timui: consideravi opera tua, et expavi. Vers. 1. In medio duorum animalium innotesceris: dum appropinquaverint 684 anni, cognosceris: dum advenerit tempus, ostenderis. Vers. 2. Operuit coelos majestas ejus, et laudis ejus plena est terra. Vers. 3. Deus a Libano veniet, et sanctus de monte umbroso, et condenso. Vers. 4. In eo dum conturbata fuerit anima mea, in ira misericordiae memor eris. Tract. Eripe me, Domine, ab homine malo, a viro iniquo libera me. Vers. Qui cogitaverunt malitias in corde, tota die constituebant praelia. Vers. Acuerunt linguas suas sicut serpentes: venenum aspidum sub labiis eorum. Vers. Custodi me, Domine, de manu peccatoris, et ab hominibus iniquis libera me. Vers. Qui cogitaverunt supplantare gressus meos, absconderunt superbi laqueos mihi. Vers. Et funes extenderunt in laqueum pedibus meis, juxta iter scandalum posuerunt mihi. Vers. Dixi Domino, Deus meus es tu: exaudi Domine, vocem orationis meae. Vers. Domine, Domine, virtus salutis meae, obumbra caput meum in die belli. Vers. Ne tradas me a desiderio meo peccatori: cogitaverunt adversum me; ne derelinquas me, ne unquam exaltentur. Vers. Caput circuitus eorum, labor labiorum ipsorum operiet eos. Vers. Verumtamen justi confitebuntur nomini tuo, et habitabunt recti cum vultu tuo. Antiph. ad crucem adorandam. Crucem tuam adoramus, Domine, et sanctam resurrectionem tuam laudamus, et glorificamus: ecce enim propter crucem venit gaudium in universo mundo. Psal. Deus miseratur nostri. Antiph. Ecce lignum crucis, in quo salus mundi pependit. Venite adoremus. Psal. Beati immaculati in via. Antiph. Dum fabricator mundi mortis supplicium pateretur in cruce, clamans voce magna, tradidit spiritum: et ecce velum templi divisum est, monumenta aperta sunt: terrae motus enim factus est magnus, quia mortem filii Dei clamabat mundus se sustinere non posse. Vers. Aperto ergo militis lancea latere crucifixi Domini, exivit sanguis et aqua in redemptionem salutis nostrae. Vers. O admirabile pretium, cujus pondere captivitas redempta est mundi. tartarea confracta sunt claustra inferni, aperta est nobis janua regni. Hymn. Pange lingua gloriosi praelium certaminis: et super crucis trophaeum dic triumphum nobilem, qualiter redemptor orbis immolatus vicerit. Vers. De parentis protoplasti fraude factor condolens, quando pomi noxialis morsu in mortem corruit, ipse lignum tunc notavit, damna ligni ut solveret. Vers. Hoc opus nostrae salutis ordo depoposcerat, multiformis proditoris ars ut artem falleret, et medelam ferret inde, hostis unde laeserat. Vers. Quando venit ergo sacri plenitudo temporis, missus est ab arce Patris natus orbis conditor, atque ventre virginali homo factus prodiit. Vers. Vagit infans inter arcta conditus praesepia: membra pannis involuta, virgo mater alligat, et pedes manusque; crura stricta cingit fascia. Vers. Lustra sex qui jam peracta, tempus implens 685 corporis, se volente natus ad hoc, passioni deditus, agnus in crucis levatur immolandus stipite. Vers. Hic acetum, fel, arundo, sputa, clavi, lancea; mite corpus perforatur; sanguis, unda profluit, terra, pontus, astra, mundus, quo lavantur flumine. Vers. Flecte ramos, arbor alta, tensa laxa viscera; et rigor lentescat ille, quem dedit nativitas, ut superni membra Regis sint mittenda stipite. Vers. Sola digna tu fuisti ferre pretium saeculi, atque portum praeparare nauta mundo naufrago, quem sacer cruor perunxit fusus agni corpore. Vers. Gloria et honor Deo usquequo Altissimo, una Patri Filioque, inclyto Paraclito, cui laus est et potestas per aeterna saecula. Cantica in Sabbato sancto. 1. Cantemus Domino; gloriose enim honorificatus est: equum et ascensorem projecit in mare; adjutor et proctector factus est mihi in salutem. Hic Deus meus et honorificabo eum; Deus Patris mei, et exaltabo eum: Dominus conterens bella. Dominus nomen ejus (Exod.). 2. Attende, coelum, et loquar; et audiat terra verba ex ore meo; exspectetur sicut pluvia eloquium meum, et descendant sicut ros verba mea, et sicut nix super fenum, sicut imber super gramina, quia nomen Domini invocavi: date magnitudinem Deo nostro, Deus vera opera ejus, et omnes viae ejus judicia. Deus fidelis in quo non est iniquitas, justus et sanctus Dominus (Deut.). 3. Vinea facta est dilecto in cornu in loco uberi, et maceria circumdedi et circumfodi; et plantavi vineam Soreth, et aedificavi turrem in medio ejus, et torcular fodi in eam; vinea enim Domini Sabaoth, domus Israel est (Isa.). 4. Sicut cervus desiderat ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus. Sitivit anima mea ad Deum vivum, quando veniam, et apparebo ante faciem Dei mei? Fuerunt mihi lacrymae meae panis die ac nocte, dum dicitur mihi per singulos dies: Ubi est Deus tuus? (Psal. XLI.) Missa in Sabbato sancto. Gloria in excelsis Deo. Allel. Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus. Tract. Laudate Dominum, omnes gentes, et collaudate eum omnes populi, quoniam confirmata est super nos misericordia ejus, et veritas Domini manet in aeternum. Non cantatur nec Off. nec Agnus Dei, nec Communio; sed, omnibus expletis, dicitur: Ite, Missa est. Dominica Paschae ad sanctam Mariam. Antiph. Resurrexi, et adhuc tecum sum, alleluia, posuisti super me manum tuam, alleluia, mirabilis facta est scientia tua, allel. Psal. Domine, probasti me, et cognovisti me; tu cognovesti sessionem meam et resurrectionem meam. Resp. Haec dies quam fecit Dominus, exsultemus et laetemur in ea. Vers. Confitemini Domino, quoniam bonus, 686 quoniam in saeculum misericordia ejus. Vers. 1. Dicat nunc Israel quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus. Vers. 2. Dicat nunc domus Aaron, quoniam in saeculum misericordia ejus. Vers. 3. Dicant nunc qui timent Dominum, quoniam in saeculum misericordia ejus. Vers. 4. Dextera Domini fecit virtutem, dextera Domini exaltavit me. Vers. 5. Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli; a Domino factum est, et est mirabile in oculis nostris. Vers. 6. Benedictus qui venit in nomine Domini, Deus Dominus, et illuxit nobis. Allel. Pascha nostrum immolatus est Christus. Vers. Epulemur in azymis sinceritatis et veritatis. Off. Terra tremuit et quievit, dum resurgeret in judicio Deus, alleluia. Vers. 1. Notus in Judaea Deus, in Israel magnum nomen ejus, alleluia. Vers. 2. Et factus est in pace locus ejus, et habitatio ejus in Sion, alleluia. Vers. 3. Ideo confregit potentias, arcum, scutum, gladium, et bellum; illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis, alleluia. Com. Pascha nostrum immolatus est Christus; itaque epulemur in azymis sinceritatis et veritatis, alleluia. Psalm. ut supra. Expurgate. Feria secunda. Antiph. Introduxit vos Dominus in terram fluentem lac et mel, alleluia, et ut lex Domini semper sit in ore vestro, allel. allel. Psal. Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus. Resp. Haec dies. Vers. Dicat nunc Israel. Allel. Dominus regnavit, decorem. Off. Angelus Domini descendit de coelo, et dixit mulieribus: Quem quaeritis surrexit, sicut dixit, alleluia. Vers. 1. Euntes in Galilaeam, dicite discipulis ejus: Ecce praecedet vos in Galileaeam, ibi eum videbitis, sicut dixit, alleluia. Vers. 2. Jesus stetit in medio eorum, et dixit: Pax vobis; videte quia ego ipse sum, alleluia. Ad Com. Surrexit Dominus, et apparuit Petro, alleluia. Psalm. ut supra. Feria tertia. Antiph. Aqua sapientiae potavit eos, alleluia: confirmabitur in illis, et non flectetur, alleluia; et exaltabit eos in aeternum, alleluia, alleluia. Psalm. Confitemini Domino, quoniam bonus. Resp. Haec dies. Vers. Dicat nunc domus Aaron. Allel. quale volueris. Offert. Intonuit de coelo Dominus, et Altissimus dedit vocem suam, et apparuerunt fontes aquarum, alleluia. Vers 1. Diligam te, Domine, virtus mea, Dominus firmamentum meum et refugium meum, et liberator meus. Vers. 2. Liberator meus de gentibus iracundis, ab insurgentibus in me exaltabis me, a viro iniquo eripies me. Ad. Com. Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, alleluia, ubi Christus est in dextera Dei sedens; quae sursum sunt, sapite, alleluia. Psal. ut supra. 687 Feria quarta. Antiph. Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, alleluia, quod vobis paratum est ab origine mundi, alleluia, alleluia, alleluia. Psal. Cantate Domino canticum novum, cantate Domino omnis terra. Resp. Haec dies. Vers. Dicant qui timent Dominum. Allel. quale volueris. Off. Portas coeli aperuit Dominus, et pluit illis manna ut ederent, panem coeli dedit eis, panem Angelorum manducavit homo, alleluia. Vers. 1. Attendite, populus meus, legem meam, inclinate aurem vestram in verba oris mei. Vers. 2. Aperiam in parabolis os meum, loquar propositiones ab initio saeculi. Ad Com. Christus resurgens ex mortuis jam non moritur, alleluia; mors illi ultra non dominabitur, alleluia, alleluia. Psal. ut supra. Feria quinta. Antiph. Victricem manum tuam, Domine, laudaverunt pariter, alleluia, quia sapientia aperuit os muti, et linguas infantium fecit disertas, alleluia, alleluia. Psal. Dominus regnavit, exsultet terra, laetentur insulae multae. Resp. Haec dies. Vers. Dextera Domini fecit virtutem. Allel. Lauda, Jerusalem, Dominum, lauda Deum tuum, Sion. Off. In die solemnitatis vestrae, dicit Dominus, inducam vos in terram fluentem mel et lac, alleluia. Vers. 1. Audi, populus meus, et loquar: Israel, si me audieris, dabo vobis desideria cordis vestri. Vers. 2. Non adorabitis Deum alienum, quia ego sum Dominus Deus vester, qui eduxi vos de terra Aegypti. Ad Com. Populus acquisitionis, annuntiate virtutes ejus, alleluia, qui vos de tenebris vocavit in admirabile lumen suum, alleluia. Psal. ut supra. Feria sexta ad sanctam Mariam. Antiph. Eduxit eos Dominus in spe, alleluia, et inimicos eorum operuit mare, alleluia, alleluia. Psal. Attendite, popul. Resp. Haec dies. Vers. Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli. All. quale volueris. Off. Erit vobis hic dies memorialis, alleluia; et diem festum celebrabitis solemnem Domino in progenies vestras, legitimum sempiternum diem, alleluia. Vers. 1. In mente habete diem istum in quo existis de terra Aegypti, de domo servitutis, in manu enim potenti liberavit vos Dominus. Vers. 2. Dixit Moyses populo: Bono animo estote, et veniet vobis salus a Domino Deo, et pugnabit pro vobis. Ad Com. Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra, alleluia; euntes, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, alleluia, alleluia. Psal. ut supra. Feria septima sive Sabbato. Antiph. Eduxit Dominus populum suum in exsultatione, alleluia, et electos suos in laetitia, alleluia, 688 alleluia, alleluia. Psal. Confitemini Domino, et invocate nomen ejus. Resp. Haec dies. Vers. 1. Laudate, pueri, Dominum, laudate nomen Domini; sit nomen Domini benedictum, ex hoc nunc et usque in saeculum. Offert. Benedictus qui venit in nomine Dimini, benediximus vos de domo Domini, Deus Dominus, et illuxit nobis, alleluia, alleluia. Vers 1. Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli: a Domino factum est, et est mirabile in oculis nostris. Vers. 2. Haec dies quam fecit Dominus: exsultemus et laetemur in ea. Ad Comm. Omnes qui in Christo baptizati estis, Christum induistis, alleluia. Psal. ut supra. Dominica octavae Paschae. Antiph. Quasi modo geniti infantes, alleluia: rationabiles, sine dolo, lac concupiscite, alleluia, alleluia, alleluia. Psal. Exsultate Deo adjutori nostro, jubilate Deo Jacob. Ad Resp. Et cibavit illos. All. quale volueris. Off. Angelus Domini. Ad Comm. Mitte manum tuam, et cognose loca clavorum, alleluia, et noli esse incredulus, sed fidelis, alleluia, alleluia. Psal. ut supra. Dominica prima post Octavam Paschae. Antiph. Misericordia Domini plena est terra, alleluia, verbo Dei coeli formati sunt, alleluia, alleluia. Psalm. Exsultate justi in Domino, rectos decet collaudatio Allel. 2. quale volueris. Off. Deus, Deus meus, ad te de luce vigilo, et in nomine tuo levabo manus meas, alleluia. Vers. 1. Sitivit in te anima mea, quam multipliciter et caro mea, ut viderem virtutem tuam et gloriam tuam. Vers. 2. In matutinis meditabor in te, quia factus es adjutor meus, et in velamento alarum tuarum exsultabo. Ad Comm. Ego sum pastor bonus, alleluia, et cognosco oves meas, et cognoscunt me meae, alleluia. Psalm. ut supra. Dominica secunda post Octavam Paschae. Antiph. Jubilate Deo, omnis terra, alleluia: Psalmum dicite nomini ejus, alleluia: Date gloriam laudi ejus, alleluia, alleluia, alleluia. Psal. Dicite Deo: Quam terribilia sunt opera tua, Domine; in multitudine virtutis tuae mentientur tibi inimici tui. Jubilate. Allel. quale volueris. Offert. Lauda, anima mea, Dominum, laudabo Dominum in vita mea, psallam Deo meo quandiu fuero, alleluia. Vers. 1. Qui custodit veritatem in saeculum, facit judicium injuriam patientibus, dat escam esurientibus. Vers. 2. Dominus erigit elisos, Dominus solvit compeditos, custodit Dominus pupillum et advenam, et viduam suscipiet, et vias peccatorum exterminabit; regnabit Dominus in aeternum, Deus tuus, Sion, in saeculum saeculi. Ad Comm. Modicum, et non videbitis me, alleluia; iterum modicum, et videbitis me, quia vado ad Patrem, alleluia, alleluia. 689 Dominica tertia post Octavam Paschae. Antiph. Cantate Domino canticum novum, alleluia, quia mirabilia fecit Dominus, alleluia; ante conspectum gentium revelavit justitiam suam, alleluia, alleluia. Psal. Salvabit sibi dextera ejus, et brachium sanctum ejus. All. Paratum cor meum. All. Confitebor tibi, Domine, quale volueris. Off. Jubilate Deo, universa terra. Vers. 1. Reddam tibi vota. Vers. 2. Locutum est os meum. Ad Comm. Dum venerit Paracletus Spiritus veritatis, ille arguet mundum de peccato, et de justitia, et de judicio, alleluia, alleluia. Psal. ut supra. Dominica quarta post Octavam Paschae. Antiph. Vocem jucunditatis annuntiate, et audiatur, alleluia; nuntiate usque ad extremum terrae, liberavit Dominus populum suum, alleluia, alleluia. Psal. Jubilate Deo, omnis terra, cantate et exsultate et psallite. All. 1. Quoniam Deus magnus Dominus et Rex magnus. All. 2 quale volueris. Off. Benedicite gentes Dominum Deum nostrum. Vers. 1. Jubilate Deo, omnis terra. Vers. 2. In multitudine virtutis tuae. Vers. 3. Venite et videte opera Domini. Com. Cantate Domino, allel. Cantate Domino, benedicite nomen ejus, bene nuntiate de die in diem salutare, allel. allel. Psal. Ipse. Natalis sanctorum martyrum Tiburtii et Valeriani. Antiph. Sancti tui, Domine, benedicent te, gloriam regni tui dicent, alleluia. Psal. Exaltabo te, Deus meus Rex, et benedicam nomini tuo in saeculum, et in saeculum saeculi. Offert. Laetamini in Domino, et exsultate, justi, et gloriamini, omnes recti corde. Vers. Pro hac oravit ad te omnis sanctus in tempore opportuno. Com. Gaudete, justi, in Domino, allel. rectos decet collaudatio, allel. Psal. Ipse. Nat. sancti Georgii. Antiph. Protexisti me, Deus, a conventu malignantium, alleluia; a multitudine operantium iniquitatem, alleluia, alleluia. Psal. Exaudi, Deus, Orationem meam cum deprecor, a timore inimici eripe animam meam. Off. Confitebuntur coeli mirabilia tua, Domine, et veritatem tuam in ecclesia sanctorum, alleluia, alleluia. Vers. 1. Misericordias tuas, Domine, in aeternum cantabo, in generatione et progenie annuntiabo veritatem tuam in ore meo, alleluia. Vers. 2. Quoniam quis in nubibus aequabitur Domino? aut quis similis erit Deo inter filios Dei? Deus qui glorificatur in concilio sanctorum, alleluia. Comm. Laetabitur justus in Domino, et sperabit in eo; et laudabuntur omnes recti corde, alleluia. Psal. ut supra. In litania majore, Collecta ad sanctum Laurentium in Lucina. Ad Processionem Antiphonae. Exsurge, Domine, adjuva nos, et libera nos propter nomen tuum, alleluia; salvum fac populum. Surgite, sancti, de mansionibus vestris, loca sanctificate, plebem benedicite, et nos humiles peccatores in pace custodite, alleluia. 690 Cum jucunditate exibitis, et cum gaudio deducemini; nam et montes et colles exibunt, exspectantes vos cum gaudio, alleluia. De Jerusalem exeunt reliquiae, et salvatio de monte Sion; propterea protectio erit huic civitati, et salvabitur propter David famulum ejus, allel. Ambulate, sancti, viam quam elegistis, festinate ad locum qui vobis praeparatus est; nos in terra canimus, sanctorum laudes dicimus; nos sanctos portamus, in coelis gaudent angeli, alleluia. In nomine Domini Dei nostri ambulabimus nos, et omnes populi; quoniam in Sion facta est lex, et verbum Domini de Jerusalem, regnabit Dominus in aeternum, alleluia. Ego sum Deus patrum vestrorum, dicit Dominus; videns vidi afflictionem populi mei, et gemitum ejus audivi, et descendi liberare eos, alleluia. Populus Sion, convertimini ad Dominum Deum nostrum, et dicite ei: Potens es, Domine, dimittere peccata nostra, ut non inveniant nos iniquitates nostrae, Deus noster, alleluia. Domine Deus noster, qui cum patribus nostris mirabilia magna fecisti, et nostris glorificare temporibus, qui misisti manum tuam de alto, et liberasti nos, alleluia. Confitemini Domino, filii Israel, quia non est alius Deus praeter eum; ipse liberabit nos propter misericordiam suam, aspicite quae fecit nobiscum, et enarremus omnia mirabilia ejus, alleluia. Declamemus ad Dominum, dicentes: Peccavimus tibi, Domine, patientiam habe in nobis, et erue nos a malis quae quotidie accrescunt super nos, alleluia. Parce, Domine, parce populo tuo, quem redemisti, Christe, sanguine tuo, ut non in aeternum irascaris nobis, alleluia, alleluia. Domine, imminuti sumus propter peccata nostra hodie, sed in animo contrito et spiritu humilitatis suscipiamur, et fac nobiscum secundum mansuetudinem tuam, quia non est confusio confidentibus in te, all., all. Iniquitates nostrae, Domine, multiplicatae sunt super capita nostra, delicta nostra creverunt usque ad coelos; parce, Domine, et inclina super nos misericordiam tuam. Timor et tremor in Ninivem civitatem magnam, per quem sceleratae plebi indicitur jejunium, et fluctuosa turba induitur cilicio. Contigit autem et regem nobilem de solio suo descendere, ut esset humilior cunctis lugentibus; et praecepit per universum regnum: Omnes viri et sexus femineus non gustent quidquam, bos et pecora non pascantur herbis terrae, pueri et vituli non sugant matrum ubera, sed clament ad Deum in fortitudine ternis diebus, ne periclitemur ut Sodoma. Sed tu, Deus omnipotens, misericors et miserator, misertus es miseris; nos sumus opera tua quae dedisti Filio tuo haereditatem sibi. Noli claudere aurem tuam ad preces nostras, sed subleva clemens afflictionem nostram, illud revolvens quod nobis pollicitus es, dicens: Convertimini ad me, et ego revertar ad vos, alleluia. Oremus, dilectissimi nobis, Deum Patrem omnipotentem ut cunctis mundum purget erroribus 691 morbos auferat, famem repellat, aperiat carcerem, vincula dissolvat, peregrinantibus reditum, infirmantibus sanitatem, navigantibus portum salutis indulgeat, et pacem tribuat in diebus nostris, insurgentesque repellat inimicos; et de manu inferni libera nos propter nomen tuum, all. all. Convertimini ad Deum omnes simul mundo corde et animo, in Orationibus, in jejuniis, in vigiliis multis. Fundite preces vestras cum lacrymis, ut deleantur chirographa peccatorum vestrorum, priusquam nobis repentinus superveniat interitus, antequam nos profundum mortis absorbeat, ut cum Creator noster advenerit, paratos nos inveniat, alleluia Dimitte nobis, Domine, debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, et ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a malo, ab omni malo, amen, alleluia. Cognoscimus, Domine, quia peccavimus; veniam petimus, quam non meremur; manum tuam porrige lapsis, qui latroni confitenti paradisi januam aperuisti, alleluia. Propitius esto, Domine, peccatis nostris propter nomen tuum, ne quando dicant gentes: Ubi est Deus eorum? Super populum tuum, quaesumus, Domine, benedictio copiosa descendat, indulgentia veniat, consolatio tribuatur, fides sancta succrescat, redemptio sempiterna firmetur, alleluia. Salvator mundi, salva nos omnes. Sancta Dei genitrix, semper virgo Maria, ora pro nobis. Precibus quoque apostolorum martyrumque omnium et confessorum, atque sanctarum virginum, suppliciter petimus, ut a malis omnibus eruamur, bonisque omnibus nunc et semper perfrui mereamur, alleluia. Libera, Domine, populum tuum de manu mortis, et plebem istam protegat dextera tua, ut viventes, benedicamus te, Domine Deus noster. Domine Deus Rex omnipotens, libera nos propter nomen tuum, et da nobis locum poenitentiae. Domine, non est alius Deus praeter te, et quia tibi de omnibus cura est, et quod omnium Dominus es, parce populo tuo, qui das peccantibus largitatem, ut convertantur a malitia in bonitatem. Miserere, Domine, plebi tuae super quam invocatur nomen tuum, ut sciant omnes qui habitant terram, quia tu es Deus populorum tuorum. Dimitte, Domine, peccata populi tui secundum multitudinem misericordiae tuae, sicut propitius fuisti patribus nostris, propitius esto et nobis. Clementissime exaudi, Domine, populum tuum. Deus misereatur. Adimplebitur gloria universa terra. Omnipotens Deus, moestorum consolatio, laborantium fortitudo, perveniant ad te preces de quacunque tribulatione clamantium, ut omnes sibi in necessitatibus suis misericordiam tuam gaudeant adfuisse, alleluia. Deprecamur te, Domine, in omni misericordia tua, ut auferatur furor tuus, et ira tua a civitate tua ista, et de domo sancta tua, quoniam peccavimus, alleluia. Salvator mundi, salva nos supplices tuos, defende populum tuo sanguine redemptum; libera nos, Christe, a periculis, donans nobis vitam aeternam. Christe, qui regnas in coelis, et sedes ad dexteram Patris, et habitas inter angelos et archangelos, thronos et dominationes, et apostoli tui te 692 laudant, et martyres tibi Hymnum cantant. Confessores in paradiso voce concordant, et dicunt: O beati omnes, qui gloriam Deo dicunt, et habitant cum eo in pace, quia omnes qui propter Deum laboraverunt in terrenis, illos perducis ad coelestia regna; nos autem oportet te laudare et benedicere, quia nos de terra ad coelos vocare dignatus es, all. Domine Rex, Deus Abraham, dona nobis pluviam super faciem terrae, ut discat populus iste, quia tu es Dominus Deus noster. Nunquid est in idolis gentium qui pluat, nisi tu Deus? non coeli possunt dare pluviam, nisi tu volueris. Tu es Dominus Deus noster, quem exspectabamus, dona nobis pluviam. Ibunt sancti de virtute in virtutem, videbitur Deus Deorum, alleluia, in Sion. Juxta vestibulum. Immutemur. Peccavimus, Domine, peccavimus tibi; parce peccatis nostris, et salva nos; qui gubernasti Noe super undas diluvii, exaudi nos; qui Jonam de abysso revocasti, libera nos; qui Petro mergenti manum porrexisti, auxiliare nobis, Christe Fili Dei. Exaudi nos, Domine, qui exaudisti Jonam de ventre ceti; exaudi nos clamantes, qui exaudisti David prostratum et jacentem in cilicio, clamantes et dicentes: Parce, parce, defende plasma tuum, Deus noster, alleluia. Ambulate, sancti Dei, ad locum destinatum qui vobis praeparatus est ab origine mundi; ambulate, sancti Dei, ingredimini in civitatem Domini; aedificata est enim vobis ecclesia nova, ubi populus adorare debeat Majestatem Domini. Ambulabat Petrus super undas maris, venit ventus validus, turbata est aqua; prae timore clamat: Jube me venire ad te. Ait illi Jesus: Veni, modicae fidei, quare dubitasti? Placet Jerusalem civitas sancta, ornamento martyrum decorata, cujus plateae sonant laudes de die in diem. Tu es, Domine Salvator, qui paralyticum longo tempore jacentem, solo sermone sanasti; jube ergo, Domine, ut liberemur a tempore malo; peccavimus tibi, precamur nunc, da nobis indulgentiam, piissime Pater, alleluia. Cum venerit Filius hominis in sede majestatis suae, et coeperit judicare saeculum per ignem, tunc assistet ante eum omnis chorus angelorum, et congregabuntur ante eum omnes gentes; tunc dicet his qui a dextris erunt: Venite, benedicti Patris mei, possidete praeparatum vobis regnum a constitutione mundi. Et ibunt impii in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam, et regnabunt cum Deo in saecula. Annuntiate inter gentes gloriam ejus, alleluia; quoniam magnus est Dominus, alleluia; gaudebunt. In sanctis gloriosus est Deus noster; quis similis tibi? sanctimonium tuum, Domine, quod praeparaverunt manus tuae, Domine, qui regnas in aeternum et in saeculum et adhuc, et omnia quae in eis sunt, alleluia. Sicut pastor portabat ovem perditam, sic portabam et complectebar vos, dicit Dominus; ego feci, ego feram vos; ego creavi vos, ego redemi vos, ego reficiam vos; ego sustinui, ego dimittam peccata vestra. Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth, qui per Spiritum sanctum descendit in uterum Virginis, et natus est Dei Filius, redemptor Israel. 693 Salvum fac populum tuum, Domine, et benedic haereditati tuae; et rege eos, et extolle illos usque in aeternum, alleluia. Omnipotens Deus, supplices te rogamus et petimus, ut intercessio archangelorum sit pro nobis ad Dominum, Michaelis, et Gabrielis, et Raphaelis, ut digni offeramus Domino Hostias ad altare, et appareamus ante Salvatorem per intercessionem novem ordinum angelorum. Throni, et dominationes, et principatus, et potestates, cherubim quoque et seraphim intercedant pro nobis, qui non cessant clamare voces: Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus exercituum, qui regnas sine fine, dignare famulos tuos hodie exaudire, alleluia. Benedicat nos trina Majestas Domini, benedicat nos Spiritus sanctus, qui in specie columbae in Jordane fluvio super Christum requievit; ille nos benedicat, qui de coelis dignatus est descendere in terras, et de suo sancto sanguine nos redemit; benedicat Dominus sacerdotium nostrum et introitum nostrum, alleluia. Natalis sancti Vitalis. Antiph. Protexisti me, Deus. Psalm. Exaudi. Allel. Beatus vir qui timet Dominum, in mandatis ejus cupit nimis. Allel. Justus non conturbabitur, quia Dominus firmat manum ejus. Off. Repleti sumus mane misericordia tua, et exsultamus et delectati sumus, alleluia. Vers. 1. Domine, refugium factus es nobis a generatione et progenie. Vers. 2. Priusquam montes fierent, aut formaretur orbis terrae, a saeculo et in saeculum tu es, Deus, alleluia. Comm. Ego sum vitis vera, et vos palmites; qui manet in me, et ego in eo, hic fert fructum multum, alleluia, alleluia Psal. Exaudi, Deus, deprecationem. Natalis sanctorum apostolorum Philippi et Jacobi. Antiph. Exclamaverunt ad te, Domine, in tempore afflictionis suae, et tu de coelo exaudisti eos, alleluia, alleluia. Psalm. Exsultate, justi, in Domino, rectos decet collaudatio. Allel. Confitebuntur. Allel. Nimis honorati sunt. Off. Confitebuntur coeli mirabilia tua, Domine, et veritatem tuam in ecclesia sanctorum. Vers. 1. Misericordias tuas, Domine. Vers. 2. Quoniam quis in nubibus. Com. Tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me? Philippe, qui videt me, Videt et Patrem, alleluia. Non credis quia ego in Patre, et Pater in me est? alleluia, alleluia. Psal. ut supra. Inventio sanctae crucis. Antiph. Nos autem gloriari oportet. Psal. Dominus regnavit, decorem induit; indutus est Dominus fortitudinem, et praecinxit se virtute. Allel. Dicite in gentibus quia Dominus regnavit a ligno. Off. Dextera Domini fecit virtutem, dextera Domini exaltavit me; non moriar, sed vivam, et 694 narrabo opera Domini. Ad Com. Nos autum gloriari oportet in cruce Domini nostri Jesu Christi. Eodem die Natalis sanctorum Juvenalis, Alexandri et Eventii. Antiph. Clamaverunt justi, et Dominus exaudivit eos, et ex omnibus tribulationibus eorum liberavit eos. Psalm. Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus ejus in ore meo. Resp. Gloriosus Deus in sanctis, mirabilis in Majestate, faciens prodigia. Vers. Dextera tua, Domine, glorificata est in virtute, dextera manus tua confregit inimicum. Off. Repleti sumus mane misericordia tua. Vers. 1. Domine, refugium. Vers. 2. Priusquam montes fierent. Com. Justorum animae in manu Dei sunt, et non tanget illos tormentum malitiae. Visi sunt oculis insipientium mori, illi autem sunt in pace. Psal. Exsultate justi in Domino. Natalis sanctorum Gordiani et Epimachi. Antiph. Sancti tui, Domine, benedicent te. Psal. Exaltabo te, Deus meus Rex, et benedicam nomen tuum in saeculum, et in saeculum saeculi. Resp. Justorum animae in manu Dei sunt. Vers. Visi sunt oculis. All. Exsultabunt sancti in gloria, laetabuntur in cubilibus suis. Off. Mirabilis Deus in sanctis suis; Deus Israel ipse dabit virtutem et fortitudinem plebi suae, benedictus Deus. Vers. 1. Exsurgat Deus, et dissipentur inimici ejus, et fugiant qui oderunt eum a facie ejus. Vers. 2. Pereant peccatores a facie Dei; justi epulentur, exsultent in conspectu Dei, delectentur in laetitia. Ad Com. Justorum animae. Psal. ut supra. Natalis sanctorum Nerei, Achillei et Pancratii. Antiph. Ecce oculi Domini super metuentes eum, sperantes in misericordia ejus, alleluia, ut eripiat a morte animas eorum, quoniam adjutor et protector noster est, alleluia, alleluia. Psal. Exsultate, justi, in Domino. Resp. Clamaverunt justi, et Dominus exaudivit eos, et ex omnibus tribulationibus eorum liberavit eos. Vers. Juxta est Dominus his qui tribulato sunt corde, et humiles spiritu salvabit. Allel. Sancti tui, Domine, benedicent te, gloriam regni tui dicent. Off. Confitebuntur coeli. Vers. 1. Misericordias tuas, Domine. Vers. 2. Quoniam quis in nubibus. Ad Com. Gaudete, justi, in Domino. Vers. Fiat misericordia tua, Domine. Dedicatio basilicae sanctae Mariae. Antiph. Terribilis est locus iste; hic domus Dei est, et porta coeli, et vocabitur aula Dei, alleluia. Psal. Dominus regnavit, decorem. Resp. Locus iste a Deo factus est inaestimabile sacramentum, irreprehensibilis est. Vers. Deus, cui astat angelorum chorus, exaudi preces servorum tuorum. 695 All. Adorabo ad templum. Offert. Domine Deus, in simplicitate cordis mei laetus obtuli universa, et populum tuum qui respectus est vidi cum ingenti gaudio; Deus Israel, custodi hanc voluntatem. Domine Deus. Vers. 1. Majestas Domini aedificavit templum, et omnes filii Israel videbant gloriam. Vers. 2. Fecit Salomon solemnitatem in tempore illo. Ad Com. Domus mea domus Orationis vocabitur, dicit Dominus; in ea omnis qui petit accipit, et qui quaerit invenit, et pulsanti aperietur. Psal. ut supra. Natalis sanctae Potentianae. Antiph. Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem. Psal. Eructavit cor meum. Resp. Dilexisti justitiam. Vers. Propterea unxit. Allel. Specie tua. Off. Offerentur regi virgines. Ad Comm. Diffusa est gratia. Ad Missam in litania majore et in Rogationibus. Antiph. Exaudivit de templo sancto suo vocem meam, alleluia, et clamor meus in conspectu ejus introivit in aures ejus, alleluia, alleluia. Psal. Diligam te, Domine, fortitudo mea; Dominus firmamentum meum, et refugium meum, et liberator meus. Allel. Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus. Offert. Confitebor Domino nimis in ore meo, et in medio multorum laudabo eum, qui astitit ad dexteram pauperis, ut salvam faceret a persequentibus animam meam, alleluia. Vers. 1. Adjuva me, Domine Deus meus, salvum fac propter misericordiam tuam, ut sciant quia manus tua haec; tu, Domine, fecisti eam. Vers. 2. Qui insurgunt in me, confundantur, servus tuus laetabitur; induantur qui detrahebant mihi reverentia. Ad Com. Petite et accipietis, quaerite et invenietis, pulsate et aperietur vobis; omnis enim qui petit accipit, et qui quaerit invenit, et pulsanti aperietur, alleluia. Vigilia Ascensionis Domini. Antiph. Omnes gentes plaudite manibus, jubilate Deo in voce exsultationis. Psal. Subjecit populos nobis, et gentes sub pedibus nostris. Allel. Omnes gentes. Off. Viri Galilaei, quid admiramini aspicientes in coelum? Hic Jesus qui assumptus est a vobis in coelum, sic veniet, quemadmodum vidistis eum ascendentem in coelum, alleluia. Vers. Cumque intuerentur in coelum euntem illum, ecce duo viri astiterunt juxta illos in vestibus albis, qui et dixerunt: Sic veniet, quemadmodum vidistis eum ascendentem in coelum, alleluia. Ad Com. Pater, cum essem cum eis, ego servabam eos, quos dedisti mihi, alleluia. Nunc autem ad te venio; non rogo ut tollas eos de mundo, sed ut serves eos a malo. 696 Die sancto Ascensionis. Antiph. Viri Galilaei, quid admiramini aspicientes in coelum? alleluia: quemadmodum vidistis eum ascendentem in coelum, ita veniet, alleluia, alleluia, alleluia. Psalm. Omnes gentes, plaudite manibus, jub. Ad Resp. Ascendit Deus in jubilo, et Dominus in voce tubae. Vers. Psallite Deo nostro, psallite, psallite sapienter. Allel. Ascendit Deus in jubilatione, et Dominus in voce tubae. Item aliud Allel. Dominus in Sina in sancto, ascendens in altum, captivam duxit captivitatem. Off. Ascendit Deus in jubilatione, Dominus in voce tubae, alleluia. Vers. 1. Omnes gentes, plaudite manibus, jubilate Deo in voce exsultationis. Vers. 2. Quoniam Dominus summus, terribilis, Rex magnus super omnem terram. Vers. 3. Subjecit populos nobis, et gentes sub pedibus nostris. Item aliud Off. Viri Galilaei, quid admiramini aspicientes in coelum? Vers. Cumque intuerentur, ut supra. Ad Com. Psallite Domino qui ascendit super coelos coelorum ad Orientem, alleluia. Ad Resp. Date gloriam Deo super Israel. Dominica post Ascensionem. Antiph. Exaudi, Domine, vocem meam qua clamavi ad te, alleluia; tibi dixit cor meum: Quaesivi vultum tuum, vultum tuum, Domine, requiram; ne avertas faciem tuam a me, alleluia, alleluia. Psal. Dominus illuminatio mea, et salus mea, quem timebo? Allel. Qui confidunt in Domino. Off. Lauda, anima mea, Dominum. Ad Com. Pater, cum essem. Natalis sancti Urbani. Antiph. Sacerdotes tui, Domine, induantur justitiam, et sancti tui exsultent. Propter David servum tuum non avertas faciem Christi tui. Psal. Memento, Domine, David, et omnis mansuetudinis ejus. Resp. Inveni David servum meum, oleo sancto meo unxi eum; manus enim mea auxiliabitur ei, et brachium meum confortabit eum. Vers. Nihil proficiet inimicus in eo, et filius iniquitatis non nocebit ei. Allel. Memento, Domine, David, etc. Off. Veritas mea et misericordia mea cum ipso, et in nomine meo exaltabitur cornu ejus. Vers. Posui adjutorium in potente, et exaltavi electum de plebe mea. Ad Com. Fidelis servus et prudens, quem constituit Dominus super familiam suam, ut det illis in tempore tritici mensuram. Psal. ut supra. Sabbato in vigilia Pentecostes, statio ad sanctum Joannem. Ad Introitum litania. Deinde Resp. Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus. Tractus. 697 Laudate Dominum, omnes gentes: laudate eum, omnes populi. Vers. Quoniam confirmata est super nos misericordia ejus, et veritas Domini manet in aeternum. Off. Emitte spiritum tuum, et creabuntur, et renovabis faciem terrae; sit gloria Domini in saecula. Vers. 1. Benedic, anima mea, Domino: Domine Deus meus, magnificatus es vehementer. Vers. 2. Confessionem et decorem induisti, amictus lumine sicut vestimento. Vers. 3. Extendens coelos sicut pellem, qui tegis in aquis superiora ejus, qui ponis nubem ascensum tuum. Ad Com. Ultimo festivitatis die dicebat Jesus: Qui in me credit, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae. Hoc autem dixit de spiritu quem accepturi erant credentes in eum, alleluia, alleluia. Psal. Benedic, anima mea, Domino. Dominica Pentecostes. Antiph. Spiritus Domini replevit orbem terrarum, alleluia; et hoc quod continet omnia, scientiam habet vocis, alleluia, alleluia, alleluia. Psalm. LXVII. Ad Resp. Confirma hoc, Deus. All. Emitte spiritum tuum, et creabuntur, et renovabis faciem terrae. Resp. Haec dies quam. Off. Confirma hoc, Deus, quod operatus es in nobis; a templo tuo, quod est in Jerusalem, tibi offerent reges munera. Vers. 1. Cantate Domino, psalmum dicite nomini ejus, iter facite ei qui ascendit super occasum, Dominus nomen illi. Vers. 2. In ecclesiis benedicite Domino Deo de fontibus Israel. Vers. 3. Regna terrae, cantate Deo, psallite Domino, qui ascendit coelos coelorum ad Orientem. Ad Com. Factus est repente de coelo sonus, advenientis spiritus vehementis, ubi erant sedentes, allel.; et repleti sunt omnes Spiritu sancto, loquentes magnalia Dei, alleluia, alleluia. Psal. ut supra. Feria secunda. Antiph. Cibavit eos ex adipe frumenti, alleluia; et de petra melle saturavit eos, alleluia, alleluia, alleluia. Psal. Exsultate Deo adjutori nostro, jubilate Deo Jacob. All. Venite, exsultemus Domino, jubilemus Deo salutari nostro. Vers. Praeoccupemus faciem ejus in confessione, et in psalmis jubilemus ei. All. Laudate, pueri, Dominum. Off. Intonuit de coelo Dominus, et Altissimus dedit vocem suam, et apparuerunt fontes aquarum, alleluia. Vers. 1. Diligam te, Domine, fortitudo mea, Dominus firmamentum meum et refugium meum, et liberator meus. Vers. 2. Liberator meus de gentibus iracundis. Ad Com. Spiritus sanctus docebit vos, alleluia, quaecunque dixero vobis, allel. Psal. LXXX. Feria tertia. Antiph. Accipite jucunditatem laetitiae vestrae, 698 allel., gratias agentes Deo, allel., qui vos ad coelestia regna vocavit, allel., allel., allel. Psal. Attendite, populus meus, legem meam, inclinate aurem vestram in verba oris mei. All. Lauda, Jerusalem, Dominum, lauda Deum tuum, Sion. Allel. Lauda, anima mea, Dominum, laudabo Dominum in vita mea, psallam Deo meo quandiu ero. Off. Portas coeli aperuit Dominus, et pluit illis manna ut ederent; panem coeli dedit illis, panem angelorum manducavit homo. Vers. 1. Attendite, populus meus, legem meam. Vers. 2. Aperiam in parabola os meum, loquar propositiones ab initio. Ad Comm. Spiritus qui a Patre procedit, alleluia, ille me clarificabit, alleluia, alleluia. Psal. ut supra. Feria quarta. Antiph. Deus cum egredereris coram populo tuo, alleluia, iter faciens eis, alleluia, habitans in illis, alleluia, alleluia. Psal. Exsurgat Deus, et dissipentur inimici ejus, et fugiant qui oderunt eum a facie ejus. All. Quale volueris, si in diebus jejunii evenerit. Resp. Protector noster. Vers. Domine Deus virtutum. Resp. Convertere, Domine. Vers. Domine, refugium. Off. Meditabar in mandatis tuis quae dilexi. Vers. Pars mea, Dominus, dixi custodire legem tuam. Ad Com. Pacem meam do vobis, alleluia, pacem relinquo vobis, alleluia, alleluia. Psal. ut supra. Feria quinta vacat. Feria sexta. Antiph. Repleatur os meum laude tua, alleluia, ut possim cantare, alleluia; gaudebunt labia mea cum cantavero tibi, alleluia, alleluia. Psal. In te, Domine, speravi, non confundar in aeternum; in justitia tua libera me, et eripe me. Allel. Quod volueris, si in diebus jejunii evenerit. Resp. Bonum est confiteri Domino, et psallere nomini tuo, Altissime. Vers. Ad annuntiandum mane misericordiam tuam, et veritatem tuam per noctem. Offert. Lauda, anima mea, Dominum, laudabo Dominum in vita mea, psallam Deo meo quandiu ero. Vers. 1. Qui custodit veritatem in saeculum, facit judicium injuriam patientibus, dat escam esurientibus. Vers. 2. Dominus erigit elisos, Dominus diligit justos. Ad Comm. Spiritus ubi vult spirat, et vocem ejus audis, alleluia: et nescis unde veniat, et quo vadat, alleluia, alleluia, alleluia Psalm. ut supra. Sabbato in XII lectionibus. Antiph. Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris, alleluia, per inhabitantem spiritum ejus in nobis, alleluia, alleluia. Psalm. Domine Deus salutis meae, in die clamavi et nocte coram te. Respons. 699 Protector noster. Vers. Domine Deus virtutum. Resp. Propitius esto, Domine. Vers. Adjuva nos, Deus salutaris noster. Resp. Convertere, Domine. Vers. Domine, refugium factus es nobis. Resp. Dirigatur Oratio. Vers. Elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum. Resp. Benedictionem, etc. Off. Domine Deus salutis meae, in die clamavi et nocte coram te: intret Oratio mea in conspectu tuo, Domine. All. Inclina aurem tuam ad precem meam, quia repleta est malis anima mea, et vita mea in inferno appropinquavit; aestimatus sum cum descendentibus in lacum. Vers. 1. Factus sum sicut homo sine adjutorio inter mortuos liber. Vers. 2. Sicut vulnerati dormientes in sepulcris, quorum non est memor amplius, et ipsi de manu tua repulsi sunt. Ad Comm. Non vos relinquam orphanos, veniam ad vos iterum, alleluia, et gaudebit cor vestrum, alleluia, alleluia. Psalmus. Attendite, populus meus. Natalis Sanctorum Martyrum Marcellini et Petri. Antiph. Clamaverunt justi, et exaudivit eos, et ex omnibus tribulationibus eorum liberavit eos. Psal. Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus ejus in ore meo. Resp. Clamaverunt justi. Vers. Juxta est Dominus his qui tribulato sunt corde, et humiles spiritu salvabit. All. Sancti tui, Domine, benedicent te, gloriam regni tui dicent. Off. Laetamini in Domino et exsultate, justi, et gloriamini, omnes recti corde. Ad Comm. Justorum animae in manu Dei sunt, et non tanget illos tormentum malitiae, visi sunt oculis insipientium mori, illi autem sunt in pace. Natalis Sanctorum Martyrum Primi et Feliciani. Antiph. Sapientiam sanctorum narrent populi, et laudem eorum nuntiet Ecclesia, nomina autem eorum vivent in saeculum saeculi, alleluia. Psalm. Exsultate, justi, in Domino, rectos decet collaudatio. Resp. Exsultabunt sancti in gloria, laetabuntur in cubilibus suis. Vers. Cantate Domino canticum novum, laus ejus in ecclesia sanctorum. All. Gaudete, justi, in Domino; rectos decet collaudatio. Off. Mirabilis Deus in sanctis suis, Deus Israel ipse dabit virtutem et fortitudinem plebi suae, benedictus Deus, alleluia. Vers. 1. Exsurgat Deus, et dissipentur inimici ejus, et fugiant qui oderunt eum a facie ejus. Vers. 2. Pereant peccatores a facie Dei; justi epulentur, exsultent in conspectu Dei, delectentur in laetitia. Ad Com. Ego vos elegi de mundo ut eatis, et fructum afferatis, et fructus vester maneat. Natalis sancti Basilidis martyris. Antiph. Gloria et honore coronasti eum, Domine, et constituisti eum super opera manuum tuarum. Psal. Domine, in virtute tua laetabitur Rex, et super salutare tuum exsultabit vehementer. Off. 700 In virtute tua, Domine, laetabitur justus. Vers. 1. Vitam petiit. Vers. 2. Magna est gloria ejus in salutari. Ad Comm. Posuisti, Domine, in capite ejus coronam de lapide pretioso. Eodem die natalis sanctorum Cyrini, Naboris et Nazarii. Antiph. Intrent in conspectu tuo, Domine, gemitus compeditorum; redde vicinis nostris septuplum in sinu eorum; vindica, Domine, sanguinem sanctorum tuorum, qui effusus est. Psal. Deus, venerunt gentes in haereditatem tuam; polluerunt templum sanctum tuum, posuerunt Jerusalem in pomorum custodiam. Resp. Vindica, Domine, sanguinem sanctorum tuorum, qui effusus est. Vers. Posuerunt mortalia servorum tuorum, escas volatilibus coeli, carnes sanctorum tuorum bestiis terrae. Allel. Exsultabant sancti in gloria, laetabuntur in cubilibus suis. Offert. Exsultabunt sancti in gloria, laetabuntur in cubilibus suis, exsultationes Dei in faucibus eorum. Vers. Cantate Domino canticum novum, laus ejus in ecclesia sanctorum, laetetur Israel in eo qui fecit eum, et filiae Sion exsultent in rege suo. Ad Com. Posuerunt mortalia servorum tuorum, Domine, escas volatilibus coeli, carnes sanctorum tuorum bestiis terrae; secundum magnitudinem brachii tui posside filios morte punitorum. Natalis sanctorum Marci et Marcelliani. Antiph. Salus autem justorum a Domino, et protector eorum est in tempore tribulationis. Psal. Noli aemulari in malignantibus, neque zelaveris facientes iniquitatem. Resp. Justorum animae in manu Dei sunt, et non tanget illos tormentum malitiae. Vers. Visi sunt oculis insipientium mori, illi autem sunt in pace. Allel. Sancti tui, Domine. Offert. Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo venantium; laqueus contritus est, et nos liberati sumus. Vers. 1. Nisi quia Dominus. Vers. 2. Torrentem pertransiit anima nostra. Ad Comm. Amen dico vobis, quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Venite, benedicti Patris mei, possidete praeparatum vobis regnum ab initio saeculi. Item alia: Ego vos elegi de mundo, ut eatis, et fructum afferatis, et fructus vester maneat. Psal. ut supra. Natalis sanctorum Gervasii et Protasii. Antiph. Loquetur Dominus pacem in populo suo, et super sanctos suos, et in eos qui convertuntur ad ipsum. Psal. Benedixisti, Domine, terram tuam, avertisti captivitatem Jacob. Resp. Gloriosus Deus in sanctis suis, mirabilis in Majestate, faciens prodigia. Vers. Dextera tua, Domine, glorificata est in virtute; dextera manus tua confregit inimicos. All. Gaudete, justi, in Domino. Off. Laetamini in Domino et exsultate, justi, et gloriamini, omnes recti corde. Vers. Pro hac orabit ad te 701 omnis sanctus in tempore opportuno. Ad Comm. Posuerunt mortalia. In vigilia sancti Joannis Baptistae. Antiph. Ne timeas, Zacharia, exaudita est Oratio tua, et Elisabeth uxor tua pariet tibi filium, et vocabis nomen ejus Joannem; et erit magnus coram Domino, et Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae, et multi in nativitate ejus gaudebunt. Psalm. Domine, in virtute tua laetabitur Rex, et super Salutare tuum exsultabit vehementer. Resp. Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Joannes, hic venit. Vers. Ut testimonium perhiberet de lumine, et pararet Domino plebem perfectam. Off. Gloria et honore. Vers. Domine Dominus noster. Ad Com. Magna est gloria ejus. Psal. ut supra. In prima Missa de nocte. Antiph. Justus ut palma florebit, sicut cedrus Libani multiplicabitur. Plantatus in Domo Domini, in atriis domus Dei nostri. Psalm. Bonum est confiteri Domino, et psallere nomini tuo, Altissime. Resp. Justus ut palma florebit, sicut cedrus Libani multiplicabitur in domo Domini. Vers. Bonum est. Off. In virtute tua, Domine. Ad Comm. Posuisti, Domine. Psal. XX. VIII Kal. Julii. In natali unde supra. Antiph. De ventre matris meae vocavit me Dominus nomine meo, et posuit os meum ut gladium acutum; sub tegumento manus suae protexit me, qui posuit me quasi sagittam electam. Psalm. Bonum est confiteri Domino. Ad Resp. Justus ut palma. Resp. Priusquam te formarem in utero, novi te; et antequam exires de ventre, sanctificavi te. Vers. Misit Dominus manum suam, et tetigit os meum, et dixit mihi. Allel. Beatus vir qui timet Dominum, in mandatis ejus cupit nimis. Off. Justus ut palma florebit. Vers. 1. Bonum est. Vers. 2. Ad annuntiandum mane. Vers. 3. Plantati in domo Domini. Item Off. Ingressus est Zacharias sacerdos in domo Domini ad horam incensi. Dixit ad eum angelus: Ne timeas, quia exaudita est Oratio tua, et Elisabeth uxor tua pariet tibi filium, et vocabis nomen ejus Joannem, quia in nativitate ejus multi gaudebunt, alleluia. Vers. Elisabeth venit tempus pariendi, et peperit filium, quia magnificavit Dominus misericordiam suam, cum venissent ad circumcidendum puerum, et vocabant eum nomine patris sui, respondente matre ejus: Nequaquam. Innuebant patri ejus quem vellet vocari eum, scripsit dicens: Joannes nomen ejus erit; et mirati sunt omnes, quia apertum est os ejus et lingua ejus, et loquebatur, benedicens Deum, quia in nativitate ejus multi gaudebunt. Ad Com. Tu puer, propheta Altissimi vocaberis; praeibis enim ante faciem Domini parare vias ejus. Vers. Ad dandam scientiam. In natali sanctorum Joannis et Pauli martyris. Antiph. Multae tribulationes justorum, et de his omnibus liberavit eos Dominus; Dominus custodit omnia ossa eorum, unum ex his non conteretur. Psalm. Benedicam Domino in omni tempore, 702 semper laus ejus in ore meo. Resp. Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum; sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam, barbam Aaron. Vers. Mandavit Dominus Benedictionem et vitam usque in saeculum. All. quale volueris. Off. Gloriabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuum, quoniam tu, Domine, benedicis justis. Domine, ut scuto bonae voluntatis tuae coronasti eos. Vers. 1. Verba mea auribus percipe, Domine, intellige clamorem meum; intende voci Orationis meae, Rex meus et Deus meus. Vers. 2. Quoniam ad te orabo, Domine, quoniam ad te clamabo, Domine, mane, et exaudies vocem meam. Ad. Com. Etsi coram hominibus tormenta passi sunt, Deus tentavit eos; tanquam aurum in fornace probavit eos, et sicut holocausta accepit eos. Psal. ut supra. Vigilia sancti Petri. Antiph. Dicit Dominus Petro: Cum esses junior cingebas te, et ambulabas ubi volebas; cum autem senueris, extendes manus tuas, et alius te cinget; et ducet quo tu non vis. Hoc autem dixit, significans qua morte clarificaturus esset Deum. Psal. Coeli enarrant gloriam Dei. Resp. In omnem terram exiit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum. Vers. Coeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum ejus annuntiat firmamentum. Off. Mihi autem nimis honorificati sunt amici tui, Deus, nimis confortatus est principatus eorum. Vers. 1. Domine, probasti me et cognovisti me, tu cognovisti sessionem meam et resurrectionem meam. Vers. 2. Intellixisti cogitationes meas a longe, semitam meam et directionem meam investigasti. Vers. 3. Ecce tu, Domine, cognovisti omnia novissima et antiqua, tu formasti me, et posuisti super me manum tuam. Ad Com. Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. III Kal. Julii Natalis sancti Petri. Antiph. Nunc scio vere quia misit Dominus angelum suum, et eripuit me de manu Herodis, et de omni exspectatione plebis Judaeorum. Psalm. Domine probasti me. Resp. Constitues eos principes super omnem terram, memores erunt nominis tui, Domine Vers. Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, propterea populi confitebuntur tibi. All. Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Item All. Nimis honorati sunt amici tui, Deus, nimis confortatus est principatus eorum. Off. Constitues eos principes super omnem terram, memores erunt nominis tui in omni progenie et generatione. Vers. 1. Eructavit cor meum verbum bonum, dico ego opera mea Regi. Vers. 2. Lingua mea calamus scribae velociter scribentis, speciosus forma prae filiis hominum, diffusa est gratia in labiis tuis. Vers. 3. Propterea benedixit te Deus in aeternum, accingere gladio tuo circa femur, Potentissime. Ad Com. Simon Joannis, diligis me plus his? Domine, tu omnia nosti, tu scis quia amo te. Pasce oves meas. Psal. ut supra. Pridie Kal. Jul. Natalis sancti Pauli. Antiph. Scio cui credidi, et certus sum quia potens est depositum meum servare in illum diem. 703 Psal. Domine, probasti. Resp. Qui operatus est Petro in apostolatum, operatus est et mihi inter gentes, et cognoverunt gratiam Dei, quae data est mihi. Vers. Gratia Dei in me vacua non fuit, sed gratia ejus semper in me manet. All. Gaudete, justi, in Domino, rectos decet collaudatio. Off. Mihi autem nimis. Ad Comm. Amen dico vobis, quod vos qui reliquistis omnia, et secuti estis me, centuplum accipietis, et vitam aeternam possidebitis. Psal. ut supra. Natalis sanctorum Processi et Martiniani. Antiph. Judicant sancti gentes, et dominantur populis, regnabit Dominus Deus illorum in perpetuum. Psal. Exsultate, justi, in Domino. Resp. Exsultabunt sancti in gloria. Vers. Cantate Domino. All. Mirabilis Dominus noster in sanctis suis. Off. Gloriabuntur in te omnes. Vers. Verba mea. Ad Com. Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo venantium. Psal. Nisi quia Dominus. Pridie Nonas Jul. Octava beatorum apostolorum Petri et Pauli. Antiph. Sapientiam sanctorum narrent populi, et laudes eorum nuntiet Ecclesia; nomina autem eorum vivent in saeculum saeculi. Psal. Exsultate, justi, in Domino. Resp. Justorum animae. Vers. Visi sunt oculis. All. Sancti tui, Domine, benedicent te, gloriam regni tui dicent. Off. Exsultabunt sancti in gloria. Ad Com. Justorum animae in manu Dei sunt. Psal. ut supra. Sanctorum septem Fratrum. Antiph. Laudate, pueri, Dominum, laudate nomen Domini, qui habitare facit sterilem in domo, matrem filiorum laetantem. Psal. Sit nomen Domini benedictum, ex hoc nunc et usque in saeculum. Resp. Anima nostra. Vers. Laqueus contritus est. All. Laudate, pueri, Dominum. Off. Anima nostra. Vers. Nisi quia Dominus. Ad Com. Quicunque fecerit voluntatem Patris mei qui in coelis est, ipse meus frater, soror et mater est, dicit Dominus. Psal. ut supra. Natalis sancti Benedicti. Antiph. Justus ut palma. Psal. Bonum est confiteri. Resp. Inveni David servum meum, oleo sancto meo unxi eum, manus enim mea auxiliabitur ei, et brachium meum confortabit eum. Vers. Nihil proficiet inimicus in eo, et filius iniquitatis non nocebit ei. All. Disposui testamentum electis meis, juravi David servo meo. Off. Inveni David. Ad. Comm. Beatus servus quem cum venerit Dominus, invenerit illum vigilantem; amen dico vobis, super omnia bona sua constituet eum. 704 Sanctae Praxedis. Antiph. Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum, et non confundebar; et meditabar in mandatis tuis, quae dilexi nimis. Psal. Beati immaculati in via. Resp. Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem. Vers. Propterea unxit te Deus, Deus tuus oleo justitiae. All. Specie tua et pulchritudine tua intende, prospere procede, et regna. Offert. Diffusa est gratia. Ad Comm. Simile est regnum coelorum homini negotiatori, quaerenti bonas margaritas; inventa una pretiosa margarita, dedit omnia sua, et comparavit eam. Psalm. ut supra. Natalis sancti Apollinaris. Antiph. Sacerdotes Dei, benedicite Domino, sancti et humiles corde, laudate Deum. Psalm. Memento, Domine, David, et omnis mansuetudinis ejus Resp. Inveni David servum meum. Vers. Nihil proficiet inimicus in eo. Allel. Memento, Domine, David. Off. Veritas mea et misericordia. Ad Comm. Semel juravi in sancto meo, semen ejus in aeternum manebit; et sedes ejus sicut sol in conspectu meo, et sicut luna perfecta in aeternum, et testis in coelo fidelis. Psal. Misericordias Domini. Natalis sancti Felicis. Antiph. Sacerdotes ejus induantur justitia, et Sancti ejus exsultatione exsultabunt. Psalm. Memento, Domine, David. Resp. Ecce sacerdos magnus, qui in diebus suis placuit Deo. Vers. Non est inventus similis illi qui conservaret legem excelsi. Off. Veritas mea et misericordia mea cum ipso, et in nomine meo exaltabitur cornu ejus. Ad Comm. Beatus servus. Psal ut supra. Eodem die natalis sanctorum Simplicii, Faustini et Beatricis. Antiph. Sapientiam sanctorum narrent populi. Psalm. Exsultate, justi, in Domino. Respons. Clamaverunt justi, et Dominus exaudivit eos, et de omnibus tribulationibus eorum liberavit eos. Vers. Juxta est Dominus his qui tribulato sunt corde, et humiles spiritu salvabuntur. Allel. Sancti tui, Domine. Off. Gloriabuntur in te omnes. Ad Com. Ego vos elegi. Natalis sanctorum Abdon et Sennes. Antiph. Intrent in conspectu tuo, Domine, gemitus compeditorum. Psalm. Deus, venerunt gentes. Resp. Gloriosus Deus in sanctis suis. Vers. Dextera tua, Domine, Allel. Sancti tui, Domine. Off. 705 Mirabilis Deus in sanctis suis. Ad Com. Posuerunt mortalia sanctorum. Psal. Deus venerunt. Sancti Petri ad Vincula. Antiph. Salus populi. Psalm. Attendite, populus meus, legem meam. Resp. Salvum fac populum. Vers. Ad te, Domine, clamavi. All. Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Off. Populum humilem salvum facies, et oculos superborum humiliabis. Ad Com. Domine, si tu es. Natalis sancti Stephani papae. Antiph. Justus ut palma. Psal. Bonum est confiteri. Domino. Resp. Justus non conturbabitur, quia Dominus firmat manum ejus. Vers. Tota die miseretur et commodat, et semen ejus in Benedictione erit. All. Disposui testamentum electis meis, juravi David servo meo. Off. Inveni David servum meum. Ad Com. Domine, quinque talenta tradidisti mihi, ecce alia quinque superlucratus sum; euge, serve fidelis, quia in pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui. Alia. Antiph. Sacerdotes ejus induam Salutari. Psal. Memento, Domine, David. Resp. Os justi meditabitur sapientiam, et lingua ejus loquetur judicium. Vers. Lex Dei ejus in corde ipsius, et non supplantabuntur gressus ejus. Off. Inveni David. Vers. 1. Potens es, Domine. Vers. 2. Veritas mea et misericordia mea. Ad Comm. Domine, quinque talenta tradidisti mihi. Psal. ut supra. Natalis sancti Xysti papae. Antiphon. Sacerdotes Dei, benedicite Domino. Psalm. Memento, Domine, David. Resp. Sacerdotes ejus induam Salutari, et sancti ejus exsultatione exsultabunt. Vers. Illuc producam cornu David, paravi lucernam Christo meo. All. Inveni David. Off. Inveni David. Ad Com. Fidelis servus, et prudens, quem constituit Dominus super familiam suam, ut det illi in tempore tritici mensuram. Psal. ut supra. Eodem die natal. sanctorum Felicissimi et Agapiti. Antiph. Salus autem justorum a Domino, et protector eorum est in tempore tribulationis. Ps. Noli aemulari in malignantibus. Resp. Justorum animae in manu Dei sunt. Vers. Visi sunt oculis insipientium mori. All. Cantate Domino canticum novum, laus ejus in ecclesia sanctorum. Offert. Gloriabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuum, quoniam, tu, Domine, benedices justo: Domine, ut scuto bonae voluntatis tuae coronasti nos. Vers. 1. Verba mea auribus. Vers. 2. Quoniam ad te orabo, Domine. Ad Com. Ego elegi vos de mundo. Psal. ut supra. Natalis sancti Cyriaci. Antiph. Timete Dominum, omnes sancti ejus, 706 quoniam nihil deest timentibus eum; divites eguerunt, et esurierunt, inquirentes autem Dominum non deficient omni bono. Psal. Benedicam Domino in omni tempore, semper laus ejus in ore meo. Resp. Timete Dominum, omnes sancti ejus, quoniam nihil deest timentibus eum. Vers. Inquirentes autem Dominum non deficient omni bono. All. Exsultabunt sancti in gloria, laetabuntur in cubilibus suis. Off. Laetamini in Domino, et exsultate. Vers. 1. Beati quorum remissae. Vers. 2. Pro hac orabit ad te omnis sanctus. Ad Com. Signa eos qui in me credunt, haec sequentur: Daemonia ejicient, super aegros manus imponent, et bene habebunt. Vigilia sancti Laurentii. Antiph. Dispersit, dedit pauperibus, justitia ejus manet in saeculum saeculi, cornu ejus exaltabitur in gloria. Psal. Beatus vir qui timet Dominum, in mandatis ejus cupit nimis. Resp. Dispersit, dedit pauperibus, justitia ejus manet in saeculum saeculi. Vers. Potens in terra erit semen ejus, generatio rectorum benedicetur. Off. Oratio mea munda est, et ideo peto ut detur locus voci meae in coelo, quia ibi est judex meus, et conscius meus in excelso; ascendat ad Dominum deprecatio mea. Vers. Probavit me Dominus sicut aurum, vias ejus custodivi, et a praeceptis ejus non discessi. Item aliud. Off. Gloria et honore. Ad Com. Qui vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Psal. ut supra. In natali sancti Laurentii. Antiph. Confessio et pulchritudo in conspectu ejus, sanctitas et magnificentia in sanctificatione ejus. Psal. Cantate Domino. Resp. Probasti, Domine, cor meum, et visitasti nocte. Vers. Igne me examinasti, et non est inventa in me iniquitas. Allel. Beatus vir. Off. Confessio et pulchritudo. Vers. 1. Cantate Domino canticum novum; cantate Domino, omnis terra. Vers. 2. Cantate Domino, et benedicite nomini ejus, annuntiate de die in diem Salutare ejus. Ad Comm. Qui mihi ministrat me sequatur; et ubi ego sum, illic et minister meus erit. Psal. ut supra. Natalis sancti Tiburtii. Antiph. Justus ut palma florebit, sicut cedrus quae est in Libano multiplicabitur. Psal. Bonum est confiteri Domino, et psallere nomini tuo, Altissime. Resp. Os justi meditabitur sapientiam. Vers. Lex Dei ejus in corde. All. Gloria et honore coronasti eum, Domine. Off. In virtute tua laetabitur justus. Ad Comm. Posuisti, Domine, in capite ejus. Psal. Domine, in virtute tua. Natalis sancti Hyppolyti et sociorum. Antiph. Justi epulentur, et exsultent in conspectu Dei, et delectentur in laetitia. Psal. Exsurgat Deus, 707 et dissipentur inimici ejus; et fugiant qui oderunt eum a facie ejus. Resp. Justorum animae. Vers. Visi sunt oculis insipientium mori. All. Sancti tui, Domine. Off. Anima nostra sicut passer. Ad Com. Dico autem vobis amicis meis, ne terreamini ab his qui vos persequuntur. Item alia: Amen dico vobis, quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Psal. ut supra. Natalis sancti Eusebii. Antiph. Os justi meditabitur sapientiam et lingua ejus loquetur judicium; lex Dei ejus in corde ipsius. Psal. Noli aemulari in malignantibus. Resp. Os justi meditabitur. Vers. Lex Dei ejus. All. Justus non conturbabitur. Off. Desiderium animae. Vers. 1. Vitam petiit. Vers. 2. Laetificabis eum. Vers. 3. Inveniatur manus tua. Ad Com. Beatus servus. Psal. ut supra. Assumptio sanctae Mariae. Antiph. Vultum tuum deprecabuntur omnes divites plebis; adducentur regi virgines post eam, proximae ejus adducentur tibi in laetitia et exsultatione. Psal. Eructavit cor meum verbum bonum. Resp. Propter veritatem et mansuetudinem, et justitiam, et deducet te mirabiliter dextera tua. Vers. Audi, filia, et vide, et inclina aurem tuam, quia concupivit Rex speciem tuam. All. Specie tua et pulchritudine tua intende, prospere procede, et regna. Offert. Offerentur Regi virgines post eam, proximae ejus offerentur tibi. Ad Com. Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem; propterea unxit te Deus, Deus meus. Psal. ut supra. Octava sancti Laurentii. Antiph. Probasti, Domine, cor meum, et visitasti nocte; igne me examinasti, et non est inventa in me iniquitas. Psal. Exaudi, Domine, justitiam meam, intende deprecationem meam. Resp. Posuisti, Domine, super caput ejus coronam de lapide pretioso. Vers. Desiderium animae ejus tribuisti ei, et voluntate labiorum ejus non fraudasti eum. All. Gloria et honore coronasti eum, Domine. Off. In virtute tua, Domine, laetabitur justus, et super Salutare tuum exsultabit vehementer. Desiderium animae ejus tribuisti ei. Ad Com. Qui vult venire post me. Psal. ut supra. Natalis sancti Agapiti. Antiph. Laetabitur justus in Domino, et sperabit in eo, et laudabuntur omnes recti corde. Psal. Exaudi, Deus, Orationem meam, cum deprecor, a timore inimici eripe animam meam. Resp. Justus non conturbabitur. Vers. Tota die miseretur et commodat. All. Beatus vir qui timet Dominum. Off. In virtute tua laetabitur. Ad. Com. Beatus servus. Psal. ut supra. 708 Natalis sanctorum Timothei et Symphoriani. Antiph. Salus autem justorum. Psal. Noli aemulari in malignantibus. Resp. Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus. Vers. Credidi, propter quod locutus sum, ego autem humiliatus sum nimis. All. Sancti tui, Domine. Off. Mirabilis Deus in sanctis suis, Deus Israel ipse dabit virtutem et fortitudinem plebi suae, benedictus Deus, alleluia. Ad Com. Ego vos elegi de mundo. Natalis sancti Genesii. Antiph. Gloria et honore coronasti eum, Domine, et constituisti eum super opera manuum tuarum. Psal. Domine Dominus noster. Resp. Domine, praevenisti eum. Vers. Vitam petiit. All. Justus non conturbabitur, quia Dominus firmat manum ejus. Off. Desiderium animae ejus tribuisti ei, Domine, et voluntate labiorum ejus non fraudasti eum; posuisti in capite ejus coronam de lapide pretioso. Ad Com. Qui vult venire. Natalis sancti Augustini. Antiph. Dicit Dominus: Sermones mei, quos dedi in os tuum, non deficient de ore tuo. Adest enim nomen, et munera tua accepta erunt super altare meum. Psal. Domine, exaudi. Resp. Juravit Dominus. Vers. Dixit Dominus Domino meo. All. Memento, Domine, David, et omnis mansuetudinis ejus. Off. Inveni David. Ad Comm. Fidelis servus. Natalis sancti Hermetis. Antiph. Justus non conturbabitur, quia Dominus firmat manum ejus; tota die miseretur et commodat, et semen ejus in Benedictione erit. Psal. Noli aemulari in malignantibus. Resp. Justus ut palma florebit. Vers. Ad annuntiandum mane misericordiam. All. Beatus vir qui suffert tentationem. Off. In virtute tua, Domine. Ad Com. Multitudo languentium, et qui vexabantur a spiritibus immundis, veniebant ad eum, quia virtus de illo exibat, et sanabat omnes. Psal. ut supra. Decollatio sancti Joannis Baptistae. Antiph. In virtute tua, Domine, laetabitur justus. Psalm. Vitam petiit. Resp. Domine, praevenisti. Vers. Vitam petiit. All. Beatus vir. Off. Justus ut palma. Ad Com. Magna est gloria ejus. Natalis sanctae Sabinae. Antiph. Cognovi, Domine, quia aequitas judicia tua, et in veritate tua humiliasti me; confige timore tuo carnes meas, a mandatis tuis non me repellas. Psal. Beati immaculati in via. Resp. Specie tua. Vers. Propter veritatem et mansuetudinem. All. Diffusa est gratia. Off. Filiae regum in honore tuo; astitit regina a dextris tuis in vestitu deaurato, 709 circumdata varietate. Ad Comm. Principes persecuti sunt me gratis et a verbis tuis formidavit cor meum, laetabor ego super eloquia tua, sicut qui invenit spolia multa; concupivit anima mea testimonia tua, Domine, et dilexit ea vehementer. Psal. ut supra. Natalis sanctorum Felicis et Adaucti. Antiph. Sapientiam sanctorum. Psal. Exsultate, justi, in Domino. Resp. Gloriosus Deus in sanctis suis. Vers. Dextera tua, Domine. All. Gaudete, justi, in Domino, rectos decet collaudatio. Off. Laetamini, justi, in Domino. Ad Com. Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine, dicit Dominus; et quod in aure auditis, praedicate super tecta. Natalis sanctae Mariae. Antiph. Vultum tuum, Domine. Psal. Eructavit cor meum. Resp. Dilexisti justitiam. Vers. Propter veritatem. Allel. Adducentur regi virgines post eam, proximae ejus offerentur tibi in laetitia. Off. Offerentur regi. Ad Com. Diffusa est gratia. Natalis sancti Adriani Antiph. Laetabitur justus in Domino. Psal. Exaudi, Deus, Orationem. Resp. Domine, praevenisti. Vers. Vitam petiit a te. All. Beatus vir. Off. Gloria et honore coronasti eum. Ad Comm. Posuisti, Domine. Natalis sancti Gorgonii. Antiph. Gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tuarum. Psalm. Domine Dominus noster. Resp. Posuisti, Domine. Vers. Desiderium animae. All. Gloria et honore. Off. Posuisti, Domine, in capite ejus coronam de lapide pretioso, vitam petiit a te, et tribuisti ei. Vers. Desiderium animae ejus tribuisti ei, et voluntate labiorum ejus non fraudasti eum. Vers. Magna est gloria ejus in salutari tuo, gloriam et magnum decorem impones super eum. Ad Com. Posuisti, Domine. Natalis sanctorum Proti et Hyacinthi. Antiph. Judicant sancti gentes, et dominabuntur populis; regnabit Dominus eorum in perpetuum. Psal. Exsultate, justi, in Domino. Resp. Vindica, Domine, sanguinem sanctorum tuorum, qui effusus est. Vers. Posuerunt mortalia servorum tuorum escas volatilibus coeli, carnes sanctorum tuorum bestiis terrae. All. Gaudete, justi, in Domino, rectos decet collaudatio. Off. Gloriabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuum, quoniam tu, Domine, benedices justo: Domine, ut scuto bonae voluntatis tuae coronasti nos. Ad Com. Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo venantium. Vel Qui vult venire post me. Exaltatio sanctae crucis. Antiph. Nos autem gloriari oportet in cruce 710 Domini nostri Jesu Christi, in quo est salus, vita et resurrectio nostra, per quem salvati et liberati sumus. Psal. Dominus regnavit, decorem. Resp. Christus factus est. Vers. Propter quod et Deus. All. Dicite in gentibus, quia Dominus regnavit a ligno. Off. Dextera Domini. Ad Comm. Nos autem gloriari oportet. Natalis sanctorum Cornelli et Cypriani. Antiph. Sacerdotes Dei. Psal. Memento, Domine, David. Resp. Sacerdotes ejus. Illuc producam cornu David. All. Disposui testamentum electis meis. Off. Veritas mea. Ad Com. Domine, quinque talenta tradidisti mihi, ecce alia quinque superlucratus sum; euge, serve fidelis, quia in pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui. Psal. ut supra. Natalis sancti Nicomedis. Antiph. Laetabitur justus in Domino. Psalm. Beati quorum remissae sunt iniquitates. Resp. Posuisti, Domine. Desiderium animae ejus. All. Justus non conturbabitur. Off. Gloria et honore. Ad Comm. Qui vult venire post me. Psal. ut supra. Natalis sanctae Euphemiae, ac sanctorum Luciae et Geminiani. Antiph. Vultum tuum deprecabuntur. Psalm. Eructavit cor meum. Resp. Diffusa est gratia. Vers. Propter veritatem et mansuetudinem. All. Specie tua. Off. Offerentur regi virgines. Ad Com. Simile est regnum coelorum. Item alia: In salutari tuo anima mea. Psalm. Beati immaculati in via. Vigilia sancti Matthaei. Antiph. Ego autem sicut oliva fructifera in domo Domini, speravi in misericordia Dei mei, et expectabo nomen tuum, quoniam bonum est ante conspectum sanctorum tuorum. Psal. Quid gloriaris in malitia, qui potens es in iniquitate? Resp. Justus ut palma florebit. Vers. Bonum est confiteri Domino. Off. Gloria et honore. Ad Com. Posuisti, Domine. Natalis sancti Matthaei. Antiph. Os justi meditabitur sapientiam, et lingua ejus loquetur judicium, lex Dei ejus in corde ipsius. Psalm. Noli aemulari in malignantibus, neque zelaveris facientes iniquitatem. Psalm. Beatus vir qui timet Dominum. Vers. Potens in terra erit semen ejus. All. Inveni David. Off. Posuisti, Domine. Vers. 1. Desiderium animae ejus. Vers. 2. Magna est gloria. Ad Com. Magna est gloria. Ps. XX. Natalis sancti Mauricii. Antiph. Intret in conspectu tuo, Domine. Psal. Deus, venerunt gentes. Resp. Gloriosus Deus. Vers. Dextera tua, Domine. All. Exsultabunt sancti in gloria. Off. Laetamini in Domino. Ad Com. Posuerunt mortalia. 711 Natalis sanctorum Cosmae et Damiani. Antiph. Sapientiam sanctorum narrent populi. Psalm. Exsultate, justi, in Domino. Resp. Clamaverunt justi, et Dominus exaudivit eos. Vers. Juxta est Dominus. All. Sancti tui, Domine. Off. Gloriabuntur. Ad Comm. Posuerunt mortalia. Dedicatio basilicae sancti Michaelis. Antiph. Benedicite Dominum, omnes angeli ejus, potentes virtute, qui facitis verbum ejus, ad audiendam vocem sermonum ejus. Psalm. Benedic, anima mea, Domino, et omnia quae intra me sunt nomini sancto ejus. Resp. Benedicite Domino, omnes angeli ejus, potentes virtute, qui facitis verbum ejus. Vers. Benedic, anima mea, Domino, et omnia interiora mea nomini sancto ejus. All. Laudate Dominum, omnes angeli ejus, laudate eum omnes virtutes ejus. All. Confitebor tibi, Domine. Offert. In conspectu angelorum psallam tibi. Vers. 1. Confitebor tibi, Domine. Vers. 2. Confiteantur tibi, Domine, omnes reges terrae. Ad Com. Benedicite, omnes angeli Domini, Domino hymnum dicite, et superexaltate eum in saecula. Natalis sancti Marci. Antiph. Sacerdotes Dei, benedicite Domino. Psal. Benedicite omnia opera Domini Domino. Resp. Inveni David. Vers. Nihil proficiet. All. Memento David. Off. Veritas mea. Ad Com. Beatus servus. Vigilia sanctorum Dionysii et sociorum ejus. Antiph. Salus autem justorum a Domino, et protector eorum est in tempore tribulationis. Psal. Noli aemulari in malignantibus. Resp. Vindica, Domine. Vers. Posuerunt mortalia. Natalis sancti Dionysii. Antiph. Intret in conspectu tuo, Domine. Psal. Deus, venerunt gentes. Respons. Gloriosus Deus. Vers. Dextera tua, Domine. All. Gaudete, justi, in Domino. Off. Mirabilis Deus. Ad Comm. Anima nostra. Natalis sancti Callixti. Antiph. Sacerdotes ejus. Psal. Memento, Domine, David. Resp. Sacerdotes ejus. Vers. Illuc producam cornu. Allel. Inveni David servum meum. Off. Inveni David servum. Ad Com. Beatus servus. Vigilia apostolorum Simonis et Judae. Antiph. Intret in conspectu. Psal. Deus, venerunt gentes. Resp. Vindica, Domine, sanguinem servorum tuorum. Vers. Posuerunt mortalia servorum tuorum. 712 Offert. Exsultabunt sancti. Ad Comm. Justorum animae. Ad Missam. Antiph. Mihi autem nimis honorati sunt amici tui, Deus, nimis confortatus est principatus eorum. Psal. Domine, probasti me, et cognovisti me, tu cognovisti sessionem meam et resurrectionem meam. Resp. Nimis honorati sunt amici tui, Deus, nimis confortatus est principatus eorum. Vers. Dinumerabo eos, et super arenam multiplicabuntur. All. Sancti tui, Domine. Off. In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum. Vers. Coeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum ejus annuntiat firmamentum. Ad Comm. Vos qui secuti estis me, sedebitis super sedes, judicantes duodecim tribus Israel. Psal. ut supra. Kal. Novemb. Natalis sancti Caesarii. Antiph. Confessio et pulchritudo in conspectu ejus. Psal. Cantate Domino. Resp. Justus non conturbabitur, quia Dominus firmat manum ejus. Vers. Quotidie miseretur et commodat, et semen ejus in Benedictione erit. Offert. In virtute tua, Domine. Ad Comm. Qui vult venire post me. Psal. ut supra. Vigilia omnium sanctorum. Antiph. Judicant sancti gentes. Psal. Exsultate, justi, in Domino. Vers. Gloriosus Deus. Vers. Dextera tua, Domine. Offert. Exsultabunt sancti in gloria. Ad Com. Dico autem vobis amicis meis, ne terreamini ab his qui vos persequuntur. In die ad Missam. Antiph. Gaudeamus omnes in Domino, diem festum celebrantes sub honore sanctorum omnium; de quorum solemnitate gaudent angeli, et collaudant filium Dei. Psal. Exsultate justi in Domino, rectos decet collaudatio. Resp. Timete Dominum, omnes sancti ejus, quoniam nihil deest timentibus eum. Vers. Inquirentes autem Dominum non deficient omni bono. All. Justi epulentur, et exsultent in conspectu Dei, et delectentur in laetitia. Off. Deus in sanctis suis. Ad Com. Gaudete, justi, in Domino. V Idus Nov. Natalis quatuor Coronatorum. Antiph. Intret in conspectu tuo, Domine, gemitus. Psal. Deus, venerunt gentes. Resp. Vindica, Domine, sanguinem servorum tuorum. Vers. Posuerunt mortalia. All. Sancti tui, Domine. Offert. Anima nostra sicut. Ad Com. Posuerunt mortalia. Natalis sancti Theodori. Antiph. In virtute tua, Domine, Psalm. Vitam petiit. Resp. Domine, praevenisti. Vers. Vitam petiit. Allel. Beatus vir. Offert. Gloria et honore. Ad Com. Posuisti, Domine. 713 Natalis sancti Mennae. Antiph. Os justi meditabitur. Psal. Noli aemulari in malignantibus. Respons. Gloria et honore. Vers. Et constituisti eum. All. Justus non conturbabitur. Off. Desiderium animae ejus. Ad Com. Magna est gloria ejus. Eodem die Natalis sancti Martini. Antiph. Sacerdotes tui. Psal. Memento, Domine, David. Resp. Inveni David. Vers. Nihil proficiet. All. Disposui testamentum. Off. Inveni David servum meum. Ad Com. Domine, quinque talenta tradidisti mihi. Natalis sanctae Ceciliae. Antiph. Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum, et non confundebar; et meditabar in mandatis tuis, quae dilexi nimis. Psal. Beati immaculati in via. Resp. Audi, filia, et vide. Vers. Specie tua. Off. Offerentur regi virgines. Ad Com. Confundantur superbi, quia injuste iniquitatem fecerunt in me; ego autem in mandatis tuis excercebor in tuis justificationibus, ut non confundar. Item alia: Fecit judicium et justitiam; Domine, non calumnientur mihi superbi; ad omnia mandata tua dirigebar, omnem viam iniquitatis odio habui. Natalis sancti Clementis. Antiph. Dicit Dominus: Si quis testimonium meum servaverit. Psal. Misericordias Domini in aeternum cantabo. Resp. Juravit Dominus. Vers. Dixit Dominus Domino meo. All. Disposui. Off. Veritas mea et misericordia mea. Ad Com. Beatus servus. Item alia: Domine, quinque talenta. Psal. ut supra. Natalis sancti Chrysogoni. Antiph. Laetabitur justus. Psalm. Exaudi, Deus, Orationem meam, cum deprecor. Resp. Beatus vir. Vers. Potens in terra. All. Justus non conturbabitur. Off. Gloria et honore. Comm. Posuisti, Domine. Vigilia sancti Andreae apostoli. Antiph. Dominus secus mare Galileae vidit duos fratres, Petrum et Andream, et vocavit eos: Venite post me, faciam vos fieri piscatores hominum. Psalm. Coeli enarrant. Resp. Nimis honorati sunt. Vers. Dinumerabo eos. Off. Gloria, et honore. Ad Com. Venite post me, faciam vos piscatores fieri hominum. Psal. ut supra. In natali ejusdem. Antiph. Mihi autem nimis. Vers. Domine, probasti me. Resp. Constitues eos principes super omnem terram; memores erunt nominis tui, Domine. 714 Vers. Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, propterea populi confitebuntur tibi. Allel. Nimis honorati sunt amici tui, Deus, nimis confortatus est principatus eorum. Off. Mihi autem nimis. Ad Com. Dicit Andreas Simoni fratri suo: Invenimus Messiam, qui dicitur Christus, et adduxit eum ad Jesum. Psal. ut supra. In ordinatione pontificis. Antiph. Invocavit me. Psal. Qui habitat in adjutorio Altissimi. Resp. Inveni David. Off. Inveni David servum meum. Ad Comm. Fidelis servus et prudens, quem constituit Dominus super familiam suam. In ordinatione episcopi. Antiph. Elegit te Dominus. Psal. Exaudiat te Dominus in die tribulationis, protegat te nomen Dei Jacob. Resp. Memor sit Dominus omnis sacrificii tui, et holocaustum tuum pingue fiat. Vers. Mittat tibi auxilium de sancto, et de Sion tueatur te. All. Elegit te Dominus. Si in Quadragesima evenerit. Tract. Desiderium animae ejus tribuisti ei, et voluntate labiorum ejus non fraudasti eum. Off. Memor sit Dominus. Vers. Exaudiat te Dominus. Ad Com. Unguentum in capite. Item alia. Antiph. Sicut fuit cum Moyse. Psal. Exaudiat te Dominus. Resp. Mittat tibi Dominus. Vers. Exaudiat te Dominus. All. Disposui testamentum electis meis, juravi David servo meo. Off. Veritas mea et misericordia mea cum ipso. Ad Com. Laetabimur. Item alia. Antiph. Benedixit te hodie. Psalm. Deus deorum Dominus locutus est, et vocavit terram. Resp. Immola Deo sacrificium laudis, et redde Altissimo vota tua. Vers. Congregate illi sanctos ejus, qui ordinant testamentum ejus super sacrificia. Allel. Diffusa est gratia. Si in Quadragesima evenerit. Tract. Desiderium animae ejus. Off. Benedic, anima mea, Domino, et omnia quae intra me sunt, nomini sancto ejus. Ad Com. Euntes praedicate Evangelium omni creaturae: Qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus erit; qui vero non crediderit condemnabitur. In ordinatione plurimorum episcoporum. Antiph. Congregate illi. Psalm. Deus deorum Dominus locutus est. Resp. Immola Deo sacrificium laudis. Vers. Congregate illi sanctos. Allel. Sancti tui, Domine. Off. Benedic anima. Ad Com. Messis quidem multa, operarii vero pauci. Rogate ergo Dominum messis, ut mittat operarios in messem suam. 715 Hebdomada prima post octavam Pentecostes. Antiph. Domine, in tua misericordia speravi, exsultavit cor meum in salutari tuo; cantabo Domino qui bona tribuit mihi. Psalm. Usquequo, Domine, oblivisceris me in finem? Usquequo avertis faciem tuam a me? Resp. Ego dixi, Domine, miserere mei, sana animam meam, quoniam peccavi tibi. Vers. Beatus qui intelligit super egenum et pauperem, in die mala liberavit cum Dominus. Item aliud Resp. Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum; sana me, Domine. Vers. Conturbata sunt omnia ossa mea, et anima mea turbata est valde. All. Dominus regnavit, decorem indutus est; indutus est Dominus fortitudinem, et praecinxit se virtute. Offert. Intende voci orationis meae. Vers. 1. Verba mea auribus percipe, Domine. Vers. 2. Dirige in conspectu tuo viam meam. Ad Com. Narrabo omnia mirabilia tua, laetabor et exsultabo in te; psallam nomini tuo, Altissime. Psal. IX. Hebdomada secunda. Antiph. Factus est Dominus protector meus, et eduxit me in latitudine; salvum me fecit, quoniam voluit me. Psalm. Diligam te, Domine, fortitudo mea, Dominus firmamentum meum, et refugium meum, et liberator meus. Psalm. Ad Dominum, dum tribularer, clamavi, et exaudivit me. Vers. Domine, libera animam meam a labiis iniquis, et a lingua dolosa. Item Resp. Domine, Dominus noster, quam admirabile est nomen tuum in universa terra! Vers. Quoniam elevata est magnificentia tua super coelos. Allel. Deus judex justus, fortis et patiens, nunquid irascitur per singulos dies? Offert. Domine, convertere, et eripe animam meam, salvum me fac propter misericordiam tuam. Vers. 1. Domine, ne in ira tua arguas me, neque in furore tuo corripias me. Vers. 2. Miserere mihi, Domine, quoniam infirmus sum; sana me, Domine, quoniam conturbata sunt omnia ossa mea. Ad Com. Cantabo Domino qui bona tribuit mihi, et psallam nomini Domini Altissimi. Psalm. XII. Hebdomada tertia Antiph. Respice in me, et miserere mei, Domine, quoniam unicus et pauper sum ego; vide humilitatem meam, et laborem meum, et dimitte omnia peccata mea, Deus meus. Psalm. Ad te, Domine, levavi animam meam; Deus meus, in te confido, non erubescam. Resp. Jacta cogitatum tuum in Domino, et ipse te enutriet. Vers. Dum clamarem ad Dominum, exaudivit vocem meam ab his qui appropinquant mihi. Item Resp. Adjutor in opportunitatibus, in tribulatione, sperent in te, qui noverunt te, quoniam non derelinques quaerentes te, Domine. Vers. Quoniam non in finem oblivio erit pauperis, patientia pauperum non peribit in aeternum; exsurge, Domine, non praevaleat homo. Allel. Diligam te, Domine, virtus mea, Dominus firmamentum meum, et refugium meum, et liberator meus. Off. Sperent in te omnes 716 qui noverunt nomen tuum, Domine, quoniam non derelinquis quaerentes te. Psallite Domino qui habitat in Sion, quoniam non est oblitus orationem pauperum. Vers. 1. Sedes super thronum qui judicas justitiam; increpasti gentes, et periit impius; nomen eorum delesti in aeternum, et in saeculum saeculi; periit memoria eorum cum sonitu, et Dominus in aeternum permanet. Vers. 2. Cognoscetur Dominus judicia faciens, in operibus manuum suarum comprehensus est peccator. Ad Com. Ego clamavi, quoniam exaudisti me, Deus; inclina aurem tuam, et exaudi verba mea. Psalm. Exaudi, Domine, justitiam meam. Hebdomada quarta. Antiph. Dominus illuminatio mea et salus, quem timebo? Dominus defensor vitae meae, a quo trepidabo? qui tribulant me inimici mei, infirmati sunt, et ceciderunt. Psal. Ipse. Si consistant adversum me castra, non timebit cor meum. Resp. Propitius esto, Domine, peccatis nostris, ne quando dicant gentes: Ubi est Deus eorum? Vers. Adjuva nos, Deus salutaris noster, et propter honorem nominis tui, Domine, libera nos. Item Resp. Exsurge, Domine, non praevaleat homo, judicentur gentes in conspectu tuo. Vers. In convertendo inimicum meum retrorsum, infirmabuntur, et peribunt a facie tua, quoniam fecisti judicium meum et causam meam. All. Lauda, anima mea, Dominum; laudabo Dominum in vita mea, psallam Deo meo quandiu ero. Off. Illumina oculos meos, ne unquam obdormiam in morte, ne quando dicat inimicus meus: Praevalui adversus eum. Vers. 2. Respice et exaudi me, Domine Deus meus. Ad Com. Dominus firmamentum meum, et refugium meum, et liberator meus, Deus meus, adjutor meus. Psal. X. Hebdomada quinta. Antiph. Exaudi, Domine, vocem meam qua clamavi ad te; adjutor meus esto, ne derelinquas me, neque despicias me, Deus salutaris meus. Psal. Dominus illuminatio mea et salus mea; quem timebo? Resp. Protector noster aspice, Deus, et respice super servos tuos. Vers. Domine Deus virtutum, exaudi preces servorum tuorum. Item Resp. Ab occultis meis munda me, Domine, et ab alienis parce servo tuo. Vers. Si mei non fuerint dominati, tunc immaculatus ero, et emundabor a delicto maximo. All. In te, Domine, speravi, non confundar in aeternum. Off. Benedicam Domino qui tribuit mihi intellectum; providebam Deum in conspectu meo semper, quoniam a dextris est mihi, ne commoveat. Vers. 1. Conserva me, Domine, dixi Domino: Deus meus es tu, quoniam bonorum meorum non eges. Vers. 2. Notas fecisti mihi vias vitae, adimplebis me laetitia cum vultu tuo, delectationes in dextera tua usque in finem. Ad Com. Unam petii a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vitae meae. Psalm. XXXII. 717 Hebdomada sexta. Antiph. Dominus fortitudo plebis suae, et protector salutarium Christi sui est. Salvum fac populum tuum, Domine, et benedic haereditati tuae, et rege eos usque in saeculum. Psal. Ad te, Domine, clamabo; Deus meus, ne sileas a me, ne quando taceas a me, et assimilabor descendentibus in lacum. Resp. Convertere, Domine, aliquantulum, et deprecare super servos tuos. Vers. Domine, refugium factus es nobis a generatione et progenie. Item Resp. Unam petii a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vitae meae. Vers. Ut videam voluntatem Domini, et protegar a templo sancto ejus. Allel. Omnes gentes, plaudite manibus, jubilate Deo in voce exsultationis. Offert. Perfice gressus meos in semitis tuis, ut non moveantur vestigia mea; inclina aurem tuam, et exaudi verba mea; mirifica misericordias tuas, qui salvos facis sperantes in te, Domine. Vers. 1. Exaudi, Domine, justitiam meam, intende deprecationem meam. Vers. 2. Custodi me, Domine, ut pupillam oculi, sub umbra alarum tuarum protege me, a facie impiorum qui me affixerunt. Vers. 3. Ego autem cum justitia apparebo conspectui tuo, satiabor cum apparuerit gloria tua. Ad Com. Circuibo, et immolabo in tabernaculo ejus hostiam jubilationis, cantabo, et psalmum dicam Domino. Psal. XXVI. Hebdomada septima. Ista hebdomada non est in Antiphonario Romano. Antiph. Omnes gentes, plaudite manibus, jubilate Deo in voce exsultationis. Psalm. Quoniam excelsus, terribilis, Rex magnus super omnem terram. Resp. Venite, filii, audite me, timorem Domini docebo vos. Vers. Accedite ad eum et illuminamini, et facies vestrae non confundentur. Item Resp. Beata gens, cujus est Dominus Deus ejus, populus quem elegit Dominus in haereditatem sibi. All. Eripe me de inimicis meis, etc. Off. Sicut in holocausto arietum et taurorum, et sicut in millibus agnorum pingnium, sic fiat sacrificium nostrum in conspectu tuo hodie, ut placeat tibi, quia non est confusio confidentibus in te, Domine. Vers. Et nunc sequimur in toto corde, et timemus te, et quaerimus faciem tuam, Domine, ne confundas nos; sed fac nobis juxta mansuetudinem tuam, et secundum multitudinem misericordiae tuae, quia non est confusio confidentibus in te, Domine. Ad Com. Inclina aurem tuam, accelera ut eruas me. Psalm. XXX. Hebdomada octava. Antiph. Suscepimus, Deus, misericordiam tuam in medio templi tui; secundum nomen tuum, Deus, ita et laus tua in fines terrae; justitia plena est dextera tua. Psalm. Magnus Dominus et laudabilis nimis in civitate Dei nostri, in monte sancto ejus. Resp. Liberasti nos, Domine, ex affligentibus nos, et eos qui nos oderunt confudisti. Vers. In deo laudabimur 718 tota die, et nomini tuo confitebimur in saecula. Resp. Esto mihi in Deum protectorem et in locum refugii, ut salvum me facias. Vers. Deus, in te speravi, Domine, non confundar in aeternum. All. Te decet hymnus, Deus, in Sion, et tibi reddetur votum in Jerusalem. Vers. Replebimur in bonis domus tuae; sanctum est templum tuum, mirabile in equitate. Off. Populum humilem salvum facies, Domine, et oculos superborum humiliabis, quoniam quis Deus praeter te, Domine? Vers. 1. Liberator meus de gentibus iracundis, et ab insurgentibus in me exaltabis me, a viro iniquo eripies me. Vers. 2. Clamor meus. Ad Com. Gustate et videte, quoniam suavis est Dominus. Beatus vir qui sperat in eo. Psalm. Benedicam Domino. Hebdomada nona. Antiph. Ecce Deus adjuvat me, et Dominus susceptor est animae meae. Averte mala inimicis meis, in veritate tua disperde illos, protector meus, Domine. Psal. Deus, in nomine tuo salvum me fac, et in virtute tua judica me. Resp. Esto mihi in Deum protectorem, et in locum refugii, ut salvum me facias. Vers. Deus, in te speravi. Item Resp. Speciosus forma prae filiis hominum, diffusa est gratia in labiis tuis, propterea benedixit te Deus in aeternum. Vers. Eructavit cor meum verbum bonum, dico ego opera mea Regi. All. Attendite, populus meus, legem meam: inclinate aurem vestram in verba oris mei. Off. Justitiae Domini rectae laetificantes corda, et dulciora super mel et favum; nam et servus tuus custodit ea. Vers. 1. Praeceptum Domini lucidum, illuminans oculos; timor Domini sanctus, permanens in saeculum saeculi; judicia Domini vera, justificata in semetipsa. Vers. 2. Et erunt ut complaceant eloquia oris mei, et meditatio cordis mei in conspectu tuo semper. Ad Com. Primum quaerite regnum Dei, et omnia adjicientur vobis, dicit Dominus. Psal. ut supra. Hebdomada decima. Antiph. Dum clamarem ad Dominum, exaudivit vocem meam ab his qui appropinquant mihi, et humiliavit eos, qui est ante saecula, et manet in aeternum. Jacta cogitatum tuum in Domino, et ipse te enutriet. Psal. Exaudi, Deus, Orationem meam, et ne despexeris deprecationem meam; intende mihi, et exaudi me. Resp. Domine, Dominus noster, quam admirabile est nomen tuum in universa terra. Vers. Quoniam elevata est magnificentia tua super coelos. Item Resp. Benedictus Dominus Deus Israel, qui facit mirabilia magna solus a saeculo. Vers. Suscipiant montes pacem populo tuo, et colles justitiam. All. Exsultate Deo adjutori nostro, jubilate Deo Jacob, sumite psalmum jucundum cum cithara. Off. Ad te, Domine, levavi animam meam, Deus meus, in te confido, non erubescam; neque irrideant me inimici mei, etenim universi qui te exspectant non confundentur. Ad Com. Acceptabis sacrificium justitiae, oblationes et holocausta super altare tuum, Domine. Psal. L. 719 Hebdomada undecima. Antiph. Deus in loco sancto suo, Deus qui inhabitare facit unanimes in domo, ipse dabit virtutem et fortitudinem plebi suae. Psalm. Exsurgat Deus, et dissipentur inimici ejus, et fugiant qui oderunt eum a facie ejus. Resp. Custodi me, Domine, ut pupillam oculi. Vers. De vultu tuo judicium meum prodeat, oculi tui videant aequitates. Item Resp. Sciant gentes, quoniam nomen tibi Deus, tu solus Altissimus super omnem terram. Vers. Deus meus, pone illos ut rotam et sicut stipulam ante faciem venti. All. Domine Deus salutis meae, in die clamavi et nocte coram te. Off. Exaltabo te, Domine, quoniam suscepisti me, nec delectasti inimicos meos super me. Domine, clamavi ad te, et sanasti me. Vers. Domine, abstraxisti ab inferno animam meam, salvasti me a descendentibus in lacum. Ad Com. Honora Dominum de tua substantia, et de primitiis frugum tuarum, ut impleantur horrea tua saturitate, et vino torcularia redundabunt. Psal. ut supra. Hebdomada duodecima. Antiph. Deus, in adjutorium meum intende; Domine, ad adjuvandum me festina; confundantur et revereantur inimici mei, qui quaerunt animam meam. Psalm. Avertantur retrorsum et erubescant, qui volunt mihi mala. Resp. In Deo speravit cor meum, et adjutus sum; et refloruit caro mea, et ex voluntate mea confitebor illi. Vers. Ad te, Domine, clamavi; Deus meus, ne sileas, ne discedas a me. Item Resp. Protector noster. Vers. Domine Deus virtutum. Offert. Precatus est Moyses in conspectu Domini Dei sui, et dixit: Quare, Domine, irasceris in populo tuo? parce irae animi tui. Memento Abraham, Isaac, Jacob, quibus jurasti dare terram fluentem lac et mel. Et placatus factus est Dominus de malignitate, quam dixit facere populo suo. Vers. Dixit Dominus ad Moysen: Invenisti gratiam in conspectu meo, et scio te prae omnibus. Et festinans Moyses, inclinavit se in terram, et adoravit, dicens: Scio quia Misericors es in millibus, auferens iniquitatem et peccata. Dixit Moyses et Aaron ad omnem synagogam filiorum Israel: Accedite ante Deum; Majestas Domini apparuit in nube, et exaudivit murmurationem vestram in tempore. Ad Com. De fructu operum tuorum, Domine, satiabitur terra, ut educas panem de terra, et vinum laetificet cor hominis; ut exhilaret faciem in oleo, et panis cor hominis confirmet. Psalm. CIII. Hebdomada decima tertia. Antiphon. Respice, Domine, in testamentum tuum, et animas pauperum tuorum ne derelinquas in finem. Exsurge, Domine, et judica causam tuam, et ne obliviscaris voces quaerentium te. Psalm. Ut quid, Deus, repulisti in finem? Iratus est furor tuus super oves pascuae tuae? Resp. Benedicam Domino in omni tempore, semper laus ejus in ore meo. 720 Vers. In Domino laudabitur anima mea; audiant mansueti, et laetentur. Item Resp. Convertere, Domine, aliquantulum, et deprecare super servos tuos. Vers. Domine, refugium factus es nobis a generatione et progenie. All. Dominus regnavit, decorem. Offert. In te speravi, Domine, dixi: Tu es Deus meus; in manibus tuis tempora mea. Vers. 1. Illustra faciem tuam super servum tuum, et salvum fac filium ancillae tuae. Vers. 2. Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te. Ad. Comm. Panem de coelo dedisti nobis, Domine, habentem omne delectamentum, et omnem saporem suavitatis. Psalm. ut supra. Hebdomada decima quarta. Antiph. Protector noster aspice, Deus, et respice in faciem Christi tui, quia melior est dies una in atriis tuis super millia. Psal. Quam dilecta tabernacula tua, Domine virtutum? concupiscit et deficit anima mea in atria Domini. Resp. Respice, Domine, in testamentum tuum, et animas pauperum tuorum ne obliviscaris in finem. Vers. Exsurge, Domine, judica causam tuam; memor esto opprobrii servorum tuorum. Item Resp. Domine, exaudi orationem meam. All. Venite, exsultemus Domino, jubilemus Deo salutari nostro. Vers. Praeoccupemus faciem ejus in confessione et in Psalmis jubilemus ei. Off. Immittet angelum Dominus in circuitu timentium eum, et eripiet eos. Gustate et videte, quoniam suavis est Dominus. Ad Com. Panis quem ego dedero, caro mea est, pro saeculi vita. Psalm. ut supra. Hebdomada decima quinta. Antiph. Inclina, Domine, aurem tuam ad me et exaudi me; salvum fac servum tuum, Deus meus, sperantem in te; miserere mihi, Domine, quoniam ad te clamavi tota die. Psal. Laetifica animam servi tui, quoniam ad te, Domine, animam meam levavi. Resp. Bonum est confiteri Domino, et psallere nomini tuo, Altissime. Vers. Ad annuntiandum mane misericordiam tuam, et veritatem tuam per noctem. Item Resp. Timebunt gentes nomen tuum, Domine, et omnes reges terrae gloriam tuam. Vers. Quoniam aedificavit Dominus Sion, et videbitur in majestate sua. All. Quoniam Deus magnus Dominus, et Rex magnus super omnem terram. Off. Exspectans exspectavi Dominum, et respexit me, et exaudivit deprecationem meam; et misit in os meum canticum novum, Hymnum Deo nostro. Ad Com. Qui manducat carnem meam, et bibit sanguinem meum, in me manet, et ego in eo, dicit Dominus. Psal. ut supra. Hebdomada decima sexta. Antiph. Miserere mihi, Domine, quoniam ad te clamavi tota die; quia tu, Domine, suavis ac mitis es, et copiosus in misericordia omnibus invocantibus te. Psal. Inclina, Domine, aurem tuam mihi, et exaudi me, quoniam inops et pauper sum ego. 721 Resp. Bonum est confidere in Domino, quam confidere in homine. Vers. Bonum est sperare in Domino, quam sperare in principibus. Item Resp. Misit Dominus verbum suum. Vers. Confiteantur Domino. All. Dominus regnavit, exsultet terra, laetentur insulae multae. Offert. Domine, in auxilium meum respice. Confundantur et revereantur, qui quaerunt animam meam ut auferant eam. Domine, in auxilium meum respice. Vers. Avertantur retrorsum et erubescant, qui volunt mihi mala. Ad Com. Domine, memorabor justitiae tuae solius. Deus, docuisti me a juventute mea, et usque in senectam et senium; Deus, ne derelinquas me. Psal. LXX. Hebdomada decima septima. Antiph. Justus es, Domine, et rectum judicium tuum. Fac cum servo tuo secundum misericordiam tuam. Psalm. Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. Resp. Timebunt gentes. Vers. Quoniam aedificavit. Item Resp. Bonum est confidere in Domino. Vers. Bonum est sperare. All. Jubilate Deo, omnis terra, servite Domino in laetitia. Offert. Oravi Deum meum ego Daniel, dicens: Exaudi, Domine, preces servi tui, illumina faciem tuam super sanctuarium tuum, et propitius intende populum istum, super quem invocatum est nomen tuum, Deus. Vers. 1. Adhuc me loquente, et orante, et narrante peccata mea, et delicta populi mei Israel. Vers. 2. Audivi vocem dicentem mihi: Daniel, intellige verba quae loquor tibi, quia ego missus sum ad te; nam et Michael venit in adjutorium meum. Ad Com. Vovete et reddite Domino Deo vestro omnes qui in circuitu ejus affertis munera, terribili et ei qui aufert spiritum principum, terribili apud omnes reges terrae. Psal. Notus in Judaea Deus. Feria quarta mensis septimi. Ad sanctam Mariam. Antiph. Exsultate Deo adjutori nostro, jubilate Deo Jacob; sumite psalmum jucundum cum cithara, canite initio mensis tuba, quia praeceptum in Israel est, et judicium Deo Jacob. Psalm. Testimonium in Joseph posuit illud, cum exiret de terra Aegypti. Resp. Quis sicut Dominus Deus qui in altis habitat, et humilia respicit in coelo et in terra? Vers. Suscitans a terra inopem, et de stercore erigens pauperem. Resp. Tribulationes. Offert. Meditabar in mandatis tuis, quae dilexi valde; et levabo manus meas ad mandata tua, quae dilexi. Vers. 1. Pars mea Dominus. Vers. 2. Miserere mei secundum eloquium tuum. Ad Comm. Comedite pinguia, et bibite mustum, et mittite partes eis qui non praeparaverunt sibi; sanctus enim dies Domini est; nolite contristari, gaudium etenim Domini est fortitudo nostra. Psal. ut supra. Feria sexta. Statio ad sanctos duodecim apostolos. Antiph. Laetetur cor quaerentium Dominum, et confortamini, quaerite faciem ejus semper. Psalm. Confitemini 722 Domino, et invocate nomen ejus, annuntiate inter gentes opera ejus. Resp. Convertere, Domine, aliquantulum, et deprecare super servos tuos. Vers. Domine, refugium factus es nobis a generatione et progenie. Offert. Benedic, anima mea, Domino, et noli oblivisci omnes retributiones ejus, et renovabitur sicut aquilae juventus tua. Vers. Dominus in coelo. Ad Com. Aufer a me opprobrium et contemptum, quia mandata tua exquisivi, Domine; nam et testimonia tua meditatio mea est. Psal. Beati immaculati in via. Sabbato in XII lectionibus ad sanctum Petrum. Antiph. Venite, adoremus Deum, et procidamus ante Dominum, ploremus ante eum qui fecit nos, quia ipse est Dominus Deus noster. Psal. Venite, exsultemus Domino, jubilemus Deo salutari nostro. Resp. Ego dixi: Domine, miserere mei, sana animam meam, quia peccavi tibi. Vers. Beatus qui intelligit super egenum et pauperem, in die mala liberabit eum Dominus. Resp. Timebunt gentes. Vers. Quoniam aedificavit. Resp. Bonum est confidere in Domino. Vers. Bonum est sperare in Domino. Resp. Liberasti nos, Domine. Vers. In Deo laudabimur. Hymn. Benedictus es, Domine. Tract. Laudate Dominum, omnes gentes. Offert. Domine, Deus salutis meae, in die clamavi et nocte coram te; intret Oratio mea in conspectu tuo, Domine. Ad Com. Mense septimo festa celebrabitis, cum in tabernaculis habitare fecerim filios Israel, cum eduxerim eos de terra Aegypti, ego Dominus Deus vester. Psal. ut supra. Hebdomada decima octava. Antiph. Da pacem, Domine, sustinentibus te, ut prophetae tui fideles inveniantur; exaudi preces servi tui, et plebis tuae Israel. Psalm. Dilexi, quoniam exaudiet Dominus vocem Orationis meae. Resp. Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi: In domum Domini ibimus. Vers. Fiat pax in virtute tua, et abundantia in turribus tuis. All. Confitemini Domino, et invocate nomen ejus; annuntiate inter gentes opera ejus. Offert. Sanctificavit Moyses altare Domino, offerens super illud holocausta; et immolans victimas, fecit sacrificium vespertinum in odorem suavitatis Domino Deo, in conspectu filiorum Israel. Vers. 1. Locutus est Dominus ad Moysen, dicens: Ascende ad me in montem Sina, et stabis super cacumen ejus. Surgens Moyses ascendit in montem ubi constituit ei Deus; et descendit ad eum Dominus in nube, et assitit ante faciem ejus. Videns Moyses, procidens adoravit, dicens: Obsecro, Domine, dimitte peccata populi tui, et dixit ad eum Dominus: Faciam secundum verbum tuum. Vers. 2. Oravit Moyses Dominum, et dixit: Si inveni gratiam in conspectu tuo, ostende mihi teipsum manifeste ut videam te. Et locutus est ad eum Dominus, dicens: Non enim videbit me homo, et vivere potest, sed esto super altitudinem lapidis, 723 et protegat te dextera mea, donec pertranseam. Dum pertransiero, auferam manum meam, et tunc videbis gloriam meam. Facies autem mea non videbitur tibi, quia ego sum Deus ostendens mirabilia in terra. Ad Comm. Tollite hostias, et introite in atria ejus, adorate Dominum in aula sancta ejus. Psal. LXXXXV. Hebdomada decima nona. Antiph. Salus populi ego sum, dicit Dominus. De quacunque tribulatione clamaverint ad me, exaudiam eos, et ero illorum Dominus in perpetuum. Psalm. Attendite, populus meus, legem meam, inclinate aurem vestram in verba oris mei. Resp. Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi: In domum Domini ibimus. Vers. Fiat pax in virtute tua, et abundantia in turribus tuis. Item Resp. Dirigatur Oratio mea sicut incensum in conspectu tuo, Domine. Vers. Elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum. All. Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum; cantabo et psallam tibi in gloria mea. Offert. Si ambulavero in medio tribulationis, vivificabis me, Domine, et super iram inimicorum meorum extendes manum tuam, et salvum me fecit dextera tua. Vers. 1. In quacunque die invocavero te, exaudi me, multiplicabis in anima mea virtutem. Vers. 2. Adorabo ad templum sanctum tuum, et confitebor nomini tuo. Ad Com. Tu mandasti mandata tua custodiri nimis; utinam dirigantur viae meae ad custodiendas justificationes tuas! Psal. CXVIII. Hebdomada vigesima. Antiph. Omnia quae fecisti nobis, Domine, in vero judicio fecisti, quia peccavimus tibi, et mandatis tuis non obedivimus; sed da gloriam nomini tuo, et fac nobiscum secundum multitudinem misericordiae tuae. Psal. Beati immaculati in via. Resp. Oculi omnium in te sperant, Domine, et tu das illis escam in tempore opportuno. Vers. Aperis tu manum tuam, et imples omne animal benedictione. Item Resp. Eripe me, Domine, de inimicis meis. Vers. Liberator meus. All. Redemptionem misit Dominus populo suo, mandavit in aeternum testamentum suum. Offert. Super flumina Babylonis illic sedimus et flevimus, dum recordaremur tui, Sion. Vers. 1. Si oblitus fuero tui, Jerusalem, oblivioni detur dextera mea. Vers. 2. Memento, Domine, filiorum Edom in die Jerusalem. Ad Com. Memento verbi tui servo tuo, Domine, in quo mihi spem dedisti; haec me consolata est in humilitate mea. Psal. CXVIII, ut supra. Hebdomada vigesima prima. Antiph. In voluntate tua, Domine, universa sunt posita, et non est qui possit resistere voluntati tuae; tu enim fecisti omnia, coelum, et terram, et universa quae coeli ambitu continentur. Psal. Beati immaculati. Resp. Domine, refugium factus es nobis, a generatione et progenie. Vers. Priusquam montes 724 fierent, aut formaretur terra et orbis, a saeculo et in saeculum tu es Deus. All. Laudate, pueri, Dominum, laudate nomen Domini. Vers. Sit nomen Domini benedictum, ex hoc nunc et usque in saeculum. Offert. Vir erat in terra nomine Job, simplex et rectus, ac timens Deum, quem Satan petiit ut tentaret, et data est ei potestas a Domino in facultate et in carne ejus, perdiditque omnem substantiam ipsius, et filios, carnem quoque ejus gravi ulcere vulneravit. Vers. 1. Utinam appenderentur peccata mea, utinam appenderentur peccata mea, quibus iram merui, quibus iram merui, et calamitas, et calamitas, et calamitas quam patior, haec gravior appareret. Vers. 2. Quae est enim, quae est enim, quae est enim fortitudo mea, ut sustineam? aut quis finis meus, ut patienter agam? Vers. 3. Nunquid fortitudo lapidum est fortitudo mea? aut caro mea aenea est? aut caro mea aenea est? Vers. 4. Quoniam, quoniam, quoniam non revertetur oculus meus, ut videam bona, ut videam bona, ut videam bona, ut videam bona, ut videam bona, ut videam bona, ut videam bona, ut videam bona, ut videam bona. Ad Comm. In salutari tuo defecit anima mea, et in verbum tuum speravi, quando facies de persequentibus me judicium? Iniqui persecuti sunt me, adjuva me, Domine Deus meus. Psal. ut supra. Hebdomada vigesima secunda. Antiph. Si iniquitates observaveris, Domine, Domine, quis sustinebit? quia apud te propitiatio est, Deus Israel. Psalm. De profundis clamavi ad te, Domine, Domine, exaudi vocem meam. Resp. Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum. Vers. Sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam, barbam Aaron. Vers. Mandavit Dominus benedictionem et vitam usque in saeculum. All. Qui timent Dominum, sperent in eo; adjutor et protector eorum est. Off. Recordare mei, Domine, omnipotentia tua dominans; da sermonem rectum et bene sonantem in os meum, ut placeant verba mea in conspectu principis. Vers. Everte cor ejus in odium repugnantium nobis, et in eos qui consentiunt eis. Nos autem libera in manu tua, Deus noster, in aeternum. Ad Com. Dico vobis, gaudium est angelis Dei super uno peccatore poenitentiam agente. Psal. ut supra. Hebdomada vigesima tertia. Antiph. Dicit Dominus: Ego cogito cogitationes pacis, et non afflictionis; invocabitis me, et ego exaudiam vos, et reducam captivitatem vestram de cunctis locis. Psal. Benedixisti, Domine, terram tuam, avertisti captivitatem Jacob. Resp. Timebunt gentes. Vers. Quoniam aedificavit. Item Resp. Liberasti nos, Domine, ex affligentibus nos, et eos qui nos oderunt, confudisti. Vers. In Deo laudabimur tota die, et nomini tuo confitebimur in saecula. All. Dilexi, quoniam exaudiet Dominus vocem Orationis meae. Off. De profundis clamavi ad te, 725 Domine, Domine, exaudi vocem meam. Vers. 1. Fiant aures tuae intendentes in Orationem servi tui. Vers. 2. Si iniquitates observaveris, Domine, Domine, quis sustinebit? Ad Com. Amen dico vobis, quidquid orantes petitis, credite quia accipietis, et fiet vobis. Psal. De profundis. De sanctissima Trinitate. Antiph. Benedicta sit sancta Trinitas, atque indivisa unitas; confitebimur ei, quia fecit nobiscum misericordiam suam. Psal. Benedicamus Patrem et Filium cum sancto Spiritu, laudemus et superexaltemus eum in saecula. Resp. Benedictus est Domine, qui intueris abyssos, et sedes super cherubim. Vers. Benedicite Deum coeli. All. Benedictus es Domine Deus patrum nostrorum, et laudabilis in saecula. Off. Benedictus sit Deus Pater, unigenitusque Dei Filius, sanctus quoque Spiritus, quia fecit nobiscum misericordiam suam. Vers. Benedicamus Patrem et Filium cum sancto Spiritu, laudemus et superexaltemus eum in saecula. Ad Com. Benedicite Deum coeli, et coram omnibus viventibus confitemini ei, quia fecit nobiscum misericordiam suam. Pro iter agentibus. Antiph. Benedictus Dominus Deus. Psal. Exsurgat Deus, et dissipentur inimici ejus, et fugiant qui oderunt eum, a facie ejus. Resp. Si ambulem in medio umbrae mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es, Domine. Vers. Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. Resp. Eripe me de inimicis meis, Deus meus, et ab insurgentibus in me libera me. Vers. Liberator meus de gentibus iracundis. Off. Perfice gressus meos in semitis tuis, ut non moveantur vestigia mea. Vers. Gressus meos dirige secundum eloquium tuum, ut non dominetur mei omnis injustitia. Ad Com. Tu mandasti mandata tua custodiri nimis. Utinam dirigantur viae meae ad custodiendas justificationes tuas. In agenda mortuorum. Antiph. Requiem aeternam dona eis, Domine, et 726 lux perpetua luceat eis. Psal. Te decet hymnus, Deus, in Sion, et tibi reddetur votum in Jerusalem: exaudi Orationem meam, ad te omnis caro veniet Resp. Requiem aeternam dona eis, Domine, et lux perpetua luceat eis. Vers. Anima ejus in bonis demoretur, et semen ejus haereditet terram. Off. Erue, Domine, animas eorum ab omni vinculo delictorum, ut in resurrectionis gloria inter sanctos tuos resuscitari mereantur. Vers. Tuam, Deus piissime Pater, deposcimus pietatem, ut eis tribuere digneris placitas et quietas mansiones. Ad Com. Audivi vocem de coelo, dicentem mihi: Scribe, beati mortui qui in Domino moriuntur; amodo jam dicit spiritus ut requiescant a laboribus suis. Opera enim illorum sequuntur illos. Item alia. Antiph. Subvenite, sancti Dei, succurrite angeli Domini, suscipientes animam ejus, offerentes eam in conspectu Altissimi. Psalm. Anima ejus in bonis demoretur, et semen ejus haereditet terram. Resp. Convertere, anima mea, in requiem tuam, quia Dominus benefecit tibi. Vers. Quia eripuit animam meam de morte, oculos meos a lacrymis, pedes meos a lapsu. Off. Miserere mihi, Deus, secundum. Vers. 1. Quoniam iniquitatem meam ego. Vers. 2. Tibi soli peccavi. Item Off. Dextera Domini fecit virtutem, dextera Domini exaltavit me; non moriar, sed vivam et narrabo opera Domini. Vers. 1. In tribulatione mea invocavi Dominum, et exaudivit me in latitudine Dominus. Vers. 2. Impulsus versatus sum ut caderem, et Dominus suscepit me. Item Off. Convertere, Domine, et eripe animam meam, salvum me fac propter misericordiam tuam. Vers. 1. Domine, ne in ira tua arguas me, neque in furore tuo corripias me. Vers. 2. Miserere mihi, Domine, quoniam infirmus sum; sana me, Domine, quoniam conturbata sunt omnia ossa mea. Ad Comm. Ego sum resurrectio et vita, dicit Dominus. Qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, vivet.

Migne "Patrologia Latina Tomus 120" Privilegium monasterii Corbeiensis Privilegium monasterii Corbeiensis (Auctores varii), J. P. Migne 120.0030D Privilegium monasterii Corbeiensis 120.0027B| Anno ab incarnatione Domini nostri Jesu Christi 846, Indictione X, regnante per provincias Galliae gloriosissimo atque serenissimo principe Karolo, jam divisione regni ac pace cum fratribus, Lothario scilicet 120.0027C| et Ludovico regibus, confirmata, convenientibus nobis Galliarum episcopis ex regio praecepto Parisios, ut super his quaereremus quae in Ecclesiis Dei, tam propter civilis belli transactam violentiam, quam et ob inertiam praelatorum atque subjectorum, longe jam secus quam dignum est geruntur; necnon cujus rei gratia pestis atque lues tam diu in populo grassantur: qui etiam modus atque status, secundum institutionem Patrum, sanctarum Ecclesiarum esse deberet; quaeve privilegia antiquitus tradita conservari deberent: inter caetera venerabilis frater noster RADBERTUS, abbas Corbeiensis monasterii, obtulit nobis sacras litteras piissimorum principum, Ludovici videlicet bonae memoriae piissimi imperatoris, ac Lotharii filii ejus, quibus cautum est ut ipsum monasterium, secundum antiquum morem jam inde a principio custoditum, electionis gratiam, et rerum suarum dispensationis libertatem haberet, cum omni integritate, tam nostris quam futuris temporibus. Insuper et auctoritatem atque consensum 120.0027D| praecellentissimi atque nobilissimi regis Karoli protulit: qui et idem monasterium, secundum morem praedecessorum suorum, quasi jure haereditario, in sua familiaritate ac defensione ab exordio regni sui favente Domino suscepit, et veluti munus revera Deo gratissimum, inter diversos turbines causarum, ut tranquillitate praecipue ordini eidem congruente potiretur, Deo devotissime obtulit, suisque sacratissimis litteris promulgavit. Petiit itaque a nobis, quo ea quae sacris litteris piissimorum principum confirmata fuerant, nostra quoque auctoritate ex voluntate principis confirmarentur. Quod et nos justum et ordine nostro dignum esse censuimus, tam pro reverentia Dei, qui ipsum locum protegit atque provehit, quam et propter munus pastorale gregis Christi susceptum; necnon et ob eorum dilectionem qui ipso in loco laudabiliter Domino hactenus famulantur. Nam, sicuti comperimus, ipse locus venerabilis, Bathilde regina a Clotario filio suo impetrante, 120.0028B| a sanctis viris fundatus est, et sacrae religionis normam, quam primo tempore suscepit, inviolatam deinceps retinuit; in tantum ut eos qui se fundaverant non modo aequaverit, sed etiam pene superaverit. 120.0028C| Qua de causa et nobilissimi viri in eodem loco ad Dei servitium sponte confluxerunt, et eumdem locum tam nobilitate sua quam et vitae merito decoraverunt. Unde factum est ut ipse locus familiarior dominis rerum fieret: adeo ut sub sua tutela reges atque reginae eum susciperent. Sed quia nostris temporibus omnia fere depravata erant, cernentes religiosi viri ejusdem loci electionis jura multis in locis non servari; verentes similia pati, sacras litteras clementissimorum principum expetierunt, electionem sibi, et rerum suarum liberam dispositionem juxta institutionem divinae legis confirmantes; nec eas sufficere arbitrati, ex nutu nobilissimi atque praestantissimi regis, nostra quoque auctoritate sibi eadem postulaverunt confirmari. Quod nos non immerito concessimus. Primo quia patres et defensores Ecclesiae esse debemus: deinde quia, nisi pro talibus invigilaverimus, rei fore ante conspectum divinae majestatis pertimescimus. Quocirca monemus atque hortamur filios ac dominos nostros piissimos 120.0028D| principes nostri pariter et futuri temporis, quia pene in omnibus locis id confunditur, saltem propter amorem et reverentiam Dei, et servorum ejus debitam dilectionem, insuper et regni sui prosperitatem atque augmentum, ut electionis gratiam, et liberam dispositionem facultatum suarum illi loco conservare satagant: et sit in illo monasterio semper privilegium electionis, sicuti antiquitus in Ecclesiis electio conservata fuit, non supposita, aut suffecta, sed libera, juxta auctoritatem canonicam et regulam S. Benedicti. Quod si aliquando contigerit ut rector aliquis in eodem loco non digne Deo vivat, aut forte minus officiosus circa principem sit, hoc statuimus ut, si ille propter suam negligentiam depositus fuerit, electio illis intemerata permaneat: videlicet ut eligant alterum, quem ad illud officium, secundum monasticam disciplinam aptum, invenerint. Non enim justum ut unius culpa super omnes redundet; neque ullo pacto rectum esse potest ut, 120.0029A| uno peccante, super omnes vindicta consurgat, aut causa unius Ecclesia Christi sua privilegia perdat: sed sic unius culpa resecanda est, ut omnibus qui in eodem loco sunt et venturi sunt consulatur. In ipsa porro electione regularis auctoritas conservetur, id est ut ille praeponatur sanctae congregationi, quem non multitudinis electio commendaverit, sed quem sanioris consilii, licet pauci numero, fratres elegerint, et quem vitae meritum et sapientiae dignitas probabilem reddiderit. Quod si aliquando contigerit ut aliquis pervasor, imo lupus ovilis dominici, aut pecunia, more Simonis, aut qualibet gratia apud dominos rerum monasterium illud impetrare voluerit: primo secundum canonicam auctoritatem, quia saeculari potestate Ecclesiam Dei obtinere voluit, anathematizamus, una cum omnibus sanctis Patribus, qui sacros canones edidere: quo non minus nostra, nobis misericordissima gratia Dei collata, obligetur auctoritate, quam et omnium praecedentium Patrum, qui pro stabilitate sanctae Dei Ecclesiae 120.0029B| hujusmodi decreta protulerunt. Deinde inferimus, quia servorum Dei contubernium turbare voluit, exturbet illum sicuti Achan de terra viventium (Josue VII): si tamen non cito resipuerit. Si autem et impetraverit, neque hic, neque in futuro societatem cum sancta Dei Ecclesia habeat, quam infami satis exemplo contaminavit. Imo chorus omnium Ecclesiarum contra eum indesinenter concrepet, qui dixit: Haereditate possideo sanctuarium Dei, Deus meus pone illum ut rotam, sicut stipulam ante faciem venti, sicut ignis qui comburit silvam, sicut flamma comburens montes (Psal. LXXXII, 13, 14, 15), et caetera quae sequuntur. Et, quia cupiditate ductus etiam pecuniam ac substantiam servorum et pauperum Christi invadere et asportare voluit, una cum Juda sacrae pecuniae dilapidatore, et proditore Domini nostri Jesu Christi. maledictiones illas quae in eum prolatae sunt excipiat, utpote invasor gregis Christi, et necator pauperum. Praeterea si filii nostri 120.0029C| domini rerum eis qui haec nunc forte machinantur, aut quandoque tentabunt, aspiraverint, semel et secundo et tertio vel amplius admoniti, si non se correxerint, similis eos obligationis sententia et hic et in futuro astringat, nisi se erga eum qui Rex regum, et Dominus est dominantium, per veram satisfactionem correxerint. Et ut hoc filii ac domini nostri, quod Dei et Ecclesiasticae sanctioni adversum est, facere formident, canonica auctoritas quid de his in uno et in quamplurimis capitulis statuat adnectimus. Ita enim sancitum est (Gangr. c. 8, lib. I, c. 47), Si quis dederit vel acceperit oblata, praeter episcopum, vel eum qui constitutus est ab eo ad dispensandam misericordiam pauperibus, et qui dat, et qui accipit, anathema sit. Haec ergo persecuti sumus, quo filii et domini nostri et quod agere debent faciant, et his qui Patrum auctoritatem violare non verentur resistant, ne sibi perpetuam obligationem imponant, neque sibi subjectis scandalum offensionis 120.0029D| generent. Manifestum quippe est quod qui acquiescat male postulanti, et sibi animadversionis divinae pondus inducit, et ei, cui conibet connivet , justi et perpetui Judicis iram imponit. Quod ne fiat, monemus, hortamur et rogamus, ut filii et domini nostri, et haec quae statuimus illibata conservent, et nulli profano usu Ecclesiam Dei temerare volenti consensum aut nunc aut in futuro praebeant: quatenus non solum iram districti Judicis evadant, verum etiam coronam perpetuae vitae, et Davidici illius felicissimi et sempiterni regni gloriam consequantur. Sed et eos, quorum gratia haec omnia loquimur et facimus, videlicet praeclara et pretiosissima membra aeterni Regis et Salvatoris omnium, monemus quatenus eodem affectu religioni suae continuam devotionem adhibeant quo nos eorum et utilitati consulimus et tranquillitati in futuro hac in causa deservimus: videlicet ut tales esse studeant ante oculos Judicis omnia cernentis, quales in oculis hominum 120.0030A| videntur esse et creduntur; ut nos ecclesiasticis negotiis occupatos oratione et merito Deo commendent, et dominis ac filiis nostris omnipotentis Dei propitiationem obtinere possint. Quo non modo illis perpetua facultatum suarum potestas et electionis gratia permaneat, sed etiam triumphus gloriae sempiternae post functionem vitae praesentis illos excipiat. Et, ut haec quae sanximus in praesenti et in futuro tempore inviolata permaneant, nostrae manus subscriptione quae superius comprehensa sunt corroboravimus. Successores quoque nostros monemus atque obsecramus quo, pro amore Christi, zelo Dei succensi, invigilent adversum insidiatores et fures ovilis Dominici, eosque repellant: et quidquid firmavimus, et ipsi confirment, tam auctoritate sacri Evangelii, et sanctorum Patrum, quam et sua eis clementissima gratia a Salvatore omnium attributa: veluti et nos, illius loci tranquillitatem et profectum diligentes, eum qui hoc privilegium temerare voluerit, secundum institutionem canonum anathematizamus, 120.0030B| atque ab omni consortio sanctorum segregamus; si tamen non resipuerit, et per veram satisfactionem se correxerit. Obsecramus etiam fratres et coepiscopos nostros, per adventum Domini nostri Jesu Christi, et nostrae congregationis in ipsum; sed et religiosos abbates, qui ad hanc sanctam et beatam synodum non occurrerunt, in quorum manus hujus privilegii a nobis editi et corroborati pagina pervenerit, sua auctoritate et subscriptione hoc confirmare non differant.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 50 "CoeI.EpEtDe10 50 Coelestinus I Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" EPISTOLA I. AUGUSTINI HIPPONENSIS EPISCOPI AD COELESTINUM PAPAM.. Antonii episcopi Fussalensis, qui administratione Ecclesiae suae ob scelera privatus, apostolicam sedem appellaverat, causa exposita, obtestatur ut latam in ipsum sententiam vigere sinat. Domino beatissimo et debita charitate venerando sancto papae COELESTINO AUGUSTINUS in Domino salutem. 1. Primum gratulationem reddo meritis tuis, quod te illa sede Dominus Deus noster sine ulla, sicut audivimus, plebis suae discissione constituit. Deinde insinuo sanctitati tuae quae sint circa nos, ut non solum orando pro nobis, verum etiam consulendo et opitulando subvenias. In magna quippe tribulatione positus, haec ad tuam beatitudinem scripta direxi; quoniam volens prodesse quibusdam in nostra vicinitate membris Christi, magnam illis cladem improvidus et incautus ingessi. 2. Fussala dicitur Hipponensi territorio confine castellum. Antea ibi numquam episcopus fuit, sed simul cum contigua sibi regione ad paroeciam Hipponensis Ecclesiae pertinebat. Paucos habebat illa terra catholicos, caeteras plebes illic in magna multitudine hominum constitutas Donatistarum error miserabiliter obtinebat, ita ut in eodem castello nullus esset omnino catholicus. Actum est in Dei misericordia ut omnia ipsa loca unitati Ecclesiae cohaererent, per quantos labores et pericula nostra, longum est explicare: ita ut ibi presbyteri qui eis congregandis a nobis primitus constituti sunt, exspoliarentur, caederentur, debilitarentur, excaecarentur, occiderentur; quorum tamen passiones inutiles ac steriles non fuerunt, unitatis illic securitate perfecta. Sed quod ab Hippone memoratum castellum millibus quadraginta sejungitur, cum in eis regendis et eorum reliquiis licet exiguis colligendis, quae in utroque sexu aberrabant, non minaces ulterius, sed fugaces, me viderem latius quam oportebat extendi, nec adhibendae sufficere diligentiae quam certissima ratione adhiberi debere cernebam, episcopum ibi ordinandum constituendumque curavi. 3. Quod ut fieret, aptum loco illi congruumque requirebam, qui et Punica lingua esset instructus. Et habebam de quo cogitabam paratum presbyterum, propter quem ordinandum, sanctum senem qui tunc primatum Numidiae gerebat, de longinquo ut veniret rogans litteris impetravi. Quo jam praesente, omniumque in re tanta suspensis animis, ad horam nos ille qui mihi paratus videbatur omni modo resistendo destituit. Ego autem, qui utique, sicut exitus docuit, differre potius debui, quam periculosum praecipitare negotium, dum nolo gravissimum et sanctissimum senem ad nos usque fatigatum, sine effectu propter quem venerat tam longe ad propria remeare, obtuli non petentibus quemdam adolescentem Antonium qui mecum tunc erat, in monasterio quidem a nobis a parvula aetate nutritum, sed praeter lectionis officium nullis clericatus gradibus et laboribus notum. At illi miseri, quod futurum fuerat ignorantes, offerenti eum mihi obedientissime crediderunt. Quid plura? factum est, esse illis episcopus coepit. 4. Quid faciam? Nolo apud tuam venerationem gravare quem nutriendum collegi; nolo deserere quos colligendos timoribus et doloribus parturivi; et quomodo utrumque agam, reperire non possum. Res quippe ad tantum scandalum venit, ut in eum hic apud nos causas dicerent, qui de illius episcopatu suscipiendo, tamquam bene sibi consulentibus, obtemperaverant nobis. In quibus causis cum stuprorum crimina capitalia, quae non ab ipsis quibus episcopus erat, sed ab aliis quibusdam objecta fuerant, probari minime potuissent, atque ab iis quae invidiosissime jactabantur, videretur esse purgatus, tam miserandus factus est et nobis et aliis, ut quidquid a castellanis et illius regionis hominibus de intolerabili dominatione, de rapinis et diversis oppressionibus et contritionibus objiciebatur, nequaquam nobis tale videretur, ut propter hoc vel propter simul cuncta congesta, episcopatu eum putaremus esse privandum, sed restituenda quae probarentur ablata. 5. Denique sententias nostras sic temperavimus, ut salvo episcopatu, non tamen omnino impunita relinquerentur, quae non deberent vel eidem ipsi deinceps iterumque facienda, vel caeteris imitanda, proponi. Honorem itaque integrum servavimus juveni corrigendo; sed corripiendo minuimus potestatem, ne scilicet eis praeesset ulterius, cum quibus sic egerat, ut dolore justo eum sibi praeesse ferre omnino non possent, et cum suo illiusque periculo in aliquod scelus forsitan erupturam impatientiam sui doloris ostenderent. Quorum talis animus etiam tunc, quando cum eis de illo episcopi egerunt, evidenter apparuit, cum jam vir spectabilis Celer, de cujus adversum se praepotenti administratione conquestus est, nullam gerat vel in Africa vel uspiam potestatem. 6. Sed quid multis morer? Collabora, obsecro, nobiscum, pietate venerabilis domine beatissime, et debita charitate venerande sancte papa, et jube tibi quae directa sunt omnia recitari. Vide episcopatum qualiter gesserit; quemadmodum judicio nostro usque adeo consenserit, communione privatus, nisi prius Fussalensibus omnia redderentur; jam postea ut re acta aestimatis rebus solidos seposuerit, ut ei communio redderetur; quam versuta suasione sanctum senem primatem nostrum gravissimum virum, ut ei cuncta crederet, quem velut omni modo inculpatum venerando papae Bonifacio commendaret, induxerit; et caetera quae a me quid opus est recoli, cum memoratus venerabilis senex ad tuam sanctimoniam universa retulerit? 7. In illis autem multiplicibus gestis quibus de illo nostrum judicium continetur, magis deberem vereri, ne tibi minus severe quam oporteret judicasse videamur; nisi scirem vos tam propensos ad misericordiam, ut non solum nobis, quia illi pepercimus, verum etiam ipsi existimetis esse parcendum. Sed ille, quod a nobis aut benigne aut remisse factum est, in praescriptionem vertere atque usurpare conatur. Clamat: Aut in mea cathedra sedere debui, aut episcopus esse non debui; quasi nunc sedeat nisi in sua. Propter hoc enim loca illa eidem dimissa atque permissa sunt in quibus et prius episcopus erat, ne in alienam cathedram contra statuta patrum translatus illicite diceretur. Aut vero quisquam ita esse debet sive severitatis sive lenitatis exactor, ut qui non visi fuerint episcopatus honore privandi, nullo modo in eis aliquid vindicetur; aut in quibus aliquid visum fuerit vindicandum, episcopatus honore priventur? 8. Existunt exempla, ipsa sede apostolica judicante vel aliorum judicata firmante, quosdam pro culpis quibusdam, nec episcopali spoliatos honore, nec relictos omnimodis impunitos. Quae ut a nostris temporibus remotissima non requiram, recentia memorabo. Clamet Priscus provinciae Caesariensis episcopus: Aut ad primatum locus, sicut caeteris et mihi patere debuit, aut episcopatus mihi remanere non debuit. Clamet alius ejusdem provinciae Victor episcopus, cui relicto in eadem poena in qua et Priscus fuit, nusquam nisi in dioecesi ejus ab aliquo communicatur episcopo; clamet, inquam: Aut ubique communicare debui, aut etiam in meis locis communicare non debui. Clamet tertius ejusdem provinciae Laurentius episcopus, et prorsus hujus vocibus clamet: Aut in cathedra cui ordinatus sum, sedere debui, aut episcopus esse non debui. Sed quis ista vituperet, nisi qui parum attendit, nec inulta omnia relinquenda, nec uno modo omnia vindicanda? 9. Quia ergo pastorali vigilique cautela beatissimus papa Bonifacius in epistola sua posuit, de Antonio loquens episcopo, et ait, Si ordinem rerum nobis fideliter indicavit; accipe nunc ordinem rerum, quem ille in suo libello reticuit, ac deinde quae post ejus sanctae memoriae viri in Africa lectas litteras gesta sunt; et subveni hominibus opem tuam in Christi misericordia multo avidius quam ille poscentibus, a cujus inquietudine desiderant liberari. Judicia quippe illis, et publicas potestates, et militares impetus tamquam exsecuturos apostolicae sedis sententiam, sive ipse, sive rumores creberrimi comminantur; ut miseri homines Christiani catholici graviora formident a catholico episcopo, quam, cum essent haeretici, a catholicorum imperatorum legibus formidabant. Non sinas ista fieri, obsecro te per Christi sanguinem, per apostoli Petri memoriam, qui Christianorum praepositos populorum monuit (I Petr. V, 3) ne violenter dominentur in fratres. Ego Fussalenses catholicos, filios in Christo meos, et Antonium episcopum, filium in Christo meum, benignitati charitatis sanctitatis tuae, quia utrosque diligo, utrosque commendo. Neque Fussalensibus succenseo quia justam de me querimoniam ingerunt auribus tuis, quod eis hominem nondum mihi probatum, nondum saltem aetate firmatum, a quo sic affligerentur, inflixi. Neque huic noceri volo, cui quanto magis sinceram habeo charitatem, tanto magis pravae ejus cupiditati obsisto. Utrique misericordiam mereantur tuam, illi ne mala patiantur, iste ne faciat; illi ne oderint catholicam, si a catholicis episcopis, maximeque ab ipsa sede apostolica, contra catholicum non eis subvenitur episcopum; iste autem ne se tanto scelere obstringat, ut quos molitur invitos facere suos, a Christo faciat alienos. 10. Me sane, quod confitendum est beatitudini tuae, in isto utrorumque periculo tantus timor et moeror excruciat, ut ab officio cogitem gerendi episcopatus abscedere, et me lamentis errori meo convenientibus dedere, si per eum cujus episcopatui per imprudentiam suffragatus sum, vastari Ecclesiam Dei et, quod ipse Deus avertat, etiam cum vastantis perditione perire conspexero. Recolens enim quod ait Apostolus: Si nosmet ipsos judicaremus, a Domino non judicaremur (I Cor. XI, 31); judicabo me ipsum, ut parcat mihi qui judicaturus est vivos et mortuos. Si autem et membra Christi quae in illa regione sunt ab exitiabili timore ac tristitia recreaveris, et meam senectutem hac misericordi justitia fueris consolatus, retribuet tibi, et in praesenti et in futura vita, bona pro bonis, qui per te nobis in ista tribulatione succurrit, et qui te in illa sede constituit. EPISTOLA II. CONCILII AFRICANI AD PAPAM COELESTINUM URBIS ROMAE EPISCOPUM.. Notum ei faciunt qui Apiarius flagitia sua fateri coactus sit. Tum rogant, 1o ne a se excommunicatos praepropere communioni restituat, 2o ut presbyterorum aliorumque clericorum improba refugia seu appellationes repellat, 3o ne de latere suo mittat qui appellantis causam recognoscant, 4o neque petentibus exsecutores concedat; postremo ne Faustinum in Africam remittat. Domino dilectissimo et honorabili fratri COELESTINO, AURELIUS, PALATINUS, ANTONIUS, TUTUS, SERVUSDEI, TERENTIUS, FORTUNATUS, MARTINUS, JANUARIUS, OPTATUS, CELTICUS, DONATUS, THEASIUS, VINCENTIUS, FORTUNATIANUS, et caeteri qui in universali Africano concilio Carthaginis adfuimus. 1. Optaremus ut quemadmodum sanctitas tua de adventu Apiarii laetatos vos fuisse missis per compresbyterum nostrum Leonem litteris intimavit, ita nos quoque de ejus purgatione haec scripta cum laetitia mitteremus. Esset profecto et nostra et vestra modo alacritas certior, nec praepropera videretur, quae adhuc de audiendo quam de audito praecesserat. Adveniente sane ad nos sancto fratre et coepiscopo nostro Faustino, concilium congregavimus, et credidimus ideo eum illo missum, quoniam sicut per ejus operam presbyterio antea redditus fuerat, ita nunc posset de tantis criminibus a Thabracenis objectis eo laborante purgari: cujus tanta ac tam immania flagitia decursum nostri concilii examen invenit, ut et memorati patrocinium potius quam judicium, ac defensoris magis operam quam disceptatoris justitiam superarent. Nam primum quantum obstiterit omni congregationi diversas injurias ingerendo, quasi Ecclesiae Romanae asserens privilegia, et volentes eum a nobis in communionem suscipi, quem tua sanctitas credens appellasse, quod probare non potuit, communioni reddiderat? quod minime tamen licuit, quod etiam gestorum melius lectione cognosces. Triduano tamen laboriosissimo agitato judicio, cum diversa eidem objecta afflictissimi quaereremus, vel moras coepiscopi nostri Faustini, vel tergiversationes ipsius Apiarii quibus nefandas turpitudines occulere conabatur, Deus judex, fortis et longanimis magno compendio resecavit. Tetriore quippe ac putidiore obstinatione compressa, qua tantum libidinum coenum impudentia negationis volebat obruere, Deo nostro ejus conscientiam coarctante, et occulta quae in illius corde tamquam in volutabro criminum jam damnabat, etiam hominibus publicante, repente in confessionem cunctorum objectorum flagitiorum dolosus negator erupit. Et tandem de omnibus incredibilibus opprobriis ultroneus se ipse convicit, atque ipsam quoque nostram spem, qua eum et credebamus et optabamus de tam pudendis maculis posse purgari, convertit in gemitus: nisi quoniam istam nostram moestitiam uno tantum solatio mitigavit, quod et nos labore diuturnioris quaestionis absolvit, et suis vulneribus qualemcumque medelam, etsi invita ac suae conscientiae reluctante confessione, providit, domine frater. 2. Praefato itaque debitae salutationis officio, impendio deprecamur ut deinceps ad vestras aures hinc venientes non facilius admittatis, nec a nobis excommunicatos in communionem ultra velitis excipere, quia hoc etiam Nicaeno concilio definitum facile advertat venerabilitas tua. Nam et si de inferioribus clericis vel de laicis videtur ibi praecaveri, quanto magis hoc de episcopis voluit observari? ne in sua provincia a communione suspensi, a tua sanctitate praepropere vel indebite videantur communioni restitui. 3. Presbyterorum quoque et sequentium clericorum improba refugia, sicuti te dignum est, repellat sanctitas tua; quia et nulla patrum definitione hoc Ecclesiae derogatum est Africanae, et decreta Nicaena sive inferioris gradus clericos, sive ipsos episcopos, suis metropolitanis apertissime commiserunt. Prudentissime enim justissimeque viderunt, quaecumque negotia in suis locis, ubi orta sunt, finienda, nec unicuique providentiae gratiam sancti Spiritus defuturam, qua aequitas a Christi sacerdotibus et prudenter videatur, et constantissime teneatur: maxime quia unicuique concessum est, si judicio offensus fuerit cognitorum, ad concilia suae provinciae, vel etiam universale, provocare. Nisi forte quisquam est qui credat uni cuilibet posse Deum nostrum examinis inspirare justitiam, et innumerabilibus congregatis in concilium sacerdotibus denegare. Aut quomodo ipsum transmarinum judicium ratum erit, ad quod testium necessariae personae vel propter sexus vel propter senectutis infirmitatem, vel multis aliis impedimentis, adduci non poterunt? 4. Nam, ut aliqui tamquam a tuae sanctitatis latere mittantur, in nulla invenimus Patrum synodo constitutum: quia illud quod pridem per eumdem coepiscopum nostrum Faustinum tamquam ex parte Nicaeni concilii exinde transmisistis, in conciliis verioribus quae accipiuntur Nicaeni a sancto Cyrillo coepiscopo nostro Alexandrinae Ecclesiae, et a venerabili Attico Constantinopolitano antistite, ex authentico missis, quae etiam ante hoc per Innocentium presbyterum et Marcellum subdiaconum, per quos ad nos ab eis directa sunt, venerabilis memoriae Bonifacio episcopo decessori vestro a nobis transmissa sunt, in quibus tale aliquid non potuimus reperire. 5. Exsecutores etiam clericos vestros quibusque petentibus nolite mittere, nolite concedere; ne fumosum typhum saeculi in Ecclesiam Christi quae lucem simplicitatis et humilitatis diem Deum videre cupientibus praefert, videamur inducere. 6. Nam de fratre nostro Faustino (amoto jam pro suis nefandis nequitiis de Christi Ecclesia dolendo Apiario) securi sumus, quod cum probitate ac moderatione tuae sanctitatis, salva fraterna charitate, ulterius Africa minime patietur. Et alia manu: Deus noster sanctitatem vestram aevo longiore orantem pro nobis custodiat, domine frater. EPISTOLA III COELESTINI I PAPAE AD EPISCOPOS ILLYRICI.. Quanta ejus cura de provincia Illyrici. Qui quominus Felix Dyrrhacenae provinciae episcopus a quadam factione sit oppressus, obstiterit. Vicem suam se Rufo commisisse. Quae illius potestas. Dilectissimis fratribus PERIGENI, DYNATO, BASILIO, SAPIO, PAULO, AETERNALI, SABATIO, JULIANO et SENECIONI episcopis per Illyricum COELESTINUS. Inter caeteras curas et diversa negotia quae ad nos ex cunctis veniunt semper Ecclesiis, propensiorem nos etiam vestri sollicitudinem gerere, et ex decretorum nostrorum sanctione discetis, et ipsarum qualitate causarum poteritis advertere. Nunc tamen Dyrrhacenae provinciae causa nos monuit, ubi quorumdam accusantium factione frater et coepiscopus noster Felix, si non nostra intervenisset diligentia, fuisset oppressus. Nec nova haec sedi apostolicae cura de vobis est: statutum nostris saepius experimentum hoc, quod nos agimus, Thessalonicensi Ecclesiae semper esse commissum, ut vobis vigilanter intendat. Facile disciplinae subdi se patitur, qui ipsam ut condecet amplectitur disciplinam. Ita enim ordinatio cuncta se habet, ut majoribus ea quae sub his esse docentur, obediant, et in hoc gradu regularum cuncta vertuntur. Nosque praecipue circa omnes cura constringimur, quibus necessitatem de omnibus tractandi Christus in sancto Petro apostolo, cum illi claves aperiendi claudendique daret, indulsit; et inter apostolos suos, non qui altero esset inferior, sed eum maxime qui esset primus, legit. Dominentur nobis regulae, non regulis dominemur; simus subjecti canonibus, cum canonum praecepta servamus. Sunt culpae aliquantae non leves, quae illis innatae provinciis ad nos, cum simus longius, non possunt pervenire; aut jam semotis omnibus, non ita ut sunt acta, interposito temporis spatio perferuntur; quas omnes nos intercessione fratris et coepiscopi nostri Rufi, cujus experientiam comprobatam esse in causis omnibus et vitae actibus liquet, volumus resecari. Cui vicem nostram per vestram provinciam noveritis esse commissam: ita ut ad eum, fratres charissimi, quidquid de causis agitur, referatur. Sine ejus consilio nullus ordinetur: nullus usurpet, eodem inconscio, commissam illi provinciam. Colligere nisi cum ejus voluntate episcopos non praesumant: per eum etiam ad nos, si quid est, referatur. Sed hac praeceptione cognoscent, et eum qui refragandum nostrae auctoritati vel illius crediderit jussioni, a fraternitatis coetu, cum ipse se separet, segregandum. EPISTOLA IV COELESTINI PAPAE I AD EPISCOPOS PROVINCIAE VIENNENSIS ET NARBONENSIS.. I. Quod non debeant sacerdotes aut clerici palliis amicti aut praecincti lumbis in ecclesia ministrare. --II. Quod nulli sit ultima poenitentia deneganda. --III. Quod per gradus ecclesiasticos ad episcopatus debeat officium perveniri. --IV. Quod unaquaeque provincia suo metropolitano debeat esse contenta. --V. Quod nolentibus (addit Isid. clericis vel populis) nemo debeat episcopus ordinari. --VI. Quod ab illicitis sit ordinationibus abstinendum. COELESTINUS universis episcopis per Viennensem et Narbonensem provincias constitutis. 1. Cuperemus quidem de vestrarum Ecclesiarum ita ordinatione gaudere, ut congratularemur potius de profectu quam aliquid admissum contra disciplinam ecclesiasticam doleremus. Ad nostram enim laetitiam et bene facta perveniunt, et moeroris aculeis nos quae fuerint male facta compungunt. Nec, silere possumus, cum hoc, ut ab illicitis revocemus aliquos, officii nostri provocemur instinctu; in speculis a Deo constituti, ut vigilantiae nostrae diligentiam comprobantes, et quae coercenda sunt resecemus, et quae observanda sunt sanciamus. Circa quamvis longinqua spiritalis cura non deficit, sed per omnia qua nomen Dei praedicatur extendit; nec notitiam nostram subterfugiunt quae in eversionem regularum, novellae praesumptionis auctoritate, tentantur. CAP. I.--2. Didicimus enim quosdam Domini sacerdotes superstitioso potius cultui inservire quam mentis vel fidei puritati. Sed non mirum, si contra ecclesiasticum morem faciunt, qui in Ecclesia non creverunt, sed alio venientes e ritu, secum haec in Ecclesiam, quae in alia conversatione habuerant, intulerunt; amicti pallio, et lumbos praecincti, credentes se Scripturae fidem, non per spiritum, sed per litteram completuros. Nam si ad hoc ista praecepta sunt, ut taliter servarentur; cur non fiunt pariter quae sequuntur, ut lucernae ardentes in manibus una cum baculo teneantur? Habent suum ista mysterium, et intelligentibus ita clara sunt, ut ea magis qua decet significatione serventur. Nam in lumborum praecinctione castitas, in baculo regimen pastorale, in lucernis ardentibus boni fulgor operis, de quo dicitur: Opera vestra luceant (Matth. V, 16), indicantur. Habeant tamen istum forsitan cultum, morem potius quam rationem sequentes, qui remotioribus habitant locis, et procul a caeteris degunt. Unde hic habitus in Ecclesiis Gallicanis, ut tot annorum tantorumque pontificum in alterum habitum consuetudo vertatur? Discernendi a plebe vel caeteris sumus doctrina, non veste; conversatione, non habitu; mentis puritate, non cultu. Nam si studere incipiamus novitati, traditum nobis a patribus ordinem calcabimus, ut locum supervacuis superstitionibus faciamus. Rudes ergo fidelium mentes ad talia non debemus inducere. Docendi enim sunt potius quam ludendi. Nec imponendum eorum est oculis, sed mentibus infundenda praecepta sunt. Erant quidem multa, quae pro disciplina ecclesiastica vel ipsius rei dicere ratione possemus; sed ab his ad alia revocamur. CAP. II.--3. Agnovimus poenitentiam morientibus denegari, nec illorum desideriis annui, qui obitus sui tempore hoc animae suae cupiunt remedio subveniri. Horremus, fateor, tantae impietatis aliquem reperiri, ut de Dei pietate desperet: quasi non possit ad se quovis tempore concurrenti succurrere, et periclitantem sub onere peccatorum hominem, pondere quo se ille expediri desiderat, liberare. Quid hoc, rogo, aliud est, quam morienti mortem addere, ejusque animam sua crudelitate, ne absoluta esse possit, occidere? cum Deus ad subveniendum paratissimus, invitans ad poenitentiam, sic promittat: Peccator, inquit, quacumque die conversus fuerit, peccata ejus non imputabuntur ei (Ezech. XXXIII, 15). Et iterum: Nolo mortem peccatoris, sed tantum convertatur, et vivat (Ibid., 18, 23). Salutem ergo homini adimit, quisquis mortis praeteriti tempore poenitentiam denegarit. Et desperavit de clementia Dei, qui eum ad subveniendum morienti sufficere vel momento posse non credidit. Perdidisset latro praemium in cruce ad Christi dexteram pendens (Luc. XXIII, 42), si illum unius horae poenitentia non juvisset. Cum esset in poena, poenituit, et per unius sermonis professionem habitaculum paradisi Deo promittente promeruit. Vera ergo ad Deum conversio in ultimis positorum, mente potius est aestimanda, non tempore, propheta hoc taliter asserente: Cum conversus ingemueris, tunc salvus eris (Ezech. XVIII, 33). Cum ergo sit Dominus cordis inspector, quovis tempore non est deneganda poenitentia postulanti, cum illi se obliget judici cui occulta omnia noverit revelari. CAP. III .--4. Ordinatos vero quosdam, fratres charissimi, episcopos, qui nullis ecclesiasticis ordinibus ad tantae dignitatis fastigium fuerint instituti, contra Patrum decreta, hujus usurpatione qui se hoc recognoscit fecisse didicimus; cum ad episcopatum his gradibus quibus frequentissime cautum est debeat perveniri, ut minoribus initiati officiis ad majora firmentur. Debet enim ante esse discipulus, quisquis doctor esse desiderat, ut possit docere quod didicit. Omnis vitae institutio hac ad id quo tendit se ratione confirmat. Qui minime litteris operam dederit, praeceptor esse non potest litterarum. Qui non per singula stipendia creverit, ad meritum stipendii ordinem non potest pervenire. Solum sacerdotium inter ista, rogo, vilius est? quod facilius tribuitur, cum difficilius impleatur. 5. Sed jam non satis est laicos ordinare, quos nullus fieri ordo permittit, sed etiam quorum crimina longe lateque per omnes pene sunt nota provincias, ordinantur. Daniel, nuper missa relatione ex Orientalibus ad nos partibus, ab omni quod tenuerat virginum monasterio nefariis est objectionibus accusatus. Multa de multis objecta flagitia. In quanam lateret terrarum parte quaesitus est, ut si suae innocentiae confideret, contra se judicium postulatum minime declinaret. Missum ad Arelatensem episcopum per Fortunatum subdiaconum nostrum, ut ad judicium destinaretur, epistolium. Tantis gravatus testimoniis, tanta facinorum accusatione pulsatus, sacrarum, ut dicitur, virginum pollutus incestu, episcopus asseritur ordinatus (in nostris libelli scriniis continentur, quorum ad vos quoque exemplaria direximus), in pontificii dignitatem hoc tempore quo ad causam dicendam missis a nobis litteris vocabatur, obrepsit. Sacro nomini absit injuria. Facilius est ut hanc dignitatem tali dando ipse amiserit ordinator, quam eam obtineat ordinatus: cui convicto sociabitur qui eum sibi credidit, largiendo pontificium, sociandum. Qualis enim ipse sit, quisquis tales ordinarit, ostendit. His ergo in medium nunc deductis, cum plerique vestrum sint, qui apostolicae sedis statuta cognoverint, nobiscum tempore aliquanto versati, ad disciplinae normam, nostris conventa adhortationibus, omnia fraternitas vestra revocare festinet. CAP. IV.--6. Primum, ut, juxta decreta canonum, unaquaeque provincia suo metropolitano contenta sit, ut decessoris nostri data ad Narbonensem episcopum continent constituta, nec usurpationi locus alicui sacerdoti in alterius concedatur injuriam. Sit concessis sibi contentus unusquisque limitibus; alter in alterius provincia nil praesumat. 7. Nec emeritis in suis ecclesiis clericis peregrini et extranei et qui ante ignorati sint, ad exclusionem eorum qui bene de suorum civium merentur testimonio, praeponantur, ne novum quoddam, de quo episcopi fiant, institutum videatur esse collegium. CAP. V. Nullus invitis detur episcopus. Cleri, plebis et ordinis, consensus ac desiderium requiratur. Tunc alter de altera eligatur Ecclesia, si de civitatis ipsius clericis cui est episcopus ordinandus, nullus dignus, quod evenire non credimus, potuerit reperiri. Primum enim illi reprobandi sunt, ut aliqui de alienis ecclesiis merito praeferantur. Habeat unusquisque suae fructum militiae in Ecclesia in qua suam per omnia officia transegit aetatem. In aliena stipendia minime alter obrepat, nec alii debitam alter sibi audeat vindicare mercedem. Sit facultas clericis renitendi, si se viderint praegravari; et quos sibi ingeri ex transverso agnoverint, non timeant refutare. Qui si non debitum praemium, vel liberum de eo qui eos recturus est, debent habere judicium. CAP. VI.--8. Abstineatur ab illicitis ordinationibus. Nullus ex laicis, nullus digamus, nullus qui sit viduae maritus aut fuerit, ordinetur; sed irreprehensibilis, et qualem elegit Apostolus, fiat. Per Moysen Dominus praecepit: Virginem accipiat sacerdos uxorem (Levit. XXI, 13). Subsequitur et supplet Apostolus, eodem locutus spiritu, unius uxoris virum (I Tim. III, 2) debere episcopum consecrari. Ad hanc ergo eligantur formulam sacerdotes; et si quae factae sunt ordinationes illicitae, removeantur: quoniam stare non possunt, nec discussionem nostram subterfugere poterunt, quamvis latere se aestiment qui aliter pervenerunt, ut nulla religionis reverentia obscuritate fuscetur. Non sit vana gloriatio palliatis. Episcopalem morem, qui episcopi sunt, sequantur. 9. Daniel, ut diximus, qui accusationem pontificali honore subterfugere se posse credidit, et ad fastigium tantum, accusatores suos fugiendo, pervenit, a sanctitatis vestrae coetu interim se noverit segregatum: qui se nostro judicio debet objicere, si conscientiae suae novit confidentiam se habere. 10. Massiliensis vero Ecclesiae sacerdotem, qui dicitur, quod dictu nefas est, in necem fratris taliter gratulatus, ut huic qui ejus sanguine cruentus advenerat, portionem cum eodem habiturus occurreret, et vestro eum audiendum collegio delegamus. Data VII kalendas Augusti, Flaviis Felice et Tauro viris clarissimis consulibus. EPISTOLA V. I. Quod nulli sacerdoti canones liceat ignorare. --II. Quod non oporteat, contemptis clericis Ecclesiarum; de laicis episcopos ordinari. --III. Quod docendus sit populus, non sequendus. COELESTINUS episcopus universis episcopis per Apuliam et Calabriam constitutis. 1. Nulli sacerdotum suos licet canones ignorare, nec quidquam facere quod Patrum possit regulis obviare. Quae enim a nobis res digna servabitur, si decretalium norma constitutorum pro aliquorum libito, licentia populis permissa, frangatur? 2. Audivimus quasdam propriis destitutas rectoribus civitates episcopos petere sibi velle de laicis, tantumque fastigium tam vile credere, ut hoc iis qui non Deo, sed saeculo militaverint, aestiment nos posse conferre; non solum male de suis clericis, in quorum contemptum hoc faciunt, judicantes; sed de nobis pessime, quos credunt hoc posse facere, sentientes. Quod numquam auderent, si non quorumdam illic his consentiens sententia conniveret. Ita nihil quae frequentius sunt decreta proficiunt, ut hoc, quasi numquam de hac parte scriptum fuerit, ignoretur. Quid proderit per singula clericos stipendia militasse, et omnem egisse in Dominicis castris aetatem, si qui his praefuturi sunt, ex laicis requiruntur, qui vacantes saeculo et omnem ecclesiasticum ordinem nescientes, saltu praepropero in alienum honorem ambiunt immoderata cupiditate transcendere, et in aliud vitae genus, calcata reverentia ecclesiasticae disciplinae, transire? Talibus itaque, fratres charissimi, qui juris nostri, id est, canonum gubernacula custodimus, necesse est obviemus: hisque fraternitatem vestram epistolis commonemus, ne quis laicum ad ordinem clericatus admittat; et sinat fieri unde et illum decipiat, et sibi causas generet quibus reus constitutis decretalibus fiat. 3. Docendus est populus, non sequendus. Nosque, si nesciunt eos quid liceat quidve non liceat, commonere, non his consensum praebere debemus. Quisquis vero conatus fuerit tentare prohibita, sentiet censuram sedis apostolicae minime defuturam. Quae enim sola admonitionis auctoritate non corrigimus, necesse est per severitatem congruentem regulis vindicemus. Per totas hoc, quae propriis rectoribus carent, Ecclesias volumus innotescat, ut nullus sibi spe aliqua forsitan blanditus illudat. Data duodecimo kalendas Augusti, Flaviis Florentio et Dionysio viris clarissimis consulibus. MONITUM IN DUAS EPIST. SEQUENTES. 1. Duae illae epistolae a Baronio primum ad annum 430 e schedis Antonii Augustini, tum a Labbeo tom. III Concil. pag. 349 e codice ms. veteris editionis Latinae Ephesini concilii, postremo a Steph. Baluzio nov. coll. concil. pag. 428 ex tribus mss. editae sunt. Ambas Joannes Garnerius primae parti operum M. Mercatoris pag. 66 inseruit, cura et diligentia adhibita, qua eas ex proprii ingenii conjecturis emendaret. Graecus earum textus, quem unum sine interpretatione Latina Nestorius miserat, excidit. Earum saltem prima, dum exspectaretur interpres, responso diu caruit. Utriusque, sicut et caeterarum, quae vel Constantinopoli Romam Graece, vel Roma Constantinopolim Latine missae sunt, obscura identidem et intricata interpretatio. indicio est in utraque illa urbe raros tum fuisse qui Latinam simul et Graecam linguam apprime callerent, adeoque Coelestino pontifice de utraque illa civitate licuisse dicere, quod de Constantinopolitana suo saeculo Gregorius lib. VII epist. 30 ad Narsen scripsit: quia hodie in Constantinopolitana civitate qui de Latino in Graecum dictata bene transferant non sunt; dum enim verba custodiunt, et sensus minime attendunt, nec verba intelligi faciunt, et sensus frangunt. Qua in re nec Leonis aevum felicius fuisse Flaviani apud eumdem Leonem epistolae 37 antiquior interpretatio exemplo erit. 2. Epistolarum illarum veritatem non tantum Coelestinus, sed etiam Cassianus et Cyrillus confirmant. Is quidem ad Joannem Antiochenum scribens, ipsamet prioris epistolae verba citare ac describere non dubitatur; sed quatenus epistolam illam prolixam ( μακρὰν) dixerit, minus est perspicuum. Neque tamen vel alia quaerenda, vel ea, quae ad nos pervenit, mutila videri debet. Haec autem prolixa, seu potius longa ideo forsitan appellata est, quia nequaquam de illo est breviorum epistolarum genere, in quo quis sensus suos aperire timens, vix illos paucis retegit; cum Nestorius in epistola illa haeresim suam satis ample atque copiose asserat, adeo ut latere aut ambigua videri jam non possit. 3. In utramque cadit ista Cassiani de Nestorio expostulatio (Lib. I de Inc. c. 3), quod intercessionibus suis Pelagianistarum querelas fovet, et scriptis suis causas illorum adjuvat. Unde non lovis conjectura capitur, saltem priorem anno 429 fuisse scriptam. Hoc quippe anno Julianum cum sociis Constantinopolitanam civitatem inquietudine sua perturbasse certum est. Nec alia de causa, nisi ut huic malo mederetur, Marius Mercator in consulatu Florentii et Dionysii, hoc est ipso anno 429, Commonitorio ipsi Ecclesiae Constantinopolitanae aliisque oblato, Juliani ac sociorum haeresim et justam illius proscriptionem omnibus manifestam fecit. Neque conjecturae huic repugnat, quod Augusto dumtaxat mense anni 430 Coelestinus ad Nestorium rescripsit. Nam et iste papa responsi tarditatem inde excusat; quod diu exspectatus sit, qui Nestorii litteras Latine redderet. Forte etiam ex earum interpretatione manifestas in illis deprehendens haereseos notas, rescribere citius timuit, donec de hoc toto negotio certior instructiorque fieret. EPISTOLA VI NESTORII AD COELESTINUM PAPAM URBIS ROMAE. Ut ei significet quo pacto gerere se debeat cum episcopis quibusdam Occidentalibus, qui se iniqua pati expostulabant. Tum ut haereticos traducit qui Deum Verbum natum, mortuum, sepultum, ac Mariam Θεότοκον asserebant. 1. Fraternas nobis invicem debemus collocutiones, ut una inter nos secundum obtinentem concordiam pugnaturi diabolum pacis inimicum. Quorsum hoc anteloquium? Julianus quidam et Florus et Orontius et Fabius, dicentes se Occidentalium partium episcopos, saepe et piissimum et praedicatissimum imperatorem adierunt, ac suas causas defleverunt, tamquam orthodoxi temporibus orthodoxis persecutionem passi: saepe eadem et apud nos lamentantes, ac saepe rejecti, eadem facere non desierunt; sed insistunt per dies singulos, implentes aures omnium vocibus lacrymosis. His quidem ad eos sermonibus, quibus oportuit, usi sumus, cum negotii eorum veram fidem nesciremus. Sed quoniam apertiore nobis de causis eorum notitia opus est, ne piissimus et christianissimus imperator noster molestiam saepe ab his sustineat; ne nos, ignorantes eorum causas, circa negotii defensionem dividamur, dignare nobis notitiam de his largiri, ne vel quidam, ignorando justitiam veritatis, importuna miseratione conturbentur, vel canonicam indignationem beatitudinis tuae, quae contra eos pro sectis religionis forte probata est, aliud quiddam quam hoc aestiment. Nam sectarum novitas multam meretur defensionem a veris pastoribus. 2. Unde et nos non modicam corruptionem orthodoxiae apud quosdam hic reperientes, et ira et lenitate circa aegros quotidie utimur. Est enim aegritudo non parva, sed affinis putredini Apollinaris et Arii. Dominicam enim in homine unionem ad cujusdam contemperationis confusionem passim commiscent: adeo ut et quidam apud nos clerici, quorum alii ex imperitia, alii ex haeretica fraude in se olim celata, qua plurima et Apostolorum temporibus contigerunt, tamquam haeretici aegrotent, et aperte blasphement Deum Verbum Patri homousion, tamquam originis initium de Christotoco Virgine sumpsisset, et cum templo suo aedificatus esset, et carni consepultus. Carnem dicunt post resurrectionem suam non mansisse carnem, sed in naturam transiisse Deitatis. Ut in compendio dicam, et Deitatem Unigeniti et ad originem conjunctae carnis referunt, et commortificant carni. Carnem vero conjunctam Deitati ad Deitatem transisse blasphemant ipso verbo Deificationis. Quod nihil est aliud nisi utramque corrumpere. 3. Sed et Virginem Christotocon ausi sunt cum modo quodam Theotocon dicere. Hanc enim Theotocon vocantes non perhorrescunt: cum sancti illi et supra omnem praedicationem Patres per Nicaeam nihil amplius de sancta Virgine dixissent, nisi quia Dominus noster Jesus Christus incarnatus est ex Spiritu sancto et Maria virgine. Et taceo Scripturas, quae ubique Virginem matrem Christi, non Dei Verbi, et per angelos et per apostolos praedicarunt. Propter quae quanta certamina sustinuimus, aestimo famam praecedentem docuisse beatitudinem tuam; hoc quoque attendentem, quod non frustra certaverimus, sed emendati sunt gratia Domini multi ex iis, qui perversi erant discedentes a nobis. Quia propria est parienti homousios nativitas, cui vivere commissa est, illa in homine unio creatura est humanitatis Dominicae Deo conjunctae ex Virgine per Spiritum. Si quis autem hoc nomen Theotocon propter natam humanitatem conjunctam Deo Verbo, non propter parentem proponet, dicimus quidem hoc vocabulum in ea quae peperit, non esse conveniens. Oportet enim veram matrem de eadem esse essentia ac ex se natum. Ferri tamen potest hoc vocabulum propter ipsam considerationem et quod solum nominetur de Virgine hoc verbum propter inseparabile templum Dei verbi ex ipsa; non quia ipsa mater sit Verbi Dei, nemo enim antiquiorem se parit. 4. Haec quidem existimo praecedentem famam significasse: exponimus vero etiam quae contigerunt. Rebus ostendimus quia fraterno animo negotium eorum quos praediximus nosse cupimus, non desiderio curiositatis importunae; cum et nostra narramus tamquam fratres fratribus, veritatem sectarum nobis invicem publicantes, ut sit mihi litterarum principium verissimum. Dixi enim, cum has litteras inciperem, quia fraternas nobis debemus invicem collocutiones. Omnem quae tecum est in Christo fraternitatem ego et qui mecum sunt salutamus. EPISTOLA VII NESTORII AD COELESTINUM PAPAM EPISTOLA II. Iterum rogat ut quo pacto cum Juliano aliisque ejusdem sectae sese gerere debeat quam primum nuntiet; ac suos labores jactitat adversus eos quos duas Christi naturas confundere obtendit. 1. Saepe scripsi beatitudini tuae propter Julianum, Orontium et caeteros, qui sibi usurpant episcopalem dignitatem, et creberrimam aditionem apud piissimum et praedicatissimum imperatorem faciunt, nosque concidunt frequentibus lamentationibus, tamquam temporibus orthodoxis de Occidente projecti. At huc usque scripta de his a tua veneratione non suscepimus: quae si haberem, possem eis respondere, daremque compendiosum responsum luctibus eorum. Nunc enim ab incertis dictis eorum non habet quis ad quod se convertat, aliis haereticos eos vocantibus, et ideo de Occidentalibus partibus projectos esse dicentibus; ipsis vero jurantibus calumniam se sustinuisse, et periculum pro orthodoxa fide ex subreptione perpessos. Quorum utrumvis certum sit, nobis gravis est ignorantia. Nam condolere eis, si vere haeretici sunt, crimen est; et iterum non condolere, si calumniam sustinet, durum et impium est. Dignetur igitur amatissima Dei anima tua informare nos, qui ad utrumque momentum huc usque dividimur, id est, et ad odium et ad miserationem eorum. Doceri autem volumus quam de his sententiam teneamus. Differimus enim eosdem viros per dies singulos, dissimulantes spe et exspectatione beatitudinis tuae. Non est enim, o venerandissime, sicut nosti, res vilis discussio piae sectae, nec parva est probatio eorum qui hoc agunt. 2. Multus enim etiam nobis labor hic celebratur, dum elaboramus eruere sordidissimam impietatem pessimae opinionis Apollinaris et Arii de Ecclesia Dei. Nescio enim quemadmodum quidam de ecclesiasticis, quamdam contemperationis imaginem ex Deitate et humanitate Unigeniti accipientes, aegrotant aegritudine praedictorum haereticorum, dum et corporis passiones audent superfundere Deitati Unigeniti, et immutabilitatem Deitatis ad naturam corporis transisse confingunt, et utramque naturam quae per conjunctionem summam et inconfusam in una persona Unigeniti adoratur, contemperationis mutabilitate confundunt. Caeci, qui nec sanctorum illorum Patrum expositionem meminerunt, aperte ad eos reclamantes: Credimus in unum Dominum Jesum Christum Filium Dei, incarnatum ex Spiritu sancto et Maria virgine. Haec enim vox, in nomine quod significat utramque naturam, id est Christus, est Deitati Patris homousios; humanitas vero posterioribus temporibus nata est ex sancta virgine, quae propter conjunctionem Deitatis ab angelis et hominibus simul colitur. 3. Eum ergo qui hic propter sectarum pravitatem tot laboribus fatigatur, considero quid iterum pati necesse est, si negotium praedictorum virorum nesciat, timeatque nimis ne additamentum haereticorum per ignorantiam hic positus faciat. Unde rogo ut undique studiosum sit sanctae animae tuae donare notitiam praedictorum virorum, maxime cum litterarum sequester fidelissimus Valerius cubicularius possit beatitudini tuae per se exponere molestias eorum. Omnem in Christo fraternitatem quae tecum est ego et qui mecum plurimum salutamus. MONITUM IN EPISTOLAM SEQUENTEM. 1. Epistolae hujus Liberatus meminit his verbis (Cap. 4): Cyrillus vero per Posidonium diaconum suum retulit de eo (Nestorio) papae Coelestino, et quid Constantinopoli ageretur, per epistolam suam allegavit. Apud Cyrillum (Epist. 9) et Labbeum I part. Concil. Ephes. cap. 14. Graece et Latine, in editione autem Romana pontificiarum epistolarum tantum Latine habetur. Haec autem interpretatio quamvis in multis deficiat, in citatis tamen locis eadem servata est. Quin operam dederit Cyrillus, ut priusquam eam mitteret, Latine converteretur, vix ambigendum est: cum circa tomos ei adjunctos id praestitisse se ad ipsius epistolae calcem conceptis verbis significet. Sed hanc interpretationem Liberato ignotam fuisse hoc indicio est, quod cum aliarum Cyrilli epistolarum quoties mentionem facit, prima verba quibus incipiunt indicare soleat, hunc morem circa istam non servet. Neque etiam in antiqua concilii Ephesini interpretatione, quam penes Gregorium I atque ipsum Liberatum fuisse Steph. Baluzius observat (Nov. coll. concil. pag. 383), comparet. Cum igitur vetus illa et genuina interierit, nec in omnibus probetur quae obtinet, nova nobis concinnanda fuit. 2. Si Nicephoro Callisti habenda fides (Lib. XIV c. 33), e synodo provinciae Alexandrinae cum ejusdem synodi gestis Romam missa est haec epistola. At ipse Cyrillus infra, n. 2, sibi quidem in animo fuisse synodicis litteris Nestorium commonefacere, sed hoc se minime fecisse testatur. Ne Coelestinum quidem de hac causa nisi summa cautione monitum voluit. Nempe adactus necessitate ut et catholicam fidem adversus haereticam novitatem, et se ipse contra Nestorii calumnias tueretur, ipsum Nestorium timuit praevertere. Quocirca Posidonium in Urbem mittens cum ista epistola, in qua haeretici praedicti sic nomini parcit, ut vix eum semel appellet, hoc ei mandatum dederat, ut traditam sibi epistolam Coelestino nequaquam redderet, sed referret potius, si Nestorii adversus ipsum scripta eidem papae minime data esse comperisset. Hoc in Ephesino concilio nov. coll. Baluz. pag. 453 ita narratur: Ediscens idem reverentissimus Cyrillus, quia et Romam destinatae sunt ab eo (Nestorio) epistolae et codices expositionum ejus, scripsit et ipse ad reverentissimum episcopum Romae Coelestinum per Posidonium diaconum suum, demandans ei: Quia si inventi fuerint redditi ipsi (Coelestino) codices expositionum ejus et epistolae, redde et meas epistolas; sive (leg. si vero) non, affer eas huc non redditas. Iste inveniens expositiones et epistolas ei redditas, necessario et ipse reddidit. Et scripta sunt quae competunt a sanctissimo et reverentissimo Romanorum Ecclesiae episcopo Coelestino, formam certam continentia. 3. Ex tempore quo missa sunt haec Coelestini scripta, colligere est tempus quo scripta est ista Cyrilli epistola. Veri enim simile non est Coelestinum in tam gravi negotio, quod moras non patiebatur, responsum diu distulisse, maxime cum Cyrillus epistolae suae Latinam interpretationem adjungi curasset. Sic tamen festinasse credendus est hic papa, ut nihil praepropere ageret, quippe qui hanc causam, uti Cyrillus epist. ad Joannem Antiochenum docet, multis consessibus consultationibusque habitis, prius discuti studuit, quam quidquam rescriberet. Atqui Coelestinus 10 Augusti die anni 430 rescripsit. Nihil est igitur cur Cyrillum aut multo ante, aut longe post medium annum 430 epistolam istam scripsisse ponamus. 4. Posidonio cum hac epistola Romam proficiscenti Cyrillus Commonitorium tradidit, quod, a Jac. Sirmondo in schedis relictum et a Steph. Baluzio nov. coll. concil. pag. 337 publici juris factum, ad epistolae calcem subjicimus. Demum Cyrillus simul ad Coelestinum per eumdem Posidonium mittere se significat tum epistolarum duarum quas ad Nestorium scripserat exempla, tum tomos excerpta quaedam capitula continentes, quibus quae Nestorii, quaeve Patrum sententia sit, Coelestinus dignoscere valeat. Hinc licet capitula, quibus Cyrillus in Commonitorio doctrinam Nestorii summatim perstringit, ad ejusdem Commonitorii calcem etiam tomos vocet, valde tamen ab iis diversi sunt illi tomi quos sub finem epistolae ad Coelestinum commemorat. 5. Tomos illos indicare videtur ipse Nestorius apud Christianum Lupum tom. I cap. 6 ac Steph. Baluzium LOV. coll. concil. pag. 694, ubi cum Cyrillo expostulat in hunc modum: Ille vero (Cyrillus) omittens mihi per epistolam declarare si quid ei tamquam blasphemum vel impium videbatur debere notari, convictionum terrore permotus, et adjutrices ob hoc perturbationes exquirens, ad Romanum Coelestinum convertitur, quippe ut ad simpliciorem quam qui posset vim dogmatum subtilius penetrare. Et ad haec inveniens viri illius simplicitatem, circumfert (leg. circumvenit) pueriliter aures ejus illusionibus litterarum, olim quidem NOSTRA CONSCRIPTA transmittens, quasi ad demonstrationem convictionum quibus contradici non posset, tamquam ego Christum purum hominem definirem, qui certe legem (scilicet 65 Cod. Th. lib. XVI tit. 5) inter ipsa ordinationis meae initia contra eos qui Christum purum hominem dicunt et contra reliquas haereses innovavi. EXCERPTIONES vero intertexens sermonum conscripta composuit, ne societatis compactione detegeretur illata calumnia. Et quaedam quidem ALLOCUTIONIBUS NOSTRIS adjiciens, aliquorum vero partes abrumpens, et illa contexens quae a nobis de dominica humanatione sunt dicta, velut de puro ea homine dixerimus, divinitatis autem quae a nobis dictae sunt laudes, quasdam quidem modis omnibus a conscriptis abscindens, nonnullas vero extra ordinem relinquens, ita seductionem verisimilem concinnavit. Et ut in paucis ejus nequitiam, qualis sit etiam circa reliqua, propalemus, dictum est a nobis alicubi, dum contra paganos loqueremur, dicentes (id est, qui dicebant) quod nos substantiam Dei creatam noviter ex Virgine praedicemus, NON PEPERIT, OPTIMI, MARIA DEITATEM, SED PEPERIT HOMINEM DIVINITATIS INSEPARABILE INSTRUMENTUM; at ille vocem DIVINITATIS immutans, fecit, NON PEPERIT, OPTIMI, MARIA DEUM. Tum huic exemplo alterum adjicit satis prolixum, cui simile est quod in Ephesino concilio act. 1, velut ex ipsius Nestorii quaternione 27, profertur, indeque probare nititur, Cyrillum in suis ipsius dictis resecandis multa sibi contra fidem permisisse. Ac demum concludit: Simpliciter multis talibus et latrociniis et additamentis, sicut ei visum est, utente Cyrillo, seductionibus ejus mox tam alii quam etiam Coelestinus abreptus est. Certe Baluzius annotationibus in hunc locum ibi a Nestorio notari arbitratur Cyrilli lucubrationem, quae in fronte tom. VI Operum hujus sancti doctoris praemittitur. Et huic quidem scripto congruit tomorum appellatio. In libros quippe quinque divisum est, quorum singuli tomi nuncupantur. Praeterea Nestorii constat dictis, quibus Cyrillus in catholici dogmatis gratiam sua intermiscet. In eo etiam cum epistola Cyrilli, quae simul cum tomis ad Coelestinum missa est, consentit, quod in utroque scripto nomini Nestorii aeque parcatur. In hoc tamen opere non ea ipsa verba quae Nestorius a Cyrillo praeter fidem exscripta esse queritur, sed tantum similia pag. 40 offendimus. Ut ut est, tomorum a Cyrillo ad Coelestinum missorum nomine intelligendas esse dubium non est sententias e Nestorii scriptis ac forte etiam e Patrum catholicorum operibus excerptas, cujusmodi Ephesino in concilio act. 1 habentur, ut Nestorii assertiones a Patrum fide dissentire comprobetur. 6. Jam vero de mox dicta Nestorii sive cum Cyrillo seu cum Coelestino expostulatione quid sentiendum sit, cum ea de re hic prorsus silere nobis non liceat, paucis aperiendum est. Primo quidem circa locum in quo, cum dixisse se asserat, Non peperit Maria divinitatem, Cyrillum divinitatis vocem mutasse queritur, ac fecisse, Non peperit Maria Deum; observamus eumdem locum a Mario edit. Baluz. pag. 55 iisdem verbis referri (I part. Concil. Ephes. c. 13). Nec negamus tamen clerum Constantinop. in contestatione, quae publice proposita est, divinitatis vocem servasse, eumque dixisse memoret, ἔτεκεν, ὦ βέλτιστε, Μαρία τὴν Θεότητα: sed nihilominus idem clerus hoc effatum arguit, haud dubie propter adjuncta, indeque Nestorium cum Paulo Samosateno consentire probat. Reipsa locum eumdem Arnobius lib. II de Conflictu cum Serap. ita refert: Non peperit sanctissima Maria Deitatem: nam quod natum est ex carne caro est. Non peperit creatura Creatorem, sed peperit hominem Deitatis ministrum. Unde Mariam a Nestorio non solum Deitatis, sed et Dei atque Creatoris genitricem promiscue negatam esse liquet. Sane si Dei ac Deitatis vocabula confundere ipse non affectasset, nihil ei fuisset cur Cyrillo Arii Apollinarisque commenta tam pertinaciter attribueret. Verum in eo quod ait sibi a Cyrillo per epistolam declarari debuisse si quid velut impium in ipsius scriptis vel dictis offendisset, idque ab illo praetermissum esse affirmat, mendacii aperte convincitur. Non enim una tantum, sed et duabus epistolis, hac de re illum Cyrillus monuit, adeo ut Coelestinus duas illas epistolas duarum monitionum canonicarum vice haberi voluerit. Quapropter nec majori dignum est fide quod adjicit (Epist. 13 n. 5), multa suis ipsius scriptis nequiter a Cyrillo vel detracta vel addita esse, quibus mox tam alii quam etiam Coelestinus abreptus est. Certe Coelestinum Cyrilli latrociniis et additamentis seductum atque abreptum esse frustra obtendit (Epist. 13 n. 2), cum ad ipsum scribens is papa, illius haeresim non aliunde magis quam ex ipsiusmet litteris ab eo ad se missis sibi exploratam esse testetur. Neque minus iis quae de imperita Coelestini simplicitate haereticus ille effudit fidem abrogant caetera hujus pontificis scripta seu gesta (V. concil. Ephes. I part. c. 26). Ad haec Coelestinum in hac causa nihil egisse constat sine synodo Romana, cui maxime in rebus quae ad fidem attinent, scientiam defuisse nemo nisi calumniose dixerit. Hic recolendum est quam rarum sit haereticorum duces nancisci quibus aut amicum errorem mendaciis tueri, aut eos qui sibi contradicunt calumniari, religioni sit. 7. Longe alia ratione tum Cyrilli animus erga Coelestinum affectus erat. Iis enim scriptis quae tunc ad illum misit hoc insertum esse credimus summae observantiae testimonium, quod Arnobius lib. II de Conflictu cum Serapione memoriae prodidit his verbis: Sanctus Cyrillus Alexandrinae Ecclesiae episcopus, cum cognovisset Nestorianum dogma contrarium fidei pullulare, scripsit per totam Aegyptum, et ad sanctum Coelestinum apostolicae recordationis antistitem misit dicens ad laudem suam pertinere si ab eo qui pontificatus arcem tenebat fuisset aliquid emendatum; hoc est, Coelestini censurae ac judicio sua submisit scripta, laudi se habiturum testatus si quid ab eo emendaretur. EPISTOLA VIII.. Quam pestilens Nestorii sit doctrina, quidve hactenus egerit, quo eum ad rectam fidem revocaret, Cyrillus exponit. Ab illius communione se nondum aperte discessisse, donec a Coelestino quid sibi facto opus sit didicerit. Ut Coelestinus missis quam primum ad Orientis ac Macedoniae episcopos litteris, suam ea de re sententiam notam faciat. Subjectis ad calcem capitulis quibusdam tota Nestorii doctrina explicatur. Sanctissimo Deique amantissimo patri COELESTINO CYRILLUS in Domino salutem. 1. Si silere, et non pietatem tuam de omnibus quae moventur litteris certiorem facere citra culpam ac sinistrae suspicionis metum liceret, praesertim in rebus adeo necessariis, ubi etiam recta fides a nonnullis depravata periclitatur; in memet ipso dicerem, Bonum et periculi expers est silentium, praestatque quietam vitam agere quam turbatam. Sed quoniam Deus hisce in rebus vigilantiam a nobis exigit, et longa Ecclesiarum consuetudo suadet, ut hujusmodi res cum sanctitate tua communicentur; scribo plane necessitate adactus, ac significo, Satanam in praesentia omnia miscere, et contra Ecclesias Dei furere, nec non omnium ubique populorum qui in recta fide ambulant subversionem moliri. Non enim ab impietatis studio umquam desistit pessima illa et effrenis bestia. Sane hactenus altum tacui, ac nihil omnino de eo (Nestorio) qui Constantinopolitanam Ecclesiam nunc administrat vel ad pietatem tuam vel ad ullum consacerdotum nostrorum scripsi, persuasum habens praecipitem in hujusmodi rebus celeritatem a vitio non esse immunem. At quia ad extremum propemodum malorum devenimus, omnia quae acciderunt, rupto silentio, necessario enarranda esse duxi. 2. Nempe memoratus simul ut ordinatus est, cum exhortationibus populos, tum proprios, tum peregrinos, quorum magna multitudo ex omni, ut ita dicam, civitate ac regione illuc confluere solet, ad bonum excitare debuisset; praedicare affectavit absurda quaedam et a ratione aliena, quae longe absunt ab apostolica et evangelica fide, quam patres magna semper constantia servaverunt, et nobis velut pretiosam margaritam tradiderunt. Illius autem homilias, quas in ecclesia et frequenter habuit, et habere non cessat, tamquam evidens doctrinae illius argumentum, ad pietatem tuam misi. Mihi quidem, fateor, in animo fuisset synodicis illum litteris commonefacere, nos cum eo qui talia dicat ac sentiat communicare non posse: sed hoc non feci. Ratus tamen lapsis manum porrigendam, prostratosque ut fratres erigendos esse; illum per litteras exhortatus sum ut a prava hujusmodi doctrina abscederet. Sed nihil promovimus. Immo ubi didicit tantum abesse ut eadem sentiamus, ut eum etiam objurgemus, et a suis commentis (non enim dogmata dixerim) discedat admoneamus; nullam struendarum insidiarum viam non tentavit, et huc usque tentare non cessat. Dum autem exspectabamus donec resipisceret, et ab iis quae contra Christum docuerat abstineret, hac nos spe falsos esse comperimus, cum tale quid contigisset. 3. Erat Constantinopoli episcopus nomine Dorotheus, eadem quae ille sentiens, vir quaestus causa adulationi deditus, linguaque ad temeritatem usque, sicut scriptum est, promptus. Is in publico conventu, reverendissimo Nestorio in cathedra Constantinopolitanae ecclesiae sedente, surgens magna voce inclamare ausus est: Si quis Mariam Deiparam dixerit, anathema sit. Tum ingens universi populi clamor et discessio consecuta est. Nolebant enim cum iis amplius communionem habere, qui talia sentirent; adeo ut etiamnum plebs Constantinopolitana, paucis levioribus et qui illi adulantur exceptis, synaxi abstineat, sed neque eo conveniunt monasteria pene omnia eorumque archimandritae et senatorum multi, verentes ne aliquod in fide detrimentum accipiant, cum et ille, et ii omnes quos secum Antiochia discedens adduxit, perversa praedicent. 4. Cum autem homiliis ejus in Aegyptum perlatis, leviores quosdam in errorem abductos, cunctantesque rectene loqueretur an erraret invicem quaeritare didicissem; veritus ne morbi contagium altiores radices in simpliciorum mentibus ageret, ad Aegypti monasteria generalem epistolam scripsi, ut eorum monachos in recta fide confirmarem. Cujus quidem epistolae exempla Constantinopolim a nonnullis deportata, ibique lecta, tanto adjumento fuerunt, ut plurimi e magistratu mihi ejus causa gratias per litteras egerint. Verum hoc ipsi irae contra me susceptae fomentum subministravit. Me itaque ut hostem impugnat, aliud plane nihil de quo me incuset habens, nisi quod ab iis quae sentit abhorreo, eamque quam a patribus accepimus, et ex divinis Scripturis didicimus, fidem amplectendam esse serio persuadens, multos ad sanam mentem reduxerim. Verum flocci faciens quae adversum me machinatus est, Deoque qui omnia novit et valet, committens omnia, alteram rursus epistolam, quae rectae fidei expositionem brevi compendio complecteretur, ad memoratum misi, hortans simul et obtestans ne aliud sentiret ac loqueretur. Sed nec rursum quidquam profeci. Iis enim quae ab initio commentus fuerat, huc usque pertinaciter adhaeret, nec finem perversa docendi facit. 5. Sciat et hoc pietas tua, in omnes Orientis episcopos convenire quae dicuntur, scilicet offendi omnes et dolere, maxime vero reverendissimos Macedoniae episcopos. Et cum hoc compertum habeat, se omnibus sapientiorem esse, se solum Scripturae divinitus inspiratae scopum attigisse, et Christi mysterium cognovisse arbitratur. Atqui quomodo non oportuit eum illud potius pro certo habere, cum omnes per totum orbem constituti orthodoxi episcopi ac laici Christum Deum, ac Virginem quae illum genuit Deiparam confiteantur, se solum qui hoc inficiatur, errare? Verum fastu tumens ac sedis potentia, ut omnibus insidias struat, abutens, effecturum se arbitratur ut et nos et reliqui omnes suae ipsius sententiae subscribamus. 6. Ecquid igitur faciemus? cum neque illum ut resipiscat, neque ut ejusmodi concionibus absistat inducere queamus; populusque Constantinopolitanus magis ac magis in dies corrumpatur, tametsi haec indigne ferat, et ab orthodoxis doctoribus praesidium exspectet? Nobis sane de rebus vulgaribus sermo non est, sed neque periculi expers foret nostrum silentium. Si enim Christus conviciis appetitur, quomodo nos silebimus? maxime cum Paulus scribat: Si enim volens hoc ago, mercedem habeo; si autem invitus, dispensatio mihi credita est (I Cor. IX, 17). Nos igitur quibus verbi dispensatio fideique custodia credita est, quid in die judicii dicturi sumus, si contra isthaec obticuerimus? 7. Ab illius tamen communione palam et aperte nosmetipsos non prius divellimus, quam haec pietati tuae indicaverimus. Digneris igitur nobis declarare quid tibi videatur, et utrum aliquando cum illo communicare oporteat, an libere denuntiare, neminem cum eo qui talia sentit ac docet, communicare. Opus est autem ut tuae pietatis super hac re sententia tum piissimis Deique amantissimis Macedoniae episcopis, tum omnibus Orientis antistitibus per litteras manifesta fiat. Illis enim cupientibus ansam dabimus ut uno animo in una sententia persistant, et rectae fidei quae impugnatur opem ferant. 8. Quantum enim in illo fuit, et patres nostri illi admirabilesque et probatissimi viri, qui sanctam Virginem deiparam esse dixerunt, et nos qui adhuc superstites sumus, cum illis anathemate percussi sumus. Et cum id ipse ore proprio facere nollet, alium substituit, nempe memoratum Dorotheum, quem ut hoc se praesente et audiente diceret induxit; cum quo etiam, confestim e cathedra descendens, divinis mysteriis celebratis, communicavit. 9. Ut autem sanctitas tua quid ille dicat ac sentiat, quidve beati et magni patres nostri, exploratum habeat; misi tomos, quibus capitula quaedam excerpta continentur: quos quidem, quantum licuit per eos qui Alexandriae vitam degunt, Latine reddi curavi. Epistolas quoque a me scriptas tradidi dilecto Posidonio, injungens illi ut eas sanctitati tuae offerat. VIII. Τῷ ὁσιωτάτῳ καὶ Θεοφιλεστάτῳ πατρὶ Κελεστίνῳ Κύριλλος ἐν Κυρίῳ χαίρειν. Εἰ μὲν ἦν σιωπῆσαι, καὶ μὴ πάντα τῇ σῇ θεοσεβείᾳ γράφοντα τὰ κινούμενα, καὶ μέμψεως ἔξω γενέσθαι, καὶ διαφυγεῖν δύνασθαι τὸ δοκοῦν λυπηρὸν, καὶ μάλιστα ἐν ἀναγκαίοις οὕτω πράγμασιν, ὅπου καὶ ἡ τῆς πίστεως ὀρθότης παρασαλεύεται παρά τινων, ἔφην ἂν ἐν ἐμαυτῷ· Καλὴ καὶ ἀκίνδυνος ἡ σιωπὴ, καὶ τὸ ἠρεμεῖν τοῦ ταράττεσθαι κρεῖττον. Ἐπειδὴ δὲ καὶ Θεὸς ἀπαιτεῖ παρ' ἡμῶν τὸ νηφάλιον ἐν τούτοις, καὶ τὰ μακρὰ τῶν Ἐκκλησιῶν ἔθη πείθουσιν ἀνακοινοῦσθαι τῇ σῇ ὁσιότητι, γράφω πάλιν ἀναγκαίως, ἐκεῖνο δηλῶν, ὅτι διακυκᾷ τὰ πάντα καὶ νῦν ὁ Σατανᾶς, καὶ μετὰ F. leg. κατὰ τῶν Ἐκκλησιῶν τοῦ Θεοῦ μαίνεται, καὶ ὀρθοποδοῦντας ἐν πίστει τοὺς ἁπανταχόσε λαοὺς πειρᾶται διαστρέφειν. Οὐ γὰρ ἠρεμεῖ τὸ παμπόνηρον ἐκεῖνο θηρίον καὶ εὐφόρητον εἰς ἀσέβειαν. Ἐσίγων μὲν οὖν παρῳχηκότα καιρόν· καὶ οὐδὲν ὅλως οὔτε πρὸς τὴν σὴν θεοσέβειαν γέγραφα περὶ τοῦ νῦν ὄντος ἐν Κωνσταντινουπόλει, καὶ τὴν Ἐκκλησίαν διέποντος, οὔτε μὴν πρὸς ἕτερον τῶν συλλειτουργῶν, τὸ ἐν τούτοις προπετὲς οὐκ ἔξω μώμου κεῖσθαι πιστεύων. Ἐπειδὴ δὲ εἰς ἀκμὴν ὥσπερ ἥκομεν τοῦ κακοῦ, δεῖν ᾠήθην ἀναγκαίως ἀνεῖναι λοιπὸν τὴν γλῶτταν καὶ πάντα εἰπεῖν τὰ κεκινημένα. Ὁ γὰρ μνημονευθεὶς ἅμα κεχειροτόνηται, καὶ δέον ταῖς παραινέσεσι, ταῖς εἰς τὸ ἀγαθὸν, ὠφελεῖν, τούς τε ἐκεῖσε λαοὺς καὶ τοὺς παρεπιδημοῦντας ξένους· πάμπολλοι δὲ οὗτοι, καὶ ἀπὸ πάσης, ὡς ἔπος εἰπεῖν, πόλεώς τε καὶ χώρας· σπουδὴν ἔθετο λαλεῖν ἔκτοπά τινα, καὶ ἔξω λόγου, καὶ ὅσα μακράν ἐστι τῆς ἀποστολικῆς καὶ εὐαγγελικῆς πίστεως, ἣν μέχρι παντὸς τετηρήκασιν οἱ πατέρες, παρέδοσάν τε ἡμῖν ὡς πολύτιμον μαργαρίτην. Καὶ τὰς μὲν ὁμιλίας, ἃς ἐπ' ἐκκλησίας εἴρηκε, καὶ τοῦτο πλειστάκις, καὶ λέγων οὐ παύεται, πέπομφα τῇ σῇ θεοσεβείᾳ, ὡς εἴδησιν ἀκριβῆ. Ἐγὼ δὲ ὁμολογῷ, καίτοι βουληθεὶς συνοδικῷ γράμματι φανερὸν αὐτῷ καταστῆσαι, ὅτι ταῦτα λέγοντι καὶ φρονοῦντι κοινωνεῖν οὐ δυνάμεθα· τοῦτο μὲν οὐ πεποίηκα· λογισάμενος δὲ, ὅτι χρὴ τοῖς ὀλισθήσασι χεῖρα διδόναι, καὶ ὡς ἀδελφοὺς πεσόντας ἐγεῖραι, παρῄνεσα διὰ γραμμάτων, ἀποσχέσθαι τῆς τοιαύτης κακοδοξίας. Ἀλλ' ὠνήσαμεν οὐδέν. Ἐπειδὴ δέ μεμάθηκεν, ὅτι τοσοῦτον ἀφεστήκαμεν τοῦ τά αὐτὰ φρονεῖν, ὡς καὶ ἐπιπλήττειν αὐτὸν μεταστῆναι τῶν οἰκείων εὑρημάτων, οὐ γὰρ ἂν εἴποιμι δογμάτων, πάντα τρόπον ἐπιβουλῆς κεκίνηκε, καὶ εἰς ἔτι σαλεύων οὐ παύεται. Ὅτε δὲ προσεδοκῶμεν αὐτὸν θεραπεύεσθαι, καὶ ἀποσχέσθαι τῶν κατὰ Χριστοῦ δογμάτων, ἔγνωμεν ὅτι διημαρτήκαμεν τῆς ἐλπίδος, τοιούτου τινὸς γεγονότος. Ἦν ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐπίσκοπος ὀνόματι Δωρόθεος, τὰ αὐτὰ φρονῶν αὐτῷ, ἀνὴρ χρειοκόλαξ καὶ προπετὴς χείλεσι, καθὼς γέγραπται· ὃς ἐν συνάξει καθεζομένου ἐπὶ τοῦ θρόνου τῆς Ἐκκλησίας τοῦ τῆς Κωνσταντινουπόλεως εὐλαβεστάτου Νεστορίου, ἀναστὰς μεγάλῃ τῇ φωνῇ τετόλμηκεν εἰπεῖν· εἴ τις Θεοτόκον εἶναι λέγει τὴν Μαρίαν, οὗτος ἀνάθεμα ἔστω. Καὶ γέγονε μὲν κραυγὴ μεγάλη παρὰ παντὸς τοῦ λαοῦ, καὶ ἐκδρομή. Οὐ γὰρ ἤθελον ἔτι κοινωνεῖν αὐτοῖς τοιαῦτα φρονοῦσιν. Ὥστε καὶ νῦν ἀποσυνάκτους εἶναι τούς λαοὺς τῆς Κωνσταντινουπόλεως, πλὴν ὀλίγων ἐλαφροτέρων, καὶ τῶν κολακευόντων αὐτὸν. Τὰ δὲ μοναστήρια σχεδὸν ἅπαντα καὶ οἱ τούτων ἀρχιμανδρῖται, καὶ τῆς συγκλήτου πολλοὶ οὐ συνάγονται, δεδιότες μὴ ἀδικηθῶσιν εἰς πίστιν, αὐτοῦ καὶ τῶν σὺν αὐτῷ, οὓς ἀπὸ τῆς Ἀντιοχείας ἀναβαίνων ἤγαγε, πάντων λαλοῦντων τὰ διεστραμμένα. Ἐπειδὴ δὲ τῶν ὁμιλιῶν αὐτοῦ ἐνεχθεισῶν εἰς τὴν Αἴγυπτον, ἔμαθον ὅτι ἐλαφρότεροί τινες συνηρπάσθησαν, καὶ λοιπὸν ἐνδοιάζοντες πρὸς ἀλλήλους ἔφασκον· Ἆρα ὀρθῶς λέγει; ἆρα ἐπλανήθη; δεδοικὼς μὴ ῥιζωθῇ τὰ τῆς νόσου ἐν ταῖς τῶν ἁπλουστέρων ψυχαῖς, ἔγραψα τοῖς κατὰ τὴν Αἴγυπτον μοναστηρίοις καθολικὴν ἐπιστολὴν, βεβαιῶν αὐτοὺς εἰς πίστιν ὀρθήν. Εἶτά τινες ἀπήγαγον ἐν τῇ Κωνσταντινουπόλει τὰ ἶσα, καὶ ὠφέληνται μὲν ἀναγνόντες πάνυ πολλὰ, ὥστε καὶ γεγράφασιν εὐχαριστοῦντες πλεῖστοι τῶν ἐν τέλει. Γέγονε δὲ αὐτῷ καὶ τοῦτο τροφὴ τῆς κατ' ἐμοῦ λύπης, καὶ ὡς ἐχθρῷ μάχεται, οὐδὲν ἕτερον ἔχων ἐγκαλεῖν, ἣ ὅτι μόνον οὐκ ἀνέχομαι τὰ ἶσα φρονεῖν αὐτῷ. Ἀλλὰ καὶ ἐπηνώρθωσα πολλοὺς, ἣν παρελάβομεν ἐκ πατέρων πίστιν, καὶ ἃ ἐμάθομεν ἐκ τῆς θείας γραφῆς, ἐκεῖνα δὴ καταπείθων αὐτοὺς οἴεσθαι δεκτά. Ὅμως καὶ οὐ φροντίσας τῶν παρ' αὐτοῦ γενομένων κατ' ἐμοῦ, ἀλλὰ Θεῷ δοὺς τῷ πάντα εἰδότι καὶ ἰσχύοντι, πάλιν ἑτέραν ἐπιστολὴν γέγραφα τῷ μνημονευθέντι, τὴν ἔκθεσιν ὡς ἐν συντόμῳ τῆς ὀρθῆς πίστεως ἔχουσαν, παρακαλῶν τε ἅμα καὶ διαμαρτυρούμενος οὕτω καὶ φρονεῖν καὶ λαλεῖν· ἀλλ' ὤνησα πάλιν οὐδέν. Ἔχεται δὲ καὶ εἰς δεῦρο τῶν ἀπ' ἀρχῆς, καὶ οὐ παύεται λαλῶν τὰ διεστραμμένα. Γινωσκέτω δὲ καὶ τοῦτο ἡ σὴ θεοσέβεια, ὅτι καὶ ἅπασι τοῖς κατὰ τὴν ἀνατολὴν ἐπισκόποις συνᾴδει τὰ λεγόμενα· καὶ δυσχεραίνουσι πάντες καὶ λυποῦνται, καὶ μάλιστα οἱ κατὰ τὴν Μακεδονίαν εὐλαβέστατοι ἐπίσκοποι. Καὶ τοῦτο εἰδὼς, οἴεται ὅτι πάντων ἐστὶ σοφώτερος, καὶ μόνος οἶδε τὸν σκοπὸν τῆς θεοπνεύστου γραφῆς, καὶ τὸ τοῦ Χριστοῦ μυστήριον· καίτοι πῶς οὐκ ἔδει πληροφορεῖσθαι μᾶλλον αὐτὸν, ὅτι πάντων τῶν κατὰ πᾶσαν τἠν οἰκουμένην ὀρθοδόξων ἐπισκόπων καὶ λαϊκῶν ὁμολογοῦντων, ὅτι καὶ Θεὸς ἦν ὁ Χριστὸς, καὶ Θεοτόκος ἡ τεκοῦσα αὐτὸν παρθένος, πλανᾶται μόνος αὐτὸς τοῦτο ἀρνούμενος; ἀλλ' ὀφρύεται, καὶ οἴεται ὅτι τῇ δυναστείᾳ τοῦ θρόνου πᾶσιν ἐπιβουλεύων, καὶ ἡμᾶς ἢ καὶ τοὺς ἄλλους ἅπαντας ἀναπείσει τὰ αὐτὰ φρονεῖν αὐτῷ. Τί τοίνυν δράσομεν; οὔτε ἀναπείθοντες αὐτὸν, οὔτε παῦσαι δυνάμενοι τῶν τοιούτων ὁμιλιῶν, καὶ ὁσημέραι κατεφθαρμένων τῶν λαῶν τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει, καὶ δυσχεραινόντων μὲν, ἐκδεχομένων δὲ τὴν παρὰ τῶν ὀρθοδόξων διδασκάλων ἐπικουρίαν; καὶ οὐ περὶ τῶν τυχόντων ὁ λόγος ἡμῖν, ἀλλ' οὐδὲ ἀκίνδυνος ἡ σιωπή. Εἰ γὰρ δυσημεῖται Χριστὸς, πῶς ἡμεῖς σιωπήσωμεν; καίτοι τοῦ Παύλου γράφοντος· Εἰ γὰρ ἑκὼν τοῦτο πράσσω, μισθὸν ἔχω· εἰ δὲ ἄκων, οἰκονομίαν πεπίστευμαι. Οἱ τοίνυν ἐμπεπιστευμένοι τοῦ λόγου τὴν οἰκονομίαν, καὶ τῆς πίστεως τὴν ἀσφάλειαν, τί ἐροῦμεν ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως, ὅταν ἐπὶ τούτοις σιγήσωμεν; Οὐ πρότερον δὲ τῆς πρὸς αὐτὸν κοινωνίας ἐκβάλλομεν ἑαυτοὺς μετὰ παῤῥησίας, πρὶν ἂν ταῦτα τῇ σῇ θεοσεβείᾳ ἀνακοινωσώμεθα. Διὸ δὴ καταξίωσον τυπῶσαι τὸ δοκοῦν, καὶ πότερόν ποτε χρὴ κοινωνεῖν αὐτῷ, ἢ λοιπὸν ἀπειπεῖν μετά παῤῥησίας, ὅτι τοιαῦτα φρονοῦντι καὶ διδάσκοντι οὐδεὶς κοινωνεῖ. Τὸν δὲ ἐπὶ τούτοις σκοπὸν τῆς σῆς θεοσεβείας χρὴ γενέσθαι διὰ γραμμάτων καταφανῆ καὶ τοῖς εὐσεβεστάτοις καὶ θεοφιλεστάτοις ἐπισκόποις τοῖς κατὰ Μακεδονίαν, καὶ ἅπασι τοῖς κατὰ τὴν ἀνατολήν. Ἐπιθυμοῦσι γὰρ αὐτοῖς δώσομεν ἀφορμὰς τοῦ πάντας μιᾷ ψυχῇ καὶ μιᾷ γνώμῃ στῆναι, καὶ ἐπαγωνίσασθαι τῇ ὀρθῇ πίστει πολεμουμένῃ. Ὅσον γὰρ τὸ κατ' αὐτὸν, καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν οἱ μεγάλοι καὶ θαυμαστοὶ καὶ εὐδόκιμοι Θεοτόκον εἶναι τὴν ἁγίαν εἰπόντες παρθένον ἀνεθεματίσθησαν, καὶ ἡμεῖς δὲ σὺν αὐτοῖς οἱ ζῶντες ἔτι. Καὶ ἐπειδὴ ἰδίᾳ φωνῇ τοῦτο ποιῆσαι οὐκ ἠθέλησεν, ἄλλον ἔστησε τὸν μνημονευθέντα Δωρόθεον, καὶ τοῦτο εἰπεῖν παρεσκεύασεν, αὐτοῦ καθεζομένου καὶ ἀκούοντος· ᾧ καὶ κατελθὼν ἀπὸ τοῦ θρόνου εὐθὺς κεκοινώνηκεν, ἐπιτελέσας τὰ θεῖα μυστήρια. Ὑπὲρ δὲ τοῦ εἰδέναι σαφῶς τὴν σὴν ὁσιότητα, τίνα ἐστὶν ἃ αὐτὸς μὲν λέγει καὶ φρονεῖ, τίνα δὲ οἱ μακάριοι καὶ μεγάλοι πατέρες ἡμῶν, ἀπέστειλα τόμους, κεφαλαίων περικοπὰς ἔχοντας. Ἑρμηνευθῆναι δὲ παρεσκεύασα, ὡς ἐνεδέχετο τοῖς ἐν Ἀλεξανδρείᾳ, καὶ τὰς παρ' ἐμοῦ γραφείσας ἐπιστολὰς δέδωκα τῷ ἀγαπητῷ Ποσειδωνίῳ, ἐντειλάμενος καὶ αὐτὰς προσαγαγεῖν τῇ σῇ ὁσιότητι. EPISTOLA IX.. Seu commonitorium sanctissimi episcopi Cyrilli, quod Posidonio dedit, cum eum Romam mitteret propter Nestorii negotium. 1. Nestorii fides seu potius perversa sententia sic se habet. Ait Deum Verbum, cum eum qui ex sancta Virgine natus est, sanctum et magnum futurum praescisset, ipsum idcirco elegisse, ac fecisse ut sine viro nasceretur ex virgine, hancque ei contulisse gratiam, ut suis ipsius nominibus appellaretur, eum denique a mortuis suscitasse. Quocirca cum unigenitum Dei Verbum incarnatum dicitur, ideo dicitur incarnatum, quia cum homine illo sancto qui de Virgine natus est semper fuit. Quemadmodum autem cum prophetis, sic, inquit, fuit cum isto secundum majorem conjunctionem. Quare ubique fugit dicere unitionem, sed conjunctionem vocat, qualis est ea qua connectitur qui extrinsecus est, et de qua Deus dicit ad Josue: Sicut fui cum Moyse, ita ero tecum (Josue I, 5). Ut autem tegat impietatem, Verbum cum ipso ex utero dicit fuisse. 2. Idcirco neque ipsum esse dicit verum Deum, sed velut ex beneficentia Dei eo nomine donatum. Et quamvis Dominus sit appellatus, eadem rursus ratione vult esse Dominum, quia hoc ei Deus Verbum dederit ut sic appellaretur. 3. Nec ait quod dicimus, Filium Dei pro nobis mortuum esse, et resurrexisse: sed homo (inquit) mortuus est, et homo resurrexit, nihilque ejusmodi ad Verbum Dei pertinet. 4. Nos quidem Verbum Deum immortalem ac vitam essee confitemur; sed et credimus carnem factum, hoc est, cum univisset sibi carnem cum anima rationali, passum esse in carne secundum Scripturas; et quoniam corpus ejus passionem sustinuit, ipsummet dici passum esse, quamvis natura sit expers patiendi; rursumque quoniam resurrexit corpus ejus, non enim vidit corruptionem caro ejus (Ps. XV, 10), ipsum dici surrexisse pro mortuis. Ille autem non ita sentit, sed passionem hominis esse, et resurrectionem hominis esse; et quod in mysteriis proponitur, hominis corpus esse praedicat. Nos autem credimus Verbi carnem idcirco vivificandi virtutem obtinere, quia Verbi omnia vivificantis facta sit caro et sanguis. 5. Haec ille dicere cum non sustineret, effecit ut Coelestius libellos traderet adversus Philippum presbyterum, qui eum arguebat, et cum ipso propter haeresim nolebat amplius convenire. In his autem libellis accusatio quaedam erat, quod Manichaeus esset. Deinde hominem citavit ad concilium. Venit ille, secundum canones sese gerens, quo causam diceret. Coelestius autem, cum probare nihil valeret, clanculo se subduxit, nec ad concilium accessit. 6. Hac occasione cum decidisset, aliam excogitavit. Dicebat enim: Cur privatos conventus egisti, et in domo oblationem celebrasti? Atque omni prope clero dicente: Id facit unusquisque nostrum cum tempus et necessitas flagitat, depositionis sententiam adversus hominem tulit. En habes tomos quibus capita blasphemiarum Nestorii continentur. IX. Ὑπομνηστικὸν τοῦ ἁγιωτάτου ἐπισκόπου Κυρίλλου γενόμενον πρὸς Ποσειδώνιον ἀποσταλέντα παρ' αὐτοῦ ἐν τῇ Ῥώμῃ τῶν κατὰ Νεστόριον ἕνεκεν. Ἡ Νεστορίου πίστις, μᾶλλον δὲ κακοδοξία, ταύτην ἔχει τὴν δύναμιν· φησὶν ὅτι ὁ Θεὸς λόγος προεγνωκὼς ὅτι ὁ ἐκ τῆς ἁγίας παρθένου γενὁμενος, ἅγιος ἔσται καὶ μέγας, εἰς τοῦτ' ἐξελέξατο αὐτὸν, καὶ παρεσκεύασε μὲν γεννηθῆναι δίχα ἀνδρός ἐκ τῆς παρθένου, ἐχαρίσατο δὲ αὐτῷ τὸ καλεῖσθαι τοῖς αὐτοῦ ὀνόμασιν, καὶ ἤγειρεν αὐτόν. Ὥστε κᾂν ἐνανθρωπήσας λέγηται ὁ μονογενὴς τοῦ Θεοῦ λόγος, ὅτι συνῆν ἀεὶ, ὡς ἀνθρώπῳ ἁγίῳ τῷ ἐκ τῆς παρθένου, διὰ τοῦτο λέγεται ἐνανθρωπῆσαι· ὥσπερ δὲ συνῆν τοῖς προφήταις, οὕτω, φησὶ, καὶ τούτῳ κατὰ μείζονα συνάφειαν. Διὰ τοῦτο φεύγει πανταχοῦ τὸ λέγειν τὴν ἕνωσιν, ἀλλ' ὀνομάζει συνάφειαν, ὥσπερ ἐστὶν ὃς ἔξωθεν, καὶ ὡς ἂν λέγῃ πρὸς Ἰησοῦν, ὅτι καθ' ὡς ἦν μετὰ Μωϋσῇ, οὕτως ἔσομαι μετά σου. Κρύπτων δὲ τὴν ἀσέβειαν λέγει, ὅτι ἐκ μήτρας συνῆν αὐτῷ. Διὰ τοῦτο οὔτε Θεὸν ἀληθινὸν αὐτὸν εἶναι λέγει, ἀλλ' ὡς εὐδοκίᾳ τοῦ Θεοῦ κεκλημένον οὕτως· κᾂν Κύριος ὠνομάσθη, οὕτως πάλιν αὐτὸν βούλεται Κύριον, ὡς τοῦ Θεοῦ λόγου χαρισαμένου αὐτῷ τὸ καλεῖσθαι καὶ οὕτω. Μή φησιν ὅτι ὅπερ λέγομεν, ἀποθανεῖν ὑπὲρ ἡμῶν τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ, καὶ ἀναστῆναι, ὁ ἄνθρωπος ἀπέθανε, καὶ ὁ ἄνθρωπος ἀνέστη· καὶ οὐδὲν τοῦτο πρὸς τὸν τοῦ Θεοῦ λόγον. Καὶ ἡμεῖς μὲν γὰρ ὁμολογοῦμεν ὅτι καὶ ἀθάνατός ἐστιν ὁ τοῦ Θεοῦ λόγος καὶ ζωή ἐστιν· ἀλλὰ πιστεύομεν ὅτι γέγονε σὰρξ, τουτέστιν ἑνώσας ἑαυτῷ τὴν σάρκα μετὰ ψυχῆς λογικῆς, ἔπαθε σαρκὶ κατὰ τὰς γραφάς· καὶ ἐπειδὴ τὸ σῶμα αὐτοῦ πέπονθεν, αὐτὸς λέγεται παθεῖν, καίτοι τὴν φύσιν ἀπαθὴς ὤν· καὶ ἐπειδὴ τὸ σῶμα αὐτοῦ ἀνέστη, οὐ γἀρ εἶδε διαφθορὰν ἡ σὰρξ αὐτοῦ, λέγεται ὅτι αὐτὸς ἀνέστη ὑπὲρ νεκρῶν. Ἐκείνῳ δὲ οὐ ταῦτα δοκεῖ, ἀλλά φησιν ὅτι ἀνθρώπου γέγονε τὸ πάθος, καὶ ἀνθρώπου ἡ ἀνάστασις, καὶ ἐν τοῖς μυστηρίοις σῶμά ἐστιν ἀνθρώπου τὸ προκείμενον· ἡμεῖς δὲ πιστεύομεν ὅτι τοῦ λόγου ἐστὶ σὰρξ ζωοποιεῖν ἰσχύουσα διὰ τοῦτο, ὅτι τοῦ τὰ πάντα ζωοποιοῦντος λόγου γέγονε σὰρξ καὶ αἷμα. Ταῦτα οὐκ ἀνέχων λέγειν ἐκεῖνος, Κελέστιον παρεσκεύασεν ἐπιδοῦναι λιβέλλους κατὰ Φιλίππου τοῦ πρεσβυτέρου, ἐλέγχοντα αὐτὸν καὶ μηκέτι θελήσαντα συναφθῆναι μετ' αὐτοῦ διὰ τὴν αἵρεσιν· ἐν δὲ τοῖς λιβέλλοις αἰτία τις ἦν ὅτι Μανιχαῖός ἐστιν. Εἶτα κέκληκε τὸν ἄνθρωπον εἰς συνέδριον· κᾀκεῖνος ἦλθεν, πρᾶγμα ποιῶν κανονικὸν, ἑτοίμως ἔχων ἀπολογήσασθαι. Ἐπειδὴ δὲ οὐδὲν εἶχε δεῖξαι ὁ Κελέστιος, ἀφανῆ ἑαυτὸν κατέστησε, καὶ οὐκ ἀπῆλθεν εἰς τὸ συνέδριον. Οὐχ εὑρὼν αὐτὴν τὴν ἀφορμὴν, ἐφ' ἑτέραν ἐχώρησεν. Ἔφη γὰρ, ὅτι τίνος ἕνεκεν παρασύναξιν ἐποίησας, καὶ ἐν τῇ οἰκίᾳ προσφορὰν ἐτέλεσας; παντὸς σχεδὸν τοῦ κληροῦ λέγοντος, ὅτι καὶ ἡμῶν ἕκαστος ἐν καιρῷ καὶ χρείαις τοῦτο ποιεῖ, ἐξένεγκεν ἀπόφασιν καθαιρέσεως κατὰ τοῦ ἀνθρώπου. Ἰδοὺ ἔχεις τόμους ἔχοντας κεφάλαια τῶν βλασφημιῶν Νεστορίου. FRAGMENTUM. FRAGMENTUM Sermonis quem Coelestinus in concilio Romano habuit adversus haeresim Nestorii. 1. Recordor beatae memoriae Ambrosium in die Natalis Domini nostri Jesu Christi omnem populum fecisse una voce Deo canere: Veni, Redemptor gentium, ostende partum Virginis: miretur omne saeculum, talis decet partus Deum. Numquid dixit: Talis partus decet hominem? Ergo sensus fratris nostri Cyrilli, in hoc quod dicit Θεοτόκον Mariam, valde concordat, Talis decet partus Deum. Deum partu suo Virgo effudit, ipso potente qui omnipotentia plenus est. 2. Hilarius quoque vir acris ingenii, scribens ad Constantium imperatorem, de Incarnatione Domini sic ait: Filius, inquit, Dei factus homo Deus est. Et praeposterans repetit: Deus filius hominis factus est (homo enim factus est Deus, non Deus factus est homo), et filius hominis factus est Filius Dei. Superavit enim magnitudo Domini parvitatem servilis formae, ita ut ipsa servilis forma quam assumpsit cessaret esse servilis per eum Dominum qui eam assumpsit. Si enim qui natura non filii Dei, per ipsum efficiuntur filii Dei; quanto magis ipse qui natura Filius Dei est, hunc cum quo voluntate sua alvo virginali conceptus et natus est, ita sublimavit in Deum, ut in ejus nomine omne genu flectatur, coelestium et terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur, quia Dominus Jesus in gloria est Dei Patris (Philipp. II, 10). 3. Item praecessor meus Damasus scribens ad Paulinum Antiochenae Ecclesiae episcopum, inter caetera ait: Anathematizamus eos qui duos filios Dei asserunt, alterum qui ex Patre ante saecula est genitus, et alterum qui ex assumptione carnis natus est ex Virgine. Item ipse apostolicae memoriae vir Damasus in altera epistola ad Paulinum: Anathematizamus eos qui duos in Salvatore filios confitentur, alium ante incarnationem, et alium post assumptionem carnis ex Virgine, et non eumdem Dei Filium et ante et postea ipsum esse Christum Dominum Dei Filium qui natus est ex Virgine, confitentur. MONITUM IN QUATUOR SUBSEQUENTES EPISTOLAS. 1. De illarum veritate nullus est ambigendi locus, utpote quae non modo veterum codicum auctoritate, sed et Nicolai I papae, Liberati diaconi, Cyrilli Alexandrini et Joannis Antiocheni aliorumque testimoniis asseruntur. 2. E Romano concilio, cui Coelestinus praefuit, et in quo convenerant qui tum in Urbe reperti sunt episcopi, multis consessibus habitis scriptas esse Liberatus diaconus cap. 5 et Cyrillus in epistolis ad Joannem Antiochenum et ad Juvenalem tradunt. Idcirco eas Cyrillus idem et in epistola ad Joannem Romanae synodo, et in epistola ad Juvenalem, atque alibi, Coelestino attribuit, cui uni in omnibus exemplaribus ascribuntur (Concil. Ephes. I p. c. 21 et 24). In designando die quo datae sint, hoc dissident veteres codices, quod in aliis III, in aliis IV idus Augusti consignentur. 3. Quatuor illae epistolae per Posidonium Alexandrinae Ecclesiae diaconum, qui Cyrilli litteras et scripta Romam pertulerat, ad eumdem Cyrillum missae sunt, ut ejus opera ad eos quibus inscriptae erant transmitterentur. Id nominatim de epistolis 13 et 14 Coelestinus (Epist. 14 n. 8), ac de 11 Cyrillus in epistola ad Juvenalem testantur. Joannes quoque Antiochenus exemplum epistolae sibi a Coelestino missae ab Alexandrinis clericis accepisse se Nestorio nuntiat (Concil. Ephes. p. I c. 25). Ad Rufum et Flavianum quod attinet, cum hi Urbi essent viciniores, nil opus erat, ut ejusdem epistolae par exemplum a Cyrillo susciperent. Quia tamen ea ipsa, quae Joanni missa est, simul Rufo et Flaviano a pari inscribitur, hos etiam epistolam ab eo suscepisse probabile est, a quo eamdem Joannes accepit. 4. Notatu dignum est quod scribit Coelestinus, eam scilicet Nestorii esse causam, quae ipsius praesentiam postularet; sed quia id non permitteret longa locorum intercapedo, in hoc toto negotio suam se vicem Cyrillo delegare. Et huic quidem mandato paruit Cyrillus: eidem morem gesserunt alii, neque illi Joannes Antiochenus refragatus est (Ibid.). Immo susceptis Coelestini litteris, Nestorium, ut eis obsequeretur, hortatus est his verbis: Licet dominus meus Coelestinus Deo devotissimus episcopus decem tantum dierum intervallum, terminum usque responsioni praefinitum valde angustum litteris suis interposuerit; tamen res ea ejusmodi est, ut non dico decem diebus, sed uno, immo vero paucis horis confici possit. Ista vero non solus scripsit Joannes, sed multi cum eo episcopi, quos ad epistolae calcem recenset. 5. Qua lingua tum scripserit Coelestinus, Graecane, an Latina, an utraque, nonnemo forsitan quaeret. Ad nos quod attinet, eum Latine scripsisse inde nobis est persuasum, primo quod, uti epist. 13 ipse docet, Graece nesciebat, secundo quod Romanis praesulibus id moris erat ut Latine ad Graecos scriberent, et in ipsis etiam Graecorum synodis eorum litterae primum Latine legerentur, ut ex Ephesini concilii actione 2 pag. 111 comperimus. Eum tamen cavisse arbitramur, ne Nestorii instar litteras suas sola vernacula lingua sine idonea interpretatione mitteret. Inde sane Nestorio data fuisset occasio ne litteris illis intra tempus praescriptum obsequeretur. Imitatus est potius Cyrillum, qui quae ad ipsum miserat scripta prius in Latinum sermonem converti curaverat. Tunc igitur id praestitisse credendus est, quod postea scribens ad Ephesinam synodum fecit, ubi legati Apostolicae sedis litteras ipsius Latine scriptas cum Graeca interpretatione obtulerunt. Certe subsequentes epistolas etiam utraque lingua veteres codices exhibent. Duos nempe Graecos in regia bibliotheca, unum Latinum in Navarrea nacti sumus. Jam antea e tribus aliis, Turonensi nimirum, Bellovacensi, atque Colbertino Steph. Baluzius in nova collectione Latine illas ediderat. 6. Hinc nova oboritur quaestio, num videlicet primigenius earum textus ad nos pervenerit. Eum quidem, quem etiamnum habemus, veterem esse testes sunt mox memorati codices. Immo neque alium esse ab eo qui Liberati aevo, id est saeculo VI, circumferebatur, hoc argumento est, quod idem Liberatus epistolarum 11 et 13 principia iisdem verbis quibus hae ad nos pervenerunt indicet. Quaedam tamen in illis, maxime vero in 14 deprehenduntur impropriae locutiones, unde non e Latino fonte, sed e Graecis rivulis fluere comprobantur. Quamobrem sicubi incidunt hujusmodi minus propriae locutiones seu sententiae ex ancipiti alterutrius linguae idiomate derivatae, eas ut plurimum vel notare, vel etiam explicare non piguit. Quod praesertim in postrema, quae caeteris primigenii textus Latini minus tenax est, duximus praestandum. Observamus praeterea, cum in hac postrema repetatur sententia quam Coelestinus in antecedente adversus Nestorium pronuntiat, in utraque tamen non iisdem verbis non solum Latine, sed etiam Graece, enuntiari. EPISTOLA XI. COELESTINI I PAPAE AD CYRILLUM ALEXANDRINUM EPISCOPUM. Cyrilli in propugnanda fide studium laudat Coelestinus, et haeresim Nestorii damnat, ac, nisi corrigatur, Cyrillo, demandata vice sua, praecipit ut eum amoveat ab Ecclesiae communione, et Ecclesiae ipsius alium pastorem provideat. Charissimo CYRILLO COELESTINUS. 1. Tristitiae nostrae sanctitatis tuae litterae missae per filium nostrum Posidonium diaconum laetitiam reddiderunt, et gaudium alternavimus cum moerore. Cum enim respicimus et recensemus quae dixerat is qui Constantinopolitanam perversis praedicationibus turbare conatur Ecclesiam, non parvo animus noster dolore concussus, diversis cogitationum stimulis vexabatur, qualiter populis possit, ut in fide persisterent, subveniri. Dum vero mentem nostram ad tuae fraternitatis scripta convertimus, paratum jam remedium quo pestifer morbus salubri remedio vitaretur, invenimus; scilicet puri fontis liquorem de tuae charitatis sermone manantem, qui coenum omne male fluentis rivi detergeret, et omnibus quid de fide nostra sentire debeant aperiret. Ut illum ergo reprehendimus et notamus, ita sanctitatem tuam velut praesentem in litteris suis dominica sumus charitate complexi, cum unum idemque nos sentire de Domino videremus. Nec mirum est providentissimum Domini sacerdotem, pro fidei amore hac virtute pugnare, ut adversorum improbae resistat audaciae, et sibi creditos hac admonitione confirmet. Quam ergo nobis illa fuerunt amara, tam ista sunt dulcia, quam illa coenulenta, tam ista sunt pura. Gratulamur tantam inesse sanctitati tuae vigilantiam, ut decessorum tuorum qui et ipsi semper defensores orthodoxi dogmatis exstiterunt, exempla jam viceris. Vere tibi evangelicum potest testimonium convenire, quo dicitur: Pastor bonus ponit animam suam pro ovibus suis (Joan. X, 11). Sed ut tu bonus pastor, ita ille nec tamquam malus potest mercenarius accusari, qui non ideo quod oves relinquat arguitur, sed quod eas ipse laniare inveniatur. 2. Adderemus aliquid, frater charissime, si non te eadem sentire quae sentimus omnia videremus, et in ipsa assertione fidei defensorem fortissimum probassemus. Ingesta vero nobis sunt cuncta per ordinem a filio nostro Posidonio diacono, quaecumque de hac re tua sanctitas scripsit. Omnes tendiculas praedicationis callidae detexisti, et fidem taliter, ne Christo Deo nostro credentium cor in alteram partem trahi valeat, communiisti. Magnus fidei nostrae triumphus est, et asseruisse nostra tam fortiter, et adversa sanctarum Scripturarum testimoniis sic devicisse. Quid agat jam? quo se ille circumferat, qui amator impiae novitatis, dum suo voluit potius ingenio servire quam Christo, sibi creditam plebem veneno voluit suae praedicationis inficere; cum et legere debuerit et tenere, pravas quaestiones, et quae non proficiant ad salutem, sed ad perditionem animarum nitantur, vitandas potius quam sequendas (Tit. III, 9) ? 3. Sed ad praecipitia festinantem, immo jam in praecipiti, unde corruat, constitutum, si possimus revocare debemus, ne ruinam ejus, si non succurrimus, urgeamus. Christus Deus noster, cui suae quaestio nativitatis infertur, pro una ove laborare nos docuit (Luc. XV, 5), volens eam suis quoque humeris revocari, ne rapaci lupo pateret in praedam. Et qui pro unius ovis currere salute nos docuit, qualiter nos vult pro ipsarum ovium laborare pastore, qui officii et nominis ejus oblitus in rapacitatem lupi se ipse convertit, gregem cupiens perdere, quem debuerat custodire? Quem nos a septis agnorum removere debemus, si non ita ut volumus corrigamus. Sit spes veniae corrigenti; malumus enim ut revertatur et vivat, si vitam sibi commissorum ipse non perdat. Sit aperta sententia perduranti; abscidendum est enim tale vulnus, quo non unum membrum laeditur, sed totum corpus Ecclesiae sauciatur. Quid enim cum consentientibus faciat, qui solus sibi sapiens a nostra credulitate dissentit? Sint in communione, quos ipse resistentes sibi a communione submovit; nostramque communionem habere se non posse noverit, si in hoc perversitatis suae tramite apostolicae doctrinae contrarius perdurarit. 4. Auctoritate igitur tecum nostrae sedis ascita, nostra vice usus, hanc exsequeris districto vigore sententiam, ut aut intra decem dies ab hujus conventionis die numerandos pravas praedicationes suas scripta professione condemnet, et hanc se de nativitate Christi Dei nostri fidem tenere confirmet quam et Romana, et tuae sanctitatis Ecclesia, et universalis devotio tenet; aut nisi hoc fecerit, mox sanctitas tua illi Ecclesiae provisura, a nostro eum corpore modis omnibus sciat esse removendum, qui nec in se medentium curam voluit admittere, et in perditionem tam suam quam omnium sibi creditorum male pestifer festinavit. 5. Eadem autem scripsimus et ad sanctos fratres et coepiscopos nostros, Joannem, Rufum, Juvenalem et Flavianum: ut nota sit de eo nostra, immo Christi nostri divina sententia. Data III idus Augusti Theodosio XIII et Valentiniano III consulibus. 2. Τῷ ἀγαπητῷ ἀδελφῷ Κυρίλλῳ Κελεστῖνος. Τῇ ἡμετέρᾳ στυγνότητι τὰ διὰ τοῦ υἱοῦ ἡμῶν Ποσειδονίου τοῦ διακόνου ἀποσταλέντα παρὰ τῆς σῆς ἁγιότητος γράμματα ἀπέδωκεν εὐθυμίαν, καὶ ἀντικατηλλαξάμεθα τὸ ἧδος πρὸς τὸ λυποῦν. Ἀποβλέποντες γὰρ καὶ ἐννοοῦντες ἅπερ εἶπεν ὁ τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἐκκλησίαν διεστραμμέναις προσομιλίαις ταράττειν ἐπιχειρῶν, οὐ σμικρῷ κατ' αὐτὴν τὴν ψυχὴν πεπληγμένοι πόνῳ, διαφόροις σκέψεων κέντροις βασανιζόμεθα, ἐννοοῦντες ὅπως βοηθεῖν εἰς τὸ ἐμμένειν τῇ πίστει. Ὡς δὲ τὴν ἡμετέραν διάνοιαν εἰς τὰ παρὰ τῆς σῆς ἀδελφότητος γραφέντα μετεστήσαμεν, ὤφθη ἡμῖν εὐθὺς ἑτοιμοτάτη θεραπεία, δι' ἧς ἡ λοιμώδης νόσος ὑγιεινῷ φαρμάκῳ ἀπελαθείη· φημὶ δὴ τὴν τῆς καθαρᾶς πηγῆς ἔκροιαν, τὴν ἀπὸ τοῦ λόγου τῆς σῆς ἀγάπης ἐκρέουσαν, δι' οὗ πᾶσα καθαριεῖται ἡ ἰλὺς τοῦ κακῶς διαχεομένου ῥείθρου, καὶ πᾶσιν ἀνοίγεται ὁ τρόπος τῆς δεούσης περὶ τὴν ἡμετέραν πίστιν ἐννοίας. ὥσπερ οὖν ἐκεῖνον καὶ στίζομεν καὶ μεμφόμεθα, οὕτω τὴν σὴν ἁγιότητα, ὥσπερ παροῦσαν ἐν τοῖς ἰδίοις γράμμασι, τῇ τοῦ κυρίου ἀγάπῃ περιπλεκόμεθα, ὁρῶντες ὅτι ἓν καὶ τὸ αὐτὸ περὶ τοῦ δεσπότου φρονοῦμεν. Καὶ θαυμαστὸν οὐδὲν τὸν προνοητικώτατον τοῦ κυρίου ἱερέα ὑπὲρ τοῦ τῆς πίστεῳς ἔρωτος τοιαύτῃ διαμάχεσθαι ἀρετῇ, ὥστε τῇ ἀτόπῳ τῶν ἐναντίων τόλμῃ ἀνθίστασθαι, καὶ τοὺς ἑαυτῷ ἐμπεπιστευμένους τοιαύταις ὑπομνήσεσι βεβαιοῦν. Ὥσπερ ἐκεῖνα ἡμῖν πικρὰ, οὕτω ταῦτά ἐστιν ἡδέα· ὥσπερ ἐκεῖνα ἰλυώδη, οὕτω ταῦτα καθαρά. Καὶ χαίρομεν τοσαύτην ἐνεῖναι ὁρῶντες τῇ σῇ εὐλαβείᾳ ἐγρήγορσιν, ὡς ἤδη σε νενικηκέναι τὰ ὑποδείγματα τῶν σου προηγησαμένων, γενομένων ἀεὶ καὶ αὐτῶν ἐκδίκων τοῦ ὀρθοδόξου δόγματος. Ἀληθῶς τε ἐπὶ σοῦ ἁρμόσει ἡ εὐαγγελικὴ μαρτυρία ἡ λέγουσα· Ὁ ποιμὴν ὁ ἀγαθὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθεσιν ὑπὲρ τῶν ἰδίων προβάτων. Ἀλλ' ὥσπερ σὺ ποιμὴν ἀγαθὸς, οὕτως ἐκεῖνος οὐδὲ ὡς κακὸς μισθωτὸς κατηγορεῖσθαι ἄξιος· ὃς οὐ διὰ τοῦτο διαβάλλεται, ὡς τὰ ἑαυτοῦ καταλιπὼν πρόβατα, ἀλλ' ὅτι ηὑρέθη αὐτὸς διασπαράττων αὐτά. Προσθεῖναι δέ τινα καὶ ἡμεῖς ἐμέλλομεν, ἀγαπητὲ ἀδελφὲ, εἰ μὴ ἑωρῶμέν σε τὰ αὐτὰ φρονοῦντα πάντα, ἅπερ φρονοῦμεν καὶ ἐν τῇ βεβαιώσει τῆς πίστεως ἐδοκιμάζομέν σε ἔκδικον ἰσχυρότατον. Ἀπεδόθη γὰρ ἡμῖν πάντα κατὰ τάξιν διὰ τοῦ υἱοῦ ἡμῶν Ποσειδωνίου τοῦ διακόνου, ὅσα περὶ τούτου τοῦ πράγματος ἡ σὴ ἁγιότης γεγράφηκε. Πάντα τὰ δίκτυα τῆς δολίας προσομιλίας ἐγύμνωσας, καὶ οὕτω τὴν πίστιν ὠχύρωσας, ὡς μὴ δύνασθαι τὴν καρδίαν τῶν τῷ Χριστῷ τῷ Θεῷ ἡμῶν πιστευόντων εἰς ἕτερον ἑλκυσθῆναι μέρος. Μέγας οὗτός ἐστι τῆς ἡμετέρας πίστεως ὁ θρίαμβος, τὸ ἀποδεῖξαι τὰ ἡμέτερα οὕτως ἰσχυρῶς, καὶ οὕτω νενικηκέναι τὰ ἐναντία διὰ τῆς τῶν θείων γραφῶν μαρτυρίας. Τί λοιπὸν διαπράξεται; ἢ ποῦ ἑαυτὸν ἐκεῖνος περιστρέψει; ὃς γενόμενος ἐραστὴς ἀσεβοῦς νεωτερισμοῦ, ὡς ἐβούλετο μᾶλλον ταῖς ἑαυτοῦ ἐννοίαις δουλεύειν ἑαυτῷ, ἢ τῷ Χριστῷ, τὸν ἐμπιστευθέντα ἑαυτῷ δῆμον βλάψαι ἠθέλησε τῷ τῆς ἰδίας προσομιλίας δηλητηρίῳ· δέον καὶ ἀναγνῶναι τοῦτο καὶ κατέχειν, ὅτι τὰ μάταια ζητήματα, καὶ μὴ προκόπτοντα εἰς ὑγίειαν, ἀλλὰ χωροῦντα εἰς ψυχῶν ἀπώλειαν, φεύγειν μᾶλλον, ἢ ἐπιζητεῖν δεῖ. Ἀλλ' ὅμως εἰς κρημνοῦς αὐτοὺς ἐπειγόμενον, μᾶλλον δὲ ἤδη ἐν αὐτῷ τῷ κρημνῷ, ὅθεν πεσεῖται, διάγοντα, εἴ γε δυνάμεθα, ἀνακαλεῖσθαι ὀφείλομεν, μὴ τὴν πτῶσιν αὐτοῦ τῷ βοηθεῖν προσωθήσωμεν. Ὁ Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, ᾧ ἐπάγεται ζήτησις περὶ τῆς ἰδίας γεννήσεως, ἐδίδαξεν ἡμᾶς κάμνειν ὑπὲρ προβάτου ἑνὸς, θέλων καὶ διὰ τῶν ἰδίων ὤμων ἀνακαλεῖσθαι, ὡς μὴ ἐκκέηται τῷ λύκῳ εἰς ἁρπαγήν. Εἶτα ὁ διδάξας ἡμᾶς οὕτω δραμεῖν ὑπὲρ σωτηρίας προβάτου ἑνὸς, πῶς ἄρα ἡμᾶς κάμνειν βούλεται ὑπὲρ αὐτοῦ τοῦ τῶν προβάτων ποιμένος; ὃς τῆς προσηγορίας ταύτης καὶ τοῦ ἐπαγγέλματος ἐπίλελησμένος, αὐτὸς ἑαυτὸν εἰς ἁρπάγην λύκου μετήλλαξεν, ἐπιθυμῶν ἀπολέσαι τὴν ἀγέλην, ἣν αὐτὸς ὤφειλε συντηρῆσαι. Τοῦτον οὖν ἡμεῖς ἀπό τῆς περικλείσεως τῶν ἀμνῶν ἀποκινῆσαι ὀφείλομεν, ἐὰν μὴ αὐτὸν, ὡς θέλομεν, διορθωσώμεθα. Εἴη ἔτι συγγνώμης ἐλπὶς διορθουμένῳ· θέλομεν γὰρ ἵνα ὑποστρέψῃ καὶ ζήσῃ, εἰ μὴ αὐτὸς τὴν ζωὴν τῶν ἐμπεπιστευμένων ἑαυτῷ ἀπολέσειεν. Εἴη δὲ τις φανερὰ ἀπόφασις κατ' αὐτοῦ ἐμμένοντος. Ἐκκοπτέον γὰρ τὸ τοιοῦτον τραῦμα, δι' οὗ οὐχ ἓν μέλος βλάπτεται, ἀλλὰ πᾶν τὸ σῶμα τῆς ἐκκλησίας διατιτρώσκεται. Τί γὰρ ποιεῖ μετὰ τῶν ἀλλήλοις ὁμονοούντων, ὃς μόνος ἑαυτῷ φρονεῖν δοκῶν ἀπὸ τῆς ἡμετέρας διχονοεῖ πίστεως; ὅθεν μενέτωσαν ἐν τῇ κοινωνίᾳ, οὓς αὐτὸς ἀντιλέγοντας αὐτῷ ἀπεκίνησε τῆς κοινωνίας. Καὶ γινωσκέτω ὅτι αὐτὸς τὴν ἡμετέραν κοινωνίαν ἔχειν οὐ δυνήσεται, ἐὰν ἐν ταύτῃ τῇ τῆς διαστροφῆς ὁδῷ παραμείνῃ, ἐναντιούμενος τῇ ἀποστολικῇ διδαχῇ. Συναφθείσης σοι τοίνυν τῆς αὐθεντίας τοῦ ἡμετέρου θρόνου τῇ ἡμετέρᾳ διαδοχῇ χρησάμενος, ταύτην ἐκβιβάσεις ἀκριβεῖ στεῤῥότητι τὴν ἀπόφασιν, ἵνα ἢ ἐντὸς δέκα ἡμερῶν ἀριθμουμένων ἀπό τῆς ήμέρας τῆς ὑπομνήσεως ταύτης, τὰ κακὰ κηρύγματα ἑαυτοῦ ἐγγράφῳ ὁμολογίᾳ ἀθετήσῃ, καὶ ἑαυτὸν διαβεβαιώσηται ταύτην κατέχειν τὴν πίστιν περὶ τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, ἣν καὶ ἡ Ῥωμαίων καὶ ἡ τῆς σῆς ἁγιότητος ἐκκλησία, καὶ ἡ καθόλου καθοσίωσις κατέχει· ἢ ἐὰν μὴ τοῦτο ποιήσῃ, εὐθὺς ἡ σὴ ἁγιότης ἐκείνης τῆς ἐκκλησίας προνοησαμένη, μάθῃ αὐτὸν παντὶ τρόπῳ ἀπὸ τοῦ ἡμετέρου σωματίου ἀποκινητέον, ὃς οὔτε τὴν τῶν θεραπευόντων ἴασιν ἠθέλησε καταδέξασθαι, καὶ εἰς ἀπώλειαν αὐτοῦ τε καὶ πάντων τῶν αὐτῷ πεπιστευμένων κακῶς λοιμώδης ἠπείχθη. Τὰ δὲ αὐτὰ ἐγράψαμεν πρὸς τοὺς ἁγίους ἀδελφοὺς καὶ συνεπισκόπους ἡμῶν Ἰωάννην, Ῥοῦφον, Ἰουβενάλιον, καὶ Φλαβιανόν· ἵνα φανερὰ ᾖ ἡ περὶ αὐτοῦ ἡμῶν, μᾶλλον δὲ ἡ τοῦ Χριστοῦ ἡμῶν θεῖα ἀπόφασις. EPISTOLA XII.. Quam exitiosa sit Nestorii doctrina, Coelestinus exponit. Se a sua communione illum ejusque fautores secrevisse, et contra in communionem recepisse quos ille novissime abjecerat. Ut infra scripti praesules fortiter pro Ecclesia certent hortatur, monetque Nestorium a communione Ecclesiae removendum, nisi admonitus intra decimum diem damnet quod praedicarat. COELESTINUS episcopus JOANNI, JUVENALI, RUFO, et FLAVIANO episcopis per Orientem, a pari. 1. Optaremus quidem, sicuti una est Dei essentia, ita inter omnes qui ubique sunt homines unam rectae fidei veritatem teneri. Minor tamen gemitus est, si qui se extra gregem Dominicum segregantes, et per angulos latebrasque latitantes, alios sibi vel paucos qui secum sentiunt, occulto errore persuadeant. Cum vero aliquis sacrosanctae Ecclesiae Dei sub nomine praepositus sacerdotis, ipsum Christi populum a tramite veritatis in praeceps deviae persuasionis avertit, et hoc in amplissima urbe, ad quam propter inhabitantis imperii reverentiam de universo orbe confluit multitudo; tunc plane est geminanda lamentatio, et major sollicitudo, ne quid lupi rapacitas praevaleat, adhibenda. Minor enim cura est obsidentis inimici quam intra moenia debacchantis; leviusque sollicitat lupus extra ovilia pererrans, quam inter gregem locum pastoris invadens: quia bellum plus quam civile est, cum intra Ecclesiam, id est intra ipsum Christi thalamum tela sectae impiae jaciuntur. Unde vehementer contristata sunt nostra viscera, quod is qui Constantinopolitanam obtinere videtur Ecclesiam, devotissimis Christo populis perversa quaedam contra reverentiam virginei partus et contra spem nostrae salutis infundit. Haec ad nos ingerente dolore fidelium pervenerunt, haec libris quos ipse miserat publicata sunt; et, quod majoris probationis est, haec ad nos missis epistolis ipsa auctoris subscriptione munitis ita insinuata sunt ut dubitari ultra non liceat. 2. Unde quoniam in talibus causis non est tuta longior conniventia, quia tantumdem pene criminis est connivere a talibus quanti sceleris est tam sacrilega praedicare, et episcopum Nestorium et si quis alius eum secutus haec praedicat, a nostra communione secrevimus, quamdiu scriptura professionis emissa perversitatem quam coeperat docere condemnet, et hanc de virgineo partu, id est de humani generis salute, fidem asserat se tenere, quam secundum apostolicam doctrinam Romana et Alexandrina et catholica universalis Ecclesia tenet et veneratur et praedicat. Si quis vero aut ab episcopo Nestorio, aut ab iis qui eum sequuntur, ex quo talia praedicare coeperunt, vel excommunicatus, vel exutus est seu antistitis, seu clerici dignitate, hunc in nostra communione et durasse, et durare manifestum est; nec judicamus remotum: quia non poterat quemquam ejus removere sententia, qui se jam praebuerat ipse removendum. 3. Haec, frater charissime, ad sanctitatem tuam scribenda duximus, ut in Domino roboratus, et familiarem pectori tuo loricam Christi cum scuto catholicae praedicationis indutus, greges Domini nostri Jesu Christi, qui pro nobis natus et passus est, qui reseratis inferis et morte devicta pro nobis die tertio resurrexit, a persuasionis pessimae pravitate defendas. 4. Sicut autem ad sanctum fratrem et coepiscopum nostrum Cyrillum, bonum fidei catholicae defensorem, scripsimus, hanc de eodem Nestorio sciat sanctitas tua a nobis, immo a Christo Deo, latam esse sententiam, ut aut intra decem dies ex conventionis hujus die numerandos, sacrilegas de Christi nativitate praedicationes suas scripta professione condemnet, et hanc se profiteatur fidem sequi quam Romana et Alexandrina et universalis servat Ecclesia; aut episcoporum coetu remotus, intelligat sibi suam obfuisse perniciem. Sed ut haec quae a nobis decreta sunt exercitatius agerentur, per filium nostrum Posidonium Alexandrinae Ecclesiae diaconum nostras ad dilectionem tuam voluimus fidelius epistolas commeare. Data idus Augusti Theodosio XIII et Valentiniano III consulibus. XII. Τῷ ἀγαπητῷ ἀδελφῷ Ἰωάννῃ Κελεστῖνος. Εὐχόμεθα μὲν ὥσπερ μία ἐστὶ τῆς θεότητος οὐσία, οὕτω καὶ παρὰ πᾶσι τοῖς ὁπουδήποτε οὖσιν ἀνθρώποις μίαν τῆς ὀρθῆς πίστεως ἀλήθειαν ἔχειν. Ἐλάττων δὲ ὅμως ὁ στεναγμός ἐστιν, ἐάν τινες αυτοῦς ἐκτὸς τῆς ἀγέλης τῆς δεσποτικῆς ἀποχωρίζοντες, καὶ διὰ γωνιῶν καὶ συσκίων τόπων λανθάνοντες, ἑαυτοῖς ἢ καὶ ὀλίγοις τισὶ συμβουλεύωσιν, ὁμονοοῦσιν ἑαυτοῖς ἐν τῇ λανθανούσῃ πλάνῃ. Ὅτε δὲ ἐν τῇ τοῦ Θεοῦ ἱερᾷ Ἐκκλησίᾳ ὁ προβεβλημένος ὑπὸ τῷ ὀνόμοτι τοῦ ἱερέως αὐτοῦ τὸν τοῦ Χριστοῦ δῆμον ἀπὸ τὴς ὁδοῦ τῆς ἀληθείας κατὰ κρημνῶν ἀποστρέφει τῇ οὐκ ὀρθῇ συμβουλῇ, καὶ τοῦτο ἐν τῇ μεγίστῃ πόλει, εἰς ἣν διὰ τὴν τιμὴν τοῦ ἐνοικοῦντος βασιλείου ἀπὸ παντὸς τοῦ κόσμου συντρέχει τὸ πλῆθος, τότε δηλαδὴ διπλασιαστέος ἐστὶν ὁ θρῆνος, καὶ μείζων ἡ φροντὶς, ἵνα μή τι ἡ ἁρπαγὴ τοῦ λύκου παραγενομένου κατισχύσῃ. Ἐλάττων γάρ ἐστιν ἡ φροντὶς πολιορκοῦντος τοῦ ἐχθροῦ, ἢ ἐντὸς τειχῶν ἐκβακχεύοντος· καὶ κουφότερον παρενοχλεῖ ὁ λύκος ἐκτὸς τῶν ποιμνίων ἀποπλανώμενος, ἤπερ ἐν αὐτῇ τῇ ἀγέλῃ τόπον ποιμένος ἐπιλαβόμενος· ἐπειδήπερ πλέον τοῦ ἐμφυλίου πολέμου ἐστὶν, ὅταν ἐντὸς τῆς ἐκκλησίας, τουτέστιν ἐντὸς αὐτοῦ τοῦ οἴκου τοῦ Θεοῦ, δόρατα ἀκοντίζηται τῆς ἀσεβοῦς θρησκείας. ὅθεν πάνυ συντετάρακται ἡμῶν τὰ σπλάγχνα, ὅτι οὗτος, ὅστις δοκεῖ κατέχειν τὴν ἐκκλησίαν Κωνσταντινουπόλεως, τοῖς καθὡσιωμένοις τοῦ Χριστοῦ δήμοις διεστραμμένα τινὰ ἐκχέει, ὑπεναντία τῆς τιμῆς καὶ αἰδοῦς τοῦ τοκετοῦ τῆς ἁγίας παρθένου, καὶ ὑπεναντία τῆς ἐλπίδος τῆς ἡμετέρας σωτηρίας. Ταῦτα εἰσῆλθεν ὑποβαλλούσης τῆς ἀλγηδόνος τῶν πιστῶν, ἃ ἐγνωρίσθη διὰ τῶν βιβλίων, ἅπερ αὐτὸς ἔπεμψε· καὶ ὅπερ μείζονος ἀποδείξεως ἦν, πεμφθεισῶν ἐπιστολῶν πρὸς ἡμᾶς, ὑπογραφῇ αὐτοῦ τοῦ αὐθέντου ὠχυρωμένων, ὡς ἀμφιβληθῆναι παρ' ἑτέρων μὴ ἐξὸν εἶναι. Ὅθεν ἐπειδὴ ὑπὲρ τοιούτων αἰτιῶν οὐκ ἔστιν ἀσφαλὴς ἡ μακροτέρα παρενθύμησις· τοιοῦτον γάρ ἐστι σχεδὸν ἔγκλημα παρενθυμεῖσθαι τὰ τοιαῦτα, ὁποῖόν ἐστι μῦσος τοιαῦτα ἱερόσυλα λέγειν· καὶ τὸν ἐπίσκοπον Νεστόριον, καὶ εἴ τις ἄλλος αὐτῷ ἀκολουθήσας τοιαῦτα λέγει, ἀπὸ τῆς ἡμετέρας κοινωνίας ἀποχωρίζομεν, ἕως οὗ δι' ἐγγράφου ὁμολογίας πεμφθείσης, τὴν διαστροφὴν, ἣν ἤρξατο διδάσκειν, κατακρίνῃ, καὶ ταύτην ἑαυτὸν περὶ τοῦ παρθενικοῦ τόκου, τουτέστι περὶ τῆς σωτηρίας τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους, τὴν πίστιν ὁμολογήσῃ κατέχειν, ἥν τινα κατὰ τὴν ἀποστολικὴν διδασκαλίαν ἡ Ῥωμαίων καὶ ἡ Ἀλεκανδρέων, καὶ ἡ καθολικὴ πανταχοῦ ἐκκλησία κατέχει, προσκυνήσῃ τε καὶ ὁμολογήσῃ. Εἴ τις δὲ ἢ ἀπὸ Νεστορίου, ἢ ἀπὸ τῶν ἄλλων αὐτῷ ἐξακολουθησάντων, ἀφ' οὗ τὰ τοιαῦτα ἤρξατο λαλεῖν, ἢ ἀκοινώνητος ἐγένετο, ἢ ἐγυμνώθη τῆς τοῦ ἱερέως ἀξίας, ἢ τῆς τοῦ κληρικοῦ, τοῦτον ἐν τῇ ἡμετέρᾳ κοινωνίᾳ καὶ μεμενηκέναι, καὶ μένειν εἰς τὸ ἑξῆς ὡμολόγηται· καὶ οὐδὲ λέγομεν αὐτὸν ἀποκεκινῆσθαι· ἐπειδήπερ οὐδὲ ἠδύνατό τινα ἡ τούτου ἀπόφασις ἀποκινεῖν, ὅστις ἑαυτὸν παρέσχεν ἤδη ἀποκινητέον. Ταῦτα, ἀδελφὲ τιμιώτατε, πρὸς τὴν σὴν ἁγιωσύνην ἐγράψαμεν, ἵνα ἐνδυναμωθεὶς ἐν τῷ δεσπότῃ, καὶ τὸν οἰκεῖον τῷ στήθει θώρακα καὶ τὴν ἐλπίδα τῆς καθολικῆς ὁμολογίας ἐνδυσάμενος, τὴν ἀγέλην τοῦ ἡμετέρου δεσπότου Ἰησσοῦ Χριστοῦ, ὅστιν ὑπὲρ ἡμῶν ἐγεννήθη καὶ ἔπαθεν, ὅστις καὶ ἀνοιγέντων τῶν καταχθονίων καὶ τοῦ θανάτου ἡττηθέντος, ὑπὲρ ἡμῶν τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀνέστη, ἀπό τῆς πονηρᾶς καὶ αἰσχίστης διδασκαλίας ἑλκύσῃς. Ὥσπερ δὲ καὶ πρὸς τὸν ἁγιώτατον ἀδελφὸν καὶ συνεπίσκοπον ἡμῶν Κύριλλον, τὸν ἀκριβῆ τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας καὶ πίστεως ἔκδικον, ἐγράψαμεν, περὶ τοῦ αὐτοῦ Νεστορίου γινωσκέτω ἡ σὴ ἀγιωσύνη παρ' ἡμῶν, μᾶλλον δὲ ὑπ' αὐτοῦ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ καὶ Θεοῦ ἐξενηνεγμένην εἶναι σὴν ἀπόφασιν, ἵνα ἢ ἐντὸς δέκα ἡμερῶν ἀριθμουμένων ἀφ' ἧς ἡμέρας ὑπομνησθεὶς τὰς ἱεροσύλους αὐτοῦ διδασκαλίας περὶ τῆς τοῦ Χριστοῦ γεννήσεως ἐγγράφῳ ὁμολογίᾳ καταδικάσῃ, καὶ ταύτῃ ἑαυτὸν ὁμολογήσῃ τῇ πίστει ἀκολουθεῖν, ἥν τινα καὶ ἡ Ῥωμαίων, καὶ ἡ Ἀλεξανδρέων, καὶ ἡ καθολικὴ φυλάττειν Ἐκκλησία· ἢ ἀπὸ τῆς συνόδου τῶν ἐπισκόπων ἀποκινηθεὶς, γινωσκέτω οἰκείῳ ἑαυτὸν βεβλάφθαι ὀλέθρῳ. Ἵνα δὲ ταῦτα τὰ παρ' ἡμῶν ἀποφανθέντα σπουδαιότερον ἐξανυσθείη, διὰ τοῦ ἡμετέρου υἱοῦ Ποσειδωνίου τοῦ διακόνου τῆς Ἀλεξανδρέων ἐκκλησίας τὰς ἡμετέρας ἐπιστολὰς πρὸς τὴν σὴν διάθεσιν ἠβουλήσθημεν πιστότερον διακομισθῆναι. Ὁ Θεὸς ὑγιαίνοντά σε διαφυλάττοι, ἀδελφὲ τιμιώτατε. EPISTOLA XIII. COELESTINI PAPAE I AD NESTORIUM.. Ipsum impiae novitatis reum convinci, atque anathemate dignum esse. Denuntiat ei, nisi quos e regia urbe injuste ejecerat revocarit, et quod impie senserat aperte damnarit, post decimum diem ab Ecclesiae communion. segregandum esse. Dilectissimo fratri NESTORIO COELESTINUS. 1. Aliquantis diebus vitae nostrae, post nefandum et saepe damnatum dogma Pelagii atque Coelestii, catholicam fidem quies habuit, quando eos cum suae disputationis sequacibus telo unitae sententiae Oriens Occidensque percussit. Denique sanctae recordationis Atticus, catholicae magister fidei, et vere beato Joanni etiam ad ista successor, eos ita persecutus est pro rege communi, ut iis ne standi quidem illic copia praestaretur. Mansit nos post ejus exitum sollicitudo vel maxima, cum successor ipsius utrum etiam in ejus fide succederet quaereremus, quia difficile est continuari quae bona sunt, nam sibi saepe alternis vicibus adversa succedunt. Habuimus tamen post hunc a quo eramus continuo deserendi, sanctum Sisinnium, celebratum simplicitate et sanctitate collegam, eam fidem quam invenerat praedicantem. Legerat profecto simplex sanctitas et sancta simplicitas, timendum magis quam alte sibi esse sapiendum (Rom. XI, 20); et alibi, altiora sectanda non esse (Eccli. III, 22); et iterum: Si quis aliud praedicaverit quam quod praedicavimus, anathema sit (Galat. I, 8, 9). Hoc tamen exeunte de saeculo, cum se sollicitudo nostra in tantum, in quantum ei Dominus permisit, extenderet, laetificavit animum nostrum venientium narratio nuntiorum, quam mox firmavit eorum qui interfuerunt ordinationi tuae relatio collegarum, qui tibi testimonii tantum detulerunt, quantum ferri huic debuit qui aliunde videbatur electus. Tanta ante opinione vixisti, ut tuis te aliena civitas invideret; tanto nunc horrore vitaris, ut tui in aliis videant qualiter fuerint liberati. 2. Dudum sumpsimus epistolas tuas, quibus in angusto nihil potuimus dare responsi; erat enim in Latinum sermo vertendus. Quod cum licet sero facimus, sancti fratris et coepiscopi mei Cyrilli probatissimi sacerdotis per filium meum Posidonium diaconum talia de te scripta suscepimus, quibus his qui de tua ordinatione retulerant perisse suum testimonium doleremus. Bonis enim principiis tuis malus, quantum videmus, successit eventus: bonis, inquam, principiis quae apud nos ita celebrata fuerant, ut responsum dantes ad relationem fratrum, nos faceremus participes gaudiorum. Sed considerantes nunc et querelam de te praedicti fratris, et interpretatas tandem epistolas tuas apertam blasphemiam continentes, illud nobis Apostolicum videmus esse dicendum: Vellem mutare vocem meam, quia confundor in vobis (Galat. IV, 20). Quin immo mutavi, nisi de praecipiti se revocet impius disputator; necesse est enim ut malum ex nobis ipsis, sicut praecipitur, auferamus. Legimus ergo epistolarum tenorem, et eos libros quos illustri viro filio meo Antiocho reddente suscepimus. In his quidem nobis vestigatus, deprehensus et tentus, quodam multiloquio labebaris, dum vera involvis obscuris, rursus utraque confundens, vel confiteris negata, vel niteris negare confessa. Sed in epistolis tuis apertam non tam de fide nostra, quam de te tulisti sententiam, volens de Dei Verbo aliter quam fides habet omnium disputare. 3. Ecce nunc in quam de te vocamur sententiam, ecce quae tuarum sunt beneficia novitatum. Postquam ignoratus electus es, et cognitus accusaris, jam nunc cum illo gentium Doctore dicendum est: Nam quid oremus secundum quod oportet, nescimus (Rom. VIII, 26). Nonne haec Ecclesiae illi verba conveniunt, quae probatos sibi viros, non notitiam tuam sed famam secuta, contempsit? Impositum est opinioni bene de te credentium. Quis enim intra ovile velut rapacem lupum putaret abscondi? Vox est ejusdem Apostoli: Oportet etiam haereses esse, ut probati manifesti fiant (I Cor. XI, 19). Aperi aures tuas, et ejusdem ad Timotheum (I Tim. VI, 20) vel Titum (Tit. III, 9) dictos audito sermones. Quid his aliud praecipit quam ut novitates vitent vocum profanas? ad impietatem quippe ista proficiunt, quae semper spinas et tribulos intulerunt. Timotheum certe etiam rogasse se dicit (I Tim. I, 3) ut Ephesi remanens denuntiaret quibusdam ne quis aliter praedicaret. Ante oculos mihi Jeremiae prophetae verba sunt: Horribilia, inquit, facta sunt super terram: prophetae iniquitatem prophetant (Jerem. V, 30). Haec, dicas volo, quasi ignota te transeunt, aut quasi nota contemnis? Si quasi ignota te transeunt, non sit pudori discere rectum, quando timori non fuit docere perversum. Si quasi nota contemnis, intellige te inexcusabilem fore, cum a te commissi tibi talenti quaesierit ille rationem (Matth. XXV, 26), qui per nos de hoc sancto fenore suum lucrum semper exspectat. Aspice quae poena illum maneat, qui abscondit acceptum, qui integrum certe restituit quod accepit: unde evidenter adverte quod sit et vel quale periculum, nec quod acceperis reddidisse. An tu Domino nostro dicturus es: Quos dedisti mihi, custodivi (Joan. XVII, 12), cum sic scindi in partes audiamus ejus Ecclesiam? Qua conscientia vivis, pene ab omnibus in hac civitate desertus? Optaveram eos tunc fuisse tam cautos quam nunc sunt, cum sibi desiderant subveniri. Unde tibi in has quaestiones verba dirigere, quas sit blasphemum cogitasse? Unde in populos haec episcopo praedicare, quibus virginei partus reverentia saucietur? Non debent veteris fidei puritatem blasphema in Deum verba turbare. 4. Quis umquam non dignus est anathemate judicatus, vel adjiciens vel detrahens fidei? Plene etenim ac manifeste tradita ab Apostolis nobis, nec augmentum, nec imminutionem requirunt. Legimus in libris nostris (Apoc. XXII, 18), non addi debere, non detrahi: magna quippe et addentem et detrahentem poena constringit. Unde cauterium praeparamus et ferrum, quia ultra non erunt fovenda vulnera, quae merentur abscidi. Scimus certe majora vitia majore semper dolore sanari. Inter multa quae a te impie praedicata universalis recusat Ecclesia, symbolo ab apostolis tradito plangimus haec verba fuisse sublata quae nobis totius spem vitae salutisque promittunt. Quod quare fiat loquuntur epistolae tuae, de quibus nulla dubitatio est quia eas ipse misisti; quas in manus nostras nolueramus venire, ne de tanti cogeremur sceleris genere judicare. Omnium disputationum tuarum vias brevis earum sermo conclusit; extendisti te latius, multis anfractibus circumisti, sero tamen diverso itinere pervenisti ad impium constitutum. Scimus quid ille caverit, qui praecepit contentiones et pugnas legis esse vitandas: sunt enim, inquit, inutiles et vanae (Tit. III, 9). Quod igitur vanum et inutile judicatur, nemo dubitat minime profuturum. 5. Itaque quamvis et jam frater Cyrillus secundis te epistolis suis asserat esse conventum, intelligas volo, post primam et secundam illius, et hanc correptionem nostram, quam constat esse jam tertiam, ab universitate collegii et conventu Christianorum te prorsus esse sejunctum, nisi mox quae male dicta sunt corrigantur, nisi in eam viam redeas quam se Christus esse testatur (Joan. XIV, 6). Male in hunc arma desperatione movisti, qui te super familiam suam velut fidelem prudentemque servum permiserat ante constitui (Matth. XXIV, 45). Periit tibi hujus officii beatitudo promissa. Non solum non das cibum in tempore, verum etiam veneno interficis, quos ille suo sanguine et sua morte quaesivit (Act. XX, 29). Venenum namque est sub tuis labiis, quae maledictionis et amaritudinis plena videmus, cum contra eum qui suavis est, niteris disputare. Ubi est diligentia pastoralis? Pastor bonus animam suam ponit pro ovibus suis; mercenarius vero eas lupis dimittit et tradit (Joan. X, 11). Quid hic tu pastor acturus es, qui dominicum gregem pro lupis ipse discerpis? Ad quaenam grex dominicus septa confugiet, si intra ovilia Ecclesiae saucietur? qua futurus est tuitione defensus, qui te patitur pro custode raptorem? Et alias, inquit Dominus, oves habeo quae non sunt ex hoc ovili, et illas oportet me adducere (Ibid. 16). Ille alias se promittit adducere; tibi pereunt quas habebas. Tametsi quidem certum sit, quoties ista contingunt, non oves pastoribus, sed magis ovibus perire pastores. Et vocem meam, inquit, audient (Ibid.). Quare? Ut fiat unus grex. Ad illius vocem unus fit grex; ad tuam vero aut inficitur, aut fugatur. 6. Durum est, ut in te de Actibus Apostolorum beati Pauli verba conveniant: Ego, inquit, scio quia intrabunt post discessum meum lupi graves in vos, non parcentes gregi. Et ex vobis ipsis exsurgent homines loquentes perversa, ut abducant discipulos post se (Act. XX, 29, 30). Haec a te aliis quam tibi dicta vellemus. Docenda enim tibi fuerant, non discenda quae dicimus. Nam quis ferat doceri episcopum qualiter debeat esse Christianus? Diligenter aspice in quam conditionem voceris. Incesseris, argueris, accusaris; quid horum convenit sacerdoti? Duris dura responsio, si (qua) tamen vicissitudo est, verbis blasphemiam vindicare. An tibi a nobis existimas esse parcendum, cum animae tuae ita ipse non parcas, ut omnibus velis et praeteritis, et praesentibus, et futuris beneficium salutis auferre? Persequar plane boni Domini mei fidelis servus inimicos; cum Propheta asserat, eos odio se odisse perfecto (Ps. CXXXVIII, 22). Moneor rursus, altero loquente ne parcam (I Reg. XV, 3). Quem hic ego respiciam? cui honoris aliquid servem, quando agitur ut mihi totius spei meae causa tollatur? Ipsius in Evangelio verba sunt Domini, quibus ait, non sibi patrem, non sibi matrem, non filios, non aliquam necessitudinem debere praeponi (Matth. X, 37). Est enim TALIS FREQUENTER PIETAS, ex qua nascatur impietas, cum, vincente carnis affectu, charitati illi quae Deus est, charitas praeponitur corporalis, cujus intuitu aliquibus saepe deferimus. At cum in hunc tenditur qui est ipsa dilectio, necesse est nec illa serventur quorum auctor vocatur in causam. 7. Expergiscere tandem, quia non sunt istae dicendae vigiliae, quas non exhibes custodiae, sed rapinae. Dormire te vellemus in hoc quod praedicas, et vigilare in hoc quod impugnas. Levius certe ferremus, si in utroque dormires. Nemo tibi perditus esset, nemo quaesitus; nullo animarum dispendio moereret Ecclesia, nullo compendio laetaretur; satius ei esset si hanc sponso suo, ita ut susceperas, resignares. Sed quid multis immoror, loquente architecto Paulo, Frustra per te superaedificatum aliquid quaero, in quo non invenio fundamentum (I Cor. III, 11)? Audio vim maximam catholice sentientes, quibus nos communicamus, clericos sustinere, ita ut his etiam civitas interdicta dicatur. Laetamur eos praemium confessionis acquirere, sed dolemus quod episcopo persequente. Beatus apostolus Paulus persecutorem praedicatore mutavit: nefas est maximum praedicatorem persecutore mutatum. Digere in numerum retro haereticos, qui hujusmodi quaestiones Ecclesiae intulerunt. Quis umquam de hoc certamine victor revertit? Habes certe tuae civitatis exemplum. Paulus civis Samosatenus, occupata Antiochena Ecclesia, cum aliqua praedicaret, collegit suorum seminum messem. Reliquos inventores malorum Ecclesiis occupatis sententiae censura semper non dispar ejecit. 8. Hos quoque haereticos, de quibus nos, velut eorum quae gesta sunt nescius, consulere voluisti, sedibus suis injusta dicentes expulit justa damnatio, quos illic invenisse requiem non putamus esse mirandum; invenerunt enim impiam praedicationem, cujus comparatione se existiment innocentes. Hoc loco, quia opportunitas sermonis exposcit, tacere non possumus quod stupemus. Legimus quam bene teneas originale peccatum, qualiter ipsam naturam asseris debitricem, et eum debitum merito reddere qui descenderit de genere debitoris; quid tecum faciunt, qui sunt haec negando damnati? Numquam sine suspicione ea quae sibi sunt adversa conveniunt. Ejicerentur denique, si tibi quoque similiter displicerent. Cur tamen ea quae in hos tunc sunt acta quaeruntur, cum certum sit illinc ad nos a catholico tunc antistite Attico gesta, directa? cur non sanctae memoriae Sisinius ista quaesivit? Quia utique sub decessore suo probaverat eos jure damnatos. Defleant infelices, spe se hominum fuisse deceptos, quibus jam potuit propter communionem sola poenitentia subvenire. Ecce scire de his incipis, si qua ante nescisti. 9. Causam tuam magis modo quam aliorum catholica et festina deliberatione curato, quia convenienter dicimus, Medice, cura te ipsum (Luc. IV, 23), qui aliis desideras subvenire. Aegritudinis tuae qualitas non recipit aut praestari permittit inducias. Alexandrinae Ecclesiae sacerdotis fidem et probavimus et probamus; et tu admonitus per eum, rursus senti nobiscum, si vis esse nobiscum. Cui fratri si a te praebetur assensus, damnatis omnibus quae huc usque sensisti, statim haec volumus praedices quae ipsum videas praedicare. Nos contra fas etiam sacerdotes volumus esse correctos; quibus sicut praemissa conventione consulimus, ita in hos necesse est damnationis sententiam, si abutuntur nostra salubri admonitione, firmemus. Hoc tamen erit, post damnationem pravi dogmatis, plenum correctionis indicium, si revocentur omnes ad Ecclesiam, qui propter Christum, caput ejus, videntur exclusi; revocentur omnes. Quod nisi fiat quod dicimus, ejiciendus qui ejecit, quamvis in nostra communione sint isti in quos talis cognoscitur exstitisse. 10. Ad clerum quoque Ecclesiae Constantinopolitanae, vel omnes qui censentur nomine Christiano, qualia necessitas exigit, scripta direximus; ut si in perversae disputationis persistis, nec haec quae frater Cyrillus nobiscum praedicat praedicaveris, a nostro collegio, cum quibus tibi non potest esse communio, te intelligant separatum, scituri, exemplo jam cauti, qualiter animae suae decocto et maturato judicio debeant providere. 11. Aperte igitur hanc nostram scias esse sententiam, ut nisi de Deo Christo nostro ea praedices quae et Romana et Alexandrina et universalis Ecclesia catholica tenet, sicut et sacrosancta Constantinopolitanae urbis Ecclesia ad te usque optime tenuit, et hanc perfidam novitatem, quae hoc quod venerabilis Scriptura conjungit nititur separare, intra decimum diem a primo innotescentis tibi hujus conventionis die numerandum aperta et scripta confessione damnaveris, ab universalis te Ecclesiae catholicae communione dejectum. Quam formam ad te nostri judicii per memoratum filium meum Posidonium diaconum cum omnibus chartis ad sanctum consacerdotem meum memoratae Alexandrinae urbis antistitem, qui ad nos super hoc ipso plenius retulit, destinavimus, ut agat vice nostra, quatenus statutum nostrum vel tibi vel universis fratribus innotescat, quia omnes debent nosse quod agitur, quoties omnium causa tractatur. Et alia manu, Deus te custodiat incolumem, frater charissime. Data III idus Augusti Theodosio XIII et Valentiniano III augustis consulibus. XIII. Τῷ ἀγαπητῷ ἀδελφῷ Νεστορίῳ Κελεστῖνος. Ἐφ' ἡμέρας τινὰς τῆς ζωῆς ἡμῶν μετὰ τὸ ἀνόσιον καὶ πολλάκις κατακριθὲν δόγμα Πελαγίου καὶ Κελεστίου ἢ καθολικὴ πίστις εἰρήνευσεν, ὁπότε ἐκείνους μετὰ τῶν ἑπομένων τῇ δόξῃ αὐτῶν ἥτε ἀνατολὴ καὶ ἡ δύσις ἀκοντίῳ συμφωνούσης ἀποφάσεως ἔπληξεν. Αὐτίκα ὁ τῆς ἁγίας μνήμης Ἀττικὸς, ὁ διδάσκαλος τῆς καθολικῆς πίστεως, καὶ ἀληθῶς τοῦ μακαρίου Ἰωάννου καὶ εἰς ταῦτα διάδοχος, οὕτως ἐκείνους ἐδίωξεν ὑπὲρ τοῦ κοίνου βασιλέως, ὥστε αὐτοῖς μὴ τοῦ ἐκεῖ ἱστάναι ἄνεσιν συγχωρηθῆναι. Ἔσχεν ἡμᾶς μετὰ τὴν ἐκείνου ἔξοδον οὐχ ἡ τυχοῦσα φροντὶς ἐκδεχομένους, πότερον ὁ ἐκεῖνον διαδεξάμενος εἴη αὐτοῦ καὶ εἰς τὴν πίστιν διάδοχος. Ἐπειδὴ δυσχερές ἐστιν ἐκτείνεσθαι τὰ καλά· πολλάκις γὰρ ἑαυτὰς ἀμοιβαδὸν αἱ ἐναντιότητες διαδέχονται. Ἀλλ' ἐσχήκαμεν μετ' ἐκεῖνον τὸν μέλλοντα ἡμᾶς ταχέως καταλιπεῖν, τὸν ἁγίον Σισίνιον, εὐδοκιμήσαντα ἐπί τε τῇ ἁπλότητι κοινωνὸν, αὐτὴν τὴν πίστιν, ἣν εὗρε, κηρύττοντα· ἀνεγνώκει δηλαδὴ ἐκείνη ἡ ἁπλῆ εὐλάβεια καὶ εὐλαβὴς ἁπλότης, δεῖν μᾶλλον φοβεῖσθαι, ἢ ἰδίας συνέσεως βάθος ζητεῖν· καὶ ἀλλαχοῦ, μὴ δεῖν ἀνερευνᾷν τὰ βαθύτερα· καὶ πάλιν, Εἴ τις ἄλλο κηρύξειε καὶ νομοθετήσειε παρ' ὃ ἐκηρύξαμεν, ἀνάθεμα ἔστω. Ἀλλὰ καὶ τούτου ἐκ τοῦ κόσμου μεθισταμένου, ὡς ἡ ἡμετέρα φροντὶς ἐπὶ τοσοῦτον ἑαυτὴν ἐξέτεινεν, ἐφ' ὅσον ὁ Κύριος ἐπέτρεψεν, ἐχαροποίησεν ἡμῶν τὴν ψυχὴν ἡ διήγησις τῶν ἐρχομένων ἀγγέλων, ἣν εὐθέως ἐβεβαίωσεν ἡ τῶν ἡμετέρων κοινωνῶν ἀναφορὰ τῶν παραγενομένων τῇ σῇ χειροτονίᾳ· οἵ τινες τοσοῦτόν σοι ἐμαρτύρησαν, ὅσον ἐχρὴν τῷ ἀλλαχόθεν ἐπιλεχθέντι. Μετὰ τοσαύτης πρότερον ὑπολήψεως ἔζησας, ὥστε καὶ ἐφθόνησε τοῖς σοῖς ἀλλοτρία πόλις· μετὰ τοσαύτης δὲ νῦν ἀτοπίας φευκτέον σεαυτὸν παρασκεύασασ, ὡς τοὺς σοὺς ἐν ἀλλοτρίοις ὁρᾷν, ὅπως ἀπηλλάγησαν. Πρώην ἐδεξάμεθα τὰς σὰς ἐπιστολὰς, αἷς ἐν στενῷ οὐκ ἠδυνήθημεν ἀποκρίνασθαι· ἔδει γὰρ τὸν λόγον εἰς Ῥωμαϊκὸν μεταβληθῆναι. Ὅπερ ὡς βραδέως διὰ τὴν ἀνάγκην ἐποιοῦμεν, ἐδεξάμεθα τοιαῦτα περὶ σοῦ γράμματα τοῦ ἁγίου ἀδελφοῦ καὶ συνεπισκόπου μου Κυρίλλου, τοῦ δοκιμωτάτου ἱερέως, διὰ τοῦ υἱοῦ μου Ποσειδωνίου τοῦ διακόνου, ἀφ' ὧν σφόδρα ἐλυπήθημεν ἀπολωλέναι τῶν περὶ σοῦ ἀνενεγκόντων τὴν μαρτυρίαν· καλὰς γάρ σου τὰς ἀρχὰς κακὴ, ὡς ὁρῶμεν, ἀπόβασις διεδέξατο· καλάς φημι ἀρχὰς, τὰς παρ' ἡμῖν οὕτω φημισθείσας, ὡς δεῖξαι ἡμᾶς ἐν τῇ ἀποκρίσει τῇ πρός τὴν ἀναφορὰν τῶν ἀδελφῶν, ὅπως ἦμεν κοινωνοὶ τῆς χαρᾶς. Ἀλλὰ νῦν ἐννοοῦντες, καὶ τὴν περὶ σοῦ μέμψιν τοῦ προειρημένου ἀδελφοῦ, καὶ τὰς σὰς ἐπιστολὰς ἑρμηνευθείσας, αἵ τινες φανερὰς ἔχουσι βλασφημίας, ὁρῶμεν ὅτι λεκτέον παρ' ἡμῶν τὸ ἀποστολικὸν ἐκεῖνο· Ἤθελον ἀναλλάξαι μου τὴν φωνὴν ὅτι καταισχύνομαι ἐν ὑμῖν. Μᾶλλον δὲ ἤλλαξα, εἰ μὴ ἑαυτὸν ἀπὸ τοῦ κρημνοῦ ἀνακαλέσειεν ὁ ἀσεβὴς προσομιλητής· ἀνάγκη γάρ ἐστιν, ἵνα ἀφ' ἡμῶν αὐτῶν τὸ κακὸν, ὥσπερ ἐκελεύσθημεν, ἀποστήσωμεν. Ἀνέγνωμεν τοίνυν τῶν ἐπιστολῶν τὸ ὕφος, καὶ τὰς βίβλους τοῦ μεγαλοπρεπεστάτου ἀνδρὸς τοῦ υἱοῦ ἡμῶν Ἀντιόχου ἀποδιδόντος ἀπεδεξάμεθα. Ἐπὶ ταύταις ἀνιχνευθεὶς μέν ἡμῖν καὶ εὑρεθεὶς καὶ κατασχεθεὶς πολυλαλίᾳ τινὶ ἐξωλίσθανες, τ' ἀληθῆ τοῖς σκοτεινοῖς ἐγκαλύπτων, καὶ πάλιν συγχέων ἑκάτερα, τῷ ὁμολογεῖν μὲν τὰ ἀρνηθέντα, ἐπιχειρεῖν δὲ ἀρνεῖσθαι τὰ ὡμολογημένα. Ἐν δὲ ταῖς σαῖς ἐπιστολαῖς φανερὰν ἀπόφασιν οὐχ οὕτω περὶ τῆς ἡμετέρας πίστεως, ὡς περὶ σεαυτοῦ ἐξήνεγκας, θέλων περὶ τοῦ Θεοῦ λόγου ἄλλως κηρύξαι, ἤπερ ἡ πάντων πίστις ἔχει. Ἰδοὺ νῦν εἰς οἵαν καλούμεθα ἀπόφασιν περὶ σοῦ· ἰδοὺ οἷαί εἰσιν αἱ εὐεργεσίαι τῶν σῶν καινοτήτων· ἀφ' οὗ ἀγνοούμενος μὲν ἀπελέχθης, γνωσθεὶς δὲ κατηγορήθης· λοιπὸνμετὰ τοῦ τῶν ἐθνῶν διδασκάλου λεκτέον· Τί γὰρ εὐξώμεθα ὡς χρὴ, οὐκ ἴσμεν. Ἆρα οὐ ταῦτα τὰ ῥήματα ἐκείνῃ τῇ Ἐκκλησίᾳ πρέπει, ἥτις δεδοκιμασμένων ἐν αὐτῇ ἀνθρώπων κατεφρόνησεν, ἀκολουθοῦσα τῇ σῇ φήμῃ, οὐ τῇ γνώσει; ἠπατήθη ἡ ὑπόνοια τῶν καλῶν περὶ σοῦ πιστευσάντων. Τίς γὰρ ἐντὸς προβάτου μαλλοῦ ἅρπαγα κεκρύφθαι λύκον νομίσειε; φωνή ἐστιν αὐτοῦ τοῦ ἀποστόλου, δεῖν καὶ αἱρέσεις εἶναι, ἵνα οἱ δεδοκιμασμένοι φανεροὶ ὦσιν. Ἄνοιγέ σου τὰς ἀκοὰς, καὶ τούτου τοὺς πρός Τιμόθεον καὶ Τίτον ἄκουε λόγους. Τί ἄλλο κελεύει, ἢ ἵνα τὰς βεβήλους καινότητας τῶν φωνῶν ἀποστρέφωνται; ταῦτα γὰρ εἰς ἀσέβειαν προχωρεῖ, ἅπερ ἀεὶ ἀκάνθας καὶ τριβόλους ποιεῖ. Τὸν δὲ Τιμόθεον καὶ παρακεκλῃκέναι ἑαυτόν φησιν, ἵνα τῇ Ἐφέσῳ παραμένων, παραγγείλῇ τισὶ, μή τις ἄλλο κηρύξῃ. Πρὸ ὀφθαλμῶν μοί ἐστι τὰ ῥήματα Ἰερεμίου τοῦ προφήτου· Φοβερὰ, φησὶν, ἐγένετο ἐπάνω τῆς γῆς· οἱ προφῆται ἀδικίαν προφητεύουσι. Ταῦτα, εἶπέ μοι, ὡς ἄγνωστά σοι παρέρχεται, ἢ ὡς ἐγνωσμένων καταφρονεῖς; εἰ μὲν ὡς ἄγνωστά σοι παρέρχεται, μὴ αἰδεσθῇς μαθεῖν τὸ ὀρθὸν, ὡς οὐκ ἐφοβήθης τὸ διεστραμμένον διδάξαι. Εἰ δὲ ὡς ἐγνωσμένων καταφρονεῖς, νόει ὅτι ἀναπολόγητά σοι ἔσται, ὅταν ἀπὸ σοῦ τοῦ ἐπιτραπέντος σοι ταλάντου τὸν λόγον ἐκεῖνος ἐπιζητήσῃ, ὃς δι' ἡμῶν ἀπὸ τούτου τοῦ ἁγίου δανείσματος ἑαυτῷ κέρδος ἀεὶ ἐκδέχεται. Ὅρα οἵα τιμωρία ἐκεῖνον μένει τὸν κρύψαντα ὃ εἰλήφει, ἔτι γε μὴν τὸν μὴ ὁλόκληρον ἀποκαταστήσαντα ὅπερ εἰλήφει· ὅθεν φανερῶς πρόσεχε, ὄσος καὶ οἷος ὁ κίνδυνος, μηδὲ ὅπερ ἔλαβες ἀποδιδόναι. Ἆρα σὺ τῷ δεσπότῃ ἡμῶν ἐρεῖς· Οὓς δέδωκάς μοι, ἐφύλαξα· ὁπότε οὕτως ἀκούομεν σχίζεσθαι εἰς μέρη τὴν Ἐκκλησίαν αὐτοῦ; μεθ' οἵας συνειδήσεως ζῇς, σχεδὸν ἀπὸ πάντων ἐν ταύτῃ τῇ πόλει καταλειφθεὶς; ηὐχόμην αὐτοὺς τότε μᾶλλον γεγενῆσθαι ἀσφαλεῖς, ἢ νῦν εἰσιν, ὅτε ἑαυτοῖς ἐπιζητοῦσι βοήθειαν. Πόθεν σοι εἰς τοιαῦτα ζητήματα ἰθύνειν λόγους, ἅπερ ἐννοεῖν βλάσφημον; πόθεν ἐπισκόπῳ εἰς δήμους ταῦτα κηρύττειν, δι' ὧν τὸ σέβας τοῦ παρθενικοῦ τόκου τιτρώσκεται; ὀὐκ ὀφείλουσι τῆς ἀρχαίας πίστεως τὴν καθαρότητα βλάσφημοι εἰς τὸν Θεὸν λόγοι διαταράξαι. Τίς πώποτε οὐκ ἄξιος τοῦ ἀναθεματισθῆναι ἐκρίθη, ἢ ἀφαιρῶν τι, ἢ προστιθεὶς τῇ πίστει; τὰ γὰρ μεστῶς καὶ φανερῶς παραδοθέντα ἡμῖν παρὰ τῶν ἀποστόλων, οὔτε προσθήκην οὔτε μείωσιν ἐπιδέχεται. Ἀνέγνωμεν ἐν ταῖς βίβλοις ἡμῶν, μήτε προστιθέναι δεῖν, μήτε ἀφαιρεῖυ· μεγίστη γὰρ καὶ τὸν προστιθέντα καὶ τὸν ἀφαιροῦντα τιμωρία δεσμεῖ. Ὅθεν καυτῆρα καὶ σίδηρον ἑτοιμάζομεν, ἐπειδήπερ ἑτέρως οὐκ ἔστι καταντλητέα τὰ τραύματα, ἅπερ ἐστὶ λοιπὸν ἀποκοπῆς ἄξια. Ἴσμεν γὰρ τὰ μέγιστα ἐλαττώματα μετὰ μείζονος ἀεὶ πόνου θεραπευόμενα. Ἀλλὰ μεταξὺ πολλῶν, ἅπερ παρὰ σοῦ ἀσεβῶς κηρυττόμενα ἡ καθόλου ἀπωθεῖται Ἐκκλησία, κλαίομεν μάλιστα τὸ, ταῦτα τὰ ῥήματα παρὰ σοῦ ἐπῆρθαι ἀπὸ τοῦ συμβόλου, ἅπερ ἡμῖν πάσης ζωῆς καὶ σωτηρίας ἐπαγγέλλεται τὴν ἐλπίδα. ὅπερ διὰ τί γίνεται, λαλοῦσιν αἱ ἐπιστολαί σου, περὶ ὧν οὐδεμία ἀμφιβολία ἐστίν· ἐπειδὴ ταύτας αὐτὸς ἀπέστειλας, ἃς οὐκ ἠβουλόμεθα ἐληλυθέναι εἰς ἡμετέρας χεῖρας, μὴ ἀναγκασθῶμεν δικάσαι περὶ τοῦ εἴδους τοῦ τηλικούτου μύσους. Πασῶν τῶν διαλέξεών σου τὰς ὁδοὺς ὁ βραχὺς ἐκείνων περιέκλεισε λόγος· ἥπλωσας σεαυτὸν πλατύτερον· καὶ πολλαῖς περιστροφαῖς περιῆλθες· ὀψὲ δὲ ὅμως διὰ διαφόρων ὁδῶν εἰς τὸν ἀσεβῆ ὅρον ἔφθασας. Ἴσμεν ὅ τι ἐκεῖνος διέταξεν ὁ κελεύσας φεύγειν τὰς ἔριδας καὶ τὰς μάχας τὰς περὶ τοῦ νόμου· εἰσὶ γὰρ, φησίν, ἄχρηστοι καὶ μάταιαι, ὅπερ τοίνυν ἄχρηστον καὶ μάταιον κρίνεται, οὐδεὶς ἀμφιβάλλει μακρὰν εἶναι ὠφελείας. Τοιγαροῦν εἰ καὶ ὁ ἀδελφὸς Κύριλλος ἤδη σε διὰ δευτέρων ἐπιστολῶν μεθοδευθῆναί φησι, θέλων σε τοῦτο ποιεῖν, ὅτι μετὰ πὴν πρώτην καὶ δευτέραν ἐκείνου, καὶ ταύτην τὴν ἡμετέραν ἐπιτίμησιν, ἣν δῆλόν ἐστιν εἶναι λοιπὸν τρίτην, παντελῶς ἀπὸ τῆς τοῦ συνεδρίου ἡμῶν, καὶ τῆς τῶν Χριστιανῶν συνόδου ἀπεκλείσθης, ἐὰν μὴ εὐθέως τὰ κακῶς εἰρημένα διορθωθῇς, ἐὰν μὴ εἰς ταύτην τὴν ὁδὸν ἐπανέλθῃς, ἣν ἑαυτὸν ὁ Χριστὸς εἶναι μαρτύρεται. Κακῶς κατὰ τούτου ὅπλα κατ' ἀνελπιστίαν ἐκίνησας, ὃς ἐπάνω σε τῶν οἰκετῶν αὐτοῦ, ὡς πιστὸν καὶ συνετὸν δοῦλον ἐπέτρεψε πρότερον καταστῆναι. Ἀπώλετό σοι ἡ ὑπὲρ τῆς τοιαύτης ὑπηρεσίας ἐπαγγελθεῖσα μακαριότης. Οὐ γὰρ μόνον τροφὴν οὐ παρέχεις ἐν καιρῷ, ἀλλὰ καὶ δηλητηρίῳ ἀναιρεῖς, οὓς ἐκεῖνος τῷ ἰδίῳ αἵματι καὶ τῷ ἰδίῳ θανάτῳ ἐκέρδανε. Δηλητήριον γὰρ ὑπὸ τοῖς σοῖς χείλεσίν ἐστι ταῦτα, ἅπερ κατάρας καὶ πικρότητος μεστὰ καθορῶμεν, ὁπότε κατὰ τοῦ ὄντος ἡδέος ἐπιχειρεῖς διαλέγεσθαι. Ποῦ ἐστιν ἡ ποιμενικὴ ἐπιμέλεια; ποιμὴν ἀγαθὸς τὴν ψυχὴν αὑτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν ἰδίων προβάτων· μισθωτὸς δέ ἐστιν, ὃς ταῦτα τοῖς λύκοις καταλιμπάνει καὶ παραδίδωσι. Τί δὲ σὺ, ὦ ποιμὴν, ἐνταῦθα πράξεις, ὅτι τὴν δεσποτικὴν ἀγέλην ἀντὶ λύκων αὐτὸς διασπαράττεις; εἰς ποίους λοιπὸν φραγμοὺς ἡ δεσποτικὴ ἀγέλη καταφυγεῖν δύναται, εἰ ἐντὸς τῶν ἐκκλησιαστικῶν περιβόλων τιτρώσκεται; ἢ ποίᾳ παραφυλακῇ ἀσφαλὴς ἔσται, ὁπότε σε πάσχει ἀντὶ φύλακος ἅρπαγα; καὶ ἄλλα, φησίν ὡ Κύριος, ἔχω πρόβατα, ἅπερ οὐκ ἔστιν ἀπὸ τούτου τοῦ προβατεῶνος, κᾀκεῖνα δεῖ με καταγαγεῖν. Ἐκεῖνος ἄλλα ἐπαγγέλλεται ἀγαγεῖν, σοἰ δὲ ἅπερ εἶχες ἀπόλλυται. Εἰ καὶ τὰ μάλιστα φανερόν ἐστιν, ὁσάκις ταῦτα συμβαίνει, οὐ τὰ πρόβατα τοῖς ποιμέσιν, ἀλλὰ μᾶλλον τοῖς προβάτοις τοὺς ποιμένας ἀπόλλυσθαι. Καὶ τὴν φωνήν μου, φησὶν, ἀκούσονται. Διά τί; ἵνα γένηται μία ποίμνη. Πρὸς τὴν ἐκείνου φωνὴν μία ἀγέλη γίνεται· πρὸς δὲ τὴν σὴν βλάπτεται, ἢ φυγαδεύεται. Σκληρόν ἐστιν, ἵνα ἐπὶ σοὶ ἁρμόσῃ τὰ ῥήματα τοῦ μακαρίου Παύλου ἀπὸ τῶν Πράξεων τῶν ἀποστόλων· Ἐγὼ, φησὶν, οἶδα ὅτι εἰσελεύσονται μετὰ τὴν ἐμὴν ἀναχώρησιν λύκοι βαρεῖς καθ' ὑμῶν, μὴ φειδόμενοι τοῦ ποιμνίου. Ἀφ' ὑμῶν ἀναστήσονται ἄνθρωποι λαλοῦντες διεστραμμένα, ἵνα ἀγάγωσι τοὺς μαθητὰς ὀπίσω αὐτῶν. Ταῦτα ἠβουλόμεθα παρὰ σοῦ ἄλλοις, ἤ σοι εἰρῆσθαι· διδακτέα γὰρ ἦν παρὰ σοῦ, οὐ μαθητέα σοι, ἅπερ λέγομεν. Τίς γὰρ φέρει, διδάσκεσθαι ἐπίσκοπον ὅπως ὀφείλει εἶναι χριστιανός; ἐπιμελῶς πρόσεχε εἰς οἵαν αἵρεσιν κέκλησαι. Προκαλῇ, διαβάλλῃ, κατηγορῇ· τί τούτων ἱερεῖ πρέπει; σκληροῖς σκληρὰ ἀπόκρισις, εἴ τις ἄρα ἐστὶν ἄμυνα, λόγοις τιμωρεῖσθαι τὰ βλάσφημα. Ἦ ὑπολαμβάνεις ὅτι ἡμεῖς σου φεισόμεθα, ὁπότε τῆς ἑαυτοῦ ψυχῆς αὐτὸς οὐ φείδῃ, ὃς πάντας θέλεις τοὺς φθάσαντας καὶ τοὺς παρόντας καὶ τοὺς μέλλοντας ἀφαιρεῖσθαι τὴν εὐεργεσίαν τῆς σωτηρίας; διώκω δηλονότι τοὺς ἐχθροὺς τοῦ καλοῦ δεσπότου μου, ὡς δούλος πιστός· ὁπότε φησὶν ὁ προφήτης, τελείῳ μίσει τούτους μισεῖν. Ὑπομνιμνήσκομαι πάλιν ἄλλου λαλοῦντος, ἵνα μὴ φείσωμαι. Τίνι ἐγὼ ἐνταῦθα προσχῶ; τίνι δὲ τιμὴν φυλάξω, ὁπότε τοῦτο ὁρῶ πραττόμενον, ἵνα μοι ἀρθῇ ἡ ἁπάσης ἐλπίδος ὑπόθεσις; αὐτοῦ τοῦ Κυρίου ἐν τῷ εὐαγγελίῳ ῥήματά ἐστιν, οἷς φησι, μὴ πατέρα, μὴ μητέρα, μὴ τέκνα, μή τινα συγγένειαν ὀφείλειν αὐτοῦ προτιμᾶσθαι. Ἔστι γὰρ πολλάκις τοιαύτη εὐσέβεια, ἀφ' ἧς ἀσέβεια τίκτεται, ὅτε νικώσης τῆς κατὰ σάρκα διαθέσεως, ἐκείνης τῆς ἀγάπης, ἥτις ἐστὶν ὁ Θεὸς, ἡ σωματικὴ ἀγάπη προκρίνεται, δι' ἣν πολλάκις μὲν τιμῶμέν τινας. Ἀλλ' ὅτε κατ' ἐκείνου ἐστὶν, ὅς ἐστιν αὐτὴ ἡ ἀγάπη, ἀνάγκη λοιπὸν κᾀκείνας τὰς ἐννοίας ἐκβάλλεσθαι, ὧν ὁ ἀρχηγὸς εἰς δίκην καλεῖται. Ἐξυπνίσθητι ὀψέ ποτε· οὐ γὰρ λεκτέον ταύτας ἐγρηγορήσεις, ἃς ἀπονέμεις οὐ τῇ φυλακῇ, ἀλλὰ τῇ ἁρπαγῇ. Ἠβουλόμεθά σε ἐν τούτῳ, ᾧ κηρύττεις, κοιμᾶσθαι, καὶ ἐγρηγορέναι, καθ' οὗ πολεμεῖς. Τί δὲ λέγω; φορητότερον ἦν ἡμῖν, εἰ ἐκοιμῶ εἰς ἑκάτερον. Οὐδένα ἀπώλλυες, οὐδένα ἐκέρδαινες, ἐν οὐδεμίᾳ ζημίᾳ ψυχῶν ἡ Ἐκκλησία ἐστύγναζεν, ἐν οὐδενὶ κέρδει ἔχαιρεν· ἤρκει αὐτῇ εἰ τῷ ἰδίῳ νυμφίῳ αὐτὴν, ὥσπερ παρειλήφεισ, καὶ παρεδίδως. Ἀλλὰ τί πολλοῖς ἐμβραδύνω; λέγοντος τοῦ ἀρχιτέκτονος Παύλου, μάτην διὰ σοῦ ἐπικτισθέν τι ζητῶ, ἐν ᾧ οὐχ ὁρῷ θεμέλιον. Ἀκούω βίαν ὑπομένειν τοὺς κληρικοὺς μεγίστην, τοὺς καθολικῶς φρονοῦντας, οἷς ἡμεῖς κοινωνοῦμεν, ὡς λέγεσθαι αὐτοὺς καὶ τῆς πόλεως ἀποκεκλεῖσθαι. Χαίρομεν ὅτι τὸ ἔπαθλον τῆς ὁμολογίας ἐκέρδαναν· ἀλλὰ λυπούμεθα, ὅτι ἐπίσκοπος ὁ διώκων. Ὁ μακάριος ἀπόστολος Παῦλος ἀπὸ διώκτου εἰς κήρυκα μετηλλάγη· νῦν δὲ μέγιστον ἀσέβημα, εἰς διώκτην ἀπὸ κήρυκος μετηλλάχθαι. Ἀρίθμει τοὺς πάλαι αἱρετικοὺς, οἵ τινες τοιαύτας ζητήσεις τῇ Ἐκκλησίᾳ ἐπήνεγκαν· τίς πώποτε ἀπὸ τοιαύτης ἔριδος νικήσας ἀνεχώρησεν; ἔχεις ὑπόδειγμα τῆς πόλεως τῆς σῆς. Παῦλος ὁ Σαμοσατεὺς ἐπιβἀς τῆς Αντιοχέων ἐκκλησίας, ὥς τινα ἐκήρυττε, συνῆρε τῶν ἰδίων σπερμάτων τὸ θέρος. Τοὺς λοιποὺς τῶν κακῶν εὑρετὰς κατασχόντας τῶν ἐκκλησιῶν, ἀεὶ ἡ αὐτὴ στεῤῥότης τῆς ἀποφάσεως κατεβάλλετο. Ἀλλἀ καὶ τούτους τοὺς αἱρετικοὺς, περὶ ὧν ἡμᾶς, ὡς τὰ κατ' αὐτοὺς ἀγνοῶν, ἐρωτῆσαι ἠθέλησας, ἐκ τῶν ἰδίων θρόνων, ὡς ἄδικα λαλοῦντας, καταδίκη δικαία ἐξέωσεν, οὓς ἐκεῖ εὑρηκέναι ἀνάπαυσιν οὐ θαυμάζομεν· εὑρήκασι γὰρ ἀσεβὲς κήρυγμα, ὅτε ἐν συγκρίσει ἑαυτοὺς ἐνόμισαν ἀνευθύνους. Ἐνταῦθα ἐπειδὴ ἡ εὐκαιρὶα τοῦ λόγου ἀπῇτησεν, οὐ δυνάμεθα σιωπᾷν ὅπερ θαυμάζομεν. Ἀνέγνωμεν ὅπως καλῶς πιστευεις περὶ τῆς κατὰ γένεσιν ἁμαρτίας, καὶ ὅπως αὐτὴν τὴν φύσιν δεικνύεις εἶναι καταχρέω, καὶ τοῦτον δικαίως ἀποδοῦναι τὸ χρέος, ὃς ἀπὸ τοῦ γένους τοῦ χρεώστου κατάγεται. Τί μετὰ σοῦ ποιοῦσιν οἱ κατακριθέντες, ὅτι ταῦτα ἠρνήσαντο; οὐδέποτε ἀνυπόπτως τὰ ἐναντία ἑαυτοῖς συμφωνεῖ. Ἀλλὰ μὴν ἐξεβάλλοντο, εἰ καί σοι ὁμοίως ἀπήρεσκον. Ὅμως διὰ τὶ νῦν τὰ κατ' ἐκείνων πεπραγμένα ζητεῖτε, ὁπότε δῆλὸν ἐστιν ὅτι ἐκεῖθεν πρὸς ἡμᾶς παρὰ τοῦ τότε ἐπισκόπου τοῦ καθολικοῦ Ἀττικοῦ τὰ ὑπομνήματα ἀπεστάλη; διὰ τί μὴ ὁ τῆς ἁγίας μνήμης Σισίνιος ἐζήτησε; δηλαδὴ ὅτι ἐδοκίμασεν αὐτοὺς παρὰ τοῦ προηγησαμένου δικαίως κατακεκρίσθαι. Κλαιέτωσαν οἱ ἄθλιοι ἐκπεπτωκότες τῆς κατ' ἀνθρώπους ἐλπίδος, οἵ τινες εἰς μόνην τὴν κοινωνίαν διὰ μετανοίας βοηθεῖσθαι ἠδύναντο. Ἰδοὺ ἤρξω μαθεῖν περὶ αὐτῶν εἴ τι πρῶτον ἠγνόησας. Ἀλλὰ τὸ σὸν τραύμα μᾶλλον, ἢ τὸ ἄλλων, καθολικῇ καὶ ἐπιταχυνομένῃ σκέψει θεράπευε, ὅτι ἡρμοσμένως λέγομεν· Ἰατρὲ, θεράπευε σεαυτὸν, ὡ βοηθεῖν ἄλλοις σκεπτόμενος· ἡ ποιότης τῆς νόσου τῆς σῆς οὔτε ἐπιδέχεται, οὔτε ἐπιτρέπει δθοῆναι ἀνακωχήν. Τοῦ ἱερέως τῆς Ἀλεξανδρέων ἐκκλησίας τὴν πίστιν καὶ ἐσχήκαμεν, καὶ ἔχομεν δεδοκιμασμένην. Καὶ σὺ δι' αὐτοῦ ὑπομνησθεὶς τὰ αὐτὰ ἡμῖν πάλιν φρόνησον, εἰ μεθ' ἡμῶν εἶναι θέλεις, ὦ ἀδελφέ. Εἰ δέδοται ἄρα σοι σύνεσις, πάντων καταγνοὺς, ὧν ἄχρι τοῦ παρόντος ἐφρόνησας, εὐθὺς ταῦτα, ὡς θέλομεν, κήρυττε, ἅπερ αὐτὸν κηρύττοντα καθορᾷς. Ἡμεῖς γὰρ παρὰ τὸ πρέπον καὶ τοὺς ἱερεῖς ἀνεχόμεθα διορθωθῆναι· ἀλλ' ὥσπερ φροντίζομεν αὐτῶν τῷ πρότερον μεθοδεύειν, οὕτως εἰ ἀποχρήσοιντο τῇ ὑγιεῖ ὑπομνήσει ἀνάγκη ἡμᾶς βεβαιῶσαι κατ' αὐτῶν τὴν τῆς καταδίκης ἀπόφασιν. Τοῦτο δὲ ἔσται, μετὰ τὸ καταγνῶσαί σε τοῦ φαύλου διδάγματος, μεστὸν μαρτύριον τῆς διορθώσεως, εἰ ἀννκληθῶσι πάντες εἰς τὴν ἐκκλησίαν, οὓς δῆλόν ἐστιν ἀπκεκλεῖσθαι διὰ τὸν Χριστὸν, ὅς ἐστι ταύτης κεφαλή. Ἀνακληθῶσι πάντες· οἷς εἰ μὴ γένηται ὃ λέγομεν, ἐκβλητέος ὃς ἐξέβαλεν· εἰ καὶ τὰ μάλιστα ἐν τῇ ἡμετέρᾳ κοινωνίᾳ εἰσὶν, εἰς οὓς ὤφθη τοιοῦτος. Καὶ πρὸς τὸν κλῆρον δὲ τῆς ἐκκλησίας τῆς κατὰ Κωνσταντινούπολιν, καὶ πάντας τοὺς ἐπιγραφομένους τὸ τοῦ Χριστοῦ ὄνομα, οἷα ἀπῄτησεν ἡ ἀνάγκη, ἀπεστείλαμεν γράμματα· ἵνα εἰ ἐν τῇ τῆς διεστραμμένης διαλέξεως παραμονῇ διατελέσῃς, καὶ μὴ ταῦτα, ἅπερ ὁ ἀδελφὸς Κύριλλος μεθ' ἡμῶν κηρύττει, κηρύξῃς, μάθωσί σε ἀποκεχωρίσθαι τοῦ ἡμετέρου συνεδρίου, μεθ' ὧν σοι οὐ δύναται κοινωνία εἰναι· εἰσόμενοι καὶ τοῦτο, καὶ λοιπὸν ὄντες τῷ ὑποδείγματι ἀσφαλεῖς, ὅπως τῆς ψυχῆς ἑαυτῶν προνοεῖσθαι ὀφείλουσι καθηψημένῃ καὶ πεπεμμένῃ κρίσει. Φανερῶς τοίνυν ἴσθι, ταύτην ἡμῶν εἶναι τὴν ἀπόφασιν, ὡς ἐὰν μὴ περὶ τοῦ Θεοῦ Χριστοῦ ἡμῶν ταῦτα κηρύξῃς, ἅπερ καὶ ἡ ᾽Ρωμαίων καὶ ἡ Ἀλεξανδρέων, καὶ πᾶσα ἡ καθολικὴ Ἑκκλησία κατέχει, ὡς καὶ ἡ ἁγία ἡ κατὰ τὴν μεγάλην Κωνσταντινούπολιν Ἐκκλησία ἕως σου κάλλιστα κατέσχε· καὶ ταύτην τὴν ἄπιστον καινότητα. ἥ τις ἐπιχειρεῖ χωρίζειν ἅπερ συνάπτει ἡ ἁγία γραφὴ, ἐντὸς δεκάτης ἡμέρας ἀριθμουμένης ἀπὸ τῆς ἡμέρας ταύτης τῆς ὑπομνήσεως, φανερᾷ καὶ ἐγγράφῳ ὁμολογίᾳ ἀθετησῃς, ἀπὸ πάσης κοινωνίας τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας ἐκβέβλησαι. Ὅνπερ τύπον πρὸς σὲ τῆς ἡμετέρας κρίσεως, διὰ τοῦ μνημονευθέντος υἱοῦ ἡμῶν Ποσειδωνίου τοῦ διακόνου μετὰ πάντων τῶν χαρτίων πρὸς τὸν ἅγιον καὶ συνεπίσκοπόν μου τῆς μνημονευθείσης Ἀλεξανδρείας ἱερέα, τὸν πρὸς ἡμᾶς περὶ τούτου αὐτοῦ ἐντελέστερον ἀνενεγκόντα, ἀπεστείλαμεν, ἵνα τοποτηρῶν ἡμῖν τοῦτο πράξῃ, ὥστε τὸ παρ' ἡμῶν ὡρισμένον, σοί τε καὶ πᾶσι τοῖς ἀδελφοῖς φανερωθῆναι· ἐπειδὴ πάντες εἰδέναι ὀφείλουσι τὸ πραττόμενον, ὁσάκις ᾖ περὶ κοινοῦ πράγματος ἡ σκέψις. EPISTOLA XIV COELESTINI PAPAE I AD CLERUM ET POPULUM CONSTANTINOPOLITANUM.. Cohortatur tum populum, ut in doctrina sibi a majoribus tradita constanter perseveret, ac novas repellat Nestorii impietates, tum clerum, ut pro fide adversus eumdem fortiter certet, aerumnas patienter ferat, nec timeat exsilia. Irritam declarat sententiam qua Nestorius nonnullos vel loco suo vel communione dejecerat. Vices suas Cyrillo commisisse se nuntiat. Et ad calcem, sententiae adversus Nestorium latae formam subjicit. COELESTINUS episcopus presbyteris, diaconibus, clericis, Dei servis, et catholico populo, degentibus Constantinopoli dilectissimis fratribus in Domino salutem. 1. Ad eos qui faciunt Ecclesiam mihi locuturo det apostolicus sermo principium, ut sancti discipuli prius audiant illius qui praedicavit gentibus verba doctoris: Praeter illa quae sunt, inquit extrinsecus, instantia mea quotidiana, sollicitudo omnium Ecclesiarum (II Cor. XI, 28). Et rursus, Quis infirmatur, et ego non infirmor? Quis scandalizatur, et ego non uror (Ibid., 29)? Ita et nos, licet longe positi, ubi perversitate doctrinae cognovimus nostra membra lacerari, paterna sollicitudine nos urente pro vobis, alieno flagravimus incendio; licet inter Ecclesias Dei, quae in unum Christi thalamum ubique referuntur, nihil longe sit, nihil censeatur alienum. Cum ergo nostra viscera sitis, jure trepidavimus, ne fidem vestram, quae ubique praedicatur, a tramite veritatis insinuatio male docentis avertat. Nam Nestorius episcopus de virgineo partu et de divinitate Christi Dei Salvatoris nostri, velut ejus reverentiae et communis omnium salutis oblitus, nefanda praedicat, vitanda persuadet, sicut et ejus scripta ad nos ab ipso cum propria subscriptione transmissa, sicut etiam relatio sancti fratris et coepiscopi mei Cyrilli per filium meum diaconum Posidonium ad me missa patefecit. Quibus omnibus recensitis, magnam vitandamque perversitatem impiae praedicationis invenimus. Humanam enim in Christo nostro discutit divinamque naturam, nunc solum hominem, nunc ei societatem Dei, quoties tamen dignatur, assignans. Sed nos, sicut Jeremias ait, talium prophetarum vanos non possumus audire sermones (Jerem. XXIII, 16). Audiat et Ezechielem; et quid sibi immineat recognoscat: Extendam, inquit, manum meam super prophetas qui vident mendacia, et loquuntur vana; in populi mei disciplina non erunt, neque in scriptura domus Israel scribentur, et in terram Israel non intrabunt, quia populum meum seduxerunt (Ezech. XIII, 9, 10). Ubi est debita erga sanctum gregem cura pastoris? Ubi est dominicorum sollicitudo septorum? Quid spei habeat grex, quando lupum se ipse pastor ostendit, et sic oves invadit, ut grassetur in singulas? Eo namque ore laniantur, quo impia proferuntur. Praebentur pabula non refectura, sed noxia. Beatus tamen grex cui dedit Dominus de pascuis judicare. 2. Unde sicut vos facere non ambigimus, impiam disputationem debet fides vestra respuere, ut apud vos, vigilantes in Christo, inter cibum et venenum sit certa discretio, et permaneatis in his quae sermone superiorum pastorum docente didicistis, scientes fuisse vobis hactenus sacerdotes magisterio et sanctitate pollentes, qui numquam a paternis traditionibus deviantes, Ecclesiam Domini summa quiete rexerunt. Nam ut a recentioribus inchoemus, quid non animis vestris eruditio sanctae memoriae episcopi Joannis infudit, cujus sermo astruens catholicam fidem toto orbe diffusus est? qui nusquam per doctrinam suam defuit, quia ubicumque lectus est, praedicavit. Illius diligenti prudentiae constantia celebrata successit. Rexit enim sanctae memoriae episcopus Atticus Christianum populum decessoris exemplo, et sacrilegos persecutus est haereticorum furores. Habuimus, hoc decedente, collegam beatae memoriae Sisinium, scientem quid possit gloriae remanere, si integra et intemerata, quae ad se usque pervenerant, catholicae fidei ornamenta servaret. Intelleximus ei nec columbae simplicitatem, nec prudentiam defuisse serpentis. Flevimus, fratres charissimi, velut praescii futurorum, cito nos ejus praesidio destitutos. 3. In hoc enim, qui de Deo nostro aliter disputat, quam ipse de se, quam de ipso apostoli tradiderunt, quid spei inveniamus ignoro; qui non solum attritos non alligat, sed et atterit alligatos; non solum elisos non elevat, sed etiam stantes conatur allidere; non solum dispersa non colligit, sed et collecta dispergit. Quamvis nec conteri possit Deo mens dicata, nec elidi qui stat virtute coelesti, sed nec sancta turba dispergi. Aperte ergo dilectioni vestrae, quod sine lacrymis non possumus dicere, nuntiamus. Movit disputator vester praelium veritati, antiquae fidei intulit manus; impugnat apostolos, prophetas respuit, ipsius Domini nostri de se dicentis verba non sequitur. Cujus religionis, vel quibus legibus se episcopum dicit, abusus novo et veteri Testamento. Nam et intellectum figurae respuit, et inter nos versatam non recipit veritatem; aliter denique Christi Dei nostri tractat arcanum, quam fidei nostrae patitur sacramentum, quod reverenter secutus est omnis catholicus disputator. Nemo enim bene religioni deditus aliud de Christo sentit quam de se voluit ipse sentiri. Movit aliquando sacrilegam quaestionem Samosatenus Paulus, cum sanctae apud Antiochiam praeesset Ecclesiae; sed eum de throno cui feraliter praesidebat, sacerdotum catholicorum sententia unita dejecit. Semper enim abscidendi sunt hujusmodi, qui conturbantes animum populi Christiani, et pro arbitrio suo evangelia evertentes, Deo fructificare non possunt: et colenda est vinea, quae jus possessoris agnoscat. 4. Certum est autem quia tales sermonum novitates de vanae gloriae amore descendunt. Dum sibi nonnulli volunt acuti, perspicaces et sapientes videri, quaerunt quid novi proferant, unde apud animos imperitos temporalem acuminis gloriam consequantur. Sed quis umquam veram gloriam, dum sibi sapiens videtur, obtinuit? Deus enim noster infirma mundi elegit contra fortia, et sapientes per mundi stulta confundit (I Cor. I, 27). Quis in mundi sapientia glorietur, nisi qui se confitetur esse de mundo, nisi qui illius se negat esse discipulum, qui ait se non esse de mundo (Joan. XVII, 16)? Una est gloria, ut, sicut Apostolus ait, qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. I, 31). Nonne huic vestro episcopo (sed nunc usque vestro, nisi quod credimus credat) videmus hanc sententiam convenire: Stultus factus est, cum se dicit sapientem (Rom. I, 22); professa quippe stultitia est illum quem Dei scimus esse sapientiam virtutemque (I Cor. I, 24) nescire. Nescire enim se ea quae discutit confitetur. Nec hunc dilectio vestra miretur a via veritatis errasse, quem Christum qui est via nostra (Joan. XIV, 16), videat perdidisse. Deprehendimus interdum se sinistra disputatione prodentem, interdum latentem quibusdam cuniculis et sua venena celantem; et cum oportuerit nos, sequentes sententiam prudentissimi Salomonis, nullum ad ejus imprudentiam praebere responsum (Prov. XXVI, 4), ne similes ei essemus: suademus tamen ut apostolos, ut prophetas nobiscum sequatur; ne cum omnibus solus occurrit, solus ab omnibus refutetur. Vobis vero diligentius vigilandum est, ut inimici praedicationibus resistatis. Major enim vobis sollicitudo est, cum intra Ecclesiam vobis Ecclesiae adversa dicuntur. Habeant laboris inducias, quos adversarius foris positus incessit, qui dispersi propugnaculis, murorum se defensione tutantur. Nesciunt ferias, in quibus intus est hostis. Sed in hoc intestino bello, in hoc domestico praelio fides vobis murus sit, et contra perfidiam spiritalibus se telis ipsa defendet. Servemus hanc, quia nos servata custodit. Per hanc firmamentum nostrum Deus est atque refugium (Ps. LXX, 3, 4). Eripit de manu peccatoris, cui vos in fluctu positos convenit dicere, Domine, libera nos, perimus (Matth. VIII, 25). 5. Ad vos nunc, clerici et omnes qui devoti estis Domino, noster sermo vertendus est. Dicat fortasse aliquis ordinem non esse servatum. Voluimus et nos prius, quod ratio postulabat, habere verba vobiscum; sed eorum cura major obtinuit quos voluimus in commune servare. Neque enim de vobis dubitare debemus, quibus utique ducibus illos pro fide stare credimus. Sancti et Deo amabilis fratris et coepiscopi mei Cyrilli per filium meum Posidonium diaconum ad me directa relatio ea contra vos agi loquitur, quae potest in Ecclesiae membra agere qui ejus capiti non pepercit. Non vos ista discrucient. Major gloria est in labore majore: quia certaminis qualitas facit praemii qualitatem. Legitis enim nobiscum, quod is qui legitime certaverit, coronabitur (II Tim. II, 5). Unde adhortatio vobis nostra debetur, quae et pusillanimis et viriliter resistentibus necessaria est: ut tentamenta valeant ferre qui nequeunt, et firmius possint stare qui certant. Numquam nostri regis arma vincuntur. Probatio est omnis tentatio Christiano; quippe quae patientiam, sicut legimus (Rom. V, 4, 5), operatur. Ex hac spes nascitur, quae neminem Scriptura spondente confundit. Unde, fratres charissimi, quia consolatio vestra ex Deo est, cui corpora vestra, hoc est vos ipsos, ut ait Apostolus (Rom. XII, 1), hostias exhibetis, repugnantes nolite deficere. Dat ille virtutem, qui per Apostolum nos monens (Rom. VI, 13), esse vult membra nostra arma justitiae suae. Habetis exempla sanctorum, qui olim seminantes in lacrymis, in gaudio messuri sunt in futuro (Psal. CXXV, 5). Non amat Dominus noster servum nisi experimentis probatum. Christianas animas rerum palaestra semper exercet. Currite, ut vos in viis Domini invicem transeatis. Nolo vos ab adversariis comprehendi. Oportere dicit esset Apostolus quae videmus (I Cor. XI, 19). Fortitudinem fidemque nonnisi campus ostendit. Difficile est otium coronari: praemia nonnisi laboribus deferuntur. Nolo salutis galeam capita vestra deponant: nolo se loricam fidei exuat, qui idoneum Christi militem profitetur. 6. Nostri nobis bella moverunt; si tamen nostri dicendi sunt, quos ad inimicum transisse rupto foedere sentiamus. Vestrum est stantes pedes habere in atriis Jerusalem (Psal. CXXI, 2). Volumus vobis gressus esse perfectos, ne umquam in exemplum simile alicujus vestigia moveantur. Sequantur cum malo diabolum, qui se ex eo simul esse cognoscunt. Vos qui filii Dei operibus apparetis, quia ex fructibus vult unumquemque cognosci (Matth. VII, 16, 20), vicissim mentes consolamini pusillorum, infirmos quosque suscipite, confirmantes eos. Non vos seducat impietas, sed de bono et malo pro qualitate sui tenete sententiam, vitantes perversa, quae sunt recta laudantes. Abominationi est enim Deo, Salomone dicente (Prov. XVII, 15), quisquis vel justum pro injusto, vel pro justo ducit injustum. Nulla est tribulatio temporalis, si sit ante oculos perenne praemium, cui nihil convenit anteponi. Clamat noster hymnidicus (Psal. XXVI, 3), si adversum se castra consistant, spe illuminationis illius sibi penitus non timendum. Si certamen cum gentibus haberetis, esset utique magna victoria superasse eos, quos semper haberetis inimicos. Quanta est dicenda victoria, ubi sacerdos, praedicatione mutata, catholicorum factus est persecutor; contra Paulum proprie in omnibus sentiens, qui Evangelii Domini quod ante fuerat persecutus, factus est postea praedicator? Desertus est impius disputator a sancto Spiritu, postquam in ipsum Spiritum sensit adversa. Merito, si persistit, audiet a nobis Samuelis verba, quae Sauli tunc ab ipso dicta sunt sacerdote: Spernet te Dominus, ne regnes super Israel (I Reg. XV, 23). Si hoc ille meruit, quia solum in agendis rebus, Dei praecepta contempsit; quae huic poena debebitur, qui se in ipsum Dominum majestatis erexit? Curare nunc vestrum est quodcumque vulnus inflixit, et his praebere medicinam qui ejus sermonibus sauciati sunt. Firmis in hunc state vestigiis, quem, sicut ejus sermo demonstrat, jam cecidisse videamus. Quidquid in vos intulit, ferte patienter. Indixit injurias, indixit exsilia? Ille in suis haec passus est, quem suscepisse pro nobis hominem diffitetur. Unde nullus defleat quidquid in aliquos vestrum facere molitus est. 7. Patientiae vobis atque constantiae forma sit Stephanus, primus Christi testis existens. Plebs in hunc praedicantem striduit perfidorum; nec tamen idoneus Christi comes tacuit quod videbat. Exclamabat inter furentes (Act. VII, 55), inter religionis inimicos, videre se apertos coelos, et Filium hominis propter quem talia pateretur, stare ad dexteram Dei. Longum est ire per singulos, qui vitam vel morte vel confessione mercati sunt. Habetis vos quicumque ecclesia estis ejecti, pene nostrorum temporum beatae recordationis Athanasii Alexandrinae Ecclesiae prudentissimi sacerdotis exemplum. Cui non consolationi sit illius tolerantia? cui non sit exemplo illius fortitudo? cui non spem faciat ejus exspectata reversio? Ejicitur Ario persequente, sed revocandus Domino prosequente. Passus est carcerem, passus angustias; nec mirum, si vir apostolicus ea passus est quibus se Apostolus (II Cor. XI) gloriatur exercitatum? In his tamen omnibus secutus est illum, qui sibi in tribulationibus se placere testatur (II Cor. XII, 10). Fugatus illinc, in nostris partibus recreatus est. Denique hic ei redintegratus est status, et in hac sede requiem communionis invenit, a qua semper catholicis subvenitur. Nec tamen sensit in tribulationibus lassitudinem, qui factus est in persecutione confessor. Unde CHRISTIANORUM nullus illarum sibi temporale deflere debet exsilium, quia EORUM NEMO exsul est Deo. Timeamus ne e regione vivorum, hoc est illa quam nostram patriam esse volumus, exsulemus. Illud est nostrum, illud perpetuum, illud aeternum. Nostrum enim non est unde transitur; sed illa vere nostra, quae spes certissima pollicetur. Sunt autem, dicente Apostolo, quae oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt haec quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II, 9). Ne tamen vel ad tempus ejus videatur valere sententia, qui in se jam divinam sententiam provocarat, aperte sedis nostrae sanxit auctoritas, nullum sive episcopum, sive clericum, seu professione aliqua Christianum, qui a Nestorio vel ejus similibus, ex quo talia praedicare coeperunt, vel loco suo vel communione dejecti sunt, vel ejectum vel excommunicatum videri. Sed hi omnes in nostra communione et fuerunt, et huc usque perdurant; quia neminem vel dejicere vel removere poterat, qui praedicans talia titubabat. 8. Omnes igitur praesens sermo in commune complectitur, ut magis ac magis roborati, et confidentes in Domino, non moveamini, quin immo et medeamini infirmitatibus aliorum. Jam enim vobis illic commendamus infirmos, ubi sic videtur ipse medicus aegrotare, cui tamen volumus, si adhuc possumus, subvenire. Nam cum ad sanctum fratrem nostrum et coepiscopum Cyrillum responsa congrua mitteremus, et haec vobis per charissimum Posidonium ejus diaconum, et huic, de quo agitur, dirigenda ab eodem fratre meo scripta transmisimus. Et quia nostra in tanto negotio propemodum praesentia necessaria videbatur, vicem nostram, propter marina vel terrena spatia, ipsi sancto fratri meo Cyrillo delegavimus, ne morbus iste longitudinis occasione grassetur. Vos tantum apostolicos ante oculos habentes sermones, in eodem sensu et in eadem sententia estote perfecti (I Cor. I, 10), ut, sicut legimus (Matth. X, 22), permanentes usque ad finem salvi esse possitis. Ut autem noveritis sub qua definitione litteras miserimus, ipsam sententiam huic epistolae fecimus subter annecti, ut datam de ipso formulam cognoscatis. Deus vos incolumes custodiat, fratres charissimi. Data III idus Augusti Theodosio XIII et Valentiniano III consulibus. 9. Palam igitur agnosce hanc nostram esse sententiam, ut nisi de Christo Deo haec exposueris, quae et Romana, et Alexandrina, et omnis catholica sentit Ecclesia, sicut etiam Constantinopolitana Ecclesia usque ad te, charissime, intellexit, juxta expositam in synodo Nicaena fidem; ac nisi hanc infidelem novitatem ab adoranda et veneranda Scriptura sejunxeris, et intra decem dies ex innotescentis hujus exsecutionis die numerandos aperta et scripta professione damnaveris, ab omni te catholica Ecclesia excommunicatum. XIV. Κελεστῖνος ἐπίσκοπος πρεσβυτέροις, διακόνοις, κλήρῳ, Θεωῦ δοῦλοις καὶ καθολικῷ λαῷ διάγουσιν ἐν Κωνσταντινουπόλει, ἀγαπητοῖς ἀδελφοῖς ἐν κυρίῳ χαίρειν. Πρὸς τούτους μοι διαλεχθησομένῳ, οἵ τινες Ἐκκλησίαν Θεοῦ ποιοῦσι, παράσχοι ὁ ἀποστολικὸς λόγος προοίμιον, ἵνα οἱ εὐλαβεῖς μαθηταὶ πρῶτον ἀκούσωσιν ἐκείνου τοῦ διδασκάλου τὰ ῥήματα, ὃς τοῖς ἐθνεσιν ἐκήρυξεν· Ἐκτὸς ἐκείνων, φησὶν, ἅπερ ἐστὶν ἔξωθεν, ἡ ἐπιμονή μου χαθημερινὴ, ἡ φροντὶς πασῶν τῶν ἐκκλησιῶν. Καὶ πάλιν· Τίς ἀσθενεῖ, καὶ οὐκ ἀσθενῶ; τίς σκανδαλίζεται, οὐκ ἐγὼ καίομαι; οὕτω καὶ ἡμεῖς, εἰ καὶ πόῤῥω ὄντες, ὡς ἐγνώκαμεν ἐνταῦθα διαστροφῇ διδασκαλίας τὰ ἡμέτερα μέλη διασπαράττεσθαι, πατρικῆς φροντίδος ἡμᾶς ὑπὲρ ὑμῶν καιούσης, ἀλλοτρίῳ πυρὶ ἐνεπρήσθημεν· εἰ καὶ τὰ μάλιστα παρὰ ταῖς ἐκκλησίαις τοῦ Θεοῦ, αἵ τινες εἰς ἕνα θάλαμον Χριστοῦ πανταχοῦ ἀναφέρονται, τί ἂν εἴη πόῤῥω, τί δὲ νομισθείη ἀλλότριον; ὄντων οὖν ὑμῶν ἡμετέρων μελῶν, δικαίως ἠγωνιάσαμεν, μὴ τὴν ὑμετέραν πίστιν, τὴν πανταχοῦ κηρυττομένην, ἀπὸ τῆς ὁδοῦ τῆς ἀληθείας ἡ ἐνδελέχεια τοῦ κακῶς διδάσκοντος ἀποστρέψῃ. Νεστόριος γὰρ ὁ ἐπισκοπος περὶ τοῦ παρθενικοῦ τόκου καὶ περὶ τῆς θεότητος τοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν, ὥσπερ τοῦ σεβάσματος αὐτοῦ, καὶ τῆς κοινῆς πάντων σωτηρίας ἐπιλελησμένος, ἀθέμιτα κηρύττει, φευκτέα συμβουλεύει, ὡς καὶ τὰ γράμματα αὐτοῦ μετ' ἰδίας ὑπογραφῆς ἀποσταλέντα ἡμῖν, ὡς καὶ ἡ ἀναφορὰ τοῦ ἁγίου ἀδελφοῦ καὶ συνεπισκόπου μου Κυρίλλου διὰ τοῦ υἱοῦ μοῦ Ποσειδωνίου τοῦ διακόνου πρὸς ἐμὲ ἀποσταλεῖσα ἐδίδαξεν. Ὧν πάντων ἀναγνωσθέντων, μεγίστην καὶ φευκτέαν διαστροφὴν ἀσεβοῦς κηρύγματος εὑρήκαμεν. Τὴν γὰρ ἀνθρωπίνην καὶ τὴν θείαν φύσιν ἐν τῷ Χριστῷ ἀνακρίνει, νῦν μόνον ἄνθρωπον, νῦν αὐτῷ κοινωνίαν Θεοῦ, ὁσάκις καταξιοῖ, προσάπτων. Ἀλλ' ἡμεῖς, ὡς Ἰερεμίας φησὶ, τῶν τοιούτων προφητῶν τοὺς ματαίους ἀκοῦσαι οὐ δυνάμεθα λόγους. Ἀκούσῃ τοῦ Ἰεζεκιὴλ, καὶ ἐπιγνῷ τί αὐτῷ ἀπειλεῖ· Ἐκτενῶ, φησὶ, τὴν μάχαιράν μου ἐπάνω τῶν προφητῶν τῶν ὁρώντων ψευδῆ, καὶ λαλούντων κενά· ἐν τῇ ἐπιστήμῃ τοῦ λαοῦ μου οὐκ ἔσονται, οὐδὲ ἐν τῇ γραφῇ τοῦ οἴκου Ἰσραὴλ γραφήσονται, καὶ εἰς τὴν γῆν τοῦ Ἰσραὴλ οὐκ εἰσελεύσονται, ὅτι τὸν λαόν μου ἠπάτησαν. Ποῦ ἐστιν ἡ χρεωστουμένη περὶ τὴν ἱερὰν ἀγέλην φροντὶς τοῦ ποιμένος; ποῦ ἡ πρόνοια τῶν δεσποτικῶν περιβόλων; ποίαν δὲ ἐλπίδα ἕξει ἡ ἀγέλη, ὅτε λύκον ἑαυτὸν ὁ ποιμὴν δείκνυσι, καὶ οὕτω τοῖς προβάτοις ἐπέρχεται, ὡς καθ' ἑκάστου λυσσᾷν; ἐκείνῳ γὰρ τῷ στόματι διασπαράττονται, ἀφ' οὗ τὰ ἀσεβῆ προφέρεται. Τροφαὶ παραβάλλονται οὐχ αἱ πιαίνουσαι, ἀλλ' αἱ λεπτύνουσαι. Μακαρία δὲ ὅμως ἡ ἀγέλη, ᾗ παρέσχεν ὁ κύριος κρίνειν περὶ τῆς ἰδίας νομῆς· Ὅθεν, ὃ οὐκ ἀμφιβάλλομεν ὅτι ποιεῖτε, τὴν ἀσεβῆ διάλεξιν ἀπωθεῖσθαι ὀφείλει ἡ πίστις ὑμῶν· ἵνα παρ' ὑμῖν ἐν Χριστῷ ἐγρηγορόσι φανερὰ ᾖ διαφορὰ τροφῆς καὶ δηλητηρίου, καὶ ἐπιμείνητε τούτοις, ἅπερ τοῦ λόγου τῶν προτέρων ποιμένων διδάσκοντος μεμαθήκατε· εἰδότες ὅτι ἄχρι τοῦ παρόντος ἐσχήκατε ἱερέας ἔν τε τῇ διδασκαλίᾳ καὶ ἁγιότητι προύχοντας, οἵ τινες οὐδέποτε χωριζόμενοι τῶν πατρικῶν παραδόσεων, τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Κυρίου μετὰ μεγίστης ἐκυβέρνησαν ἡσυχίας. Ἵνα γὰρ ἀπὸ τῶν νεαρῶν ἀρξώμεθα, τί οὐκ ἐνέβαλε ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν ἡ παίδευσις τοῦ τῆς ἁγίας μνήμης ἐπισκόπου Ἰωάννου, οὗ ὁ λόγος εἰς πάντα τὸν κόσμον ἐξεχύθη, οἰκοδομῶν τὴν καθολικὴν πίστιν; ὃς οὐδαμοῦ κατὰ διδασκαλίαν ἀπῆν· ὅπου γὰρ δήποτε ἀνεγνώσθη, ἐκήρυξε. Τὴν δέ ἐκείνου ἐπιμελῆ σύνεσιν στεῤῥότης διαβεβοημένη διεδέξατο. Ἐκυβέρνε καὶ ὁ τῆς ἁγίας μνήμης ἐπίσκοπος Ἀττικὸς τὸν χριστιανὸν λαὸν τῷ τοῦ προηγησαμένου ὑποδείγματι, καὶ ἐδίωξε τὰς ἱεροσύλους τῶν αἱρετικῶν μανίας. Ἐσχήκαμεν δὲ, τούτου ἀπογενομένου, κοινωνὸν τὸν τῆς ἁγίας μνήμης Σισίνιον, εἰδότα ὅση δόξα αὐτοῦ ἔμεινεν, εἰ φυλάξειεν, ὁλόκληρα καὶ ἀβλαβῆ τὰ ἄχρις διαμείναντα τῆς καθολικῆς πίστεως κόσμια. Ἐνοήσαμεν ὅπως ἐκείνῳ οὐκ ἔλειψε καὶ ἁπλότης περιστερᾶς, καὶ σύνεσις ἑρπετοῦ. Ἐκλαύσαμεν, ἀγαπητοὶ ἀδελφοὶ, ὥσπερ προορῶντες τὰ μέλλοντα, τὸ ταχέως ἡμᾶς τῆς ἐκείνου βοηθείας ἀπεστερῆσθαι. Ἐν τούτῳ γὰρ ἀγνοῶ ποῖαν ἐλπίδα εὑρήσομεν, ὃς περὶ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ἄλλως διαλαμβάνει, ἢ αὐτὸς περὶ ἑαυτοῦ, ἢ οἱ ἀπόστολοι περὶ αὐτοῦ παραδεδώκασιν· ὃς οὐ μόνον τοὺς συντετριμμένους οὐ συνδεσμεῖ, ἀλλὰ καὶ συντρίβει τοὺς συνδεδεμένους· οὐ μόνον τοὺς καταβεβλημένους οὐκ ἐγείρει, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἱσταμένους καταβάλλειν ἐπιχειρεῖ· οὐ μόνον τὰ διεσπαρμένα οὐ συνάγει, ἀλλὰ καὶ τὰ συνηγμένα διαμερίζει. Εἰ καὶ τὰ μάλιστα οὔτε συντριβῆναι δύναται διάνοια ἀφιερωμένη Θεῷ, οὔτε καταβληθῆναι ἱστάμενος οὐρανίᾳ δυνάμει, οὔτε τὸ ἱερὸν πλῆθος διαμερίζεσθαι. Φανερῶς οὖν τῇ ἀγάπῃ ὑμῶν, ὅπερ χωρὶς δακρύων οὐ δυνάμεθα εἰπεῖν, ἀπαγγέλλομεν. Ἐκίνησεν ὁ διαλεκτικὸς ὑμῶν μάχην πρὸς τὴν ἀλήθειαν, τῇ ἀρχαίᾳ πίστει χεῖρας ἐπήνεγκε, πολεμεῖ πρὸς τοὺς ἀποστόλους, τοὺς προφήτας ἐκβάλλει, αὐτοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν περὶ ἑαυτοῦ λέγοντος τοῖς ῥήμασιν οὐκ ἀκολουθεῖ. Ποίας θρησκείας, ἢ ποίοις νόμοις ἑαυτὸν ἐπίσκοπον λέγει, ἀποχρησάμενος τῇ καινῇ καὶ τῇ παλαιᾷ διαθήκῃ. Καὶ γὰρ καὶ τὸ νοητὸν τοῦ σχήματος ἐκβάλλει, καὶ οὐ δέχεται τὴν μεταξὺ ἡμῶν ἀναστρεφεῖσαν ἀλήθειαν· καὶ άπλῶς, ἄλλως περὶ τοῦ μυστηρίου τοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν διαλαμβάνει, ἢ ἀνέχεται τὸ τῆς πίστεως τῆς ἡμετέρας ἁγίασμα, ᾧ μετὰ σεβάσματος ἠκολούθησε πᾶς καθολικῶς διαλεγόμενος. Οὐδεὶς γὰρ καλῶς τῇ θρησκείᾳ ἐκδεδομένος, ἄλλως περὶ τοῦ Χριστοῦ ἐφρόνησεν, ἢ αὐτὸς περί ἑαυτοῦ φρονεῖσθαι ἠθέλησεν. Ἐκίνησέ ποτε ἱερόσυλον ζήτησιν ὁ Σαμοσατεὺς Παῦλος, ὅτε τῆς ἁγίας κατὰ τὴν Ἀντιόχειαν ἐκκλησίας προΐστατο· ἀλλὰ τοῦτὸν ἀπὸ τοῦ θρόνου, ἐν ᾧ μιαρῶς προύκαθέζετο, καθῄρηκεν ἑνωθεῖσα τῶν καθολικῶν ἱερέων ἀπόφασις. Ἀεὶ γὰρ ὀφείλουσιν οἱ τοιοῦτοι καιρίως ἐκκόπτεσθαι, οἵ τινες τὴν ψυχὴν τοῦ χριστιανοῦ λαοῦ διαταράττοντες, καὶ πρὸς τὴν γνώμην τὴν ἰδίαν τὰ εὐαγγέλια διαστρέφοντες, τῷ Θεῷ καρποφορεῖν οὐ δύνανται· καὶ γεωργητέα ἐστὶν ἡ ἄμπελος, ἡ τὸ δίκαιον τοῦ κτήτορος ἐπιγινώσκουσα. Δῆλον δέ ἐστιν, ὅτι αἱ τοιαῦται τῶν λόγων καινότητες ἀπὸ ματαίου ἔρωτος δόξης γένωνται. Ὥς τινες ἐθέλουσι παρ' ἑαυτοῖς δοκεῖν ὀξεῖς, ὀπτικοὶ καὶ φρόνιμοι, ζητοῦσι τί προσενέγκωσι ξένον, ὅθεν παρὰ ταῖς ἀπαιδεύτοις ψυχαῖς πρόσκαιρον δόξαν ὀξύτητος ἀπενέγκωνται. Ἀλλὰ τίς τούτων ποτὲ ἀληθῆ δόξαν ἐκέρδανεν, ἑαυτῷ δοκῶν φρόνιμος; ὁ γὰρ Θεὸς ἡμῶν τὰ ἀσθενῆ τοῦ κόσμου ἐπιλέγεται, καὶ ἐκ τῶν ἐναντίων συγχέει τὰ ἰσχυρὰ, καὶ τοὺς φρονίμους διὰ τῶν τοῦ κόσμου μωρῶν. Τίς ἐν τῇ τοῦ κόσμου σοφίᾳ καυχᾶται, εἰ μὴ ὁμολογῶν ἑαυτὸν ἐκ τοῦ κόσμου εἶναι; εἰ μὴ ὁ ἀρνούμενος ἑαυτὸν ἐκείνου εἶναι μαθητὴν, τοῦ εἰπόντος μὴ εἶναι ἑαυτὸν ἀπὸ τοῦ κόσμου; μία ἐστὶ δόξα, ἵνα ὥς φησιν ὁ Ἀπόστολος, ὁ καυχώμενος, ἐν Κυρίῳ καυχάσθω. Ἆρα οὐ τούτῳ τῷ ὑμετέρῳ ἐπισκόπῳ (ἀλλὰ ἄχρι νῦν ὑμετέρῳ, ἐὰν μὴ πιστεύσῃ ὅπερ πιστεύομεν), ὁρῶμεν ταύτην τὴν γνώμην πρέπουσαν· μωρὸς ἐγένετο, ὃς λέγει ἑαυτὸν σοφόν· ὡμολογημένη γάρ ἐστι μωρία τὸ ἐκεῖνον ἀγνοεῖν, ὃν ἴσμεν Θεοῦ σοφίαν εἶναι καὶ δύναμιν. Ὁμολογεῖ γὰρ ἑαυτὸν ταῦτα ἀγνοεῖν, ἅπερ ἀνακρίνει. Καὶ μὴ θαυμάσῃ ἡ ἀγάπη ὑμῶν ἀπὸ τῆς ὁδοῦ τῆς ἀληθείας ἀποπλανᾶσθαι τοῦτον, ὁρῶσα ὅτι τὸν Χριστὸν, ὅστις ὁδὸς ἡμῶν τυγχάνει, ἀπώλεσε. Κατειλήφαμεν αὐτὸν ἐνίοτε σκαίᾳ διαλέξει προδιδόμενον, ἐνιότε κρυπτόμενόν τισι λανθανούσαις διόδοις, καὶ σκέποντα τὰ ἴδια δηλητήρια· καὶ δέον ἡμᾶς ἀκολουθοῦντας τῇ γνώμῃ τοῦ σοφωτάτου Σολομῶντος, μηδεμίαν διδόναι ἀπόκρισιν πρὸς τὴν ἄνοιαν αὐτοῦ, μὴ ὅμοιοι αὐτῷ γενώμεθα· ὅπως συμβουλεύομεν, ἵνα μεθ' ἡμῶν τοῖς ἀποστόλοις καὶ τοῖς προφήταις ἀκολουθήσῃ, μὴ ὡς πᾶσι μόνος ἀνθίσταται, μόνος παρὰ πάντων ἐκβληθῇ. Ὑμεῖς δὲ ἐπιμελέστερον ἐγρηγορέναι ὀφείλετε, ἵνα ἀντιστῆτε τοῖς τοῦ ἐχθροῦ κηρύγμασι. Μείζων γὰρ ὑμῖν ἐστι φροντὶς, ὅταν ἐντὸς τῆς Ἐκκλησίας λέγηται ὑμῖν τagvgr; τῇ Ἐκκλησίᾳ ἐναιτιούμενα. Ἐχέτωσαν ἐκεῖνοι ἀνακωχὴν τῶν καμάτων, οὓς προκαλεῖται ὁ ἀντίδικος ἔξω διάγων, καὶ οἵ τινες περὶ τοὺς προμαχῶνας διεσπαρμένοι, ἀσφαλίζονται ἑαυτοὺς τῇ τῶν τειχῶν βοηθείᾳ. Οἱ δὲ ἔχοντες ἔνδον τὸν πόλεμον, ἀργίαν οὐκ ἴσασιν. Ὅμως ἐν τούτῳ τῷ ἐμφυλίῳ πολέμῳ, ἐν ταύτῃ τῇ οἰκείᾳ μάχῃ εἴη ὑμῖν τεῖχος ἡ πίστις, καὶ κατὰ τῆς ἀπιστίας αὐτὴ ἑαυτὴν ἐκδικήσει πνευματικοῖς ἀκοντίοις. Φυλάξωμεν ταύτην, ὅτι φυλαττομένη φυλάττει ἡμᾶς. Διὰ ταύτης ἡ ἀσφάλεια ἡμῶν ἐστιν ὁ Θεὸς, καὶ ἡ καταφυγή. Ἁρπάζει ἐκ χειρὸς ἁμαρτωλοῦ. Τούτῳ ἡμᾶς ἐν κλύδωνι κειμένους πρέπει λέγειν· Κύριε, ἐλευθέρωσον ἡμᾶς, ἀπολλύμεθα. Πρὸς ὑμᾶς νῦν, ὦ κληρικοί καὶ πάντες ὅσοι καθιερωμένοι ἐστὲ τῷ Θεῷ, μεταστρεπτέος ὁ παρ' ἡμῶν λόγος. Ἐρεῖ τις τυχὸν, τὴν τάξιν μὴ πεφυλάχθαι. Ἠθελήσαμεν καὶ ἡμεῖς πρότερον, ὅπερ ἀπῄτει ἡ ἀκολουθία, διαλεχθῆναι ὑμῖν· ἀλλ' ἐκράτησεν ἡ περὶ ἐκείνους φροντὶς μείζων, οὓς ἐθέλομεν εἰς τὸ κοινὸν σῶσαι. Οὔτε γὰρ περὶ ὑμῶν ἀμφιβάλλειν ὀφείλομεν, ὦν δηλαδὴ ἡγεμονευόντων, ἐκείνους ἐν τῇ πίστει ἱστάναι πιστεύομεν. Ἡ ἀναφορὰ τοῦ ἁγίου καὶ Θεῷ ἐρασμίου τοῦ ἀδελφοῦ καὶ συνεπισκόπου μου Κυρίλλου, ἣν ἀπέστειλέ μοι διὰ τοῦ υἱοῦ ἡμῶν Ποσειδωνίου τοῦ διακόνου ἑαυτοῦ, ταῦτα ἀνεδίδαξε πράττεσθαι καθ' ὑμῶν, ἅπερ δύναται κατὰ τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας ποιεῖν, ὁ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς μὴ φεισάμενος. Ἀλλὰ ταῦτα ὑμᾶς μὴ βασανιζέτω. Μείζων γὰρ δόξα ἐστιν ἐν μείζονι καμάτῳ· ὅτι ἡ ποιότης τοῦ ἀγῶνος ποιεῖ τὴν τοῦ ἄλθου ποιότητα. Ἀναγινώσκετε γὰρ μεθ' ἡμῶν, ὅτι ὁ νομίμως ἀγωνιζόμενος στεφανοῦται. Ὅθεν ἡ προτροπὴ ἡμῶν χρεωστεῖται ὑμῖν, ἣ καὶ τοῖς μικροψύχοις καὶ τοῖς ἀνδρείως ἀνθισταμένοις ἀναγκαία ἐστίν· ἵνα καὶ τοὺς πειρασμοὺς δυνηθῶσι φέρειν οἱ μὴ δυνάμενοι, καὶ ἰσχυρότερον στῶσιν οἱ ἀνθιστάμενοι. Οὐδέποτε τὰ ὅπλα τοῦ βασιλέως ἡμῶν ἡττᾶται. Ἔλεγχός ἐστι πᾶς πειρασμὸς τῷ χριστιανῷ· τοῦτον γὰρ, ὡς ἀνέγνωμεν, ὑπομονὴ ἐργάζεται. Ἐκ ταύτης ἐλπὶς γεννᾶται, ἥτις οὐδένα, τῆς γραφῆς ἐπαγγελλομένης, ἠπάτησεν. Ὅθεν, ἀγαπητοὶ ἀδελφοὶ, ἐπειδὴ ἡ παραμυθία ὑμῶν ἀπὸ Θεοῦ ἐστιν, ᾧ τὰ σώματα ὑμῶν, τουτέστιν ὑμᾶς αὐτοὺς, ζώσας, ὥς φησιν ὁ Ἀπόστολος, θυσίας προσφέρετε, μὴ ἀποκάμητε ἀνθιστάμενοι. Παρέξει ἐκεῖνος δύναμιν, ὃς διὰ τοῦ ἀποστόλου ἡμᾶς διδάσκων, θέλει τὰ ἡμέτερα μέλη ὅπλα εἶναι τῆς ἑαυτοῦ δικαιοσύνης. Ἔχετε ὑποδείγματα τῶν ἁγίων, οἵ τινές ποτε ἔσπειραν ἐν δάκρυσιν, ὕστερον δὲ ἐν χαρᾷ θεριοῦσιν. Οὐ φιλεῖ ὁ ἡμέτερος δεσπότης δοῦλον, εἰ μὴ τὸν ἐν πείρᾳ δεδοκιτμένον. Τὰς χριστιανὰς ψυχὰς ἀεὶ ἡ τῶν πραγμάτων παλαίστρα γυμνάζει. Τρέχετε ἵνα ἀλλήλους ἐν ταῖς ὁδοῖς τοῦ Κυρίου παρέλθητε. Οὐ θέλω ὑμάς ὑπὸ τῶν ἀντιδίκων καταλαμβάνεσθαι. Φησὶ δὲ καὶ ὁ ἀπόστολος, χρῆναι γενέσθαι ἅπερ ὁρῶμεν. Ἰσχὺν καὶ πίστιν οὐ δοκιμάζει, εἰ μὴ ὁ τόπος τῆς συμβολῆς. Ἡσυχίαν στεφανοῦσθαι δυσχερές· τὰ ἔπαθλα εἰ μὴ τοῖς καμάτοις οὐ δίδονται. Τὴν περικεφαλαίαν τῆς ὑγιείας αἱ κεφαλαὶ ὑμῶν μὴ ἀποθῶνται· μὴ ἐκδύσηται τὸν θώρακα τῆς πίστεως ὁ ἐπαγγελλόμενος στρατιώτης τοῦ Χριστοῦ ἀξιόχρεως. Οἱ ἡμέτεροι καθ' ἡμῶν πόλεμον κεκινήκασιν, εἰ ἄρα ἡμέτεροι λεκτέοι οὗτοι, οὒς ἠσθόμεθα, ῥαγέντος τοῦ τῆς φιλίας νόμου, πρὸς τὸν ἐχθρὸν ηὐτομοληκέναι. Ὑμέτερόν ἐστιν ἱσταμένους ἔχειν τοὺς πόδας ἐν τοῖς πυλῶσιν Ἱερουσαλήμ. Θέλομεν ὑμῶν τὰς βάσεις εἶναι τελείας, μή ποτε πρὸς ἶσον ὑπόδειγμα τὰ ἴχνη τινὸς παρασαλευθῇ. Καὶ ἀκολουθήσωσι τῷ διαβόλῳ μετὰ τοῦ κακοῦ, οἱ ἐπιγινώσκοντες ἑαυτοὺς ἐξ ἐκείνου ὄντας. Ὑμεῖς, οἵ τινες υἱοὶ Θεοῦ τοῖς ἔργοις φαίνεσθε, ἐπειδὴ ἐκ τῶν καρπῶν θέλει ἕκαστον διαγινώσκεσθαι, ἀμοιβαδὸν τὰς διανοίας τῶν μικροψύχων παραμυθήσασθε, καὶ ἕκαστον τῶν ἀσθενῶν ὑποδέξασθε, βεβαιοῦντες αὐτούς. Μὴ δὴ ἀπατήσῃ ὑμᾶς ἀσέβεια, ἀλλὰ περὶ τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ κατὰ τὴν ἑκάστου ποιότητα τὴν κρίσιν κατέχετε, φεύγοντες τὰ διεστραμμένα, καὶ τὰ ὀρθὰ ἐπαινοῦντες. Ἀποβλητέος γάρ ἐστι τῷ Θεῷ, λέγοντος τοῦ Σολομῶντος, ὅστις ἢ τὸν δίκαιον ἀντὶ ἀδίκου, ἢ ἀντὶ δικαίου δέχεται ἄδικον. Οὐδὲν δέ ἐστιν ἡ πρόσχαιρος θλίψις, ἂν πρὸ ὀφθαλμῶν ᾖ τὸ αἰώνιον ἔπαθλον, οὗ οὐδὲν προκριτέον. Βοᾷ ὁ ἡμέτερος ψαλμῳδὸς, ὅτι ἐὰν κατ' αὐτοῦ συστῇ πόλεμος, ἐλπίδι ἐκείνου τοῦ φωτισμοῦ ὅλως οὐ φοβηθήσεται. Εἰ ἀγῶνα πρὸς τὰ ἔθνη εἴχετε, δηλαδὴ μεγίστης ἂν ἦν νίκης, νικᾷν τοὺς ἀεὶ ὑμῖν γενομένους ἐχθρούς. Πηλίκη δὲ ἐκείνη ἡ νίκη λεκτέα, ὅπου ὁ ἱερεὺς, ἀλλαγέντος τοῦ κηρύγματος, διώκτης τῶν καθολικῶν ἐγένετο, ἰδικῶς ἐν ἅπασι κατὰ Παύλου φρονῶν, ὃς τοῦ εὐαγγελίου τοῦ Κυρίου, οὗ διώκτης ἦν πρότερον, ὕστερον ἐγένετο κῆρυξ; κατελείφθη ὁ ασεβὴς διαλεκτικὸς παρὰ τοῦ θείου πνεύματος, ὁπότε καὶ αὐτοῦ τοῦ θείου πνεύματος ἐφρόνησεν ἐναντία. Δικαίως, ἐὰν ἐπιμείνῃ, ἀκούσεται παρ' ἡμῶν τὰ ῥήματα τοῦ Σαμουὴλ, ἅπερ τότε τῷ Σαοὺλ παρ' αὐτοῦ τοῦ ἱερέως· Ἐξουθενήσει σε Κύριος, ἵνα μὴ βασιλεύσῃς ἐπὶ Ἰσραὴλ. Εἰ ἐκεῖνος ἄξιος γέγονεν, ὅτι μόνον ἐν πράγμασιν ἅπερ ἔπραττε, κατεφρόνησε τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ, ποία τούτῳ χρεωστηθήσεται τιμωρία, ὃς ἑαυτὸν κατὰ τοῦ Κυρίου τῆς Θεότητος ὕψωσε; νῦν ὑμέτερόν ἐστι θεραπεῦσαι τὸ παρ' ἐκείνου τραῦμα, καὶ ἰάσασθαι τοὺς παρ' αὐτοῦ ῥήματι τετρωμένους. Ἀσφαλέσιν ἴχνεσιν ἴστασθε κατὰ τοῦ ἤδη πεσόντος, ὡς ὁ παρ' αὐτοῦ λόγος δείκνυσι. Καὶ εἴ τι ὑμῖν ἐπήνεγκεν, ἀνεξικάκως φέρετε. Ἐμηχανήσατο ὕβρεις, ἐμηχανήσατο ἀφορισμούς; ἐκεῖνος αὐτὸς ἐν τοῖς ἰδίοις πέπονθεν, ὃν ὑποδέδεχθαι ὑπὲρ ἡμῶν ἅνθρωπον ἀρνεῖται. Ὅθεν μηδείς κλαύσῃ τὰ κατά τινος ὑμῶν ἐπινοηθέντα. Τῆς ἀνεξικακίας καὶ τῆς ὑπομονῆς τύπος εἴη Στέφανος ὁ πρῶτος τοῦ Χριστοῦ μάρτυς. Ὁ ὄχλος τῶν ἀπίστων κατ' αὐτοῦ ἔβρυχε· καὶ ὅμως ὁ συνοδοιπόρος τοῦ Χριστοῦ οὐκ ἐσιώπησεν ὅπερ ἑώρα. Ἐβόα μεταξὺ μαινομένων, μεταξύ τῶν τῆς θρησκείας ἐχθρῶν, λέγων ἑαυτὸν ὁρᾷν ἀνεῳγμένους τοὺς οὐρανοὺς, καὶ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου, δι' ὂν ταῦτα ἔπασχεν, ἱστάμενον πρὸς τῇ δεξιᾷ τοῦ Θεοῦ. Μακρόν ἐστι χωρεῖν δι' ἑκάστου τῶν πριαμένων ἑαυτοῖς ζωὴν ἢ θανάτῳ ἢ ὁμολογίᾳ. Ἔχετε ὑμεῖς ὅσοι τῆς Ἐκκλησίας ἐκβέβλησθε, σχεδὸν τῶν ἡμετέρων καιρῶν ὑπόδειγμα τοῦ τῆς μακαρίας μνήμης Ἀθανασίου τοῦ σοφωτάτου ἱερέως τῆς Ἀλεξανδρέων Ἐκκλησίας. Τίνι οὐκ ἂν εἴη παραμυθία ἡ ἐκείνου ὑπομονή; τίνι οὐκ ἂν εἴη ὑπόδειγμα ἡ ἐκείνου στεῤῥότης; τίνι οὐκ ἂν ποιήσειεν ἐλπίδα ἡ ἐκείνου πολυπόθητος ἐπάνοδος; Ἐκβάλλεται Ἀρείου διώκοντος, ἀλλ' ἀνακλητέος τοῦ Κυρίου προπέμποντος. Ἔπαθε φυλακὴν, ἔπαθε θρίψεις· καὶ οὐ θαυμαστὸν, εἰ ὁ ἀποστολικὸς ἀνὴρ ταῦτα πέπονθε, δι' ὧν ἑαυτὸν γεγυμνάσθαι καυχᾶται ὁ ἀπόστολος. Καὶ ἐν τούτοις πᾶσιν ἐκείνῳ ἠκολούθησε τῷ μαρτυρομένῳ, ὅτι ἑαυτῷ ἐν ταῖς θλίψεσιν ἀρέσκει. Ἐδιώχθη ἐκεῖθεν, καὶ ἐν τοῖς ἡμετέροις μέρεσιν ἀνεκτίσατο. Ἀμέλει ἐνταῦθα αὐτοῦ ἡ κατάστασις ἀνεκαινίσθη, καὶ ἐν τούτῳ τῷ θρόνῳ εὗρε κοινωνίας ἀνάπαυσιν, ἀφ' οὗ ἀεὶ τοῖς καθολικοῖς γεννᾶται βοήθεια. Καὶ ὅμως ἐν ταῖς θρίψεσιν οὐκ ᾔσθετο πόνου ὁ γενόμενος ἐν τῷ διωγμῷ ὁμολογητής. Ὅθεν οὐδεὶς τῶν χριστιανῶν κλαῦσαι ὀφείλει τὴν ἐπενεχθεῖσαν αὐτῷ πρόσκαιρον ἐξορίαν, ὅτι ἐκείνων οὐδεὶς ἐξωρισμένος ἐστὶ Θεῷ. Μᾶλλον φοβηθῶμεν, μὴ ἀπὸ τῆς χώρας τῶν ζώντων, τουτέστιν ἀπ' ἐκείνης, ἣν ἡμετέραν θέλομεν εἶναι πατρίδα, ἐξορισθῶμεν. Ἐκεῖνό ἐστιν ἡμέτερον, ἐκεῖνο διηνεκὲς, ἐκεῖνο αἰώνιον. Οὐκ ἔστι γὰρ ἐκεῖνο ἡμέτερον, δι' οὗ μόνη πάροδος· ἀλλὰ ταῦτα ἀληθῶς ἡμέτερα, ἥπερ ἀσφαλεστάτη ἐλπὶς ἐπαγγέλλεται. Ἔστι δὲ λέγοντος ἀκοῦσαι τοῦ ἀποστόλου· Ἃ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδεν, οὐδὲ ἀκοὴ ἤκουσεν, οὐδέ εἰς καρδίαν ἀνθρώπου ἀνῆλθεν ταῦτα, ἂ ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν. Ἵνα δὲ μηδὲ πρὸς καιρὸν δοκῇ τούτου ἰσχύειν ἡ ἀπόφασις, τοῦ ἤδη καθ' ἑαυτοῦ τὴν θείαν ἀπόφασιν προσκαλεσαμένου, φανερῶς ἡ αὐθεντία τοῦ ἡμετέρου θρόνου ὡρίσατο, μηδένα ἢ ἐπίσκοπον, ἢ κληρικὸν, ἢ κατά τι ἐπάγγελμα χριστιανὸν, τῶν παρὰ Νεστορίου, ἢ τῶν τούτου ὁμοίων, ἀφ' οὗ τοιαῦτα κηρύττειν ἤρξαντο, ἢ τοῦ ἰδίου τόπου, ἢ τῆς κοινωνίας ἀποκινηθέντων, δοκεῖν ἢ ἀποκεκινῆσθαι, ἢ ἀποκοινώνητον γεγενῆσθαι. Ἀλλ' οὗτοι πάντες ἐν τῇ ἡμετέρᾳ κοινωνίᾳ καὶ ἐγένοντο, καὶ ἄχρι τοῦ παρόντος εἰσίν· ὅτι οὐδένα ἢ καθελεῖν, ἢ ἀποκινῆσαι ἠδύνατο, ὃς ἐν τῷ κηρύττειν ταιαῦτα, ἀσφαλῶς οὐχ εἱστήκει. Πάντας τοίνυν ὁ παρὼν λόγος εἰς τὸ κοινὸν περιπλέκεται, ἵνα μᾶλλον ἰσχυροποιηθέντες καὶ θαρσαλέοι γενόμενοι ἐν κυρίῳ, μὴ μετακινηθῆτε, ἀλλὰ μᾶλλον θεραπεύσητε τὰς ἀλλήλων ἀσθενείας. Ἤδη γὰρ ὑμῖν ἐκεῖ τοὺς ἀσθενεῖς παρατιθέμεθα, ὅπου ὁρῶμεν αὐτὸν νοσοῦντα τὸν ἱατρόν· ᾧ θέλομεν ὅμως, εἰ ἔτι δυνάμεθα, βοηθεῖν. Ὡς γὰρ πρὸς τὸν ἅγιον ἀλελφὸν καὶ συνεπίσκοπον ἡμῶν Κύριλλον ἁρμοδίους ἀποκρίσεις ἐπέμπομεν, καὶ ὑμῖν ἐπεστείλαμεν διὰ τοῦ ποθεινοτάτου Ποσειδωνίου τοῦ διακόνου αὐτοῦ, τὰ πεμπτέα παρὰ τοῦ αὐτοῦ ἀδελφοῦ μου καὶ πρὸς ἐκεῖνον περὶ οὗ λόγος. Καὶ ἐπειδὴ ἐν τηλικούτῳ πράγματι ἡ ἡμετέρα σχεδὸν παρουσία ἀναγκαία ἐφαίνετο, τὴν ἡμετέραν διαδοχὴν, διὰ τὰ κατὰ θάλατταν καὶ γῆν διαστήματα, αὐτῷ τῷ ἁγίῳ ἀδελφῷ μου Κυρίλλῳ ἀπενείμαμεν, μὴ αὐτὴ ἡ νόσος ἀφορμῇ τῆς μακρότητος ἐπιτριβῇ. Μόνον ὑμεῖς τοὺς ἀποστολικοὺς πρὸ ὀφθαλμῶν ἔχετε λόγους, ἐν τῇ αὐτῇ διανοίᾳ καὶ ἐν τῇ γνώμῃ γίνεσθε τέλειοι· ἵνα, ὡς ἀνέγνωμεν, παραμένοντες ἄχρι τέλους δυνηθῆτε σωθῆναι. Ἵνα δὲ γνῶτε ἐφ' οἵῳ ὅρῳ τὰ γεγραμμένα ἀπεστείλαμεν τῷ πρὸς ὃν ὑμῖν ὁ λόγος, αὐτὴν τὴν ἀπόφασιν τὴν κατ' αὐτοῦ Νεστορίου ἐποιήσαμεν ταύτῃ τῇ ἐπιστολῇ ὑποταγῆναι, ἵνα γνῶτε τὸν περὶ αὐτοῦ δοθέντα τύπον. Ὁ Θεὸς ὑμᾶς ὑγιεῖς φυλάξαι, ἀδελφοὶ ποθεινότατοι. Ἔστι δὲ ὅρος μεθ' ἕτερα οὗτος Σαφῶς τοιγαροῦν μαθήσῃ ταύτην ἡμετέραν εἶναι τὴν ἀπόφασιν, ὡς εἰ μὴ περὶ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ταῦτα ἐξηγήσῃ, ἂ καὶ ἡ Ῥωμαϊκὴ καὶ ἡ Ἀλεξανδρικὴ, καὶ ἅπασα καθολικὴ Ἐκκλησία νοεῖ, καθῶς καὶ ἡ εὐαγεστάτη τῶν Κωνσταντινουπολιτῶν ἐκκλησία μέχρι σοῦ, ὦ Βέλτιστε, ἐνόησε, κατὰ τὴν ἐκτεθεῖσαν πίστιν ἐν τῇ Νικαίων συνόδῳ, καὶ εἰ μὴ ταύτην τὴν δύσπιστον καινότητα σεβαστῇ καὶ σεβασμίᾳ γραφῇ διαστήσῃς, ἐντὸς δέκα ἡμερῶν ἀπ' ἧς γνωρίζονταί σοι ταῦτα τὰ γράμματα ταύτης τῆς μεθοδείας τὴν ἡμέραν ἐναρίθμων, τὰ φανερὰ καὶ γεγραμμένα τῆς καταδικασίμου αἱρέσεως, ἀπὸ πάσης καθολικῆς Ἐκκλησίας ἀκοινώνητον εἶναι σεαυτὸν, καὶ ἀνενέργητον πρὸς πᾶν ὁτιοῦν τῶν ἐξ αὐθεντίας ἱερατικῆς. EPISTOLA XV. NESTORII AD COELESTINUM PAPAM.. Quid Cyrillus, quid ipsi de vocabulis Θεοτόκος et Χριστοτόκος sentiat. COELESTINO papae NESTORIUS episcopus Constantinopolitanus. 1. Didici honestissimum Cyrillum Alexandrinae urbis episcopum, propter libellos contra eum nobis oblatos exterritum, ac sibi venantem latebras, ad evitandam sacram synodum, propter hos ipsos libros futuram, quasdam alias interea cogitationes excogitare verborum, et amplecti verbum quod est Θεοτόκος et Χριστοτόκος, quorum alterum admittit, alterum vero modo quidem de Evangeliis eximit, modo vero rursus admittit, hoc est Χριστοτόκος, secundum quamdam, credo, prudentiae nimietatem. 2. Ego autem ad hanc quidem vocem quae est Θεοτόκος, nisi secundum Apollinaris et Arii furorem ad confusionem naturarum proferatur, volentibus dicere non resisto; nec tamen ambigo, quin haec vox Θεοτόκος illi voci cedat, quae est Χριστοτόκος, tamquam prolatae ab angelis et Evangeliis. Et nisi haec ad venerationem tuam scientem dicerem, opus mihi foret longo multoque de hac ipsa causa sermone. 3. Sed et sine hoc, illud quoque omni modo beatitudini tuae notum est, quia si aestimemus duas sectas contrarias sibi stare, et harum altera hanc vocem proferat solam Θεοτόκος, altera vero illam solam ἀνθρωποτόκος, et utraque secta ad suam confessionem trahat, aut si hoc non impetraverit, periclitetur de Ecclesia cadere; necesse erit jactatae huic rei deputatum, habentem pro utraque secta curam, mederi periculo utriusque partis ex voce ab Evangeliis tradita, quae utriusque naturae significatrix sit. Horum enim, sicut dixi, assertionem vox illa, quae est Χριστοτόκος, quia et blasphemium Samosateni removet, quod est dictum de omnium Domino Christo tamquam puro homine, sed et Arii et Apollinaris malitiam fugat. 4. Haec autem ipsa etiam honestissimo Alexandrinorum episcopo scripsi, sicut potest beatitudo tua cognoscere ex exemplaribus quae his meis litteris adjunxi, vel quae ad nos ab eo scripta sunt. Placuit vero, Deo adjuvante, etiam synodum inexcusabiliter totius orbis terrarum indicere propter inquisitionem aliarum rerum ecclesiasticarum. Nam dubitatione verborum non aestimo habituram inquisitionem difficultatum, nec impedimentum esse ad tractatum divinitatis Domini Christi. EPISTOLA XVI. COELESTINI I AD CYRILLUM ALEXANDRINUM EPISCOPUM. Sententiae adversus Nestorium latae indulgentiam correcto esse offerendam: ut si pertinax fuerit, ipse perditionis suae auctor judicetur. Se cum iis quos Cyrillus suspectos habet, summa cautione tractaturum. COELESTINUS episcopus CYRILLO episcopo Alexandrino. 1. Intelligo sententiam sapientissimi Salomonis impletam. Non enim aliter quam sitiens aquam frigidam (Prov. XXV, 25), de terra longinqua iteratum nuntium per litteras tuae dilectionis accepi, quae nos invicem nostri consilii participatione conjungunt. Indifficulter est Ecclesiarum et catholicae fidei speranda tranquillitas, quando pro hac elaborare Christianissimos principes sic videmus. Non est inefficax, in divinis maxime causis, cura regalis, quae pertinet ad Deum qui fideliter tenet corda regnantium (Prov. XXI, 1). Itaque breviter responsum tuae reddimus sanctitati. 2. Etenim quaeris utrum sancta synodus recipere debeat hominem a se praedicata damnantem; an quia induciarum tempus emensum est, sententia dudum lata perduret. Super haec utrique consultatione communi communem Dominum consulamus. Nonne nobis respondet illico per prophetam, mortem se nolle morientis (Ezech. XVIII, 32); et per apostolum Paulum, omnem hominem velle salvum fieri et venire ad scientiam veritatis (I Tim. II, 4)? Numquam displicet Deo accelerata in quocumque correctio. Tuae sit hoc sanctitatis cum venerando fratrum consilio, ut orti in Ecclesia strepitus comprimantur, et finitum Deo juvante negotium votiva correctione discamus. 3. Conventui autem nos deesse non dicimus: neque enim ab his absentes esse possumus, quibus nos ubicumque positis fides tamen una conjungit. Nolo nos corpore isto censeri, cujus praesentiam Apostolus assignat infirmam (II Cor. X, 10). Illic sumus, qui quod illic pro omnibus agitur cogitamus: spiritaliter agimus, quod corporaliter agere non videmur. Studeo quieti catholicae, studeo pereuntis saluti, si tamen voluerit aegritudinem confiteri. Quod ideo dicimus, ne volenti se corrigere forsitan deesse videamur. Nam si et nobis sustinentibus uvam (Isa. V, 2), spinas sibi addiderit; impleatur, manentibus statutis prioribus, sui fructu judicii; colligat quod sulco diabolico seminavit, non nostro consilio, sed se periturus auctore. Probet nos veloces pedes ad effundendum sanguinem (Psal. XIII, 3) non habere, quando sibi etiam remedium cognoscat oblatum. 4. His autem quos erga catholicam fidem tua fraternitas dicit se habere suspectos, si scripta direxerint, pro qualitate rerum eis nos respondere necesse est. In quo negotio nemo subripiet, quin tota cautione tractetur. Data nonis Maii Basso et Antiocho viris clarissimis consulibus. EPISTOLA XVII, SEU COMMONITORIUM PAPAE COELESTINI EPISCOPIS ET PRESBYTERIS EUNTIBUS AD ORIENTEM. In Ephesina synodo, sive nondum soluta, sive jam absoluta sit, quei se gerere debeant. 1. Cum Deo nostro, sicut credimus et speramus, auctore ad destinata vestra charitas venerit loca, ad fratrem et coepiscopum nostrum Cyrillum consilium vestrum omne convertite, et quidquid in ejus videritis arbitrio facietis, et auctoritatem sedis apostolicae custodiri debere mandamus. Si quidem instructiones quae vobis traditae sunt, hoc loquantur, ut interesse conventui debeatis: ad disceptationem si fuerit ventum, vos de eorum sententiis judicare debeatis, non subire certamen. Quod si transactam synodum, et redisse omnes episcopos videritis, requirendum est qualiter fuerint res finitae. Si pro antiqua fide catholica res gestae sunt, et sanctum fratrem meum Cyrillum Constantinopolim didiceritis profectum, ire vobis illo necesse est, ut epistolas nostras principi porrigatis. Quod si aliter actum est, et in dissensione res sunt, ex ipsis rebus conjicere poteritis quid cum consilio supradicti nostri fratris agere debeatis. Data VIII iduum Maiarum Basso et Antiocho consulibus. MONITUM IN EPISTOLAM SEQUENTEM. 1. Latine scripta fuit haec epistola, et in Ephesino concilio (Act. 2 p. 611), quo satisfieret consuetudini, ut apostolicae sedis litterae Latine in primis legantur, VI idus Julii Latine primum lecta est, ac deinde gestis inserta. Tum etiam Graece, id efflagitante synodo, in gratiam eorum qui Latine nesciebant, recitata est. Et eam quidem propterea legati Latinum in sermonem conversam detulerant. Primam Latini textus partem Petrus Crabbius in lucem primus emisit. Subinde vero in Romana pontificiarum epistolarum editione integer prodiit velut ex Cresconio, hoc est e Cresconiana collectione excerptus. Inde totam epistolam istam exscribens Baronius ad annum 431, hanc ei praemisit censuram: Observandum est eas (Coelestini litteras) scriptas fuisse ex more Latino sermone, inde vero reperiri in Graecum translatas, et e Graeco rursum Latinitati restitutas, non sine tamen magno praejudicio germanae sinceritatis, ut ex diversitate earum satis intelligi potest. Porro nemo non videt, Latinis antiquioribus standum esse exemplaribus, quorum omnium vetustissimum nobis exhibet Cresconiana collectio, ut nulla imposturae possit esse suspicio. Negandum quidem non est Graecum ejusdem epistolae sermonem, qualis ad nos pervenit, non paucis locis a Latinae orationis sinceritate plurimum aberrare. Unde, si ea ipsa est interpretatio Graeca, quam concilio Ephesino legati obtulerant, colligere est quam rari tunc essent qui linguam utramque vel mediocriter tenerent. Neque tamen concedendum, exemplar illud Latinum quod Baronius secundum editionem Romanam recudi curavit, esse omnino genuinum. Rivulum enim, qui nonnihil e Graecis corruptelis secum passim admixtum habeat, potius dixeris quam purum fontem. Purior sane ac longe sanior est textus a Steph. Baluzio nov. coll. concil. pag. 490 editus, quem veteres mss. Colbertinus, Turonensis, Bellovacensis ac Navarreus antiquae concilii Ephesini interpretationi insertum asservant. Nec ambigendum videtur quin is ipse sit, qui coram synodo recitatus, episcoporum jussu ipsius synodi actis insertus est. 2. Hae Coelestini litterae Ephesi summa veneratione summoque totius synodi plausu exceptae sunt. Iis quippe recitatis (Act. 2 pag. 618), omnes simul reverendissimi episcopi acclamaverunt: Hoc justum judicium. Novo Paulo Coelestino, novo Paulo Cyrillo, Coelestino custodi fidei, Coelestino cum synodo concordi, Coelestino universa synodus gratias agit. Tum Projecto apostolicae sedis legato postulante ut quae Coelestinus dudum ante definire, et nunc in memoriam revocare dignatus est, synodus ad finem numeris omnibus absolutum deduci juberet, Firmus Caesareae Cappadociae episcopus dixit: Apostolica et sancta sedes Coelestini sanctissimi episcopi per litteras, quas ad religiosissimos episcopos Cyrillum Alexandrinum, Juvenalem Jerosolymitanum, et Rufum Thessalonicensem, necnon ad sanctas Constantinopolis et Antiochiae Ecclesias misit, etiam ante de praesenti negotio sententiam regulamque praescripsit, quam nos quoque secuti . . . . , formam illam exsecutioni mandavimus, canonicum apostolicumque judicium in illum proferentes. Ibi autem loco verbi proferentes Graece legitur κατανοήσαντες, hoc est, judicium adversus Nestorium prolatum perpendentes et cognoscentes canonicum esse atque apostolicum. Ex iis vero epistolis quae a Firmo memorantur, etiamnum habemus quae ad Cyrillum et ad Constantinop. Ecclesiam scriptae sunt. Nec desiderandae sunt quae ad Rufum ac Juvenalem notantur missae, siquidem epistolae 12 ad Joannem Antiochenum paria tantum ac similia exempla duobus illis episcopis simul missa fuerant. Ad summum excidit epistola ad Ecclesiam Antiochiae, si alia ibi ab ea quae ad Joannem civitatis hujus episcopum scripta est memoretur. EPISTOLA XVIII. B. COELESTINI PAPAE I AD SYNODUM EPHESINAM. Ut ab apostolis tradita fideliter custodiant. Ut certent fortiter pro Christi causa. Ut uno animo et fidei adsint et Ecclesiarum quieti. Legatos se destinasse, qui synodi gestis intersint et a se statuta exsequantur. COELESTINUS episcopus sanctae synodo apud Ephesum congregatae. 1. Spiritus sancti testatur praesentiam congregatio sacerdotum. Certum est enim quod legimus (quia non potest veritas mentiri, cujus in Evangelio ista sententia est), Ubi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ibi et ego sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20). Quod cum ita sit, si nec huic tam brevi numero Spiritus sanctus deest, quanto magis eum nunc interesse credamus, quando in unum convenit tanta turba sanctorum? Sanctum namque est pro debita veneratione collegium, in quo utique nunc apostolorum frequentissimae illius quam legimus (Act. XV), congregationis aspicienda reverentia est. Numquam his defuit, quem receperant praedicandum; adfuit his semper Dominus et magister, nec docentes a suo doctore deserti sunt. Docebat ille qui miserat, docebat qui et dixerat quid docerent. Docebat ille qui in apostolis suis se confirmat audiri (Luc. X, 16). Haec ad omnes in commune Domini sacerdotes mandatae praedicationis cura pervenit; haereditario namque in hanc sollicitudinem jure constringimur, quicumque per diversa terrarum eorum vice nomen Domini praedicamus, dum illis dicitur, Ite, docete omnes gentes (Matth. XXVIII, 20). 2. Advertit vestra fraternitas quia accepimus generale mandatum: omnes etiam nos agere voluit quod illis sic omnibus in commune mandavit, officium necesse est nostrorum sequamur auctorum. Subeamus omnes eorum labores quibus successimus in honore. Praestemus eorum diligentiam praedicatis, post quae, monente Apostolo (Galat. I, 8, 9), nullam praedicationem jubemur admittere. Non est minor tradentis officio custodia traditorum. Illi jactaverint fidei semina; nostra haec sollicitudo custodiat, ut incorruptum et multiplicem fructum nostri Patrisfamilias adventus inveniat, cui soli utique assignatur ubertas. Loquente namque electionis Vase, plantare et rigare non sufficit, nisi Deus dederit incrementum (I Cor. III, 7). Agendum igitur nunc est labore communi, ut credita et per apostolicam successionem huc usque detenta servemus. Illud in nobis, per quod secundum Apostolum ambulemus, arguitur. Non enim nunc species, sed fides nostra vocatur ad causam. 3. Spiritalia arma sumenda sunt, quia bella sunt mentium, et tela verborum, ut in nostri regis foedere perduremus. Omnes nunc ibi positos beatus Paulus apostolus monet, ubi Timotheo remanere mandavit (I Tim. I, 3). Idem igitur locus, eadem causa ipsa, etiam modo ipsum requirit officium. Nos quoque nunc agamus quod agendum tunc ille suscepit: ne quis aliter sentiat, et quaestiones praestantibus maxime fabulis ne quis intendat, ut ipse praecepit (Ibid. 4; et IV, 7). Simus unanimes, unum quia sic expedit, sentientes. Nihil per contentionem, nihil per inanem gloriam agere gestiamus, una anima cum uno corde sit cunctis (Philipp. II, 2, 3). Quandoquidem fides, quae est una, pulsatur, doleat, immo et lugeat, hoc nobiscum omne in commune collegium. Vocatur in judicium qui judicaturus est mundum; discutitur qui discussurus est omnes; et calumniam patitur qui redemit. Accingatur armis Dei vestra fraternitas (Ephes. VI, 17). Scitis quae galea caput nostrum muniat, quae lorica pectus includat, non vos nunc demum ecclesiastica rectores castra ceperunt. Nemo dubitet, favente Domino qui facit utraque unum (Ephes. II, 14), depositis armis pacem futuram, quando se causa ipsa defendit. 4. Respiciamus rursus etiam illa nostri verba doctoris, quibus proprie apud episcopos utitur, ista praedicens: Attendite, inquit, vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit episcopos regere Ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo (Act. XX, 28). Inde ad hoc vocatos hos legimus, qui istud audirent, quo nunc sanctitas vestra convenit. Ephesiis ergo, quibus est nota fidei praedicatio, sit nunc erga hanc etiam nostra nota defensio. Exhibeamus his nostrae mentis illa veneratione constantiam, quae sunt digna, quae magna sunt, quae pio sensu tranquillitas diuturna servavit, et intemerata regnarunt. Numquam contra Regem regum verba tyrannicae dominationis admissa sunt, nec opprimi per falsitatem potuit negotium veritatis. Vos hortor, fratres charissimi, respiciatur illa dilectio, in qua utique secundum vocem Joannis apostoli (I Joan. III, 17 et IV, 16), cujus reliquias praesentes veneramini, manere debemus. Sit oratio communis ad Dominum. Scimus quae vis divinae illius praesentiae sit futura (Act. IV, 31), supplicante concorditer tanta multitudine sacerdotum, quando locus ille moveri potuit in quo unanimiter duodecim legimus supplicasse. Quae tamen fuit Apostolorum petitio deprecantium? Nempe ut acciperent verbum Dei loqui cum fiducia (Ibid., 29, 30), et per ejus manus virtutes agere, quarum praestante Christo Deo nostro acceperant potestatem. Et vestro nunc sancto conventui quidnam aliud postulandum, quam ut cum fiducia loquamini verbum Domini? quam ut det servare, quae praedicare concessit? ut repleti Spiritu sancto, sicut scriptum est (Act. IV, 31), licet ore diverso, unum tamen, quod ipse Spiritus docuit, proferatis. His omnibus breviter animati, quia, sicut ait Apostolus (Rom. VII, 1), scientibus legem loquor, et loquor sapientiam inter perfectos (I Cor. II, 6), adestote catholicae fidei et Ecclesiarum quieti; adestote, quia sic dicendum est, et praeteritis et praesentibus et futuris, rogantes atque servantes quae ad pacem sunt Jerusalem (Ps. CXXI, 6). 5. Direximus pro nostra sollicitudine sanctos fratres et consacerdotes nostros, unanimes nobis et probatissimos viros, Arcadium et Projectum episcopos, et Philippum presbyterum nostrum, qui iis quae aguntur intersint, et quae a nobis ante statuta sunt exsequentes. Quibus praestandum a vestra sanctitate non dubitamus assensum, quando id quod agitur videatur pro universalis Ecclesiae securitate decretum. Data VIII idus Maii, Basso et Antiocho consulibus. XV. Κελεστῖνος τῇ ἁγίᾳ συνόδῳ, τῇ ἐν Ἐφέσῳ συναχθείσῃ ἀγαπητοῖς καὶ ποθεινοτάτοις, ἐν κυρίῳ χαίρειν. Τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐμφανίζει τὴν παρουσίαν τῶν ἱερέων ἡ σύνοδος. Ἀληθὲς γάρ ἐστι τὸ γεγραμμένον, ἐπειδὴ καὶ οὐ δύναται ἡ ἀλήθεια ψεύσασθαι, ὅτι δὴ ἐν εὐαγγελίω τοιαύτη ἔγκειται φωνή· Ὅπου δύο ἢ τρεῖς εἰσι συνηγμένοι ἐπὶ τῷ ἐμῷ ὀνόματι, ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν. Τούτου οὕτως ἔχοντος, εἰ οὐδὲ τοῦ οὕτω βραχέος ἀριθμοῦ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀπολείπεται, πόσῳ μᾶλλον αὐτὸ νῦν μεσιτεύειν πιστεύομεν, ὅπου εἰς ἣν συνήχθη τοσοῦτο πλῆθος ἁγίων; καὶ γὰρ ἅγιόν ἐστι κατὰ τὸ οἰκεῖον σέβας συνέδριον, ἐν ᾧ καθάπερ ἐκείνης τῆς μεγίστης τῶν ἀποστόλων συνόδου, ὡς ἀνέγνωμεν, ἐστὶν ὁρᾷν τὴν εὐλάβειαν. Οὐδεπώποτε τούτων ἀπολείπει ὁ παρ' αὐτῶν κηρυχθεὶς διδάσκαλος· παρῆν αὐτοῖς ἀεὶ ὁ κύριος καὶ διδάσκαλος, ἀλλ' οὐδὲ διδασκόμενοι παρὰ τοῦ οἰκείου διδασκάλου πώποτε κατελείφθησαν. Ὁ πέμψας ἐδίδασκεν· ὁ εἰπὼν τί διδάξουσιν ἐδίδασκεν, ὁ τοῖς οἰκείοις ἀποστόλοις ἑαυτὸν ἐμφανίζων. Ἀκουέσθω ταῦτα παρὰ πάντων εἰς τὸ κοινὸν, κύριοι, ἀδελφοὶ ἃ τῆς παρατεθείσης διδασκαλίας ἡ φροντὶς παρέπεμψε. Δικαίως κληρονομίαν εἰς ἡμᾶς ἐν ταύτῃ τῇ φροντίδι σφιγγόμεθα, οἱ πανταχοῦ καὶ ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην τῇ ἐκείνων διαδοχῇ τὸ ὄνομα κυρίου κηρύττοντες, ὡς ἐκείνοις προστέτακται· Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη. Προσέχειν ὑμετέρα ἀδελφότης ὀφείλει, ὅτι παρεδέξατο γενικὴν ἐντολήν. Καὶ ἡμᾶς αὐτοὺς πάντας τοῦτο πράττειν ἠθέλησεν, ὅστις πᾶσιν ἐκείνοις περὶ τῆς ἐνετείλατο πίστεως καὶ λειτουργίας· ἀναγκαῖόν ἐστιν, ὅπως προσηκόντως τοῖς ἑαυτῶν πατράσιν ἀκολουθήσωμεν, ὑπεισελθόντες πάντες αὐτῶν τὸν κάματον, καὶ οἱ τὴν τούτων διαδεξάμενοι τιμὴν, χορηγήσωμεν τὲν ἐπιμέλειαν τοῖς τούτων διδάγμασι· μεθ' ἃ, ὑπομιμνήσκοντες τοῦ ἀποστόλου, οὐδεμίαν διδασκαλίαν προσθεῖναι κελευόμεθα. Οὐκ ἔστιν ἐλάσσων τιμὴ τῆς ὑπηρεσίας τῷ διδάσκοντι ἡ τῶν παραδιδομένων φυλακή. Ἐκεῖνοι ἔσπειραν τῆς πίστεως τὰ σπέρματα· ταῦτα ἡ ἡμετέρα φροντὶς ἀσφαλιζέσθω, ὅπως ἀδιάφθορον καὶ πολύπλασιασθέντα καρπὸν ἡ παρουσία τοῦ ἡμετέρου δεσπότου εὕροι, ᾧ μόνῳ ἡ ὡραιότης τῶν ἀποστόλων ἐμφανίζεται. Καὶ γὰρ λαλῶν τοῖς ἑαυτοῦ ἐκλεκτοῖς Παῦλος, ἑαυτὸν φυτεύειν καὶ ποτίζειν οὐκ ἐπαρκεῖν ἔφη, εἰ μὴ Θεὸς τὸ αὐξάνεσθαι καὶ πληθύνεσθαι ἐχαρίσατο. Τοιγαροῦν περισπούδαστὸν ἐστι, καὶ πρακτέον ὅπως καμάτῳ κοινῷ τὰ ἐμπιστευθέντα, καὶ διὰ τῆς ἀποστολικῆς διαδοχῆς ἕως τοῦ νῦν συσχεθέντα φυλάξωμεν. Ἐκεῖνο γὰρ παρ' ἡμῶν αἰτεῖται, ἵνα κατὰ τὸν ἀπόστολον περιπατήσωμεν. Οὔτε γὰρ νῦν πρόσωπόν τι, ἀλλ' ἡ ἡμετέρα πίστις καλεῖται πρὸς δίκην. Ὅπλα πνευματικὰ θωρήξασθαι δεῖ, ἐπειδὴ πόλεμοι κινοῦνται ψυχῶν, καὶ βέλη ῥημάτων, ὅπως ἐν τῇ πίστει τοῦ βασιλέως ἡμῶν παραμείνωμεν. Πάντας νῦν τοὺς ἐκεῖσε ὁ μακάριος Παῦλος ὑπομιμνήσκει, ἔνθα Θιμόθεον μένειν ἐνετείλατο. Ὁ αὐτὸς τοιγαροῦν τόπος, ἡ αὐτὴ ὑπόθεσις τὴν αὐτὴν διακονίαν καὶ νῦν ἀπαιτεῖ. Ἡμεῖς τε νῦν πράξωμεν καὶ σπουδάσωμεν εἰς τοῦτο, ὃ ἐκείνῳ πράττειν προστέτακται· ἵνα μὴ ἄλλο τις φρονῇ, καὶ ζητήσεις ἐν τῆς παρούσης μάλιστα μακρολογίας μηδεὶς ἐκτεινέτω, ὡς αὐτός προσέταξε. Μένωμεν ὁμόψυχοι, ἓν καὶ τὸ αὐτὸ φρονοῦντες, ἐπειδὴ τοῦτο συμφέρει· μηδὲν διὰ φιλονεικίαν, μηδὲν πράττειν διὰ ματαίαν κενοδοξίαν εὐχόμενοι. Μία ψυχὴ καὶ καρδία μία ἔστω τοῖς πᾶσιν, ὅτε ἡ πίστις, ἥ τις μία ἐστὶ, παραταράττεται, πονείτω, μᾶλλον δὲ θρηνείτω τοῦτο μεθ' ἡμῶν κοινῇ πᾶν τὸ συνέδριον. Εἰς κριτήριον καλεῖται ὁ κρίνων πᾶσαν τὴν οἰκουμένην, εὺθύνεται ὁ σείων πᾶσαν τὴν γῆν, καὶ ὁ λυτρωτὴς συκοφαντίαν ὑπομένει. Θωρηξάσθω τὴν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ ἡ ὑμετέρα ἀδελφότης. Οἴδατε τὴν περικεφαλαίαν, ἥτις τὴν ἡμετέραν ἀσφαλίζεται κεφαλὴν, ποῖος θώραξ τὸ ἡμέτερον στῆθος τειχίζει· οὐ νῦν πρῶτον ὑμᾶς οἱ ἐκκλησιαστικοὶ περίβολοι διδασκάλους ἐδέξαντο. Οὐδεὶς ἀμφιβάλοι, τοῦ Θεοῦ συνεργοῦντος, ὃς ποιεῖ τὰ ἀμφότερα ἓν, ὅτιπερ ἀποτεθέντων ὅπλων εἰρήνη διαδέχεται, ἐπειδὴ αὐτὴ ὑπόθεσις ἑαυτὴν ἐκδικεῖ. Ἀναπολήσωμεν πάλιν κᾀκεῖνα τὰ ῥήματα τοῦ ἡμετέρου δεσπότου, οἷς ἰδικῶς ἐχρήσατο διὰ τῶν οἰκείων ἐπισκόπων, τοῦτα παραγγέλλων. Προσέχετε, φησὶν, ἑαυτοῖς καὶ πάσῃ τῇ ἀγέλῃ, ἧς ὑμᾶς τὸ πνεῦμα τό ἅγιον ἔταξεν ἐπίσκόπους, διοικεῖν τὴν ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ, ἣν περιεποιήσατο τῷ ἰδίῳ αἵματι. Ὅθεν τοιούτους κληθέντας ἀνέγνωμεν τοὺς ταῦτα ἀκούσαντας Ἐφεσίους, ἔνθα νῦν ἡ ὑμετέρα ἁγιότης συνελήλυθε. Τοιγαροῦν οἷς ἐστι γνώριμος ἡ διδασκαλία τῆς πίστεως, ἔστω γνωστὴ καὶ ἡ ἡμετέρα ἐκδίκησις. Παράσχωμεν αὐτοῖς διὰ τῆς ἡμετέρας διανοίας ἐκείνης τῆς προσκυνήσεως τὴν ἰσχὺν, ἧς εἰσιν ἄξιοι· καὶ μείνῃ καταλαλιᾶς ὑψηλότερα, ἃ εὐσεβεῖ διανοίᾳ ἡ διηνεκὴς ἐφύλαξεν εἰρήνη. Ἀπαγγελλέσθω παρ' ὑμῶν τὰ παρὰ τῶν ἀποστόλων προκηρυχθέντα· ὅτι οὐδεπώτοτε τοῦ βασιλέως τῶν βασιλευόντων ῤήματα τυραννικῆς ἐπιχειρήσεως ἠλάττωται· οὐδὲ κάμνειν ἠδυνήθη διὰ πλαστολογίαν ἡ δύναμις τῆς ἀληθείασ. Ὑμᾶς προπεμπέτω, ἀδελφοὶ τιμιώτατοι, ἐκείνη μόνη περισκοπείσθω ἡ γνώμη κατὰ τὴν φωνὴν Ἰωάννου τοῦ εὐαγγελιστοῦ, οὗ τὰ λείψανα παρόντες τετιμήκατε· ἔστω κοινὴ εὐχὴ πρὸς τὸν κύριον. Οἴδαμεν ποία δύναμις τῆς θείας αὐτοῦ καὶ ἐσομένης παρουσίας ἔσται, παρακαλούσης ὁμοψύχως τῆς τοσαύτης τῶν ἱερέων πληθύος· ἐπειδὴ τόπος ἐκεῖνος κινεῖν δύναται, ἐν ᾧ ὁμογνωμόνως τοὺς δώδεκα ἀνέγνωμεν. Τίς τῶν δώδεκα ἡ αἴτησις δεομένων ἐγγύετο; δηλαδὴ ἵνα δέξωνται τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ λαλεῖν μετὰ παῤῥησίας, καὶ διὰ τῆς αὐτοῦ δυνάμεως ἐνεργεῖν, ὧν, διδόντος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, εἰλήφεισαν τὴν ἐξουσίαν· καὶ τῇ ὑμετέρᾳ νῦν ἁγίᾳ συνόδῳ τί ἐστιν ἄλλο αἰτεῖν, ἢ γὰρ ὃπως μετὰ παῤῥηςίας λαλήσητε τὸν λόγον τοῦ Χριστοῦ; καὶ ταῦτα δέδωκε φυλάττειν, ὅσπερ καὶ κηρύττειν ἐχαρίσατο; καὶ πεπληρωμένοι πνεύματος ἁγίου, καθὰ γέγραπται, εἰ καὶ διαφόρῳ στόματι, ἓν ὅμως, ὅπερ αὐτὸ τὸ πνεῦμα ἐδίδαξε καὶ προσίεται. Τούτοις πᾶσι συντόνως νενευρωμένοις, ἐπειδὴ, καθά φησιν ὁ ἀπόστολος, εἰδόσι λαλῶ, καὶ λαλῶ σύνεσιν ἐν τοῖς τελείοις· ἐπαγωνίσασθε καθολικῇ πίστει, καὶ τῇ τῶν ἐκκλησιῶν εἰρήνῃ· συνηγορήσατε ἐπειδὴ οὕτως εἴρηται, καὶ τοῖς πάλαι καὶ τοῖς νῦν καὶ τοῖς μέλλουσι, παρακαλοῦντες καὶ σώζοντες τὰ εἰς εἰρήνην τῇ Ἱερουσαλήμ. Ἀπεστείλαμεν τὴν ἡμετέραν ἀναδεkhgr;ομένους φροντίδα, τοὺς ἁγίους ἀδελφοὺς καὶ συλλειτουργοὺς ἡμῶν, ὁμοψύχους ἡμῖν καὶ δεδοκιμασμένους, Ἀρκάδιον καὶ Προΐεκτον ἐπισκόπους, καὶ Φίλιππον τὸν ἡμέτερον πρεσβύτερον, οἳ τοῖς πραττομένοις παρέσονται, καὶ τὰ παρ' ἡμῶν πάλαι ὁρισθέντα ἐκβιβάσουσιν. Οἷς παρασχεθῆναι παρὰ τῆς ὑμετέρας ἁγιότητος οὐκ ἀμφιβάλλομεν συγκατάθεσιν, ἐπειδὴ τοῦτο, ὃπερ ἃν γνῶτε, δοκῇ ὑπὲρ τῆς πασῶν τῶν ἐκκλησιῶν ἀμεριμνίας κεκρίσθαι. EPISTOLA XIX. COELESTINI PAPAE AD THEODOSIUM IMPERATOREM.. Ne quid turbidae novitatis auctoribus permittat. Majorem ipsi esse debere fidei curam quam regni. COELESTINUS episcopus THEODOSIO Augusto. 1. Sufficiat licet quod sollicitudo vestrae clementiae circa fidei catholicae defensionem, cui pro Christi Dei nostri amore qui vestri imperii rector est adesse modis omnibus festinatis, integram immaculatamque eam, pravorum dogmatum damnato errore, servatis; in hoc semper munimen vestri constituentes imperii, scientes regnum vestrum sanctae religionis observantia communitum firmius duraturum: sed huic coelesti curae vel gloriae unusquisque nostrum pro sacerdotali officio operam nostram, in quantum valemus, impendimus; et huic synodo quam esse jussistis, nostram praesentiam in his quos misimus exhibemus, pietatem vestram sub divini obsecrantes obtestatione judicii, ne quid turbidae novitati licere vestra mansuetudo permittat, neve facultas aliqua his qui divinae majestatis potentiam in humanae disputationis rationem arctare contendunt, quo perturbetur pax ecclesiastica, tribuatur. 2. Major vobis fidei causa debet esse, quam regni; ampliusque pro pace Ecclesiarum clementia vestra debet esse sollicita, quam pro omnium securitate terrarum. Subsequuntur enim omnia prospera, si primitus quae Deo sunt chariora serventur. Abraham fide floruit, omnemque orbem gloria suae posteritatis implevit. Moyses populi liberator zelo Domini contra eos se, quos a Dei vero cultu recessisse probaret, armavit. David regem sua praecepta servantem in regno, ut illi inimicos suos subderet, Dominus custodivit. His rogo exemplorum vallati praesidio, fide, observatione, virtute, universalis Ecclesiae in Deum nostrum piissimum cultum, ne sibi aliquid dissensio vindicet, custodite. Pro vestro enim imperio geritur quidquid pro quiete Ecclesiae vel sanctae religionis reverentia laboratur. 3. Haec, gloriosissime et tranquillissime imperator auguste, quae in vestro corde esse novimus, Deum illic inesse non dubii, augustis etiam auribus per fratres et coepiscopos meos Arcadium et Projectum, et compresbyterum meum Philippum, quos misimus, intimamus, hoc a pietate vestra suppliciter deposcentes, quod vos habere credamus in vobis, ut quod a Deo petitis, hoc in fidei ipsius causa praestetis. Data idibus Maii, Basso et Antiocho consulibus EPISTOLA XX, SEU RELATIO QUAM SANCTA SYNODUS EPHESINA AD COELESTINUM PAPAM TRANSMISIT, In qua quae in ipsa sancta et magna synodo gesta sunt explicantur. Sanctissimo et reverentissimo comministro COELESTINO sancta synodus, quae secundum Dei gratiam congregata est in Ephesiorum metropoli, in Domino salutem. 1. Tuae quidem sanctitatis circa pietatem zelus, et circa rectam fidem Salvatoris omnium nostrum Deo amica vel placens sollicitudo, digna omni admiratione fuit. Mos est enim vobis ita magnis existentibus in omnibus bene probari, et omnia studia Ecclesiarum vestra propria facere. Quoniam autem oportebat omnia ad scientiam tuae sanctitatis referri quae subsecuta sunt, scribimus necessario, quia secundum voluntatem omnium nostrum Salvatoris Christi, et secundum decreta piissimorum et amatorum Christi imperatorum, congregati sumus in Ephesinorum metropoli ex multis et diversis provinciis ultra ducenti existentes numero episcopi. Deinde piissimis decretis amatorum Christi imperatorum per quae vocati sumus, tempus definientibus sessioni sanctae synodi diem sanctae Pentecostes, omnibus concurrentibus, maxime quia continebatur in litteris imperatorum ut si non aliquis occurrisset, post definitas inducias, non bona conscientia abesset, et esset inexcusabilis tam apud Deum quam apud homines, defuit reverentissimus Joannes Antiochenorum episcopus, non quasi voluntate simplici, sed neque spatio itineris impedimentum faciente, sed occultans mente consilium et cogitationem dissonantem a Deo, quam non longo post tempore veniens Ephesum demonstravit. Distulimus igitur concilium post definitum diem sanctae Pentecostes toties decem et sex diebus, cum multi tam episcopi, quam clerici, et aegritudine comprehensi, et afflicti essent in expensis, aliquanti vero et de vita migrassent: et erat, sicut perspicit tua sanctitas, injuria magis contra sanctam synodum quod agebatur. Tanta enim dilatione perverse usus est, cum utique eum precessissent multi ex longioribus spatiis. Verumtamen post diem sextum decimum praecesserunt quidam ex iis qui cum eo erant episcopi, metropolitae duo, Alexander Apameae, et alter Alexander Hierapoleos. Deinde nobis incusantibus adventus tarditatem reverentissimi episcopi Joannis dixerunt non semel, sed saepius, Quia demandavit nobis nuntiare reverentiae vestrae, quod si contigerit eum adhuc morari, non differri synodum, sed facere quae oporteat. His nuntiatis, et manifesto facto tam ex tarditate, quam ab his quae ab eo nuntiata sunt, quia recusat concilium, sive amicitiae Nestorii praestans, sive quia clericus fuerat sub se constitutae Ecclesiae, sive quorumdam pro eo petitionibus cedens, consedit sancta synodus Ephesi in majore ecclesia, quae vocatur Maria. 2. Cum autem omnibus alacriter convenientibus solus deesset concilio Nestorius, commonuit eum sancta synodus canonice per episcopos prima et secunda et tertia vocatione. Ille autem militibus circumcludens suam domum, superbiit contra ecclesiasticas leges, nec passus est semetipsum manifestum constituere, nec satisfacere de iniquis suis blasphemiis. Postea relectae sunt litterae, quae scriptae sunt ad eum a sanctissimo et reverentissimo episcopo Alexandrinae Ecclesiae Cyrillo, quas et probavit recte habere et irreprehensibiliter sancta synodus, et nullo modo dissonare aut a divinitus inspiratis Scripturis, aut etiam a tradita et exposita fide in magna synodo sanctorum Patrum, qui in Nicaea per tempora convenerunt, sicut et tua sanctitas recte hoc probans testificata est. Lecta autem et epistola Nestorii, quae ad ipsum scripta est memoratum sanctissimum et reverentissimum fratrem nostrum et comministrum, censuit sancta synodus aliena omnino ab apostolica et evangelica fide esse quae in ea erant dogmata, multis et novis languentia blasphemiis. Lectis vero similiter et expositionibus ejus impiissimis, nec non etiam scripta ad eum epistola a tua sanctitate per quam rationabiliter condemnatus est, utpote qui blasphema scripserit et irreligiosas voces suis expositionibus inseruit, sententia prolata est justa depositionis ejus; maxime quia in tantum longe est a poenitentia, aut a recognitione eorum in quibus blasphemavit adhuc Constantinopolitanam habens Ecclesiam, ut etiam in ipsa Ephesinorum metropoli sermonem faceret ad quosdam metropolitanos episcopos non ignorantes, sed doctos et reverentissimos, et auderet dicere, Quia ego bimenstrem et trimenstrem Deum non confiteor, et alia insuper diceret acerbiora. 3. Sicut irreligiosam igitur et abominabilem haeresim et pervertentem evangelicam nostram sectam, et omnem funditus mysterii dispensationem evellentem deposuimus, sicut superius diximus. Sed non poterat fieri, ut videtur, in Christo charitatem habentes et zelum in Domino, non multas experiri difficultates. Speravimus enim, reverentissimum Antiochenorum episcopum Joannem et sedulitatem synodi et pietatem laudare, et fortasse culpare depositionis tarditatem. Evenerunt autem nobis omnia quae in spe fuerant contraria. Inventus enim inimicus et hostis tam sanctae synodo, quam etiam ipsi rectae fidei Ecclesiarum, sicut ipsae res indicant. Mox enim quod ingressus est Ephesum, nondum excusso itineris pulvere, nec exutis itinerariis indumentis, congregavit quosdam qui cum Nestorio recesserant, et blasphemias contra suum locuti sunt caput, ac non solum deridentes gloriam Christi, et congregans tamquam collegium sibi triginta hominum numerum nomen episcopatus habentium, quorum quidam sunt sine civitatibus, vacantes autem et Ecclesias non habentes, alii autem ante multos annos pro acerbis causis depositi a suis metropolitis, cum ipsis autem et Pelagiani et Coelestiani, et de his quidam qui a Thessalia projecti sunt; rem praesumpsit iniquam, quam nullus horum qui ante eum fuerunt. Composuit etenim solus chartam depositionis quidem nomine, et injuriis affecit sanctissimum et reverentissimum Alexandrinae urbis episcopum Cyrillum, et reverentissimum coepiscopum nostrum Memnonem Ephesinum, nullo nostrum sciente, sed nec iis qui injuriam pertulerunt agnoscentibus quod agebatur, vel propter quam causam hoc praesumpsissent. Sed tamquam pro his non indignante Deo, et quasi non essent canones ecclesiastici, aut quasi non periclitaturi ipsi propter hanc audaciam, injuriis afficiunt excommunicationis nomine etiam omnem synodum. Deinde et publice in charta haec inserentes proposuerunt ad legendum volentibus, theatri parietibus affigentes, ut suam impietatem spectacula facerent. Sed non huc usque eorum processit audacia, sed enim fiduciam assumpserunt. Scripserunt aliquid quasi canonicum, et ad aures piissimorum et amatorum Christi imperatorum referre quae hujusmodi sunt. 4. His ita factis, sanctissimus et reverentissimus episcopus Alexandrinorum Cyrillus, nec non et reverentissimus episcopus Ephesinorum civitatis Memnon, libellos a se compositos, quibus insimulabant tam ipsum reverentissimum episcopum Joannem, quam eos qui cum eo hoc egerant, obtulerunt, conjurantes nostram sanctam synodum, ut evocaret canonice et ipsum Joannem et eos qui cum eo sunt; quatenus satisfacerent de quibus praesumpserant; et si quidem accusare haberent, si possent, dicerent et convincerent. In charta enim quae scripta est ab eis depositaria, potius autem injuriosa, occasionem inseruerunt: Quia Apollinaristae et Ariani et Eunomiani sunt, et propter hoc depositi sunt a nobis. Instantibus igitur his qui injuriam sustinuerunt ab illis, iterum nos necessario congregati in magna ecclesia supra ducentos existentes episcopi, una et secunda et tertia vocatione biduo evocavimus et ipsum Joannem et eos qui cum eo erant in concilium, quatenus convincerent injuriam passos, et satisfacerent, et causas dicerent pro quibus depositionis composuerunt chartam: et non praesumpsit venire. Oportebat autem eum, si vere convincere poterat memoratos sanctissimos viros quasi existentes haereticos, et venire, et ostendere hoc verum esse, quod accipiens ut validum et indubitatum crimen, temerariam sententiam contra eos protulit. Sed ex fragili conscientia non occurrit. Quod autem construebatur, illud erat: putavit enim quasi hac inepta et injusta injuria soluta, pariter solveretur et synodi justa sententia quae prolata est contra haereticum Nestorium. Indignati igitur merito tractavimus quidem aequam tam contra ipsum, quam contra alios sententiam proferre legitime, quam ipse contra leges in eos qui in nullo reprehensi sunt protulit: ut autem illius temeritatem patientia vinceret, licet juste hoc pateretur et legitime, servavimus judicio reverentiae tuae hoc. Interim eos sine communione fecimus, amputantes illis omnem potestatem sacerdotalem, ut nullum possint laedere per suas sententias. Eis enim qui ita ferociter et crudeliter et contra canones irruere solent ad pessimas et saevissimas res, quomodo non erat necessarium, quam non habuissent, adimere laedendi potestatem? 5. Fratribus igitur nostris et comministris Cyrillo et Memnoni, qui ab eis sustinuerunt injuriam, et communicatores omnes sumus, et post illorum temeritatem ministravimus cum eis, et simul ministramus, communiter omnes congregationes celebrantes; evacuantes ex scripto illorum lusum, quem invalidum et effectu carentem monstravimus. Injuria enim solummodo erat, et aliud nihil. Viri enim solummodo erat, et aliud nihil. Viri enim numero triginta, et alii quidem eorum haeretica macula notati, alii autem sine civitatibus et ejecti, qualem habent synodi personam, aut qualem virtutem contra synodum congregatam ex omni orbe qui sub coelo est? Consederunt enim nobiscum et qui a tua sanctitate destinati sunt reverentissimi episcopi Arcadius et Projectus, et cum eis sanctissimus presbyter Philippus, tuam nobis praesentiam per se donantes, et apostolicae sedis locum replentes. Indignetur ergo tua reverentia competenter pro his quae facta sunt. Si enim data fuerit volentibus licentia et majores sedes injuriis afficere, et contra eos in quibus non habent potestatem, contra leges sic et contra canones proferre sententias, magis autem injurias, et his qui pro pietate tot certamina sustinuerunt, propter quos et nunc pietas per vestrae reverentiae orationes effulsit, ibunt ad ultimam confusionem Ecclesiae res. Castigatis autem secundum congruum modum talia audentibus vacabit omnis turbatio, et condecens canonibus reverentia ab omnibus servabitur. 6. Lectis vero in sancta synodo gestis quae celebrata sunt in depositionem irreligiosorum Pelagianorum et Coelestinorum, Coelestii, Pelagii, Juliani, Praesidii, Flori, Marcelliani, Orontii, et similia eis sapientibus, censemus et nos valida et firma perdurare quae definita fuerunt a tua reverentia, et consentanei sumus in sententia omnes, depositos eos habentes. Ut autem integre omnia cognoscas quae acta sunt, destinavimus gesta. Et subscriptio. Salvum te esse, et ut memor nostri sis in Domino, deprecamur, dilectissime et desiderantissime. Subscripserunt et deinceps omnes episcopi secundum nomen. XIX. Ἀναφορά. Τῷ ἀγιωτάτῳ καὶ θεοσεβεστάτῳ συλλειτουργῷ Κελεστίνῳ ἡ ἁγία σύνοδος ἡ κατὰ Θεοῦ χάριν συναχθεῖσα ἐν τῇ Ἐφεσίων μητροπόλει ἐν κυρίῳ χαίρειν. Τῆς μὲν σῆς ὁσιότητος ὁ περὶ τὴν εὐσέβειαν ζῆλος, καὶ ἡ περὶ τῆς ὀρθῆς πίστεως τῷ πάντων ἡμῶν σωτῆρι Θεῷ φίλη τε καὶ ἀρέσκουσα φροντὶς, ἀξία παντὸς γέγονε θαύματος. Ἔθος γὰρ ὑμῖν τοῖς οὕτω μεγάλοις εὐδοκιμεῖν εἰς ἅπαντα, ἔρεισμά τε τῶν ἐκκλησιῶν τὰς ἑαυτῶν ποιεῖσθαι σπουδάς. Ἐπειδὴ δὴ ἐχρῆν ἅπαντα εἰς γνῶσιν τῆς σῆς ὁσιότητος ἀνενεχθῆναι τὰ παρακολουθήσαντα, γράφομεν ἀναγκαίως, ὅτι κατὰ βούλησιν τῶν πάντων ἡμῶν σωτῆρος Χριστοῦ, καὶ κατὰ θέσπισμα τῶν εὐσεβεστάτων καὶ φιλοχρίστων βασιλέων συνήχθημεν ἐν τῇ Ἐφεσίων μητροπόλει ἐκ πολλῶν καὶ διαφόρων ἐπαρχιῶν, ὑπὲρ τοὺς διακοσίους ὄντες τὸν ἀριθμὸν ἐπίσκοποι. Εἶτα τῶν εὐσεβῶν θεσπισμάτων τῶν φιλοχριστῶν βασιλέων, δι' ὧν κεκλήμεθα, καιρὸν ὁριζόντων τῷ συνεδρίῳ τῆς ἁγίας συνόδου τὴν ἡμέραν τῆς ἁγίας πεντηκοστῆς, ἁπάντων δὲ συνδεδραμηκότων, μάλιστα διὰ τὸ ἐγκεῖσθαι ταῖς τῶν βασιλέων συλλαβαῖς, ὡς εἰ μή τις ἀπαντήσειε κατὰ τὴν ὡρισμένην προθεσμίαν, οὐκ ἀγαθῷ συνειδότι ἀπολιμπάνεται, καὶ ἔστιν ἀναπολόγητος παρά τε Θεῷ καὶ ἀνθρώποις, ὑστέρησεν ὁ εὐλαβέστατος Ἰωάννης ὁ τῆς Ἀντιοχέων ἐπίσκοπος· οὐχ ὡς ἀπὸ γνώμης ἁπλῆς, ἀλλ' οὐδὲ τοῦ διαστήματος τοῦ κατὰ τὴν ὁδοιπορίαν ἐμποδὼν γενομένου· ἀλλὰ κρύπτων μὲν βουλὴν ἐἰς νοῦν τε καὶ σκέψιν ἀπᾴδουσαν τῷ Θεῷ, ἣν οὐκ εἰς μακρὰν ἐλθὼν ἔδειξεν ἐν τῇ Ἐφεσίων. Ὑπερεθέμεθα τοίνυν τὸ συνέδριον μετὰ τὴν ὁρισθεῖσαν ἡμέραν τῆς ἁγίας πεντηκοστῆς ἐφ' ὅλαις δίκα καὶ ἓξ ἡμέραις· καί τοι πολλῶν ἐπισκόπων τε καὶ κληρικῶν καὶ νόσῳ πεπιεσμένων, καὶ τεθλιμμένων εἰς τὰ δαπανήματα, ἐνίων δὲ καὶ ἐξοδευσάντων τοῦ βίου· καὶ ἦν, ὡς ὁρᾷ ἡ σὴ ὁσιότης, ὕβρις μᾶλλον κατὰ τῆς ἁγίας συνόδου τὸ δρώμενον. Τοσάυτῃ γὰρ ὑπερθέσει δυστρόπως ἐχρήσατο, καί τοι φθασάντων αὐτὸν τῶν ἐκ μακροτέρων διαστημάτων. Ὅμως μεθ' ἡμέραν ἐκκαιδεκάτην προέδραμόν τινες τῶν σὺν αὐτῷ ἐπισκόπων, μητροπολῖται δύο, Ἀλέξανδρος Ἀπαμείας, καὶ ἕτερος Ἀλέξανδρος Ἰεραπόλεως. Εἶτα ἡμῶν αἰτιωμένων τὸ τὴς ἀφίξεως βράδος τοῦ εὐλαβεστάτου ἐπισκόπου Ἰωάννου, ἔφασαν οὐχ ἅπαξ, ἀλλὰ πλειστάκις, ὅτι ἐνετείλατο ἡμῖν ἀπαγγεῖλαι τῇ θεοσεβείᾳ ὑμῶν, ὥστε εἰ γένοιτο αὐτὸν καὶ ἔτι βραδῦναι, μὴ ὑπερθέσθαι τὴν σύνοδον, ποιεῖσθαι δὲ μᾶλλον ἃ δεῖ. Τοῦτον ἀπαγγελθέντων, καὶ φανεροῦ γεγονότος ἀπό τε τοῦ βράδους καὶ ἐκ τῶν παρ' αὐτοῦ μηνυθέντων, ὅτι παραιτεῖται τὸ συνέδριον, ἢ τῇ Νεστορίου φιλίᾳ χαριζόμενος, ἢ καὶ ὅτι κληρικὸς γέγονε τῆς ὑπ' αὐτὸν ἐκκλησίας, ἢ καὶ ταῖς τινων ὑπὲρ αὐτοῦ παρακλήσεσιν εἴκων, συνήδρευσεν ἡ ἁγία σύνοδος ἐν τῇ μεγάλῃ τῇ κατὰ τὴν Ἐφεσον Ἔκκλησίᾳ, τῇ ἐπίκλην Μαρίᾳ. Ἐπειδὴ δὲ πάντων προθύμως συνδεδραμηκότων μόνος ἀπελιμπάνετο τοῦ συνεδρίου Νεστόριος, ὑπέμνησεν ἡ ἁγία σύνοδος κανονικῶς αὐτὸν δι' ἐπισκόπων πρώτῃ καὶ δευτέρᾳ καὶ τρίτῃ κλήσει. Ὁ δὲ στρατιώταις ἐπιφράξας τὴν ἑαυτοῦ οἰκίαν, ἀπενοήθη κατὰ τῶν τῆς Ἐκκλησίας θεσμῶν, καὶ οὐκ ἠνέσχετο ἑαυτὸν ἐμφανῆ καταστῆσαι, οὔτε μὴν ἀπολογήσασθαι περὶ τῶν ἀνοσίων αὐτοῦ δυσφημιῶν. Λοιπὸν ἀνεγνώσθη τὰ γράμματα τὰ γραφέντα πρὸς αὐτὸν παρὰ τοῦ ἁγιωτάτου καὶ θεοφιλεστάτου ἐπισκόπου τῆς Ἀλεξανδρέων Ἐκκλησίας Κυρίλλου, ἃ καὶ ἐδοκίμασεν ἡ ἁγία σύνοδος ὀρθῶς καὶ ἀλήπτως ἔχειν, καὶ κατὰ μηδένα τρόπον ἀσύμφωνα εἶναι ἢ ταῖς θεοπνεύστοις γραφαῖς, ἤγουν τῇ παραδοθείσῃ πίστει, καὶ ἐκτεθείσῃ ἐν τῇ μεγάλῃ σννόδῳ παρὰ τῶν ἁγίων πατέρων τῶν ἐν Νικαίᾳ συνελθόντων κατὰ καιροὺς, καθὰ καὶ ἡ σὴ ὁσιότης ὀρθῶς τοῦτο δοκιμάσασα ἐμαρτύρησεν. Ἀναγνωσθείσης δὲ καὶ τῆς ἐπιστολῆς Νεστορίου τῆς πρὸς αὐτὸν γραφείσης τον μνημονευθέντα ἁγιώτατον καὶ θεοσεβέστατον ἀδελφὸν ἡμῶν καὶ συλλειτουργὸν Κύριλλον, ἐδικαίωσεν ἡ ἁγία σύνοδος, ἀλλότρια παντελῶς τῆς τε ἀποστολικῆς καὶ εὐαγγελικῆς πίστεως εἶναι τὰ ἐν αὐτῇ δόγματα, πλείστην ὃσην καὶ ξένην νοσοῦντα τὴν δυσφημίαν. Ἀναγνωσθεισῶν δὲ ὁμοίως καὶ τῶν ἐξηγήσεων αὐτοῦ τῶν ἀσεβεστάτων, ἔτι γε μὴν καὶ τῆς γραφείσης πρὸς αὐτὸν ἐπιστολῆς παρὰ τῆς σῆς ὁσιότητος, δι' ἧς εὐλόγως κατεκρίνετο ὡς δύσφημα γεγραφὼς, καὶ ἀνοσίους φωνάς ταῖς ἰδίαις ἐξηγήσεσιν ἐνθεὶς, ψῆφος ἐξενήνεκται δικαία καθαιρέσεως κατ' αὐτοῦ· μάλιστα ὅτι τοσοῦτον ἀπέσχετο τοῦ μετανοῆσαι, ἢ μεταγνῶναι ἐφ' οἷς δεδυσφήμηκεν, ἔτι τὴν τῶν Κωνσταντινουπολιτῶν ἔχων Ἐκκλησίαν, ὥστε καὶ ἐν αὐτῇ τῇ Ἐφεσίων μητροπόλει διαλέγεσθαι πρός τινας τῶν ἁγίων μητροπολιτῶν ἐπισκόπων, ἀνδρων οὐκ ἀσήμων, ἀλλ' ἐλλογίμων καὶ θεοσεβεστάτων, τολμῆσαί τε εἰπεῖν· Ὅτι ἐγὼ τὸν διμηναῖον καὶ τριμηναῖον Θεὸν οὐχ ὁμολογῶ· καὶ ἕτερα δὲ πρὸς τούτοις εἶπε χαλεπώτερα Ὡς οὖν ἀνοσίαν καὶ μιαρωτάτην αἵρεσιν, καὶ ἀνατρέπουσαν τὴν εὐαγεστάτην ἡμῶν θρησκείαν, καὶ ὅλην ἐκ βάθρων τοῦ μυστηρίου τὴν οἰκονομίαν ἀφαιροῦσαν καθείλομεν, ὥς ἤδη φράσαντες εἴπομεν. Ἀλλ' οὐκ ἦν, ὡς ἔοικε, τῆς εἰς Χριστὸν ἀγάπης τὸ γνήσιον ἔχοντας, καὶ ζηλώσαντας τῷ Κυρίῳ, μὴ πολλῶν πειραθῆναι πραγμάτων. Προσεδοκήσαμεν γὰρ τὸν εὐλαβέστατον τῆς Ἀντιοχέων ἐπίσκοπον Ἰωάννην τήν τε ἀκρίβειαν τῆς συνόδου καὶ τὴν εὐσέβειαν ἐπαινέσαι, καὶ τάχα που καὶ μέμψασθαι τὸ ἐπὶ τῇ καθαιρέσει βράδος. Μεταπέπτωκε δὲ εἰς πᾶν τοὐναντίον τὰ τῆς προσδοκίας ἡμῖν. Εὕρηται γὰρ ἐχθρὸς καὶ πολεμιώτατος τῇ τε ἁγίᾳ συνόδῳ, καὶ αὐτῇ δὲ τῇ ὀρθῇ πίστει τῶν ἐκκλησιῶν, ὡς αὐτὰ μηνύει τὰ πράγματα. Ἅμα τε γὰρ εἰσῆλθεν εἰς τὴν Ἐφεσίων πόλιν, πρὶν ἀποπλύνασθαι τὸ ἱμάτιον, συναγαγών τινας τῶν τῷ Νεστορίῳ συναποστατησάντων, καὶ βλάσφημα λαλούντων κατὰ τῆς ἑαυτῶν κεφαλῆς, καὶ μονονουχὶ καταπαιζόντων τῆς δόξης τοῦ Χριστοῦ, καὶ συλλέξας ὥσπερ κολλήγιον ἑαυτῷ τριάκοντά που τὸν ἀριθμὸν ἀνθρώπων, ἐπισκόπων ἐχόντων ὄνομα, ὧν οἱ μέν εἰσιν ἀπόλιδες, σχολάζοντες δὲ καὶ ἐκκλησίας μὴ ἔχοντες, ἕτεροι δὲ καὶ πρὸ πολλῶν ἐτῶν ἐπὶ δειναῖς αἰτίαις καθῃρημένοι ἀπὸ τῶν ἰδίων μητροπολιτῶν, σὺν αὐτοῖς δὲ καὶ Πελαγιανοὶ καὶ Κελεστιανοὶ καὶ τῶν ἀπὸ Θεσσαλίας ἐκβεβλημένων τινὲς, πρᾶγμα τετολμήκεν ἀνόσιον, ὃ μηδεὶς πώποτε τῶν πρὸ αὐτοῦ. Συνάπτει γὰρ καταμόνας χαρτίον, καὶ δὴ καθαιρέσεως ὄνομα, καὶ ὕβριν προσετρίψατο τῷ ἁγιωτάτῳ καὶ θεοσεβεστάτῳ τῆς Ἀλεξανδρέων ἐπισκόπῳ Κυρίλλῳ, καὶ τῷ θεοσεβεστάτῳ ἡμῶν ἀδελφῷ καὶ συλλειτουργῷ ἐπισκόπῳ Μέμνονι τῷ τῆς Ἐφεσίων, οὐδενὸς ἡμῶν εἰδότος, ἀλλ' οὐδὲ τῶν ὑβρισθέντων ἐγνωκότων τὸ δρώμενον, ἢ διὰ ποίαν αἰτίαν τοῦτο τετολμήκασιν. Ἀλλ' ὥσπερ οὐκ ἀγανακτοῦντος ἐπὶ τούτοις τοῦ Θεοῦ, οὐκ ὄντων κανόνων ἐκκλησιαστικῶν, ἢ οὐ μελλόντων κινδυνεύειν αὐτῶν διά τὸ ἐπὶ τούτοις θράσος· ὑβρίζουσι δὲ τῷ τῆς ἀκοινωνησίας ὀνόματι καὶ πᾶσαν τὴν σύνοδον. Καὶ δὴ καὶ δημοσίᾳ χαρτίῳ ταῦτα ἐπιθέντες προύθεσαν εἰς ἀνάγνωσιν τοῖς ἐθέλουσι τοῖς τοῦ θεάτρου τοίχοις προσπήξαντες, ἵνα τὴν αὐτῶν ἀσέβειαν θεατρίσωσι. Καὶ οὐ μέχρι τούτων γέγονεν αὐτοῖς τὰ τολμήματα· ἀλλὰ γὰρ καὶ τεθαρσήκασιν, ὡς δράσαντές τι κανονικὸν, καὶ εἰς ἀκοὰς τῶν εὐσεβεστάτων καὶ φιλοχρίστων βασιλέων ἀνενεγκεῖν τὰ τοιάδε. Τούτων οὕτω γεγονότων, ὅ τε ἁγιώτατος καὶ θεοφιλέστατος ἐπίσκοπος τῆς Ἀλεξανδρέων Κύριλλος, καὶ μὴν καὶ ὁ θεοφιλέστατος τῆς Ἐφεσίων πόλεως ἐπίσκοπος Μέμνων, βιβλία συνθέντες, καὶ αἰτιασάμενοι αὐτόν τε τὸν εὐλαβέστατον ἐπίσκοπον Ἰωάννην, καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ τοῦτο δράσαντας, προσήγαγον, ὀρκοῦντες ἡμῶν τὴν ἁγίαν σύνοδον μεταπέμψασθαι κανονικῶς αὐτόν τε Ἰωάννην, καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ, ὥστε ἀπολογήσασθαι περί ὧν τετολμήκασι, καὶ εἴ τι ἐγκαλεῖν ἔχοιεν, εἰ δύνανται, εἰπεῖν καὶ διελέγξαι. Ἐν γὰρ τῷ γραφέντι παρ' αὐτῶν καθαιρετικῷ, μᾶλλον δὲ ὑβριστικῷ χαρτίῳ, πρόφασιν ἔθηκαν· Ὅτι Ἀπολλιναρισταὶ καὶ Ἀρειανοὶ καὶ Εὐνομιανοί, καὶ διὰ τοῦτο καθῄρηνται παρ' ἡμῶν. Ἐνισταμένων τοίνυν τῶν τὴν ὕβριν ὑπομεινάντων τὴν παρ' ἐκείνων, πάλιν ἡμεῖς ἀναγκαίως συνεδρεύσαντες ἐν τῇ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ, ὑπὲρ τοὺς διακοσίους ἐπισκόπους ὄντες, μιᾷ καὶ δευτέρᾳ καὶ τρίτῃ κλήσει, ἐν ἡμέραις δυσὶ, κεκλήκαμεν αὐτόν τε Ἰωάννην καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ εἰς τὸ συνέδριον, ὥστε διελέγξαι τοὺς ὑβρισμένους, καὶ ἀπολογήσασθαι, καὶ τὰς αἰτίας εἰπεῖν, ἐφ' αἷς τὸ τῆς καθαιρέσεως συνέθηκαν χαρτίον· καὶ οὐκ ἐθάρσησαν ἐλθεῖν. Ἔδει δὲ αὐτὸν, εἴπερ ἀληθῶς ἐλέγχειν ἠδύνατο τοὺς μνημονευθέντας ὁσίους ἄνδρας, ὡς αἱρετικοὺς ὄντας, καὶ ὑπαντῆσαι καὶ δεῖξαι τοῦτο ἀληθὲν ὂν, ὃ καὶ λαβὼν ὡς ἱσχυρὸν καὶ ἀναμφίβολον ἔγκλημα, τὴν προπετῆ ψῆφον κατ' αὐτῶν ἐξηνέγκατο. Αλλ' ὑπὸ σαθροῦ συνειδότος οὐχ ὑπήντησε. Τὸ δὲ κατασκευαζόμενον, ἐκεῖνο ἦν· ᾠήθη γὰρ, ὅτι τῆς ἀτόπου ταύτης καὶ ἐκνομωτάτου ὕβρεως λυομένης, συνανατραπήσεται καὶ ἡ δικαία ψῆφος τῆς συνόδου ἡ ἐξενεχθεῖσα κατὰ τοῦ αἱρετικοῦ Νεστορίου. Ἀγανακτήσαντες τοίνυν εἰκότως ἐβουλευσάμεθα μὲν τὴν ἴσην κατ' αὐτοῦ καὶ τῶν ἄλλων ψῆφον ἐξενεγκεῖν ἐννόμως, ἣν αὐτὸς παρανόμως κατὰ τῶν ἐπ' οὐδενὶ κατεγνωσμένων ἔθετο· ὕπερ δὲ τοῦ τὴν ἐκείνου προπέτειαν μακροθυμίᾳ νικῆσαι, εἰ καὶ ὅτι μάλιστα δικαίως ἂν ἔπαθεν αὐτὸ καὶ ἐννόμως, τετηρήκαμεν τῇ κρίσει τῆς σῆς θεοσεβείας καὶ τοῦτο· τέως αὐτοὺς ἀκοινωνήτους ποιήσαντες, καὶ περιελόντες αὐτῶν πᾶσαν ἐξουσίαν ἱερατικὴν, ὥστε μὴ δύνασθαι βλάπτειν δι' οἰκείων ἀποφάσεων. Τοὺς γὰρ οὕτως ἀγρίως καὶ ἀπηνῶς καὶ ἀκανονίστως χωρεῖν εἰωθότας ἐπὶ τὰ οὕτω δεινὰ καὶ παγχάλεπα τῶν πεπραγμένων, πῶς οὐκ ἦν ἀναγκαῖον καὶ οὐχ ἑκόντας παρελέσθαι τῆς τοῦ δύνασθαι βλάπτειν ἐξουσίας· Τοῖς μὲν οὖν ἀδελφοῖς ὑμῶν καὶ συλλειτουργοῖς, Κυρίλλῳ τε τῷ ἐπισκόπῳ καὶ Μέμνονι, τοῖς παρ' αὐτῶν ὑπομείνασιν ὕβριν, καὶ κοινωνικοὶ πάντες ἐσμὲν, καὶ μετὰ τὴν ἐκείνων προπέτειαν συνελειτουργήσαμεν καὶ συλλειτουργοῦμεν, κοινῇ πάντες τὰς συνάξεις ἐπιτελοῦντες· ἀκυρώσαντες ἐγγράφως τὰ ἐκείνων παίγνια, ἀνίσχυρά τε καὶ ἀδρανῆ παντελῶς ἀποφῄναντες. Ὕβρις γὰρ μόνη καὶ ἕτερον οὐδὲν ἧσαν. Ἄνδρες γὰρ τὸν ἀριθμὸν τριάκοντα, καὶ οἱ μὲν αἱρέσεως σπίλῳ κατεστιγμένοι, οἱ δὲ ἀπόδιδες καὶ ἐκβεβλημένοι, ποῖον ἔχουσι συνόδου πρόσωπον; ἢ ποίαν ἰσχὺν κατὰ συνόδου συγκροτηθείσης ἐξ ἀπάσης τῆς ὑπ' οὐρανόν; συνήδρευσαν γὰρ ἡμῖν καὶ οἱ παρὰ τῆς ὁσιότητος τῆς σῆς ἀπεσταλμένοι θεοσεβέστατοι ἐπίσκοποι, Ἀρκάδιος καὶ Προΐεκτος, καὶ σὺν αὐτοῖς ὁ εὐλαβέστατος πρεσβύτερος Φίλιππος, τὴν σὴν ἡμῖν παρουσίαν δι' ἑαυτῶν χαριζόμενοι, καὶ τῆς ἀποστολικῆς καθέδρας τὸν τόπον ἀναπληροῦντες. Ἀγανακτησάτω τοίνυν προσφόρως ἐπὶ τοῖς γεγενημένοις ἡ σὴ ὁσιότης. Εἰ γὰρ δοθείη τοῖς ἐθέλουσιν ἄδεια καὶ τοὺς μείζονας ὑβρίζειν θρόνους, καὶ καθ' ὧν οὐκ ἔχουσιν ἐξουσίαν, παρανόμους οὕτω καὶ ἀκανονίστους ἐκφέρειν ψήφους, μᾶλλον δὲ ὕβρεις, καὶ τοῖς ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας τοσούτους ἄθλους ὑπομεμενηκόσιν, ὧν ἕνεκεν καὶ νῦν ἡ εὐσέβεια διὰ τῶν εὐχῶν τῆς σῆς ὁσιότητος ἀνέλαμψεν, οἰχήσεται πρὸς ἐσχάτην ἀταξίαν τὰ τῆς ἐκκλησίας πράγματα. Σωφρονισθέντων δὲ καθ' ὃν προσήκει τρόπον τὰ τοιαῦτα τετολμηκότων, ἀργήσει πᾶς θόρυβος, καὶ ἡ πρέπουσα τοῖς κανόσιν αἰδὼς παρὰ πάντων σωθήσεται. Ἀναγνωσθέντων δὲ ἐν τῇ ἁγίᾳ συνόδῳ τῶν ὑπομνημάτων τῶν πεπραγμένων ἐπὶ τῇ καθαιρέσει τῶν ἀνοσίων Πελαγιανῶν καὶ Κελεστιανῶν, Κελεστίου, Πελαγίου, Ἰουλιανοῦ, Περσιδίου, Φλώρου, Μαρκελλίνου, Ὀρεντίου καὶ τῶν τὰ αὐτὰ τούτοις φρονούντων, ἐδικαιώσαμεν καὶ ἡμεῖς ἰσχυρὰ καὶ βέβαια μένειν τὰ ἐπ' αὐτοῖς ὡρισμέα παρὰ τῆς σῆς θεοσεβείας. Καὶ σύμψηφοι πάντες ἐσμὲν, καθῃρημένους ἔχοντες αὐτούς. Ὑπὲρ δὲ ἀκριβοῦς εὐμαθίας ἀπάντων τῶν πεπραγμένων, ἀπεστείλαμεν καὶ τὰ ὑπομνήματα καὶ τὰς ὑπογραφὰς τῆς συνόδου. Ἐῤῥῶσθαί σε καὶ μνημονεύειν ἡμῶν τῷ κυρίῳ εὐχόμεθα, ἀγαπητὲ καὶ ποθεινότατε. MONITUM IN EPISTOLAM SEQUENTEM, EIQUE SUBNEXAS AUCTORITATES. 1.. De veritate epistolae nulla est controversia. Non solum exstat in collectionibus Dionysii Exigui, Hadriani I, Hispana, Isidori, sed et laudatur a Prospero lib. contra Collat. c. 21 n. 58 et 59, Vincentio Lirinensi Commonit. c. 43, Cresconio Breviar. Can. c. 288, et Photio cod. 53 et 54. Coelestinus illam, ut Vincentius loquitur, Gallorum sacerdotibus misit, arguens eorum conniventiam, quod antiquam fidem silentio destituentes, profanas novitates exsurgere paterentur: evidenter pronuntians, inquit Prosper loco laudato, quantum sibi praesumptionis istius novitas displiceret, qua auderent quidam adversum antiquos magistros insurgere, et indisciplinata calumnia praedicationi veritatis obstrepere. Quibus Prosperi verbis viri eruditi eos maxime notari putant, qui Massiliae, Cassiano praeceptore ac magistro, Augustino obloqui et novam doctrinam praedicare coeperunt; ideoque Venerii, qui Massiliensi Ecclesiae tum praeerat, nomen in inscriptione epistolae hujus caeteris anteferri. Et hanc quidem opinionem Prosperi, cum in exordio, tum in fine libri contra Collatorem, dicta non mediocriter confirmant. Hujusmodi autem praedicatores Vincentius Lirin. c. 43, quantum verba ejus sonant, merito erroris argui, ideoque jure corripiendos, liberaque novitatum praedicatione interdicendos esse, aut si non desinant, velut qui B. Coelestini memoriae insultent, audire debere agnoscit, cum illud laudat ejusdem papae, Merito causa nos respicit, si silentio foveamus errorem. Et paucis interjectis addit: Ergo haec fuit B. Coelestini beata sententia, non ut vetustas cessaret obruere novitatem, sed potius novitas desineret incessere vetustatem. Ac demum his proxime subjungit: Quibus apostolicis catholicisque decretis quisquis refragatur, insultet primum omnium necesse est memoriae S. Coelestini, qui statuit ut desineret incessere novitas vetustatem. Quapropter aut is Vincentius inter novatores illos quos modo Coelestinus corripit, ponendus non videtur, et alius ab eo est censendus, cujus objecta Prosper libro contra Vincentianas objectiones inscripto confutavit. Aut si erudito cardinali Norisio lib. II Hist. Pelag. p. 257 et seqq. aliud propugnanti est assentiendum, Vincentium eo loci magna arte usum, indignaque simulatione locutum esse concedendum est. 2. Hanc Coelestini epistolam ad annum 431 eruditi vulgo referunt. Id certe est exploratum scriptam eam non esse, nisi postquam Augustini mors, quae in 28 Augusti diem anni 430 incidit, in Italia et Galliis pervulgata esset. Immo nec longe ante Coelestini obitum Gallis redditam fuisse conjectura est. Frustra enim elogium quo Coelestinus Augustinum commendat, tentassent reprehensores ejus eludere, atque obtendere istam in sanctum Augustinum laudationem pro anteriorum scriptorum meritis, non pro novissimis, quae reprehensione digna censebant, fuisse collatam, si Coelestinus adhuc superstes consuli ac suam ea de re sententiam planius aperire potuisset. 3. Ad subnexas autem apostolicae sedis auctoritates quod attinet, utrum ab eodem Coelestino conscriptae simulque missae sint, an vero ad alium scriptorem aliudve tempus pertineant, controvertitur, nec eadem semper ea de re omnium sententia fuit. Si vetustiores a saeculo VI ineunte pene ad nostrum sequi placet, Coelestino tribuendae sunt. Nam Petrus diaconus ac socii epistolae quam ad episcopos in Africa exsules circa annum 520 scripserunt pleraque inserunt subjectorum capitum 11 et 12 verba, eaque laudant velut beatissimi Coelestini in epistola ad Gallos. Et quasi occurrere voluissent posterorum dubitationi, ubi laudata a se epistola desinat notare sic studuerunt: Terminat autem idem magister Coelestinus hanc ipsam epistolam atque concludit ita dicens: Quia ad confitendam Dei gratiam . . . . . . . . ut prorsus non opinemur catholicum quod apparuerit praefixis sententiis esse contrarium. Petro ac sociis concinit Dionysius Exiguus. Nam cum Coelestini decreta in 22 titulos dividat, epistola ejus ad Gallos una cum subnexis apostolicae sedis auctoritatibus inter tredecim primos hujus papae titulos seu decreta recensetur ab illo in hunc modum: I. De Prospero et Hilario; II. De sancto Augustino mira laudis assertio; III. Praeteritorum sedis apostolicae episcoporum auctoritates de gratia Dei; IV. Quod Adam omnes laeserit, etc., ut infra. Dionysium pro more sequitur Cresconius in Breviario Canonico, a cujus capite 288 ad 298 tredecim tituli, in quos Dionysius epistolam ad Gallos ac subnexas auctoritates partitus est, singillatim, tertio dumtaxat praetermisso, velut ex decretis papae Coelestini laudantur. Hos tredecim titulos pariter in fronte ejusdem epistolae praefigunt collectionis Hispanae compilator et Isidorus Mercator. Praeterea et Coelestino subnexa capitula ascribunt plurimi iique graves scriptores ab Henr. Norisio et Pasch. Quesnello memorati, Florus diaconus in opere quod Ecclesiae Lugdunensis nomine adversus Joannem Scotum Erigenam lucubravit, Hincmarus Remensis lib. de Praedestinatione c. 21 et 22 et alibi, Lupus Ferrariensis abbas in Collectaneis quaest. 2, Remigius Lugdunensis episcopus cum sua Ecclesia libro de tribus epistolis cap. 23, et in libello de Absolutione quaestionis, Ivo Carnut., etc. 4. Postmodum tamen a tantorum virorum sententia discedere non dubitarunt recentiorum plurimi, Joan. Wendelstinus, qui Cod. canonum et decretorum pontificiorum Moguntiae edidit anno 1525, necnon conciliorum post Merlinum editores Crabbius, Surius, Nicolinus, Labbeus; quibus addendi cardinalis Carafa, seu qui post ejus obitum epistolarum pontificiarum editionem Romae curavit, Baronius ad ann. 431, Francisc. Suares proleg. 6 de Gratia c. 1 n. 11. Jac. Sirmundus notis in tom. I Concil. Gall., Gerardus Vossius libro I Histor. Pelag. c. 30, Elias Dupin in Biblioth., Jac. Hiacynthus Serry in opusculo quod Augustinum vindicatum inscripsit. Specialis est ea de re Pasch. Quesnelli dissertatio 3 in Leonis Opera. Neque minus diligenter eamdem tractat Henricus Norisius in vindic. August. c. 8 p. 208. 5. Argumenta quibus eruditi illi viri moti sunt ut praedicta capitula Coelestino abjudicarent, praecipua ea sunt: 1o quod eorum auctor ac parens de Romana sede tamquam de aliena, non tamquam de propria loquitur, et ubi Romanos rectores laudat, eos minime vocat decessores suos, praeter morem aliorum pontificum, immo et Coelestini in ea ipsa ad Gallos epistola. Deinde Coelestinus in praemissa epistola nullum de subjiciendis illis capitulis verbum facit, cum Romani pontifices, quoties litteris suis scripta nonnulla subnectunt, de his praemonere in litteris suis soleant. Praeterea Prosper lib. contra Collatorem cap. 10, probaturus bonarum voluntatum initia Dei inspiratione generari, adductis Innocentii ac Zosimi testimoniis, ad adversarium sic orationem convertit: Videsne regulas tuas invictarum constitutionum soliditate confractas . . . . . ? Cum enim de sanctarum origine voluntatum et fidei charitatisque principiis inter nostros et Pelagianos quaestio versaretur, non ancipiti victoria nec dubio diremptum est fine certamen, ut adhuc nobis de iniquissima hujus foederis tui pace tractandum sit. Quid vero ei opus erat in Innocentii et Zosimi adversus Pelagianos scriptis quaerere, unde certamen, quod Cassianus instaurabat, jam diremptum demonstraret, si Coelestinus his capitulis novissime in Galliam missis novae controversiae conceptis verbis finem imposuisset? Eo autem gravius ac firmius est hoc argumentum, quod Prosper in eodem libro cap. 21 Coelestinum, cum ob multa contra Pelagianos praeclare gesta, tum nominatim ob susceptam in epistola ad Gallos Augustini defensionem, laudibus extollit. Aliud proponit Norisius argumenti genus quod caeteris semper praetulisse se profitetur. Nempe si a Coelestino, adeoque ab apostolica sede, emanassent capitula illa, sibi incompertum esse ait quo pacto ab haeretica labe purgari Faustus Reiensis, Hilarius Arelatensis aliique Galliae episcopi possent. Illos enim regulis quae in hisce capitulis traduntur nonnihil contrarium etiam post Coelestini obitum docuisse in confesso est, cum horum capitulorum compilator postremis opusculi sui verbis testetur ac velit, Ut prorsus non opinemur catholicum quod apparuerit praefixis sententiis esse contrarium. 6. Paschasius Quesnellus lucubrationem eamdem quae Indiculi nomine ab eo donatur Leoni vindicans, suam ea de re sententiam exponit his verbis: A Leone compactum esse compendiosum hunc Indiculum prorsus existimo, non ex quo pontificatum gessit, sed per id tempus quo diaconi solummodo fungens munere, Coelestino pontifici rerum ecclesiasticarum minister affuit. Verum si res ita se haberet, quid vetaret quominus idem Indiculus Coelestino ascriberetur? Certe usu venit ut minister qui aliquid auctoritate illius facit cui ministrat, opus illud non sibi, sed ei qui praecepit attribuat. Quocirca et qui alicui ab epistolis est, litteras quas illius jussu scribit, non suo, sed ejus cui ministrat nomine inscribit. Ita etiam praedictus Indiculus, si eum Leo tamquam Coelestini in rebus ecclesiasticis minister aggressus est, huic papae tribuendus fuit. Hinc et adversus istam sententiam redeunt argumenta superiora, quibus hanc lucubrationem neque in Coelestinum neque in ejus tempora convenire comprobatum est. Hoc ipsum subnexis confirmabimus. 7. Idem opusculum plerique alii Prospero adjudicant: primo quia in eo quaedam sermonis ac sententiarum cum caeteris ejusdem scriptis observatur consensio. Deinde eadem prorsus Innocentii, Zosimi, Africanorumque conciliorum testimonia, quibus nituntur Indiculi praedicti sententiae, Prosper in libro contra Collatorem profert; adeo ut quae pluribus in hoc libro edisseruerat, in isto Indiculo paucis perstringere voluisse videatur. Ad haec, eo consilio collectus est Indiculus iste, ut adversus eos qui obloqui Augustino non desistebant, tanti doctoris memoria vindicaretur. Augustini autem adversus novos ejus reprehensores defendendi curam speciali quadam ratione a Prospero susceptam fuisse fidem faciunt illius contra Collatorem liber, necnon ad capitula Gallorum, ad excepta Genuensium et ad objectiones Vincentianas responsa. Et hanc quidem curam ipse in postremi hujus operis praefatione sibi a Romano pontifice commissam ac delegatam esse indicat, ubi fidem contra Pelagianos ex apostolicae sedis auctoritate defendere se testificatur. Hinc et Hincmarus in epistola quae primo ipsius operi de Praedestinatione praefixa est, paulo post initium, ad Carolum regem scribit: Post ejus (Augustini) obitum, quidam invidi capitulatim de ipsius scriptis colligere curaverunt . . . . . . Quae videlicet aemulorum mendacia EX DELEGATIONE SEDIS ROMANAE per Coelestinum papam sanctus Prosper catholico et prudenti stylo falsa et imprudenter objecta ostendit. 8. Coelestino quidem adhuc superstite, Prosper adjuncto sibi socio Hilario Romam se contulerat, et epistolam obtinuerat ad Gallos (Epist. 21 n. 2), in qua laudatus pontifex Augustini reprehensores acriter corripiens, atque hunc doctorem nullo umquam sinistrae suspicionis saltem rumore aspertum, sed ubique cunctis et amori simul et honori fuisse testatus, aemulis ejus nihil reliquisse videbatur, quod ipsi objicerent. Verum, inquit Prosper (Lib. cont. Collat. c. 21 n. 59), contra istam clarissimae laudationis tubam, contra istam sacratissimi testimonii dignitatem, audet quisquam malignae interpretationis murmur emittere, et perspicuae sincerissimaeque sententiae nubem obliquae ambiguitatis obtendere, ut scilicet quia in epistola papae (Coelestini) librorum de quibus actum est non expressus est titulus, hinc eos (libros qui in reprehensionem vocabantur) appareat non probatos, et istam Augustini laudationem pro anteriorum scriptorum meritis fuisse collatam. Quae sinistra interpretatio quam iniqua quamque insulsa esset, ex novissimorum Augustini librorum cum anterioribus summa consensione demonstrasse non contentus Prosper, ne quid adversariis superesset effugii, agendum sibi duxit, ut etiam a Xysto pontifice Augustini doctrina probaretur. Unde et subjicit (Num. 60): Quod ne hypocritarum obtineatur insidiis (ut scil. novissimi Augustini libri ab apostolica sede non probati existimentur), confidimus Domini protectione praestandum, ut quod operatus est in Innocentio, Zosimo, Bonifacio, Coelestino, operetur et in Xysto; et in custodia Dominici gregis haec sit pars gloriae huic servata pontifici, ut sicut illi lupos abegere manifestos, ita hic depellat occultos. Tum igitur, ut Xystum ad id praestandum induceret facilius, Indiculum texuisse merito credatur, in qua doctrinam, quam in novissimis Augusti libris arguebant adversarii, praeteritorum apostolicae sedis praesulum definitionibus consentaneam esse demonstratur. Hunc porro Indiculum a Xysto ita confirmatum fuisse, ut quod expressis in eo capitulis de gratia et libero arbitrio traditur deinceps propria Ecclesiae Romanae doctrina evaderet; adeoque Prosperum id quod de illo pontifice speraverat feliciter assecutum esse, indicio esse potest quod Hormisda epist. 122 ad Possessorem scribit: De arbitrio tamen libero et gratia Dei quid Romana, id est catholica, sequatur ac servet Ecclesia, licet in variis libris beati Augustini possit cognosci, et maxime ad Hilarium et Prosperum, tamen et in scriniis ecclesiasticis EXPRESSA CAPITULA continentur. Non enim alia hic capitula notari intelligunt eruditi, nisi quae in Indiculo nostro expressa sunt. Sane causam cujus componendae gratia concinnatus est noster Indiculus a Coelestino finitam non esse aperte docet Prosper in laudato libro contra Collatorem cap. 22, ubi de Augustini reprehensoribus istud adjungit: Quorum tamen, dum adhuc non sunt a fraterna societate divisi, toleranda magis est intentio, quam desperanda correctio: ut donec Dominus per Ecclesiae principes et legitimos judiciorum suorum ministros haec, quae per paucorum superbiam et quorumdam imperitiam sunt turbata, componat; nobis, Deo adjuvante, sit studium, quieta modestaque patientia odiis dilectionem reddere. Si enim princeps Ecclesiae et judiciorum Dei legitimus minister Coelestinus de re controversa sententiam jam dixisset, ac diserte pronuntiasset se prorsus non opinari catholicum quod apparuerit praefixis (in Indiculo) sententiis esse contrarium, idque in Galliis promulgatum esset; nihil erat cur Prosper de iis qui placita praedictis sententiis contraria tueri non desinebant tam bene speraret, aut tam modeste cum iis ageret. Certe hoc posito nihil fuisset cur Augustini aemuli libros ejus anteriores tantum, non novissimos, a Coelestino probatos esse obtenderent. Unde plane confirmatur, quod jam confectum erat, saepius dictum Indiculum nequaquam Coelestini vel auctoritate vel jussu fuisse concinnatum 9. Censet Gerardus Vossius Prosperum in hoc opere adornando cum Hilarium, tum alios Augustini defensores sibi socios adjunxisse. Nullam vero hujus opinionis aliam rationem profert, nisi quod plurali numero utatur, ac dicat, jungeremus, compendioso manifestamus indiculo, etc., non jungerem, aut manifesto, etc. At si valet haec ratio, etiam Prosper non solus, sed cum sociis ad objectiones Vincentianas respondisse dicendus est, si quidem in hujus libri praefatione similiter plurali numero constanter loquitur, pandamus, judicemus, defendimus, talia in nostro sensu esse qualia diabolico continentur Indiculo. 10. Quamvis autem Coelestini epistolam subnexumque Indiculum ad diversos annos pertinere manifestum sit, alterutrum tamen scriptum nusquam reperimus seorsim editum. Jam ab ineunte saeculo sexto, uti praediximus, Afri episcopi ac deinde Dionysius Exiguus et innumeri alii pro uno Coelestini scripto utrumque habuerunt. Unde et utrumque ab ipso Prospero in unum conflatum esse haud temere conjiciatur, ut librorum Augustini ac doctrinae in eis assertae plena et integra simul haberetur cum Coelestini judicio, tum antecedentium sedis apostolicae praesulum consensu, fulta defensio. Quocirca religioni nobis fuit opus distrahere, quod numquam non conjunctum legimus, quodque ipsa sede apostolica volente ac probante credimus copulatum. Neque ipsos etiam titulos, quos ei Dionysius Exiguus praefixit, duximus removendos, ut antiquorum qui eis usi sunt fides probetur. 11. Observavit Henric. Norisius, Vindic. Augustin. pag. 213, eadem capitula libro de Dogmatibus Ecclesiasticis, qui Gennadio Massiliensi ascribitur, a capite 22 fuisse inserta. Sed hoc praeter veterum codicum fidem factum esse annotarunt nostri (Append. tom. VIII August.), qui novissimam Augustini editionem adornarunt, ideoque illa suppresserunt. Monuit quoque laudatus cardinalis postrema capitula, scil. a cap. 11 ad calcem, in homilia S. Joannis Chrysostomi de Adam et Eva tom. II edit. Basil. ad verbum fuisse exscripta cum aliis 40 versibus libri Augustini contra Julianum cap. 3. Unde homiliam illam centonem esse liquet. 12. In hac clausula quid vocentur profundiores difficilioresque partes incurrentium quaestionum disceptatur. Nonnulli hoc loco theologorum disputationi permitti putant ea de gratia et praedestinatione sanctorum capita quae Augustinus velut ad fidem pertinentia propugnat. Sed ab eorum opinione quantum absit Ecclesia Romana, testis idoneus est vel unus Hormisda, qui loco supra citato, de arbitrio libero et gratia Dei quid Romana, hoc est catholica, sequatur ac servet Ecclesia, in variis libris B. Augustini, et maxime ad Hilarium et Prosperum, cognosci posse docet. Doctus vero Norisius in Vindiciis memoratis, pag. 216, quaestionum profundiorum nomine illas intelligi putat, in quibus de peccato originali ac modo quo propagatur, nec non de concupiscentia reliquisque miseriis quae sunt poenae originalis peccati, disseritur; earumque assertionem ab Indiculi hujus scriptore ideo praetermitti arbitratur, non quia vel ut ἀδιαφορὰν vel partium disputationi permissam, sed quia pro tempore ac proposito scopo non necessariam judicarit. Auctor, inquit, illorum capitum intendit tradere contra Massilienses quantae sine liberi arbitrii vires et quanta gratiae necessitas. Sed quia de peccato originali, deque modo quo propagatur, ac de miseriis quae illud consequuntur, nulla erat Augustinum inter et Massilienses controversia, ideo dixit, NON NECESSE HABEMUS ASTRUERE, quod est, nolle se de illis canones edere, quod ad praesentem cum Massiliensibus controversiam non conducebant, non quod libero disputantiam assensui vel dissensui illa dimittere vellet, quae est insulsa recentium interpretatio. Si tamen vim expendamus verborum, profundiores difficilioresque partes incurrentium quaestionum, haec praeterea nonnihil aliud sonare fatendum est. Apte autem quaestionum incurrentium vocabulo quasdam interpretari est quaestiones quae non per se primario, sed veluti per accessionem, ideoque non necessarie, tractentur. Ubi vero quaestionum illarum partes profundiores difficilioresque audimus, eas notari quae cuique minus obviae quam quae explicatae sunt, nemo non intelligit. Paschas. Quesnellus ad calcem operum Leonis de hoc loco fuse et copiose disserens, dissert. 3 part. II cap. 2, profundiores quaestiones hic designatas dignosci posse censet ex his Augustini lib. III ad Bonifacium c. 8. Cum igitur Pelagiani his atque hujusmodi veritatis testimoniis et vocibus urgeantur . . . immittunt aliarum nebulas quaestionum . . . de laude creaturae, laude nuptiarum, laude legis, laude liberi arbitrii, laude sanctorum. Et cap. 10: Addunt sane ad latebrarum suarum nebulas Pelagiani de origine animae non necessariam quaestionem . . . Aiunt enim nos animarum traducem cum peccati traduce contueri. De hac novissima quaestione mentem suam apud Fulgentium epist. 15 n. 10 ita explicant episcopi in Sardinia exsules: Quaestionem vero animarum aut tacitam debemus relinquere, aut sine contentione tractare . . . maxime quod sine fidei detrimento potest a fidelibus ignorari. Addit ipse Fulgentius lib. III de Praedestin. et Grat. c. 8: Cujus quaestionis B. Augustinus profunditatem sibi imperscrutabilem cernens, nullam voluit hujus rei definitam proferre sententiam. Nec ambigendum quin eadem ac similes illic notentur. EPISTOLA XXI. B. COELESTINI PAPAE I AD EPISCOPOS GALLIARUM. I. De Prospero et Hilario, qui quosdam Galliae presbyteros accusant Pelagii sectatores. --II. De sancto Augustino mira laudis assertio. --III. Praeteritorum sedis apostolicae episcoporum auctoritates de gratia Dei. --IV. Quod Adam omnes laeserit, nec quemquam nisi Christi gratia posse salvari. --V. Quod nemo sit bonus suis viribus, nisi participatione ejus qui solus est bonus. --VI. Quod nisi gratia Dei continua juvemur. insidias diaboli devitare non possumus. --VII. Quod per Christum libero bene utamur arbitrio. --VIII. Quod omnia sanctorum merita dona sint Dei. --IX. Quod omnis sancta cogitatio et motus piae voluntatis ex Deo sit. --X. Quod gratia non solum peccata dimittat, sed etiam adjuvet ne committantur, et praestet ut lex implectur; non, sicut ait Pelagius, facile. quasi sine Dei gratia difficilius possit impleri. --XI. Quod praeter statuta sedis apostolicae, omnes orationes Ecclesiae Christi gratiam resonent, qua genus reparatur humanum (addit Isid. Mercator) et ab aeterna damnatione reducitur. --XII. Quod gratiam Dei etiam baptizandorum testetur instituta purgatio, cum exorcismis et exsufflationibus spiritus ab eis expelluntur immundi. --XIII. Quod profundiores quaestiones nec contemnendae sint, nec penitus asserendae. Dilectissimis fratribus VENERIO, MARINO, LEONTIO, AUXONIO, ARCADIO, FILLUCIO et caeteris Galliarum episcopis COELESTINUS. 1. Apostolici verba praecepti sunt, apud Judaeos atque gentiles sine offensione nos esse debere (I Cor. X, 32). Hoc quisquis Christianus est, tota animi virtute custodit. Quod cum ita sit, non parum periculi illum manere poterit ante Deum, qui hoc detrectat etiam fidelibus exhibere. Nam qualiter nos, qui neminem perire volumus, ista contristent, quae auctoribus Christianis percellunt animos Christianos, Dominicus in Evangelio sermo testatur. Ait enim ipse Salvator, quod expediat scandalizanti unum de pusillis, in maris profundum demergi (Matth. XVIII, 6); et ideo quae sit ejus jam poena quaeramus, cui tale supplicium legimus expedire. CAP. I.--2. Filii nostri praesentes Prosper et Hilarius, quorum circa Deum nostrum sollicitudo laudanda est, tantum nescio quibus presbyteris illic licere qui dissensioni Ecclesiarum studeant, sunt apud nos prosecuti, ut indisciplinatas quaestiones vocantes in medium, pertinaciter eos dicant praedicare adversantia veritati. Sed vestrae dilectioni justius imputamus, quando illi supra vos habent copiam disputandi. Legimus supra magistrum non esse discipulum (Luc. VI, 40), hoc est, non sibi debere quem quam in injuriam doctorum vindicare doctrinam. Nam et hos ipsos a Deo nostro positos novimus ad docendum; cum sit, dicente Apostolo (I Cor. XII, 28), eis tertius locus intra Ecclesiam deputandus. Quid illic spei est, ubi, magistris tacentibus, ii loquuntur qui, si ita est, eorum discipuli non fuerunt? Timeo ne connivere sit, hoc tacere. Timeo ne magis ipsi loquantur, qui permittunt illis taliter loqui. In talibus causis non caret suspicione taciturnitas, quia occurreret veritas, si falsitas displiceret. Merito namque causa nos respicit, si silentio foveamus errorem. Ergo corripiantur hujusmodi. Non sit his liberum habere pro voluntate sermonem. Desinat, si ita res sunt, incessere novitas vetustatem; desinat Ecclesiarum quietem inquietudo turbare. Conantur saepe naufragio mergere quos intra portum stantes statio facit fida securos. Fida quippe est omnium statio, quorum perfectis gressibus vestigia non moventur. Recurrerunt ad apostolicam praedicti sedem, haec ipsa nobis quae tentat perturbatio conquerentes. Habetote, fratres charissimi, pro catholicae plebis pace tractatum. Sciant se, si tamen censentur presbyteri, dignitate vobis esse subjectos. Sciant quod sibi omnes qui male docent, discere magis ac magis competat quam docere. Nam quid in ecclesiis vos agitis, si illi summam teneant praedicandi? Nisi forte illud obsistat, quod non auctoritate, non adhuc ratione colligitur, ut aliqui e fratrum numero, nuper de laicorum consortio in collegium nostrum fortassis admissi, nesciant quid sibi debeant vindicare. Super his multa jam dicta sunt eo tempore, quo ad fratris Tuentii dedimus scripta responsum. Nunc tamen repetentes saepius admonemus: vitentur hujusmodi qui laborant per terras aliud quam ille noster jussit agricola seminare. Nec tamen mirari possumus si haec erga viventes hi nunc tentare audent, qui nituntur etiam quiescentium fratrum memoriam dissipare. CAP. II.--3. Augustinum sanctae recordationis virum pro vita sua atque meritis in nostra communione semper habuimus, nec umquam hunc sinistrae suspicionis saltem rumor aspersit: quem tantae scientiae olim fuisse meminimus, ut inter magistros optimos etiam ante a meis semper decessoribus haberetur. Bene ergo de eo omnes in communi senserunt, utpote qui ubique cunctis et amori fuerit et honori. Unde resistatur talibus, quos male crescere videmus? Nefas est haec pati religiosas animas, quarum afflictione, quia membra nostra sunt, nos quoque convenit macerari, quamvis maneat hos beatitudo promissa, quicumque probantur persecutionem propter justitiam sustinere (Matth. V, 10). Quibus quid promittat Dominus in futurum, sequens sermo declarat. Non est agentium causa solorum, universalis Ecclesia quacumque novitate pulsatur. Intelligamus haec ipsa vobis, quae nobis non placent, displicere. Quod ita demum probare poterimus, si imposito improbis silentio, de tali re in posterum querela cessabit. Deus vos incolumes custodiat, fratres charissimi. Incipiunt praeteritorum sedis apostolicae episcoporum auctoritates de gratia Dei. CAP. III.--4. Quia nulli, qui catholico nomine gloriantur, in damnatis haereticorum sensibus seu pravitate sive imperitia demorantes, piissimis disputatoribus obviare praesumunt; et cum Pelagium atque Coelestium anathematizare non dubitent, magistris tamen nostris, tamquam necessarium modum excesserint, obloquuntur, eaque tantummodo sequi et probare profitentur quae sacratissima beati apostoli sedes Petri contra inimicos gratiae Dei per ministerium praesulum suorum sanxit et docuit; necessarium fuit diligenter inquirere quid rectores Romanae Ecclesiae de haeresi quae eorum temporibus exorta fuerat judicarint, et contra nocentissimos liberi arbitrii defensores quid de gratia Dei sentiendum esse censuerint; ita ut etiam Africanorum conciliorum quasdam sententias jungeremus, quas utique suas fecerunt apostolici antistites, cum probarunt. Ut ergo plenius qui in aliquo dubitant instruantur, constitutiones sanctorum Patrum compendioso manifestamus indiculo, quo si quis non nimium est contentiosus, agnoscat omnium disputationum connexionem ex hac subditarum auctoritatum brevitate pendere, nullamque sibi contradictionis superesse rationem, si cum catholicis credat et dicat. CAP. IV.--5. In praevaricatione Adae omnes homines naturalem possibilitatem et innocentiam perdidisse, et neminem de profundo illius ruinae per liberum arbitrium posse consurgere, nisi eum gratia Dei miserantis erexerit, pronuntiante beatae memoriae Innocentio papa, atque dicente in epistola ad Carthaginense concilium: « Liberum enim arbitrium olim ille perpessus, dum suis inconsultius utitur bonis, cadens in praevaricationis profunda demersus est, et nihil quemadmodum exinde surgere posset invenit; suaque in aeternum libertate deceptus, hujus ruinae jacuisset oppressu, nisi eum post Christi pro sua gratia relevasset adventus, qui per novae regenerationis purificationem omne praeteritum vitium sui baptismatis lavacro purgavit. » CAP. V.--6. Neminem esse per semetipsum bonum, nisi participationem sui ille donet, qui solus est bonus. Quod in eisdem scriptis ejusdem pontificis sententia protestatur, dicens: « Numquid nos de eorum posthac rectum mentibus aestimemus, qui sibi se putant debere quod boni sunt, nec illum considerant cujus quotidie gratiam consequuntur, qui sine illo tantum se assequi posse confidunt? » CAP. VI .--7. Neminem etiam baptismatis gratia renovatum idoneum esse ad superandas diaboli insidias et ad vincendas carnis concupiscentias, nisi per quotidianum adjutorium Dei perseverantiam bonae conversationis acceperit. Quod ejusdem antistitis in ejusdem paginis doctrina confirmat, dicens: « Nam quamvis hominem redemisset a praeteritis ille peccatis; tamen sciens iterum posse peccare, ad reparationem sibi, quemadmodum posset illum et post ista corrigere, multa servavit, quotidiana praestans illi remedia; quibus nisi freti confisique nitamur, nullatenus humanos vincere poterimus errores. Necesse est enim ut quo auxiliante vincimus, eo iterum non adjuvante vincamur. » CAP. VII.--8. Quod nemo, nisi per Christum, libero bene utatur arbitrio, idem magister in epistola ad Milevitanum concilium data praedicat dicens: « Adverte tandem, o pravissimarum mentium perversa doctrina, quod primum hominem ita libertas ipsa decepit, ut dum indulgentius frenis ejus utitur, in praevaricationem praesumptione conciderit. Nec ex hac potuit erui, nisi ei providentia regenerationis statum pristinae libertatis Christi Domini reformasset adventus. » CAP. VIII.--9. Quod omnia studia et omnia opera ac merita sanctorum ad Dei gloriam laudemque referenda sint; quia nemo aliunde ei placet, nisi ex eo quod ipse donaverit: in quam nos sententiam dirigit beatae recordationis papae Zosimi regularis auctoritas, cum scribens ad totius orbis episcopos, ait: « Nos autem instinctu Dei (omnia enim bona ad auctorem suum referenda sunt, unde nascuntur) ad fratrum et coepiscoporum nostrorum conscientiam universa retulimus. » Hunc autem sermonem sincerissimae veritatis luce radiantem tanto Afri episcopi honore venerati sunt, ut ita ad eumdem virum scriberent: « Illud vero, quod in litteris quas ad universas provincias curasti esse mittendas, posuisti dicens: « Nos tamen instinctu Dei, » etc., sic accepimus dictum, ut illos, qui contra Dei adjutorium extollunt humani arbitrii libertatem, districto gladio veritatis velut cursim transiens amputares. Quid enim tam libero fecistis arbitrio, quam quod universa in nostrae humilitatis conscientiam retulistis? Et tamen instinctu Dei factum esse fideliter sapienterque vidistis, veraciter fidenterque dixistis. Ideo utique, quia praeparatur voluntas a Domino (Prov. VIII, 25, sec. LXX), et ut boni aliquid agant, paternis inspirationibus suorum ipse tangit corda filiorum. Quotquot enim spiritu Dei aguntur, hi filii Dei sunt (Rom. VIII, 14); ut nec nostrum deesse sentiamus arbitrium, et in bonis quibusque voluntatis humanae singulis motibus magis illius valere non dubitemus auxilium. » CAP. IX.--10. Quod ita Deus in cordibus hominum atque in ipso libero operetur arbitrio, ut sancta cogitatio, pium consilium, omnisque motus bonae voluntatis ex Deo sit, quia per illum aliquid boni possumus, sine quo nihil possumus. Ad hanc enim nos professionem idem doctor instituit, qui cum ad totius orbis episcopos de divinae gratiae opitulatione loqueretur: « Quod ergo, ait, tempus intervenit, quo ejus non egeamus auxilio? In omnibus igitur actibus, causis, cogitationibus, motibus, adjutor et protector orandus est. Superbum est enim ut quidquam sibi humana natura praesumat, clamante Apostolo: Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed contra principes et potestates aeris hujus, contra spiritalia nequitiae in coelestibus (Ephes. VI, 12). Et sicut ipse iterum dicit: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum (Rom. VII, 24). Et iterum: Gratia Dei sum id quod sum, et gratia ejus in me vacua non fuit; sed plus illis omnibus laboravi. Non ego autem, sed gratia Dei mecum (I Cor. XV, 10). » CAP. X .--11. « Illud etiam quod intra Carthaginiensis synodi decreta constitutum est, quasi proprium apostolicae sedis amplectimur, quod scilicet tertio capitulo definitum est: Ut quicumque dixerit gratiam Dei qua justificamur per Jesum Christum Dominum nostrum, ad solam remissionem peccatorum valere quae jam commissa sunt, non etiam ad adjutorium ut non committantur, anathema sit. Et iterum quarto capitulo. Ut quisquis dixerit gratiam Dei per Jesum Christum propter hoc tantum nos adjuvare ad non peccandum, quia per ipsam nobis revelatur et aperitur intelligentia mandatorum, ut sciamus quid appetere et quid vitare debeamus, non autem per illam nobis praestari, ut quod faciendum cognovimus, etiam facere diligamus atque valeamus, anathema sit. Cum enim dicat Apostolus, Scientia inflat, charitas vero aedificat (I Cor. VIII, 1), valde impium est ut credamus ad eam quae inflat nos habere gratiam Christi, et ad eam quae aedificat non habere, cum sit utrumque donum Dei, et scire quid facere debeamus, et diligere ut faciamus, ut aedificante charitate, scientia non possit inflare. Sicut autem de Deo scriptum est: Qui docet hominem scientiam (Psal. XCIII, 10), ita scriptum est etiam: Charitas ex Deo est (I Joan. IV, 7). Item quinto capitulo: Ut quisquis dixerit ideo nobis gratiam justificationis dari ut quod facere per liberum jubemur arbitrium, facilius possimus implere per gratiam, tamquam, etsi gratia non daretur, non quidem facile, sed tamen possimus etiam sine illa implere divina mandata, anathema sit. De fructibus enim mandatorum Dominus loquebatur, ubi non ait: Sine me difficilius potestis facere, sed ait: Sine me nihil potestis facere (I Joan. XV, 5). » CAP. XI.--12. Praeter has autem beatissimae et apostolicae sedis inviolabiles sanctiones, quibus nos piissimi patres, pestiferae novitatis electione dejecta; et bonae voluntatis exordia, et incrementa probabilium studiorum, et in eis usque in finem perseverantiam ad Christi gratiam referre docuerunt; obsecrationum quoque sacerdotalium sacramenta respiciamus, quae ab apostolis tradita, in toto mundo atque in omni Ecclesia catholica uniformiter celebrantur, ut legem credendi lex statuat supplicandi. Cum enim sanctarum plebium praesules mandata sibimet legatione fungantur, apud divinam clementiam humani generis agunt causam, et tota secum Ecclesia congemiscente, postulant et precantur ut infidelibus donetur fides, ut idololatrae ab impietatis suae liberentur erroribus, ut Judaeis, ablato cordis velamine, lux veritatis appareat, ut haeretici catholicae fidei perceptione resipiscant, ut schismatici spiritum redivivae charitatis accipiant, ut lapsis poenitentiae remedia conferantur, ut denique catechumenis ad regenerationis sacramenta perductis coelestis misericordiae aula reseretur. Haec autem non perfunctorie neque inaniter a Domino peti, rerum ipsarum monstrat effectus: quandoquidem ex omni errorum genere plurimos Deus dignatur attrahere, quos erutos de potestate tenebrarum, transferat in regnum filii charitatis suae (Coloss. I, 13), et ex vasis irae faciat vasa misericordiae (Rom. IX, 22). Quod adeo totum divini operis esse sentitur, ut haec efficienti Deo gratiarum semper actio laudisque confessio pro illuminatione talium vel correctione referatur. CAP. XII.--13. Illud etiam quod circa baptizandos in universo mundo sancta Ecclesia uniformiter agit, non otioso contemplamur intuitu. Cum sive parvuli, sive juvenes ad regenerationis veniunt sacramentum, non prius fontem vitae adeunt quam exorcismis et exsufflationibus clericorum spiritus ab eis immundus abigatur: ut tunc vere appareat, quomodo princeps mundi hujus mittatur foras (Joan. XII, 31), et quomodo prius alligetur fortis (Matth. XII, 29), et deinceps vasa ejus diripiantur (Marc. III, 27); in possessionem translata victoris, qui captivam ducit captivitatem (Ephes. IV, 8) et dat dona hominibus (Psalm. LXVII, 19). 14. His ergo ecclesiasticis regulis, et ex divina sumptis auctoritate documentis, ita adjuvante Domino confirmati sumus, ut omnium bonorum affectuum atque operum, et omnium studiorum omniumque virtutum quibus ab initio fidei ad Deum tenditur, Deum profiteamur auctorem; et non dubitemus, ab ipsius gratia omnia hominis merita praeveniri, per quem fit ut aliquid boni et velle incipiamus et facere (Philipp. II, 13). Quo utique auxilio et munere Dei non aufertur liberum arbitrium, sed liberatur, ut de tenebroso lucidum, de pravo rectum, de languido sanum, de imprudente sit providum. Tanta enim est erga omnes homines bonitas Dei, ut nostra velit esse merita quae sunt ipsius dona; et pro his quae largitus est, aeterna praemia sit donaturus. Agit quippe in nobis, ut quod vult et velimus et agamus, nec otiosa in nobis esse patitur, quae exercenda, non negligenda, donavit, ut et nos cooperatores simus gratiae Dei. Ac si quid in nobis ex nostra viderimus remissione languescere, ad illum sollicite recurramus, qui sanat omnes languores nostros et redimit de interitu vitam nostram (Psal. CII, 3, 4), et cui quotidie dicimus: Ne inducas nos in tentationem, sed libera nos a malo (Matth. VI, 13). CAP. XIII.--15. Profundiores vero difficilioresque partes incurrentium quaestionum, quas latius pertractarunt qui haereticis restiterunt, sicut non audemus contemnere, ita non necesse habemus astruere, quia ad confitendum gratiam Dei, cujus operi ac dignationi nihil penitus subtrahendum est, satis sufficere credimus, quidquid secundum praedictas regulas apostolicae sedis nos scripta docuerunt: ut prorsus non opinemur catholicum, quod apparuerit praefixis sententiis esse contrarium. EPISTOLA XXII. COELESTINI PAPAE POST DAMNATIONEM NESTORII AD SANCTAM SYNODUM EPHESINAM SCRIPTA.. Maximiani in locum Nestorii ordinationem laudat et probat. Nestorium Antiochiae procul amandandum suadet. De iis qui cum illo societate conjuncti sunt, nominatimque de Joanne Antiocheno quid statuendum, quidve sequendum sit, decernit. COELESTINUS episcopus sanctae synodo apud Ephesum constitutae. 1. Tandem malorum fine gaudendum est, tandem nobis omnibus in commune dicendum: Dextera tua, Domine, glorificata est in virtute; dextera manus tuae confregit inimicos (Exod. XV, 6). Proprie namque ipsi confracti sunt, quando iniqua loquentium, dicente David, os videamus esse obstructum (Ps. LXXII, 12). Hujusce tamen tam fideliter peractae rei vos exsecutores nobiscum videmus fuisse, Dei sacerdotes; qui convenientes in unum, et secundum Apostolum, non quae vestra sunt quaerentes, sed quae Christi Jesu (Philipp. II, 21), negotium Domini communis egistis. Apud vos ergo de vestra loquimur sanctitate, quorum in omnem terram sonum gaudemus exisse, cum et in finem ejusdem orbis praedictae veritatis a vobis verba venerunt (Ps. XVIII, 5). Deus noster non patitur latere quod praestitit, quia numquam beneficia superna celantur. Ita namque fit ut tanto munere innotescente coelesti, pro voluntate divina, sicut scriptum est, omnis homo salvus fiat, et veniat ad scientiam veritatis (I Tim. II, 3). Loquor ergo victoribus, et qui in praelium solam contra hostem portaverunt fidem, quae, et Joanne apostolo dicente, vicit et mundum (I Joan. V, 4): vobis ejusdem proprie scribo sermonibus, qui secundum divinam paginam, ut patres cognovistis quod ab initio est, et ut juvenes, dum fortes estis, et verbum Domini in vobis manet, vicistis malignum (I Joan. II, 13, 14). In talibus sociis gratulantes, de hoc eventu minime dubitabamus. Habuit animum nostrum fiducia superandi, qui vobis videremus divinae causae pondus incumbere, quos bene admodum noveramus, secundum illud propheticum, odisse congregationem malignorum et cum impiis non esse sessuros (Ps. XXV, 5). Obtinui ergo quod credidi, quia contra nocentes atque perversos, sicut supra dictus ait: Innocentes et recti adhaeserunt mihi (Ps. XXIV, 21). 2. Una igitur eademque relatione per filios nostros religiosos et Deo amabiles viros Joannem presbyterum et Epictetum diaconum dejectionem justam, et exaltationem didicimus justiorem; illud quod in Evangelio legimus approbantes, quia Deus noster exaltat humiles, et potentes de sede deponit (Luc. I, 52). A qua sententia ille noster sapientissimus minime deviavit, qui ait, a Deo nostro humilium servatam memoriam, et perditam superborum (Eccli. X, 21). Quod quando magis videatur impletum, quam nunc, cum Salvator noster parans bene meritos honorare, ossa hominum sibi placentium dissipavit (Ps. LII, 6), et proviso pastore dignissimo (Maximiano), feralem lupum de ovilibus suis immaculatus Agnus ejecit? Legimus ejus a vestra fraternitate scripta praeconia; nec quisquam nostrum mirari potuit, quia nota dixistis. Assertio impendatur incertis, testimonium comperta non quaerunt. Bonorum hunc actuum palaestra semper exercuit: talem hunc didicimus, qualem in litteris invenimus; talem certe, ut breviter dicam, qualem Doctor noster esse praecepit sacerdotem, ut convenienter omnium judicio mereatur audire: Ecce vere homo Israelita, in quo dolus non est (Joan. I, 47). Nonne laudibus in eum vestris ista conveniunt? Taliter denique quae dixistis, audistis. Talem successorem quaerebat sanctae memoriae Sisinii beata simplicitas, ut locum suum nonnisi sui similis obtineret. Etenim melius agimus, si abstinentes jam ab illius sacrilegi (Nestorii) nomine, sedem vacasse dicamus. Actum est divino judicio ut hunc Ecclesia pro remedio mereretur. Denique discordiam tulit, et concordiam reddidit ordinatus. Quid non poterit praestare per tempora, cujus hoc primordia praestiterunt? Haec de eo invicem dicimus, quem pax reparanda quaerebat. Interfuimus, nec nos dixerimus absentes, cum ejus capiti verba mystica dicerentur, cum redderetur omnibus divina laetitia salutaris. Postremo nemo illic catholicorum defuit, ubi omnes in commune vicerunt. 3. Laetati praeterea sumus de hoc clementissimi et christianissimi principis testimonio, cum epistolis dilectionis vestrae ejus sententiam videremus esse concordem. Nec mirum est, si cor regis quod est in manu Dei (Prov. XXI, 1), cum his senserit quos ejus noverit sacerdotes. Itaque sermo regalis divinas res exsequendo militavit Augusto. Felix imperium cui militat exsecutio divinorum, nec hic minus felix quem praedicat dominatio mundanorum. Hoc testimonio dignus est qui ordinandus probari, non qui improbari potuit ordinatus. 4. Scimus quo itinere sanctus frater et coepiscopus noster Maximianus, quibus gradatim stipendiis ad fastigium sacerdotale pervenit. Non hunc divitiarum gloria, non velut in potentia cupidum, qui solet inesse ambientibus honorum, quibus fidelis servus et prudens cibum dabat in tempore, super omnia Domini sui constitutus est bona (Matth. XXIV, 45, 47): et tamen etiamsi desiderium fuit episcopatus, nonnisi propter opus bonum, sicut ait Apostolus, concupivit (I Tim. III, 1). Ita Deus noster et quid velimus, et cur velimus attendit. Quis dubitet posse magis agere praesidentem, quod potuit exercere subjectus? Exosus et blasphemus (Nestorius) istud officium non poterat habere, id est, corporum curam, qui nitebatur animas vulnerare. Facta est ruina ejus magna; tam ruina magna, quam prava doctrina. 5. Nunc quia de praeteriti emendatione gaudemus, cavere nos convenit in futurum, ne possint magis ac magis quae abscissa sunt pullulare: quia necesse est quocumque pestis haec loci sit, nostri corporis membra vexentur, et per patientiam nostram pejora prioribus nutrita videantur. Scripsimus clementiae principali, ut de sanitatis medio longius infirmitas auferatur. Didicimus namque hunc Antiochiam revertisse, atque sibi illic, unde venerat, vivendi praestitam facultatem. Innocentum exitium est istud exsilium. Aspiciamus diligentius quid illic possent parere, quae illic sunt ante concepta. Non est nobis suadere difficile. In oculis est ejusdem civitatis Ecclesia, quae per hunc perdidit sacerdotem (et tamen laboramus advertere quis cui fuerit causa peccati), nisi forte, quod pro quiete Ecclesiarum dicimus, deceptum se ille demonstret, deserendo damnatum. Sed quis illic speret aliquem posse corrigere, ubi arcem tenere videat perversitatis auctorem, ubi colatur ab omnibus exsulatus? Magna illic est, quod lugentes dicimus, desperatio sanitatis, ubi, sicut Isaias dicit: Omne caput in dolore, et omne cor in maestitia a pedibus usque ad caput (Isa. I, 5, 6). Quando ibi membrum aliquod habere poterit spem salutis, ubi periclitatur corporis tota compago? Elaborate, fratres charissimi, elaborate obsecro, ut vere tollatur de medio vestrum qui hoc opus fecit (I Cor. V, 2). Sola decet tales homines solitudo. Ubi enim debet hic invenire solatium, qui sic tractavit ubique regnantem? 6. Peracta est a vobis totius summa negotii: agendum nunc est quod instat et restat, ne sit in vacuum laboratum. Longius quidem sumus positi, sed per sollicitudinem totum propius intuemur. Omnes habet beati Petri apostoli cura praesentes, non nos ante Deum nostrum de hoc possumus excusare quod scimus. Nam quamquam haec quae loquimur sanctitas vestra tacuerit, agnovimus tamen omnia diligentius requirentes. Tantae igitur causae finis qui superest actibus vestris quaeso respondeat, quia nolumus in modico vos deesse, qui maxima peregistis. Adjutorio apud reges terrae his estote quae scripsimus. Norunt et ipsi quid suis debeant praestare temporibus, sciunt quod catholicae fidei fundamento sua regna subsistant. Pura ab haeredibus sanctis paternae et avitae credulitatis vena servatur, fluit ab illis incorrupta per posteros, nec hanc in his aliquis umquam limus infecit. Custodit fontis sui fidelis cursus exordium, cum id quod in origine acceptum est videtur in prole. 7. Canem et operarium malum pariter persequamur. Facite praesentes, quod hortamur absentes. Nam cum hanc curam generaliter omnibus debeamus, praecipue tamen nos convenit Antiochenis periclitantibus subvenire, quos pestifer morbus obsedit. Absolvamus modis talibus civitatem, in qua, sicut Actus Apostolorum loquuntur, dictos primum legimus Christianos (Act. XI, 26). Omnibus ergo virtutem praestemus, quibus secundum religionem debere nos novimus quod vocamur. Hanc autem sollicitudinem nostram praesentes probarunt Deo amabiles filii et charissimi atque animis nostris acceptissimi Joannes presbyter et Epictetus diaconus, quos reversos ad vos festinato remisimus, sollicitius hoc agentes, ut quos diebus Dominicae nativitatis accepimus, resurrectionis Dominicae tempore redderemus. 8. De his autem qui cum Nestorio videntur pari impietate sensisse, atque se socios ejus sceleribus addiderunt, quamquam legatur in eos vestra sententia, tamen nos quoque decernimus quod videtur. Multa perspicienda sunt in talibus causis, quae apostolica sedes semper aspexit. Quod loquimur, Coelestianorum testantur exempla. Qui spem de synodo huc usque gesserunt, habent, si resipiscunt, copiam revertendi: quod his solis non permittitur, quos proprie cum auctoribus haereseos omnium fratrum constat subscriptione damnatos. Per Dei namque misericordiam aliquos ex eorum numero ad nos jam rediisse gaudemus. Quod hoc consilio factum est, ut quos conscientia mixta non poterat, saltem sententia separaret. Hoc, moneo, vestra fraternitas sequatur exemplum. Sit caput sceleris cum his quos synodalia loquuntur statuta damnatum; reliqui, quos cum hoc sentientes in communione ecclesiastica non habemus, ejiciantur e civitatibus suis, et se in nostro collegio noverint non futuros, nisi secundum ecclesiasticum et Christianorum principum constitutum, damnata cum actoribus sociisque damnantes, se profiteantur catholicos sacerdotes. Quam formam etiam circa eos volumus custodiri. qui subripiendum in ecclesiasticis causis Christianis principibus crediderunt, et alio ordine rursus Ecclesias occuparunt. Antiochenum vero, si habet spem correctionis, epistolis a vestra fraternitate volumus conveniri, ut nisi quae sentimus senserit, novellam blasphemiam, eodem exemplo, scripta sua professione condemnans; intelligat de se quoque Ecclesiam, quod fidei nostrae respectus imperat, ordinare. Credendum tamen de divina est misericordia. quod omnes in viam redeant veritatis, si de supradicto loco horum malum caput et causa auferatur. Data idibus Martiis, Aetio et Valerio consulibus. EPISTOLA XXIII. COELESTINI I PAPAE AD THEODOSIUM JUNIOREM AUGUSTUM, POST SYNODUM. Victoriam per eum de inimicis Christi esse partam. Quanta hinc ejus gloria. Maximiani ordinationi merito eum suffragatum esse. Ut Nestorium ab omni societate removeat. Qui legatos cum sacris apicibus susceperit. Possessiones Ecclesiae in Asia a Proba relictas ei commendat. COELESTINUS episcopus THEODOSIO Augusto. 1. Causis suis divinam providentiam praestitisse quod sperabamus, agnovimus. Nec enim aliud futurum mentes poterant aestimare fidelium regnantibus vobis, quam id quod evenisse gaudemus: ut praedicatio in Deum impia concideret, et cum suo auctore novi dogmatis damnata pravitas deperiret. Illata quidem fidei bella sunt, et Regis aeterni sacrilegis verborum jaculis nativitas appetita: sed vos Christo Deo nostro auctore regnantes, hostes impios fidei vestrae virtute vicistis, coelestem revocantes triumphum, per quod religioso munimen in perpetuum praestetis imperio. Vere enim prophetica gloriae vestrae vox convenit, et regnum vestrum dici potest regnum omnium saeculorum (Psal. CXLIX, 13), quod defensae fidei meritis propagatur; et crescente sanctae religionis observantia, Christianae insertum reverentiae semper augetur, gloriosissime et tranquillissime imperator Auguste. Ecce nunc domus Domini orationibus vacant, et vestrum per omnes Ecclesias, Deo nostro oblatis sacrificiis, commendatur imperium. Nihil, amoto perturbatoris ausu, scandalis licet; pestifer ulterius animas hominum sermo non vulnerat: salutem omnibus suarum animarum, dum universali Ecclesiae consulitis, reddidistis. Haec est vestra praedicandi regni vestri clementia, per quam non terrae, non provinciae, sed omnium animae sunt defensae. Imputabitis hanc omni modo victoriam, quam non bellis, non gladiis, sed sola devotione qua Deo estis dediti, conquisistis. 2. Manet hic vestrae gloriae titulus, et manebit, ut nulla illum aetas, nulla vetustas aboleat. Aeterna enim sunt quae aeterni Regis amore praestantur. Sic Abrahae fides saeculis durat. David regis meritum Dei zelus fecit esse perpetuum, cum inimicos Dei suos credidit inimicos, et odisse quos Deo odibiles approbasset (Psal. CXXXVIII, 21, 22). Elias etiam propheta falsa prophetantes non fuit contentus refellere, sed etiam in illos voluit vindicare; ut eos persequendo perderet, quos in perditionem sui populi niti pervideret (III Reg. XVIII). Par tibi cum illo gloria. Ille falsa prophetantibus restitit, tu falsa docentibus. Ille mentientes in Deum prophetas persecutus est; tu de Christo Deo nostro praedicantes impia abigis sacerdotes. Ille tantum vindictae intentus est; vestra pietas sic impia vindicat, ut quae sunt religiosa defendat. 3. Nec enim sufficeret abegisse morbos et pestilentiam repulisse, nisi et salubres auras redderes, et vitalem infectis substantiam ministrares, talem illi Ecclesiae constituendo pontificem, qui olim hoc se dignum fastigio omnibus quibus notus est approbasset. Fert illi, ac si sui corporis parti, Romana testimonium, quae hunc semper inter suos habuit et numeravit, Ecclesia: ferunt suorum merita, quibus sancte adhaeserat, decessorum. Ita enim reverendissimae memoriae viro Attico, catholicae fidei propugnatori fortissimo, mente pariter et officio cohaerebat, ut jam tunc futuri in eodem episcopatus insignia praelucerent. Sed sit hoc arcano divinae majestatis arbitrio, ut in posterum quaecumque sunt meliora serventur, et ad quietem per aliqua turbatorum scandala veniatur. Debitum est fratris mei Maximiani episcopi gloriae, ut aliquem illi praelatum fuisse in hoc quod sustinuit civitas poeniteret; et nunc electo eodem, illi se integritatem fidei debere sentiret. 4. Sed huic tantae pro suo merito illius Ecclesiae sacerdoti electo taliter, et consensu sanctae congregationis quae interfuit, ordinato ad componendum Ecclesiae statum, et omne vulnus pravae haeresis radicitus evellendum, ne audeant quae abcissa sunt pullulare; obsecramus et poscimus sub illius invocatione quem colitis, fidei vestrae ut consuestis arma praestetis. Nunc enim est omnis opponenda custodia, ne rapax lupus ovilibus dominici gregis, cum saevierit, exclusus rursus serpentino lapsu ad mortem perveniat animarum, effossis qua potest parte cuniculis. Nec enim potest quiescere, cum praedae suae rapidus cupiat incubare. Munimen sanis, remedia praebete sanandis. Vallate muris vestrae fidei religionis catholicae veritatem, per quos et credentes muniti sint, et tanti sequaces erroris non audeant introire. Hic enim plenus victoriae vestrae fructus est, nihil relinquere quod rursus Dei Ecclesia debeat formidare. Quem igitur universorum ejecit sententia sacerdotum in praedicatione sacrilega perdurantem, eum vestra clementia ab omni societate removeat, ut facultatem aliquos perdendi non habeat. 5. Religiosos vero filios meos Joannem presbyterum et Epictetum diaconum, tantae rei nuntios, cum totius Ecclesiae gratulatione suscepimus, et lectis in totius congregatione Christianae plebis apud beatissimum apostolum Petrum vestrae pietatis apicibus, Deo nostro pro vobis vota persolvimus. Ita enim ad vos agente Domino pervenerunt, ut ad eum diem quo celebrabamus Christi Dei nostri natalem secundum carnem, cui quaestio inferebatur, concurrerent, et impietatem conjunctim universa congregatio confutaret. 6. Causae fidei congrue et ecclesiasticae et pauperum utilitatis causa subjungitur: ut qui integritatem fidei praestitistis, pauperum quoque commodis consulatis. Illustris et sanctae recordationis Proba possessiones in Asia constitutas longa a majoribus vetustate sic reliquit, ut majorem summam redituum clericis, pauperibus et monasteriis annis singulis praeciperet erogandam. Sed hae possessiones ibidem constitutae, in damnum pauperum hujus negligentia, ut gravius nihil dicamus, qui his praefuerat, ea sunt ratione tractatae, ut non solum consueta non solverent, verum etiam subreptitia impetratione earum jus dominiumque violetur. Rogamus pietatem vestram ut religiosae et illustri domui et Ecclesiae id pro clementia vestra praestetis, ut omnis ab his insidiantium inquietudo discedat, et tam Ecclesiae quam suis dominis sit tuta possessio: ut quod inde alimoniae pauperum acquiritur, vestrum esse credatur. Data idibus Martiis, Flav. Aetio et Valerio viris clarissimis consulibus. EPISTOLA XXIV. COELESTINI I PAPAE AD MAXIMIANUM CONSTANTINOPOLITANUM EPISCOPUM, POST SYNODUM. Ipsius electionem suo suffragio confirmat; atque ut Ecclesiae sibi commissae damna resarciat, et Coelestiano errori vigilanter obsistat, hortatur. COELESTINUS episcopus MAXIMIANO episcopo Constantinopolitano. 1. Vidimus et amplexi sumus fraternitatem tuam in litteris tuis, talemque sanctitatem tuam, qualem noveramus, inspeximus, simplici scilicet puritate gloriosam, et mentis fulgore potius quam sermone perspicuam. Sed in se atque in statum suum illa de cujus fide semper gloriabamur Ecclesia, quae nunc te praesulem divino judicio accepit, postquam illum qui eam obsidebat ejecit. Sume gubernacula notae tibi navis, eamque ut didicisse te a tuis prioribus novimus, rege. Obsiste undis quas ille ventus, qui et a navi vectores abegerat, sed omnibus inimicus excivit, omni eam laterum cupiens compage dissolvere, ut rapidis eam posset vorticibus devorare; professus falsum (quid enim non iniquitas profitetur?) gubernatoris officium, ut videretur regere, quos perdere nitebatur. 2. Adhuc te excitatae ab eodem undae circumsonant, et elati fluctus vel procellae sollicitant. Resiste pervigil, et commissae tibi navis magister saluti commissorum tibi qua potes cura succurre. Fac quietum mare esse quo navigas; fac tua arte tutam navem post eas tempestates quas sustinuerat, quam gubernas. Illum sequere piscatorem, qui maris aquas pedibus, ut ad Christum Dominum nostrum quem ambulantem in mari viderat, posset pervenire, calcavit (Matth. XXIV, 29). Sequere priorum a quibus eruditus es et nutritus, exempla pontificum, beatissimi Joannis in praedicando scientiam, sancti Attici in repurgandis haeresibus vigilantiam, decessoris tui Sisinii, cujus te successorem credimus, simplicem puritatem, ut de illa, sicuti solebamus, gratulemur Ecclesia. Congrega sparsos, piumque animum qualem te habere novimus, in eos quos dissipaverat perturbator exerce. Congrega populos tuos ad matris suae ubera; revoca quos inhibito venem sapore abstraxerat inimicus. Confirma in fide quos videris appetitos, cura quos inspexeris vulneratos, remove qui non sentiunt medicinam. Interdum enim dolore tollitur, et cum ea quae sunt noxia praeciduntur, salus reliquis praeparatur. Latus campus est, frater charissime, in quo gloriam et vigilantis pastoris et benigni sacerdotis exerceas, et saporem Christianae salubritatis infundas: ut plus in reparando potuisse te liqueat, quam ille potuit in laedendo, qui imitator diaboli maluit esse quam Christi, perturbans omnium Ecclesiarum quietem; cui nunc debemus operam in commune praestare, ut omnium una fides et unus sit animus sacerdotum. Teneat manus tua Dominicum ventilabrum, et purget aream creditam tibi, ut a frumentis paleae separentur (Luc. III, 17), et omne, juxta mandatum Christi Dei nostri (Matth. XIII, 30), horreis triticum aggregetur. 3. Locum impietas novella non habeat, et compresso olim per totum orbem sua damnatione noto Coelestiano errori tua vigilantia resistatur: ut quicumque hujus dogmatis sunt sequaces, ab omni societate hominum repellantur. Obsistat illis per te Spiritus sanctus his in omnibus qui ad has quascumque conantur provincias pervenire, ne eorum impia praedicatio resurgat. Obsiste eis: ita enim, ut damnentur quocumque perveniunt, innotescunt, et tamquam non illis sententia toties repetita sufficiat, longinquas terras remotasque provincias inquietant. Sed eos ille persequitur, cujus fidem sua pravitate persequi nitebantur, et a quo se abscondere, ad quasvis latebras confugiant, sua se impietate prodentes, non possunt. Filios vero nostros religiosos viros Joannem presbyterum et Epictetum diaconum cum magna laetitia suscepimus, et cum majore gratulatione remisimus. Data idibus Martiis, Fl. Aetio et Valerio viris clarissimis consulibus. EPISTOLA XXV. COELESTINI I PAPAE AD CLERUM ET PLEBEM CONSTANTINOPOLI CONSTITUTAM, POST SYNODUM. Nestorii exagitat pravam doctrinam, pertinaciam, superbiam; ac subinde damnationem ejus justam fuisse ostendit. Idemtidemque et suum erga Constantinopolitanos studium, et horum in fide constantiam commendat. Maximianum ipsis praefectum paucis ad calcem laudat. COELESTINUS episcopus clero et plebi consistentibus Constantinopoli. 1. Exsultatio matris est congregatio filiorum. Denique laetatur Ecclesia ita se filios quos diabolus disperserat, iterum congregasse, ut ex his nisi filius perditionis nemo sit perditus, quia eum filium suum nequaquam pater agnovit. Illum namque ex quo erat, sicut legimus (Joan. VIII, 44), imitatus, vobis legitimis Dei filiis haereditatem conabatur auferre; quos, dicente Apostolo (Rom. VIII, 17), pro fide vestra et haeredes Dei et Christi nostri futuros credimus cohaeredes. Non ergo ei palmam de his referre permissum est, qui de ipso magis per arma fidei triumpharunt. Victores vos, immo communis regis de hoste victoriam loquitur tyrannus exclusus; vicit in vobis, cujus incerta fieri divinitas putabatur. Separetur nativitas, quaestionem dixerim, quam sibi unusquisque bene credens debet simpliciter aperire. Quis enim ad examen vocare audeat Deum, eumque discutere qualiter venerit subvenire? Non fuit difficile Deo posse quod voluit, cum dignatus est liberare qui potuit. Sed unde illi peccatori in tanta caligine sua lumen non videre? unde terrenis argutiis in superioribus positam colligere veritatem? Haec in tenebris suis videre non possunt, qui lucernae illius verbum nesciunt, quod esse lumen semitis suis David propheta testatur (Psal. CXVIII, 105). Cum quo psalmigrapho, ut supra diximus, matrem laetantem in uterum suum, quem dissipatio huc usque ridicula et blasphema turbabat, reversis filiis suis cantare delectat: Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum (Psal. CXXXII, 1)! Competenter haec ergo verba de eo fuerim mutuatus; mihi namque ex parte maxima, venerandae Trinitatis auxilio, Ecclesiae universalis quietem et summam praesentium vindico gaudiorum, quem huc usque qui scandalizabantur urebant (II Cor. XI, 29), et infirmitas aliquantorum faciebat infirmum. 2. Meminit charitas vestra apud vos mihi dudum de patientia fuisse sermonem. Jactavi quae debui semina sacerdos in animo Christiano, nec me in vobis seges exspectata decepit (Matth. XIII, 24, 25). Quid enim patientiae vestrae messis intulerit, ipsis fructibus approbatis. His invidens severat peritura zizania intra aliquantorum mentes agricola periturus: severat longe aliud quam acceperat seminandum, vel invenerat seminatum. Habemus certe fidei nostrae semina, quae ipsius Domini sermo vel apostolorum doctrina jactavit; quae, quoties ista contingunt, non ea terrae quae suscepit, sed alia superfusa corrumpunt. Nihil vestrae simplici fidei messis Domini poterit imputare, qui in Evangelio auctorem zizaniae interrogatus ostendit. Illi tum dixerunt: In bono semine unde zizania (Ibid. 27)? nos dicamus, In tanto regno fidei unde perfidia? Respondemus tamen vobis sermonibus Christi, Homo inimicus hoc fecit (Ibid. 28). Qualiter vos exercuit priorum palaestra doctorum, fortitudo vestrae mentis astruxit. Ipsis agnitionem debetis hujus erroris, quorum hic indignus laudibus fuit. Qui bona tam gloriosa despexit, non partim columbae simplicitati (Matth. X, 16), sed in toto studuit serpentis astutiae. 3. Nec mirum si parans occidere simplices animos, eum suadendo secutus est qui suadendo primus occidit. Denique verbis illum legimus decepisse; hic inferre mortem nonnisi per verba tentavit. Non tamen impune suum est secutus auctorem, quando Judae episcopatum ejus alter accepit (Act. I, 20). Jure utrumque tenet una sententia; quia in unum, sicut legimus, ambo peccaverunt. Sit licet uterque ante oculos nostros Salvatoris nostri calumniator et traditor, tamen deliberare difficile est inter discussorem nativitatis et mortis auctorem. Facti sui videlicet vacuum statim Judam poenituit, praevenit exitum traditi supplicium proditoris; ille statim laqueum, peccatum suum confessus, elegit; hic impietatis pertinacia gloriatur. Nec ego perfidiae huic dabo nomen erroris, non est error impietas omnis. Denique quoties Ecclesiae vel ejus quieti diabolus invidus fuerit, intra eam nata contentio salvam servavit ipsius certaminis causam. Quo proficiebat iste conflictus, quo laborabatur, non ut religione quis vinceret, sed ut ipsa religio vinceretur? Meministis certe ejus, quia necesse est meminisse, blasphemiae. 4. Sed jam oblivionem tantorum malorum volo sanctis mentibus imperatam. Ex animis tollatur qui sublatus est oculis; tollatur, inquam, qui sic vocatus est praecursor inferni. Habuit crebras sinister praedicator insidias, tetendit arcum suum frequenter, ut legimus, et ore suo spicula venenata jactavit (Ps. X, 3); neminem tamen vestro in numero quem feriret invenit: retorta in se tela redierunt, postquam sagittare in obscuro rectos corde non potuit (Ibid.); et nihil in filios lucis licuit filio tenebrarum. Quae nos de vobis in bello intestino positis cura atque sollicitudo tunc habuit? In modum dierum duximus noctes, quia talibus causis omne tempus angustum est, non oculos somno declinavimus inquietes. Quem enim raperet dilectio dormiendi, sic vigilante raptore, nesciebamus. Quis intra caulas timor, quanta intra septa formido, quoties luporum vicina esuries multo circuit aditu, quaerit praedam, saevit et absentibus minata perniciem? Quanta hic pro sua cautione laude grex dignus est, quem non attigit secum raptor inclusus? 5. Patet causa tuitionis hujusce, in aperto est qui restiterit inimico. Intelligamus et fateamur omnes, quod vos ille tutatus est pastor, qui in Evangelio se dicit esse pastorem (Joan. X, 11): affuit, nec vos deseruit qui patiebatur in vobis. In hunc namque quotidianis acuebatur lingua blasphemiis, in ipsum dentes suos impius tractator armabat: inani tamen semper elusus est morsu, quando ejusdem pastoris virga vos consolabatur et baculus (Ps. XXII, 4), cui gregem suum etiam pascendum tradidit iturus ad coelum (Joann. XXI, 15). 6. Haec vobis huc usque non mutata sunt pascua, eisdem pabulis estis impleti, apostolico vos doctores et pio semper sermone paverunt. Verum noxia fuerat pro salubribus cibis esca supposita, quando adversarius esurientibus animabus mixtas spinas floribus exhibebat. Nec tamen fraus ista decepit vos, qui Christi suavis odor estis in Domino (II Cor. II, 15), postquam vobis longe aliud oluit quam solebat. Herbam mortiferi graminis horruistis, sepsistis aures vestras spinis (Eccli. XXVIII, 28), nec linguam nequam potuistis audire. Non ergo pervenit ad sensum quod offendit auditum; nec interiorem ferire potuit, quod exterior non recepit. Vitastis eum cui, quantum didicimus, et in faciem restitistis. Vitastis quem a memoria digna sancta Alexandrina Ecclesia, secundum beati Pauli apostoli sententiam (Tit. III, 10), jam sciretis esse correptum. 7. Legistis namque, et memoriter jam tenetis, sacerdotis, hoc est catholici, ad hunc scripta doctoris, quibus eum ita correptum, ut vellet esse correctum, studuit: nisus est labentem revocare collegam, porrexit dexteram magisterii sui, in uno volens plurimis subvenire. Percellebat animum veteris sacerdotis, quod nutat episcopus ruina multorum. Egit, sicut scriptum est, benedictum opus Domini diligenter. In nullo ei officio apostoli vir apostolicus defuit: obsecravit, admonuit, increpavit (II Tim. IV, 2). Et ille qui in profundum blasphemiarum suarum pondere mergeretur, tanti viri doctrinam renuens, et abusus hortatu, docilis esse noluit, cum doctor esse non posset. Egit injuriis tenacem recti perversitatis assertor. Gloriatur hinc, nec contristatus est frater, secum reputans quod merito sibi conservo non parceret, qui suo domino derogaret. Inventus est per diligentiam ille de Evangelio frugi filius et providus servus (Matth. XXV). Nam et paternam servavit substantiam, et auxit numerum talentorum. Nec duplicasse eum, sed multiplicasse dixerim sortem, quem videamus etiam longe positis pio fenore subvenisse. O sanctae praedicationis usura! Quam hic gratiam ante communem Dominum fidei negotiator inveniet, qui propter animarum lucrum negotium et illic exercuit, ubi alter accepit? Nonne hic merito a patrefamilias auditurus est, Euge, serve bone et fidelis, intra in gaudium domini tui (Matth. XXV, 21, 23)? Haec huic competunt qui illa quoque quae aliis sunt commissa servavit. 8. Quid ille auditurus est, quidve dicturus, cum a se commissae sibi rei ratio requiretur, qui, utique involvitur reatu, etiamsi vobis per alios perditis esset ipse servatus? Nostis profecto, pro vestra eruditione, quae poena negligentes maneat sacerdotes, quippe quos Apostolus praeesse etiam domibus suis jubeat diligenter (I Tim. III, 4). Denique Heli sacerdos per se inculpabilis, divinam per filios incurrit offensam (I Reg. IV). Offendit pontifex pater, offendit potestas et pietas. Si igitur ille cum praesumptionem filiorum non refrenat, incurrit, quanto magis hic Dominum, dum nec ipsi parcit, offendit? Non hunc desidem non hunc dixerim negligentem. Habuistis hominem sermonis assidui, atque (apud expertos loquor) vigilem perditorem. 9. Nec tamen beatus Petrus apostolus deseruit tam graviter laborantes. Nam cum separari tale ulcus de ecclesiastico corpore horrens omnibus putredo suaserit, cum ferro obtulimus et fomentum. Sed ille abusus nostro studio, quo illum sequimur qui nec de pusillis aliquem vult perire, mortem desideratus optavit. Denique et medicinam respuens, elegit abscidi: tulit de se apostolicum, vel hoc nobiscum sentiens, ipse judicium, ut abscideretur qui nos contristabat (Gal. V, 12), et volebat convertere Evangelium Christi (Gal. I, 7). Nulla suo vitio languenti medico, ut diximus, arte defuimus. Non factum est nostrae celeritate sententiae ut esset nobis publicanus aut ethnicus (Matth. XVIII, 17). Scimus qualiter et quoties hos qui ad haec tendunt, Scriptura jubeat conveniri (Ibid. 15), quod nunc quoque videtur impletum. Dicendum denique adhuc. Tunc frater fratrem admonuit, dehinc pertinax uno et altero, immo multo teste conventus est, consequenter ab universa Ecclesia, nostro quoque sermone correptus. Nihil praecoquum, nihil in hoc egimus immaturum, quem diuturnae constitutionis servatus ordo damnavit. Non potuimus ultra differre; ne, sicut scriptum est, cum furante currere videamur, et cum adultero fidei nostram ponere portionem (Ps. XLIX, 20), maxime quando oculus scandalizans jubeatur auferri (Matth. V, 29). Ad haec ille compendio toties oblata remedia, campum ad certamen exposcit, sacerdotale postulat cui non erat interfuturus examen; egreditur ad bellum castrorum dux hostem professus, et doctor fidei contra fidem portans arma perfidiae, cum non tam profectus quam videtur expulsus. 10. Non quaero qualia tunc ad Dominum nostrum vota fudistis, cum exitus doceat quid potueritis optare. Nec nos gestarum rerum putetis ignaros, quarum nobis ordinem sancti fratris nostri Cyrilli relatio patefecit. Admonuit hominem, quem nunc inexcusabilem faceret ex more conventio, adesse contempsit. Quis petitorem synodi synodo crederet afuturum? Pressa est illic falsitatis levitas pondere veritatis, nec se ausa est fulgori radiantium sacerdotum latitantis perfidi caligo miscere. Lucem tenebrae fugerunt, quia societatem legimus his esse non posse (II Cor. VI, 14). Invicem se contraria semper offendunt. Ubi est quod sibi dictum est, quod loqueretur in lumine, et supra tecta, quod audiret in auribus, praedicaret (Matth. X, 27)? Sed idcirco volens praesens latere, ut ferendam sententiam verecundia, judicante conscientia, praeveniret. Lucernam suam cur voluit habere sub modio (Matth. V, 15), si eam bene putabat accensam? Toto sancto conventui lucere debuit, ut habere lumen omnium lumine probaretur. Non fallit divina sententia, quoniam qui in tenebris sunt, lucem videre non possunt (Joan. XII, 35). Mansit absconditus, ut vitando sacerdotale collegium, ipse renuntiaret quodam modo dignitati. Sic se ille primus homo Adam peccati sui conscius ante faciem Domini nudus occuluit (Gen. III, 8): et qui non in eum, sed in ejus mandata peccasset, expavit illam quam contempserat vocem, et timorem deceptus incurrit, postquam simplicitatis fiduciam vitio praevaricationis amisit. Non facit dubitare de crimine confessio latebrarum, nemo se in causis gravibus innocenter abscondit. Sic ergo illius nostrae mortis auctoris, perdito honoris et gloriae vestimento, secutus exemplum, merito hoc cum primo homine Adam fecerit, qui Deitatem Adae novissimi sic negavit. Non fuit ante oculos tantorum vexatio sacerdotum, non congregatum ex omni pene mundi parte concilium; afuit ab his, cum quibus se esse nesciret. 11. Quid illi profuit hoc vitasse? Refugere voluit quos effugere non dabatur. Qua enim ratione possit evadere, persequente eo cui se nullus abscondit? An quia talibus sociis usus est, sine peccato se existimans, negare dignatus est quod Propheta clamavit, Quo ibo a facie tua, et ab Spiritu tuo quo fugiam? Si ascendero in coelum, tu ibi es; si descendero in infernum, tu ades (Ps. CXXXVIII, 7, 8). Ille clamat latebram suis deesse peccatis, nec a Deo posse celari. Ille enim fatetur ubique praesentem, quem hic conatur asserere intra uterum defuisse susceptum. 12. Tandem in sacerdotibus suis sanctus, sicut semper, Spiritus vivens, unus in omnibus statuit, quod omnibus subveniret. Nulla de putredine, nulla de vulnere nascente suscepit, quia diligenter amputatum est, quod manus Spiritus talis abscidit. Ejice, inquit Salomon, de concilio contentiosum, et exiet cum illo discordia (Prov. XXII, 10). Secum scandalum suum quod intulerat, amputavit, quia apud vos quod invenerat, hoc reliquit. Non poterat, loquente Domino (Matth. XV, 13), eradicari plantatio quam plantaverat Pater, et quae in eo uberem fructum probaretur afferre. Servavit vineam suam Dominus Israel (domus ejus (Isa. V, 7) est vinea Domini), et ideo mirandum non est, si furem domus ejus evasit, cujus legimus nec dormire nec dormitare custodem (Psal. CXX, 4). 13. Quid aget impius pertinax? Quid sibi spei, quid permansit auxilii? Non habet locum veniae, cui scriptum quod nec hic nec in futuro possit ignosci (Matth. XII, 32). Inclinatur omnis elatus; contra, exaltationem parit humilitas christiana, quia hunc ipse qui supra eum requiescit, exaltat (Isa. LXVI, 2). Illius per prophetam verba sunt: Non habitat in medio domus meae faciens superbiam (Psal. C, 7), qui per Apostolum promittit se stultam mundi sapientiam perditurum (I Cor. I, 19). Audiat nunc a nobis quod Paulus tunc et cum praedicaret audivit: Ad insaniam multarum pervenit itinere litterarum (Act. XXVI, 24). Absit tamen ab eo hujus exemplum. Non enim quod de doctore dictum est, dignus est audire indoctus. Cur praeterea contra vas abjectionis, vas electionis vocemus in medium, cum ad exprobrandum hunc ille sufficiat, quem in cruce cum Christo post scelera tanta pendentem (Luc. XXIII, 42) supplicii beneficium fecit Dominum confiteri? Sui ab eo memoriam poscit in regno; hoc brevi sermone diluit quidquid admisit, criminibus temporum temporis puncto subveniens. Nec moratur praemium confitentem: statim ejus remuneratio et vicissitudo. Respondit qui libenter excipit hora ad se quacumque conversum: Mecum, inquit, eris in paradiso (Ibid. 43). Promittit ei futuram societatem, qui secum praesentia pateretur. Ad justitiam corde credulitas, ad salutem facta est ei ore confessio (Rom. X, 10). Exclamare hic in tanta contrarietate rerum pariter et flere debemus: nefas est, hoc episcopum perdidisse, quod latro potuit invenire. O fidei et perfidiae praemium! o judicia Dei abyssus multa (Psal. XXXV, 7)! Latro paradisum meruit, et sacerdos exsilium. Habeamus tamen hujusce rei admonere interpretes. Hunc ille positus inter tormenta cognovit, quem hic positus in honore nescivit. 14. Nonne hoc illud est, Et homo cum in honore esset, non intellexit, comparatus est jumentis insipientibus (Psal. XLVIII, 13)? Quid est aliud intellectus et judicium, nisi scire sapientiam et disciplinam, et intelligere verba prudentiae (Prov. I, 3). Illa est vera sapientia quae, ipso Salomone dicente, de timore Domini sumit exordium (Ibid. 7), quam se inter perfectos loqui beatus Apostolus affirmat (I Cor. II, 6), quam non tam grave est quod eam tunc minime mundus agnovit, quam quod nunc episcopus ignoravit. Hoc loco utar Domini nostri per Jeremiam sermonibus: Cultores legis meae nescierunt me, et prophetantibus iniquitatem prophetis plauserunt manibus sacerdotes (Jer. II, 8); et per eumdem alibi: Sacerdotes mei sacrificaverunt mihi ficte. 15. Utebatur tamen defensione et laude gentilium, episcopum talem numquam fuisse testantium. Vere haec et probabiliter loquebantur. Nam quando potuit episcopus inveniri, qui Christianus esse nesciret? Ideo tamen inimicus esse probatus est, quia numquam displicent hostibus proditores. 16. Audivimus hunc agentem contra legem et iniquum (Psal. LXX, 4) quae sint solatia prosecuta. Adfuerunt inter alios, nec deseruerunt eum Coelestiani, iniquitatis operarii, quos hymnidici nostri prosequitur manifesta sententia: jam dudum quippe inimici Dei disperguntur, et pereunt qui operantur iniquitatem (Psal. XCI, 10), (ac), sicut idem dicit, velut cibum panis plebem Dominicam devorabant (Psal. XIII, 4). Habuit ergo secum sui magistros exsilii, habuit hujusce rei perfectos tiro doctores. Nam separare difficile est quos scelera sola junxerunt, quia majore ligantur glutino foedera vitiorum. Quis tamen horum finis est? nempe ille quem legimus: Irritavit in illo Dominus, et erunt post haec decidentes sine honore in contumelia inter mortuos in aeternum (Sap. IV, 19). Sed quid diutius immoramur? Fastidium forsitan faciet sermo prolixior: dimittamus mortuos sepelire mortuos suos (Matth. VIII, 22). 17. Audite nunc et capite simplicis verba doctoris ; audite ab eo quae a majoribus nostris nobiscum positus frequenter audivit; audite certe semper audita, nec studio novitatis inventa. Nostro vobis loquitur ore collega, quia una fides necesse est uniter praedicetur. Non hic in ejus persona alicujus testimonium mutuatur; a nobis datus est, qui est electus ex nostris. Non est incognitus, non aliunde deductus; habuistis laudabilem de praesenti judicio suo. Fama dudum decepit absentes. Plura de eo loqui cautio est, quia opera supervacua est, nota laudare. Nunc tamen vos nostris propriis sermonibus decet cavere commonitos. 18. Nemo in vobis illud quatiat fundamentum, quod firma petra et angularis lapis ille construxit. Aedificate super hoc catholici quod soletis. Didicistis quid sit superaedificare quod ardeat (I Cor. III, 11 seq.); hoc detrimento illud pensabitur, cum opera singulorum probare coeperit ignis examen. Gaudeo vos fundamento huic non stipulam, non ligna, non fenum, sed illas imposuisse divitias quas architectorum sapientium praecepta mandabant imponi. Bene manebitis; quia tam sollicite fabricatis. Habitaculum magnum tales pollicentur expensae: auro, argento et lapidibus pretiosis illam vobis quae aestimari non potest, construitis mansionem. Nullo pretio taxantur aeterna, quippe quae non injuria, non vetustate solvuntur, quae jam ab institutione mundi justis Dominus praeparavit. Confortentur manus fidelium fatigatae; labantia, hortante propheta, genua roborentur; qui pusilli sunt animo, convalescant (Isa. XXXV, 4). Noster Salvator apparuit; ostendit falsitati Deus quid sit pulsare et incessere veritatem, postquam sibi controversia inde facta est unde subvenit. Unde, filii charissimi, permanete in eum qui est, ut vincatis in vobis. In ipso sensu et in eadem sententia estote perfecti (I Cor. I, 10); ut a Filio hominis, cum venerit in majestate sua, non audiatis, Discedite a me maledicti, sed, Venite, benedicti, possitis audire (Matth. XXV, 34, 41). Maneat haedos repulsa venturi. Vos tales volumus inveniri, ut cum in igne stent abjecti a sinistris, vos a dextris invitet ad regnum. Non exspectabitis ut paretur, quod olim vos ut regnetis exspectat. Angustam nunc portam festinanter intrate (Matth. VII, 13), quae eos accepit quos numquam spatiosa invenerunt. 19. Haec dilectioni vestrae pro laetitia catholicorum dicta sufficiant: quae saepius recensere vos volumus, ut triumpho fidei gratulantes, intelligatis Deum charitatis et pacis esse nobiscum (Philipp. IV, 9). Data idibus Martiis Flavio Aetio et Valerio viris clarissimis consulibus.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 20 "SulSev.Episto23 20 Sulpicius Severusc.363–c.425 Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" EPISTOLA PRIMA. AD CLAUDIAM SOROREM SUAM. De ultimo judicio. I. Lectis epistolis tuis, multo modo permotum affectum lacrymis tenere non potui. Nam et gaudio flebam quod te secundum Domini Dei nostri praecepta vivere ex sermone ipso litterarum tuarum poteram agnoscere, et pro desiderio tui non poteram non dolere, quod per summam a te injuriam alienabar, si litteras non misisses. Tali ergo sorore non fruerer? Testor autem salutem tuam, persaepe ad vos venire volui, sed usque adhuc impeditus sum, obsistente eo qui consuevit obsistere. Nam et festinabam desiderio meo in tuo aspectu satisfacere; et opus Domini nostri inter nos obiter videbamur acturi, cum alter alterum consolando, calcata a nobis mole saeculi, viveremus. Sed jam veniendi diem tempusque non statuo, quia quotiescumque statui, implere non potui. Domini opperiar voluntatem; speroque quod meis votis et orationibus tuis de nostra nos fructum capere faciat perseverantia. II. Caeterum quod a me in omnibus epistolis quas ad te miseram vitae ac fidei tuae praecepta desiderans, jam per assiduitatem scriptorum meorum verba consumpsi, nihil novum tibi rescribere modo possum quod ante non scripserim. Et sane propitio Deo jam non indiges admoneri, quae fidem inter principia consummans, devotam in Christo exhibes charitatem. Unum tamen moneo, ne transcursa repetas, ne contempta desideres; ne manum aratro inserens (Luc. IX, 62), retrorsum conversa respicias. Quo utique in te redeunte vitio, ordinem suum necesse est sulcus amittat, nec sane mercedem suam cultor accipiat. Alioquin nec partem consequitur, si ex parte cessaverit. Nam sicut a peccato ad justitiam fugiendum est, ita et qui justitiam fuerit ingressus, ne peccato pateat praecavendum. Scriptum enim est justo (Ezech. XVIII, 24, 26), in qua die exerraverit, justitiam non profuturam. In hoc igitur consistendum est, in hoc laborandum, ne qui peccata evasimus, praemia parata perdamus. Stat enim adversus nos paratus inimicus, ut nudatum fidei umbone mox feriat. Non abjiciendus est itaque clypeus, ne latus pateat. Non remittendus est gladius, ne hostis incipiat non timere. Porro cum armatum viderit, abibit. Nec ignoramus durum esse ac difficile adversus carnem et saeculum quotidie dimicare. Sed si aeternitatem cogites, si coelorum regna consideres, quae utique nobis Dominus licet peccatoribus praestare dignabitur, quae tandem condigna passio est qua tanta mereamur? Luctamen autem in hoc mundo parvi temporis est. Nam etsi mors non succedat, senecta succedet. Labuntur anni, fluunt tempora, et, ut spero, Dominus Jesus tamquam desideratos sibi celeriter vocabit. III. O quam felix ille noster excessus, cum a labe peccati melioris vitae conversatione purgatos sede sua nos Christus excipiet! Occurrent martyres et prophetae, tangentur apostoli, gaudebunt angeli, laetabuntur archangeli, victusque Satanas cruento licet ore pallebit; quippe qui etiam nostra, quae sibi in nobis praeparaverat, peccata perdiderit. Videbit gloriam concessam per veniam, merita honorata per gloriam. Nos triumphabimus hoste superato, ubi tunc mundi istius sapientes ridebuntur; ubi avarus, ubi adulter, ubi impius, ubi ebriosus, ubi maledicus recognoscentur. Quid miseri pro sua defensione dicturi sunt! Nescivimus te, Domine, te in mundo esse non vidimus. Prophetas non misisti, legem saeculo non dedisti. Patriarchas non vidimus, sanctorum non legimus exempla. Christus tuus in terra non fuit, Petrus tacuit, Paulus noluit praedicare, Evangelista non docuit, martyres non fuerunt quorum exempla sequeremur. Futurum judicium tuum nemo praedixit, vestire pauperem nemo mandavit, prohibere libidinem nemo praecepit, repugnari avaritiae nemo persuasit. Inscientia lapsi sumus, quae fecimus nescientes. IV. His e contrario ex illo sanctorum choro vel primus justus Noe proclamabit: Ego, Domine, et superventurum propter peccata hominum diluvium praedicavi, et post diluvium exemplum de me praebui bonis, ut malis pereuntibus non perirent, ut isti recognoscerent et quae esset innocentibus salus, et quae poena peccantibus. Post hunc, Abraham fidelis obsistet: Ego, inquit, Domine, fidem qua humanum in te crederet genus, media fere mundi illius aetate fundavi. Ego pater gentium, cujus exempla sequerentur, electus sum. Ego Isaac adhuc parvulum non dubitavi, Domine, offerre tibi pro victima, ut isti recognoscerent nihil non Domino praestari debere, cum me ipsum ne filio quidem unico intelligerent pepercisse. Ego terram meam et cognationem meam te jubente deserui, ut istis quoque esset exemplum nequitias mundi et saeculi peccata deserere. Ego, Domine, te licet corpore, sub imagine primus agnovi, nec dubitavi credere quem videbam, licet in alia mihi substantia videreris, ut isti intelligerent non secundum carnem, sed secundum spiritum judicare. Huic Moyses beatus obsecundabit: Ego legem, Domine, istis omnibus te jubente tradidi, ut quos libera fides non tenebat, lex saltem dicta cohiberet. Ego dixi: Non adulterabis (Exod. XX, 14), ut licentiam fornicationis inhiberem. Ego dixi: Diliges proximum tuum (Levit. XIX, 18), ut charitas abundaret. Ego dixi: Domino soli servies (Deut. VI, 13), ne isti idolis immolarent vel templa esse paterentur. Ego ne falsa testimonia dicerentur edixi, ut istis adversus omne mendacium praecluderem ora. Ego facta dictaque a mundi exordio, operante in me spiritu tuae virtutis, exposui, ut istius cognitio praeteritorum doctrinam tribueret futurorum. Ego te venturum, Domine Jesu, praedicavi, ut istis non inopinatum esset agnoscere quem venturum ante praedixeram. V. Post hunc astabit dignus Domini sui David semine: Ego te, Domine, per omnia nuntiavi; ego nomini tuo tantum serviendum esse clamavi. Ego dixi: Beatus vir qui timet Dominum (Ps. CXI, 1); ego dixi: Exsultabunt sancti in gloria (Ps. CXLIX, 5); ego dixi: Desiderium peccatorum peribit (Ps. CXI, 10), ut isti te agnoscerent et peccare desinerent. Ego cum regia praeditus essem potestate, cilicio superjecto, pulvere subjecto, depositis insignibus magnificentiae meae procubui vestimentis, ut istis mansuetudinis atque humilitatis daretur exemplum. Ego inimicis meis, qui interficere me cupierunt, peperci, ut misericordiam meam istis probarem imitandam. Post hunc Isaias dignus Dei spiritu non tacebit: Ego, Domine, te per os meum loquente, praemonui: Vae his qui jungunt domum ad domum (Isa. V, 8), ut modum cupiditati imponerem. Ego iram tuam peccantibus venisse testatus sum, ut istos a malefactis suis, si non spes praemiorum, saltem suppliciorum formido cohiberet. VI. Post hos aliosque complures qui doctrinae nobis officia praestiterunt, ipse Dei Filius haec loquetur: Ego certe excelsa sede sublimis, coelum palma, terram pugillo continens (Isa. XL, 12), intra extraque diffusus, cunctorum quae gignuntur interior, atque omnibus quae moventur exterior, inaestimabilis naturae potestate infinitus, invisibilis aspectu, incomprehensibilis attactu, ut inter vos ad edomandam duritiam cordis vestri et perfidiam doctrinis salutaribus molliendam vestrum minimus existerem, nasci carne dignatus sum, depositaque Dei gloria, habitum formae servilis assumpsi, ut communicata vobiscum infirmitate corporea, rursum in consortium gloriae meae per obedientiam praecepti salutaris adhiberem. Aegris infirmisque omnibus sanitatem, auditum surdis, visum caecis, vocem mutis, claudis pedum officia restitui, ut vos signis coelestibus permoverem, quo facilius in me atque in his quae praedicaveram crederetis. Ego vobis coelorum regna promisi. Ego etiam, ut impunitatis haberetis exemplum, latronem, qui me sub mortis suae tempore fatebatur, in paradiso collocavi, ut illius fidem qui remitti sibi meruerat peccata, sequeremini. Atque ut exemplo meo pro vobis et ipsi pati possitis, pro vobis ego passus sum, ne dubitaret homo pro se pati quod Deus pro homine pertulisset. Ego me post resurrectionem, ne fides vestra confunderetur, ostendi. Ego in Petro Judaeos monui, ego in Paulo gentibus praedicavi. Nec poenitet. Est fructus bonorum. Opus meum boni intellexerunt, perfecerunt fideles, justi impleverunt, consummaverunt misericordes; et magna pars martyrum, magna sanctorum est. In eodem certe et isti corpore, in eodem fuerunt mundo. Cur nullum in vobis bonum opus, gens vipereae stirpis, invenio? Poenitentiam malorum vestrorum nec sub ultima die vestri finis egistis. Quid autem attinet quod me labiis adoratis, si factis et operibus denegetis? Ubi nunc vestrae divitiae, ubi honores, ubi potentia, ubi vestrae sunt voluptates? Nullam novam in vos mando sententiam. Habetis judicium quod ante praedixi. VII. Tunc illud miseris Evangelista recitabit: Ite in tenebras exteriores, ubi erit fletus et stridor dentium (Matth. XXII, 13; XXV, 30). O miseri quos ista non permovent! Videbunt suam poenam et aliorum gloriam. Utantur saeculo, dum aeternitate illa quae sanctis praeparata est non fruantur. Affluant divitiis, auro incubent, dum ibi egentes, ibi inopes deprehendantur. Sint in saeculo divites, dum in aeternitate sint pauperes, de quibus scriptum est: Divites eguerunt et esurierunt (Ps. XXXIII, 11). Consequenter autem de bonis Scriptura subjecit: Inquirentes autem Dominum non deficient omni bono. Itaque, soror, licet nos isti irrideant, licet nos stultos infelicesque commemorent, felicius gaudeamus opprobriis quibus nobis gloria, illis poena cumulatur. Nec rideamus illorum stultitiam, sed potius infelicitatem doleamus: quia inter illos pars magna nostrorum est, quos si lucrifacere possimus, augetur in nobis gloria. Sed agant se ut volunt, sint nobis tamquam gentiles et publicani; nos vero salvos incolumesque tueamur. Si illi nunc nobis dolentibus gaudent, nos postea in illorum dolore gaudebimus. Vale soror charissima et in Christo dilectissima. EPISTOLA II. AD EAMDEM. De Virginitate. I. Quantam in coelestibus beatitudinem virginitas sancta possideat, praeter Scripturarum testimonia, Ecclesiae etiam consuetudine edocemur, quia addiscimus peculiare illi subsistere meritum cujus est specialis consecratio. Nam cum universa turba credentium paria dona gratiae percipiat, et iisdem omnes sacramentorum benedictionibus glorientur, istae proprium aliquid prae caeteris habent, dum de illo sancto et immaculato Ecclesiae grege quasi sanctiores purioresque hostiae pro voluntatis suae meritis a sancto Spiritu eliguntur, et per summum sacerdotem Dei offeruntur altario. Digna revera Domino hostia tam pretiosi animalis oblatio, et nullius magis quam suae imaginis hostia placitura. De hujusmodi enim Apostolum praecipue dixisse reor: Obsecro autem vos, fratres, per misericordiam Dei, ut exhibeatis corpora vestra hostiam vivam, sanctam, Deo placentem (Rom. XII, 1). Possidet ergo virginitas et quod alii habent et quod alii non habent, dum et communem et peculiarem obtinet gratiam, et proprio, ut ita dixerim, consecrationis privilegio gaudet. Nam et Christi sponsas virgines dicere ecclesiastica nobis permittit auctoritas, dum sponsarum modo eas Domino consecrat et velat, ostendens eas vel maxime habituras spiritale connubium quae subterfugerint carnale consortium. Et digne Deo per matrimonii comparationem spiritaliter copulantur quae ejus dilectionis causa humana connubia spreverunt. In his quam maxime illud completur Apostoli: Qui autem adhaeret Deo, unus est spiritus (I Cor. VI, 17). II. Grande est et immortale, pene ultra naturam corpoream, superare luxuriam, et concupiscentiae spasmeam adolescentiae facibus accensam animi virtute restinguere, et spiritali conatu vim genuinae oblectationis excludere, et vivere contra humani generis legem, despicere solatia conjugii, dulcedinem contemnere liberorum, et quaecumque praesentis vitae esse commoda possint pro nihilo spe futurae beatitudinis computare. Magna haec, ut dixi, et admirabilis virtus est, et non immerito pro magnitudine laboris sui ingenti praemio destinata. Dabo spadonibus, dicit Deus, et in domo mea et in muro meo locum nominatum meliorem filiis et filiabus; nomen aeternum dabo illis, et non deficiet (Isa. XVI, 5). De quibus spadonibus Dominus in Evangelio repetit dicens: Sunt enim spadones qui se ipsos castraverunt propter regnum coelorum (Matth. XIX, 12). Magnus est quidem pudicitiae labor, sed majus est praemium; temporalis custodia, sed remuneratio aeterna est. De his enim et beatus Apostolus Joannes loquitur, quod sequantur agnum quocumque ierit. Quod ita intelligendum puto, nullum eis locum in coelesti aula claudendum, sed cuncta eis divinarum mansionum habitacula reseranda. III. Sed ut illustrius virginitatis meritum clareat, et quam digna Deo sit manifestius intelligi possit, illud cogitetur quod Dominus et salvator noster Deus, cum propter humani generis salutem hominem dignaretur assumere, non alium quam virginalem uterum elegerit, ut hujusmodi plurimum sibi placere monstraret, et ut pudicitiae bonum utrique sexui intimaret. Virginem matrem habuit virgo mansurus. In se viris, et in matre feminis praebuit virginitatis exemplum. Quo demonstratur in utroque sexu beatam integritatem divinitatis habere plenitudinem ineruisse, dum tantum in matre fuit quidquid habebat in filio. Sed quid ego satisago excellens ac sublime pudicitiae meritum revelare, et gloriosae bonum virginitatis ostendere, cum de hac re plerosque perorasse non nesciam et ejus beatitudinem manifestissimis rationibus comprobasse, et nulli sapienti in dubium venire possit eam rem majoris esse meriti quae sit amplioris laboris? Quisquis enim pudicitiam aut nullius praemii aut parvi existimat, certum est illum aut ignorare aut non voluntarie ejus ferre laborem. Inde illi semper castitati derogant qui eam aut non habent, aut habere coguntur inviti. IV. Nunc itaque, quoniam, paucis licet, tam laborem quam meritum integritatis ostendimus, ne res quae grandi virtute constat, et ingenti praemio destinatur, carere fructu suo possit, diligentius excubandum est. Quantum enim quaecumque species pretiosior fuerit, tanto majore sollicitudine custoditur. Et quoniam multa sunt quae bono proprio carent, nisi aliarum rerum juventur auxilio, ut est mellis species, quae nisi cerarum custodia et favorum cellulis conservetur, et ut verius dixerim nutriatur, naturalem gratiam perdit et subsistere per se ipsam non potest: sicut et vini species, quod si non boni odoris vasis, et reparatis crebris picibus foveatur, genuinam vini suavitatem amittit. Attentius ergo providendum est ne forte et virginitati aliqua sint necessaria, sine quibus nequaquam fructum afferre sufficiat; et tantus nihil proderit labor, dum vane prodesse creditur, quod absque viribus necessariis possidetur. Nisi fallor enim, ob coelestis regni praemium pudicitiae servatur integritas, quod sine vitae aeternae merito neminem consequi posse certum est. Aeterna vero vita nonnisi per omnem divinorum praeceptorum custodiam promereri potest, Scriptura dicente: Si vis in vitam pervenire, serva mandata (Matth. XIX, 17). Vitam ergo non habet, nisi qui cuncta mandata legis servaverit. Et qui vitam non habuerit, coelestis regni non potest esse possessor, in quo non mortui, sed vivi quique regnabunt. Nihil ergo virginitas sola proficiet, quae coelestis regni gloriam sperat, nisi et aliud habuerit cui perpetua vita promittitur, per quam coelestis regni praemium possidetur. Ante omnia ergo pudicitiam integritatemque servantibus, et ejus remunerationem a Dei aequitate sperantibus mandatorum custodia est praecepta, ne gloriosae castitatis et continentiae labor in irritum deducatur. Supra mandatum vel praeceptum esse virginitatem sapiens ex lege nullus ignorat, Apostolo dicente: De virginibus autem praeceptum Domini non habeo, consilium autem do (I Cor. VII, 25). Cum ergo obtinendae virginitatis consilium dat, non praeceptum, supra mandatum et praeceptum eam esse professus est. Quicumque ergo virginitatem servant, majus quam praeceptum est faciunt. Tunc enim proderit amplius fecisse quam jussum est, si quod jussum est feceris. Nam quomodo plus fecisse gloriaberis, si minus aliquid non feceris? Cupiens divinum implere consilium, ante omnia serva mandatum. Volens virginitatis praemium consequi, amplectere meritum vitae, ut tua castitas remunerari possit. Nam ut vitam praestat observatio mandatorum, ita eorum e contrario generat praevaricatio mortem. Et qui per praevaricationem in morte fuerit, virginitatis coronam sperare non poterit, neque pudicitiae praemium exspectare constitutus in poena. V. Tres enim species sunt per quas regni coelestis possessio introitur. Prima est pudicitia, secunda mundi contemptus, tertia vero justitia: quae ut connexae plurimum se possidentibus praestant, ita divisae prodesse difficile possunt; dum unaquaeque earum non propter se tantum, sed propter alias flagitatur. In primis ergo quaeritur pudicitia ut facilius subsequatur mundi contemptus, quia ab illis mundus contemni levius potest qui matrimonii nexibus non tenentur; mundi vero contemptus exposcitur ut justitia conservetur, quam difficile implere possunt qui saecularium bonorum cupiditatibus et mundanarum voluptatum negotiis implicantur. Quisquis ergo pudicitiae possidet primam speciem, et secundam, quae est mundi contemptus, non obtinet, pene sine causa possidet primam, quando secundam non habet, propter quam prima quaesita est. Et si primam et secundam habeat, cui tertia, quae est justitia, desit, frustra laborat, quoniam superiores duae propter tertiam praecipue requiruntur. Quid enim prodest propter mundi contemptum pudicitiam habere, et propter quod eam habeas non habere? Vel cui rei mundum contemnas, si justitiam, propter quam pudicitiam et propter quam mundi contemptum habere te convenit, non custodias? quia ut prima species propter secundam est, ita et prima et secunda propter tertiam; quae si non fuerit, nec prima nec secunda proficiet. VI. Dicis forsitan: Doce me ergo quid sit justitia, ut eam si cognoverim, facilius implere sufficiam. Dicam tibi breviter ut valeo, et verborum utar simplicitate communium; quia causa de qua agimus talis est, quae disertioribus facundiae sermonibus nequaquam debeat obscurari, sed simplicioris eloquentiae narrationibus pandi. Res enim omnibus in commune necessaria, communi debet sermone monstrari. Justitia ergo non aliud est quam non peccare; non peccare autem est legis praecepta servare. Praeceptorum vero observatio duplici genere custoditur, ut nihil eorum quae prohibentur facias, et cuncta quae jubentur implere contendas. Hoc est quod dicit Psalmista: Recede a malo, et fac bonum (Ps. XXXIII, 15). Nolo enim in hoc putes constare justitiam ut malum non facias, cum et bonum non facere malum sit, et in utroque legis praevaricatio continetur: quoniam qui dixit: Recede a malo, ipse dixit, et fac bonum. Si a malo recesseris et non feceris bonum, transgressor es legis, quae non tantum in malorum actuum abominatione, sed et in bonorum operum perfectione completur. Neque enim tibi hoc solum praecipitur ut vestitum suis non spolies indumentis, sed ut spoliatos operias tuis; neque ut habenti panem non auferas suum, sed ut non habenti tuum libenter impertias; neque ut solum pauperem suo non pellas hospitio, sed ut pulsum et non habentem recipias tuo. Praeceptum enim est nobis flere cum flentibus (Rom. XII, 15). Quomodo cum illis flemus, si in nullo eorum necessitatibus participamus, nec aliquod eis in his propter quas lacrymantur causis, praebemus auxilium? Neque enim fletuum nostrorum Deus infructuosum quaerit humorem; sed quia lacrymae doloris indicium sunt, vult te ita alterius angustias sentire ut tuas. Et quomodo tibi, in tali tribulatione si esses, subveniri cuperes, ita alteri ipse subvenias, propter illud: Quaecumque vultis ut faciant vobis homines bona, ita et vos facite illis (Matth. VII, 12). Nam cum flente flere, si nihil, cum possis flenti conferre, conferas, subsannationis, non pietatis indicium est. Denique Salvator noster cum Maria et Martha Lazari sororibus flevit, et immensae misericordiae affectum lacrymarum contestatione monstravit. Et verae pietatis indicia mox opera subsecuta sunt, cum suscitatus Lazarus, cujus causa lacrymae funduntur, sororibus vivus redditur. Et hoc fuit pie flere cum flentibus, occasionem fletus auferre. Sed quis potens? inquies. Sed nec tibi aliquid impossibile imperatur. Implevit omnia qui quod potuit fecit. VII. Sed, ut dicere coeperamus, non sufficere Christiano a malis se abstinere, nisi etiam bonorum operum officia perfecerit, illo vel maxime testimonio comprobatur, quo comminatur Dominus aeterni ignis reos fore qui, quamvis mali nihil gesserint, non fecerint omne quod bonum est, dicens: Tunc dicit Rex his qui ad sinistram sunt: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, quem praeparavit Pater meus diabolo et angelis ejus. Esurivi enim, et non dedistis mihi manducare, et reliqua (Matth. XXV, 41). Non dixit, Discedite a me, maledicti, quia homicidium, quia adulterium, aut quia furta fecistis; sed quia bona non fecerunt, condemnantur. Hi aeternis gehennae suppliciis addicuntur, non quia quae prohibita fuerant admisissent, sed quia quae praecepta fuerant implere noluerunt. Unde advertendum est quam spem habere possint qui adhuc aliquid eorum faciunt quae prohibentur, cum etiam illi rei sint qui non fecerunt quae jubentur. Nolo enim tibi in hoc blandiaris, si aliqua non feceris, cum scriptum est: Qui universam legem servaverit, offenderit autem in uno, factus est omnium reus (Jac. II, 10). Adam enim semel peccavit, et mortuus est. Et tu te vivere posse existimas illud saepe committens quod alium, dum semel perpetrasset, occidit? An grande illum commisisse crimen putas unde merito ac juste damnatus est? Videamus ergo quid fecerit. Contra mandatum de fructu arboris edit. Quid ergo? Propter arboris fructum Deus hominem morte multavit? Non propter arboris fructum, sed propter mandati contemptum. Ergo non agitur de qualitate peccati, sed de transgressione mandati. Et qui dixit Adae ut de arboris fructu non ederet, ipse tibi praecepit ut non maledicas, non mentiaris, non detrahas, nec detrahentes auscultes; ut omnino non jures, ut non concupiscas, non invideas, non sis tepidus, non sis avarus, ut nulli malum pro malo reddas, ut pro calumniantibus et persecutoribus tuis ores; ut percutienti maxillam, alteram praebeas; ut in judicio saeculari non litiges; ut si quis tua auferre voluerit, gratanter remittas; ut nec iracundiae nec zeli livoris malum intra pectus admittas, ut crimen avaritiae fugias, ut omnis jactantiae ac superbiae malum caveas, et humilis ac mitis Christi exemplo vivas; malorum consortia in tantum devitans, ut cum fornicatoribus aut avaris, aut maledicentibus aut invidis, aut detrectatoribus aut ebriosis, aut rapacibus cibum non capias. Quem si in aliquo contempseris, si pepercit Adae, parcet et tibi? Immo illi magis parcendum fuerat, qui adhuc rudis et novellus erat, et nullius ante peccantis et propter peccatum suum morientis trahebatur exemplo. Tibi vero post tanta documenta, post legem, post prophetas, post Evangelia, post apostolos si delinquere volueris, quomodo indulgeri possit ignoro. VIII. An tibi de virginitatis praerogativa plaudes? Memento Adam et Evam virgines deliquisse, nec integritatem corporis profuisse peccantibus. Virgo quae peccat, Evae, non Mariae comparanda est. Non negamus in praesenti tempore remedium poenitentiae; sed hortamur magis praemium sperare debere quam veniam. Turpe est enim delicti indulgentiam postulare quae palmam virginitatis exspectant, et illicitum aliquid incurrere quae se etiam a licitis castraverunt. Licitum quippe est matrimonii inire consortium. Et ut laudandae sunt quae propter Christi amorem et coelestis regni gloriam copulam contempserunt nuptiarum, ita damnandae non sunt quae propter incontinentiae voluptatem, nondum Deo devotae, remedio apostolico abutuntur. Ergo, ut diximus, quae connubia deserunt, non illicita sed licita spernunt. Ejusmodi autem si jurent, si maledicant, si detrahant, si detrahentes probantur audire, si malum pro malo reddant, si cupiditatis in alienis vel avaritiae in propriis incurrant crimen, si zeli, si livoris venena possideant, si contra legalia et apostolica instituta indecens aliquid aut loquantur aut cogitent, si in carne placendi studio comptae et ornatae procedant, et alia quae fieri solent illicite faciant; quid proderit eis sprevisse quod licuit, et exercere quod non licet? Si vis prodesse tibi quod licita contempsisti, vide ne quid eorum quae non licent facias. Stultum est enim timuisse quod minus est, et non timere quod majus est; aut ab iis non vitari quae prohibentur, quae subterfugerint quae conceduntur. Dicit enim Apostolus: Innupta cogitat quae Dei sunt, quomodo placeat Deo, ut sit sancta corpore et spiritu (I Cor. VII, 34). Quae Dei sunt, inquit, cogitat; non quae saeculi, non quae hominum, sed quae Dei sunt cogitat. Quae sunt ergo Domini? Dicit Apostolus: Quaecumque sancta, quaecumque amabilia, quaecumque bonae famae, si qua virtus, si qua laus disciplinae (Philipp. IV, 8), ista sunt Domini, quae sanctae vere apostolicae virgines die noctuque meditantur et cogitant. Dei est etiam regnum coelorum, Domini est resurrectio mortuorum, Domini est immortalitatis incorruptio; Domini est splendor solis, qui sanctis promittitur: Domini sunt plures iterum in coelestibus mansiones, Domini est fructus trigesimus et sexagesimus et centesimus. Haec cogitant, et quibus possint operibus promereri quae Domini sunt, cogitant. Domini est etiam lex novi et veteris Testamenti, in quibus ejus elogia sancta refulgent: quae si virgines sine intermissione meditantur, quae Domini sunt cogitant, et impletur in eis propheticum illud: Fundamenta aeterna super terram solidata, et mandata Domini in corde mulieris sanctae (Eccli. XXVI, 24). IX. Sequitur, quomodo placeat Deo. Deo, inquam, non hominibus. Ut sancta corpore sit et spiritu. Non dixit, ut sit sancta membro aut corpore tantum, sed, ut sit sancta corpore et spiritu. Membrum enim una corporis pars est, corpus vero omnium compago membrorum. Cum ergo dicit ut sit sancta corpore, omnibus membris eam sanctificari debere testatur: quia non proderit sanctificatio caeterorum membrorum, si inveniatur vel in uno corruptio. Non erit sancta corpore, quod ex omnibus constat membris, quae vel unius fuerit coinquinatione polluta. Sed ut quod dico manifestius et lucidius fiat, esto, sit quaecumque omnium membrorum sanctificatione purgata, et lingua tantummodo peccet, aut blasphemet, aut testimonium falsum dicat; numquid liberabunt omnia membra unum, an propter unum judicabuntur et caetera? Ergo si nec aliorum membrorum sanctificatio proderit, cum in uno sit vitium; quanto magis si diversorum flagitio peccatorum omnia corrumpantur, unius nihil proficiet integritas! X. Unde quaeso te, virgo, ne in sola tibi pudicitia blandiaris, neque in unius membri integritate confidas; sed secundum Apostolum soli Deo conserva corporis sanctitatem. Munda ab omnibus inquinamentis caput; quia crimen est illud, post chrismatis sanctificationem, aut croci aut alterius cujuslibet pigmenti fuco vel pulvere sordidari, aut auro aut gemmis vel cujuscumque terrenae creaturae specie. Grandis quippe divinae gratiae contumelia est, mundani et saecularis ornamenti praelatio. Munda frontem, ut humana non divina opera erubescat, et illam confusionem recipiat quae non peccatum, sed Dei gratiam parit, Scriptura divina dicente: Est confusio adducens peccatum, est confusio adducens gratiam Dei (Eccli. IV, 25). Munda collum, ut non auro texta capillis portet suspensa monilia, sed potius illa ornamenta circumferat de quibus Scriptura dicit: Misericordia et fides non deficient a te: suspende autem illa in collo tuo (Prov. III, 3). Munda oculos, dum eos ab omni concupiscentia retrahis, et ab intuitu pauperum numquam avertis, et ab omnibus fucis liberos ad ea quae a Deo sunt facta custodis. Munda linguam a mendacio, quia os quod mentitur occidit animam (Sap. I, 11); a detractione, a juramento, ab adulatione, a perjurio. Nolo praeposterum ordinem putes quod prius a juramento quam a perjurio linguam dixi debere mundari: quia tunc perjurium facilius effugies, si in toto non jures. Impleatur in te illa sententia: Cohibe linguam tuam a malo, et lubia tua ne loquantur dolum (Psal. XXIII, 14). Et memor esto dicentis Apostoli: Benedicite et nolite maledicere (Rom. XII, 14). Sed et illud crebrius recordare: Videte ne quis malum pro malo reddat alicui, neque maledictum pro maledicto; sed e contrario benedicentes, quia in hoc vocati estis ut benedictionem haereditatis possideatis (I Pet. III, 9). Et illud: Si quis autem verbo non offendit fratrem, hic perfectus est (Jac. III, 2). Nefas est enim ut labia illa quibus Dominum confiteris, rogas, benedicis et laudas; alicujus polluantur sorde peccati. Nescio qua conscientia ea lingua quis Dominum rogat, qua aut mentitur, aut maledicit, aut detrahit. Labia sancta exaudit Dominus, et ipsis annuit cito precibus quas lingua immaculata pronuntiat. Munda aures, ut nonnisi sermonibus sanctis et seriis auditum praebeant, ut numquam obscena aut turpia aut saecularia verba suscipiant, aut non aliquem de altero audiant detrahentem, propter illud quod scriptum est: Sepi aures tuas spinis, et noli audire linguam nequam (Eccli. XXVIII, 28); ut cum eo habere partem possis, de quo dicitur, quoniam auditu et visu justus erat (II Petr. II, 8), hoc est, nec auribus nec oculis delinquebat. Munda manus, ne porrectae ad accipiendum sint, ad dandum autem collectae (Eccli. IV, 36); nec ad feriendum paratae, sed ad omnia misericordiae et pietatis opera satis promptae. Munda pedes, ne latam et spatiosam viam pergant quae ducit ad splendida saeculi et pretiosa convivia, sed ad arduum magis et angustum gradiantur iter quod tendit ad coelum; quia scriptum est: Iter rectum facite pedibus vestris (Prov. IV, 26; Isai. LVII, 14; LXII, 10). Agnosce tibi a Deo artifice non ad vitia, sed ad virtutes membra formata; et cum universos artus mundaveris ab omni sorde peccati et toto fueris sanctificata corpore, tunc tibi castitatem intelligas profuturam, et cum fiducia palmam virginitatis exspecta. XI. Quid sit sancta esse corpore breviter quidem, sed plene exposuisse me arbitror. Nunc quod sequitur, et spiritu, nosse debemus, hoc est, ut quod opere nefas est fieri, nec cogitatione concipere. Illa enim est sancta tam corpore quam spiritu, quae nec mente nec carne delinquit; sciens enim cordis esse speculatorem Deum, et idcirco satis agit ut omni modo etiam animum cum corpore mundum habeat a peccato, sciens scriptum esse: Omni custodia custodi cor tuum (Prov. IV, 23). Et: Ita enim diligit Dominus sancta corda, accepti sunt autem ei immaculati (Prov. XI, 20). Et alibi: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8). Quod de illis dici arbitror, quos conscientia in nulla redarguit culpa peccati; de quibus et Joannem in epistola dixisse reor: Si cor nostrum nos non reprehendit, fiduciam habemus ad Deum; et quaecumque petierimus accipiemus ab eo (I Joan. III, 21). Nolo existimes te peccati crimen fugisse, si voluntatem non sequatur effectus, cum scriptum sit: Quicumque viderit mulierem ad concupiscendum, jam moechatus est eam in corde suo (Matt. V, 28). Ne dicas: Cogitavi quidem, sed non perfeci; quoniam etiam concupiscere nefas est, quod fieri crimen est. Unde et beatus Petrus praecipit dicens: Animas vestras castificate (I Pet. I, 22). Qui si nullam animae constuprationem nosset, nec castificari eam desiderasset. Sed et illum locum quo continetur: Hi sunt qui se cum mulieribus non coinquinaverunt, virgines enim permanserunt; hi sequuntur agnum quocumque ierit (Apoc. XIV, 4), attentius considerare debemus, et animadvertere si solius integritatis ac pudicitiae merito isti divino comitatui copulentur, et per omnia coelorum tabernacula discurrant, an et alia sint quibus adjuncta virginitas tantae beatitudinis gloriam consequatur. Sed unde hoc scire poterimus? De sequentibus, nisi fallor, in quibus scriptum est: Hi empti sunt ex omnibus primitiae Deo et Agno, et in ore ipsorum non est inventum mendacium; sine macula sunt ante thronum Dei (Ibid.). Vides ergo quod non in uno tantum membro dominicis referantur inhaerere vestigiis, sed illi qui praeter virginitatem ab omni cogitatione peccati immaculatam gesserint vitam. Idcirco vel maxime virgo nuptias spernat, ut dum securior est, facilius, quod etiam a nubentibus quaeritur, ab omni se delicto custodiat, et universa legis mandata perficiat. Nam si non nubat, et ea nihilominus faciat a quibus et nuptae esse jubentur immunes, non nupsisse quid proderit? Et quamquam nulli christianorum peccare liceat, et omnes quicumque spiritalis lavacri sanctificatione purgantur, immaculatam decurrere conveniat vitam, ut Ecclesiae, quae sine macula, sine ruga, sine aliquo vitio hujusmodi esse describitur (Ephes. V, 27), possint visceribus intimari; multo magis hoc virginem implere necesse est, quam nec mariti nec filiorum nec alterius necessitatis causa prohibet, quominus divinam Scripturam perficiat, nec, si qua peccet, poterit excusatione defendi. XII. O virgo, serva propositum tibi magno praelio destinatum. Praeclara est apud Dominum virginitatis et pudicitiae virtus, si non aliis peccatorum et macularum lapsibus infirmetur. Agnosce statum tuum, agnosce locum, agnosce propositum. Christi sponsa diceris. Vide ne quid indignum ei cui desponsata videris admittas. Cito scribet repudium, si in te vel unum viderit adulterium. Quaecumque ergo humanorum sponsaliorum pignoribus obarrhatur, statim a domesticis, a familiaribus, ab amicis sponsi sollicite ac diligenter requirit et servulis, quales juvenis habeat mores, quid potissimum diligat, quid accipiat, quo usu vivat, qua se consuetudine regat, quibus utatur dapibus, in quibus maxime rebus delectetur et gaudeat. Quae cum didicerit, ita se in omnibus temperat ut sponsi moribus suum obsequium, sua jocunditas, sua dilectio, sua diligentia, sua vita concordet. Et tu quoque quae Christum sponsum habes, a domesticis, et familiaribus ejus, sponsi tui mores interroga, et sirenue ac solerter inquire in quibus praecipue delectatur, qualem in te compositionem vestium diligat. Dicat tibi ejus familiarissimus Petrus, qui nec nuptis quidem corporalem, sed spiritalem permittit ornatum, sicut in Epistola sua scribit: Mulieres similiter subjectae viris suis; ut si qui non credunt verbo, per mulierum conversationem sine verbo lucrifiant, considerantes in timore castam conversationem vestram: quarum sit non extrinsecus capillatura, aut circumdatio auri, aut indumenti vestimentorum cultus, sed qui absconsus est cordis homo in incorruptibilitate quieti et modesti spiritus, qui est in conspectu Dei locuples (I Pet. III, 1-4). Dicat et alius apostolus beatus Paulus qui ad Timotheum scribens eamdem fidelium feminarum disciplinam testatur: Mulieres similiter in habitu ornato, cum verecundia et sobrietate ornantes se, non in tortis crinibus, aut auro, aut margaritis, aut veste pretiosa; sed quod decet mulieres, promittentes castitatem per bonam conversationem (I Tim. II, 9, 10). XIII. Sed forsitan dicis: Cur haec apostoli virginibus non jusserunt? Quia non necessarium judicabant; ne talis virginibus commonitio potius injuria quam emendatio videretur. Sed nec eas umquam tantae temeritatis fore credidissent, ut nec nuptis quidem concessa carnalia ornamenta et terrena praesumerent. Revera ornare se et componere virgo debet. Nam quomodo sponso suo placere poterit, nisi composita et ornata processerit? Ornetur plane, sed interioribus ornamentis, et spiritualiter, non corporaliter, componatur; quia Dominus non corporis, sed animae decorem in illa desiderat. Ergo et tu quaecumque animam tuam a Deo diligi et inhabitari concupiscis, omni eam diligentia come et spiritualibus indumentis exorna. Nihil in ea indecorum, nihil foedum appareat. Resplendeat auro justitiae, et gemmis refulgeat sanctitatis, et pretiosissimo margarito pudicitiae coruscet: pro bysso et serico, misericordiae et pietatis tunica vestiatur, secundum quod scriptum est: Induite vos ergo sicut electi Dei, sancti et dilecti, viscera misericordiae, benignitatem, humilitatem, etc. (Coloss. III, 12). Non cerussae aut alterius pigmenti decorem quaerat, sed innocentiae simplicitatisque candorem habeat, roseum verecundiae colorem et pudorem ruboris pudorisque possideat. Coelestis abluatur nitro doctrinae, et lumentis spiritalibus emundetur. Nulla in ea malitiae, nulla doli macula relinquatur. Et ne quando male redoleat odore peccati, unguento suavissimae sapientiae et scientiae perfundatur. XIV. Hujusmodi Deus quaerit ornatum, et animam taliter compositam concupiscit. Memento te Dei filiam dici, secundum illud: Audi, filia, et vide (Psal. XLIV, 11). Sed et tu ipsa, quotiescumque Deum patrem nominas, Dei te filiam esse testaris. Ergo si filia Dei es, vide ne quid eorum facias quae Deo patri incongrua sunt; sed age omnia quasi filia Dei. Cognosce quomodo hujus se saeculi nobilium filiae gerant, quibus assuescant moribus, quibusve se disciplinis instituant. Tanta in quibusdam verecundia est, tanta gravitas, tanta modestia, ut caeterorum hominum ritum intuitu humanae ingenuitatis excedant, et nequaquam honestis parentibus suis per lapsum suum infamiae notam inurant, alteram sibi quodam modo inter homines consuetudinis facientes naturam. Et tu ergo originem tuam respice, genus intuere, gloriam nobilitatis adverte. Agnosce te non hominis tantum esse, sed et Dei filiam, et divinae nativitatis nobilitate decoratam. Ita te exhibe ut in te coelestis nativitas pateat, et ut ingenuitas divina clarescat. Sit in te nova gravitas, honestas admirabilis, stupenda verecundia, mira patientia, virginalis incessus, et verae pudicitiae habitus, sermo semper modestus et suo in tempore proferendus; ut quisquis te viderit admiretur et dicat: Quae haec nova inter homines gravitatis patientia est, quae pudoris verecundia, quae honestatis modestia, quae maturitas? Non est ista humana institutio, nec disciplina mortalis. Coeleste mihi aliquid in terreno corpore refulget. Puto quod habitet in quibusdam hominibus Deus. Et cum te filiam Christi esse cognoverit, majori stupore tenebitur, et cogitet qualis ille sit Dominus cujus talis ancilla est. XV. Si vis ergo habere partem cum Christo, Christi tibi exemplo vivendum est, qui ab omni malitia et nequitia ita fuit extraneus, ut nec inimicis quidem vicem redderet, quin potius et pro ipsis oraret. Nolo enim ut eas animas Christianas existimes esse, quae aut fratres aut sorores non dico oderunt, sed quae proximos toto corde et conscientiae coram Deo testimonio non diligunt, cum Christianis Christi similitudine inimicos etiam amare necesse sit. Si sanctorum cupis habere consortium, a malitiae et nequitiae cogitatu pectus emunda. Nemo te circumveniat, nemo fallaci sermone seducat. Nonnisi sanctos et justos et simplices et innocentes et puros coelestis aula suscipiet: nullum apud Deum locum habet malitia. Ab omni nequitia et dolo mundum esse necesse est qui cupit regnare cum Christo. Nihil tam contrarium, nihil tam exsecrabile Deo quam aliquem odisse, alterum velle vel laedere; nihil tam probabile quam omnes amare. Quod Propheta prospiciens testatur dicens: Qui diligitis Dominum, odite malum (Psal. XCVI, 10). XVI. Vide ne aliquam humanam gloriam diligas, ne et tua portio inter illos computetur quibus dictum est: Quomodo vos potestis credere, gloriam ad invicem quaerentes (Joan. V, 44)? et de quibus per Prophetam dicitur: Auge eis mala, auge mala gloriosis terrae (Isai. XXVI, 15, sec. LXX). Et: Confundantur a glorificatione vestra, et ab opprobrio in conspectu Domini (Jerem. XII, 13, sec. LXX). Nolo enim illas respicias quae saeculi non Christi sunt virgines, nec quae propositi sui et professionis immemores gaudent in deliciis, in opibus delectantur, et corporeae nobilitatis in origine gloriantur; quae si pro certo Dei filias se esse crederent, numquam post divinos natales nobilitatem admirarentur humanam, nec gloriarentur in patre quolibet honorato, si patrem Deum se habere sentirent. Quid tibi, o stulta, blandiris et complaces? Duos homines in exordio fecit Deus, ex quibus totius humani generis silva descendit. Mundanam nobilitatem non naturae aequitas praestat, sed cupiditatis ambitio; et nulla inter eos discretio potest esse quos nativitas secunda generavit, per quam tam dives quam pauper, tam liber quam servus, tam nobilis quam ignobilis, Dei efficitur filius, et terrena nobilitas splendore coelestis gloriae adumbratur. Nusquam omnino jam comparet, dum qui retro in saecularibus honoribus impares fuerant, coelesti divinae gloriae nobilitate vestiuntur aequaliter. Nullus ibi jam ignobilitatis locus est; nec degener quisquam est quem divinae nativitatis sublimitas ornat, nisi apud illos qui non putant humanis coelestia praeponenda. Aut si putant, quam vanum est ut sese illis in minoribus praeferant quos sibi in majoribus pares sentiant, et quasi infra se positos in terra existiment, quos sibi in coelestibus aequales crediderunt. Tu autem, quaecumque Christi non saeculi virgo es, omnem praesentis vitae gloriam fuge, ut eam quae in futuro promittitur consequaris. XVII. Contentionum verba et animositatis causa evita, discordiarum quoque et litium occasiones subterfuge. Nam si juxta Apostoli doctrinam servum Domini litigare non oportet, quanto magis Dei ancillam; cujus quo verecundior est sexus, animus debet esse modestior! Linguam a maliloquio cohibe, et ori tuo frenos legis impone; et tunc si forte loquaris quando tacere peccatum, cave ne quid quod in reprehensionem veniat dicas. Lapis emissus est sermo prolatus: quapropter diu antequam proferatur cogitandus est. Beata quippe labia sunt, quae numquam quod revocare velint emittunt. Pudicae mentis sermo debet esse pudicus, qui aedificet semper magis quam aliquando destruat audientes, secundum quod praecepit Apostolus dicens: Omnis sermo malus de ore vestro non procedat; sed si quis bonus est ad aedificationem fidei, ut det gratiam audientibus (Ephes. IV, 29). Pretiosa Deo lingua est quae non nisi de divinis rebus novit verba construere, et sanctum os unde coelestia semper eloquia proferuntur. Absentium obtrectatores quasi malignos Scripturae auctoritate deterre; quia etiam hoc inter perfecti hominis virtutes Propheta commemorat (Psal. XIV, 4), si ante conspectum justi malignus ad nihilum deducatur, qui contra proximum non probanda protulerit. Non licet tibi alterius vituperationem patienter audire, quia nec ab aliis optas recipi tuam. Injustum quippe est quidquid contra Christi Evangelium venit, si alteri quod tibi ab alio fieri molestum est, patiaris inferri. Linguam tuam semper de bonis loqui assuesce, et auditum tuum magis ad bonorum laudem quam ad malorum vituperationem accommoda. Vide ut omnia quaecumque bene facis propter Deum facias, sciens ejus rei tantam te a Domino recepturam esse mercedem, quam ejus timoris et dilectionis causa perfeceris. Sancta magis esse quam videri stude; quia nihil prodest aestimari quod non sis, et duplicis peccati reatus est non habere quod creditur, et quod non habeas simulare. XVIII. In jejuniis magis quam in epulis delectare, illius viduae memor quae non discedebat de templo, jejuniis et orationibus Deo serviens die ac nocte. Et si vidua et quidem Judaea talis fuit, qualem nunc esse virginem convenit Christi? Divinae magis dilectionis convivium dilige, et spiritalibus te satiari dapibus concupisce. Illos potius require cibos quibus anima magis quam corpus reficitur. Carnis et vini species quasi caloris fomenta et libidinis incitamenta fuge. Et tunc, si forte, vino exiguo utere cum stomachi dolore nimio corporis compellat infirmitas. Iracundiam vince, animositatem cohibe, et quidquid illud est quod post factum poenitentiam ingerit pro maximo crimine, proximi criminis abominationem declina. Satis quietam et tranquillam convenit esse mentem ab omni perturbatione furoris alienam, quae Dei habitaculum esse desiderat, qui per Prophetam testatur et dicit: Super quem requiescam alium, nisi super humilem et quietum et trementem sermones meos (Isai. LXVI, 2)? Omnium operum et cogitationum tuarum speculatorem Deum credere, et cave ne quid quod divinis oculis indignum sit, aut opereris aut cogites. Cum orationem celebrare desideras, talem te exhibe quasi quae sis cum Deo locutura. XIX. Cum psalmum dicis, cujus verba loquaris agnosce, et in compunctione magis animi quam in tinnulae vocis dulcedine delectare. Lacrymas enim psallentis Deus magis quam vocis gratiam comprobat, sicut Propheta dicit: Servite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore (Psal. II, 11). Ubi timor et tremor est, ibi non vocis elatio est, sed animi flebilis et lacrymosa dejectio. Omnibus actibus tuis diligentiam exhibe; quia scriptum est: Maledictus qui facit opera Domini negligenter (Jerem. XLVIII, 10). Crescat in te cum annis gratia, crescat cum aetate justitia, et fides eo perfectior videatur esse quo senior: quia Dominus Jesus, qui nobis vivendi reliquit exemplum, proficiebat non aetate tantum corporea, sed sapientia et gratia spiritali, coram Deo et hominibus (Luc. II, 52). Omne tempus in quo te non meliorem senseris, hoc te aestima perdidisse. Conceptum virginitatis propositum ad finem usque conserva; quia non inchoasse tantum, sed perfecisse, virtutis est, sicut in Evangelio Dominus ait: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth, X, 12). Cave ergo ne cuiquam concupiscendi occasionem tribuas, quoniam sponsus tuus Deus zelans est. Criminosior est Christi adultera quam mariti. Esto igitur omnibus forma vivendi, esto exemplum. Praecede et in actu quos in castitatis sanctificatione praecurris. Virginem te in omnibus exhibe. Nihil corruptionis objiciatur capiti tuo. Cujus corpus integrum est, sit inviolabilis conversatio. Et quoniam, ut in exordio epistolae praefati sumus, te Dei sacrificium factam, quod utique sanctitatem suam etiam aliis impertit, ut quisquis ex eo digne sumpserit, sanctificationis et ipse sit particeps; ita ergo et per te quasi per divinam hostiam sanctificentur et caeterae, cum quibus te ita in omnibus exhibeas, ut quisquis vitam tuam aut auditu aut visu contigerit, sanctificationis vim sentiat, et tantum sibi intelligat gratiae ex tua conversatione transfundi, ut dum te imitari concupiscit, Dei sacrificio et ipse sit dignus. EPISTOLA III. AD SANCTUM PAULINUM EPISCOPUM. Severus coquum mittit ad praeparandos monachorum cibos aptum. Postquam omnes coquos tuos coquinae tuae renuntiasse cognovi, credo quia dedignarentur officium vilibus praebere pulmentariis: puerulum tibi ex nostra misimus officina, doctum satis pal entem coquere fabam, et ignobiles betas aceto et jure condire, vilemque pultem esurientium faucibus inferre monachorum; piperis nescium, laseris ignarum, familiarem cymini, et apprime callidum herbis suave redolentibus clamosum urgere mortarium. Unum habet vitium, quod hortorum omnium non est civilis inimicus; ita, si admissus fuerit, proxima quaeque metet gladio, nec exsaturabitur umquam caede malvarum. In praebendis autem sibi lignis calumniosus tibi non erit: obvia quaeque comburet; metet, nec dubitabit inferre tectis manus, et antiquos asseres laribus amovere. Hunc igitur cum his moribus atque virtutibus donatum, tibi non servum, sed pro servo filium cupimus, qui non erubescis minimorum esse pater. Ego tibi pro hoc servire voluissem: sed si voluntas facti portio est, tu modo facito ut inter prandia coenasque felices mei memineris; quia rectius est vestrum esse mancipium, quam dominum caeterorum. Ora pro me. EPISTOLA IV. Licet dominus et germanus meus de vestra petierit honestate, ut tutum velitis esse tutissimum, tamen nihil fas fuit eumdem litteris commendare, ut conduplicata petitione tutior habeatur: huic enim nocuerit puerilis culpa et error aetatis incertae, ut annorum suorum initia macularet; sed qui necdum sciret quid bonis moribus deberetur, prope sine culpa peccavit: nam se ubi ad bonam mentem considerationemque convertit, intellexit vitam scenicam consilio meliore damnandam; huic autem plena non posset evenire purgatio, nisi divinitatis accessu delicta dilueret: si quidem Catholicae religionis remedio commutatus, usum sibi loci turpioris negavit, seque ab oculis popularibus vindicavit. Domini ut supra. Quomodo itaque et divinae leges et publicae fidele corpus, et sanctificatos animos, non permittunt inhonestas exhibere delicias, et vulgares edere voluptates; maxime cum castae devotionis quodammodo videatur injuria, si quis sacro baptismate renovatus, in veterem lasciviam revocetur: oportet laudabilitatem vestram bonis favere propositis, ut is qui beneficio Dei pium munus indeptus est, in foveam theatralem cadere non cogatur. Vestrum tamen omnium judicium non recusat, si alias injungatis congruas pro necessitate communis patriae functiones. EPISTOLA V. AD SALVIUM. Conqueritur rusticos exagitari, juraque et possessiones aliorum usurpari. I. Forensis elatio fori debet exercitatione fervere; convenit enim lacertis industriae quotidie depugnantis motus habere terribiles; at cum sonora facundia receptui cecinit, et in otiosa nemora atque amoena diversoria se migravit, fremitus inertes oportet abjiciat, et desinat inefficacia minitari. Scimus etenim palmigeros bijuges ubi e circo recesserint, quietissime stabulari; illos non jugis formido, non ambiguae palmae sollicitant, sed demum pacatis affixi praesepibus timere jam nesciunt hortatorem, seditiosae contentionis dulcia ducentes oblivia. Sed et stipendiis consummatis tropaea suspendere juvat militem gloriosum, et patienter gerere senectutem. II. An tibi igitur cordi sit terrificare miseros aratores, non plane intelligo; et ruricolas meos cur velis exhibitionis urgere formidine, non agnosco. Quasi vero illos nesciam consolari, et a pavore retrahere, et docere non tantum esse timoris quantum ipse praetendis. Fateor dum nos campus exciperet, me saepe eloquentia tua fuisse conterritum, sed frequenter ut poteram recidiva vulnera reponebam. Tecum sane condidici, quo jure coloni, quove ordine repetantur, cui competat actio, cui non competat exitus actionis. Volusianenses, ais, te velle reducere, ac frequenter iratus ingeminas te rusticos ex mea turricula retracturum; et is qui, ut ego spero atque desidero, mihi antiqua necessitudine sis copulatus, confecturum te homines meos conventione neglecta temere minitaris. Quaero de insigni prudentia tua, utrum jus aliud habeant advocati, aliud ex togatis, an aliud aequum Romae est, aliud Mataritae. III. Interim nescio Volusium fundi umquam fuisse dominum: si quidem Dionysius fertur ejus possessionis jura servasse, neque haeredes illius defecisse, qui dum viveret, rei navalis in plurimos venenales aculeos intendebat. Fuit ea tempestate Porphyrius quidam Zibberino satus; neque tamen recte Zibberini filius nominatus. Idem generis quaestionem militia convelabat, et ut nubem a fronte repelleret, officiosa gratia et laetis obsequiis fungebatur. Multum mecum fuit et domi et in foro, cum me et apud patrem defensore, et apud judicem patrono saepius uteretur. Aliquando etiam Dionysium comprimebam, quod Porphyrio non deberet viginti jugerum causa navicularia jurgia commovere. IV. En causa est cur insignis prudentia tua meis minitetur actoribus, ut cum dominus loci non sis, passim colonorum meorum facias mentionem. At si te Porphyrii denuntias successorem, jugerum noris angustias ne ab uno quidem cultore posse tractari; aut si te memorem custodemque propriae dignitatis piget haeredem nominare Porphyrii; certum manifestumque est illum posse proponere, qui proponendi habeat facultatem, ut adversum eos experiatur, qui nihil ex eadem terra possideant. Caeterum si diligenter inspicias, mihi potissimum deferri potest intentio repetendi. Quare, domine praedicabilis frater, quiescas oportet, et mecum redeas in gratiam, et ad privatum digneris venire colloquium. Desinas, quaeso, inertes et trepidos conturbare, et jactantiam tuam procul exerceas, et existimes me laetari tua superbia, non offendi; nec duri enim nec ineruditi sumus. Saltem te mitem faciat Maximinus. EPISTOLA VI. Alia animorum quidem fides et religio manet; sed haec declaranda est indicio litterarum, ut charitatis augmentum salutatione succrescat. Sicut enim fertilis ager fructus copiosos attollere non potest, si cultura cessaverit; et terrarum bonitas perit desidia quiescentis: sic amorem gratiamque animi puto posse torpescere, nisi qui absentes sunt, epistolari praesentia visitentur. Deo gratias. Amen. EPISTOLA VII. CIRTENSIS PLEBIS AD S. AUGUSTINUM, sub falso Sulpicii Severi nomine vulgata. Laudatur Augustinus ob sapientiam et mansuetudinem, queis utitur in exhortationibus. I. Sanctae religionis fidus interpres universa componit, ut peccatis ulterius locus esse non possit; nam quid aliud tanta morum sanctitate promittis, nisi ut vitam beatam submotis erroribus agitemus? In quo laudem maximam tuis video convenire virtutibus, quod imperitam mentem piis hortationibus immutaris, et ad optimam traxeris rationem. Caeterum non ita mirabile videretur si eruditos animos infusa sapientia confirmasses; est enim prudentibus viris cum devotione cognatio, nec est cito conveniens credulitati rusticitas. Sic illi qui figuras animantium de lapidibus ducunt, difficilioris operis negotium gerunt, si durissima saxa ferramentis incutiunt: illi vero qui mollioris materiae tentamenta susceperint, manus suas juvari sentiunt facilitate pingendi; consentaneumque putatur, ut arduus labor opificis honore maximo censeatur: ita tibi, domne, praedicatio singularis est exhibenda, quod impolitos agrestesque sensus culpae caligine liberatos, et humana sentire feceris, et divina cognoscere. II. Non minus ille Xenocrates in laude est, philosophorum longe doctissimus, qui severis exhortationibus fecit ut luxuria vinceretur: nam cum Polemo quidam vino languidus ex antelucano convivio publice vagaretur, illudque temporis esset, quo ad gymnasium Xenocratis confluerent auditores, ingressus et ipse est, et in numero studiosorum eo habitu quo de coena prodierat impudenter assedit; nam caput ejus florens corona contexerat; neque est veritus se omnibus videri dissimilem, cui revera caput, quod est domicilium sanitatis, usus longae potionis inverterat. Tunc graviter immurmurantibus caeteris, quod in multitudinem litteratorum intempestivus auditor irrepserat; ne minimum quidem magister ille commotus est, sed potius de disciplina morum legibusque modestiae instituit disputare; tantumque valuit docentis auctoritas, ut petulantis illius animum ad amorem pudoris impelleret. Et primo quidem Polemo coronam capite conturbatus deposuit, discipulumque professus est; ad extremum ita se ad officium gravitatis inflexit, seque totum formavit ad verecundiam, ut prioris vitae consuetudinem emendatio gloriosa correxisset. Hoc ipsud nos in tuis praeceptionibus admiramur, quod nullis minis, nullis omnino terroribus ad cultum Dei vesanos animos convertisti, ut confusa mens illud crederet esse rectissimum, cum omnibus bene beateque vivere, quam cum paucis injusta sentire. S. AUGUSTINI EPISTOLA CXLIV. Augustinus Cirtensibus a factione Donatistarum conversis ad Ecclesiae catholicae societatem gratulatur admonens ut hoc divino tribuant muneri. Dominis honorabilibus et merito suscipiendis, charissimis ac desideratissimis fratribus in omni honorum gradu, CIRTENSIBUS, AUGUSTINUS episcopus. I. Si id quod in vestra civitate nos graviter contristabat, absumptum est; si duritia cordis humani resistens manifestissimae et quodammodo publicae veritatis vi evicta est; si sapit dulcedo pacis, unitatisque charitas non jam reverberat oculos saucios, sed sanos illustrat ac vegetat; non sunt haec opera nostra, sed Dei: non haec humanis operibus omnino tribuerem, nec si cum apud vos essemus, tanta conversio multitudinis nobis loquentibus et hortantibus proveniret. Hoc agit ille et efficit, qui per ministros suos rerum signis extrinsecus admonet, rebus autem ipsis per se ipsum extrinsecus docet. Nec ideo pigrius moveri nos oportet ad visendos vos, quoniam quidquid in vobis laudabile est factum, non a nobis, sed ab illo factum est qui facit mirabilia solus (Psal. LXXI, 18). Multo enim alacrius debemus accurrere ad spectanda opera divina, quam nostra; quia et nos si quid boni sumus, opus illius, non hominum sumus. Unde Apostolus dixit: Neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat; sed qui incrementum dat, Deus (I Cor. III, 7). II. Xenocrates Polemonem, ut scribitis, et nos ex illis litteris recordamur, de fruge temperantiae disputando, non solum ebriosum, verum etiam tunc ebrium, ad mores alios repente convertit. Quamquam ergo ille, sicut prudenter et veraciter intellexistis, non Deo fuerit acquisitus, sed tantum a dominatu luxuriae liberatus: tamen ne id ipsum quidem, quod melius in eo factum est, humano operi tribuerim, sed divino. Ipsius namque corporis, quod est infirmum nostrum, si qua bona sunt, sicut forma et vires et salus, et si quid ejusmodi est, non sunt nisi ex Deo creatore et perfectore naturae; quanto magis animi bona donare nullus alius potest! quid enim superius vel ingratius cogitare potest humana vecordia, si putaverit cum carne pulchrum faciat Deus hominem, animo castum ab homine fieri? Hoc in libro Christianae sapientiae scriptum est: Cum scirem, inquit, quia nemo esse potest continens, nisi Deus det; et hoc ipsum erat sapientiae, scire cujus esset hoc donum (Sap. VIII, 21). Polemo ergo, si ex luxurioso continens factus ita sciret cujus esset hoc donum, ut eum abjectis superstitionibus pie coleret; non solum continens, sed etiam veraciter sapiens et salubriter religiosus exsisteret: quod ei non tantum ad praesentis vitae honestatem, verum et ad futurae immortalitatem valeret. Quanto minus igitur mihi arrogare debeo conversionem istam vestram vel populi vestri, quam modo nobis nuntiastis; quae me nec loquente, nec saltem praesente, procul dubio divinitus facta est, in quibus veraciter facta est! Hoc itaque praecipue cognoscite, hoc pie humiliterque cogitate. Deo, fratres, Deo gratias agite; Deum timete, ne deficiatis; amate, ut proficiatis. III. Si autem adhuc quosdam amor hominis occulte segregat, et timor hominis fallaciter congregat; observent qui tales sunt, quoniam Deum cui nuda est humana conscientia, nec testem fallunt, nec judicem fugiunt. Si quid autem illos de quaestione ipsius unitatis, pro suae salutis sollicitudine permovet; hoc sibi quantum existimo justissimum extorqueant, ut de catholica Ecclesia, id est toto orbe diffusa, potius id credant quod divinae Scripturae dicunt, non quod linguae humanae maledicunt. De ipsa vero dissensione quae inter homines orta est (qui qualeslibet fuerint, non utique praejudicant promissis Dei, qui dixit ad Abraham: In semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXVI, 4); quod creditum est cum audiretur praedictum, et negatur cum videtur impletum) hoc tantum interim brevissimum, et nisi fallor invictissimum cogitent, aut actam esse istam causam in ecclesiastico transmarino judicio, aut non esse actam. Si acta ibi non est, innocens est Christi societas per omnes transmarinas gentes, cujus societatis nos communione gaudemus; et ideo ab eis innocentibus utique sacrilega diremptione separantur. Si vero acta est ibi ista causa, quis non intelligat, quis non sentiat, quis non videat, eos in ea victos, quorum inde communio separata est? Eligant ergo utrum malint credere, quod pronuntiaverunt ecclesiastici cognitores, an quod murmurant victi litigatores. Adversus istam complexionem dictu brevissimam, intellectu facillimam, attendite pro vestra prudentia diligenter, quam nihil sobrium responderi possit; et tamen malus Polemo magis ebrietate inveterati erroris evertitur. Date veniam prolixiori fortassis epistolae quam jucundiori, verumtamen, ut arbitror, utiliori quam blandiori, domini honorabiles et merito suscipiendi, charissimi et desideratissimi fratres. De adventu autem nostro ad vos, utrorumque desiderium Deus impleat. Quanto enim charitatis ardore accendamur ad visendos vos, verbis explicare non possumus, sed vos benigne credere non dubitamus.

PIUS PP. X EPISTOLA QUEM DATIS* AD GABRIELEM MARIAM FRATRUM "A SCHOLIS CHRISTIANIS " ANTISTITEM GENERALEM, OB CELEBRANDUM QUINTUM ET SEPTUAGESIMUM ANNIVERSARIUM A RESTITUTIS DOMIBUS, RELIGIOSIS TIRONIBUS INSTITUENDIS Dilecte Fili, salutem et apostolicam benedictionem. — Quem datis ad Nos litteris nuntiasti propediem celebrandum quintum et septuagesimum annum a restitutis domibus, religiosis tironibus Societati cui naviter praees instituendis, eundem non tibi tantum ac tuis, sed et Nobis gaudio scito futurum. Compertum quippe habemus hosce annos nec laborum expertes, neque vacuos fructibus vobis effluxisse. Vix enim memoratu opus est quantum in provehenda christiana popularium adolescentium institutione contulerint opere qui ex domibus eisdem prodiere optimae disciplinae alumni, et quantum ex actuosa eorundem caritate, religiosa civilisque res perceperit utilitatis. Laetamur ex animo tam praeclara molimina, eaque, tua sollertia et Episcoporum favore auctis religiosis tironibus qui doctrina et sancti monia perspicui laborantibus fratribus suppetias veniant, maiora in dies incrementa confidimus captura. Sane in quae incidimus tempora, quaeque adolescenti aetati struuntur insidiae ut mature a religione et a virtute abducatur, studiis eorum qui sese bono devovent pueritiae multam parant messem. Ne desint: ergo operarii qui eam sedulo excolant ut colligant uberrimam. Id a Deo supplices contendimus: et ut e sententia cadant vota Nostra, occasionem nacti subeuntis domesticae tuae laetitiae, tibi, dilecte Fili, tuisque sodalibus universis amantissime benedicimus, rati patris benedictionem filiorum domos firmas reddere ac perenni prole fecundas. Datum Romae, apud S. Petrum die XXIII Februarii MCMX, Pontificatus Nostri anno septimo. PIUS PP. X

(PL 11 0455B) TRACTATUS XIX. In illud Geneseos: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Nihil est, fratres dilectissimi, ante omnia homini timenti Deum tam necessarium atque conveniens, quam ut se ipsum noverit: etenim genus insaniae est, eum rationem secreti naturae disquirere, qui vitae suae non possit reddere; non enim ullo pacto potest humanis opinationibus substantia naturae comprehendi, quam nemo novit, nisi ipse solus, qui fecit. Itaque, quod specialiter ad nostras pertinet partes, videamus, quid sit, quod Deus ait: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Et fecit, inquit, Deus hominem ad imaginem et similitudinem Dei (Gen. I, 26, 27) ; et alio loco dicat: Ego sum, qui sum, et non demutor (Malac. III, 6) . Cum hoc ita sit, homo quemadmodum Dei imaginem portat? cuius vultus passibilis, omni conversioni subiectus, momentis omnibus demutatur labore, aetate, languore, ira, gaudio, tristitudine, totque induit vultus, quot animi fuerint motus; nullusque prorsus dies, quo iugiter sibi similis esse videatur. Cum haec aliter non sint, ergone Dei imaginem non habemus? (0456B) Habemus plane, et quidem manifestam ex eo ipso, quod non est nobis portantibus nota. Incomprehensibilis enim Dei imago invisibilis sit necesse est. Denique oculis non est subiecta carnalibus. Nam neque cum ingreditur corpus nostrum, neque cum de corpore egreditur, a quoquam deprehendi potest; tantumque potestatis habet, ut, cum sui domicilii septo teneatur, tamen quidquid voluerit, omnibus momentis illustret. Non ergo carnale hoc domicilium imaginem Dei debemus accipere, sed coelestis hominis spiritalem, quam in se credentibus Dominus aetherea nativitate renovatis plenitudinis suae pio de fonte largitur per Dominum nostrum Iesum Christum.

-- SS Alexander I - Epistola ad Universos Orthodoxos ubique Constitutos INCIPIT EPISTOLA ALEXANDRI PAPAE AD UNIVERSOS ORTHODOXOS UBIQUE CONSTITUTOS DIRECTA DE SACERDOTIBUS NON VEXANDIS NEC SCRIPTIS AB EIS PER METUM AUT ALIQUAM FRAUDEM EXIGENDIS ET DE PASSIONE DOMINI IN CONSECRATIONE CORPORIS EIUS MISCENDA ET AQUA CUM SALE POPULIS BENEDICENDA ET DE FIDE SANCTAE TRINITATIS. Alexander episcopus omnibus orthodoxis per diversas provincias Christo domino famulantibus. Cogitantibus nobis metum divini iudicii, fratres carissimi, et post vitam hanc unumquemque, prout gesserit, <O, f. rb> recepturum, quid veniat in querelam, <VD, f. ra> tacere non licuit, sed nobis loqui necessitas imperavit dicente propheta: Exalta ut tuba vocem tuam, et cui omnium ecclesiarum cura est, si dissimulem, <SG, p. a> audiam domino dicente: Reiecistis mandatum dei, ut traditiones vestras statuatis. Quid enim aliud est reicere mandatum dei quam privato consilio, iudicio humano novis rebus constituendis liberius delectari? Unde et alibi scriptum est: Ne transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui. Terminos indubitanter transgreditur, qui statuta patrum <N, f. rb> post ponit atque confundit. Pervenit namque ad conscientiam apostolicae sedis, quod nonnulli sint tam stolidi, qui dominica praecepta <V, f. vb> et apostolorum eorumque successorum statuta minime observent et eos, de quibus dominus ait: Qui vos tangit, tangit pupillam oculi mei, non solum tangere minime dubitant, sed etiam persequi non formidant. Et licet nos persequantur, quia nec nos sine illis, nec illos sine nobis persequi possunt, quoniam illius sumus discipuli, qui animas pro fratri bus praecepit ponere, tamen eis pericula et perditiones eorum non sumus ausi celare, ne prophetica, quod <SG, p. b> absit, damnemur sententia, quae ait: Si annuntiaveris iniquo iniqui tatem suam, animam tuam liberasti. Si autem non annuntiaveris ei, sanguinem eius de manu tua requiram. Est etiam et hoc ad hanc sanctam perlatum sedem, quod pudet dicere, et non solum sacerdotali, sed etiam omni christiano nomini est inimicum, id est, quod non<VD, f. rb>nullos episcopos vel sacerdotes aut metu compellunt aut vi extorquent aut fraude decipiunt, aliquas confessionis suae in alteram partem quam debeant, aut pro suarum non requisitione rerum, aut, quod deterius est, alieni erroris secta scripturas facere et propriis manibus roborare et coram populis recitare atque confiteri. Aliquos dicunt carceribus et ergastulis recludi, ut saltem his territi insidiis devient domini sacerdotes et suis faveant voluptatibus. Relatum insuper est ad huius sanctae et apostolicae sedis apicem, cui summarum <SG, p. a> dispensationes causarum et omnium negotia ecclesiarum ab ipso domino tradita sunt quasi ad caput ipsoque dicente principi apostolorum Petro: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, quod quidam aemuli Christi eiusque sanctae ecclesiae insidiatores, sacerdotes dei ad iudices publicos accusare praesumant, cum magis apostolus christianorum causas ad ecclesias deferri et ibidem terminari praecipiat. Taliter praevaricantes praevaricaverunt in deum suum, et non oboediunt praecepta eius, de quibus dominus per prophetam Oseae loquitur dicens: Quasi vaccae lascivientes declinaverunt et dilexerunt afferre ignominiam protectoribus suis. Et idem: Vae eis, quoniam recesserunt a me, vastabuntur, quia praevaricati sunt in me, et ego redemi eos, et ipsi locuti sunt contra me mendacia et non clamaverunt <SG, p. b> ad me in corde suo, sed ululabant in cubilibus suis, super triticum et vinum ruminabant et recesserunt a me. Ego erudivi et confortavi brachia eorum, et in me cogitaverunt maliciam. Reversi sunt, ut essent <N, f. va> absque <VD, f. va> iugo, facti sunt quasi arcus dolosus. Abiciet eos dominus, ait idem propheta, quia non audierunt eum, et erunt vagi in nationibus. De his enim clericis vel laicis, qui episcopos vel reliquos sacerdotes prius tam ad primates eorum <V, f. ra> quam ad reliquos accusant iudices, quam auribus eorum, a quibus se laesos aestimant, inculcent, ut ab eis aut ius suum aut iustam recipiant apologiam, item per eundem ait dominus prophetam: Audi, domus Israel, et ausculta, domus regis, et attendite, sacerdotes, quia vobiscum iudicium est, quoniam laqueus facti estis speculationem et <SG, p. ()a> rete expansum super Tabor, victimasque declinastis in profundum. Et ego eruditor omnium vestrum. Et alibi: Omnes calefacti estis quasi clibanus, quia devoratis iudices vestros. Ipsi enim declinant victimas domini in profundum, qui eos devorant vel iniuste lacerant, qui domini oculi dicuntur. Nam si modo quisquam principis saecularis oculos laceraret aut amoveret, <O, f. va> esset reus criminis maiestatis an non? Profecto aut morti traderetur aut perpetua notaretur infamia. Si pro saeculi potestatibus talia hominibus fiunt, quid pro his fieri putatis, de quibus dominus ait: Qui vos tangit, tangit pupillam oculi mei. Procul dubio hi, qui eos persequuntur et amovere nituntur iniuste contra apostolicam auctoritatem, si a morte prohibentur dicente domino: Nolo mortem <VD, f. vb> peccatoris, sed ut convertatur et vivat, perpetua tamen notantur <SG, p. ()b> infamia et exilio digni iudicantur finitimo, de quibus a temporibus apostolorum et infra ista tenemus atque decreta habemus: Eorum accusandi episcopos vel testificandi in eos vocem obstruimus, quos non humanis, sed divinis actibus mortuos esse scimus, de quibus dominus loquitur per eundem prophetam: Calumniam patiens fractus est iudicio, quoniam coepit ambire post sordem, et ego quasi tinea Ephraim et quasi putredo domui Iuda, et vidit Ephraim languorem suum et Iudas vinculum suum et abiit Ephraim ad Assur et misit ad regem ultorem, et ipse non poterit sanare vos nec solvere a vobis vinculum. Qui enim sacrilega persuasione persequuntur et lacerare nituntur episcopos vel eos, qui domino recte sacrificant, indubitanter eum persequuntur et dilaniant, cuius vice funguntur, unde ait dominus per Ioel prophetam: Numquid <SG, p. a> ultionem redditis mihi? Et si ulciscimini vos contra me, cito, velociter reddam vicissitudinem vobis super caput vestrum. Et per Amos prophetam dominus inquit: Quis sapiens, et intelleget ista, intellegens, sciet haec? Quia rectae viae domini, et iusti ambulabunt in eis, praevaricatores <VD, f. ra> vero corru<N, f. vb>ent in eis. Et ipsa per se veritas ait: Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit. His et a liis fulti quamplurimis dominicis praeceptis, vitantes hominum perditiones cum omnibus huius sanctae sedis, quam dominus ca put totius ecclesiae constituit, membris talia fieri prohibemus, ne con<V, f. rb>fundatur populus domini in aeternum. Nam et a praedecessoribus nostris inhibitum leg imus, ut nemo contristet docto res neque accusationem adversus eos suscipiat. Ipse namque princeps apostolorum in ordinatio ne beati Clementis populum <SG, p. b> instruens ait: Quicumque contristaverit doctorem veritatis, peccat in Christum et patrem omnium exacerbat deum, propter quod et vita carebit. Et doctor gentium inquit: Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vos, qui spiritales estis, sustentate illum in spiritu lenitatis, considerans teipsum, ne et tu tempteris. Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi. Has considerantes pietates et pericula vitantes animarum una cum omnibus domini sacerdotibus, qui nobiscum in hanc sacram convenerunt urbem, et cum omnibus huius capitis membris, sicut a beatis apostolis et a reliquis sanctis patribus ac successoribus eorum accepimus, statuentes <VD, f. rb> decernimus omnes, qui sanctos patres persequuntur aut amovere vel dilacerare manifeste nituntur, infames esse et alienos a limitibus ecclesiae usque ad satisfactionem fieri, quia sic odit <SG, p. a> deus eos, qui adversus patres armantur ut patrum invasores vel destructores, qui ideo infames efficiuntur, quia patres persequuntur. Quoniam, si nec loqui eis licet, quibus doctores summi, quos episcopos vocamus, propter eorum scelera adversantur, quanto magis eis , qui eos infestantur , nec consentiendum est nec loquendum, ne participes eorum inveniantur sceleribus, quia non solum, qui faciunt, sed, qui consentiunt facientibus, rei sunt. Unde et beatus princeps apostolorum Petrus in ordinatione sancti praedecessoris nostri Clementis instruens clerum et populum ait: Si inimicus fuerit Clemens alicui pro actibus suis, vos nolite exspectare, ut ipse vobis dicat: Cum illo nolite amici esse, sed prudenter observare debetis et voluntati eius absque communicatione obsecundare et avertere vos ab eo, cui ipsum sentitis aversum , sed nec loqui his, quibus ipse <SG, p. b> non loquitur, ut unusquisque, qui in culpa est, dum cupit omnium vestrum amicitias ferre, festinet citius reconciliare ei, qui omnibus <VD, f. va> praeest, et per hoc redeat ad salutem, cum oboedire coeperit monitis praesidentis. Si vero <O, f. vb> quis amicus fuerit his, quibus ipse non loquitur, unus est et ipse ex illis, qui exterminare dei ecclesiam <N, f. ra> volunt et, cum corpore vobiscum esse videatur, mente et animo contra vos est, et est multo nequior hostis hic quam illi, qui foris sunt <V, f. va> et evidenter inimici sunt. Hic enim per amicitiarum speciem, quae inimica sunt, gerit et ecclesiam dispergit ac vastat. Similiter si huiusmodi personis quaedam scripturae quoquomodo per metum aut fraudem aut per vim extortae fuerint, velut se liberare possent, quocumque ab eis conscriptae vel roboratae fuerint ingenio, ad nullum eis <SG, p. a> praeiudicium aut nocumentum provenire censemus neque ullam eis infamiam vel calumniam aut a suis sequestrationem bonis umquam auctore domino et sanctis apostolis eorumque successoribus sustinere permittimus. Confessio vero in talibus non compulsa, sed spontanea fieri debet ipso attestante, qui ait: Ex corde enim procedunt homicidia, adulteria, fornicationes, blasphemiae et cetera, quae sunt ad haec pertinentia, nec tantum attendenda sunt, quae fiunt, quantum, quo animo fiunt, quorum exempla, si omnia scribere coeperimus, ante dies <VD, f. vb> quam exempla deficient. Unde et illud est, quod dominus ad munera Abel respexit et non ad Cain, quia magis intendit ad offerentis animum quam ad ea, quae offeruntur. Inde et dominus per prophetam inquit: Dominus scit cogitationes hominum. Et per Oseae vatem ait: <SG, f. b> In gutture tuo sit tuba quasi aquila super domum domini, et reliqua. Et dominus in evangelio inquit: Tu autem, cum oraveris, intra in cubiculum et clauso ostio ora patrem tuum. Omnis enim confessio, quae fit ex necessitate, fides non est. Et apostolus ait: Corde enim creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit in salutem. Amplius autem respicit deus ad cogitationes et spontaneas voluntates, quam ad actus, qui per simplicitatem aut per necessitatem fiunt. Confessio vero non extorqueri debet in talibus, sed potius sponte profiteri, pessimum est enim de suspicione aut extorta confessione quemquam iudicare, cum magis inspector cordis sit dominus quam operis, et potius requirit cogitationes puras et voluntates bonas quam labia mendacia. Unde et dominus per prophetam loquens <SG, p. a> ait: Populus iste labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Peius malum fore <VD, f. ra> non aestimo quam christianos suis invidere sacerdotibus. Novit enim dominus, qui sunt eius. Non potest autem humano condemnari examine, quem deus suo reservavit iudicio. Si omnia namque in hoc saeculo vindicata essent, locum divina non haberent iudicia. Quod autem ad alios iudices prius non debeant quam ad se sacerdotes vel actores ecclesiae accusare, ita a tem<N, f. rb>pore aposto lorum et infra observatum et definitum invenimus. Si quis erga episcopum vel actores ecclesiae <V, f. vb> quamlibet querelam habere iustum crediderit, non prius primates aut alios adeat iudices, quam ipsos, a quibus se lae sum aestimat, conveniat familiariter, non semel, sed saepissime, ut ab eis aut suam iustitiam aut iustam accipiat <SG, p. b> excusationem. Si autem secus egerit, ab ipsis et ab aliis communione privetur tamquam apostolorum patrumque aliorum contemptores, de quibus ait propheta: Erunt quasi non sint, et peribunt viri, qui contradicunt vobis. In sacramentorum quoque oblationibus, quae inter missarum solemnia domino offeruntur, passio domini miscenda est, ut eius, cuius corpus et sanguis conficitur, passio celebretur ita, ut repulsis opi<VD, f. rb>nionibus superstitionum panis tantum et vinum aqua permixtum in sacrificio offerantur. Non debet enim, ut a patribus accepimus et ipsa ratio docet, in calice domini aut vinum solum aut aqua sola offerri, sed utrumque permixtum, quia utrumque ex latere eius sua in passione profluxisse legitur. Ipsa vero veritas nos instruit calicem et panem in sacramento offerre, quando ait: Accepit Iesus <SG, p. a> panem et benedixit deditque discipulis suis dicens: Accipite et manducate, hoc est enim corpus meum, quod pro vobis tradetur. Similiter, postquam cenavit, accepit calicem, dedit discipulis suis dicens: Accipite et bibite ex eo omnes, quia hic est calix sanguinis mei, qui pro vobis fundetur in remissionem peccatorum. Crimina enim atque peccata oblatis his domino sacrificiis delentur, idcirco et passio eius in his commemoranda est, qua redempti sumus, et saepius recitanda atque <O, f. ra> haec domino offerenda. Talibus hostiis delectabitur et placabitur dominus et peccata dimittit ingentia. Nihil enim in sacrificiis maius esse potest quam corpus et sanguis Christi, nec ulla oblatio hac potior est, sed haec omnes praecellit. <VD, f. va> Quae pura conscientia domino offerenda est et pura mente sumenda atque ab omnibus veneranda. Et sicut potior est ceteris, ita potius ex<SG, p. b>coli et venerari debet. Aquam enim sale conspersam populis benedicimus, ut ea cuncti aspersi sanctificentur ac purificentur, quod et omnibus sacerdotibus faciendum esse mandamus. Nam si cinis vitulae aspersus populum sanctificabat atque mundabat, multo magis aqua sale aspersa divinisque precibus sacrata populum sanctificat <N, f. va> atque mundat. Et, si sale asperso per Eliseum prophetam sterilitas aquae sanata est, quanto magis divinis precibus sacratus sterilitatem rerum aufert humanarum et coinquinatos sanctificat et purgat, et cetera bona multiplicat, et insidias diaboli avertit, et a fantasmatis versutiis hominem defendit. Nam si tactione fimbriae vestimenti salvatoris salvatos infirmos non dubitamus, quanto magis virtute sacrorum eius verborum divinitus <V, f. ra> sacrantur elementa, <SG, p. a> quibus sanitatem corporis et animae humana percipit fragilitas. His ergo et aliis instructi documentis vota <VD, f. vb> singulorum domini sacerdotes respicite et virtute spiritus sancti divinis precibus per ministerium vobis divinitus collatum perficere certate. Elementa quoque, tam ea, quae praediximus, quam cetera divinis apta usibus et humanis necessaria infirmitatibus sacrate , infirmos curate et cetera, quae vobis pertinent, diligenter perficite. Ipse enim salvator tribuendo nobis exemplum discipulis ait suis: In nomine meo daemonia eicite, infirmos curate, aegros sanate, leprosos mundate, et cetera. Super infirmos etiam manus inponite, et bene habebunt. Fidem quoque sanctae trinitatis sic docendam a patribus accepimus, vobisque tradendam subditis destinamus. Isaias namque propheta ait: Vidi <SG, p. b> dominum Sabaoth sedentem super thronum excelsum, et seraphim stabant in circuitu eius, sex alae uni et sex alae alteri, duabus velabant faciem, duabus autem velabant pedes et duabus volabant et clamabant ad alterutrum dicentes: Sanctus, sanctus, sanctus dominus deus Sabaoth. Si trinitas non est, quare tertio sanctus dixerunt? Aut si unitas non est, quare sub trina repetitione unum <VD, f. ra> deum ac dominum intimarunt? Si trinitas non est, cur in Geneseos dicitur: Dixit deus, fecit deus et benedixit deus? Si unitas non est, quare tertio dixit deus, et deos plurali numero non commendavit? Si trinitas non est, quare in Exodo dictum est tertio: domine, domine, domine miserator et misericors? Si unitas non est, quare dum tertio domine diceret, postea miserator singulariter dicit, et non miseratores, ut plures ostenderet, intimavit? Si trinitas non est, cur A braham ad ilicem Mambrae sedens tribusque occurrens uni domine dixit, et non, ut viderat, tribus <SG, f. a> salutationis obsequium reddidit? Si trinitas non est, quare cum Moysi deus Abraham et deus Isaac et deus Iacob, tertio diceretur unitatem ostendens, hoc <N, f. vb> mihi nomen est, dixit, et non, haec sunt nostra nomina, designavit? Si trinitas non est, quare David tertio dixit: Benedicat nos deus, deus noster, bene dicat nos deus? Si unitas non est, quare, cum deum tertio nominasset, benedicat dixit, et non benedicant adiunxit? Si trinitas non est, cur Isaias denuo dicit: Dominus deus Sabaoth, deus Israel, qui sedes super cherubim? Si unitas non est, <VD, f. rb> quare qui sedes dixit et non qui sedetis adstruxit? Si trinitas non est, quare in Regnorum libro dicitur: Dominus, deus omnipotens, deus Israel, sermones tui fideles sint? Si unitas non est, quare tui dicitur et non vestri potius intimatur? Si trinitas non est, cur in psalmo quinquagesimo octavo cantatur: Domine deus virtutum, deus Israel, intende ad visitan <SG, f. b>das omnes gentes? <V, f. rb> Si unitas non est, quare intende posuit et non intendite, ut praedicatus est, intimavit? Si trinitas non est, quare in Apocalypsi tertio dicit: Sanctus dominus deus omnipotens, qui est et qui erat? Si unitas non est, quare non qui sunt et qui erant pluraliter designatur? Si trinitas non est, quare in Deuteronomio dictum est: Dominus deus tuus misericors est et audiet vocem tuam? Si unitas non est, quare audiet posuit, et non audient intimavit? Si trinitas non est, quare in Iesu Nave dicitur libro: Dominus deus deorum ? Si unitas non est, quare est dixit, et non sunt more locutionis induxit? Si trinitas non est, quare Elias <O, f. rb> orando: Domine, domine deus Israel ostende, quia tu es deus meus dixit? Si unitas non est, quare ostende et non ostendite posuit? Si trinitas non est, cur Mardocheus orando: Domine, domine, deus <VD, f. va> omnipotens, omnia in potestate tua sunt, dixit? Si unitas non est, quare in tua posuit et non in vestra signaverit? Si trini <SG, f. a>tas non est, cur etiam Iudith orando dixit: Domine, domine, deus omnium virtutum, respice in orationem meam? Si unitas non est, quare respice et non respicite designavit? Si trinitas non est, quare in Hieremia dicitur: Dominus deus vester, deus verax est? Si unitas non est, quare verax est dixit et non veraces potius intimavit? Si trinitas non est, cur in Apocalypsi scriptum est: Dominus deus et spiritus prophetarum misit angelum suum ostendere servis suis, quae oportet fieri cito? Si unitas non est, quare, cum patrem et filium et spiritum sanctum nominasset, misit dixit et non miserunt sub praetaxato trium personarum et nominum introduxit? Si trinitas non est, quare in Deuteronomio dicitur: Dominus deus vester, hic est deus? Si unitas non est, quare hic est dixit, et non hi sunt plurali numero designavit? Si trinitas non est, quare in eodem dicitur libro: Dominus <N, f. ra> deus tuus, deus magnus et potens est? Si unitas non est, quare magnus et potens pluraliter non nominantur? Si trinitas non est, cur Tobi cum filium suum in Rages civitatem cum Raphahelo <SG, f. b> angelo mitteret, benedicens eos ita dixisse docetur: Deus Abraham et deus Isaac et deus Iacob ipse <VD, f. vb> impleat benedictionem suam in vobis? Si unitas non est, quare ipse impleat dixit, et non ipsi impleant intimavit? Postremo si trinitas non est, quare dominus discipulos suos in nomine patris et filii et spiritus sancti universas gentes posuit baptizare? Si unitas non est, quare in nomine dixit, et non in nominibus praecipiendo perdocuit? Si trinitas non est, quare Paulus apostolus ait: Ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia? <V, f. va> Si unitas non est, quare ex ipso posuit et non ex ipsis adstruxit? Si enim certo certius volueritis unitatem trinitatis agnoscere, a saepe dicto doctore gentium apostolo potestis universa condiscere et sequi catholicam fidem, et horum respuere pravitatem. Gratia domini nostri Iesu Christi, inquit, et caritas dei et communicatio <SG, f. a> spiritus sancti ipsa est patris et filii et spiritus gratia, et sic fidem sanctae trinitatis et intellegere et docere domino adiuvante pleniter potestis. Idcirco ergo, carissimi, fidei regulas iuxta huius epistolae finem posuimus, ut in eius confessione fideliter perseveremus et domino auxiliante bonam finem habere mereamur. Quicumque ergo voluerit amicus esse saeculi huius, inimicus dei constituitur. Aut putatis, quia inaniter scriptura dicit: Ad invidiam concupiscit spiritus, qui habitat in vobis? <VD, f. ra> Maiorem autem dat gratiam, propter quod dicitur: Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Subditi igitur estote deo, resistite autem diabolo, et fugiet a vobis. Appropinquate domino, et appropinquabit vobis. Emundate vobis manus, peccatores, et purificate corda, duplices animo. Miseri estote et lugete et plorate, risus vester in luctum con<SG, f. b>vertatur et gaudium in merorem, humiliamini in conspectu domini, et exaltabit vos. Nolite detrahere alte rutrum, fratres mei, quia, qui detrahit fratri aut qui iudicat fratrem suum, detrahit legi et iudicat legem. Si autem iudicas legem, non es factor legis, sed iudex. Unus est enim legislator et iudex, qui potest perdere et liberare. Tu autem, quis es, qui iudicas proximum? Agite nunc, divites, plorate ululantes in miseriis vestris, quae advenient vobis. Divitiae vestrae putrefactae sunt et vestimenta vestra a tineis comesta sunt. Aurum et argentum vestrum eruginavit, et erugo eorum in testimonium vobis erit, et manducabit car<N, f. rb>nes vestras sicut ignis. Thesaurizastis vob is iram in novissimis diebus. Ecce merces operariorum, qui messuerunt regiones vestras, qui fraudatus est a vobis, clamat, et clamor eorum in aures domini Sabaoth introivit. Epulati estis <SG, f. a> super terram et in luxuriis enutristis corda vestra in die occisionis <VD, f. rb> adduxistis. Occidistis iustum, et non resistit vobis. Vae, fratres, his, qui vos tribulant, vos vero, quantum amplius tribulamini, tantum purgatiores atque beatiores efficiemini, si tamen ipsa tribulatio patienter fuerit supportata. Unde ipsa veritas per se dicit: Beati, qui persecutionem patiuntur propter iustitiam. Et alibi: Beati eritis, cum vos oderint homines <O, f. va> et persecuti fuerint et eiecerint nomen vestrum tamquam malum. Gaudete in illa die et exultate, quoniam merces vestra multa est in caelo.<V, f. vb> Data VIIII Kal. Aug. Traiano et Eliano vv. cc. conss.

21. Schoenemannus, Fredericus G. MOD , Notitia v021.1 . MED , Historia ecclesiastica v021.10 . Rufinus Aquileiensis MED , Apologia in Sanctum Hieronymum v021.11 . Rufinus Aquileiensis MED , Apologia ad Anastasium v021.12 . MED , Epistola ad Joannem v021.13 . Auctor incertus UNCERT , Monitum v021.14 . de Albone, Antonius MOD , Dedicatio et praefatio v021.15 . La Barre, Renatus Laurentius MOD , Epistola dedicatoria ad Joannem v021.16 . Auctor incertus UNCERT , Argumentum titulorum v021.17 . Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?) MED , Commentarius in LXXV psalmos v021.18 . Auctor incertus UNCERT , Praefatio v021.19 . Auctor incertus UNCERT , Praefatio v021.2 . Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?) MED , Commentarius in Oseam v021.20 . Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?) MED , Commentarius in Joel v021.21 . Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?) MED , Commentarius in Amos v021.22 . Auctor incertus UNCERT , Monitum v021.23 . Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?) MED , Vita Sanctae Eugeniae v021.24 . Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?) MED , Libellus de fide v021.25 . Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?) MED , Liber de fide v021.26 . Garnerius, Joannes MOD , Dissertatio de vita et scriptis Pelagii v021.27 . Schoenemannus, Fredericus G. MOD , Recensio v021.28 . Auctor incertus UNCERT , Expositiones in epistolas sancti Pauli v021.29 . La Barre, Renatus Laurentius MOD , Vetus praefatio v021.3 . Auctor incertus UNCERT , Libellus fidei ad Innocentium I v021.30 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Epistola ad Demetriadem v021.31 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola ad Celantiam viduam v021.32 . Auctor incertus UNCERT , Eucologiae ex scriptura v021.33 . Auctor incertus UNCERT , Liber de natura v021.34 . Auctor incertus UNCERT , Liber ad viduam v021.35 . Auctor incertus UNCERT , Epistola ad amicum v021.36 . Auctor incertus UNCERT , Epistola ad Innocentium I v021.37 . MED , Chartula purgationis v021.38 . Pelagius haeresiarcha MED , Libri de libero arbitrio v021.39 . Auctor incertus UNCERT , Vita Tyrannii Rufini v021.4 . Auctor incertus UNCERT , Libri tres de Trinitate v021.40 . Augustinus Hipponensis MED , Epistola ad Paulinum v021.41 . Auctor incertus UNCERT , Epistola ad Constantium episcopum v021.42 . Pelagius haeresiarcha MED , Epistola ad Sanctum Augustinum v021.43 . Garnerius, Joannes MOD , Dissertatio de vita et scriptis Juliani v021.44 . Schoenemannus, Fredericus G. MOD , Recensio v021.45 . Julianus Eclanensis MED , Libellus fidei v021.46 . Julianus Eclanensis MED , Epistola ad Zosimum v021.47 . Julianus Eclanensis MED , Epistola ad Rufum v021.48 . Julianus Eclanensis MED , Libri quatuor ad Turbantium episcopum v021.49 . Rufinus Aquileiensis MED , Opera Tyrannii Rufini v021.5 . Julianus Eclanensis MED , Adversus librum II Sancti Augustini de nuptiis v021.50 . Julianus Eclanensis MED , Liber de amore v021.51 . Julianus Eclanensis MED , Liber de constantiae bono v021.52 . Julianus Eclanensis MED , Interpretatio Rufiani libelli v021.53 . Garnerius, Joannes MOD , Dissertatio de vita et scriptis Coelestii v021.54 . Coelestius MED , Libellus fidei Zosimo v021.55 . Coelestius MED , Breviarium epistolae ad clericos Romanos v021.56 . Coelestius MED , Liber adversus peccatum originale v021.57 . Coelestius MED , Sententiae v021.58 . Coelestius MED , Definitiones de impeccantia v021.59 . MED , De scriptoribus ecclesiasticis, cap. 17 v021.6 . Garnerius, Joannes MOD , Dissertatio de vita et scriptis Aniani v021.60 . MED , Interpretatio XXVI homiliarum v021.61 . Joannes Chrysostomus MED , Interpretatio homiliarum v021.62 . Joannes Chrysostomus MED , Interpretatio sermonis ad neophytos v021.63 . Joannes Chrysostomus MED , Libri adversus epistolam Sancti Hieronymi ad Ctesiphontem v021.64 . Auctor incertus UNCERT , Selectae variantes lectiones v021.65 . Auctor incertus UNCERT , Index locorum ex sacra scriptura v021.66 . Auctor incertus UNCERT , Index verborum, sententiarum ac rerum memorabilium v021.67 . Auctor incertus UNCERT , Index verborum et sententiarum v021.68 . Editores MOD , Ordo rerum v021.69 . Rufinus Aquileiensis MED , De benedictionibus patriarcharum v021.7 . Rufinus Aquileiensis MED , Commentarius in Symbolum apostolorum v021.8 . Rufinus Aquileiensis MED , Historia monachorum v021.9 . 22. Vallarsius, Dominicus MOD , Epistola Clementi XII v022.1 . Vergerius, Petrus Paulus MOD , Oratio de divo Hieronymo v022.10 . MED , Vita S. Hieronymi v022.11 . Auctor incertus UNCERT , Translatio corporis S. Hieronymi v022.12 . Auctor incertus UNCERT , Admonitio v022.13 . Eusebius Cremonensis MED , De morte S. Hieronymi v022.14 . Auctor incertus UNCERT , Admonitio v022.15 . Augustinus Hipponensis MED , De magnificentiis S. Hieronymi v022.16 . MED , De miraculis S. Hieronymi v022.17 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistolae v022.18 . Martianaeus, Joannes MOD , Notae v022.19 . Vallarsius, Dominicus MOD , Praefatio generalis v022.2 . Auctor incertus UNCERT , Ordo epistolarum S. Hieronymi v022.20 . Auctor incertus UNCERT , Index epistolarum juxta initium cujusque epistolae v022.21 . Auctor incertus UNCERT , Index epistolarum juxta nomina v022.22 . Auctor incertus UNCERT , Index epistolarum juxta argumenta v022.23 . Editores MOD , Index rerum v022.24 . Vallarsius, Dominicus MOD , Praefatio hujus tomi v022.3 . Vallarsius, Dominicus MOD , Ordo chronologicus epistolarum v022.4 . Riviera, Dominicus MOD , Vita S. Hieronymi v022.5 . MED , Vita I S. Hieronymi v022.6 . Auctor incertus UNCERT , Vita II S. Hieronymi v022.7 . Auctor incertus UNCERT , Vita III S. Hieronymi v022.8 . Auctores varii UNCERT , Testimonia veterum de S. Hieronymo v022.9 . 23. Auctor incertus UNCERT , Praefatio v023.1 . Hieronymus Stridonensis MED , De virginitate B. Mariae v023.10 . Hieronymus Stridonensis MED , Adversus Jovinianum v023.11 . Hieronymus Stridonensis MED , Contra Vigilantium v023.12 . Hieronymus Stridonensis MED , Contra Joannem Hierosolymitanum v023.13 . Hieronymus Stridonensis MED , Apologia adversus libros Rufini v023.14 . Hieronymus Stridonensis MED , Dialogus contra Pelagianos v023.15 . MED , Fragmenta v023.16 . Hieronymus Stridonensis MED , De viris illustribus v023.17 . Auctor incertus UNCERT , De vitis apostolorum v023.18 . Auctor incertus (Beda?); Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Epistola v023.19 . Auctor incertus UNCERT , Admonitio v023.2 . Auctor incertus UNCERT , Index v023.20 . Auctor incertus UNCERT , Praefatio v023.21 . Hieronymus Stridonensis MED , De nominibus Hebraicis v023.22 . Hieronymus Stridonensis MED , De situ et nominibus locorum Hebraicorum v023.23 . Hieronymus Stridonensis MED , Excerpta de aliquot Palestinae locis v023.24 . Hieronymus Stridonensis MED , Quaestiones Hebraicae in Genesim v023.25 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentarius in Ecclesiasten v023.26 . Origen; Hieronymus Stridonensis MED , Interpretatio homiliarum Origenis in Canticum canticorum v023.27 . Auctor incertus UNCERT , Admonitio v023.28 . Hieronymus Stridonensis; Auctores incerti MED , Graeca fragmenta libri nominum Hebraicorum v023.29 . Hieronymus Stridonensis MED , Vita S. Pauli primi eremitae v023.3 . Martianaeus, Joannes MOD , De Origeniano lexico nominum hebraicorum v023.30 . Auctor incertus (Origen?); Hieronymus Stridonensis; Auctor incertus MED , Lexicon nominum hebraicorum v023.31 . Auctor incertus (Origen?); Hieronymus Stridonensis; Auctor incertus MED , Lexici aliud exemplar v023.32 . Hieronymus Stridonensis; Auctores incerti MED , De X nominibus Dei v023.33 . Evagrius Antiochensis MED , De X nominibus Dei aliud exemplar v023.34 . Philo Judaeus; Hieronymus Stridonensis; Auctor incertus MED , Liber nominum Hebraicorum v023.35 . Flavius Josephus; Hieronymus Stridonensis; Auctor incertus MED , Liber nominum Hebraicorum v023.36 . Auctor incertus UNCERT , Admonitio v023.37 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Liber nominum locorum, ex Actis v023.38 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , De Deo et nominibus ejus v023.39 . Hieronymus Stridonensis MED , Vita S. Hilarionis v023.4 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , De benedictionibus Jacob patriarchae v023.40 . Auctor incertus UNCERT , Admonitio v023.41 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , De X tentationibus populi Israel in deserto v023.42 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Succincta commemoratio X tentationum v023.43 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Commentarius in Canticum Debborae v023.44 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Quaestiones Hebraicae in libros Regum et Paralipomenon v023.45 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Expositio interlinearis libri Job v023.46 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Excerpta ex commentario in Jobum v023.47 . Martianaeus, Joannes MOD , Prolegomena v023.48 . Martianaeus, Joannes MOD , Commentarius in librum nominum Hebraicorum v023.49 . Hieronymus Stridonensis MED , Vita Malchi monachi captivi v023.5 . Martianaeus, Joannes MOD , Prophetarum nomina et nominum etymologiae v023.50 . Martianaeus, Joannes MOD , Glossae locorum scripturae et interpretationes nominum v023.51 . Martianaeus, Joannes MOD , Explanatio v023.52 . Martianaeus, Joannes MOD , Notae prolixiores in librum Hebraicarum quaestionum in Genesim v023.53 . Martianaeus, Joannes MOD , Notae prolixiores in Commentaria in Ecclesiasticen v023.54 . Martianaeus, Joannes MOD , Syllabus manuscriptorum codicum v023.55 . Editores MOD , Index v023.56 . Editores MOD , Elenchus v023.57 . Editores MOD , Ordo rerum v023.58 . Pachomius; Hieronymus Stridonensis MED , Regula S. Pachomii v023.6 . Hieronymus Stridonensis MED , Dialogus contra Luciferianos v023.9 . 24. Auctor incertus UNCERT , Praefatio v024.1 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Isaiam v024.2 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Jeremiam v024.3 . Auctor incertus UNCERT , Admonitio v024.4 . Origen; Hieronymus Stridonensis MED , Translatio homiliarum in visiones Isaiae v024.5 . Auctor incertus UNCERT , Appendicula in Isaiam v024.6 . Auctor incertus UNCERT , Index rerum et verborum v024.7 . Editores MOD , Ordo rerum v024.8 . 25. Auctor incertus UNCERT , Praefatio v025.1 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Joelem v025.10 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Amos v025.11 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Abdiam v025.12 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Jonam v025.13 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Michaeam v025.14 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Naum v025.15 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Abacuc v025.16 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Sophoniam v025.17 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Aggaeum v025.18 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Zachariam v025.19 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Ezechielem v025.2 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Malachiam v025.20 . Martianaeus, Joannes MOD , Defensio eruditionis Hieronymianae v025.21 . Auctor incertus UNCERT , Index v025.22 . Editores MOD , Ordo rerum v025.23 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Danielem v025.3 . Origen; Hieronymus Stridonensis MED , Translatio Homiliarum in Jeremiam et Ezechielem v025.4 . Auctor incertus UNCERT , Admonitio v025.5 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , In Lamentationes Jeremiae v025.6 . Auctor incertus UNCERT , Index v025.7 . Auctor incertus UNCERT , Praefatio v025.8 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Osee v025.9 . 26. Auctor incertus UNCERT , Praefatio v026.1 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?); Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Breviarium in Psalmos v026.10 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , De expositione Psalmorum v026.11 . Martianaeus, Joannes MOD , Admonitio v026.12 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?); Auctor incertus (Eusebius Caesariensis?) MED , Praefatio de libro Psalmorum v026.13 . Auctor incertus UNCERT , Index v026.14 . Editores MOD , Ordo rerum v026.15 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Matthaeum v026.2 . Origen; Hieronymus Stridonensis MED , Translatio XXXIX Homiliarum v026.3 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Epistolam ad Galatas v026.4 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Epistolam ad Ephesios v026.5 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Epistolam ad Titum v026.6 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Epistolam ad Philemonem v026.7 . Hieronymus Stridonensis MED , Commentaria in Job v026.8 . Auctor incertus UNCERT , Admonitio et commentaria v026.9 . 27. Auctor incertus UNCERT , Praefatio v027.1 . Hieronymus Stridonensis MED , Chronicon S. Hieronymi v027.3 . Prosper Aquitanus MED , Chronicon Prosperi Aquitanici v027.4 . Pontacus, Arnaldus MOD , Castigationes et notae in Chronica v027.5 . Editores MOD , Index in Chronica Eusebii et Hieronymi v027.6 . Editores MOD , Nomenclatura auctorum v027.7 . 28. Auctor incertus UNCERT , Praefatio v028.1 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Levitici v028.10 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Numerorum v028.11 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Deuteronomii v028.12 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Josue v028.13 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Judicum v028.14 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Ruth v028.15 . Hieronymus Stridonensis MED , Libri Samuelis et Malachim v028.16 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Isaiae v028.17 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Jeremiae v028.18 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Ezechielis v028.19 . MOD , Epistola dedicatoria v028.2 . Hieronymus Stridonensis MED , Libri XII Prophetarum v028.20 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Job v028.21 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Psalmorum v028.22 . Hieronymus Stridonensis MED , Praefatio in libros Salomonis v028.23 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Proverbiorum v028.24 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Ecclesiastes v028.25 . Hieronymus Stridonensis MED , Canticum Canticorum v028.26 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Danielis v028.27 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Paralipomenon v028.28 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Ezrae v028.29 . Maurini MOD , Prolegomena in Bibliothecam divinam v028.3 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Esther v028.30 . Martianaeus, Joannes MOD , Admonitio v028.31 . Editores MOD , Index rerum v028.32 . Auctores varii UNCERT , Laus virorum clarissimorum v028.4 . Auctores varii UNCERT , Testimonia v028.5 . Hieronymus Stridonensis MED , Synopsis Bibliothecae divinae v028.6 . Hieronymus Stridonensis MED , Praefatio in Pentateuchum v028.7 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Genesis v028.8 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Exodi v028.9 . 29. Auctor incertus UNCERT , Praefatio v029.1 . Hieronymus Stridonensis MED , Evangelium secundum Matthaeum v029.10 . Hieronymus Stridonensis MED , Evangelium secundum Marcum v029.11 . Hieronymus Stridonensis MED , Evangelium secundum Lucam v029.12 . Hieronymus Stridonensis MED , Evangelium secundum Joannem v029.13 . Hieronymus Stridonensis MED , Actus apostolorum v029.14 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Romanos v029.15 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Corinthios I v029.16 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Corinthios II v029.17 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Galatas v029.18 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Ephesios v029.19 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Tobiae v029.2 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Philippenses v029.20 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Colossenses v029.21 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Thessalonicenses I v029.22 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Thessalonicenses II v029.23 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Timotheum I v029.24 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Timotheum II v029.25 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Titum v029.26 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Philemonem v029.27 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Pauli ad Hebraeos v029.28 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Prologus Epistolarum canonicarum v029.29 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Judith v029.3 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Jacobi v029.30 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Petri I v029.31 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Petri II v029.32 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Joannis I v029.33 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Joannis II v029.34 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Joannis III v029.35 . Hieronymus Stridonensis MED , Epistola Judae v029.36 . Hieronymus Stridonensis MED , Apocalypsis Joannis v029.37 . Auctor incertus UNCERT , Appendix v029.38 . Editores MOD , Ordo rerum v029.39 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Job v029.4 . Hieronymus Stridonensis MED , Liber Psalmorum v029.5 . Hieronymus Stridonensis MED , Praefationes aliae v029.6 . Auctor incertus UNCERT , Appendix ad secundam partem Bibliothecae divinae v029.7 . Hieronymus Stridonensis MED , Praefatio in Evangelia v029.8 . Eusebius Pamphilus MED , Canones Evangeliorum v029.9 . 30. Auctor incertus UNCERT , Praefatio v030.1 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Canones poenitentiales v030.10 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Martyrologium v030.11 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Liber comitis v030.12 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Expositio Evangeliorum v030.13 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Commentarius in Marcum v030.14 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Praefatio in Lucam v030.15 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Commentarii in epistolas Pauli v030.16 . Auctor incertus UNCERT , Distributio omnium operum v030.17 . Auctor incertus UNCERT , Index generalis v030.18 . Editores MOD , Ordo rerum v030.19 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Epistolae v030.2 . Hieronymus Stridonensis MED , De formis Hebraicarum litterarum v030.3 . Auctor incertus UNCERT , Catalogus operum spuriorum v030.4 . Auctor incertus UNCERT , Homilia ad monachos v030.5 . Auctor incertus UNCERT , Admonitio v030.6 . Martinus V MED , Appendix v030.8 . Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , Regula monachorum v030.9 .

Migne "Patrologia Latina Tomus 125" De regis persona et regio ministerio De regis persona et regio ministerio (Hincmarus Rhemensis), J. P. Migne 125.0856B PRAEFATIO. 125.0833B| Domino glorioso fideliter devotus et devote fidelis. Obaudientes praeceptum Domini per prophetam jubentis, Interroga sacerdotes legem meam (Agg. II, 12), super quibusdam capitulis me consulere vobis placuit. De quibus quoniam per se Veritas dicit, Qui a semetipso loquitur, gloriam propriam quaerit (Joan. VII, 18), dignum duxi non nudo meo sermone vobis respondere, sed quid in Scripturis sacris et per catholicos doctores inde loquatur Spiritus sanctus, quosdam odoriferos flosculos, ut revera de agro pleno, Scripturarum scilicet campo, cui benedixit Dominus, breviter in unum vobis colligere. Et sciens pollicitum, Quod supererogaveris, ego cum rediero reddam tibi (Luc. X, 15), de his quae regio ministerio vobis a Deo commisso competere vidi, quasi scintillas 125.0833C| micantes lumini scientiae vestrae superadjeci. Quia vero, ut Comicus dicit ( Ter. in Andr. ): Obsequium amicos, veritas odium parit, et non assentatio, videlicet adulatio, principi ac domino terrae placere debet, minime autem sacerdotem sectari eam oportet, si quiddam mordacius dictum in sententiis a me collectis de regis persona et regio ministerio inveneritis, non contra vos, quaeso, sed pro vobis eas me collegisse putetis, quoniam aut talem in benignitate ac bonitate, sicut ipsae describunt sententiae, vos esse et sic agere scio, aut talem esse et sic agere cupio. Hujus autem libelli sententiae triformi sunt collectione distinctae. Primo quidem de persona regis et regio ministerio in generali reipublicae causa. Deinde quae debeat esse discretio in 125.0833D| misericordia, et de ultione specialium personarum, 125.0834B| quae si exitialiter agentes aliter non potuerint corrigi, temporali morte praecipiuntur multari, quod a quibusdam dicitur contradici. Tum quia rex propter ministerium regium, etiam nec quibuscunque propinquitatis necessitudinibus, contra Deum sanctamque Ecclesiam atque contra rempublicam agentibus criminaliter, affectu carnali parcere debeat. Quoniam, ut scriptum est, Domini est regnum (Psal. XXI, 19), et cui voluerit dabit illud (Dan. IV, 14): et sicut beatus Augustinus in libro de Bono perseverantiae dicit (cap. 6): « Nihil fit nisi quod aut Deus facit, aut fieri juste permittit, » cum boni reges regnant, sicut Dei gratia boni sunt, ita et Deo agente 125.0834C| regnant, sicut ipse dicit: Per me reges regnant (Prov. VIII, 15); et cum mali reges regnant, sicut mali sunt suo vitio, ita et regnare permittuntur divino judicio, interdum occulto, sed nunquam injusto, sicut scriptum est: Qui facit regnare hypocritam propter peccata populi (Job XXXIV, 30). Facit dictum est, ex justitiae retributione permittit, eo locutionis genere quo dicitur, Induravit Dominus cor Pharaonis (Exod. IX, 12). Induravit dictum est, per gratiam non molivit, sed ex justitiae retributione indurari permisit. De quibus, qui non faciente sed Deo permittente regnant, Dominus per prophetam queritur dicens: Ipsi regnaverunt, et non ex me: principes exstiterunt, et non cognovi (Ose. VIII, 4). « Ex se, inquit Gregorius (Pastoral. cap. 1), et non ex arbitrio summi 125.0834D| rectoris regnant, qui nullis fulti virtutibus, nequaquam 125.0835A| divinitus vocati, sed sua cupidine accensi, culmen regiminis rapiunt potius quam assequuntur: quos tamen internus judex et provehit, et non cognoscit, quia quos permittendo tolerat, profecto per judicium reprobationis ignorat. » De quibus Domino per Psalmistam dicitur: Dejecisti eos dum allevarentur (Psal. LXXII, 18). Dum allevatur enim dejicitur, qui gonoribus proficit, et moribus deficit. Justus namque et misericors Dominus, mortalium acta disponens, alia concedit propitius, alia permittit iratus, atque ea quae permittit sic tolerat, ut haec in sui consilii usum vertat. De nomine regis, et quae sit felicitas populis sibi 125.0835B| subjectis, si gratia Dei bonus rex super eos regnaverit, et quae sit infelicitas populis sibi subjectis, si malus suo vitio rex super eos regnaverit, sanctus Cyprianus in libro de gradibus Abusionum ostendit (cap. 9): « Nomen, inquiens, regis intellectualiter hoc retinet, ut subjectis omnibus rectoris officium procuret. Sed qualiter alios corrigere poterit, qui proprios mores, ne iniqui sint, non corrigit? quoniam in justitia regis exaltabitur solium, et in veritate solidabitur gubernaculum populorum (Prov. XVI). Justitia vero regis est, neminem injuste per potentiam opprimere, sine personarum acceptione inter virum et proximum suum juste judicare, advenis et pupillis et viduis defensorem esse, furta cohibere, adulteria punire, iniquos non exaltare, 125.0835C| impudicos et histriones non nutrire, impios de terra perdere, parricidas et perjurantes vivere non sinere, ecclesias defendere, pauperes eleemosynis alere, justos super regni negotia constituere, senes et sapientes et sobrios consiliarios habere, magorum et hariolorum, pythonissarumque superstitionibus non intendere, iracundiam differre, patriam fortiter et juste contra adversarios defendere, per omnia in Deo confidere, prosperitatibus animum non elevare, cuncta adversa patienter tolerare, fidem catholicam in Deum habere, filios suos non sinere impie agere, certis horis orationibus insistere, ante horas congruas cibum non gustare. Vae enim terrae cujus rex puer est, et cujus principes mane comedunt (Eccle. X, 16). Haec regni prosperitatem in praesenti faciunt, et regem 125.0835D| ad coelestia regna meliora perducunt. Qui vero regnum non secundum hanc legem dispensat, multas nimirum adversitates imperii tolerabit. Idcirco enim pax saepe populorum rumpitur, et offendicula etiam de regno suscitantur, terrarum quoque fructus diminuuntur, et servitia populorum praepediuntur, multi et varii dolores prosperitatem regni inficiunt, charorum et liberorum mortes tristitiam conferunt, hostium incursus provincias undique vastant, bestiae armentorum et pecorum greges dilacerant, tempestates veris et hiemis turbantur, terrarum quoque fecunditatem et maris ministeria prohibent, et aliquando fulminum ictus segetes et arborum flores et pampinos exurunt. Super omnia vero regis injustitia, 125.0836A| non solum praesentis imperii faciem fuscat, sed etiam filios suos et nepotes, ne post se regni haereditatem teneant, obscurat. Propter piaculum enim Salomonis regnum domus Israel Dominus de manu filiorum ejus dispersit, et propter justitiam David regis lucernam de semine ejus semper in Jerusalem reliquit (III Reg. XII, XVI). Ecce quantum justitia regis saeculo valet, intuentibus perspicue patet. Pax enim populorum est, tutamen patriae, immunitas plebis, munimentum gentis; cura languorum, gaudium hominum, temperies aeris, serenitas maris, terrae fecunditas, solatium pauperum, haereditas filiorum, et sibimetipsi spes futurae beatitudinis. Attamen sciat rex quod, sicut in throno hominum primus constitutus est, sic et in poenis, si justitiam non fecerit, primatum habiturus 125.0836B| est. Omnes namque, quoscunque peccatores sub se in praesenti habuit, supra se modo implacabili in illa poena futura habebit. » Quod ex bona administratione regiminis magna esse cognoscitur potentia temporalis: « Magna est, inquit beatus Gregorius in libro Moralium (lib. XXVI Moral., cap. 19) potentia temporalis, quae habet apud Deum meritum suum de bona administratione regiminis. Bona est ordine suo potentia, sed cauta regentis indiget vita. Igitur bene hanc exercet, qui et retinere illam noverit, et impugnare. Bene hanc exercet, qui scit per illam super culpas erigi, et scit cum illa caeteris aequalitate componi. Humana 125.0836C| etenim mens plerumque extollitur, etiam cum nulla potestate fulcitur: quanto magis in altum se erigit, cum se ei etiam potestas adjungit? Et tamen corrigendis aliorum vitiis apta exsecutione praeparatur. Unde et per Paulum dicitur: Minister enim Dei est, vindex in iram ei qui male agit (Rom. XIII, 4). Cum ergo potentiae temporalis ministerium suscipitur, summa cura vigilandum est, ut sciat quisque et sumere ex illa quod adjuvat, et expugnaro quod tentat (ibid.). Teneamus ergo exterius quod pro aliorum utilitate suscepimus, teneamus interius quod de nostra aestimatione sentimus. Sed tamen decenter quibusdam erumpentibus signis, tales nos apud nos esse ipsi etiam qui nobis commissi sunt non ignorent: ut et de auctoritate nostra quod formident 125.0836D| videant, et de humilitate quod imitentur agnoscant. Servata autem auctoritate regiminis, ad cor nostrum sine cessatione redeamus, et consideremus assidue quod sumus aequaliter cum caeteris conditi, non quod temporaliter caeteris praelati. Potestas enim quanto exterius eminet, tanto premi interius debet, ne cogitationem vincat, ne in delectatione sui animum rapiat, ne jam sub se mens eam regere non possit, cui se libidine dominandi supponit. Bene David regni potentiam regere noverat, qui elationem ejusdem potentiae semetipsum premendo vincebat, dicens: Domine, non est exaltatum cor meum (Psal. CXXX, 1). Quique in ejus humilitatis augmento subjunxit: neque elati sunt oculi mei, 125.0837A| atque addidit: Neque ambulavi in magnis. Et adhuc semetipsum subtilissima inquisitione discutiens ait: Neque in mirabilibus super me. Omnesque etiam cogitationes suas a fundo cordis exhauriens, subjungit, dicens: Si non humiliter sentiebam, sed exaltavi animam meam (ibid., 2). Ecce humilitatis hostiam ab intimo cordis oblatam crebro replicat, et iterum atque iterum confitendo offerre non cessat, eamque multipliciter loquens Judicis sui oculis ostentat. Quid est hoc? et quomodo istud sacrificium Deo placere cognoverat, quod in conspectu ejus tanta iteratione vocis immolabat? nisi quod vicina esse superbia potentibus solet, et pene semper rebus affluentibus elatio sociatur, quia et saepe humoris abundantia duritiam dat tumoris. Mirum vero 125.0837B| est, cum in cordibus sublimium regnat humilitas morum. Unde pensandum est quia potentes quique, cum humiliter sapiunt, culmen extraneae quasi longe positae virtutis attingunt, et recte hac virtute Dominum quantocius placant, quia illud ei sacrificium potentes offerunt, quod potentes vix invenire possunt. Subtilissima namque ars vivendi est, culmen tenere, gloriam reprimere: esse quidem in potentia, sed potentem se esse nescire: ad largienda bona potentem se agnoscere, sed ad repetenda noxia omne quod potenter valet ignorare. Recte itaque de talibus dicitur: Deus potentes non abjicit, cum et ipse sit potens (Job XXXVI, 5). Deum quippe imitari desiderat, qui fastigium potentiae, alienis intentus utilitatibus, et non suis laudibus elatus, administrat: 125.0837C| qui praelatus caeteris prodesse appetit, non praeesse. Tumoris namque elatio, non ordo potestatis, in crimine est. Potentiam Deus tribuit, elationem vero potentiae malitia nostrae mentis invenit. Tollamus ergo quod de nostro contulimus, et bona sunt quae Deo largiente possidemus. » Quales sibi adhibere debeat rex consiliarios, Ambrosius in libris Officiorum (Lib. II, c. 17): « Talis, inquit, debet esse, qui consilium alteri dat, ut seipsum formam aliis praebeat ad exemplum bonorum operum, in doctrina, in integritate, in gravitate, ut 125.0837D| sit ejus sermo salubris atque irreprehensiblis, consilium utile, vita honesta, sapientia decora (ibid.). Talis igitur debet esse consiliarius, qui nihil nebulosum habeat, nihil fallax, nihil fabulosum, nihil simulatum, quod vitam ejus ac mores refellat; nihil improbum ac malivolum, quod avertat consulentes. Alia sunt enim quae fugiuntur, alia quae contemnuntur. Fugimus ea quae possunt nocere, quae malitiose possunt in noxam serpere; ut si is qui consulitur dubia sit fide, et pecuniae avidus, ut possit pretio mutari; si injuriosus, hic fugitur ac declinatur. Qui vero voluptarius, intemperans, etsi alienus a fraude, tamen avarus et cupidior lucri turpis, hic contemnitur. Quod enim specimen industriae, quem fructum laboris edere potest, quam recipere 125.0838A| animo curam ac sollicitudinem, qui se torpori dederit atque ignaviae? (Cap. 12.) Advertimus igitur, quod in acquirendis consiliis plurimum adjungat vitae probitas, virtutum praerogativa, benevolentiae usus, frugalitatis al., facilitatis gratia. Quis enim in coeno fontem requirat? Quis de turbida aqua potum petat? Itaque ubi luxuria est, ubi intemperantia, ubi vitiorum confusio, quis inde sibi aliquid hauriendum existimet? Quis non despiciat morum colluvionem? Quis utilem causae alienae judicet, quem inutilem suae vitae videt? Quis iterum improbum, malivolum, contumeliosum non fugiat, et ad nocendum paratum? Quis non eum omni studio declinet? Quis vero quamvis instructum ad consilii opem, difficilem tamen accessu ambiat; in quo sit illud, tanquam si quis 125.0838B| aquae fontem praecludat? Quid enim prodest habere sapientiam, si consilium neges? Si consulendi intercludas copiam, clausisti fontem, ut nec aliis profluat, nec tibi prosit. Pulchre autem et de illo convenit, qui habens prudentiam, commaculat eam vitiorum sordibus, eo quod aquae exitum contaminet. Degeneres animos vita arguit. Quomodo enim eum potes judicare consilio superiorem, quem videas inferiorem moribus? Supra me debet esse, cui me committere paro. An vero idoneum eum putabo, qui mihi det consilium quod non det sibi, et mihi eum vacare credam, qui sibi non vacet? cujus animum voluptates occupent, libido devincat, avaritia subjuget, cupiditas perturbet, quatiat metus? Quomodo hic consilii locus, ubi nullus quietis? Admirandus 125.0838C| mihi et suspiciendus consiliarius, quem propitius Dominus patribus dedit, offensus abstulit. » (Cap. 10.) Prudentissimo cuique causam committimus nostram, et ab eo consilium promptius quam a caeteris poscimus. Praestat tamen fidele justi consilium, et sapientissimi ingenio frequenter praeponderat: utiliora enim vulnera amici, quam aliorum oscula (Prov. XXVII). Deinde quia justi judicium est, sapientis autem argumentum, in illo censura disceptationis, in hoc calliditas inventionis. Quod si utrumque connectas, erit magna consiliorum salubritas, quae ab universis spectatur admiratione sapientiae, et amore justitiae: ut omnes quaerant audire sapientiam ejus viri, in quo utriusque virtutis copula sit. (Cap. 8.) Ideo prudentia et justitia in unoquoque 125.0838D| desideratur, et ea exspectatur a pluribus; ut in quo ea sint, illi deferatur fides, quod possit utile consilium ac fidele desideranti dare. Quis enim ei se committat, quem non putet plus sapere quam ipse sapiat qui quaerit consilium? Necesse est igitur ut praestantior sit a quo consilium petatur, quam ille est qui petit. Quid enim consulas hominem, quem non arbitreris posse melius aliquid reperire quam ipse intelligis? Quod si eum inveneris, qui vivacitate ingenii, mentis vigore atque auctoritate praestet, et accedat eo, ut exemplo et usu paratior sit, praesentia solvat pericula, prospiciat futura, denuntiet imminentia, argumentum expediat, remedium ferat in tempore, paratus sit non solum ad consulendum, 125.0839A| sed etiam ad subveniendum; huic ita fides habetur, ut dicat qui consilium petit: Etsi mala mihi evenerint per illum, sustineo (Eccli. XXII, 31). Hujusmodi igitur viro salutem nostram et existimationem committimus, qui sit, ut supra diximus, justus et prudens. Facit enim justitia, ut nullus sit fraudis metus: facit etiam prudentia, ut nulla erroris suspicio sit. Promptius tamen nos justo viro quam prudenti committimus. (Lib. I, c. 30.) Pulchrum est igitur bene velle, et eo largiri consilio ut prosis, non ut noceas. Nam si luxurioso ad luxuriae effusionem, adultero ad mercedem adulterii largiendum putes, non est beneficentia ista, ubi nulla est benevolentia. Officere enim istud est, non prodesse alteri. Si largiaris ei qui conspiret adversus patriam, qui congregare cupiat 125.0839B| tuo sumptu perditos qui impugnent Ecclesiam, non est haec probabilis liberalitas. Si adjuves eum qui adversus viduam et pupillos gravi decernit jurgio, aut vi aliqua possessiones eorum eripere conatur, non probatur largitas, si quod alteri largitur, alteri quis extorqueat, si injuste quaerat, et juste dispensandum putet: nisi forte, ut ille Zachaeus (Luc. XIX), reddas prius ei quadruplum quem fraudaveris, et gentilitatis vitia fidei studio, et credentis operatione compenses. Fundamentum igitur habeat liberalitas tua. Hoc primum quaeritur, ut cum fide conferas, fraudem non facias oblatis. » Similiter et in consiliis agere debet consiliarius, quia est et in consilio maxima liberalitas. 125.0839C| Nihil felicius esse rebus humanis quam regnare, miserante Deo, scientiam regnandi habentes, ex libro Augustini de Civitate Dei (lib. V, c. 24): « Qui vera pietate praediti bene vivunt, si habeant scientiam regendi populos, nihil felicius rebus humanis, quam si Deo miserante habeant potestatem. Nos Christianos reges ideo felices dicimus, si juste regnant, si inter linguas sublimiter honorantium, et obsequia nimis humiliter salutantium non extolluntur, sed se homines esse meminerunt; si suam potestatem ad Dei cultum maxime dilatandum majestati ejus famulam faciunt; si Deum timent, diligunt, colunt, si plus amant illud regnum ubi non timent 125.0839D| habere consortes; si tardius vindicant, facile ignoscunt; si eamdem vindictam pro necessitate regendae tuendaeque reipublicae, non pro saturandis inimicitiarum odiis exerunt; si eamdem veniam, non ad impunitatem iniquitatis, sed ad spem correctionis indulgent; si, quod aspere coguntur plerumque decernere, misericordiae lenitate et beneficiorum largitate compensant; si luxuria tanto eis est castigatior, quanto posset esse liberior; si malunt cupiditatibus pravis, quam quibuslibet gentibus imperare: et si haec omnia faciunt, non propter ardorem inanis gloriae, sed propter charitatem felicitatis aeternae: si pro suis peccatis, humilitatis et miserationis et orationis sacrificium Deo suo vero immolare non negligunt. 125.0840A| Tales Christianos reges dicimus esse felices, interim spe, postea re ipsa potituros, cum id quod exspectamus advenerit. » CAP. VI.-- Quod utile sit bonos reges diu et longe lateque regnare. Quod utile sit his qui regnant, et quibus regnant, si boni sint, diu longe lateque regnare, idem id eodem libro beatus Augustinus demonstrat, dicens (lib. IV, c. 2): « Si verus Deus colatur, eisque sacris, veracibus, et bonis moribus serviatur, utile est ut boni longe lateque diu regnent; neque hoc tam ipsis quam illis utile est quibus regnant. Nam quantum ad ipsos pertinet, pietas et probitas eorum, quae magna Dei dona sunt, sufficit eis ad veram felicitatem, qua et in ista vita bene agatur, et postea percipiatur 125.0840B| aeterna. In hac ergo terra regnum bonorum non tam illis praestatur, quam rebus humanis: malorum vero regnum magis regnantibus nocet, qui suos animos vastant scelerum majore licentia; his autem, qui eis serviendo subduntur, non nocet nisi iniquitas propria. Nam justis quidquid malorum ab iniquis dominis irrogatur, non est poena criminis, sed virtutis examen. Proinde bonus etiam si serviat, liber est: malus autem etiamsi regnet, servus est; nec unius hominis, sed, quod est gravius, tot dominorum quot vitiorum. De quibus vitiis cum ageret Scriptura divina: A quo enim quis, inquit, devictus est, huic servus addictus est (II Petr. II, 19). Remota itaque justitia, quid sunt regna, nisi magna latrocinia? » 125.0840C| Bella gerere, et dilatare regnum, bonos sola necessitate vocari, ex libro Augustini de Civitate Dei (Lib. IV, c. 15.) « Belligerare, et perdomitis gentibus dilatare regnum, malis videtur felicitas, bonis necessitas. Sed quia pejus esset ut injuriosi justioribus dominarentur, ideo non incongrue dicitur etiam ista felicitas. Sed proculdubio felicitas major est, vicinum bonum habere concordem, quam vicinum malum subjugare bellantem. Mala vota sunt optare habere quem oderis, vel quem timeas, ut possit esse quem vincas. » 125.0840D| « Formam regis, et exhortationem ejusdem erga milites in procinctu belli, Dominus, inquit Augustinus, per Moysen in Deuteronomio designat, dicens: Non declinet, inquit, ad dexteram, nec ad sinistram (Deut. XVII, 20). Qui si bene direxerit vias suas, et studia sua coram eo qui est Rex regum, necessario pacatos regni sui fines possidebit. Unde et illic mox subditur: Ut longo regnet tempore super Israel. Porro, si praeceptum custodierit, ut non declinet ad dexteram neque ad sinistram, foedus securitatis et pacis de victoria laetus promerebitur. Si exieris, inquit Dominus, ad bellum contra hostes tuos, et videris equitatum et currus, et majorem quam tu 125.0841A| habes adversarii exercitus multitudinem, non timebis eos, quia Dominus Deus tuus tecum est (Deut. XX, 1). Bellum necessitas faciat, ut, sopita discordia, pax recuperari possit. Hoc ergo studio regi praelium gerendum est. Rex, appropinquante praelio, exercitui suo verba Judae ad medium deducere debet, quibus ait: Non concupiscatis spolia, quia bellum contra nos est (II Mac. XLIX, 17). » Non peccasse eos qui Deo auctore bella gesserunt, Augustinus in praefato libro (lib. I, c. 21): « Quasdam exceptiones eadem ipsa divina fecit auctoritas, ut liceat hominem occidi. Sed his exceptis, quos occidi jubet, sive data lege, sive ad personam pro 125.0841B| tempore expressa jussione: non autem ipse occidit qui ministerium debet jubenti, sicut adminiculum gladius utenti: et ideo nequaquam contra hoc praeceptum fecerunt, quo dictum est: Non occides (Exod. XX, 15), qui Deo auctore bella gesserunt, aut personam gerentes publicae potestatis, secundum ejus leges, hoc est justissimae rationis imperium, sceleratos morte punierunt. Et Abraham non solum non est culpatus crudelitatis nomine, verum etiam laudatus nomine pietatis, quod voluit filium nequaquam scelerate, sed obedienter, occidere (Gen. XXII). Et merito quaeritur utrum pro jussu Dei sit habendum, quod Jephte filiam quae patri occurrit occidit, cum id se vovisset immolaturum Deo quod ei redeunti 125.0841C| de praelio victori primitus occurrisset (Judic. XI). Nec Samson aliter excusatur, quod seipsum cum hostibus ruina domus oppressit, nisi quia Spiritus latenter hoc jusserat, qui per illum miracula faciebat (Judic. XVI). His igitur exceptis, quos vel lex justa generaliter, vel ipse fons justitiae Deus specialiter occidi jubet, quisquis hominem, vel seipsum, vel quemlibet occiderit, homicidii crimine tenetur. » Quod qui bella tractant, et sub armis militant, Deo non displiceant, item Augustinus ad Bonifacium (epist. 205): « Noli existimare neminem Deo placere posse, qui in armis bellicis militat. In his erat sanctus David, cui Dominus tam magnum perhibuit 125.0841D| testimonium. In his etiam plurimi illius temporis justi. In his erat et ille centurio, qui Domino dixit: Non sum dignus ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur puer meus. Nam et ego homo sum sub potestate constitutus, habens sub me milites, et dico huic: Vade, et vadit; et alii: Veni, et venit; et servo meo: Fac hoc, et facit. De quo et Dominus: Amen dico vobis, non inveni tantam fidem in Israel (Matth. VIII, 8-10). In his erat et ille Cornelius, ad quem missus angelus dixit: Corneli, acceptae sunt eleemosynae tuae, et exauditae sunt orationes tuae (Act. X, 5). Ubi eum admonuit, ut ad beatum Petrum apostolum mitteret, et ab illo audiret quae facere deberet: ad quem apostolum, ut ad 125.0842A| eum veniret, etiam religiosum militem misit. In his erant et illi, qui baptizandi cum venissent ad Joannem sanctum Domini praecursorem, et amicum sponsi, de quo ipse Dominus ait: In natis mulierum non surrexit major Joanne Baptista (Matth. XI, 11), et quaesissent ab eo quid facerent, ait eis: Neminem concusseritis, nulli calumniam feceritis, sufficiat vobis stipendium vestrum (Luc. III, 14): non eos utique sub armis militare prohibuit, quibus suum stipendium sufficere debere praecepit. Alii ergo pro vobis orando pugnant contra invisibiles inimicos: vos pro eis pugnando laboratis contra visibiles barbaros. Utinam una fides esset in omnibus, quia et minus laboraretur, et facilius diabolus cum suis angelis vinceretur. Hoc ergo primum cogita, quando armaris 125.0842B| ad pugnam, quia virtus tua etiam ipsa corporalis donum Dei est. Sic enim cogitabis de dono Dei non facere contra Deum. Fides enim quando promittitur, etiam hosti servanda est contra quem bellum geritur, quanto magis amico pro quo pugnatur? Pacem habere debet voluntas, bellum necessitas, ut liberet Deus a necessitate, et conservet in pace. Non enim pax quaeritur ut bellum excitetur, sed bellum geritur ut pax acquiratur. Esto ergo etiam bellando pacificus, ut eos quos expugnas ad pacis utilitatem vincendo perducas. Beati enim pacifici, ait Dominus, quoniam filii Dei vocabuntur (Matth. V, 9). Si autem pax humana tam dulcis est pro temporali salute mortalium, quanto est dulcior pax divina pro aeterna salute angelorum? Itaque hostem pugnantem necessitas 125.0842C| perimat, non voluntas. Sicut rebellanti et resistenti violentia redditur, ita victo vel capto misericordia jam debetur, maxime in quo pacis perturbatio non timetur. » Et Hieronymus: « Legimus in libro Paralipomenon filios Israel ad pugnam isse mente pacifica, quia non pro vincendi libidine sed pro acquirenda pace pugnabant. » Militem potestati sub qua est obedientem non peccare si hominem occidat, Augustinus in libro de Civitate Dei (lib. I, c. 26): « Miles, cum obediens potestati, sub qua legitime constitutus est, hominem occidit, nulla civitatis suae lege reus est homicidii: 125.0842D| imo nisi fecerit, reus est imperii deserti atque contempti. Quod si sua sponte atque auctoritate fecisset, in crimen effusi humani sanguinis incidisset. Itaque unde punitur si fecisset injussus, inde punietur nisi fecerit jussus. Quod si ita est jubente rege, quanto magis jubente Creatore? Qui ergo audit non licere se occidere, faciat si jussit cujus non licet jussa contemnere. Tantummodo videat utrum divina jussio nullo nutet incerto. Nos per aurem conscientiam convenimus, occultorum nobis judicium non usurpamus, nemo scit quid agatur in homine, nisi spiritus hominis qui in ipso est (I Cor. II). » Victoriam in bello ab Omnipotente per angelum 125.0843A| suum cui voluerit et cui jusserit dari, Augustinus in libro de Civitate Dei demonstrat, dicens (lib. IV, c. 17): « Victoriam Omnipotens mittit, atque illa tanquam regi deorum obtemperans ad quos jusserit venit, et in eorum parte considit. Hoc vere de illo vero rege saeculorum dicitur, quod mittat non victoriam, quae nulla substantia est, sed angelum suum, et facit vincere quem voluerit. Cujus consilium occultum esse potest, iniquum non potest. » Quando pugnatur, Deum apertis coelis astare, et justae parti victoriam praestare, nihilque de propriis viribus praesumendum, Augustinus in epistola ad Bonifacium demonstrat, dicens (epist. 205): « Utile 125.0843B| tibi tuisque dabo consilium. Arripe manibus arma, oratio aures pulset auctoris, quia, quando pugnatur, Deus apertis coelis spectat, et partem quam inspicit justam, ibi dat palmam. Nihil de viribus propriis praesumas, de auctore gloriare virtutum, et nullum curabis penitus inimicum. » Quod non in multitudine fidendum, nec pro paucitate diffidendum in bello sit, si Dominus cum bellatoribus fuerit, et famosissimum bellum per Gedeonem Domino disponente actum, et libri Machabaeorum, et historia Orosii demonstrat, in qua scriptum est (lib. XI, c. 9). « Xerxes rex Persarum septingenta 125.0843C| millia armatorum de regno, et trecenta de auxiliis, rostratas etiam naves mille ducentas, onerarias autem tria millia numero habuisse narratur, ut merito inopinato exercitui immensaeque classi, vix ad potum flumina, vix terras ad ingressum, vix maria ad cursum suffecisse memoratum sit. Huic tam incredibili temporibus nostris agmini, cujus numerum nunc difficilius est astrui, quam tunc fuit vinci, Leonida rex Spartanorum cum quatuor millibus hominum in angustiis Thermopylarum obstitit. Xerxes autem, contemptu paucitatis objectae, iniri pugnam, conseri manum imperat, ac per triduum continuum non duorum pugna, sed caedes unius populi fuit. Quarto autem die cum videret Leonida undique hostem circumfundi, hortatur auxiliares socios, 125.0843D| ut subtrahentes se pugnae in cacumen montis evadant, ac se ad meliora tempora reservent: sibi vero cum Spartanis suis aliam sortem esse subeundam, plus se patriae debere quam vitae. Dimissis sociis Spartanos admonet de gloria plurimum, de vita nihil sperandum: neque exspectandum vel hostem, vel diem, sed occasione noctis perrumpenda castra, commiscenda arma, conturbanda agmina fore. Nusquam victores honestius quam in castris hostium esse perituros. Persuasi igitur mori malle, in ultionem futurae mortis armantur, tanquam ipsi interitum suum et exigerent et vindicarent. Mirum dictu, sexcenti viri castra sexcentorum millium irrumpunt. Tumultus totis castris oritur. Persae quoque 125.0844A| ipsi Spartanos mutuis suis caedibus adjuvant. Spartani quaerentes regem, nec invenientes, caedunt sternuntque omnia, castra pervagantur universa, et inter densas strues corporum raros homines vix sequuntur, victores sine dubio nisi mori elegissent. » Quod pro his qui in bello fideliter bellantes ceciderunt, oblationes eleemosynarum, orationum, et sacrae hostiae fiducialiter offerri debeant, Scriptura demonstrat dicens: Vir fortissimus Juda, collatione facta, duodecim millia drachmas argenti misit Hierosolymam offerre ea ibi pro peccatis mortuorum, juste et religiose cogitans de resurrectione (II Mac. XII, 125.0844B| 43), ut multi dicerent vanum et superfluum esse offerre pro mortuis. Consideravit enim quod hi, qui cum pietate dormitionem acceperant, optimam haberent repositam gratiam. Sancta ergo et salubris est cogitatio offerre sacrificium pro defunctis, ut a peccatis solvantur (ibid., 45, 46). Quod non solum in his, quae praemisimus, reges Regi regum serviant Domino, sed et leges dando pro ipso, Augustinus in epistola ad Bonifacium demonstrat dicens (epist. 50): « Serviant, inquit, reges terrae Christo, etiam leges ferendo pro Christo. Quomodo ergo reges Domino serviunt in timore, nisi ea quae contra Domini jussa fiunt, religiosa severitate 125.0844C| prohibendo atque plectendo? Aliter enim servit quia homo est, aliter quia etiam rex est. Quia homo est, ei servit vivendo fideliter: quia vero etiam rex est, servit leges justa praecipientes et contraria prohibentes convenienti vigore sanciendo. Sicut servivit Ezechias, lucos et templa idolorum, et illa excelsa, quae contra Dei praecepta fuerunt constructa, destruendo (IV Reg. XVIII). Sicut servivit Josias, talia et ipse faciendo (IV Reg. XXV). Sicut servivit rex Ninivitarum, universam civitatem ad placandum Dominum compellendo (Jon. III). Sicut servivit Darius, idolum frangendum in potestatem Danieli dando, et inimicos ejus leonibus ingerendo (Dan. XIV). Sicut servivit Nabuchodonosor, omnes in regno suo positos a blasphemando Deum lege terribili prohibendo 125.0844D| (Dan. III). In hoc itaque serviunt Domino reges, inquantum sunt reges, cum ea faciunt ad serviendum illi, quae non possunt facere nisi reges. » Quod ad justitiae observationem etiam compellendum sit, Augustinus ad Vincentium demonstrat dicens (epist. 48): « Putas, inquit, neminem debere cogi ad justitiam, cum legas patremfamilias dixisse servis: Quoscunque inveneritis cogite intrare? (Luc. XIV, 23.) cum legas etiam ipsum primo Saulum, postea Paulum, ad cognoscendam et tenendam veritatem magna violentia Christi cogentis esse compulsum? 125.0845A| (Act. IX.) Et putas nullam vim adhibendam esse homini, ut ab erroris pernicie liberetur, cum ipsum Dominum, quo nemo nos utilius diligit, certissimis exemplis hoc facere videas, et Christum audias dicentem: Nemo venit ad me, nisi quem Pater attraxerit? (Joan. VI, 44.) Quod fit in cordibus omnium qui se ad Deum divinae iracundiae timore convertunt. Quidquid vero facit vera et legitima mater Ecclesia, etiamsi asperum amarumque sentiatur, non malum pro malo reddit, sed bonum disciplinae expellendo malum iniquitatis apponit (ibid.). Vides igitur non esse considerandum quod quisque cogitur, sed quale sit illud quo cogitur, utrum bonum an malum: non quo quisque bonus esse possit invitus; sed timendo quod non vult pati, vel relinquit impedientem animositatem, 125.0845B| vel ignoratam compellitur agnoscere veritatem, ut timens vel respuat falsum de quo contendebat, vel quaerat verum quod nesciebat, et volens jam teneat quod nolebat. Non enim bonum hominis est hominem vincere, sed bonum est homini ut eum veritas vincat volentem, quia malum est homini ut eum veritas vincat invitum. Nam ipsa vincat necesse est, sive negantem, sive confitentem. » De hac salubri coactione et beatus Gregorius in homilia trigesima sexta more suo dulcissime et abundantissime dicit. Quae quia notissima et usu lectionis trita sunt, et ne prolixior foret sententia, hic praetermittere censui. 125.0845C| Quia etiam disciplinam exercendo in improbos et perversos, non odii sui rancore, vel vindictae suae livore, sed amore justitiae et divinae vindictae Christo serviat, idem beatus Augustinus demonstrat dicens (epist. 48, ad Vinc.): « Quando veritas praedicatur errantibus, cordatis utilis admonitio est, insensatis inutilis afflictio. Non est autem potestas nisi a Deo. Qui autem resistit potestati, Dei ordinationi resistit. Principes enim non sunt timori bono operi, sed malo. Vis autem non timere potestatem? bonum fac, et habebis laudem ex illa (Rom. XIII, 1-3). Sive enim potestas veritati favens aliquem corrigat, laudem habet ex illa qui fuerit emendatus: sive inimica veritati in aliquem saeviat, laudem habet ex illa qui 125.0845D| victor fuerit coronatus. (Lib. IX de Civit. Dei, c. 5.) In disciplina nostra non tam quaeritur utrum pius animus irascatur, sed quare irascatur; nec utrum sit tristis, sed unde sit tristis; nec utrum timeat, sed quid timeat. Irasci enim peccanti ut corrigatur, contristari pro afflicto ut liberetur, timere periclitanti ne pereat, nescio utrum quisquam sana consideratione reprehendat. Nam et misericordiam Stoicorum est solere culpare, sed quanto honestius ille Stoicus misericordia perturbaretur hominis liberandi quam timore naufragii! » Longe melius et humanius, et piorum sensibus accommodatius Cicero in Caesaris laude locutus est, ubi ait (Orat. pro Q. Lig., c. 12): « De virtutibus tuis nec admirabilior, nec gratior misericordia 125.0846A| est. Quid est autem misericordia, nisi alienae miseriae quaedam in nostro corde compassio, qua utique si possumus subvenire compellimur? Servit autem motus iste rationi, quando ita praebetur misericordia ut justitia conservetur, sive cum indigenti tribuitur, sive cum ignoscitur poenitenti. » Item de discretione in habenda misericordia, Ambrosius in expositione psalmi centesimi decimi octavi: « Est justa misericordia, et est etiam injusta misericordia. Denique, in lege scriptum est de quodam: Non misereberis illius (Deut. XIX, 13); et in libris Regnorum legis quia Saul propterea contraxit 125.0846B| offensam, quia miseratus est Agag hostium regem, quem prohibuerat sententia divina servari (I Reg. XIII). Ut si quis latronis filiis deprecantibus motus, et lacrymis conjugis ejus inflexus, absolvendum putet, cui adhuc latrocinandi aspiret affectus, nonne innocentes tradet exitio, qui liberat multorum exitia cogitantem? Certe si gladium reprimit, vincla dissolvit, cur laxat exsilio? cur latrocinandi qua potest clementiore via non eripit facultatem, qui voluntatem extorquere non potuit? Deinde inter duos, hoc est accusatorem et reum, pari periculo de capite decernentes, alterum si non probasset, alterum si non esset ab accusatore convictus, non id quod justitiae est judex sequatur, sed dum miseretur rei, damnet probantem, aut dum accusatori favet qui probare non possit, addicat 125.0846C| innoxium. Non potest igitur haec dici justa misericordia. In ipsa Ecclesia, ubi maxime misereri decet, teneri quammaxime debet forma justitiae, ne quis a consortio communionis abstentus, brevi lacrymula, atque ad tempus parata, vel etiam uberioribus fletibus, communionem, quam plurimis debet postulare temporibus, facilitati sacerdotis extorqueat. Nonne cum uni indulget indigno, plurimos facit ad prolapsionis contagium provocari? Facilitas enim veniae incentivum tribuit delinquendi. Hoc eo dictum est, ut sciamus secundum verbum Dei, secundum rationem dispensandam esse misericordiam debitoribus. Medicus ipse, si serpentis interius inveniat vulneris cicatricem, cum debeat resecare ulceris vitium ne latius serpat, tamen a secandi 125.0846D| urendique proposito lacrymis inflexus aegroti, medicamentis tegat quod ferro aperiendum fuit, nonne ista inutilis misericordia est, si propter brevem incisionis vel exustionis dolorem, corpus omne tabescat, vitae usus intereat? Recte igitur et sacerdos vulnus, ne latius serpat, a toto corpore Ecclesiae quasi bonus medicus debet abscidere, et prodere virus criminis quod lateat, non fovere, ne dum unum excludendum non putat, plures dignos faciat quos excludat ab Ecclesia. Jure ergo Apostolus divino nos hortatur exemplo, dicens: Vide ergo bonitatem et severitatem Dei: in eos quidem qui ceciderunt severitatem; in te autem bonitatem, si permanseris in bonitate (Rom. XI, 22). » 125.0847A| Cui ergo licite ignoscere liceat principi vel judici, sub justo et misericordi judice, qui convertenti et poenitenti ignoscit, beatus Gregorius in homilia Evangelii demonstrat (hom. 32): « Ecce, inquiens, qui superbus fuit, si conversus ad Christum humilis factus est, semetipsum reliquit. Si luxuriosus quisque ad continentiam vitam mutavit, abnegavit utique quod fuit. Si avarus quisque ambire jam desiit, et largiri didicit propria qui prius aliena rapiebat, procul dubio semetipsum reliquit. Ipse quidem est per naturam, sed non est ipse per malitiam. Hinc enim scriptum: Verte impios, et non erunt (Prov. XII, 7). Conversi namque impii non erunt, non quia non erunt 125.0847B| omnino in essentia, sed scilicet non erunt omnino in impietatis culpa. Tunc ergo nosmetipsos relinquimus, tunc nosmetipsos abnegamus, cum vitamus quod per vetustatem fuimus, et ad hoc nitimur quod per novitatem vocamur. Pensemus quomodo se Paulus abnegaverat, qui dicebat: Vivo autem, jam non ego (Gal. II, 20). Exstinctus quippe fuerat saevus ille persecutor, et vivere coeperat praedicator pius. Si enim ipse esset, pius profecto non esset. Sed qui se vivere denegat, dicat unde est, quod sancta verba per doctrinam veritatis clamant; protinus subdit: Vivit vero in me Christus. Ac si aperte dicat: Ego quidem a meipso exstinctus, quia carnaliter non sum, quia in Christo spiritaliter vivo. Dicat ergo Veritas, dicat: Si quis vult post me venire, abneget 125.0847C| semetipsum (Matth. XVI, 24); quia nisi quis a semetipso deficiat, ad eum qui super ipsum est non appropinquat: nec valet apprehendere quod ultra ipsum est, si nescierit mactare quod est. » Sed forte quis dicat: Quomodo sciam si se quis cui pepercero correxit, et in correctione permanserit? Redeat haec inquiens ad sententiam Domini, ut si evangelice et secundo ac tertio correptus non se correxerit, qui ab illo sicut ethnicus et publicanus haberi praecipitur, legis severitatem a principe necesse est sustinere cogatur, ne qui sibi consulere noluit, in pace vivere volentibus nocere possit. At si quis huic capitulo objicere voluerit, quod Dominus peccanti in nobis non solum septies, sed et septuagies septies dimitti praeceperit, sciat hoc de nostris, non de divinis praeceptum esse 125.0847D| injuriis: quia ut Prosper de verbis beati Augustini in libro Sententiarum dicit (sent. 210): « Peccata, sive parva, sive magna, impunita esse non possunt, quia aut homine poenitente, aut Deo judicante plectuntur. Cessat autem vindicta divina, si conversio praecurrat humana. Amat enim Deus confitentibus parcere, et eos qui semetipsos judicant non judicare. » Timeatque princeps quod in Regum historia legitur, ne muneribus vel blanditiis cujusquam scelerati pelliciatur, vel adulationibus decipiatur: Benadab, inquit, fugiens ingressus est civitatem in 125.0848A| cubiculo quod erat intra cubiculum. Dixeruntque ei servi sui: Ecce audivimus quod reges domus Israel clementes sint: ponamus itaque saccos in lumbis nostris, et funiculos in capitibus nostris, et egrediamur ad regem Israel; forsitan salvabit animas nostras. Accinxerunt saccis lumbos suos, et posuerunt funiculos in capitibus suis, veneruntque ad regem Israel, scilicet Achab, et dixerunt: Servus tuus Benadab dicit: Vivat, oro te, anima mea. Et ille ait: Si adhuc vivit, frater meus est. Quod acceperunt viri pro omine, et festinantes rapuerunt verbum ex ore ejus, atque dixerunt: Frater tuus Benadab. Et dixit eis: Ite, adducite eum. Egressus est ergo ad eum Benadab, et levavit eum in currum suum. Qui dixit ei: Civitates, quas tulit pater meus a patre tuo, reddam; 125.0848B| et plateas fac tibi in Damasco, sicut fecit pater meus in Samaria, et ego foederatus recedam a te. Pepigit ergo foedus, et dimisit eum. Tunc vir quidam de filiis prophetarum dixit ad socium suum in sermone Domini: Percute me. At ille noluit percutere. Cui ait: Quia noluisti audire vocem Domini, ecce recedes a me, et percutiet te leo. Cumque paululum recessisset ab eo, invenit eum leo, atque percussit. Sed et alterum inveniens virum, dixit ad eum: Percute me. Qui percussit eum, et vulneravit. Abiit ergo propheta, et occurrit regi in via, et mutavit aspersione pulveris os et oculos suos. Cumque transiret, clamavit ad regem, et ait: Servus tuus egressus est ad praeliandum cominus; cumque fugisset vir unus, adduxit eum quidam ad me, et ait: Custodi virum istum: qui si lapsus 125.0848C| fuerit, erit anima tua pro anima ejus, aut talentum argenti appendes. Dum autem ego turbatus huc illucque me verterem, subito non comparuit. Et ait rex Israel ad eum: Hoc est judicium tuum, quod ipse decrevisti. At ille statim abstersit pulverem dc facie sua, et cognovit eum rex Israel, quod esset de prophetis. Qui ait ad eum: Haec dicit Dominus, quia dimisisti virum dignum morte de manu tua, erit anima tua pro anima ejus, et populus tuus pro populo ejus (III Reg. XX, 30-42). Sed et cavendum est principibus, ne etiam hujusmodi sceleratorum amicitiis conjungantur, vel hujusmodi 125.0848D| in familiaritatem suscipiant. « Malorum, inquit beatus Gregorius (Pastoral., part. III, cap. 23), cum incaute amicitiis conjungimur, culpis ligamur. Unde Josaphat, qui tot de anteacta vita praeconiis attollitur, de Achab regis amicitiis pene periturus increpatur. Cui a Domino per prophetam dicitur: Impio praebes auxilium, et his qui oderunt Dominum amicitia jungeris, et idcirco iram quidem Domini merebaris, sed bona opera inventa sunt in te, eo quod abstuleris lucos de terra Juda (II Par. XIX, 2, 3). Ab illo enim qui summe rectus est, eo ipso jam discrepat, quo perversorum amicitiis vita nostra concordat. » Hinc David, dum totum se ad foedera pacis internae constringeret, testatur quod cum malis 125.0849A| concordiam non timeret, dicens: Nonne qui te oderunt, Deus, oderam illos, et super inimicos tuos tabescebam? Perfecto odio oderam illos, inimici facti sunt mihi (Psal. CXXXVIII, 21, 22). Inimicos etiam Dei perfecto odio odisse est, ad quod facti sunt diligere, et quod faciunt increpare, mores pravorum premere, vitae prodesse. Quia enim sancti viri, non solum talium amicitias vitaverunt, sed ad incutiendum viventibus metum, etiam jure reos morte punierunt, sicut beatus Augustinus in libro de Sermone Domini in monte demonstrat, dicens (lib. I, cap. 20): « Magni et sancti viri, 125.0849B| qui jam optime scirent mortem istam, quae animam dissolvit a corpore, non esse formidandam, secundum eorum tamen animum qui illam timerent, nonnulla peccata morte punierunt, quo et viventibus utilis metus incuteretur, et illis qui morte puniebantur, non ipsa mors noceret, sed peccatum, quod augeri posset si viverent. Non temere illi judicabant, quibus tale judicium donaverat Deus. Inde est quod Elias multos morte affecit, et propria manu (III Reg. XVIII), et igne divinitus impetrato (IV Reg. I), cum et alii multi, et divini magni viri eodem spiritu tranquillandis rebus humanis non temere fecerint. De quo Elia cum exemplum dedissent discipuli Domino, commemorantes quod ab eo factum sit, ut etiam ipsis daret potestatem petendi de coelo ignem, ad 125.0849C| consumendos eos qui sibi hospitium non praeberent, reprehendit in eis Dominus, non exemplum prophetae sancti, sed ignorantiam vindicandi, quae adhuc erat in rudibus, animadvertens eos non amore correptionem, sed odio desiderare vindictam (Luc. IX). Itaque posteaquam eos docuit quid esset diligere proximum tanquam seipsum, infuso etiam Spiritu sancto, quem decem diebus completis post ascensionem suam desuper ut promiserat misit (Act. II), non defuerunt tales vindictae, quamvis multo rarius quam in Veteri Testamento. Ibi enim ex majore parte servientes timore premebantur: hic autem maxima dilectione liberi nutriebantur. Nam et verbis apostoli Petri, Ananias et uxor ejus, sicut in Actibus apostolorum legimus, exanimes ceciderunt, 125.0849D| nec resuscitati sunt, sed sepulti (Act. V). Et si huic libro haeretici, qui adversantur et Veteri Testamento, nolunt credere, Paulum apostolum quem nobiscum legunt intueantur, dicentem de quodam peccatore: Quem tradidi Satanae in interitum carnis, ut anima salva sit (I Cor. V, 5). Et si nolunt hic mortem intelligere (fortasse enim incertum est), quamlibet vindictam per Satanam factam ab Apostolo fateantur: quod non eam odio sed amore fecisse, manifestat illud adjectum, ut anima salva sit. Aut in illis libris, quibus ipsi magnam tribuunt auctoritatem, animadvertant quod dicimus, ubi scriptum est, apostolum Thomam imprecatum cuidam, a quo palma percussus esset, atrocissimae mortis supplicium, 125.0850A| animam ejus tamen commendavit, ut in futuro ei saeculo parceretur: cujus a leone occisi a caetero corpore discerptam manum canis intulit mensis, in quibus convivabatur apostolus. Cui scripturae licet nobis non credere: non enim est in catholico canone: illi tamen eam et legunt, et tanquam incorruptissimam verissimamque honorant, qui adversus corporales vindictas quae sunt in Veteri Testamento, nescio qua caecitate acerrime saeviunt, quo animo et qua distributione temporum factae sunt omnino nescientes. Tenebitur ergo in hoc injuriarum genere, quod per vindictam luitur, iste a Christianis modus, ut accepta injuria non surgat in odium, sed infirmitatis misericordia paratus sit animus plura perpeti, nec correptionem negligat, qua vel consilio, 125.0850B| vel auctoritate, vel potestate uti potest. » Quod occidere hominem non semper criminosum sit, sed malitia non legibus occidere criminosum sit, quia non factum in talibus, quoniam interdum et recte fit, sed animus male consulens damnetur, Augustinus in libro de Civitate Dei demonstrat, dicens: « Si quis bonum putaverit esse quod malum est, et fecerit hoc putando, utique peccat, et ea sunt omnia peccata ignorantiae, quando quisque bene fieri putat quod male fit. De occidendis hominibus, ne ab eis quisquam occidatur, non mihi placet consilium, nisi forte sit miles, aut publica functione teneatur, ut non pro se hoc faciat, sed pro aliis, vel 125.0850C| pro civitate, ubi etiam ipse est, accepta legitima potestate, si ejus congruit personae. Qui vero repelluntur aliquo terrore ne male faciant, etiam ipsis aliquid fortasse praestatur. Hinc autem dictum est, Non resistamus malo (Matth. V, 39), ne nos vindicta delectet, quae alieno malo animum pascit, non ut correctionem hominum negligamus. » Hinc sanctus Cyprianus in nono Abusionis gradu dicit (cap. 9): « Regem correctorem iniquorum esse oportet: debet furta cohibere, adulteria punire, impios de terra perdere, parricidas et perjurantes vivere non sinere. » Et item idem (cap. 11): « Undecimus 125.0850D| gradus abusionis est plebs sine disciplina, quae dum disciplinae exercitationibus non servit, Deum absque disciplinae rigore non evadit. Sicut enim tunica totum corpus tegitur praeter caput, ita disciplina omnis Ecclesia, praeter Christum, quia Ecclesia et sub disciplina ejus protegitur et ornatur. Ipsa vero tunica contexta desuper fuerat per totum, quia eidem Ecclesiae disciplina a Domino de coelo tribuitur et integratur. Tunica enim corporis Christi disciplina Ecclesiae est. Qui autem extra disciplinam est, alienus a corpore Christi est. Non scindamus igitur illam, sed sortiamur de illa. Non solvamus quidquam de mandatis Christi, sed unusquisque in quo vocatus est, in eo permaneat apud Deum. » 125.0851A| Et hinc sanctus Innocentius ad Exsuperium Tolosanum episcopum in Decretis suis: « Quaesitum est, inquit, super his qui post baptismum administraverunt, et aut tormenta sola exercuerunt, aut etiam capitalem protulere sententiam. De his nihil legimus a majoribus definitum. Meminerant enim a Deo potestates has fuisse concessas, et propter vindictam noxiorum gladium fuisse permissum, et Dei ministrum esse datum in hujusmodi vindicem. Quomodo igitur reprehenderent factum quod auctore Domino viderent esse concessum? De his ergo ita ut hactenus servatum est sic habemus, ne aut disciplinam evertere, aut contra auctoritatem Domini venire 125.0851B| videamur. Ipsis autem in ratione reddenda gesta sua omnia servabuntur. » Item idem sanctus Innocentius in Decretis suis ad eumdem (epist. 11): « Illud, inquit, sciscitari voluisti, an preces dictantibus liberum concedatur, utique post baptismi regenerationem, a principibus poscere mortem alicujus, vel sanguinem de reatu: quam rem principes nunquam sine conditione concedunt, sed ad judices commissa ipsa vel crimina semper remittunt, ut, causa cognita, vindicentur quaecunque quaesitori fuerint delegata: aut absolutio, aut damnatio pro negotii qualitate profertur, et dum legum in impios exercetur auctoritas, erit dictator 125.0851C| immunis. » Et hinc sanctus Cyprianus (lib. de Abus. saec., c. 12): « Duodecimus, inquit, abusionis gradus est populus sine lege, qui dum edicta et legum scita contemnit, per diversas errorum vias eundo perditionis laqueum incurrit. Utique multae perditionis viae tunc inceduntur, cum una regalis via, lex Dei videlicet, quae neque ad dexteram neque ad sinistram declinat, per negligentiam deseritur. Igitur populus sine lege, populus sine Christo est. Non fiamus ergo sine Christo in hoc tempore transitorio, ne sine nobis Christus esse incipiat in futuro. » Et Christus Dei virtus et Dei sapientia dicit: Per me reges regnant, et conditores legum justa decernunt (Prov. VIII, 15). Et sanctus Augustinus in libro de 125.0851D| vera Religione leges principum servandas ostendit (cap. 30): « In istis, inquiens, temporalibus legibus, quanquam de his homines judicent cum eas instituunt, tamen cum fuerint institutae atque firmatae, non licebit judici de ipsis judicare, sed secundum ipsas. » Igitur aut a populo promulgatae justae leges servandae, aut a principe juste ac rationabiliter sunt in quolibet vindicandae. Quod etiam his qui pro suis sceleribus puniendi sunt, si in tempore necessitatis, et periculi urgentis instantia, vel in ultimo spiritu, praesidium poenitentiae, et mox reconciliationis petierint, nec satisfactio 125.0852A| interdicenda sit, nec reconciliatio deneganda, et sacri canones, et decreta sedis apostolicae, auctoritate sacra, evangelica, et apostolica, et prophetica patenter ostendunt, quia misericordiae Dei nec modum possumus ponere, nec tempora diffinire, apud quem nullas patitur veniae moras vera confessio, dicente Dei Spiritu per prophetam: Mox ut ingemueris, salvus eris. Et item: Dic prior iniquitates tuas, ut justificeris, quia apud Dominum est misericordia, et copiosa apud eum redemptio (Psal. CXXIX, 7). Quod rex propter ministerium regium, etiam nec quibuscunque propinquitatis necessitudinibus, contra 125.0852B| Deum, sanctamque Ecclesiam, atque rempublicam perverse agentibus, affectu carnali parcere debeat, ex verbis Domini dicentis: Qui non odit patrem suum, et matrem, et uxorem, et filios, et fratres, et sorores, adhuc autem et animam suam, non potest meus esse discipulus (Luc. XIV, 26), in homilia Evangelii beatus Gregorius demonstrat dicens (hom. 36): « Si vim praecepti perpendimus, utrumque agere per discretionem valemus, ut eos qui nobis carnis cognatione conjuncti sunt, et quos proximos noverimus, et quos adversarios in via Dei patimur, odiendo et fugiendo nesciamus. Quasi enim per odium diligitur, qui carnaliter sapiens dum prava nobis ingerit, non auditur. Ut autem Dominus demonstraret hoc erga proximos odium non de inaffectione 125.0852C| procedere, sed de charitate, addidit protinus dicens, adhuc autem animam suam. Odisse itaque praecipimur proximos, odisse et animam nostram. Constat ergo quia amando debet odisse proximum, qui sic eum odit sicut semetipsum. Tunc etenim bene nostram animam odimus, cum ejus carnalibus desideriis non acquiescimus, cum ejus appetitum frangimus, ejus voluptatibus reluctamur. Quae ergo contempta ad melius ducitur, quasi per odium amatur. Sic sic nimirum exhibere proximis nostris odii discretionem debemus, ut in eis et diligamus quod sunt, et habeamus odio quod in Dei nobis itinere obsistunt (ibid.). Ab hac ergo discretione odii nostri, trahamus formam ad odium proximi. Ametur quilibet in hoc mundo adversarius, sed in via Dei 125.0852D| contrarius non ametur, etiam propinquus. Quisquis enim jam aeterna concupiscit, in ea quam aggreditur causa Dei, extra patrem, extra matrem, extra uxorem, extra filios, extra cognatos, extra semetipsum fieri debet, ut eo verius cognoscat Deum, quo in ejus causa neminem recognoscit. Multum namque est, quod carnales affectus intentionem mentis diverberant, ejusque aciem obscurant. Quos tamen nequaquam noxios patimur, si eos premendo teneamus. Amandi ergo sunt proximi, impendenda charitas omnibus, et propinquis, et extraneis, nec tamen pro eadem charitate a Dei amore flectendum (ibid.). Sic nimirum fideles quique esse intra sanctam Ecclesiam debent, ut compatiantur proximis 125.0853A| per charitatem, et tamen de via Dei non exorbitent per compassionem. » Hinc sanctus Joannes Chrysostomus (hom. 17) de verbis Evangelii secundum Matthaeum: Si oculus tuus dexter scandalizat te, ejice eum et projice abs te (Matth. V, 29): « Quod si de membris ista loqueretur, nequaquam de uno, vel de dextro id oculo, sed indifferenter de utroque dixisset. Qui enim dextro scandalizatur oculo, haud dubium quin idipsum patiatur etiam de sinistro. Quam igitur ob causam et oculum dextrae partis? Ut scilicet disceres, non de membris esse sermonem, sed de his potius qui nobis familiaritate junguntur. Et si igitur tantum aliquem diligas, ut eo oculi utaris vice, aut ita tibi quempiam esse utilem putes, ut illum dextrae manus ducas loco, et hi tamen animae 125.0853B| tuae fortassis incommodant, etiam istos, inquit, a te abscide: et diligentius vim ipsam sermonis examina. Non enim dixit, a talium societate discede, sed maximam separationem indicans: Erue, inquit, ac projice. Deinde quia satis severa praeceperat, lucrum ex utroque ipsius severitatis ostendit, translationem verbi tam in bonorum quam in malorum etiam parte servando. Expedit enim tibi, inquit, ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum mittatur in gehennam (Matth. V, 29). Cur enim Paulus optabat anathema fieri? (Rom. IX). Non utique ut nihil inde lucri caperet, sed ut alios acquireret in salutem. Hic vero, id ipsum enim, etiam de causa reprobi fratris intellige. Utrique noxius est, et idcirco non ait, erue tantummodo, sed et projice, inquit, 125.0853C| abs te, ut eum nunquam recipias ulterius, si qualis fuerat perseverat. Hoc enim modo et illum majore crimine liberabis, et te a perditione salvabis Ut autem manifestius commodum istius legis aspicias, si placet etiam in corpore juxta causam id quod dictum est requiramus. Si enim daretur electio, unumque esset necessarium de duobus, videlilicet aut cum ambobus oculis in foveam ruere atque ibidem deperire, aut absque uno oculo reliquum salvare corpus, putasne e duobus suscipere non malles secundum? At istud omnibus absque ambiguitate perspicuum est. Non enim hoc esset odientis oculum, sed corpus reliquum diligentis. » Et sanctus Hieronymus in Commentario Matthaei, de eisdem verbis Domini dicentis: Si oculus tuus dexter vel 125.0853D| manus scandalizat te, erue vel abscide, et projice abs te: « In dextro, inquit, oculo, et dextera manu, fratrum, et uxorum, et liberorum, atque affinium, et propinquorum monstratur affectus: quos si ad contemplandam veram lucem nobis impedimento cernimus, debemus truncare istiusmodi actiones, ne dum volumus lucri caeteros facere, ipsi in aeternum pereamus. Unde dicitur et de sacerdote magno, cujus anima Domini cultui dedicata est: Supra patre, et matre, et filiis non polluetur (Lev. XXI, 11), id est nullum affectum sciet, nisi ejus cujus cultui dedicatus est. » 125.0854A| Attendat autem princeps in propinquitatis necessitudinibus, quod et in aliis debet attendere, id quod scriptum est: Qui abscondit scelera sua, non dirigetur; qui autem confessus fuerit, et reliquerit ea, misericordiam consequetur (Prov. XXVIII, 12); quia scriptum est: Declina a malo, et fac bonum, et inhabita in saeculum saeculi (Psal. XXXVI, 27.) Quia confitenti et poenitenti non sufficit sola confessio, nisi et subsequatur facti emendatio, ut poenitens poenitenda non faciat, sicut David sanctus, qui postquam audivit a propheta: Dimissum est peccatum tuum (II Reg. XII, 13), humilior factus est in emendatione peccati, ita ut cinerem sicut panem manducaret, et potum suum 125.0854B| cum fletu misceret (Psal. CI). « Quia saepe, ut beatus dicit Gregorius (Moral. lib. VIII, c. 21), et reprobi peccata confitentur, sed de his cogitare contemnunt. Electi autem culpas suas, quas vocibus confessionis aperiunt, districtae animadversionis fletibus insequuntur. Unde et propheta, postquam se iniquitatem suam pronuntiare spopondit, cogitare se etiam de eis subdidit. Ac si aperte fateretur dicens: Sic reatum lingua loquitur, ut nequaquam expers a moeroris stimulo per alia Spiritus vagetur: sed culpas loquens vulnus aperio; culpas vero ad correctionem cogitans, salutem vulneris ex medicamine moeroris quaero. Qui enim mala quidem quae perpetravit insinuat, sed flere quae insinuaverit recusat, quasi subducta veste vulnus detegit, sed torpenti 125.0854C| mente medicamentum vulneri non apponit. Confessionis igitur vocem solus necesse est ut moeror excruciet, ne vulnus productum et neglectum, quo licentius jam per humanam notitiam tangitur, deterius putrescat. Psalmista ergo plagas cordis non solum detexerat, sed detectis etiam medicamentum moeroris adhibebat, dicens: Iniquitatem meam ego pronuntio, et cogitabo pro peccato meo (Psal. XXXVII, 19). Pronuntiando enim occultum vulnus detegit; cogitando autem quid aliud quam medicamentum vulneri apponit? Sed afflictae menti, et sua sollicite damna cogitanti, rixa pro semetipsa oritur contra semetipsam. Nam cum se ad lamenta poenitentiae instigat, occulta se increpatione dilaniat. » Hoc modo principes filiis vel propinquis, si peccaverint, recognoscentibus 125.0854D| ac poenitentibus parcere debet, alioquin vindictam secundum modum culpae in peccantes exercere. Si enim Deus Pater, ut dicit Apostolus, proprio Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum (Rom. VIII, 32), et tamen Pater amavit Filium, quem ad passionem misit, qui, ut item dicit Apostolus, se pro Ecclesia tradidit (Ephes. V), necessario praeponderare debet pax Ecclesiae universalis, et soliditas generalis, dilectioni etiam dilecti, multo magis autem degeneris filii. Qui autem de maximis et publicis criminibus ex 125.0855A| corde se non humiliat, sed ad excusandas excusationes in peccatis, peccata sua defendere curat, huic non impendenda est misericordia, quia praestari nullatenus praevalet indulgentia, sicut sanctus Coelestinus in epistola ad Nestorium manifestat, dicens (epist. 5): « Persequar plane boni Domini mei fidelis servus inimicos, cum Propheta asserat eos odio se odisse perfecto (Psal. CXXXVIII). Memor rursus, altero loquente, ne parcam, quem vis hic ego respiciam? cui honoris aliquid reservem, quando agitur, ut mihi totius spei meae causa tollatur? Ipsius in Evangelio verba sunt Domini, quibus ait, non sibi patrem, non matrem, non filios, non aliquam necessitudinem debere praeponi (Matth. XIX). Etenim talis frequenter est pietas, ex qua nascatur 125.0855B| impietas, cum, vincente carnis affectu, charitati illi quae Deus est, charitas praeponitur corporalis. » Et sanctus Gregorius in libro Pastorali (part. II, cap. 6): « Quia falsa, inquit, pietate superatus ferire Heli delinquentes filios noluit, apud districtum judicem semetipsum cum filiis crudeli damnatione percussit. Hinc namque divina voce dicitur: Honorificasti filios tuos plus quam me (I Reg. II, 29). Nam in sacra Historia legitur, quod Heli filios suos verbis quidem corripuit, sed severitate discretionis ut debuit non correxit. Unde ipsi filii sui in bello occisi sunt, et arca Dei capta est, et maxima caedes in populo facta est, et ipse Heli de sella cecidit, et fractis cervicibus cum sacerdotii principatu etiam vitam perdidit. » Et beatus Augustinus 125.0855C| in epistola ad Macedonium (epist. 54): « Non inutiliter metu legum humana coercetur audacia, ut et tuta sit inter improbos innocentia, et in ipsis improbis, dum formidato supplicio frenatur facultas, invocato Deo sanetur voluntas. » Sicuti est enim aliquando misericordia puniens, ita et crudelitas parcens. Nam si aliter non meruit habere pacem domus David, nisi Absalon filius ejus in bello, quod contra patrem gerebat, fuisset exstinctus, quamvis magna cura mandaverit suis, ut eum quantum possent vivum salvumque servarent, et esset cui poenitenti paternus affectus ignosceret, quid ei restitit nisi perditum flere, et sui pace regni acquisita suam moestitiam consolari? Quod si propriis visceribus in servanda pace non est indultum, 125.0855D| quanto minus in extraneis severitate legum censemus parcendum? Caeterum Dominus, qui peccantes diu ut convertantur exspectat, et non conversos durius damnat, et pia mater Ecclesia, juxta quod scriptum est: Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt (Psal. XXII, 4), virga percutit, et baculo sustentat, 125.0856A| docens ut in boni rectoris pectore sit virga districtionis, sit et manna dulcedinis: sit districtio virgae quae feriat, sit et consolatio baculi quae sustentet; sit amor, sed non emolliens; sit vigor, sed non exasperans; sit zelus, sed non immoderate saeviens; sit pietas, sed non plus quam expediat parcens. Ad exemplum Moysi (Exod. XXXII), et amet pie, et saeviat districte. Nam cum Israeliticus populus ante Dei oculos pene inveniabilem contraxisset offensam, pro eodem populo se opposuit. Ad eumdem vero populum veniens, paucorum vitam gladio exstinxit, qui vitam omnium etiam cum sua morte petiit: dans rectoribus discretis exemplum, ut recognoscentibus et vere confitentibus ac poenitentibus parcant, et incorrigibiles 125.0856B| atque in peccato perseverantes damnent, sicut Petrus Ananiam et Saphiram, et Simonem Magum (Act. V), qui crurifragio periit, sicut in Hegesippi historia legitur, et Paulus publice peccantem tradidit Satanae (I Cor. V), et Helimam caecitate percussit (Act. XIII). Et si forte quis dixerit, competenter vindicta in una persona fieri potest, in pluralitate autem peccantium, propter difficultatem, vindicta aut negligenda aut differenda esse videtur: contradicit eis sanctus Innocentius in Decretis suis, ad Macedones episcopos (epist. 11, cap. 6): « Pervideat ergo dilectio vestra, hactenus talia transisse, et advertite 125.0856C| quod utique, ut dicitis, necessitas imperavit, in pace jam Ecclesias constitutas non posse praesumere: sed ut saepe accidit, quoties a populis aut a turba peccatur, quia in omnes propter multitudinem non potest vindicari, inultum soleat transire. Priora ergo dimittenda dico Dei judicio, et de reliquo maxima sollicitudine praecavendum. » Et hinc item in Decretis apostolicae sedis: « Si, inquiunt, omnes sacerdotes et mundus assentiat damnandis, damnatio consentientes involvit, non praevaricationem consensus absolvit. Non enim crimen minuitur, sed accrescit, cum generale fit ex privato. Hoc enim Deus omnium judicavit, qui mundum peccantem generali diluvio interemit. » Ecce de quibus exiguitatem meam sublimitas 125.0856D| sapientiae vestrae consuluit. Habetis sacrae Scripturae et doctorum catholicorum sententias: haurite nunc aquas in gaudio de fontibus Salvatoris, id est doctrinam ex verbis eorum, quibus idem Salvator dicit: Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae. Hoc autem, inquit Evangelista, dixit de spiritu quem accepturi erant credentes in eum (Joan. VII, 38, 39): qui quod eodem spiritu inspirante hauserunt, scribendo ad nostram notitiam manaverunt.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 29 Prologus Epistolarum canonicarum (Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?)), J. P. Migne cc_id: cps_2.AuInHiS.PrEpCa, cc_idno: 7220 Prologus Epistolarum canonicarum 29.0821C| Non idem ordo est apud Graecos, qui integre sapiunt, et fidem rectam sectantur, Epistolarum septem, 29.0822C| quae Canonicae nuncupantur, qui in Latinis codicibus invenitur: ut, quia Mart. quod quia Petrus 29.0823A| primus est in numero apostolorum, primae sint etiam ejus Epistolae in ordine caeterarum. Sed sicut 29.0824A| evangelistas dudum ad veritatis lineam correximus: ita has proprio ordini, Deo nos juvante, reddidimus. 29.0825A| Est enim prima earum una Jacobi, Petri duae, Joannis tres, et Judae una. Quae si, ut ab eis digestae 29.0826A| sunt, ita quoque ab interpretibus fideliter in Latinum verterentur eloquium, nec ambiguitatem legentibus 29.0827A| facerent, nec sermonum sese varietas impugnaret Al. varietates impugnarent : illo praecipue 29.0828A| loco ubi de unitate Trinitatis in prima Joannis Epistola positum legimus. In qua etiam ab infidelibus 29.0829A| translatoribus multum erratum esse a fidei veritate comperimus: trium tantum vocabula, hoc est, 29.0830A| aquae, sanguinis, et spiritus, in sua editione ponentes; et Patris, Verbique, ac Spiritus testimonium 29.0831A| omittentes: in quo maxime et fides Catholica roboratur, et Patris et Filii ac Spiritus sancti una divinitatis substantia comprobatur. In caeteris vero Epistolis, quantum a nostra aliorum distet editio, lectoris prudentiae derelinquo. Sed tu, virgo Christi Eustochium, dum a me impensius Scripturae veritatem 29.0832A| inquiris, meam quodam modo senectutem invidorum dentibus corrodendam exponis; qui me falsarium corruptoremque sanctarum pronuntiant Scripturarum. Sed ego in tali opere nec aemulorum meorum invidentiam pertimesco: nec sanctae Scripturae veritatem poscentibus denegabo.

Migne "Patrologia Latina" Tomus XXVIII "HieStr.LibEst 28 Hieronymus Stridonensis340-420 Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" PRAEFATIO HIERONYMI IN LIBRUM ESTHER. Librum Esther variis translatoribus constat esse vitiatum, quem ego de archivis Hebraeorum relevans, verbum e verbo pressius transtuli. Quem librum editio Vulgata laciniosis hinc inde verborum sinibus trahit: addens ea quae ex tempore dici poterant, et audiri, sicut solitum est scholaribus disciplinis sumpto themate, excogitare, quibus verbis uti potuit qui injuriam passus est, vel ille qui injuriam fecit. Vos autem, o Paula et Eustochium, quoniam et bibliothecas Heb. studuistis intrare, et interpretum certamina comprobastis, tenentes Esther Hebraicum librum, per singula verba nostram translationem aspicite, ut possitis agnoscere, me nihil etiam augmentasse addendo, sed fideli testimonio simpliciter sicut in Hebraeo habetur, historiam Hebraicam Latinae Linguae tradidisse. Nec affectamus laudes hominum, nec vituperationes expavescimus. Deo enim placere curantes, minas hominum penitus non timemus: quia Deus dissipat ossa eorum qui hominibus placere desiderant (Psalm. LII, 6), et secundum Apostolum, qui ejusmodi sunt, servi Christi esse non possunt (Gal. I, 10). INCIPIT LIBER ESTHER. Cap. I. In diebus Assueri, qui regnavit ab India usque Aethiopiam, super centum viginti septem provincias: quando sedit in solio regni sui, Susan civitas regni ejus exordium fuit. Tertio igitur anno imperii sui, fecit grande convivium cunctis principibus, et pueris suis, fortissimis Persarum, et Medorum inclytis, et praefectis provinciarum coram se, ut ostenderet divitias gloriae regni sui, ac magnitudinem, atque jactantiam potentiae suae, multo tempore, centum videlicet et octoginta diebus. Cumque implerentur dies convivii, invitavit omnem populum, qui inventus est Susis, a maximo usque ad minimum: et jussit septem diebus convivium praeparari in vestibulo horti, et nemoris, quod regio cultu et manu consitum erat. Et pendebant ex omni parte tentoria aerii coloris, et carbasini ac hyacinthini, sustentata funibus byssinis, atque purpureis, qui eburneis circulis inserti erant, et columnis marmoreis fulciebantur. Lectuli quoque aurei et argentei, super pavimentum smaragdino et Pario stratum lapide dispositi erant: quod mira varietate pictura decorabat. Bibebant autem qui invitati erant, aureis poculis, et aliis atque aliis vasis cibi inferebantur. Vinum quoque, ut magnificentia regia dignum erat, abundans, et praecipuum ponebatur. Nec erat qui nolentes cogeret ad bibendum, sed sicut rex statuerat, praeponens mensis singulos de principibus suis, ut sumeret unusquisque quod vellet. Vasthi quoque regina fecit convivium feminarum in palatio, ubi rex Assuerus manere consueverat. Itaque die septimo, cum rex esset hilarior, et post nimiam potationem Al. potionem incaluisset mero, praecepit Mauman, et Bazatha, Arbona, et Bagatha, et Abgatha, et Zarath et Charchas, septem eunuchis, qui in conspectu ejus ministrabant, ut introducerent Vasthi reginam coram rege, posito super caput ejus diademate, ut ostenderet cunctis populis et principibus pulchritudinem illius: erat enim pulchra valde. Quae renuit, et ad regis imperium, quod per eunuchos mandaverat, venire contempsit. Unde iratus rex, et nimio furore succensus, interrogavit sapientes, qui ex more regio semper ei aderant, et illorum faciebat cuncta consilio, scientium leges ac jura majorum (erant autem primi et proximi, Charsena, et Sethar, et Admatha, et Tharsis, et Mares, et Marsana, et Mamuchan, septem duces Persarum atque Medorum, qui videbant faciem regis, et primi post eum residere soliti erant) cui sententiae Vasthi regina subjaceret, quae Assueri regis imperium, quod per eunuchos mandaverat, facere noluisset. Responditque Mamuchan, audiente rege, atque principibus: Non solum regem laesit regina Vasthi, sed et omnes populos, et principes, qui sunt in cunctis provinciis regis Assueri. Egredietur enim sermo reginae ad omnes mulieres, ut contemnant viros suos, et dicant: Rex Assuerus jussit, ut regina Vasthi intraret ad eum, et illa noluit. Atque hoc exemplo omnes principum conjuges Persarum atque Medorum, parvipendent imperia maritorum: unde regis justa est indignatio. Si Al. add. ergo tibi placet, egrediatur edictum a facie tua; et scribatur juxta legem Persarum atque Medorum, quam praeteriri illicitum est, ut nequaquam ultra Vasthi ingrediatur ad regem, sed regnum illius, altera, quae melior illa est, accipiat. Et hoc in omne (quod latissimum est) provinciarum tuarum divulgetur imperium, et cunctae uxores tam majorum, quam minorum, deferant maritis suis honorem. Placuit consilium ejus regi, et principibus: fecitque rex juxta consilium Mamuchan, et misit epistolas ad universas provincias regni sui, ut quaeque gens audire et legere poterat, diversis linguis et litteris, esse viros principes ac majores in domibus suis: et hoc per cunctos populos divulgari. Cap. II. His ita gestis, postquam regis Assueri deterbuerat indignatio, recordatus est Vasthi, et quae fecisset, vel quae passa esset: dixeruntque pueri regis, ac ministri ejus: Quaerantur regi puellae virgines ac speciosae, et mittantur cui considerent per universas provincias puellas speciosas et virgines: et adducant eas ad civitatem Susan, et tradant Al. add. eas in domum feminarum sub manu Egei eunuchi, qui est praepositus et custos mulierum regiarum: et accipiant mundum muliebrem, et caetera ad usus necessaria. Et quaecumque inter omnes oculis regis placuerit, ipsa regnet pro Vasthi. Placuit sermo regi: et ita, ut suggesserant, jussit fieri. Erat vir Judaeus in Susis civitate, vocabulo Mardochaeus: filius Jair, filii Semei, filii Cis, de stirpe Jemini, qui translatus fuerat de Jerusalem eo tempore, quo Jechoniam regem Juda Nabuchodonosor rex Babylonis transtulerat, qui fuit nutritius filiae fratris sui Edissae, quae altero nomine vocabatur Esther: et utrumque parentem amiserat: pulchra nimis, et decora facie. Mortuisque patre ejus ac matre, Mardochaeus sibi eam adoptavit in filiam. Cumque percrebuisset regis imperium, et juxta mandatum illius multae virgines pulchrae adducerentur Susan, et Egeo traderentur eunucho: Esther quoque inter caeteras puellas ei tradita est, ut servaretur in numero feminarum. Quae placuit ei, et invenit gratiam in conspectu illius. Et praecepit eunucho, ut acceleraret mundum muliebrem, et traderet ei partes suas, et septem puellas speciosissimas de domo regis, et tam ipsam quam pedissequas ejus ornaret atque excoleret. Quae noluit indicare ei populum et patriam suam: Mardochaeus enim praeceperat ei, ut de hac re omnino reticeret: qui deambulabat quotidie ante vestibulum domus, in qua electae virgines servabantur, curam agens salutis Esther, et scire volens quid ei accideret. Cum autem venisset tempus singularum per ordinem puellarum, ut intrarent ad regem, expletis omnibus quae ad cultum muliebrem pertinebant, mensis duodecimus vertebatur: ita dumtaxat, ut sex mensibus oleo ungerentur myrtino, et aliis sex quibusdam pigmentis et aromatibus uterentur. Ingredientesque ad regem, quidquid postulassent ad ornatum pertinens, accipiebant, et ut eis placuerat, compositae de triclinio feminarum ad regis cubiculum transibant. Et quae intraverat vespere, egrediebatur mane, atque inde in secundas aedes deducebatur, quae sub manu Susagazi eunuchi erant, qui concubinis regis praesidebat: nec habebat potestatem ad regem ultra redeundi, nisi voluisset rex, et eam venire jussisset ex nomine. Evoluto autem tempore per ordinem, instabat dies, quo Esther filia Abihail fratris Mardochaei, quam sibi adoptaverat in filiam, intrare deberet ad regem. Quae non quaesivit muliebrem cultum, sed quaecumque voluit Egeus eunuchus custos virginum, haec ei ad ornatum dedit. Erat enim formosa valde, et incredibili pulchritudine, omnium oculis gratiosa et amabilis videbatur. Ducta est itaque ad cubiculum regis Assueri mense decimo, qui vocatur THEBETH, septimo anno regni ejus. Et amavit Al. adamavit eam rex plus quam omnes mulieres, habuitque gratiam et misericordiam coram eo super omnes mulieres, et posuit diadema regni in capite ejus, fecitque eam regnare in loco Vasthi. Et jussit convivium praeparari permagnificum cunctis principibus, et servis suis, pro conjunctione et nuptiis Esther. Et dedit requiem universis provinciis, ac dona largitus est juxta magnificentiam principalem. Cumque secundo quaererentur virgines et congregarentur, Mardochaeus manebat ad regis januam; necdum prodiderat Esther patriam, et populum suum, juxta mandatum ejus. Quidquid enim ille praecipiebat, observabat Esther: et ita cuncta faciebat, ut eo tempore solita erat quo eam parvulam nutriebat. Eo igitur tempore, quo Mardochaeus ad regis januam morabatur, irati sunt Bagathan et Thares duo eunuchi regis, qui janitores erant, et in primo palatii limine praesidebant: volueruntque insurgere in regem, et occidere eum. Quod Mardochaeum non latuit, statimque nuntiavit reginae Esther: et illa regi, ex nomine Mardochaei, qui ad se rem detulerat. Quaesitum est, et inventum: et appensus uterque eorum est in patibulo. Mandatumque est historiis, et annalibus traditum coram rege. Cap. III. Post haec rex Assuerus exaltavit Aman filium Amadathi, qui erat de stirpe Agag: et posuit solium ejus super omnes principes, quos habebat. Cunctique servi regis, qui in foribus palatii versabantur, flectebant genua, et adorabant Aman: sic enim eis praeceperat imperator. Solus Mardochaeus non flectebat genu, neque adorabat eum. Cui dixerunt pueri regis, qui ad fores palatii praesidebant: Cur praeter caeteros non observas mandatum regis? Cumque hoc crebrius dicerent, et ille nollet audire, nuntiaverunt Aman, scire cupientes utrum perseveraret in sententia; dixerat enim eis se esse Judaeum. Quod cum audisset Aman, et experimento probasset, quod Mardochaeus non sibi flecteret genu, nec se adoraret, iratus est valde, et pro nihilo duxit in unum Mardochaeum mittere manus suas: audierat enim quod esset gentis Judaeae. Magisque voluit omnem Judaeorum, qui erant in regno Assueri, perdere nationem. Mense primo (cujus vocabulum est NISAN) anno duodecimo regni Assueri, missa est sors in urnam, quae Hebraice dicitur PHUR, coram Aman, quo die et quo mense gens Judaeorum deberet interfici: et exivit mensis duodecimus, qui vocatur ADAR. Dixitque Aman regi Assuero: Est populus per omnes provincias regni tui dispersus, et a se mutuo separatus, novis utens legibus et caeremoniis insuper et regis scita contemnens. Et optime nosti quod non expediat regno tuo ut insolescat per licentiam. Si tibi placet, decerne ut pereat: et decem millia talentorum appendam arcariis gazae tuae. Tulit ergo rex annulum, quo utebatur, de manu sua, et dedit eum Aman filio Amadathi de progenie Agag, hosti Judaeorum, dixitque ad eum: Argentum, quod tu polliceris, tuum sit, de populo age quod tibi placet. Vocatique sunt scribae regis mense primo NISAN, tertia decima die ejusdem mensis, et scriptum est, ut jusserat Aman, ad omnes satrapas regis, et judices provinciarum, diversarumque gentium, ut quaeque gens legere poterat, et audire pro varietate linguarum, ex nomine regis Assueri: et litterae signatae ipsius annulo, missae sunt per cursores regis ad universas provincias, ut occiderent atque delerent omnes Judaeos, a puero usque ad senem, parvulos et mulieres, uno die, hoc est, tertio decimo mensis duodecimi qui vocatur ADAR, et bona eorum diriperent. Summa autem epistolarum haec fuit, ut omnes provinciae scirent, et pararent se ad praedictam diem. Festinabant cursores, qui missi erant, regis imperium explere. Statimque in Susis pependit edictum, rege et Aman celebrante convivium, et cunctis, qui in urbe erant, flentibus. Cap. IV. Quae cum audisset Mardochaeus, scidit vestimenta sua, et indutus est sacco, spargens cinerem capiti: et in platea mediae civitatis voce magna clamabat, ostendens amaritudinem animi sui, et hoc ejulatu usque ad fores palatii gradiens. Non enim erat licitum indutum sacco aulam regis intrare. In omnibus quoque provinciis, oppidis, ac locis, ad quae crudele regis dogma pervenerat, planctus ingens erat apud Judaeos, jejunium, ululatus, et fletus, sacco et cinere multis pro strato utentibus. Ingressae autem sunt puellae Esther et eunuchi, nuntiaveruntque ei. Quod audiens consternata est: et misit vestem, ut, ablato sacco, induerent eum, quam accipere noluit. Accitoque Athach eunucho, quem rex ministrum ei dederat praecepit ei ut iret ad Mardochaeum, et disceret ab eo cur hoc faceret. Egressusque Athach, ivit ad Mardochaeum stantem in platea civitatis, ante ostium palatii: qui indicavit ei omnia quae acciderant, quomodo Aman promisisset, ut in thesauros Al. thesauro regis pro Judaeorum nece inferret argentum. Exemplar quoque edicti, quod pendebat in Susis, dedit ei, ut reginae ostenderet, et moneret eam, ut intraret ad regem, et deprecaretur eum pro populo suo. Regressus Athach, nuntiavit Esther omnia, quae Mardochaeus dixerat. Quae respondit ei, et jussit ut diceret Mardochaeo: Omnes servi regis, et cunctae, quae sub ditione ejus sunt, norunt provinciae, quod sive vir, sive mulier, non vocatus, interius atrium regis intraverit, absque ulla cunctatione statim interficiatur: nisi forte rex auream virgam ad eum tetenderit pro signo clementiae, atque ita possit vivere. Ego igitur quomodo ad regem intrare potero, quae triginta jam diebus non sum vocata ad eum? Quod cum audisset Mardochaeus, rursum mandavit Esther, dicens: Ne putes quod animam tuam tantum liberes, quia in domo regis es prae cunctis Judaeis: si enim nunc silueris, per aliam occasionem liberabuntur Judaei: et tu, et domus patris tui peribitis. Et quis novit, utrum idcirco ad regnum veneris, ut in tali tempore parareris? Rursumque Esther haec Mardochaeo verba mandavit; Vade et congrega omnes Judaeos, quos in Susis repereris, et orate pro me. Non comedatis, et non bibatis tribus diebus, et tribus noctibus: et ego cum ancillis meis similiter jejunabo, et tunc ingrediar ad regem, contra legem faciens, non vocata, tradensque me morti et periculo. Ivit itaque Mardochaeus, et fecit omnia quae ei Esther praeceperat. Cap. V. Die autem tertio induta est Esther regalibus vestimentis, et stetit in atrio domus regiae, quod erat interius, contra basilicam regis: at ille sedebat super solium in consistorio palatii contra ostium domus. Cumque vidisset Esther reginam stantem, placuit oculis ejus, et extendit contra eam virgam auream quam tenebat manu. Quae accedens, osculata est summitatem virgae ejus. Dixitque ad eam rex: Quid vis, Esther regina? quae est petitio tua? etiamsi dimidiam regni partem petieris, dabitur tibi. At illa respondit: Si regi placet, obsecro, ut venias ad me hodie, et Aman tecum, ad convivium quod paravi. Statimque rex, Vocate, inquit, cito Aman, ut Esther obediat voluntati. Venerunt itaque rex et Aman ad convivium, quod eis regina paraverat: Dixitque ei rex, postquam vinum biberat abundanter: Quid petis ut detur tibi? et pro qua re postulas? etiam si dimidiam partem regni mei petieris, impetrabis. Cui respondit Esther: petitio mea, et preces istae sunt: Si inveni in conspectu regis gratiam, et si regi placet ut det mihi quod postulo, et meam impleat petitionem, veniat rex et Aman ad convivium quod paravi eis, et cras regi aperiam voluntatem meam. Egressus est itaque illo die Aman laetus et alacer. Cumque vidisset Mardochaeum sedentem ante fores palatii et non solum non assurrexisse sibi, sed nec motum quidem de loco sessionis suae, indignatus est valde: et dissimulata ira, reversus in domum suam, convocavit ad se amicos suos, et Zares uxorem suam: et exposuit illis magnitudinem divitiarum suarum, filiorumque turbam, et quanta eum gloria super omnes principes et servos suos rex elevasset. Et post haec ait: Regina quoque Esther nullum alium vocavit cum rege ad convivium, praeter me: apud quam etiam cras cum rege pransurus sum. Et cum haec omnia habeam, nihil me habere puto, quamdiu videro Mardochaeum Judaeum sedentem ante fores regias. Responderuntque ei Zares uxor ejus, et caeteri amici: Jube parari excelsam trabem, habentem altitudinis quinquaginta cubitos, et dic mane regi, ut appendatur super eam Mardochaeus, et sic ibis cum rege laetus ad convivium. Placuit ei consilium, et jussit excelsam parari crucem. Cap. VI. Noctem illam duxit rex insomnem, jussitque afferri sibi historias, et annales priorum temporum. Quae cum, illo praesente, legerentur, ventum est ad illum locum, ubi scriptum erat, quomodo nuntiasset Mardochaeus insidias Bagathan et Thares eunuchorum, regem Assuerum jugulare cupientium. Quod cum audisset rex, ait: Quid pro hac fide honoris ac praemii Mardochaeus consecutus est? Dixerunt ei servi illius ac ministri: Nihil omnino mercedis accepit. Statimque rex, Quis est, inquit, in atrio? Aman quippe interius atrium domus regiae intraverat, ut suggereret regi, et juberet Mardochaeum affigi patibulo, quod ei fuerat praeparatum. Responderunt pueri Aman stat in atrio. Dixitque rex: Ingrediatur. Cumque esset ingressus, ait illi: Quid debet fieri viro, quem rex honorare desiderat? Cogitans Aman in corde suo, et reputans quod nullum alium rex, nisi se, vellet honorare, respondit: Homo, quem rex honorare cupit, debet indui vestibus regiis, et imponi super equum, qui de sella regis est, et accipere regium diadema super caput suum, et primus de regiis principibus ac tyrannis teneat equum ejus, et per plateam civitatis incedens clamet, et dicat: Sic honorabitur, quemcumque rex voluerit honorare. Dixitque ei rex: Festina, et sumpta stola et equo, fac ut locutus es Mardochaeo Judaeo qui sedet ante fores palatii. Cave ne quidquam de his, quae locutus es, praetermittas. Tulit itaque Aman stolam et equum, indutumque Mardochaeum in platea civitatis, et impositum equo praecedebat, atque clamabat: Hoc honore condignus est, quemcumque rex voluerit honorare. Reversusque est Mardochaeus ad januam palatii, et Aman festinavit ire in domum suam, lugens et operto capite: narravitque Zares uxori suae, et amicis suis Al. tac. suis omnia quae evenissent sibi. Cui responderunt sapientes, quos habebat in consilio, et uxor ejus: Si de semine Judaeorum est Mardochaeus, ante quem cadere coepisti, non poteris ei resistere, sed cades in conspectu ejus. Adhuc illis loquentibus, venerunt eunuchi regis, et cito eum ad convivium, quod regina paraverat, pergere compulerunt. Cap. VII. Intravit itaque rex et Aman, ut biberent cum regina. Dixitque ei rex etiam in secundo die, postquam vino incaluerat: Quae est petitio tua, Esther, ut detur tibi? et quid vis fieri? etiam si dimidiam partem regni mei petieris, impetrabis. Ad quem illa respondit: Si inveni gratiam in oculis tuis, o rex, et si tibi placet, dona mihi animam meam, pro qua rogo, et populum meum, pro quo obsecro. Traditi enim sumus ego et populus meus, ut conteramur, jugulemur, et pereamus. Atque utinam in servos et in famulas venderemur: esset tolerabile malum, et gemens tacerem: nunc autem hostis noster est, cujus crudelitas redundat in regem. Respondensque rex Assuerus ait: Quis est iste, et cujus potentiae, ut haec audeat facere? Dixit Esther: Hostis et inimicus noster pessimus iste est Aman. Quod ille audiens, illico obstupuit, vultum regis ac reginae ferre non sustinens. Rex autem iratus surrexit, et de loco convivii intravit in hortum arboribus consitum. Aman quoque surrexit, ut rogaret Esther reginam pro anima sua, intellexit enim a rege sibi paratum malum. Qui cum reversus esset de horto nemoribus consito, et intrasset convivii locum, reperit Aman super lectulum corruisse, in quo jacebat Esther, et ait: Etiam reginam vult opprimere, me praesente, in domo mea. Necdum verbum de ore regis exierat, et statim operuerunt faciem ejus. Dixitque Arbona, unus de eunuchis, qui stabant in ministerio regis: En lignum, quod paraverat Mardochaeo, qui locutus est pro rege, stat in domo Aman, habens altitudinis quinquaginta cubitos. Cui dixit rex: Appendite eum in eo. Suspensus est itaque Aman in patibulo quod paraverat Mardochaeo: et regis ira quievit. Cap. VIII. Die illo dedit rex Assuerus Esther reginae domum Aman adversarii Judaeorum, et Mardochaeus ingressus est ante faciem regis. Confessa est enim ei Esther, quod esset patruus suus. Tulitque rex annulum, quem ab Aman recipi jusserat, et tradidit Mardochaeo. Esther autem constituit Mardochaeum super domum suam. Nec his contenta, procidit ad pedes regis, flevitque, et locuta ad eum oravit, ut malitiam Aman Agagitae, et machinationes ejus pessimas, quas excogitaverat contra Judaeos, juberet irritas fieri. At ille ex more sceptrum aureum protendit manu, quo signum clementiae monstrabatur: illaque consurgens stetit ante eum, et ait: Si placet regi, et si inveni gratiam in oculis ejus, et deprecatio mea non ei videtur esse contraria, obsecro, ut novis epistolis, veteres Aman litterae, insidiatoris et hostis Judaeorum, quibus eos in cunctis regis provinciis perire praeceperat, corrigantur. Quomodo enim potero sustinere necem, et interfectionem populi mei? Responditque rex Assuerus Esther reginae, et Mardochaeo Judaeo: Domum Aman concessi Esther, et ipsum jussi affigi cruci, quia ausus est manum mittere in Judaeos. Scribite ergo Judaeis, sicut vobis placet, regis nomine, signantes litteras annulo meo. Haec enim consuetudo erat, ut epistolis, quae ex regis Al. regio nomine mittebantur, et illius annulo signatae erant, nemo auderet contradicere. Accitisque scribis et librariis regis (erat autem tempus tertii mensis, qui appellatur SIBAN) vicesima et tertia illius die, scriptae sunt epistolae, ut Mardochaeus voluerat, ad Judaeos, et ad principes, procuratoresque et Judices, qui centum viginti septem provinciis ab India usque Aethiopiam praesidebant, provinciae atque provinciae, populo et populo, juxta linguas et litteras suas, et Judaeis, ut Al. prout legere poterant, et audire. Ipsaeque epistolae, quae regis nomine mittebantur, annulo ipsius obsignatae sunt, et missae per veredarios: qui per omnes provincias discurrentes, veteres litteras novis nuntiis praevenirent. Quibus imperavit rex, ut convenirent Judaeos per singulas civitates, et in unum praeciperent congregari, ut starent pro animabus suis, et omnes inimicos suos, cum conjugibus ac liberis et universis domibus, et interficerent atque delerent, et spolia eorum diriperent. Et constituta est per omnes provincias una ultionis dies, id est, tertia decima mensis duodecimi ADAR. Summaque epistolae haec fuit, ut in omnibus terris ac populis, qui regis Assueri imperio subjacebant, notum fieret, paratos esse Judaeos ad capiendam vindictam de hostibus suis: Egressique sunt veredarii celeres nuntios perferentes, et edictum regis pependit in Susis. Mardochaeus autem, de palatio et de conspectu regis egrediens, fulgebat vestibus regiis, hyacinthinis videlicet et aereis, coronam auream portans in capite, et amictus serico pallio atque purpureo. Omnisque civitas exsultavit, atque laetata est. Judaeis autem nova lux oriri visa est, gaudium, honor, et tripudium. Apud omnes populos, urbes atque provincias, quocumque regis jussa veniebant, mira exsultatio, epulae atque convivia, et festus dies: in tantum ut plures alterius gentis et sectae, eorum religioni et caeremoniis jungerentur. Grandis enim cunctos Judaici nominis terror invaserat. Cap. IX. Igitur duodecimi mensis, quem ADAR vocari ante jam diximus, tertiadecima die, quando cunctis Judaeis interfectio parabatur, et hostes eorum inhiabant sanguini, versa vice Judaei superiores esse coeperunt, et se de adversariis vindicare. Congregatique sunt per singulas civitates, oppida, et loca, ut extenderent manum contra inimicos et persecutores suos. Nullusque ausus est resistere, eo quod omnes populos magnitudinis eorum formido penetrarat. Nam et provinciarum judices, et duces, et procuratores, omnisque dignitas quae singulis locis ac operibus praeerat, extollebant Judaeos timore Mardochaei. Quem principem esse palatii, plurimum posse cognoverant: fama quoque nominis ejus crescebat quotidie, et per cunctorum ora volitabat. Itaque percusserunt Judaei inimicos suos plaga magna, et occiderunt eos, reddentes eis quod sibi paraverant facere: in tantum ut etiam in Susan quingentos viros interficerent, extra decem filios Aman Agagitae hostis Judaeorum: quorum ista sunt nomina: Pharsandatha, et Delphon, et Esphatha, et Phoratha, et Adalia, et Aridatha, et Phermesta, et Arisai, et Aridai Al. Arisati , et Vaizatha Al. Jezatha . Quos cum occidissent, praedas de substantiis eorum tangere noluerunt. Statimque numerus eorum, qui occisi erant in Susan, ad regem relatus est. Qui dixit reginae: In urbe Susan interfecerunt Judaei quingentos viros, et alios decem filios Aman: quantam putas eos exercere caedem in universis provinciis? Quid ultra postulas, et quid vis ut fieri jubeam? cui illa respondit: Si regi placet, detur potestas Judaeis, ut sicut fecerunt hodie in Susan, sic et cras faciant, et decem filii Aman in patibulis suspendantur. Praecepitque rex, ut ita fieret. Statimque in Susan pependit edictum, et decem filii Aman suspensi sunt. Congregatis Judaeis quartadecima die mensis ADAR, interfecti sunt in Susan trecenti viri: nec eorum ab illis direpta substantia est. Sed et per omnes provincias, quae ditioni regis subjacebant, pro animabus suis steterunt Judaei, interfectis hostibus ac persecutoribus suis: in tantum ut septuaginta quinque millia occisorum implerentur, et nullus de substantiis eorum quidquam contingeret. Dies autem tertius decimus mensis ADAR, unus Al. primus apud omnes interfectionis fuit, et quartadecima die caedere desierunt. Quem constituerunt esse solemnem, ut in eo omni tempore deinceps vacarent epulis, gaudio atque conviviis. At hi qui in urbe Susan caedem exercuerant, tertio decimo, et quarto decimo die ejusdem mensis in caede versati sunt: quinto decimo autem die percutere desierunt. Et idcirco eumdem diem constituerunt solemnem epularum atque laetitiae. Hi vero Judaei, qui in oppidis non muratis ac villis morabantur, quartum decimum diem mensis ADAR conviviorum et gaudii decreverunt, ita ut exsultent in eo, et mittant sibi mutuo partes epularum et ciborum. Scripsit itaque Mardochaeus omnia haec, et litteris comprehensa misit ad Judaeos, qui in omnibus regis provinciis morabantur, tam in vicino positis Al. tac. positis , quam procul, ut quartam decimam et quintam decimam diem mensis ADAR pro festis susciperent, et revertente semper anno solemni honore celebrarent: quia in ipsis diebus se ulti sunt Judaei de inimicis suis, et luctus atque tristitia in hilaritatem gaudiumque conversa sunt, essentque dies isti epularum atque laetitiae, et mitterent sibi invicem ciborum partes, et pauperibus manuscula largirentur. Susceperuntque Judaei in solemnem ritum cuncta quae eo tempore facere coeperant, et quae Mardochaeus litteris facienda mandaverat. Aman enim filius Amadathi stirpis Agag, hostis et adversarius Judaeorum, cogitavit contra eos malum, ut occideret illos, atque deleret: et misit PHUR, quod nostra lingua vertitur in sortem. Et postea ingressa est Esther ad regem, obsecrans ut conatus ejus, litteris regis irriti fierent, et malum, quod contra Judaeos cogitaverat, reverteretur in caput ejus. Denique et ipsum et filios ejus affixerunt cruci, atque ex illo tempore dies isti appellati sunt PHURIM, id est, sortium, eo quod PHUR, id est, sors, in urnam missa fuerit. Et cuncta quae gesta sunt, epistolae, id est, libri hujus, volumine continentur: quaeque sustinuerunt, et quae deinceps immutata sunt, susceperunt Judaei super se et semen suum, et super cunctos, qui religioni eorum voluerunt Al. voluerint copulari, ut nulli liceat duos hos dies absque solemnitate transigere: quod scriptura testatur, et certa expetunt tempora, annis sibi jugiter succedentibus Isti sunt dies, quos nulla umquam delebit oblivio, et per singulas generationes cunctae in toto orbe provinciae celebrabunt: nec est ulla civitas, in qua dies PHURIM, id est, sortium, non observentur a Judaeis, et ab eorum progenie, quae his caeremoniis obligata est. Scripseruntque Esther regina filia Abihail et Mardochaeus Judaeus, etiam secundam epistolam, ut omni studio dies ista solemnis sanciretur in posterum. Et miserunt ad omnes Judaeos, qui in centum viginti septem regis Assueri provinciis versabantur, ut haberent pacem et susciperent veritatem. Observantes dies Sortium, et suo tempore cum gaudio celebrarent: sicut constituerant Mardochaeus, et Esther, et illi observanda susceperunt a se, et a semine suo, jejunia et clamores, et Sortium dies, et omnia, quae libri hujus, qui vocatur Esther, historia continentur. Cap. X. Rex vero Assuerus, omnem terram et cunctas maris insulas fecit tributarias: cujus fortitudo et imperium, et dignitas atque sublimitas, qua exaltavit Mardochaeum, scripta sunt in libris Medorum, atque Persarum, et quomodo Mardochaeus Judaici generis secundus a rege Assuero fuerit, et magnus apud Judaeos, et acceptabilis plebi fratrum suorum, quaerens bona populo suo, et loquens ea quae ad pacem seminis sui pertinerent. Quae habentur in Hebraeo, plena fide expressi. Haec autem, quae sequuntur, scripta reperi in editione Vulgata, quae Graecorum lingua et litteris continetur, et interim post finem libri hoc capitulum ferebatur: quod juxta consuetudinem nostram obelo ÷, id est, veru praenotavimus. ÷ Dixitque Mardochaeus: A Deo facta sunt ista. Recordatus sum somnii, quod videram, haec eadem significantis; nec eorum quidquam irritum fuit. Parvus fons, qui crevit in fluvium, et in lucem solemque conversus est, et in aquas plurimas redundavit; Esther est, quam rex accepit uxorem, et voluit esse reginam. Duo autem dracones: ego sum, et Aman. Gentes, quae convenerant, hi sunt, qui conati sunt delere nomen Judaeorum. Gens autem mea: Israel est, quae clamavit ad Dominum, et salvum fecit Dominus populum suum: liberavitque nos de omnibus malis, et fecit signa magna atque portenta inter gentes: et duas sortes esse praecepit, unam populi Dei, et alteram cunctarum gentium. Venitque utraque sors in statutum ex illo jam tempore diem coram Deo universis gentibus: et recordatus est Dominus populi sui, ac misertus est haereditatis suae. Et observabuntur dies isti in mense ADAR, quarta decima et quinta decima die ejusdem mensis, cum omni studio et gaudio in unum coetum. populi congregati, in cunctas deinceps generationes populi Israel. Cap. XI. Anno quarto regnantibus Ptolemaeo et Cleopatra, attulerunt Dositheus, qui se sacerdotem et Levitici generis ferebat, et Ptolemaeus filius ejus, hanc epistolam PHURIM, quam dixerunt interpretum esse Lysimachum Ptolemaei filium in Jerusalem. Hoc quoque principium erat in editione Vulgata, quod nec in Hebraeo, nec apud ullum fertur interpretatum. Anno secundo, regnante Artaxerxe maximo, prima die mensis NISAN, vidit somnium Mardochaeus filius Jairi, filii Semel, filii Cis, de tribu Benjamin: homo Judaeus, qui habitabat in urbe Susis, vir magnus, et inter primos aulae regiae. Erat autem de eo numero captivorum, quos transtulerat Nabuchodonosor rex Babylonis de Jerusalem cum Jechonia rege Juda, et hoc ejus somnium fuit: Apparuerunt voces, et tumultus, et tonitrua, et terraemotus, et conturbatio super terram, et ecce duo dracones magni, paratique contra se in praelium. Ad quorum clamorem cunctae concitatae sunt nationes, ut pugnarent contra gentem justorum. Fuitque dies illa tenebrarum et discriminis, tribulationis et angustiae, et ingens formido super terram. Conturbataque est gens justorum timentium mala sua, et praeparata ad mortem. Clamaveruntque ad Deum: et illis vociferantibus, fons parvus crevit in fluvium maximum, et in aquas plurimas redundavit. Lux et sol ortus est, et humiles exaltati sunt, et devoraverunt inclytos. Quod cum vidisset Mardochaeus, et surrexisset de strato, cogitabat quid Deus facere vellet, et fixum habebat in animo scire cupiens quid significaret somnium. Cap. XII. Morabatur autem eo tempore in aula regis, cum Bagatha et Thara eunuchis regis, qui janitores erant palatii. Cumque intellexisset cogitationes eorum, et curas diligentius pervidisset, didicit quod conarentur in regem Artaxerxem manus mittere, nuntiavit super eo regi. Qui de utroque habita quaestione, confessos duci jussit ad mortem. Rex autem quod gestum erat, scripsit in commentariis: sed et Mardochaeus rei memoriam litteris tradidit. Praecepitque ei rex, ut in aula palatii moraretur, datis ei pro delatione muneribus. Aman vero filius Amadathi Bugaeus, erat gloriosissimus coram rege, et voluit nocere Mardochaeo et populo ejus, pro duobus regis eunuchis qui fuerant interfecti. Hucusque Prooemium. Quae sequuntur, in eo loco posita erant, ubi scriptum est in volumine. Et diripuerunt bona, vel substantias eorum. Quae in sola Vulgata editione reperimus. Epistolae autem hoc exemplar fuit. Cap. XIII. Rex maximus Artaxerxes ab India usque Aethiopiam, centum viginti septem provinciarum principibus et ducibus, qui ejus imperio subjecti sunt, salutem. Cum plurimis gentibus imperarem, et universum orbem meae ditioni subjugassem, volui nequaquam abuti potentiae magnitudine, sed clementia et lenitate gubernare subjectos, ut absque ullo terrore vitam silentio transigentes, optata cunctis mortalibus pace fruerentur. Quaerente autem me a consiliariis meis, quomodo hoc posset impleri, unus qui sapientia et fide caeteros praecellebat, et erat post regem secundus, Aman nomine, indicavit mihi in toto orbe terrarum populum esse dispersum, qui novis uteretur legibus, et contra omnium gentium consuetudinem faciens, regum jussa contemneret, et universarum concordiam nationum sua dissensione violaret. Quod cum didicissemus, videntes unam gentem rebellem adversus omne hominum genus perversis uti legibus, nostrisque jussionibus contraire, et turbare subjectarum nobis provinciarum pacem atque concordiam, jussimus, ut quoscumque Aman, qui omnibus provinciis praepositus est, et secundus a rege, et quem patris loco colimus, monstraverit, cum conjugibus ac liberis deleantur ab inimicis suis: nullusque eorum misereatur, quartadecima die duodecimi mensis ADAR anni praesentis: ut nefarii homines una die ad inferos descendentes, reddant imperio nostro pacem, quam turbaverant. Hucusque exemplar epistolae. Quae sequuntur, post eum locum scripta reperi, ubi legitur. Pergensque Mardochaeus, fecit omnia quae ei mandaverat Esther. Nec tamen habentur in Hebraico, et apud nullum penitus feruntur interpretum. Mardochaeus autem deprecatus est Dominum, memor omnium operum ejus, et dixit: Domine, Domine, rex omnipotens, in ditione enim tua cuncta sunt posita, et non est qui possit tuae resistere voluntati, si decreveris salvare Israel. Tu fecisti coelum et terram, et quidquid coeli ambitu continetur. Dominus omnium es, nec est qui resistat majestati tuae. Cuncta nosti, et scis, quia non pro superbia et contumelia, et aliqua gloriae cupiditate, fecerim hoc ut non adorarem Aman superbissimum (libenter enim pro salute Israel etiam vestigia pedum ejus deosculari paratus essem), sed timui ne honorem Dei mei transferrem ad hominem, et ne quemquam adorarem excepto Deo meo. Et nunc, Domine rex Deus Abraham, miserere populi tui, quia volunt nos inimici perdere, et haereditatem tuam delere. Ne despicias partem tuam, quam redemisti tibi de Aegypto. Exaudi deprecationem meam, et propitius esto sorti et funiculo tuo: et converte luctum nostrum in gaudium, ut viventes laudemus nomen tuum, Domine, et ne claudas ora te canentium. Omnis quoque Israel pari mente et obsecratione clamavit ad Dominum, eo quod eis certa mors impenderet. Cap. XIV. Esther quoque regina confugit ad Dominum, pavens periculum, quod imminebat. Cumque deposuisset vestes regias, fletibus et luctui apta indumenta suscepit, et pro unguentis variis, cinere et stercore implevit caput, et corpus suum humiliavit jejuniis, omniaque loca, in quibus laetari ante consueverat, crinium laceratione complevit. Et deprecabatur Dominum Deum Israel, dicens: Domine mi, qui rex noster es solus, adjuva me solitariam, et cujus praeter te nullus auxiliator est alius. Periculum meum in manibus meis est. Audivi a patre meo, quod tu, Domine, tulisses Israel de cunctis gentibus, et patres nostros ex omnibus retro majoribus suis, ut possideres haereditatem sempiternam, fecistique eis sicut locutus es. Peccavimus in conspectu tuo, et idcirco tradidisti nos in manus inimicorum nostrorum: coluimus enim deos eorum. Justus es, Domine: et nunc eis sufficit, quod durissima nos opprimunt servitute; sed robur manuum suarum, idolorum potentiae deputantes, volunt tua mutare promissa, et delere haereditatem tuam, et claudere ora te laudantium, atque exstinguere gloriam templi et altaris tui, ut aperiant ora gentium, et laudent idolorum fortitudinem, et praedicent carnalem regem in sempiternum. Ne tradas, Domine, sceptrum tuum his, qui non sunt, ne rideant ad ruinam nostram: sed converte consilium eorum super eos, et eum qui in nos coepit saevire, disperde. Memento, Domine, et ostende te nobis in tempore tribulationis nostrae, et da mihi fiduciam, Domine rex deorum, et universae potestatis: tribue sermonem compositum in ore meo in conspectu leonis, et transfer cor illius in odium hostis nostri, ut et ipse pereat, et caeteri qui ei consentiunt. Nos autem libera manu tua, et adjuva me, nullum aliud auxilium habentem, nisi te, Domine, qui habes omnium scientiam, et nosti quia oderim gloriam iniquorum, et detester cubile incircumcisorum, et omnis alienigenae. Tu scis necessitatem meam, quod abominer signum superbiae et gloriae meae, quod est super caput meum in diebus ostentationis meae, et detester illud quasi pannum menstruatae, et non portem in diebus silentii mei, et quod non comederim in mensa Aman, nec mihi placuerit convivium regis, et non biberim vinum libaminum: et numquam laetata sit ancilla tua, ex quo huc translata sum usque in praesentem diem, nisi in te, Domine Deus Abraham. Deus fortis super omnes, exaudi vocem eorum qui nullam aliam spem habent, et libera nos de manu iniquorum, et erue me a timore meo. Haec quoque addita reperi in editione Vulgata. Cap. XV. Et mandavit ei ( haud dubium quin Estheri Mardochaeus ) ut ingrederetur ad regem, et rogaret pro populo suo et pro patria sua. Memorare, inquit, dierum humilitatis tuae, quomodo nutrita sis in manu mea, quia Aman secundus a rege locutus est contra nos in mortem: et tu invoca Dominum, et loquere regi pro nobis, et libera nos de morte. Necnon et ista quae subdita sunt. Die autem tertio deposuit vestimenta ornatus sui, et circumdata est gloria sua. Cumque regio fulgeret habitu, et invocasset omnium rectorem et salvatorem Deum, assumpsit duas famulas, et super unam quidem innitebatur, quasi prae deliciis et nimia teneritudine corpus suum ferre non sustinens: altera autem famularum sequebatur dominam, defluentia in humum indumenta sustentans. Ipsa autem roseo vultum colore perfusa, et gratis ac nitentibus oculis, tristem celabat animum, et nimio timore contractum. Ingressa igitur cuncta per ordinem ostia, stetit contra regem, ubi ille residebat super solium regni sui, indutus vestibus regiis, auroque fulgens, et pretiosis lapidibus, eratque terribilis aspectu. Cumque elevasset faciem, et ardentibus oculis furorem pectoris indicasset, regina corruit, et, in pallorem colore mutato, lassum super ancillulam reclinavit caput. Convertitque Deus spiritum regis in mansuetudinem, et festinus ac metuens exilivit de solio, et sustentans eam ulnis suis, donec rediret ad se, his verbis blandiebatur: Quid habes, Esther? Ego sum frater tuus, noli metuere. Non morieris: non enim pro te, sed pro omnibus haec lex constituta est. Accede igitur, et tange sceptrum. Cumque illa reticeret, tulit auream virgam, et posuit super collum ejus, et osculatus est eam, et ait: Cur mihi non loqueris? Quae respondit: Vide te, domine, quasi angelum Dei, et conturbatum est cor meum prae timore gloriae tuae. Valde enim mirabilis es, domine, et facies tua plena est gratiarum. Cumque loqueretur, rursus corruit, et pene exanimata est. Rex autem turbabatur, et omnes ministri ejus consolabantur eam. Exemplar epistolae regis Artaxerxis, quam pro Judaeis ad totas regni sui provincias misit: quod et ipsum in Hebraico volumine non habetur. Cap. XVI. Rex magnus Artaxerxes ab India usque Aethiopiam, centum viginti septem provinciarum ducibus ac principibus, qui nostrae obediunt jussioni, salutem dicit. Multi bonitate principum, et honore qui in eos collatus est, abusi sunt in superbiam: et non solum subjectos regibus nituntur opprimere, sed datam sibi gloriam non ferentes, in ipsos, qui dederunt, moliuntur insidias. Nec contenti sunt gratias non agere beneficiis, et humanitatis in se jura violare; sed Dei quoque cuncta cernentis arbitrantur se fugere posse sententiam. Et in tantum vesaniae proruperunt, ut eos, qui credita sibi officia diligenter observant, et ita cuncta agunt ut omnium laude digni sint, mendaciorum cuniculis conentur subvertere, dum aures principum simplices, et ex sua natura alios aestimantes, callida fraude decipiunt. Quae res et ex veteribus probatur historiis, et ex his quae geruntur quotidie, quomodo malis quorumdam suggestionibus regum studia depraventur. Unde providendum est paci omnium provinciarum. Nec putare debetis, si diversa jubeamus, ex animi nostri venire levitate, sed pro qualitate et necessitate temporum, ut reipublicae poscit utilitas, ferre sententiam. Et ut manifestius, quod dicimus, intelligatis, Aman filius Amadathi, et animo et gente Macedo, alienusque a Persarum sanguine, et pietatem nostram sua crudelitate commaculans, peregrinus susceptus est a nobis, et tantam in se expertus humanitatem, ut pater noster vocaretur, et adoraretur ab omnibus post regem secundus: qui in tantum arrogantiae tumorem sublatus est, ut regno privare nos niteretur et spiritu. Nam Mardochaeum, cujus fide et beneficiis vivimus, et consortem regni nostri Esther, cum omni gente sua, novis quibusdam atque inauditis machinis expetivit in mortem: hoc cogitans, ut illis interfectis, insidiaretur nostrae solitudini, et regnum Persarum transferret in Macedonas. Nos autem, a pessimo mortalium Judaeos neci destinatos, in nulla penitus culpa reperimus, sed econtrario justis utentes legibus, et filios altissimi et maximi, semperque viventis Dei, cujus beneficio et patribus nostris et nobis regnum est traditum, et usque hodie custoditur. Unde eas litteras, quas sub nomine nostro ille direxerat, sciatis esse irritas. Pro quo scelere ante portas hujus urbis, id est, Susis, et ipse qui machinatus est, et omnis cognatio ejus pendet in patibulis: non nobis, sed Deo ei reddente quod meruit. Hoc autem edictum, quod nunc mittimus, in cunctis urbibus proponatur, ut liceat Judaeis uti legibus suis. Quibus debetis esse adminiculo, ut eos, qui se ad necem eorum paraverant, possint interficere tertia decima die mensis duodecimi, qui vocatur ADAR. Hunc enim diem, omnipotens Deus, moeroris et luctus, eis vertit in gaudium. Unde et vos, inter caeteros festos dies hanc habetote diem, et celebrate eam cum omni laetitia, ut et in posterum cognoscatur, omnes, qui fideliter Persis obediunt, dignam pro fide recipere mercedem: qui autem insidiantur regno eorum, perire pro scelere. Omnis autem provincia et civitas, quae noluerit solemnitatis hujus esse particeps, gladio et igne pereat, et sic deleatur, ut non solum hominibus, sed etiam bestiis invia sit in sempiternum, pro exemplo contemptus, et inobedientiae. ÷ Explicit liber Esther.

Quaestio 1 Prooemium. Iª-IIae q. 1 pr. Ubi primo considerandum occurrit de ultimo fine humanae vitae; et deinde de his per quae homo ad hunc finem pervenire potest, vel ab eo deviare, ex fine enim oportet accipere rationes eorum quae ordinantur ad finem. Et quia ultimus finis humanae vitae ponitur esse beatitudo, oportet primo considerare de ultimo fine in communi; deinde de beatitudine. Circa primum quaeruntur octo. Primo, utrum hominis sit agere propter finem. Secundo, utrum hoc sit proprium rationalis naturae. Tertio, utrum actus hominis recipiant speciem a fine. Quarto, utrum sit aliquis ultimus finis humanae vitae. Quinto, utrum unius hominis possint esse plures ultimi fines. Sexto, utrum homo ordinet omnia in ultimum finem. Septimo, utrum idem sit finis ultimus omnium hominum. Octavo, utrum in illo ultimo fine omnes aliae creaturae conveniant. Articulus 1. Iª-IIae q. 1 a. 1 arg. 1 Ad primum sic proceditur. Videtur quod homini non conveniat agere propter finem. Causa enim naturaliter prior est. Sed finis habet rationem ultimi, ut ipsum nomen sonat. Ergo finis non habet rationem causae. Sed propter illud agit homo, quod est causa actionis, cum haec praepositio propter designet habitudinem causae. Ergo homini non convenit agere propter finem. Iª-IIae q. 1 a. 1 arg. 2 Praeterea, illud quod est ultimus finis, non est propter finem. Sed in quibusdam actiones sunt ultimus finis; ut patet per philosophum in I Ethic. Ergo non omnia homo agit propter finem. Iª-IIae q. 1 a. 1 arg. 3 Praeterea, tunc videtur homo agere propter finem, quando deliberat. Sed multa homo agit absque deliberatione, de quibus etiam quandoque nihil cogitat; sicut cum aliquis movet pedem vel manum aliis intentus, vel fricat barbam. Non ergo homo omnia agit propter finem. Iª-IIae q. 1 a. 1 s. c. Sed contra, omnia quae sunt in aliquo genere, derivantur a principio illius generis. Sed finis est principium in operabilibus ab homine; ut patet per philosophum in II Physic. Ergo homini convenit omnia agere propter finem. Iª-IIae q. 1 a. 1 co. Respondeo dicendum quod actionum quae ab homine aguntur, illae solae proprie dicuntur humanae, quae sunt propriae hominis inquantum est homo. Differt autem homo ab aliis irrationalibus creaturis in hoc, quod est suorum actuum dominus. Unde illae solae actiones vocantur proprie humanae, quarum homo est dominus. Est autem homo dominus suorum actuum per rationem et voluntatem, unde et liberum arbitrium esse dicitur facultas voluntatis et rationis. Illae ergo actiones proprie humanae dicuntur, quae ex voluntate deliberata procedunt. Si quae autem aliae actiones homini conveniant, possunt dici quidem hominis actiones; sed non proprie humanae, cum non sint hominis inquantum est homo. Manifestum est autem quod omnes actiones quae procedunt ab aliqua potentia, causantur ab ea secundum rationem sui obiecti. Obiectum autem voluntatis est finis et bonum. Unde oportet quod omnes actiones humanae propter finem sint. Iª-IIae q. 1 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod finis, etsi sit postremus in executione, est tamen primus in intentione agentis. Et hoc modo habet rationem causae. Iª-IIae q. 1 a. 1 ad 2 Ad secundum dicendum quod, si qua actio humana sit ultimus finis, oportet eam esse voluntariam, alias non esset humana, ut dictum est. Actio autem aliqua dupliciter dicitur voluntaria, uno modo, quia imperatur a voluntate, sicut ambulare vel loqui; alio modo, quia elicitur a voluntate, sicut ipsum velle. Impossibile autem est quod ipse actus a voluntate elicitus sit ultimus finis. Nam obiectum voluntatis est finis, sicut obiectum visus est color, unde sicut impossibile est quod primum visibile sit ipsum videre, quia omne videre est alicuius obiecti visibilis; ita impossibile est quod primum appetibile, quod est finis, sit ipsum velle. Unde relinquitur quod, si qua actio humana sit ultimus finis, quod ipsa sit imperata a voluntate. Et ita ibi aliqua actio hominis, ad minus ipsum velle, est propter finem. Quidquid ergo homo faciat, verum est dicere quod homo agit propter finem, etiam agendo actionem quae est ultimus finis. Iª-IIae q. 1 a. 1 ad 3 Ad tertium dicendum quod huiusmodi actiones non sunt proprie humanae, quia non procedunt ex deliberatione rationis, quae est proprium principium humanorum actuum. Et ideo habent quidem finem imaginatum, non autem per rationem praestitutum. Articulus 2. Iª-IIae q. 1 a. 2 arg. 1 Ad secundum sic proceditur. Videtur quod agere propter finem sit proprium rationalis naturae. Homo enim, cuius est agere propter finem, nunquam agit propter finem ignotum. Sed multa sunt quae non cognoscunt finem, vel quia omnino carent cognitione, sicut creaturae insensibiles; vel quia non apprehendunt rationem finis, sicut bruta animalia. Videtur ergo proprium esse rationalis naturae agere propter finem. Iª-IIae q. 1 a. 2 arg. 2 Praeterea, agere propter finem est ordinare suam actionem ad finem. Sed hoc est rationis opus. Ergo non convenit his quae ratione carent. Iª-IIae q. 1 a. 2 arg. 3 Praeterea, bonum et finis est obiectum voluntatis. Sed voluntas in ratione est, ut dicitur in III de anima. Ergo agere propter finem non est nisi rationalis naturae. Iª-IIae q. 1 a. 2 s. c. Sed contra est quod philosophus probat in II Physic., quod non solum intellectus, sed etiam natura agit propter finem. Iª-IIae q. 1 a. 2 co. Respondeo dicendum quod omnia agentia necesse est agere propter finem. Causarum enim ad invicem ordinatarum, si prima subtrahatur, necesse est alias subtrahi. Prima autem inter omnes causas est causa finalis. Cuius ratio est, quia materia non consequitur formam nisi secundum quod movetur ab agente, nihil enim reducit se de potentia in actum. Agens autem non movet nisi ex intentione finis. Si enim agens non esset determinatum ad aliquem effectum, non magis ageret hoc quam illud, ad hoc ergo quod determinatum effectum producat, necesse est quod determinetur ad aliquid certum, quod habet rationem finis. Haec autem determinatio, sicut in rationali natura fit per rationalem appetitum, qui dicitur voluntas; ita in aliis fit per inclinationem naturalem, quae dicitur appetitus naturalis. Tamen considerandum est quod aliquid sua actione vel motu tendit ad finem dupliciter, uno modo, sicut seipsum ad finem movens, ut homo; alio modo, sicut ab alio motum ad finem, sicut sagitta tendit ad determinatum finem ex hoc quod movetur a sagittante, qui suam actionem dirigit in finem. Illa ergo quae rationem habent, seipsa movent ad finem, quia habent dominium suorum actuum per liberum arbitrium, quod est facultas voluntatis et rationis. Illa vero quae ratione carent, tendunt in finem per naturalem inclinationem, quasi ab alio mota, non autem a seipsis, cum non cognoscant rationem finis, et ideo nihil in finem ordinare possunt, sed solum in finem ab alio ordinantur. Nam tota irrationalis natura comparatur ad Deum sicut instrumentum ad agens principale, ut supra habitum est. Et ideo proprium est naturae rationalis ut tendat in finem quasi se agens vel ducens ad finem, naturae vero irrationalis, quasi ab alio acta vel ducta, sive in finem apprehensum, sicut bruta animalia, sive in finem non apprehensum, sicut ea quae omnino cognitione carent. Iª-IIae q. 1 a. 2 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod homo, quando per seipsum agit propter finem, cognoscit finem, sed quando ab alio agitur vel ducitur, puta cum agit ad imperium alterius, vel cum movetur altero impellente, non est necessarium quod cognoscat finem. Et ita est in creaturis irrationalibus. Iª-IIae q. 1 a. 2 ad 2 Ad secundum dicendum quod ordinare in finem est eius quod seipsum agit in finem. Eius vero quod ab alio in finem agitur, est ordinari in finem. Quod potest esse irrationalis naturae, sed ab aliquo rationem habente. Iª-IIae q. 1 a. 2 ad 3 Ad tertium dicendum quod obiectum voluntatis est finis et bonum in universali. Unde non potest esse voluntas in his quae carent ratione et intellectu, cum non possint apprehendere universale, sed est in eis appetitus naturalis vel sensitivus, determinatus ad aliquod bonum particulare. Manifestum autem est quod particulares causae moventur a causa universali, sicut rector civitatis, qui intendit bonum commune, movet suo imperio omnia particularia officia civitatis. Et ideo necesse est quod omnia quae carent ratione, moveantur in fines particulares ab aliqua voluntate rationali, quae se extendit in bonum universale, scilicet a voluntate divina. Articulus 3. Iª-IIae q. 1 a. 3 arg. 1 Ad tertium sic proceditur. Videtur quod actus humani non recipiant speciem a fine. Finis enim est causa extrinseca. Sed unumquodque habet speciem ab aliquo principio intrinseco. Ergo actus humani non recipiunt speciem a fine. Iª-IIae q. 1 a. 3 arg. 2 Praeterea, illud quod dat speciem, oportet esse prius. Sed finis est posterior in esse. Ergo actus humanus non habet speciem a fine. Iª-IIae q. 1 a. 3 arg. 3 Praeterea, idem non potest esse nisi in una specie. Sed eundem numero actum contingit ordinari ad diversos fines. Ergo finis non dat speciem actibus humanis. Iª-IIae q. 1 a. 3 s. c. Sed contra est quod dicit Augustinus, in libro de moribus Ecclesiae et Manichaeorum, secundum quod finis est culpabilis vel laudabilis, secundum hoc sunt opera nostra culpabilia vel laudabilia. Iª-IIae q. 1 a. 3 co. Respondeo dicendum quod unumquodque sortitur speciem secundum actum, et non secundum potentiam, unde ea quae sunt composita ex materia et forma, constituuntur in suis speciebus per proprias formas. Et hoc etiam considerandum est in motibus propriis. Cum enim motus quodammodo distinguatur per actionem et passionem, utrumque horum ab actu speciem sortitur, actio quidem ab actu qui est principium agendi; passio vero ab actu qui est terminus motus. Unde calefactio actio nihil aliud est quam motio quaedam a calore procedens, calefactio vero passio nihil aliud est quam motus ad calorem, definitio autem manifestat rationem speciei. Et utroque modo actus humani, sive considerentur per modum actionum, sive per modum passionum, a fine speciem sortiuntur. Utroque enim modo possunt considerari actus humani, eo quod homo movet seipsum, et movetur a seipso. Dictum est autem supra quod actus dicuntur humani, inquantum procedunt a voluntate deliberata. Obiectum autem voluntatis est bonum et finis. Et ideo manifestum est quod principium humanorum actuum, inquantum sunt humani, est finis. Et similiter est terminus eorundem, nam id ad quod terminatur actus humanus, est id quod voluntas intendit tanquam finem; sicut in agentibus naturalibus forma generati est conformis formae generantis. Et quia, ut Ambrosius dicit, super Lucam, mores proprie dicuntur humani, actus morales proprie speciem sortiuntur ex fine, nam idem sunt actus morales et actus humani. Iª-IIae q. 1 a. 3 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod finis non est omnino aliquid extrinsecum ab actu, quia comparatur ad actum ut principium vel terminus; et hoc ipsum est de ratione actus, ut scilicet sit ab aliquo, quantum ad actionem, et ut sit ad aliquid, quantum ad passionem. Iª-IIae q. 1 a. 3 ad 2 Ad secundum dicendum quod finis secundum quod est prior in intentione, ut dictum est, secundum hoc pertinet ad voluntatem. Et hoc modo dat speciem actui humano sive morali. Iª-IIae q. 1 a. 3 ad 3 Ad tertium dicendum quod idem actus numero, secundum quod semel egreditur ab agente, non ordinatur nisi ad unum finem proximum, a quo habet speciem, sed potest ordinari ad plures fines remotos, quorum unus est finis alterius. Possibile tamen est quod unus actus secundum speciem naturae, ordinetur ad diversos fines voluntatis, sicut hoc ipsum quod est occidere hominem, quod est idem secundum speciem naturae, potest ordinari sicut in finem ad conservationem iustitiae, et ad satisfaciendum irae. Et ex hoc erunt diversi actus secundum speciem moris, quia uno modo erit actus virtutis, alio modo erit actus vitii. Non enim motus recipit speciem ab eo quod est terminus per accidens, sed solum ab eo quod est terminus per se. Fines autem morales accidunt rei naturali; et e converso ratio naturalis finis accidit morali. Et ideo nihil prohibet actus qui sunt iidem secundum speciem naturae, esse diversos secundum speciem moris, et e converso. Articulus 4. Iª-IIae q. 1 a. 4 arg. 1 Ad quartum sic proceditur. Videtur quod non sit aliquis ultimus finis humanae vitae, sed procedatur in finibus in infinitum. Bonum enim, secundum suam rationem, est diffusivum sui; ut patet per Dionysium, IV cap. de Div. Nom. Si ergo quod procedit ex bono, ipsum etiam est bonum, oportet quod illud bonum diffundat aliud bonum, et sic processus boni est in infinitum. Sed bonum habet rationem finis. Ergo in finibus est processus in infinitum. Iª-IIae q. 1 a. 4 arg. 2 Praeterea, ea quae sunt rationis, in infinitum multiplicari possunt, unde et mathematicae quantitates in infinitum augentur. Species etiam numerorum propter hoc sunt infinitae, quia, dato quolibet numero, ratio alium maiorem excogitare potest. Sed desiderium finis sequitur apprehensionem rationis. Ergo videtur quod etiam in finibus procedatur in infinitum. Iª-IIae q. 1 a. 4 arg. 3 Praeterea, bonum et finis est obiectum voluntatis. Sed voluntas infinities potest reflecti supra seipsam, possum enim velle aliquid, et velle me velle illud, et sic in infinitum. Ergo in finibus humanae voluntatis proceditur in infinitum, et non est aliquis ultimus finis humanae voluntatis. Iª-IIae q. 1 a. 4 s. c. Sed contra est quod philosophus dicit, II Metaphys., quod qui infinitum faciunt, auferunt naturam boni. Sed bonum est quod habet rationem finis. Ergo contra rationem finis est quod procedatur in infinitum. Necesse est ergo ponere unum ultimum finem. Iª-IIae q. 1 a. 4 co. Respondeo dicendum quod, per se loquendo, impossibile est in finibus procedere in infinitum, ex quacumque parte. In omnibus enim quae per se habent ordinem ad invicem, oportet quod, remoto primo, removeantur ea quae sunt ad primum. Unde philosophus probat, in VIII Physic., quod non est possibile in causis moventibus procedere in infinitum, quia iam non esset primum movens, quo subtracto alia movere non possunt, cum non moveant nisi per hoc quod moventur a primo movente. In finibus autem invenitur duplex ordo, scilicet ordo intentionis, et ordo executionis, et in utroque ordine oportet esse aliquid primum. Id enim quod est primum in ordine intentionis est quasi principium movens appetitum, unde, subtracto principio, appetitus a nullo moveretur. Id autem quod est principium in executione, est unde incipit operatio, unde, isto principio subtracto, nullus inciperet aliquid operari. Principium autem intentionis est ultimus finis, principium autem executionis est primum eorum quae sunt ad finem. Sic ergo ex neutra parte possibile est in infinitum procedere, quia si non esset ultimus finis, nihil appeteretur, nec aliqua actio terminaretur, nec etiam quiesceret intentio agentis; si autem non esset primum in his quae sunt ad finem, nullus inciperet aliquid operari, nec terminaretur consilium, sed in infinitum procederet. Ea vero quae non habent ordinem per se, sed per accidens sibi invicem coniunguntur, nihil prohibet infinitatem habere, causae enim per accidens indeterminatae sunt. Et hoc etiam modo contingit esse infinitatem per accidens in finibus, et in his quae sunt ad finem. Iª-IIae q. 1 a. 4 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod de ratione boni est quod aliquid ab ipso effluat, non tamen quod ipsum ab alio procedat. Et ideo, cum bonum habeat rationem finis, et primum bonum sit ultimus finis, ratio ista non probat quod non sit ultimus finis; sed quod a fine primo supposito procedatur in infinitum inferius versus ea quae sunt ad finem. Et hoc quidem competeret, si consideraretur sola virtus primi boni, quae est infinita. Sed quia primum bonum habet diffusionem secundum intellectum, cuius est secundum aliquam certam formam profluere in causata; aliquis certus modus adhibetur bonorum effluxui a primo bono, a quo omnia alia bona participant virtutem diffusivam. Et ideo diffusio bonorum non procedit in infinitum, sed, sicut dicitur Sap. XI, Deus omnia disposuit in numero, pondere et mensura. Iª-IIae q. 1 a. 4 ad 2 Ad secundum dicendum quod in his quae sunt per se, ratio incipit a principiis naturaliter notis, et ad aliquem terminum progreditur. Unde philosophus probat, in I Poster., quod in demonstrationibus non est processus in infinitum, quia in demonstrationibus attenditur ordo aliquorum per se ad invicem connexorum, et non per accidens. In his autem quae per accidens connectuntur, nihil prohibet rationem in infinitum procedere. Accidit autem quantitati aut numero praeexistenti, inquantum huiusmodi, quod ei addatur quantitas aut unitas. Unde in huiusmodi nihil prohibet rationem procedere in infinitum. Iª-IIae q. 1 a. 4 ad 3 Ad tertium dicendum quod illa multiplicatio actuum voluntatis reflexae supra seipsam, per accidens se habet ad ordinem finium. Quod patet ex hoc, quod circa unum et eundem finem indifferenter semel vel pluries supra seipsam voluntas reflectitur. Articulus 5. Iª-IIae q. 1 a. 5 arg. 1 Ad quintum sic proceditur. Videtur quod possibile sit voluntatem unius hominis in plura ferri simul, sicut in ultimos fines. Dicit enim Augustinus, XIX de Civ. Dei, quod quidam ultimum hominis finem posuerunt in quatuor, scilicet in voluptate, in quiete, in primis naturae, et in virtute. Haec autem manifeste sunt plura. Ergo unus homo potest constituere ultimum finem suae voluntatis in multis. Iª-IIae q. 1 a. 5 arg. 2 Praeterea, ea quae non opponuntur ad invicem, se invicem non excludunt. Sed multa inveniuntur in rebus quae sibi invicem non opponuntur. Ergo si unum ponatur ultimus finis voluntatis, non propter hoc alia excluduntur. Iª-IIae q. 1 a. 5 arg. 3 Praeterea, voluntas per hoc quod constituit ultimum finem in aliquo, suam liberam potentiam non amittit. Sed antequam constitueret ultimum finem suum in illo, puta in voluptate, poterat constituere finem suum ultimum in alio, puta in divitiis. Ergo etiam postquam constituit aliquis ultimum finem suae voluntatis in voluptate, potest simul constituere ultimum finem in divitiis. Ergo possibile est voluntatem unius hominis simul ferri in diversa, sicut in ultimos fines. Iª-IIae q. 1 a. 5 s. c. Sed contra, illud in quo quiescit aliquis sicut in ultimo fine, hominis affectui dominatur, quia ex eo totius vitae suae regulas accipit. Unde de gulosis dicitur Philipp. III, quorum Deus venter est, quia scilicet constituunt ultimum finem in deliciis ventris. Sed sicut dicitur Matth. VI, nemo potest duobus dominis servire, ad invicem scilicet non ordinatis. Ergo impossibile est esse plures ultimos fines unius hominis ad invicem non ordinatos. Iª-IIae q. 1 a. 5 co. Respondeo dicendum quod impossibile est quod voluntas unius hominis simul se habeat ad diversa, sicut ad ultimos fines. Cuius ratio potest triplex assignari. Prima est quia, cum unumquodque appetat suam perfectionem, illud appetit aliquis ut ultimum finem, quod appetit, ut bonum perfectum et completivum sui ipsius. Unde Augustinus dicit, XIX de Civ. Dei, finem boni nunc dicimus, non quod consumatur ut non sit, sed quod perficiatur ut plenum sit. Oportet igitur quod ultimus finis ita impleat totum hominis appetitum, quod nihil extra ipsum appetendum relinquatur. Quod esse non potest, si aliquid extraneum ad ipsius perfectionem requiratur. Unde non potest esse quod in duo sic tendat appetitus, ac si utrumque sit bonum perfectum ipsius. Secunda ratio est quia, sicut in processu rationis principium est id quod naturaliter cognoscitur, ita in processu rationalis appetitus, qui est voluntas, oportet esse principium id quod naturaliter desideratur. Hoc autem oportet esse unum, quia natura non tendit nisi ad unum. Principium autem in processu rationalis appetitus est ultimus finis. Unde oportet id in quod tendit voluntas sub ratione ultimi finis, esse unum. Tertia ratio est quia, cum actiones voluntarie ex fine speciem sortiantur, sicut supra habitum est, oportet quod a fine ultimo, qui est communis, sortiantur rationem generis, sicut et naturalia ponuntur in genere secundum formalem rationem communem. Cum igitur omnia appetibilia voluntatis, inquantum huiusmodi, sint unius generis, oportet ultimum finem esse unum. Et praecipue quia in quolibet genere est unum primum principium, ultimus autem finis habet rationem primi principii, ut dictum est. Sicut autem se habet ultimus finis hominis simpliciter ad totum humanum genus, ita se habet ultimus finis huius hominis ad hunc hominem. Unde oportet quod, sicut omnium hominum est naturaliter unus finis ultimus, ita huius hominis voluntas in uno ultimo fine statuatur. Iª-IIae q. 1 a. 5 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod omnia illa plura accipiebantur in ratione unius boni perfecti ex his constituti, ab his qui in eis ultimum finem ponebant. Iª-IIae q. 1 a. 5 ad 2 Ad secundum dicendum quod, etsi plura accipi possint quae ad invicem oppositionem non habeant, tamen bono perfecto opponitur quod sit aliquid de perfectione rei extra ipsum. Iª-IIae q. 1 a. 5 ad 3 Ad tertium dicendum quod potestas voluntatis non habet ut faciat opposita esse simul. Quod contingeret, si tenderet in plura disparata sicut in ultimos fines, ut ex dictis patet. Articulus 6. Iª-IIae q. 1 a. 6 arg. 1 Ad sextum sic proceditur. Videtur quod non omnia quaecumque homo vult, propter ultimum finem velit. Ea enim quae ad finem ultimum ordinantur, seriosa dicuntur, quasi utilia. Sed iocosa a seriis distinguuntur. Ergo ea quae homo iocose agit, non ordinat in ultimum finem. Iª-IIae q. 1 a. 6 arg. 2 Praeterea, philosophus dicit, in principio Metaphys., quod scientiae speculativae propter seipsas quaeruntur. Nec tamen potest dici quod quaelibet earum sit ultimus finis. Ergo non omnia quae homo appetit, appetit propter ultimum finem. Iª-IIae q. 1 a. 6 arg. 3 Praeterea, quicumque ordinat aliquid in finem aliquem, cogitat de illo fine. Sed non semper homo cogitat de ultimo fine in omni eo quod appetit aut facit. Non ergo omnia homo appetit aut facit propter ultimum finem. Iª-IIae q. 1 a. 6 s. c. Sed contra est quod dicit Augustinus, XIX de Civ. Dei, illud est finis boni nostri, propter quod amantur cetera, illud autem propter seipsum. Iª-IIae q. 1 a. 6 co. Respondeo dicendum quod necesse est quod omnia quae homo appetit, appetat propter ultimum finem. Et hoc apparet duplici ratione. Primo quidem, quia quidquid homo appetit, appetit sub ratione boni. Quod quidem si non appetitur ut bonum perfectum, quod est ultimus finis, necesse est ut appetatur ut tendens in bonum perfectum, quia semper inchoatio alicuius ordinatur ad consummationem ipsius; sicut patet tam in his quae fiunt a natura, quam in his quae fiunt ab arte. Et ideo omnis inchoatio perfectionis ordinatur in perfectionem consummatam, quae est per ultimum finem. Secundo, quia ultimus finis hoc modo se habet in movendo appetitum, sicut se habet in aliis motionibus primum movens. Manifestum est autem quod causae secundae moventes non movent nisi secundum quod moventur a primo movente. Unde secunda appetibilia non movent appetitum nisi in ordine ad primum appetibile, quod est ultimus finis. Iª-IIae q. 1 a. 6 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod actiones ludicrae non ordinantur ad aliquem finem extrinsecum; sed tamen ordinantur ad bonum ipsius ludentis, prout sunt delectantes vel requiem praestantes. Bonum autem consummatum hominis est ultimus finis eius. Iª-IIae q. 1 a. 6 ad 2 Et similiter dicendum ad secundum, de scientia speculativa; quae appetitur ut bonum quoddam speculantis, quod comprehenditur sub bono completo et perfecto, quod est ultimus finis. Iª-IIae q. 1 a. 6 ad 3 Ad tertium dicendum quod non oportet ut semper aliquis cogitet de ultimo fine, quandocumque aliquid appetit vel operatur, sed virtus primae intentionis, quae est respectu ultimi finis, manet in quolibet appetitu cuiuscumque rei, etiam si de ultimo fine actu non cogitetur. Sicut non oportet quod qui vadit per viam, in quolibet passu cogitet de fine. Articulus 7. Iª-IIae q. 1 a. 7 arg. 1 Ad septimum sic proceditur. Videtur quod non omnium hominum sit unus finis ultimus. Maxime enim videtur hominis ultimus finis esse incommutabile bonum. Sed quidam avertuntur ab incommutabili bono, peccando. Non ergo omnium hominum est unus ultimus finis. Iª-IIae q. 1 a. 7 arg. 2 Praeterea, secundum ultimum finem tota vita hominis regulatur. Si igitur esset unus ultimus finis omnium hominum, sequeretur quod in hominibus non essent diversa studia vivendi. Quod patet esse falsum. Iª-IIae q. 1 a. 7 arg. 3 Praeterea, finis est actionis terminus. Actiones autem sunt singularium. Homines autem, etsi conveniant in natura speciei, tamen differunt secundum ea quae ad individua pertinent. Non ergo omnium hominum est unus ultimus finis. Iª-IIae q. 1 a. 7 s. c. Sed contra est quod Augustinus dicit, XIII de Trin., quod omnes homines conveniunt in appetendo ultimum finem, qui est beatitudo. Iª-IIae q. 1 a. 7 co. Respondeo dicendum quod de ultimo fine possumus loqui dupliciter, uno modo, secundum rationem ultimi finis; alio modo, secundum id in quo finis ultimi ratio invenitur. Quantum igitur ad rationem ultimi finis, omnes conveniunt in appetitu finis ultimi, quia omnes appetunt suam perfectionem adimpleri, quae est ratio ultimi finis, ut dictum est. Sed quantum ad id in quo ista ratio invenitur, non omnes homines conveniunt in ultimo fine, nam quidam appetunt divitias tanquam consummatum bonum, quidam autem voluptatem, quidam vero quodcumque aliud. Sicut et omni gustui delectabile est dulce, sed quibusdam maxime delectabilis est dulcedo vini, quibusdam dulcedo mellis, aut alicuius talium. Illud tamen dulce oportet esse simpliciter melius delectabile, in quo maxime delectatur qui habet optimum gustum. Et similiter illud bonum oportet esse completissimum, quod tanquam ultimum finem appetit habens affectum bene dispositum. Iª-IIae q. 1 a. 7 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod illi qui peccant, avertuntur ab eo in quo vere invenitur ratio ultimi finis, non autem ab ipsa ultimi finis intentione, quam quaerunt falso in aliis rebus. Iª-IIae q. 1 a. 7 ad 2 Ad secundum dicendum quod diversa studia vivendi contingunt in hominibus propter diversas res in quibus quaeritur ratio summi boni. Iª-IIae q. 1 a. 7 ad 3 Ad tertium dicendum quod, etsi actiones sint singularium, tamen primum principium agendi in eis est natura, quae tendit ad unum, ut dictum est. Articulus 8. Iª-IIae q. 1 a. 8 arg. 1 Ad octavum sic proceditur. Videtur quod in ultimo fine hominis etiam omnia alia conveniant. Finis enim respondet principio. Sed illud quod est principium hominum, scilicet Deus, est etiam principium omnium aliorum. Ergo in ultimo fine hominis omnia alia communicant. Iª-IIae q. 1 a. 8 arg. 2 Praeterea, Dionysius dicit, in libro de Div. Nom., quod Deus convertit omnia ad seipsum, tanquam ad ultimum finem. Sed ipse est etiam ultimus finis hominis, quia solo ipso fruendum est, ut Augustinus dicit. Ergo in fine ultimo hominis etiam alia conveniunt. Iª-IIae q. 1 a. 8 arg. 3 Praeterea, finis ultimus hominis est obiectum voluntatis. Sed obiectum voluntatis est bonum universale, quod est finis omnium. Ergo necesse est quod in ultimo fine hominis omnia conveniant. Iª-IIae q. 1 a. 8 s. c. Sed contra est quod ultimus finis hominum est beatitudo; quam omnes appetunt, ut Augustinus dicit. Sed non cadit in animalia rationis expertia ut beata sint, sicut Augustinus dicit in libro octoginta trium quaest. Non ergo in ultimo fine hominis alia conveniunt. Iª-IIae q. 1 a. 8 co. Respondeo dicendum quod, sicut philosophus dicit in II Physic. et in V Metaphys., finis dupliciter dicitur, scilicet cuius, et quo, idest ipsa res in qua ratio boni invenitur, et usus sive adeptio illius rei. Sicut si dicamus quod motus corporis gravis finis est vel locus inferior ut res, vel hoc quod est esse in loco inferiori, ut usus, et finis avari est vel pecunia ut res, vel possessio pecuniae ut usus. Si ergo loquamur de ultimo fine hominis quantum ad ipsam rem quae est finis, sic in ultimo fine hominis omnia alia conveniunt, quia Deus est ultimus finis hominis et omnium aliarum rerum. Si autem loquamur de ultimo fine hominis quantum ad consecutionem finis, sic in hoc fine hominis non communicant creaturae irrationales. Nam homo et aliae rationales creaturae consequuntur ultimum finem cognoscendo et amando Deum, quod non competit aliis creaturis, quae adipiscuntur ultimum finem inquantum participant aliquam similitudinem Dei, secundum quod sunt, vel vivunt, vel etiam cognoscunt. Iª-IIae q. 1 a. 8 ad arg. Et per hoc patet responsio ad obiecta.

SERMO LXXXVIII,. De Jejunio septimi mensis III. I. Jejunia, sine quibus antiquis justitia Dei non est placata, nobis quoque esse necessaria. ---II. Multo potentiora esse quando ab omnibus simul fidelibus celebrantur.---III. Debere se quemque interdum curis subtrahere, ut saluti suae intentius vacet. Unitas orationis quam potens sit.---IV. Plurimum valere apud Deum consensum bonorum. Animum, non censum in eleemosynis pensari.---V. Quemque debere pro facultate sua eleemosynas erogare sine diffidentia. 148 Ad exorandam, dilectissimi, misericordiam Dei, et ad renovandum statum fragilitatis humanae, quantum valeant religiosa jejunia, sanctorum prophetarum praedicatione cognoscimus; qui divinae justitiae commotionem, quam frequenter populus Israel merito iniquitatis inciderat, non nisi jejunio protestantur posse placari. Unde et Joel propheta admonet dicens: Haec dicit Dominus Deus vester: Convertimini ad me in toto corde vestro, in jejunio, et fletu, et planctu, et disrumpite corda vestra et non vestimenta vestra, et convertimini ad Dominum Deum vestrum: quia misericors est, et patiens, et magnanimus, et multum misericors (Joel. II, 12, 13); et iterum: Sanctificate jejunium, praedicate curationem, congregate plebem, sanctificate Ecclesiam (Ibid., 15). Quae cohortatio, dilectissimi, nostris quoque est amplectenda temporibus, quia hujus curationis remedia etiam a nobis sunt necessarie praedicanda, ut in observantia sanctificationis antiquae, quod perdidit Judaica praevaricatio, acquirat Christiana devotio. Divinarum autem reverentia sanctionum, inter quaelibet spontaneae observantiae studia, habet semper privilegium suum: ut sacratius sit quod publica lege celebratur quam quod privata institutione dependitur. Exercitatio enim continentiae, quam sibi quisque proprio indicit arbitrio, ad utilitatem cujusdam pertinet portionis; jejunium vero, quod universa Ecclesia suscipit, neminem a generali purificatione sejungit; et tunc fit potentissimus Dei populus, quando in unitatem sanctae obedientiae omnium fidelium corda conveniunt, et in castris militiae Christianae similis ex omni parte praeparatio, et eadem est ubique munitio. Fremat licet cruenti hostis pervigil furor, et latebrosas undique praetendat insidias, neminem tamen capere, neminem poterit vulnerare, si 149 nullum inermem, nullum desidem, nullum invenerit ab opere pietatis exsortem. Ad hujus ergo invictae unitatis potentiam, dilectissimi, etiam hoc nos solemne jejunium septimi mensis invitat: ut a curis saecularibus actibusque terrenis liberos ad Dominum animos erigamus. Et quia hanc intentionem semper necessariam non omnes possumus habere perpetuam, saepiusque per humanam fragilitatem a supernis in terrena recidimus, istis saltem diebus, qui nobis ad saluberrima sunt remedia praestituti, mundanis nos occupationibus subtrahamus, et aliquid temporis quod prosit ad bona aeterna furemur. In multis enim, sicut scriptum est, offendimus omnes (Jacob. III, 2). Et licet quotidiano Dei munere a diversis contaminationibus emundemur, inhaerent tamen incautis animis plerumque maculae crassiores, quas oporteat diligentiori cura ablui et impendio majore deleri. Plenissima autem peccatorum obtinetur abolitio quando totius Ecclesiae una est oratio et una confessio. Si enim duorum vel trium sancto pioque consensui omnia quae poposcerint Dominus praestanda promittit (Matth. XVIII, 20), quid negabitur multorum millium plebi unam observantiam pariter exsequenti, et per unum spiritum concorditer supplicanti? Magnum est in conspectu Domini, dilectissimi, valdeque pretiosum, cum totus Christi populus eisdem simul instat officiis, et in utroque sexu omnes gradus omnesque ordines eodem cooperantur affectu; cum in declinando malo ac faciendo bono par cunctorum et una sententia est; cum in operibus servorum suorum glorificatur Deus, et totius pietatis auctori in multa gratiarum actione benedicitur. Aluntur esurientes, 150 vestiuntur nudi, visitantur infirmi, et nemo quod suum est quaerit, sed quod alterius (I Cor. X, 24), dum ad relevandam alienam miseriam unicuique mensura sua sufficit, et facile est invenire hilarem largitorem, ubi modum operis ratio temperat facultatis. Per hanc autem Dei gratiam, quae operatur omnia in omnibus (I Cor. XII, 6), communis fidelium fructus et commune fit meritum. Quoniam quidem potest et eorum par esse animus quorum impar est census, et cum alter de alterius laetatur largitate, cui aequari non potuit impendio, aequatur affectu. Nihil in tali populo inordinatum nihilque diversum est, ubi ad unum pietatis vigorem omnia sibi totius corporis membra consentiunt; nec de sua tenuitate confunditur qui de aliorum opulentia gloriatur. Decus enim universitatis est excellentia portionis, et cum Dei spiritu omnes agimur, non solum illa nostra sunt quae ipsi gerimus, sed etiam illa de quibus in aliorum actione gaudemus. Amplectamur igitur, dilectissimi, beatam istam sacratissimae unitatis soliditatem, et solemne jejunium concordante proposito bonae voluntatis ineamus. Nihil a quoquam arduum, nihil asperum quaeritur, nec aliquid nobis quod vires nostras excedat indicitur, sive in abstinentiae castigatione, sive in eleemosynae largitate. Sciunt singuli quid possint quidve non possint. Ipsi modulum suum pendant, ipsi justa et rationabili taxatione se censeant, ut sacrificium misericordiae non cum tristitia offeratur, nec inter damna numeretur. Hoc pio impendatur operi quod cor justificet, quod conscientiam lavet, quod denique et accipienti prosit et danti. Felix quidem ille est animus multumque mirabilis, qui facultatum defectionem benefaciendi amore non metuit, et daturum sibi eroganda non diffidit, a quo quod erogaret accepit. Sed quia magnanimitas ista paucorum est, et plenum etiam pietatis est ut suorum curam quisque 151 non deserat, nos perfectioribus non praejudicantes, ea vos regula generaliter cohortamur ut mandatum Dei secundum possibilitatis vestrae mensuram operemini. Hilarem enim benevolentiam esse decet, quae sic suam temperet largitatem, ut de illa et pauperum refectio gaudeat, et domestica sufficientia non laboret. Qui autem ministrat semen seminanti, et panem ad manducandum praestabit, et multiplicabit semen vestrum, et augebit incrementa frugum justitiae vestrae (II Cor. IX, 10). Quarta igitur et sexta feria jejunemus, sabbato autem apud beatissimum Petrum apostolum pariter vigilias celebremus, cujus meritis et orationibus confidimus nobis per omnia misericordiam Dei nostri esse praestandam: per Dominum nostrum Jesum Christum, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

5(6).VI. . . . Quattuor et quadraginta orationes super ea re habitae, ex quis ob metum paucae, plures adsuetudine . . . . . . 'mihi pudorem aut Seiano invidiam adlaturum censui. versa est fortuna et ille quidem qui collegam et generum adsciverat sibi ignoscit: ceteri quem per dedecora fovere cum scelere insectantur. miserius sit ob amicitiam accusari an amicum accusare haud discreverim. non crudelitatem, non clementiam cuiusquam experiar sed liber et mihi ipsi probatus antibo periculum. vos obtestor ne memoriam nostri per maerorem quam laeti retineatis, adiciendo me quoque iis qui fine egregio publica mala effugerunt.' 5(6).VII. Tunc singulos, ut cuique adsistere, adloqui animus erat, retinens aut dimittens partem diei absumpsit, multoque adhuc coetu et cunctis intrepidum vultum eius spectantibus, cum superesse tempus novissimis crederent, gladio quem sinu abdiderat incubuit. neque Caesar ullis criminibus aut probris defunctum insectatus est, cum in Blaesum multa foedaque incusavisset. 5(6).VIII. Relatum inde de P. Vitellio et Pomponio Secundo. illum indices arguebant claustra aerarii, cui praefectus erat, et militarem pecuniam rebus novis obtulisse; huic a Considio praetura functo obiectabatur Aelii Galli amicitia, qui punito Seiano in hortos Pomponii quasi fidissimum ad sub sidium perfugisset. neque aliud periclitantibus auxilii quam in fratrum constantia fuit qui vades extitere. mox crebris prolationibus spem ac metum iuxta gravatus Vitellius petito per speciem studiorum scalpro levem ictum venis intulit vitamque aegritudine animi finivit. at Pomponius multa morum elegantia et ingenio inlustri, dum adversam fortunam aequus tolerat, Tiberio superstes fuit. 5(6).IX. Placitum posthac ut in reliquos Seiani liberos adverteretur, vanescente quamquam plebis ira ac plerisque per priora supplicia lenitis. igitur portantur in carcerem, filius imminentium intellegens, puella adeo nescia ut crebro interrogaret quod ob delictum et quo traheretur; neque facturam ultra et posse se puerili verbere moneri. tradunt temporis eius auctores, quia triumvirali supplicio adfici virginem inauditum habebatur, a carnifice laqueum iuxta compressam; exim oblisis faucibus id aetatis corpora in Gemonias abiecta. 5(6).X. Per idem tempus Asia atque Achaia exterritae sunt acri magis quam diuturno rumore, Drusum Germanici filium apud Cycladas insulas mox in continenti visum. et erat iuvenis haud dispari aetate, quibusdam Caesaris libertis velut adgnitus; per dolumque comitantibus adliciebantur ignari fama nominis et promptis Graecorum animis ad nova et mira: quippe elapsum custodiae pergere ad paternos exercitus, Aegyptum aut Syriam invasurum, fingebant simul credebantque. iam iuventutis concursu, iam publicis studiis frequentabatur, laetus praesentibus et inanium spe, cum auditum id Poppaeo Sabino: is Macedoniae tum intentus Achaiam quoque curabat. igitur quo vera seu falsa antiret Toronaeum Thermaeumque sinum praefestinans, mox Euboeam Aegaei maris insulam et Piraeum Atticae orae, dein Corinthiense litus angustiasque Isthmi evadit; marique alio Nicopolim Romanam coloniam ingressus, ibi demum cognoscit sollertius interrogatum quisnam foret dixisse M. Silano genitum et multis sectatorum dilapsis ascendisse navem tamquam Italiam peteret. scripsitque haec Tiberio neque nos originem finemve eius rei ultra comperimus. 5(6).XI. Exitu anni diu aucta discordia consulum erupit. nam Trio, facilis capessendis inimicitiis et foro exercitus, ut segnem Regulum ad opprimendos Seiani ministros oblique perstrinxerat: ille nisi lacesseretur modestiae retinens non modo rettudit collegam sed ut noxium coniurationis ad disquisitionem trahebat. multisque patrum orantibus ponerent odia in perniciem itura, mansere infensi ac minitantes donec magistratu abirent. I. Cn. Domitius et Camillus Scribonianus consulatum inierant, cum Caesar tramisso quod Capreas et Surrentum interluit freto Campaniam praelegebat, ambiguus an urbem intraret, seu, quia contra destinaverat, speciem venturi simulans. et saepe in propinqua degressus, aditis iuxta Tiberim hortis, saxa rursum et solitudinem maris repetiit pudore scelerum et libidinum quibus adeo indomitis exarserat ut more regio pubem ingenuam stupris pollueret. nec formam tantum et decora corpora set in his modestam pueritiam, in aliis imagines maiorum incitamen tum cupidinis habebat. tuncque primum ignota antea vocabula reperta sunt sellariorum et spintriarum ex foeditate loci ac multiplici patientia; praepositique servi qui conquirerent pertraherent, dona in promptos, minas adversum abnuentis, et si retinerent propinquus aut parens, vim raptus suaque ipsi libita velut in captos exercebant. II. At Romae principio anni, quasi recens cognitis Liviae flagitiis ac non pridem etiam punitis, atroces sententiae dicebantur in effigies quoque ac memoriam eius et bona Seiani ablata aerario ut in fiscum cogerentur, tamquam referret. Scipiones haec et Silani et Cassii isdem ferme aut paulum immutatis verbis adseveratione multa censebant, cum repente Togonius Gallus, dum ignobilitatem suam magnis nominibus inserit, per deridiculum auditur. nam principem orabat deligere senatores ex quis viginti sorte ducti et ferro accincti, quoties curiam inisset, salutem eius defenderent. crediderat nimirum epistulae subsidio sibi alterum ex consulibus poscentis ut tutus a Capreis urbem peteret. Tiberius tamen, ludibria seriis permiscere solitus, egit grates benevolentiae patrum: sed quos omitti posse, quos deligi? semperne eosdem an subinde alios? et honori bus perfunctos an iuvenes, privatos an e magistratibus? quam deinde speciem fore sumentium in limine curiae gladios? neque sibi vitam tanti si armis tegenda foret. haec adversus Togonium verbis moderans neque ultra abolitionem sententiae suaderet. III. At Iunium Gallionem qui censuerat ut praetoriani actis stipendiis ius apiscerentur in quattuordecim ordinibus sedendi violenter increpuit, velut coram rogitans quid illi cum militibus quos neque dicta imperatoris neque praemia nisi ab imperatore accipere par esset. repperisse prorsus quod divus Augustus non providerit: an potius discordiam et seditionem a satellite quaesitam, qua rudis animos nomine honoris ad corrumpendum militiae morem propelleret? hoc pretium Gallio meditatae adulationis tulit, statim curia, deinde Italia exactus; et quia incusabatur facile tole raturus exilium delecta Lesbo, insula nobili et amoena, retrahitur in urbem custoditurque domibus magistratuum. isdem litteris Caesar Sextium Paconianum praetorium perculit magno patrum gaudio, audacem maleficum, omnium secreta rimantem delectumque ab Seiano cuius ope dolus G. Caesari pararetur. quod postquam patefactum prorupere concepta pridem odia et summum supplicium decernebatur ni professus indicium foret. IV. Ut vero Latinium Latiarem ingressus est, accusator ac reus iuxta invisi gratissimum spectaculum praebebantur. Latiaris, ut rettuli, praecipuus olim circumveniendi Titii Sabini et tunc luendae poenae primus fuit. inter quae Haterius Agrippa consules anni prioris invasit, cur mutua accusatione intenta nunc silerent: metum prorsus et noxae conscientiam pro foedere haberi; at non patribus reticenda quae audivissent. Regulus manere tempus ultionis seque coram principe executurum; Trio aemulationem inter collegas et si qua discordes iecissent melius oblitterari respon dit. Vrgente Agrippa Sanquinius Maximus e consularibus oravit senatum ne curas imperatoris conquisitis insuper acerbitatibus augerent: sufficere ipsum statuendis remediis. sic Regulo salus et Trioni dilatio exitii quaesita. Haterius invisior fuit quia somno aut libidinosis vigiliis marcidus et ob segnitiam quamvis crudelem principem non metuens inlustribus viris perniciem inter ganeam ac stupra meditabatur. V. Exim Cotta Messalinus, saevissimae cuiusque sen tentiae auctor eoque inveterata invidia, ubi primum facultas data arguitur pleraque C. Caesarem quasi incestae virilitatis, et cum die natali Augustae inter sacerdotes epularetur, novendialem eam cenam dixisse; querensque de potentia M'. Lepidi ac L. Arruntii, cum quibus ob rem pecuniariam disceptabat, addidisse: 'illos quidem senatus, me autem tuebitur Tiberiolus meus.' quae cuncta a primoribus civitatis revincebatur iisque instantibus ad imperatorem provocavit. nec multo post litterae adferuntur quibus in modum defensionis, repetito inter se atque Cottam amicitiae principio crebrisque eius officiis commemoratis, ne verba prave detorta neu convivalium fabularum simplicitas in crimen duceretur postulavit. VI. Insigne visum est earum Caesaris litterarum initium; nam his verbis exorsus est: 'quid scribam vobis, patres conscripti, aut quo modo scribam aut quid omnino non scribam hoc tempore, di me deaeque peius perdant quam perire me cotidie sentio, si scio.' adeo facinora atque flagitia sua ipsi quoque in supplicium verterant. neque frustra praestantissimus sapientiae firmare solitus est, si recludantur tyrannorum mentes, posse aspici laniatus et ictus, quando ut corpora verberibus, ita saevitia, libidine, malis consultis animus dilaceretur. quippe Tiberium non fortuna, non solitudines protegebant quin tormenta pectoris suasque ipse poenas fateretur. VII. Tum facta patribus potestate statuendi de Caeciliano senatore qui plurima adversum Cottam prompserat, placitum eandem poenam inrogari quam in Aruseium et Sanquinium, accusatores L. Arruntii: quo non aliud honorificentius Cottae evenit, qui nobilis quidem set egens ob luxum, per flagitia infamis, sanctissimis Arruntii artibus dignitate ultionis aequabatur. Q. Servaeus posthac et Minucius Thermus inducti, Servaeus praetura functus et quondam Germanici comes, Minucius equestri loco, modeste habita Seiani amicitia; unde illis maior miseratio. contra Tiberius praecipuos ad scelera increpans admonuit C. Cestium patrem dicere senatui quae sibi scripisset, suscepitque Cestius accusationem. quod maxime exitiabile tulere illa tempora, cum primores senatus infimas etiam delationes exercerent, alii propalam, multi per occultum; neque discerneres alienos a coniunctis, amicos ab ignotis, quid repens aut vetustate obscurum: perinde in foro, in convivio, quaqua de re locuti incusabantur, ut quis praevenire et reum destinare properat, pars ad subsidium sui, plures infecti quasi valetudine et contactu. sed Minu cius et Servaeus damnati indicibus accessere. tractique sunt in casum eundem Iulius Africanus e Santonis Gallica civitate, Seius Quadratus: originem non repperi. neque sum ignarus a plerisque scriptoribus omissa multorum pericula et poenas, dum copia fatiscunt aut quae ipsis nimia et maesta fuerant ne pari taedio lecturos adficerent verentur: nobis pleraque digna cognitu obvenere, quamquam ab aliis incelebrata. VIII. Nam ea tempestate qua Seiani amicitiam ceteri falso exuerant ausus est eques Romanus M. Terentius, ob id reus, amplecti, ad hunc modum apud senatum ordiendo: 'fortunae quidem meae fortasse minus expediat adgnoscere crimen quam abnuere: sed utcumque casura res est, fatebor et fuisse me Seiano amicum et ut essem expetisse et postquam adeptus eram laetatum. videram collegam patris regendis praetoriis cohortibus, mox urbis et militiae munis simul obeuntem. illius propinqui et adfines honoribus augebantur; ut quisque Seiano intimus ita ad Caesaris amicitiam validus: contra quibus infensus esset, metu ac sordibus conflictabantur. nec quemquam exemplo adsumo: cunctos qui novissimi consilii expertes fuimus meo unius discrimine defendam. non enim Seianum Vulsiniensem set Claudiae et Iuliae domus partem, quas adfinitate occu paverat, tuum, Caesar, generum, tui consulatus socium, tua officia in re publica capessentem colebamus. non est nostrum aestimare quem supra ceteros et quibus de causis extollas: tibi summum rerum iudicium di dedere, nobis obsequii gloria relicta est. spectamus porro quae coram habentur, cui ex te opes honores, quis plurima iuvandi nocendive potentia, quae Seiano fuisse nemo negaverit. abditos principis sensus et si quid occultius parat exquirere inlicitum, anceps: nec ideo adsequare. ne, patres conscripti, ultimum Seiani diem sed sedecim annos cogi taveritis. etiam Satrium atque Pomponium venerabamur; libertis quoque ac ianitoribus eius notescere pro magnifico accipiebatur. quid ergo? indistincta haec defensio et promisca dabitur? immo iustis terminis dividatur. insidiae in rem publicam, consilia caedis adversum imperatorem puniantur: de amicitia et officiis idem finis et te, Caesar, et nos absolverit.' IX. Constantia orationis et quia repertus erat qui efferret quae omnes animo agitabant eo usque potuere ut accusatores eius, additis quae ante deliquerant, exilio aut morte multarentur. Secutae dehinc Tiberii litterae in Sex. Vistilium praetorium, quem Druso fratri percarum in cohortem suam transtulerat. causa offensionis Vistilio fuit, seu composuerat quaedam in Gaium Caesarem ut impudicum, sive ficto habita fides. atque ob id convictu principis prohibitus cum senili manu ferrum temptavisset, obligat venas; precatus que per codicillos, immiti rescripto venas resolvit. acervatim ex eo Annius Pollio, Appius Silanus Scauro Mamerco simul ac Sabino Calvisio maiestatis postulantur, et Vinicianus Pollioni patri adiciebatur, clari genus et quidam summis honoribus. contremuerantque patres (nam quotus quisque adfinitatis aut amicitiae tot inlustrium virorum expers erat?), ni Celsus urbanae cohortis tribunus, tum inter indices, Appium et Calvisium discrimini exemisset. Caesar Pollionis ac Viniciani Scaurique causam ut ipse cum senatu nosceret distulit, datis quibusdam in Scaurum tristibus notis. X. Ne feminae quidem exsortes periculi. quia occu pandae rei publicae argui non poterant, ob lacrimas incusabantur; necataque est anus Vitia, Fufii Gemini mater, quod filii necem flevisset. haec apud senatum: nec secus apud principem Vescularius Flaccus ac Iulius Marinus ad mortem aguntur, e vetustissimis familiarium, Rhodum secuti et apud Capreas individui, Vescularius insidiarum in Libonem internuntius; Marino participe Seianus Curtium Atticum oppresserat. quo laetius acceptum sua exempla in consultores recidisse. Per idem tempus L. Piso pontifex, rarum in tanta claritudine, fato obiit, nullius servilis sententiae sponte auctor et quoties necessitas ingrueret sapienter moderans. patrem ei censorium fuisse memoravi; aetas ad octogesimum annum processit; decus triumphale in Thraecia meruerat. sed praecipua ex eo gloria quod praefectus urbi recens continuam potestatem et insolentia parendi graviorem mire temperavit. XI. Namque antea profectis domo regibus ac mox magistratibus, ne urbs sine imperio foret in tempus deligebatur qui ius redderet ac subitis mederetur; feruntque ab Romulo Dentrem Romulium, post ab Tullo Hostilio Numam Marcium et ab Tarquinio Superbo Spurium Lucretium impositos. dein consules mandabant; duratque simulacrum quoties ob ferias Latinas praeficitur qui consulare munus usurpet. ceterum Augustus bellis civilibus Cilnium Maecenatem equestris ordinis cunctis apud Romam atque Italiam praeposuit: mox rerum potitus ob magnitudinem populi ac tarda legum auxilia sumpsit e consularibus qui coerceret servitia et quod civium audacia turbidum, nisi vim metuat. primusque Messala Corvinus eam potestatem et paucos intra dies finem accepit quasi nescius exercendi; tum Taurus Statilius, quamquam provecta aetate, egregie toleravit; dein Piso viginti per annos pariter probatus publico funere ex decreto senatus celebratus est. XII. Relatum inde ad patres a Quintiliano tribuno plebei de libro Sibullae, quem Caninius Gallus quindecimvirum recipi inter ceteros eiusdem vatis et ea de re senatus consultum postulaverat. quo per discessionem facto misit litteras Caesar, modice tribunum increpans ignarum antiqui moris ob iuventam. Gallo exprobrabat quod scientiae caerimoniarumque vetus incerto auctore ante sententiam collegii, non, ut adsolet, lecto per magistros aestimatoque carmine, apud infrequentem senatum egisset. simul commonefecit, quia multa vana sub nomine celebri vulgabantur. sanxisse Augustum quem intra diem ad praetorem urbanum deferrentur neque habere privatim liceret. quod a maioribus quoque decretum erat post exustum sociali bello Capitolium, quaesitis Samo, Ilio, Erythris, per Africam etiam ac Siciliam et Italicas colonias carminibus Sibullae, una seu plures fuer datoque sacerdotibus negotio quantum humana ope potuissent vera discernere. igitur tunc quoque notioni quindecimvirum is liber subicitur. XIII. Isdem consulibus gravitate annonae iuxta seditionem ventum multaque et pluris per dies in theatro licentius efflagitata quam solitum adversum imperatorem. quis commotus incusavit magistratus patresque quod non publica auctoritate populum coercuissent addiditque quibus ex provinciis et quanto maiorem quam Augustus rei frumentariae copiam advectaret. ita castigandae plebi compositum senatus consultum prisca severitate neque segnius consules edixere. silentium ipsius non civile, ut crediderat, sed in superbiam accipiebatur. XIV. Fine anni Geminius, Celsus, Pompeius, equites Romani, cecidere coniurationis crimine; ex quis Geminius prodigentia opum ac mollitia vitae amicus Seiano, nihil ad serium. et Iulius Celsus tribunus in vinclis laxatam catenam et circumdatam in diversum tendens suam ipse cervicem perfregit. at Rubrio Fabato, tamquam desperatis rebus Romanis Parthorum ad misericordiam fugeret, custodes additi. sane is repertus apud fretum Siciliae retractusque per centurionem nullas probabilis causas longinquae peregrinationis adferebat: mansit tamen incolumis oblivione magis quam clementia. XV. Ser. Galba L. Sulla consulibus diu quaesito quos neptibus suis maritos destinaret Caesar, postquam instabat virginum aetas, L. Cassium, M. Vinicium legit. Vinicio oppidanum genus: Calibus ortus, patre atque avo consularibus, cetera equestri familia erat, mitis ingenio et comptae facundiae. Cassius plebeii Romae generis, verum antiqui honoratique, et severa patris disciplina eductus facilitate saepius quam industria commendabatur. huic Drusillam, Vinicio Iuliam Germanico genitas coniungit superque ea re senatui scribit levi cum honore iuvenum. dein redditis absentiae causis admodum vagis flexit ad graviora et offensiones ob rem publicam coeptas, utque Macro praefectus tribunorumque et centurionum pauci secum introirent quoties curiam ingrederetur petivit. factoque large et sine praescriptione generis aut numeri senatus consulto ne tecta quidem urbis, adeo publicum consilium numquam adiit, deviis plerumque itineribus ambiens patriam et declinans. XVI. Interea magna vis accusatorum in eos inrupit qui pecunias faenore auctitabant adversum legem dictatoris Caesaris qua de modo credendi possidendique intra Italiam caventur, omissam olim, quia privato usui bonum publicum postponitur. sane vetus urbi faenebre malum et seditionum discordiarumque creberrima causa eoque cohibebatur antiquis quoque et minus corruptis moribus. nam primo duodecim tabulis sanctum ne quis unciario faenore amplius exerceret, cum antea ex libidine locupletium agitaretur; dein rogatione tribunicia ad semuncias redactum, postremo vetita versura. multisque plebi scitis obviam itum fraudibus quae toties repressae miras per artes rursum oriebantur. sed tum Gracchus praetor, cui ea quaestio evenerat, multitudine periclitantium subactus rettulit ad senatum, trepidique patres (neque enim quisquam tali culpa vacuus) veniam a principe petivere; et concedente annus in posterum sexque menses dati quis secundum iussa legis rationes familiaris quisque componerent. XVII. Hinc inopia rei nummariae, commoto simul omnium aere alieno, et quia tot damnatis bonisque eorum divenditis signatum argentum fisco vel aerario attinebatur. ad hoc senatus praescripserat, duas quisque faenoris partis in agris per Italiam conlocaret. sed creditores in solidum appellabant nec decorum appellatis minuere fidem. ita primo concursatio et preces, dein strepere praetoris tribunal, eaque quae remedio quaesita, venditio et emptio, in contrarium mutari quia faeneratores omnem pecuniam mercandis agris condiderant. copiam vendendi secuta vilitate, quanto quis obaeratior, aegrius distrahebant, multique fortunis provolvebantur; eversio rei familiaris dignitatem ac famam praeceps dabat, donec tulit opem Caesar disposito per mensas milies sestertio factaque mutuandi copia sine usuris per triennium, si debitor populo in duplum praediis cavisset. sic refecta fides et paulatim privati quoque creditores reperti. neque emptio agrorum exercita ad formam senatus consulti, acribus, ut ferme talia, initiis, incurioso fine. XVIII. Dein redeunt priores metus postulato maiestatis Considio Proculo; qui nullo pavore diem natalem celebrans raptus in curiam pariterque damnatus interfectusque, et sorori eius Sanciae aqua atque igni interdictum accusante Q. Pomponio. is moribus inquies haec et huiusce modi a se factitari praetendebat ut parta apud principem gratia periculis Pomponii Secundi fratris mederetur. etiam in Pompeiam Macrinam exilium statuitur cuius maritum Argolicum socerum Laconem e primoribus Achaeorum Caesar adflixerat. pater quoque inlustris eques Romanus ac frater praetorius, cum damnatio instaret, se ipsi interfecere. datum erat crimini quod Theophanen Mytilenaeum proavum eorum Cn. Magnus inter intimos habuisset, quodque defuncto Theophani caelestis honores Graeca adulatio tribuerat. XIX. Post quos Sex. Marius Hispaniarum ditissimus defertur incestasse filiam et saxo Tarpeio deicitur. ac ne dubium haberetur magnitudinem pecuniae malo vertisse, aurariasque eius, quamquam publicarentur, sibimet Tiberius seposuit. inritatusque suppliciis cunctos qui carcere attinebantur accusati societatis cum Seiano necari iubet. iacuit immensa strages, omnis sexus, omnis aetas, inlustres ignobiles, dispersi aut aggerati. neque propinquis aut amicis adsistere, inlacrimare, ne visere quidem diutius dabatur, sed circumiecti custodes et in maerorem cuiusque intenti corpora putrefacta adsectabantur, dum in Tiberim traherentur ubi fluitantia aut ripis adpulsa non cremare quisquam, non contingere. interciderat sortis humanae commercium vi metus, quantumque saevitia glisceret, miseratio arcebatur. XX. Sub idem tempus G. Caesar, discedenti Capreas avo comes, Claudiam, M. Silani filiam, coniugio accepit, immanem animum subdola modestia tegens, non damnatione matris, non exitio fratrum rupta voce; qualem diem Tiberius induisset, pari habitu, haud multum distantibus verbis. unde mox scitum Passieni oratoris dictum percrebuit neque meliorem umquam servum neque deteriorem dominum fuisse. Non omiserim praesagium Tiberii de Servio Galba tum consule; quem accitum et diversis sermonibus pertemptatum postremo Graecis verbis in hanc sententiam adlocutus 'et tu, Galba, quandoque degustabis imperium,' seram ac brevem potentiam significans, scientia Chaldaeorum artis, cuius apiscendae otium apud Rhodum, magistrum Thrasullum habuit, peritiam eius hoc modo expertus. XXI. Quotiens super tali negotio consultaret, edita domus parte ac liberti unius conscientia utebatur. is litterarum ignarus, corpore valido, per avia ac derupta (nam saxis domus imminet) praeibat eum cuius artem experiri Tiberius statuisset et regredientem, si vanitatis aut fraudum suspicio incesserat, in subiectum mare praecipitabat ne index arcani existeret. igitur Thrasullus isdem rupibus inductus postquam percontantem commoverat, imperium ipsi et futura sollerter patefaciens, interrogatur an suam quoque genitalem horam comperisset, quem tum annum, qualem diem haberet. ille positus siderum ac spatia dimensus haerere primo, dein pavescere, et quantum introspiceret magis ac magis trepidus admirationis et metus, postremo exclamat ambiguum sibi ac prope ultimum discrimen instare. tum complexus eum Tiberius praescium periculorum et incolumem fore gratatur, quaeque dixerat oracli vice accipiens inter intimos amicorum tenet. XXII. Sed mihi haec ac talia audienti in incerto iudicium est fatone res mortalium et necessitate immutabili an forte volvantur. quippe sapientissimos veterum quique sectam eorum aemulatur diversos reperies, ac multis insitam opinionem non initia nostri, non finem, non denique homines dis curae; ideo creberrime tristia in bonos, laeta apud deteriores esse. contra alii fatum quidem congruere rebus putant, sed non e vagis stellis, verum apud principia et nexus naturalium causarum; ac tamen electionem vitae nobis relinquunt, quam ubi elegeris, certum imminentium ordinem. neque mala vel bona quae vulgus putet: multos qui conflictari adversis videantur beatos, at plerosque quamquam magnas per opes miserrimos, si illi gravem fortunam constanter tolerent, hi prospera inconsulte utantur. ceterum plurimis mortalium non eximitur quin primo cuiusque ortu ventura destinentur, sed quaedam secus quam dicta sint cadere fallaciis ignara dicentium: ita corrumpi fidem artis cuius clara documenta et antiqua aetas et nostra tulerit. quippe a filio eiusdem Thrasulli praedictum Neronis imperium in tempore memorabitur, ne nunc incepto longius abierim. XXIII. Isdem consulibus Asinii Galli mors vulgatur, quem egestate cibi peremptum haud dubium, sponte vel necessitate incertum habebatur. consultusque Caesar an sepeliri sineret, non erubuit permittere ultroque incusare casus qui reum abstulissent antequam coram convinceretur: scilicet medio triennio defuerat tempus subeundi iudicium consulari seni, tot consularium parenti. Drusus deinde extinguitur, cum se miserandis alimentis, mandendo e cubili tomento, nonum ad diem detinuisset. tradidere quidam praescriptum fuisse Macroni, si arma ab Seiano temptarentur, extractum custodiae iuvenem (nam in Palatio attinebatur) ducem populo imponere. mox, quia rumor incedebat fore ut nuru ac nepoti conciliaretur Caesar, saevitiam quam paenitentiam maluit. XXIV. Quin et invectus in defunctum probra corporis, exitiabilem in suos, infensum rei publicae animum obiecit recitarique factorum dictorumque eius descripta per dies iussit, quo non aliud atrocius visum: adstitisse tot per annos, qui vultum, gemitus, occultum etiam murmur exciperent, et potuisse avum audire, legeret, in publicum promere vix fides, nisi quod Attii centurionis et Didymi liberti epistulae servorum nomina praeferebant, ut quis egredientem cubiculo Drusum pulsaverat, exterruerat. etiam sua verba centurio saevitiae plena, tamquam egregium, vocesque deficientis adiecerat, quis primo alienationem mentis simulans quasi per dementiam funesta Tiberio, mox, ubi exspes vitae fuit, meditatas compositasque diras imprecabatur, ut, quem ad modum nurum filiumque fratris et nepotes domumque omnem caedibus complevisset, ita poenas nomini generique maiorum et posteris exolveret. obturbabant quidem patres specie detestandi: sed penetrabat pavor et admiratio, callidum olim et tegendis sceleribus obscurum huc confidentiae venisse ut tamquam dimotis parietibus ostenderet nepotem sub verbere centurionis, inter servorum ictus extrema vitae alimenta frustra orantem. XXV. Nondum is dolor exoleverat, cum de Agrippina auditum, quam interfecto Seiano spe sustentatam provixisse reor, et postquam nihil de saevitia remittebatur, voluntate extinctam, nisi si negatis alimentis adsimulatus est finis qui videretur sponte sumptus. enimvero Tiberius foedissimis criminationibus exarsit, impudicitiam arguens et Asinium Gallum adulterum, eiusque morte ad taedium vitae compulsam. sed Agrippina aequi impatiens, dominandi avida, virilibus curis feminarum vitia exuerat. eodem die defunctam, quo biennio ante Seianus poenas luisset, memoriaeque id prodendum addidit Caesar iactavitque quod non laqueo strangulata neque in Gemonias proiecta foret. actae ob id grates decretumque ut quintum decimum kal. Novembris, utriusque necis die, per omnis annos donum Iovi sacraretur. XXVI. Haud multo post Cocceius Nerva, continuus principi, omnis divini humanique iuris sciens, integro statu, corpore inlaeso, moriendi consilium cepit. quod ut Tiberio cognitum, adsidere, causas requirere, addere preces, fateri postremo grave conscientiae, grave famae suae, si proximus amicorum nullis moriendi rationibus vitam fugeret. aversatus sermonem Nerva abstinentiam cibi coniunxit. ferebant gnari cogitationum eius, quanto propius mala rei publicae viseret, ira et metu, dum integer, dum intemptatus, honestum finem voluisse. Ceterum Agrippinae pernicies, quod vix credibile, Plancinam traxit. nupta olim Cn. Pisoni et palam laeta morte Germanici, cum Piso caderet, precibus Augustae nec minus inimicitiis Agrippinae defensa erat. ut odium et gratia desiere, ius valuit; petitaque criminibus haud ignotis sua manu sera magis quam immerita supplicia persolvit. XXVII. Tot luctibus funesta civitate pars maeroris fuit quod Iulia Drusi filia, quondam Neronis uxor, denupsit in domum Rubellii Blandi, cuius avum Tiburtem equitem Romanum plerique meminerant. extremo anni mors Aelii Lamiae funere censorio celebrata, qui administrandae Syriae imagine tandem exolutus urbi praefuerat. genus illi decorum, vivida senectus; et non permissa provincia dignationem addiderat. exim Flacco Pomponio Syriae pro praetore defuncto recitantur Caesaris litterae, quis incusabat egregium quemque et regendis exercitibus idoneum abnuere id munus seque ea necessitudine ad preces cogi per quas consularium aliqui capessere provincias adigerentur, oblitus Arruntium ne in Hispaniam pergeret decimum iam annum attineri. obiit eodem anno et M'. Lepidus de cuius moderatione atque sapientia in prioribus libris satis conlocavi. neque nobilitas diutius demonstranda est: quippe Aemilium genus fecundum bonorum civium, et qui eadem familia corruptis moribus, inlustri tamen fortuna egere. XXVIII. Paulo Fabio L. Vitellio consulibus post longum saeculorum ambitum avis phoenix in Aegyptum venit praebuitque materiem doctissimis indigenarum et Graecorum multa super eo miraculo disserendi. de quibus congruunt et plura ambigua, sed cognitu non absurda promere libet. sacrum Soli id animal et ore ac distinctu pinnarum a ceteris avibus diversum consentiunt qui formam eius effinxere: de numero annorum varia traduntur. maxime vulgatum quingentorum spatium: sunt qui adseverent mille quadringentos sexaginta unum interici, prioresque alites Sesoside primum, post Amaside dominantibus, dein Ptolemaeo, qui ex Macedonibus tertius regnavit, in civitatem cui Heliopolis nomen advolavisse, multo ceterarum volucrum comitatu novam faciem mirantium. sed antiquitas quidem obscura: inter Ptolemaeum ac Tiberium minus ducenti quinquaginta anni fuerunt. unde non nulli falsum hunc phoenicem neque Arabum e terris credidere, nihilque usurpavisse ex his quae vetus memoria firmavit. confecto quippe annorum numero, ubi mors propinquet, suis in terris struere nidum eique vim genitalem adfundere ex qua fetum oriri; et primam adulto curam sepeliendi patris, neque id temere sed sublato murrae pondere temptatoque per longum iter, ubi par oneri, par meatui sit, subire patrium corpus inque Solis aram perferre atque adolere. haec incerta et fabulosis aucta: ceterum aspici aliquando in Aegypto eam volucrem non ambigitur. XXIX. At Romae caede continua Pomponius Labeo, quem praefuisse Moesiae rettuli, per abruptas venas sanguinem effudit; aemulataque est coniunx Paxaea. nam promptas eius modi mortes metus carnificis faciebat, et quia damnati publicatis bonis sepultura prohibebantur, eorum qui de se statuebant humabantur corpora, manebant testamenta, pretium festinandi. sed Caesar missis ad senatum litteris disseruit morem fuisse maioribus, quoties dirimerent amicitias, interdicere domo eumque finem gratiae ponere: id se repetivisse in Labeone, atque illum, quia male administratae provinciae aliorumque criminum urgebatur, culpam invidia velavisse, frustra conterrita uxore, quam etsi nocentem periculi tamen expertem fuisse. Mamercus dein Scaurus rursum postulatur, insignis nobilitate et orandis causis, vita probrosus. nihil hunc amicitia Seiani, sed labefecit haud minus validum ad exitia Macronis odium, qui easdem artes occultius exercebat detuleratque argumentum tragoediae a Scauro scriptae, additis versibus qui in Tiberium flecterentur: verum ab Servilio et Cornelio accusatoribus adulterium Liviae, magorum sacra obiectabantur. Scaurus, ut dignum veteribus Aemiliis, damnationem antiit, hortante Sextia uxore, quae incitamentum mortis et particeps fuit. XXX. Ac tamen accusatores, si facultas incideret, poenis adficiebantur, ut Servilius Corneliusque perdito Scauro famosi, quia pecuniam a Vario Ligure omittendae delationis ceperant, in insulas interdicto igni atque aqua demoti sunt. et Abudius Ruso functus aedilitate, dum Lentulo Gaetulico, sub quo legioni praefuerat, periculum facessit quod is Seiani filium generum destinasset, ultro damnatur atque urbe exigitur. Gaetulicus ea tempestate superioris Germaniae legiones curabat mirumque amorem adsecutus erat, effusae clementiae, modicus severitate et proximo quoque exercitui per L. Apronium socerum non ingratus. unde fama constans ausum mittere ad Caesarem litteras, adfinitatem sibi cum Seiano haud sponte sed consilio Tiberii coeptam; perinde se quam Tiberium falli potuisse, neque errorem eundem illi sine fraude, aliis exitio habendum. sibi fidem integram et, si nullis insidiis peteretur, mansuram; successorem non aliter quam indicium mortis accepturum. firmarent velut foedus, quo princeps ceterarum rerum poteretur, ipse provinciam retineret. haec, mira quamquam, fidem ex eo trahebant quod unus omnium Seiani adfinium incolumis multaque gratia mansit, reputante Tiberio publicum sibi odium, extremam aetatem magisque fama quam vi stare res suas. XXXI. C. Cestio M. Servilio consulibus nobiles Parthi in urbem venere, ignaro rege Artabano. is metu Germanici fidus Romanis, aequabilis in suos, mox superbiam in nos, saevitiam in popularis sumpsit, fretus bellis quae secunda adversum circumiectas nationes exercuerat, et senectutem Tiberii ut inermem despiciens avidusque Armeniae, cui defuncto rege Artaxia Arsacen liberorum suorum veterrimum imposuit, addita contumelia et missis qui gazam a Vonone relictam in Syria Ciliciaque reposcerent; simul veteres Persarum ac Macedonum terminos seque invasurum possessa Cyro et post Alexandro per vaniloquentiam ac minas iaciebat. sed Parthis mittendi secretos nuntios validissimus auctor fuit Sinnaces, insigni familia ac perinde opibus, et proximus huic Abdus ademptae virilitatis. non despectum id apud barbaros ultroque potentiam habet. ii adscitis et aliis primoribus, quia neminem gentis Arsacidarum summae rei imponere poterant, interfectis ab Artabano plerisque aut nondum adultis, Phraaten regis Phraatis filium Roma poscebant: nomine tantum et auctore opus ut sponte Caesaris ut genus Arsacis ripam apud Euphratis cerneretur. XXXII. Cupitum id Tiberio: ornat Phraaten accingitque paternum ad fastigium, destinata retinens, consiliis et astu res externas moliri, arma procul habere. interea cognitis insidiis Artabanus tardari metu, modo cupidine vindictae inardescere. et barbaris cunctatio servilis, statim exequi regium videtur: valuit tamen utilitas, ut Abdum specie amicitiae vocatum ad epulas lento veneno inligaret, Sinnacen dissimulatione ac donis, simul per negotia moraretur. et Phraates apud Syriam dum omisso cultu Romano, cui per tot annos insueverat, instituta Parthorum sumit, patriis moribus impar morbo absumptus est. sed non Tiberius omisit incepta: Tiridaten sanguinis eiusdem aemulum Artabano reciperandaeque Armeniae Hiberum Mithridaten deligit conciliatque fratri Pharasmani, qui gentile imperium obtinebat; et cunctis quae apud Orientem parabantur L. Vitellium praefecit. eo de homine haud sum ignarus sinistram in urbe famam, pleraque foeda memorari; ceterum regendis provinciis prisca virtute egit. unde regressus et formidine G. Caesaris, familiaritate Claudii turpe in servitium mutatus exemplar apud posteros adulatorii dedecoris habetur, cesseruntque prima postremis, et bona iuventae senectus flagitiosa oblitteravit. XXXIII. At ex regulis prior Mithridates Pharasmanem perpulit dolo et vi conatus suos iuvare, repertique corruptores ministros Arsacis multo auro ad scelus cogunt; simul Hiberi magnis copiis Armeniam inrumpunt et urbe Artaxata potiuntur. quae postquam Artabano cognita, filium Oroden ultorem parat; dat Parthorum copias, mittit qui auxilia mercede facerent: contra Pharasmanes adiungere Albanos, accire Sarmatas, quorum sceptuchi utrimque donis acceptis more gentico diversa induere. sed Hiberi locorum potentes Caspia via Sarmatam in Armenios raptim effundunt. at qui Parthis adventabant, facile arcebantur, cum alios incessus hostis clausisset, unum reliquum mare inter et extremos Albanorum montis aestas impediret, quia flatibus etesiarum implentur vada: hibernus auster revolvit fluctus pulsoque introrsus freto brevia litorum nudantur. XXXIV. Interim Oroden sociorum inopem auctus auxilio Pharasmanes vocare ad pugnam et detrectantem incessere, adequitare castris, infensare pabula; ac saepe modum obsidii stationibus cingebat, donec Parthi contumeliarum insolentes circumsisterent regem poscerent proelium. atque illis sola in equite vis: Pharasmanes et pedite valebat. nam Hiberi Albanique saltuosos locos incolentes duritiae patientiaeque magis insuevere; feruntque se Thessalis ortos, qua tempestate Iaso post avectam Medeam genitosque ex ea liberos inanem mox regiam Aeetae vacuosque Colchos repetivit. multaque de nomine eius et oraclum Phrixi celebrant; nec quisquam ariete sacrificaverit, credito vexisse Phrixum, sive id animal seu navis insigne fuit. ceterum derecta utrimque acie Parthus imperium Orientis, claritudinem Arsacidarum contraque ignobilem Hiberum mercennario milite disserebat; Pharasmanes integros semet a Parthico dominatu, quanto maiora peterent, plus decoris victores aut, si terga darent, flagitii atque periculi laturos; simul horridam suorum aciem, picta auro Medorum agmina, hinc viros, inde praedam ostendere. XXXV. Enimvero apud Sarmatas non una vox ducis: se quisque stimulant ne pugnam per sagittas sinerent: impetu et comminus praeveniendum. variae hinc bellantium species, cum Parthus sequi vel fugere pari arte suetus distraheret turmas, spatium ictibus quaereret, Sarmatae omisso arcu, quo brevius valent, contis gladiisque ruerent; modo equestris proelii more frontis et tergi vices, aliquando ut conserta acies corporibus et pulsu armorum pellerent pellerentur. iamque et Albani Hiberique prensare, detrudere, ancipitem pugnam hostibus facere, quos super eques et propioribus vulneribus pedites adflictabant. inter quae Pharasmanes Orodesque, dum strenuis adsunt aut dubitantibus subveniunt, conspicui eoque gnari, clamore telis equis concurrunt, instantius Pharasmanes; nam vulnus per galeam adegit. nec iterare valuit, praelatus equo et fortissimis satellitum protegentibus saucium: fama tamen occisi falso credita exterruit Parthos victoriamque concessere. XXXVI. Mox Artabanus tota mole regni ultum iit. peritia locorum ab Hiberis melius pugnatum; nec ideo abscedebat, ni contractis legionibus Vitellius et subdito rumore tamquam Mesopotamiam invasurus metum Romani belli fecisset. tum omissa Armenia versaeque Artabani res, inliciente Vitellio desererent regem saevum in pace et adversis proeliorum exitiosum. igitur Sinnaces, quem antea infensum memoravi, patrem Abdagaesen aliosque occultos consilii et tunc continuis cladibus promptiores ad defectionem trahit, adfluentibus paulatim qui metu magis quam benevolentia subiecti repertis auctoribus sustulerant animum. nec iam aliud Artabano reliquum quam si qui externorum corpori custodes aderant, suis quisque sedibus extorres, quis neque boni intellectus neque mali cura sed mercede aluntur ministri sceleribus. his adsumptis in longinqua et contermina Scythiae fugam maturavit, spe auxilii, quia Hyrcanis Carmaniisque per adfinitatem innexus erat: atque interim posse Parthos absentium aequos, praesentibus mobilis, ad paenitentiam mutari. XXXVII. At Vitellius profugo Artabano et flexis ad novum regem popularium animis, hortatus Tiridaten parata capessere, robur legionum sociorumque ripam ad Euphratis ducit. sacrificantibus, cum hic more Romano suovetaurilia daret, ille equum placando amni adornasset, nuntiavere accolae Euphraten nulla imbrium vi sponte et immensum attolli, simul albentibus spumis in modum diadematis sinuare orbis, auspicium prosperi transgressus. quidam callidius interpretabantur initia conatus secunda neque diuturna, quia eorum quae terra caelove portenderentur certior fides, fluminum instabilis natura simul ostenderet omina raperetque. sed ponte navibus effecto tramissoque exercitu primus Ornospades multis equitum milibus in castra venit, exul quondam et Tiberio, cum Delmaticum bellum conficeret, haud inglorius auxiliator eoque civitate Romana donatus, mox repetita amicitia regis multo apud eum honore, praefectus campis qui Euphrate et Tigre inclutis amnibus circumflui Mesopotamiae nomen acceperunt. neque multo post Sinnaces auget copias, et columen partium Abdagaeses gazam et paratus regios adicit. Vitellius ostentasse Romana arma satis ratus monet Tiridaten primoresque, hunc, Phraatis avi et altoris Caesaris quaeque utrubique pulchra meminerit, illos, obsequium in regem, reverentiam in nos, decus quisque suum et fidem retinerent. exim cum legionibus in Syriam remeavit. XXXVIII. Quae duabus aestatibus gesta coniunxi quo requie scerete animus a domesticis malis; non enim Tiberium, quamquam triennio post caedem Seiani, quae ceteros mollire solent, tempus preces satias mitigabant, quin incerta vel abolita pro gravissimis et recentibus puniret. eo metu Fulcinius Trio ingruentis accusatores haud perpessus supremis tabulis multa et atrocia in Macronem ac praecipuos libertorum Caesaris composuit, ipsi fluxam senio mentem et continuo abscessu velut exilium obiectando. quae ab heredibus occultata recitari Tiberius iussit, patientiam libertatis alienae ostentans et contemptor suae infamiae, an scelerum Seiani diu nescius mox quoquo modo dicta vulgari malebat veritatisque, cui adulatio officit, per probra saltem gnarus fieri. isdem diebus Granius Marcianus senator, a C. Graccho maiestatis postulatus, vim vitae suae attulit, Tariusque Gratianus praetura functus lege eadem extremum ad supplicium damnatus. XXXIX. Nec dispares Trebelleni Rufi et Sextii Paconiani exitus: nam Trebellenus sua manu cecidit, Paconianus in carcere ob carmina illic in principem factitata strangulatus est. haec Tiberius non mari, ut olim, divisus neque per longinquos nuntios accipiebat, sed urbem iuxta, eodem ut die vel noctis interiectu litteris consulum rescriberet, quasi aspiciens undantem per domos sanguinem aut manus carnificum. fine anni Poppaeus Sabinus concessit vita, modicus originis, principum amicitia consulatum ac triumphale decus adeptus maximisque provinciis per quattuor et viginti annos impositus, nullam ob eximiam artem sed quod par negotiis neque supra erat. XL. Quintus Plautius Sex. Papinius consules sequuntur. eo anno neque quod L. Aruseius * * * morte adfecti forent, adsuetudine malorum ut atrox advertebatur, sed exterruit quod Vibulenus Agrippa eques Romanus, cum perorassent accusatores, in ipsa curia depromptum sinu venenum hausit prolapsusque ac moribundus festinatis lictorum manibus in carcerem raptus est faucesque iam exanimis laqueo vexatae. ne Tigranes quidem, Armenia quondam potitus ac tunc reus, nomine regio supplicia civium effugit. at C. Galba consularis et duo Blaesi voluntario exitu cecidere, Galba tristibus Caesaris litteris provinciam sortiri prohibitus: Blaesis sacerdotia, integra eorum domo destinata, convulsa distulerat, tunc ut vacua contulit in alios; quod signum mortis intellexere et executi sunt. et Aemilia Lepida, quam iuveni Druso nuptam rettuli, crebris criminibus maritum insectata, quamquam intestabilis, tamen impunita agebat, dum superfuit pater Lepidus: post a delatoribus corripitur ob servum adulterum, nec dubitabatur de flagitio: ergo omissa defensione finem vitae sibi posuit. XLI. Per idem tempus Clitarum natio Cappadoci Archelao subiecta, quia nostrum in modum deferre census, pati tributa adigebatur, in iuga Tauri montis abscessit locorumque ingenio sese contra imbellis regis copias tutabatur, donec M. Trebellius legatus, a Vitellio praeside Syriae cum quattuor milibus legionariorum et delectis auxiliis missus, duos collis quos barbari insederant (minori Cadra, alteri Davara nomen est) operibus circumdedit et erumpere ausos ferro, ceteros siti ad deditionem coegit. At Tiridates volentibus Parthis Nicephorium et Anthemusiada ceterasque urbes, quae Macedonibus sitae Graeca vocabula usurpant, Halumque et Artemitam Parthica oppida recepit, certantibus gaudio qui Artabanum Scythas inter eductum ob saevitiam execrati come Tiridatis ingenium Romanas per artes sperabant. XLII. Plurimum adulationis Seleucenses induere, civitas potens, saepta muris neque in barbarum corrupta sed conditoris Seleuci retinens. trecenti opibus aut sapientia delecti ut senatus, sua populo vis. et quoties concordes agunt, spernitur Parthus: ubi dissensere, dum sibi quisque contra aemulos subsidium vocant, accitus in partem adversum omnis valescit. id nuper acciderat Artabano regnante, qui plebem primoribus tradidit ex suo usu: nam populi imperium iuxta libertatem, paucorum dominatio regiae libidini propior est. tum adventantem Tiridaten extollunt veterum regum honoribus et quos recens aetas largius invenit; simul probra in Artabanum fundebant, materna origine Arsaciden, cetera degenerem. Tiridates rem Seleucensem populo permittit. mox consultans quonam die sollemnia regni capesseret, litteras Phraatis et Hieronis qui validissimas praefecturas obtinebant accipit, brevem moram precantium. placitumque opperiri viros praepollentis, atque interim Ctesiphon sedes imperii petita: sed ubi diem ex die prolatabant, multis coram et adprobantibus Surena patrio more Tiridaten insigni regio evinxit. XLIII. Ac si statim interiora ceterasque nationes petivisset, oppressa cunctantium dubitatio et omnes in unum cedebant: adsidendo castellum, in quod pecuniam et paelices Artabanus contulerat, dedit spatium exuendi pacta. nam Phraates et Hiero et si qui alii delectum capiendo diademati diem haut concelebraverant, pars metu, quidam invidia in Abdagaesen qui tum aula et novo rege potiebatur ad Artabanum vertere; isque in Hyrcanis repertus est, inluvie obsitus et alimenta arcu expediens. ac primo tamquam dolus pararetur territus, ubi data fides reddendae dominationi venisse, adlevatur animum et quae repentina mutatio exquirit. tum Hiero pueritiam Tiridatis increpat, neque penes Arsaciden imperium sed inane nomen apud imbellem externa mollitia, vim in Abdagaesis domo. XLIV. Sensit vetus regnandi falsos in amore odia non fingere. nec ultra moratus quam dum Scytharum auxilia conciret, pergit properus et praeveniens inimicorum astus, amicorum paenitentiam; neque exuerat paedorem ut vulgum miseratione adverteret. non fraus, non preces, nihil omissum quo ambiguos inliceret, prompti firmarentur. iamque multa manu propinqua Seleuciae adventabat, cum Tiridates simul fama atque ipso Artabano perculsus distrahi consiliis, iret contra an bellum cunctatione tractaret. quibus proelium et festinati casus placebant, disiectos et longinquitate itineris fessos ne animo quidem satis ad obsesquium coaluisse disserunt, proditores nuper hostesque eius quem rursum foveant. verum Abdagaeses regrediendum in Mesopotamiam censebat, ut amne obiecto, Armeniis interim Elymaeisque et ceteris a tergo excitis, aucti copiis socialibus et quas dux Romanus misisset fortunam temptarent. ea sententia valuit, quia plurima auctoritas penes Abdagaesen et Tiridates ignavus ad pericula erat. sed fugae specie discessum; ac principio a gente Arabum facto ceteri domos abeunt vel in castra Artabani, donec Tiridates cum paucis in Syriam revectus pudore proditionis omnis exolvit. XLV. Idem annus gravi igne urbem adficit, deusta parte circi quae Aventino contigua, ipsoque Aventino; quod damnum Caesar ad gloriam vertit exolutis domuum et insularum pretiis. milies sestertium in munificentia conlocatum, tanto acceptius in vulgum, quanto modicus privatis aedificationibus ne publice quidem nisi duo opera struxit, templum Augusto et scaenam Pompeiani theatri; eaque perfecta, contemptu ambitionis an per senectutem, haud dedicavit. sed aestimando cuiusque detrimento quattuor progeneri Caesaris, Cn. Domitius, Cassius Longinus, M. Vinicius, Rubellius Blandus delecti additusque nominatione consulum P. Petronius. et pro ingenio cuiusque quaesiti decretique in principem honores; quos omiserit receperitve in incerto fuit ob propinquum vitae finem. neque enim multo post supremi Tiberio consules, Cn. Acerronius C. Pontius, magistratum occepere, nimia iam potentia Macronis, qui gratiam G. Caesaris numquam sibi neglectam acrius in dies fovebat impuleratque post mortem Claudiae, quam nuptam ei rettuli, uxorem suam Enniam imitando amorem iuvenem inlicere pactoque matrimonii vincire, nihil abnuentem, dum dominationis apisceretur; nam etsi commotus ingenio simulationum tamen falsa in sinu avi perdidicerat. XLVI. Gnarum hoc principi, eoque dubitavit de tradenda re publica, primum inter nepotes, quorum Druso genitus sanguine et caritate propior, sed nondum pubertatem ingressus, Germanici filio robur iuventae, vulgi studia, eaque apud avum odii causa. etiam de Claudio agitanti, quod is composita aetate bonarum artium cupiens erat, imminuta mens eius obstitit. sin extra domum successor quaereretur, ne memoria Augusti, ne nomen Caesarum in ludibria et contumelias verterent metuebat: quippe illi non perinde curae gratia praesentium quam in posteros ambitio. mox incertus animi, fesso corpore consilium cui impar erat fato permisit, iactis tamen vocibus per quas intellegeretur providus futurorum; namque Macroni non abdita ambage occidentem ab eo deseri, orientem spectari exprobravit, et G. Caesari, forte orto sermone L. Sullam inridenti, omnia Sullae vitia et nullam eiusdem virtutem habiturum praedixit. simul crebris cum lacrimis minorem ex nepotibus complexus, truci alterius vultu, 'occides hunc tu' inquit 'et te alius.' sed gravescente valetudine nihil e libidinibus omittebat, in patientia firmitudinem simulans solitusque eludere medicorum artes atque eos qui post tricesimum aetatis annum ad internoscenda corpori suo utilia vel noxia alieni consilii indigerent. XLVII. Interim Romae futuris etiam post Tiberium caedibus semina iaciebantur. Laelius Balbus Acutiam, P. Vitellii quondam uxorem, maiestatis postulaverat; qua damnata cum praemium accusatori decerneretur, Iunius Otho tribunus plebei intercessit, unde illis odia, mox Othoni exitium. dein multorum amoribus famosa Albucilla, cui matrimonium cum Satrio Secundo coniurationis indice fuerat, defertur impietatis in principem; conectebantur ut conscii et adulteri eius Cn. Domitius, Vibius Marsus, L. Arruntius. de claritudine Domitii supra memoravi; Marsus quoque vetustis honoribus et inlustris studiis erat. sed testium interrogationi, tormentis servorum Macronem praesedisse commentarii ad senatum missi ferebant, nullaeque in eos imperatoris litterae suspicionem dabant, invalido ac fortasse ignaro ficta pleraque ob inimicitias Macronis notas in Arruntium. XLVIII. Igitur Domitius defensionem meditans, Marsus tamquam inediam destinavisset, produxere vitam: Arruntius, cunctationem et moras suadentibus amicis, non eadem omnibus decora respondit: sibi satis aetatis neque aliud paenitendum quam quod inter ludibria et pericula anxiam senectam toleravisset, diu Seiano, nunc Macroni, semper alicui potentium invisus, non culpa sed ut flagitiorum impatiens. sane paucos ad suprema principis dies posse vitari: quem ad modum evasurum imminentis iuventam? an, cum Tiberius post tantam rerum experientiam vi dominationis convulsus et mutatus sit, G. Caesarem vix finita pueritia, ignarum omnium aut pessimis innutritum, meliora capessiturum Macrone duce, qui ut deterior ad opprimendum Seianum delectus plura per scelera rem publicam conflictavisset? prospectare iam se acrius servitium eoque fugere simul acta et instantia. haec vatis in modum dictitans venas resolvit. documento sequentia erunt bene Arruntium morte usum. Albucilla inrito ictu ab semet vulnerata iussu senatus in carcerem fertur. stuprorum eius ministri, Carsidius Sacerdos praetorius ut in insulam deportaretur, Pontius Fregellanus amitteret ordinem senatorium, et eaedem poenae in Laelium Balbum decernuntur, id quidem a laetantibus, quia Balbus truci eloquentia habebatur, promptus adversum insontis. XLIX. Isdem diebus Sex. Papinius consulari familia repentinum et informem exitum delegit, iacto in praeceps corpore. causa ad matrem referebatur, quae pridem repudiata adsentationibus atque luxu perpulisset iuvenem ad ea quorum effugium non nisi morte inveniret. igitur accusata in senatu, quamquam genua patrum advolveretur luctumque communem et magis imbecillum tali super casu feminarum animum aliaque in eundem dolorem maesta et miseranda diu ferret, urbe tamen in decem annos prohibita est, donec minor filius lubricum iuventae exiret. L. Iam Tiberium corpus, iam vires, nondum dissimulatio deserebat: idem animi rigor; sermone ac vultu intentus quaesita interdum comitate quamvis manifestam defectionem tegebat. mutatisque saepius locis tandem apud promunturium Miseni consedit in villa cui L. Lucullus quondam dominus. illic eum adpropinquare supremis tali modo compertum. erat medicus arte insignis, nomine Charicles, non quidem regere valetudines principis solitus, consilii tamen copiam praebere. is velut propria ad negotia digrediens et per speciem officii manum complexus pulsum venarum attigit. neque fefellit: nam Tiberius, incertum an offensus tantoque magis iram premens, instaurari epulas iubet discumbitque ultra solitum, quasi honori abeuntis amici tribueret. Charicles tamen labi spiritum nec ultra biduum duraturum Macroni firmavit. inde cuncta conloquiis inter praesentis, nuntiis apud legatos et exercitus festinabantur. septimum decimum kal. Aprilis interclusa anima creditus est mortalitatem explevisse; et multo gratantum concursu ad capienda imperii primordia G. Caesar egrediebatur, cum repente adfertur redire Tiberio vocem ac visus vocarique qui recreandae defectioni cibum adferrent. pavor hinc in omnis, et ceteri passim dispergi, se quisque maestum aut nescium fingere; Caesar in silentium fixus a summa spe novissima expectabat. Macro intrepidus opprimi senem iniectu multae vestis iubet discedique ab limine. sic Tiberius finivit octavo et septuagesimo aetatis anno. LI. Pater ei Nero et utrimque origo gentis Claudiae, quamquam mater in Liviam et mox Iuliam familiam adoptionibus transierit. casus prima ab infantia ancipites; nam proscriptum patrem exul secutus, ubi domum Augusti privignus introiit, multis aemulis conflictatus est, dum Marcellus et Agrippa, mox Gaius Luciusque Caesares viguere; etiam frater eius Drusus prosperiore civium amore erat. sed maxime in lubrico egit accepta in matrimonium Iulia, impudicitiam uxoris tolerans aut declinans. dein Rhodo regressus vacuos principis penatis duodecim annis, mox rei Romanae arbitrium tribus ferme et viginti obtinuit. morum quoque tempora illi diversa: egregium vita famaque quoad privatus vel in imperiis sub Augusto fuit; occultum ac subdolum fingendis virtutibus donec Germanicus ac Drusus superfuere; idem inter bona malaque mixtus incolumi matre; intestabilis saevitia sed obtectis libidinibus dum Seianum dilexit timuitve: postremo in scelera simul ac dedecora prorupit postquam remoto pudore et metu suo tantum ingenio utebatur.

PVBLIVS PAPINIVS STATIVS THEBAID XI

Salax taberna vosque contubernales, a pilleatis nona fratribus pila, solis putatis esse mentulas vobis, solis licere, quidquid est puellarum, confutuere et putare ceteros hircos? an, continenter quod sedetis insulsi centum an ducenti, non putatis ausurum me una ducentos irrumare sessores? atqui putate: namque totius vobis frontem tabernae sopionibus scribam. puella nam mi, quae meo sinu fugit, amata tantum quantum amabitur nulla, pro qua mihi sunt magna bella pugnata, consedit istic. hanc boni beatique omnes amatis, et quidem, quod indignum est, omnes pusilli et semitarii moechi; tu praeter omnes une de capillatis, cuniculosae Celtiberiae fili, Egnati. opaca quem bonum facit barba et dens Hibera defricatus urina.

Migne Patrologia Latina - Volumen 036 Texts (7): 1815-1875, Migne, Patrologia Latina Volumen 036

III 1 DE SOLERTIA ET CALLIDITATE Romana 1 Superest acumen animi solertiaque rerum gerendarum, quam vel solam prudentiam vulgus appellat. Qua in re primo romane libertatis auctori primus quoque locus dabitur. 2 L. Iunius Brutus, Tarquinii Superbi avunculi sui naturam et mores ab adolescentia contemplatus, cum omnem illi virtutis habitum odiosum ac formidabilem videret ob eamque suspitionem iuventutis precipuum florem et in primis fratrem suum crudeliter extinctum, quod unum et sibi et spei publice consilium erat a solertia mutuatus est: verbis atque actibus delirantis speciem induit, unoque atque altero ridiculosius admisso affectate vecordie brevi fidem fecit. Supervacuum visum est ferrum adigere iugulo dementis. Ita cunctis pereuntibus tutus sub hac nube latuit, donec erumpendi tempus affulsit. 3 Idem adolescentibus regiis iussu patris munera delphico Apollini ferentibus, "ridiculi gratia" — ut Plinii verbis utar — "comes ascitus" est; metuensque ne manifesta reverentia dissimulate prudentie signum daret, terebrate virge sambucee aurum infusum aris obtulit. 4 Denique regis filiis post iussionem patris adimpletam de regni successione percunctantibus cum responsum esset ab Apolline, de regno quidem nichil, sed summam potestatem obventuram illi qui matri primus osculum tulisset, ceteris de regina dictum extimantibus, Brutus parentem publicam humani generis, terram, intellexit; subitoque, velut ab aliquo sotiorum impelleretur, pronus corruens, furtivum terre osculum ingessit. Nec multo post asserta libertate, primus consul mentiri Apollinem non est passus. 2 1 Atque ut ad infantiam et cunabula romani imperii revertar, quam versutum et quam solers Romuli consilium! qui ad fundandam incolendamque novam urbem letissima iuventute contracta, cogitans unius nec amplius etatis populum ope feminea destitutum, finitimorum matrimonia, quia preces sprete fuerant, calliditate quesivit. 2 Simulata namque ludorum equestrium pompa, cum ad rei famam ingens ex vicinis circum urbibus utriusque sexus turba concurreret, nuptis intactis, ut scilicet raptus adulterio vacaret, virgines frequenti rapuit spectaculo: plurimorum licet bellorum causam, at profecto necessariam stirpis martie propaginem et unicum perpetuande civitatis adminiculum. 3 1 Et ut ordinem dyadematum teneant exempla solertie, Numa Pompilius, secundus Romanorum rex, animadversa populi ferocia, quam ardentissima predecessoris institutione conceperat, mitigandosque mores ratus, occasione novitatis temporum usus est. 2 Sentiebat adhuc alpinum quiddam ac pastorium inesse animis. Itaque sepe solus aricini nemoris opacam et gelido fonte roscidam speluncam ingredi longasque ibi noctu moras agere submotis procul arbitris solebat, simulato coniugis Egerie familiari colloquio. Sic iniecto deorum metu, facile credulum et inexpertum populum quibus libuit legibus aut superstitionibus involvit. 3 Quod mirantes quidam usum Pithagore philosophi consilio putaverunt. Quorum opinioni et temporum et locorum ratio adversa est: constat enim Pithagoram in Italiam venisse Superbo regnante, quod tempus ab interitu Pompilii supra humane vite longissimum modum distare notum est; illud quoque compertum, non urbem Romam sed extremum Italie angulum tenuisse Pithagoram, ut appareat inter eum ac illum de quo agimus romanum regem nullum prorsus vel loci vel temporis fuisse commercium. « Quo rex iste maior vir habendus est, » ut verbis Marci Tullii utar, « quod sapientiam constituende civitatis duobus prope seculis ante cognovit quam eam Greci notam esse senserunt ». 4 Non tamen negaverim Numam in constitutione cerimoniarum ac legum Minois ac Ligurgi solertiam secutum. Quorum primus ex antro Iovis leges velut ipsius Iovis de manibus acceptas efferebat, ut earum iugo Cretenses mixta cum imperio religione premerentur; alter eadem arte, sed diverso numine, in condendis Lacedemonum legibus usus est. 4 1 Eadem prima etate Romanorum, vacca portentuose pulcritudinis ac stature in finibus Sabinorum edita, consulti aruspices responderant fore ut quisquis Diane, cuius in Aventino templum erat, eam victimam mactasset, universi orbis monarchiam patrie sue quereret. 2 Bovis dominus gaudio exultans, nequid per moras de ingentis rei occasione pretermitteret, "in Aventinum" propere perductam "ante aram" statuit. 3 Et iam cultris ac vasculis ex more conquisitis accingebatur eratque totus in sacrificium intentus sabinus velut omnium terrarum imperium quesiturus; inter hec anxium, re comperta, summus templi sacerdos sub obtentu religionis abstrahit ab incepto, perquam sancte admonens ne ante sacrificet quam se se vivis undis preterlabentis fluminis abluerit. Hesit ille, et dum venerabundus ad sinistram ripam Tybridis ex colle descenderet, callidus persuasor raptim sacrificium peregit. 4 Non insulsa sacerdotis astutia, ut tunc res erant; sed quod Valerius addit, hac arte quesitum Romanis imperium terrarum orbis, perridiculum: profecto enim nunquam eo magnitudinis perventum foret, si non magis ardens excellensque clarorum virtus civium et armorum experientia quam furtivum peregrine bovis sacrificium contulisset. 5 1 Scipio Maior proximum tenebit locum. Hic exercitum in Africam traiecturus Lilybeum pervenerat. Erant circa latus eius trecenti iuvenes romani, quibus ad bellum strenue gerendum non animi deerant nec corpora, sed arma et equi; quorum conquisitio fatigato erario haud facilis videbatur. Itaque cum longi apparatus facultatem "temporis angustie negarent", iussi in castris esse, cur "inermes" cum armatis mixti tenerentur, et ipsi consiliorum ducis ignari mirabantur et mirari reliquos cogebant. 2 Scipio igitur solertia succurrendum ratus egestati, totidem siculis equitibus qui ex omnibus genere ac divitiis florebant, ut armati egregie atque "equis" excellentibus "instructi" statuta die "adessent" precipit. Quod cum illi non sine querelis tacitis exequerentur et affines singulorum metus urgeret, prefixa dies affuit: mesti ac soliciti ob hoc unum, quia provocandi ius non erat, "paruere". 3 Legens in frontibus secreta pectorum Scipio in tempore reversos mitius alloquitur: 'Et video vos' inquit, 'tedio ac labore longinque militie conterritos et quonam pacto vos hoc honere levare queam iandudum cogito: proinde dicite intrepide, priusquam in discrimen ventum sit, quid cuiusque fert animus'. 4 Hic cum unus ex eo numero, seu loquendi promptior seu timidior pugnandi, malle se detractare militiam, si sue potestatis fieret, aperte respondisset, tum Scipio: 'Quoniam palam michi loqueris, "vicarium"' inquit, '"tibi" dabo'. Quod cum ille libens amplecteretur, uni ex Romanis inermibus in medium prolato arma et equum tradit adolescens siculus. Id exemplum secuti omnes quibus quies esset carior quam gloria, cum bona gratia romani ducis exemptum imperato labori militem videntes, eandem conditionem acceperunt. 5 Sic militandi necessitas querulis remissa et ingenio effectum ut, quod alioquin inviti fecissent, leti et gratias agentes arma et equos traderent Romanis. Eximiamque illam "equitum alam" eoque atque bellis aliis probatissimam "evasisse" auctor est Livius. 6 Idem ab adolescentia supra quam credi posset mira quadam arte "in ostentationem virtutis" ac glorie instructus erat. Percrebruerat autem fama, seu ex rebus gestis seu ex moribus seu ex forma corporis oriens incertum, non humana sed "divina eum stirpe" progenitum; cui — quod in tali re usu evenit — et fabularum ambages aderant: visum "serpentem" insuete magnitudinis "in lecto matris", sibi infantulo "draconem circumfusum nichil nocuisse", et multa huius generis vulgus credulum motura. 7 Hanc de se opinionem hominum tali ingenio nutrivit, ut de origine quidem sua nichil sponte loqueretur, et interrogatus an vera essent que passim ferebantur, nec affirmaret, nequam exinde vanitatis maculam incurreret, nec negaret quod credi ab omnibus gaudebat. Hac taciturnitate plus assecutus est, quam si se palam Iovis filium predicasset. 8 Addidit et aliud solertie genus. Per singulos dies, antequam quicquam "publici privatique" negotii "ageret, in Capitolium" ascendens "cellam Iovis solus" intrabat; ibi aliquandiu perstans, veluti divino colloquio frueretur vulgo persuaserat. Inde spei plenus digrediebatur ad agendas res. Idque in multis bellis repletis spe militibus, quasi e celo promissis prosperis eventibus, ad victoriam contulisse notum est. Imitatum opinari trium quos paulo ante retulimus exempla non alienum est. 6 1 Ut apud Ciceronem scriptum est, « callidum Hanibalem ex Penorum, ex nostris ducibus Q. Fabium Maximum accepimus facilem celare tacere dissimulare insidiari preripere hostium consilia ». Addit et aliorum nomina, quos apud Graios huiuscemodi artibus nobilitatos refert: in quis Themistoclen ac Solonem. 2 Possem multos superaddere, nisi curiosi et otiosi pariter esset ingenii universa conquirere, precipue quorum explicatio sub bellicis cautelis erit oportunior. Nunc pauca de tranquilliore quorundam ex hiis ducibus solertia expediam. 3 Atque ut a nostris more solito incipiam, Q. Fabius Maximus lucanum equitem ac nolanum peditem, duos uno tempore fortissimos bellatores, ceterum suo quemlibet vitio laborantem, in castris noverat: equitem turpi meretricis amore pereuntem, peditem parum spectate in Romanos fidei. 4 Utriusque potius morbo consulere, quam alterius vel amborum opera carere statuit. Equitem igitur occulto permittens comparare scortulum quod ardebat, peditem vero non modo non suspitionibus aggravans, sed eximiis insuper laudibus atque honoribus pro contione concelebrans, in utroque quod optabat consecutus est. 5 In primo quidem ut voti compos expeditissimus ac promptissimus in omne discrimen esset — nec immerito dici possit is demum militaris discipline rigor utillimus tantisper de rigore remisisse —; in secundo autem philosophici consilii effectum felicissime nactus est: "servum" enim "bonum et fidelem", non solum quia credidisset, sed quia vel credere simulasset, effecit. 7 1 Si tamen in omni re supremum vicisse summa est gloria, quis Publio Villio preferendus qui ingenio fefellit Hanibalem? Ad Antiochum Syrie regem bello victus Hanibal confugerat eratque apud eum honorificentissime particeps consiliorum omnium, quoniam romana bella meditanti nullus magis ydoneus consultor occurrebat. 2 Eo igitur pendente belli apparatu romana legatio profecta est, in qua Publium Villium fuisse traditur. Is periculosissimum ratus si potentia regis consilio Hanibalis diutius fulta foret, pensata credulitate ac vanitate regia et existimans, id quod erat, Hanibalem ut externum hominem inter aulicos invidiosum ac suspectum fore, ex eo gradu quem apud regem obtinebat improvisum deicere adortus est; effecitque astu facili: siquidem assidue apud Hanibalem versatus, omne quamvis levissimum verbum auribus eius insussurrans, frequenti nimiumque domestico colloquio et emulis criminandi et regi suspicandi prebuit materiam. 3 Ita factum est ut inadvertens Hanibal e consilio reiectus, etsi postea in gratiam redierit, quia tamen id nimis sero accidit, et regi graviorem casum et Romanis faciliorem pepererit victoriam. 4 Nec sum nescius apud quosdam ex historicis taceri nomen Villii, apud alios ita hunc actum referri, ut omnia casu fortuito, nichil penitus eiusdem solertia gestum sit; sed illos in hac parte sequi malui qui ad propositum meum pertinentem historiam tradebant. 8 1 Precipiti quondam ac periculosi exitus amore filii deprehenso pater anxius, cum aperta via revocare eum posse diffideret, novo genere solertie mansueti patris cautique consultoris officium implevit, et: 'Queso,' inquit, 'fili, pro salute tua, ut quotiens amicam aditurus es, comunem prius et concessam venerem experiare'. 2 Quod cum ille non abnueret atque ideo semiexarmatus obtusaque velut acie libidinis ad eam quam afflictim diligebat sepius accessisset, sensim lassato pectore saniora consilia recepit et quod alienis monitis nunquam fecisset, per se ipsum amoris flammas rabiemque compescuit. 9 1 Duo nunc in simili, imo in eodem genere periculi longe diversa seu verius adversa calliditatis exempla proferantur. 2 Alter enim, Marcus Volusius, cum edilitatem plebis ageret a triumviris se proscriptum audiens, abiectis insignibus magistratus, sub inopi mendicantis tegmine per exploratores medios, nulli cognitus, ad Marci Bruti exercitum evasit. 3 Alter, Saturninus Vetulo, eisdem triumviralibus procellis, ubi se proscriptum comperit, confestim preture habitum arripuit cum privatus esset, premissoque longo ordine servorum qui lictorum speciem preferrent, apprehensisque vehiculis et iure velut proprio per omnes terras occupatis hospitiis, obtinuit tam constanti animo ut non proscriptus sed magistratus populi romani et ab hostibus et a quolibet pretereunte crederetur, non aliter quam si omnium oculos splendore habitus prestrinxisset. 4 Parique figmento mox ut Puteolos attigit, naves in statione repertas, ceu publice necessitatis gratia, nemine adversari auso cepit conscenditque; quibus in Siciliam, tutissimum ea tempestate "proscriptorum" portum, fortunatus simulator enatavit. 5 Et hii quidem singulorum actus: 10 1 illa dissimulatio mirabilior, que universo quondam Tusculanorum populo in extremis casibus opem tulit. Ingens Romanorum odium fracta sepe fide meriti, cum ad excidium patrie sue accensum ultionis desiderio Furium Camillum adventare romanasque legiones accepissent, nec adversus tantum et ducem et exercitum spei quicquam in armis foret, spem comunem in solertia posuerunt. 2 Igitur tranquillo pacificoque habitu omnis sexus atque etas menia urbis egrediens, hostes suos, velut ignari quam ob causam venissent, humane atque alacriter exceperunt armatosque nullo vestigio timoris edito in urbem intus duxerunt, commeatibus, et cunctis que in rem essent affatim et iocunde ministratis. Quo tam insperato obsequiorum cumulo pudor hostibus iniectus est: quin pro odio amicitiam, pro impendenti patrie ruina romane urbis nomen et iura meruerunt. 11 1 In Augusto quidem Cesare adulteriorum consuetudinem legimus. Hoc enim et inimici eius exprobrant, nec "amici" factum "negant", sed "excusant", multis periculis iactatum principem insidiisque tam domesticis quam externis ad id non voluptate turpi sed solerti consilio ductum asserentes: "quo facilius" scilicet familiaritate feminarum quid earum viri, adversarii sui vel sibi suspecti, agerent molirenturque deprehenderet. Constat — sive hinc sive aliunde — coniurationes eum omnes fere surgentes oppressisse. 12 1 Otho, qui septimus ab Augusto romani imperii frena corripuit — etsi apud quosdam historicos, an propter morum feditatem an propter temporis brevitatem incertum, hic cum Vitellio e numero principum excludantur —, non absimili consilio usus est, dum libertine anus et sortis et etatis ultime, ob hoc unum quia inter "aulicas gratiosam" ac favorabilem videbat, non obsequium modo, sed quod anilem credulitatem mulcere solet, amorem plane ridiculum simulavit: non inefficaci quidem solertia, quando per illam Neroni conciliatus, tunc temporis imperanti, primumque "inter amicos" sortitus "locum", ipse post, versante res hominum fortuna, ad principatum quoque subvectus est. Tantum valuit obsequiosa calliditas. 13 1 Galbe principis haud stolidum iudicium; qui dum de iumenti dominio non satis ydoneis vel testibus vel inditiis ageretur, cum quibus ad obvolutam ambagibus veritatem penetrare laboriosum esset, sic statuit, ut iumentum tecto « capite perduceretur ubi adaquari », consueverat, eoque confestim adaperto illi ex litigatoribus cederet « ad quem sponte sua se a potu » digrediens contulisset. 14 1 Et postquam ad Cesarum mentionem ventum est, non omittam Tiberii consilium, qui summa tunc imperatoris Augusti gratia maximaque honorum affluentia, in ipsis ad nutum procurrentis fortune favoribus, quasi satietate ductus felicium rerum et quietis studio, ab urbe Roma, ubi secundum a principe locum obtinebat, nullis Cesaris precibus aut suorum lacrimis victus, secessit, Rhodon insulam petens; ubi mansit habitu victuque mediocri multumque intra fortune sue fastigium demisso. 2 Et de facto quidem constat, de causis ambigitur. Alii impudice et procacis "uxoris tedio", cuius mores nec ferre posset nec corrigere; alii ut imperatoris filiis iam adultis cederet et omni se invidia ac suspitione liberaret; alii autem ut raritate venerationem sui ipsius aleret et reipublice desiderium per absentiam augeret, semperque familiaritatis nimie comitem, contemptum, removeret. 3 Quecunque sane fuerit causa de premissis verior, effectus consilii haud spernendus videretur; nisi quia discedendi pertinacia offendit Augustum usqueadeo, ut ad revisendas carorum necessitudines redeundi licentiam post multum temporis suppliciter flagitans, responsum tale retulerit: « dimitteret omnem suorum curam quos tam cupide reliquisset », et vix tandem post octavum annum optatum votis reditum interventu magnorum impetraverit. 15 1 Ad externa convertar si unum domesticum addidero. Marcus Antonius idcirco de tam multis orationibus suis nullam se in scriptis redegisse iactabat, ne forsan ex scripturis suis adversus se sumi posset argumentum, siquando prius dictis aliquid contrarium dixisset: callidum magis et clientibus suis utile consilium quam sibi gloriosum aut magnificum. Atque hic extrema inter nostros figimus vestigia. 16 Externa 1 Huic simillimum calliditatis genus, licet in longinqua materia, secutus michi videtur artifex, qui operibus suis usque in miraculum excultis nunquam se supremam manum imposuisse dicebat; ut scilicet et sibi semper addendi mutandique libertatem reservaret et suspenso iudicio spectantium animis quiddam de artifice quam de opere magnificentius ac perfectius semper occurreret. 17 1 Quo tempore fedam magorum tyrannidem apud Persas prefortium virorum virtus obtriverat, cum inter tyrannicidas, vel nobilitate vel meritis pene pares, de regno lis esset et aliud ex alio periculum timeretur, unius servi calliditas et publicam solicitudinem omnibus eripuit et optatissimum domino votorum tribuit finem. 2 Magne quidem rei exitus religiose tandem creditus fortune eo rem deduxerat, ut, quoniam pro deo sol in Perside coleretur eique — quod agilem deum segnis victima non deceret — equus sacer haberetur, die certa circa solis ortum ante regiam ad orientem versi omnes in equis essent et cuius equus adventum solis hinnitu primus nuntiasset, ille rex foret. 3 Interea cum nichil preter condictum diem expectarent, unum ex eo numero, Darium, de eventu anxium conspicatus servus equi custos, ubi causam rei comperit: 'Noli' inquit, 'mi domine, supervacuis curis angi; si nil aliud exigitur, ego te regem faciam'. 4 Duplex hinc fama est. Alii demersisse clam servum digitos inter eque genitalia, et cum ad locum convenissent equi naribus ingessisse manum; quo odore concitum mox hinnitum sustulisse. Alii per noctem quam lux conventa sequebatur servum illum duxisse domini sui equum in constitutum locum, illic et equam habuisse, cuius illecebris delinitum equum et mane memorem nocturne voluptatis, ut ibidem constitit, hinnivisse. 5 Quicquid horum verius, illud constat: hinnitu audito reliquos omnes religione tactos ex equis descendisse et persico more proiectos terre salutasse regem Darium, populumque omnem, primatum sententiam secutum illum regem habuisse. Ita ingens regnum septem precellentium virorum periculo quesitum unius arte servuli ad unum rediit regem. 18 1 Fuerunt in Grecia sapientes habiti qui dicerent nimias amicitias fugiendas, rationem afferentes quod innumeris et inevitabilibus nostris laboribus ac curis honeratos stultum sit alienis involvi et unius humeros multorum fasce pregravari satis sub proprio fatigatos; fundamentum beate vite securitatem: hoc velut ariete convelli, si eterna pro amicis solicitudo animum impellat et, ut ait Cicero, tanquam parturiat « unus pro pluribus ». Itaque fore « commodissimum censent quam laxissimas habenas habere amicitie, quas vel adducas cum velis vel remittas ». Hoc illorum consilium est. 2 Quod non ideo quia vel solers vel sapiens esset inserui, sed quia calliditatis speciem prefert et illustres habet auctores et scio quod a multis atque a me ipso inter nimias curas rerum variarum sepe laudatum est. Apud Ciceronem tamen reprobatur, nec immerito: tollit enim omnem bene institute mentis affectum; quo « sublato » ut ait idem, « quid interest, non dico inter hominem et pecudem, sed inter hominem et truncum aut saxum aut quidvis generis eiusdem? » 3 Aufert igitur humanitatem, cuius est proprium et gaudere bonis rebus et dolere contrariis; tollit e vita amicitiam, quasi e mundo solem. Quodsi propter solicitudinem fugiendam amicitia negligenda est, similiter et virtus, que solicitudinibus et curis multiplicibus scatet; quo nichil potest esse miserius, nichil amentius. Quod sequitur quoque ut excludendum intelligatur insertum est. 19 1 Biantis de eadem re consilium notum est: ita utendum amicitiis ut meminerimus ex amicis inimicos acerrimos fieri posse; sive, ut in dyalogo Lelii scriptum est, « ita amare oportere ut aliquando sis osurus ». 2 Quod si diligentius consideretur, "perquam utile" reperiri Valerius astruit; ego dolosum: et si urgear, callidum forte non negabo, sed idem sentio quod ciceronianus Scipio: nullam « vocem amicitie inimicitiorem potuisse reperiri »; nec induci possum ut a Biante dictum putem, quod is sapientie cognomine clarus sit, sed ab "impuro" potius aliquo vel « ambitioso omnia ad suam potentiam revocante ». Sane cuiuscunque dictum ad extinguendas amicitias, magnam humane vite sobriamque dulcedinem, efficacissimum abiciendum censeo. 3 Illud solertius utiliusque consilium quod est apud eundem Ciceronem: « eam nos in comparandis amicitiis diligentiam adhibere, nequando amare incipiamus quem aliquando odisse possimus ». 20 1 Ad Biantis nomen identitate professionum et Solonis admoneor. Huius illud callidum factum ac memorabile refertur. Cum inter Athenienses ac Megarenses de dominio Salamine gravissimis preliis sepe certatum esset, attritis ultro citroque viribus, capitale crimen Athenis esse ceperat bellum amplius ob eam causam suadere. 2 Contigit ut adipiscende insule consilium Solon unus ex tot milibus videret. Angebatur animo vir et sue reipublice et virtutis amicissimus, metuens ne aut vetitus sermo sibi aut imperatum silentium patrie noceret. Repentinum tandem simulat furorem, dictis factisque omnibus ad id quod animo conceperat mira arte compositis, habitu quin etiam corporis simillimus amenti, se se in publicum proripit impune quidlibet ausurus. 3 Illic conventus ingens populi factus est, quibusdam pristine sapientie veneratione casum viri miserantibus, quibusdam attonitis novitate rei, omnibus finem expectantibus. At ille contionantis in morem aliquanto altius ascendens, non usitato quidem orationis genere, nequid de simulatione detegeret, sed premeditatis carminibus suadere quod per leges non licebat aggressus, adeo cunctorum movit animos, ut indicto raptim bello ex sententia Solonis Athenarum populus et exoptata insula et gloriosa victoria potiretur. 21 1 Idem, ut quidam memorant, Ulixis figmentum, sed intentio longe alia: quoniam Solon ut sine capitis sui periculo reipublice consuleret, Ulixes vero ut « militiam subterfugeret et regnaret atque Ithace viveret otiose cum parentibus cum uxore cum filio », simulavit amentiam; licet, ut ait Cicero, « apud Homerum, optimum auctorum, talis de Ulixe suspitio nulla sit ». 22 1 Tempus est duos solertissimos duces quos supra pollicitus sum in medium proferre. Themistocles afflictis Atheniensium fortunis non armis modo sed argutis sepe consiliis opem tulit. Parantibus prostratos impetu Persarum muros urbis attollere et plusculum insuper telluris amplecti, legatio a Lacedemone missa denuntiat ab incepto desisterent. 2 Sensit Themistocles vicine urbis invidiam et, quod in eo rerum statu tutius visum est, respondit venturos ab Athenis qui in consilio Sparthanorum de hoc presentes agerent. 3 Ita remissis domum legatis Athenienses obsecrat ut opus inceptum summis studiis accelerent. Paretur. Ipse post tempus sub legationis titulo digreditur, sed modo morbum, modo sotiorum cunctationem simulans ac velut sine eis nil agi posset expectans, tempus de industria trahebat. 4 Crebrescente interim operis fama, legati Lacedemoniorum Athenas redeunt, ac Themistocles magistratibus athicis per epystolam persuadet legatos capere et loco pignoris servare, quo ipse tutior apud Sparthanos foret. 5 Ad quos precisis morulis perveniens, advocata contione, patriam suam menibus circumdatam iamque et armis et propugnaculis communitam docet; siquas eius consilii penas daret, legatos eorum eadem passuros. Post hec acriter increpuit illorum ignaviam insolentiamque, qui de vicinorum imbecillitate potius quam de propria virtute confiderent. Ita castigatis et pene triumphatis emulis Athenas rediit. 23 1 Hanibal cum se forte rebus omnibus superiorem crederet, ducibus nostris congressus ac navali prelio fusus erat. Metuensque ideo suorum de se civium iudicia, quorum emulationem usque vel in cladem pertulit, ex ipsa fuga nuntium pro re instructum, antequam casus fama precurreret, in patriam misit. Qui frequenti Carthaginensium senatu quo in statu eorum atque hostium res ante pugnam fuerant exposuit et adiecit: « Hec cum ita sint, dubitat tamen Hanibal iniussu vestro fortunam prelii tentare ». 2 Ea partium conditio proponebatur ut verisimiliter ad Penos esset inclinatura victoria. Itaque conclamatum est ab omni parte consilii nemini dubium quin pugnandum foret: sequeretur igitur fortunam ac pugnaret. Ad hec nuntius: 'Ita fecit' inquit, 'sed illa eum fefellit et victus est'. Precluserat prima percunctatio obtrectatoribus improbandi quod modo probaverant facultatem; fortunam culpare poterant, factum Hanibalis laudare cogebantur. 24 1 Duo simul hospites pecunie certam summam apud ancillulam deposuerant ea lege, ut ambobus simul restitueretur. Alter deinde hospitum squalidus et defunctum sotium deflens pecuniam repetit; mulier credula bonam fidem agnovit et depositum reddidit petenti. 2 Nec multo post qui defunctus ferebatur affuit et fractam depositi legem questus pecuniam poscebat. Infelix et pecunie inops et consilii nullum nisi voluntarie mortis auxilium habitura videbatur: iam circumspicere ceperat quem funem collo circumdaret, quanam se trabe suspenderet. 3 Miseratus Demosthenes innocentis et per simplicitatem circumvente patrocinium suscepit et in iudicium progressus ita causam egit: « Mulier » ait, « presto est depositum reddere; sed, ut tu ipse fateris, secundum contractus conditionem alteri sine altero non potest; sotium igitur adducito: nulla mora est quominus pecuniam comunem ambo sumatis ». 25 1 Libet hic Aristotilis factum interserere, ab aliis quamvis alio loco positum. Theodecti discipulo quosdam artis oratorie libros dono dederat, ut ille titulo librorum in se translato publicaret eos, ex alieno studio sibi nomen et gloriam quesiturus. 2 Post hoc, seu discipulo iratus seu dolens alteri laborasse seu glorie cupidior effectus, mutare consilium ceperat et ad se revocare velle quod dederat. In alio igitur quodam libro de re quapiam sermonem habens, addidit plenius sibi de eo disputatum in libris qui Theodectis dicerentur. Ita paucissimis verbis et amici gloriam et liberalitatem propriam, qua nulla maior esse poterat, subvertit. Quam id recte ipse viderit, sed profecto callide. 26 1 Ferunt Athenis quendam accusatum apud populum de capitali crimine, cum se publice odiosum intelligeret, metuentem sibi, quod res gravis ac periculosa sub infestis iudicibus verteretur, huiuscemodi consilium cepisse: siquidem repente in petitionem honoris descendisse et, ubi misericordiam petiturus putabatur, supremum in civitate dignitatis gradum postulasse; non spe aliqua obtinendi quod poscebat, quippe qui extrema quoque formidaret, sed ut esset ubi se adversus eum conceptus popularis fervor absumeret. 2 Nec aliter evenit: sibilo enim et ignominiosis omnium exprobrationibus e comitio fugatus, cum repulsam gravissimam retulisset, nec multo post dicende cause dies afforet, populus idem priore insectatione satiatus, in secundo misericorditer secum egit. Sic alioquin mortis periculum aditurus in solatium negati honoris remansit in vita. 27 1 Alexander Macedo responsis iussus primum extra muros urbis inventum morti tradere, obvium forte asinarium occidi preceperat. Ille, quanquam subito consternatus malo, non usqueadeo tamen obtorpuit quin in verba prorumperet: 'Et oro' inquit, 'rex, ne me saltem cause inscium mittas ad Tartara; dic michi priusquam moriar quid dignum morte commiserim'. 2 Tum rex: 'Nichil equidem, sed fors tua hiis te casibus obtulit; nempe superum consiliis agor, ut primum qui hodie michi occurrisset interfici iuberem'. 3 Confirmatus hoc sermone rusticulus minime rusticanam viam evadendi arripuit: 'Si hec vera sunt' inquit, 'hanc ob causam ego non moriar, imo hic qui me preibat': et asellum suum digito monstravit. 4 Tali et tam prompta solertia sibi vitam, regi autem innocentioris victime facultatem tribuit. Ceterum hic, ut rusticus, sibi soli profuit, qui sequitur, ut philosophus, multis consilio utilis fuit. 28 1 Ad evertendam Lampsacum magnis odiis impulsus properabat Alexander. Erat intra civitatis menia Anaximenes, ipsius Alexandri familiaris ac preceptor, qui ad leniendum discipuli furorem portas egressus obviam pergebat. Vidit hunc venientem Alexander et vaticinatus adventus sui causam: 'Iuro' inquit, 'me non facturum quicquid id erit quod tu me rogaveris'. At ille confestim: 'Oro' ait, 'ut Lampsacum evertas'. Subsistit Alexander et iuramenti religione ceptum deserere coactus est. 29 Moderna 1 Illud quoque satis callidum, si modo sit verum, quod non multis retro seculis contigisse quidam memorant. Erat in Sicilia, ut aiunt, ingens statua, que in loco notissimo ab extrema hominum memoria intacta permanserat; in qua literis vetustissimis insculptum erat: 'Kalendas Maias habebo caput aureum'. 2 Enimvero id ludicrum commentum quidam credidere. Alii nudum verborum sonum secuti eo vanitatis excesserant, ut in die kalendarum statue caput terebrarent; ubi cum nichil preter solidum marmor invenissent, fabularum ac risus materiam vulgo dederant. 3 Unus tandem, antiquitatem statue simul atque artificium contemplatus, cogitansque in re tam seria aliquid preter fabulam latere, scripturam ab omnibus conspectam sed a nemine intellectam acutiori penetravit ingenio: siquidem die kalendarum redeunte animo atque oculis intentis ortum solis operiens, locum ubi caput statue primis radiis umbram iaceret diligenter annotatum consignavit. Illic postea clam et ex commodo suffodiens magnum auri pondus repperit. 30 1 Castrucius dux lucanus, vir etatis nostre clarissimus, cum dispensatorem suum, Lupum nomine, de suo locupletatum nosset, cogitans non parvam ab eo pecuniam per ludum exigere, submisit qui ad eum tunc absentem pergeret et domini verbis pecuniam flagitaret. 2 Stetit in dubio dispensator literas Castrucii non videns, quamvis id varietate negotiorum — quod in illo viro verisimillimum erat — omissum diceretur. Statuit tandem inconsulto domino nichil agere. Cuius voluntatem cum per literas exquireret, ille rescripsit tam ambiguis tamque duplicibus verbis, ut licet superficie affirmationem claram continere viderentur, introrsus tamen ad utrumlibet flecti possent. 3 In fine verborum addidit: « Ut petitam a te pecuniam numeres omnino volumus ». Hoc autem tanta prime litere confusione scriptum erat, ut non magis volumus quam nolumus legi posset. Lupus literas domini iubentis cum verbis nuntii petentis conferens, pecuniam numeravit. 4 Interiecto tempore cum rationem redderet, negabat Castrucius iussu suo traditam pecuniam; Lupus literam manu eius scriptam proferebat; Castrucius illam relegens, suam quidem non negare, sed omnia adversus illius sententiam interpretari, et cum ad finem pervenisset, sine ulla hesitatione nolumus legit et non volumus. Intellexit iocum Lupus et subridens siluit. 31 DE SAPIENTIA 1 Siquis erit forsitan qui magnam spem materie felicioris ex tituli presentis inspectione conceperit, sciat me hoc loco neque mei ipsius neque propositi oblitum de comuni hominum sapientia tractare. Quamobrem siquid altius expectabat, errorem susceptum in limine linquens in vestibulo rebus integris abeat, quod apud me querebat apud alios reperturus. 2 At cui exemplorum illustrium prefertilem vetustatem scrutari propositum est, multis hec diffusa voluminibus coacervantem calamum sequatur. 32 Romana 1 Scipionem Africanum hac similitudine uti solitum accepimus. "Ut equi" bellis ac victoriis feroces "domitoribus" traduntur, "sic homines" prosperis successibus elatos atque intractabiles "rationis ac doctrine" frenis subigendos ducendosque velut "in girum" in experientiam humanorum casuum et fortune volubilis, ut agnoscant quibus superbiunt quam fragilia quamque caduca sint. 33 1 Quod si sapienter et fit et dicitur, quantus extimandus est vir qui sine ullo domitore externo, citra omnem adversitatis experientiam, perpetuis victoriis insolentem animum frenavit atque compescuit! qui in eam quam diximus considerationem per se ipsum venit, ut fortune blandientis insidias antequam pateretur agnosceret et quo plus ab ea recepisset, eo minus moribus fidendum suis parciusque retentandos casus intelligeret! 2 Quod de Iulio Cesare lectum est: qui licet bellandi semper cupidissimus fuisset usqueadeo, ut « non ex destinato tantum, sed ex occasione » et sepe horridis tempestatibus, quando nedum castra moturus, sed nec iter ingressurus quisquam videretur, pugnam capescere consuesset, in extremo tamen etatis ad certamen ob hoc unum paululum morosior ac libratior esse cepit, nec voluptate, sed aut necessitate aut evidenti et magna utilitate bella suscipere. 3 Ex eodem crebro "auditum" memorant verbum omnibus, sed in magno presertim constitutis imperio, memorandum: « Difficilius principem civitatis a primo in secundum ordinem, quam a secundo in novissimum detrudi ». 4 Quod dictum eo pertinet, ut omni nisu "principiis" obsistamus, non ignari maioris ibi rei quam que cernitur fortunam verti. Id et a sapientissimis viris consultum et ab ipso non segnius factum quam dictum novimus. 5 Idem iuvenili etate ante ullum maius imperium Pompeie uxori, Lucii Sille dictatoris nepti, repudium miserat propter suspitionem adulterii cum Publio Clodio admissi, qui ad eam inter publicas ceremonias habitu femineo surrepsisse ferebatur. Cuius rei supra meminimus. 6 Eratque tam violenta suspitio ut senatus ob id questionem de pollutis sacris adversus adulterum decerneret. In qua vocatus ad iudicium Cesar, matre ac sorore sine hesitatione testantibus, certi nichil se scire ait. "Interrogatus" que "cur" ergo coniugem "repudiasset", respondit hiis verbis: « Quoniam meos tam suspitione quam crimine iudico carere oportere ». 34 1 Illum Augusti Cesaris morem probo, quod glorificandis ducibus antiquis qui romanum imperium auxissent, exactissimam diligentiam impendit, « opera cuiusque » redintegrans ac « titulos, dedicatis omnium statuis triumphali habitu in porticibus fori sui ». 2 Factum placet, nec minus ratio: siquidem edicto prefatus est, eo se proposito id agere ut essent quorum ad "exemplar" et ipsius et successorum formarentur mores atque ad quorum veluti presentem regulam institutos principes suos "exigeret" populus romanus. Sapienter undique. Nam hauddubie virorum illustrium memoria, que hiis precipue modis alitur, et populos desiderio illorum aut similium accendit et generosis pectoribus validissimum calcar adigit. Ipsi quidem virtuti constat nullum ab homine mortali vel clarius vel diuturnius premium prestari posse quam glorie. 3 Itaque viventibus quoque ducibus preclaris multos honores largitus est pari consilio, ut et benemeritis suum redderet et animos spectantium spe ac cupiditate similium premiorum ad imitationem virtutis induceret. 4 Hiis actibus unam eiusdem vocem addendam puto. Casu quodam in domum Catonis illius qui Utice interierat ingressus, Strabonem audiit in adulationem sui Catonis inflexibilem duritiem accusantem. Respondit Cesar: « Quisquis presentem civitatis statum commutari non vult, et civis et vir bonus est ». 5 Ita paucis et gravibus verbis alienam famam ac fortunam propriam respexit, dum simul et egregium virum excusavit et velut aliud agens nequis novandarum rerum studio teneretur admonuit. 35 1 Excidunt et insanis interdum verba, que si cuius sint nescias sapientum putes. Qualia sunt illa Domitiani principis — cuius ut meminerim facit genitor fraterque —: « miserrimam esse conditionem principum » dicebat, « quibus de coniuratione comperta non creditur nisi occisis ». 2 Id quam vere diceret norunt certius experti, qui in eminenti fortune gradu positi, quotiens insidiatores suos quamvis iuste puniunt, totiens ex libidine seviendi finxisse causas et quia nocere potuerunt etiam voluisse censentur. 3 Eiusdem est illud: « Nichil gratius decore, nil brevius ». Huius quoque dicti veritatem quisquis adolescentie sue florem corporeeque forme dulcedinem, velut in ictu trepidantis oculi, dum pretervolat mulcentem simul ac fallentem repetit, quisquis et fugacissime vite lapsum metitur, intelliget. 4 Quam et illud sapienter: « Princeps qui delatores non castigat irritat ». Dignum verbum quod semper in animis hereat regnantum: dum et in actum transferant, nec a Domitiano prodisse meminerint, ne forte dictis illecti rerum imitatores esse condiscant. 36 1 Exhausto erario multumque inopi republica sub imperatore Vespasiano, mechanicus quidam ingentes in Capitolium columpnas modico ere deducturum se promisit et ostendit modum; placuit inventum principi: opimum igitur precium tribuens artifici, opera eius uti noluit. 'Et habe' inquit, 'hoc tibi; ceterum "sine" me "pascere plebiculam" esurientem'. 2 Quam sapienter et quam lepide providit ne aut ingenium premio careret aut cederet necessitas voluptati; quo nichil potest esse dementius. 37 1 Huius filius tanto patre dignissimus, Titus, Ierosolimam victor ingrediens et murorum compaginem turresque et propugnacula urbis admirans: 'Vere' inquit, 'Deo iuvante pugnavimus; Deus ipse ab hiis menibus hostes nostros depulit. Quid enim adversus hec manus mortalium valuissent?' 2 Sapientis animi et fragilitatis humane sibi conscii est, sicut nichil sibi fidere, sed omnem rerum suarum spem in Deo ponere, sic secundis successibus nichil attolli, sed universe felicitatis gloriam auctori Deo reddere. Ad quem enim spes honeste diriguntur, ab eodem leti redeunt eventus. 38 1 A Cesaribus ad senatum transeo. Quis enim proximior gradus est? Cuius sapientia si quot locis apparuit enumerare velim, multum michi arrogem. Ceterum quod numerum excedit extimatione tacita colligitur considerantibus imperium romanum a quam humili principio ad quantum claritatis ac glorie non minus centumvirali consilio quam bellicis artibus evaserit. 2 De qua re pressius cogitantem stupor opprimit, et quam multa sapienter apud hunc ordinem provisa sunt ut me nescire fateor, sic innumerabilia ex ipsis rerum effectibus arbitrari profiteor. Pauca sane que nominatim a scriptoribus referuntur annotabimus, ne fastidiose videamur notissima pretervecti. 3 In primis erga Massinissam hoc consilii cepit. Erat is rex amicissimus populo romano et a quo sibi pro meritis omnia magnifica deberentur. Hic amplificandi regni cupiditate flagrabat, iniussu tamen senatus nil penitus ausurus. 4 Erant in circuitu tam sibi quam imperio infeste nationes: Mauri Numideque et nunquam sponte quietura barbaries. Simul et amici votis succursum et inimicorum odiis occursum est, lege lata qua Massinisse plena et ab omni iugo Romanorum exempta libertas data est. 5 Ita et sibi aggrediendi quod optabat honorificentissime patefactus aditus et illis sine iusta materia querelarum finitimo bello implicitis in Italiam respiciendi aut turbidos effundendi preclusa via est. Si ad amicum respicimus benivole, si ad hostem caute, si ad utrunque sapienter. 6 Idem erga aliud nobile par ducum prestitit: Claudium Neronem et Livium Salinatorem consules, claritate rerum pene pares sed voluntatibus longe discordes, in bellum atrocissimum missurus, ante omnia providit, Salinatore pertinacius obluctante, ut ab odio ac reipublice periculosa simultate discederent. 7 Itaque factum est ut alioquin inter se se durius quam cum hostibus congressuri, animis ac viribus unitis fortissimam felicissimamque victoriam fuso Carthaginensium exercitu et obtruncato formidabili duce retulerint. 8 Per idem tempus in eisdem ducibus illud sapienter statuit, ut ab impetitione acri et importuna Gnei Bebii tribuni plebis, eos ob exacte censure supervacuum rigorem intempestive ad iudicium evocantis, liberi et immunes essent, iniqui rem exempli arbitratus sic turbatis ordinibus maiores magistratus a minoribus molestari. 9 Ad hoc commodius visum est duces domesticis solicitudinibus relaxatos proficisci, omnes in bellum curas studiumque versuros. 10 Illud eiusdem ordinis memorabile consilium. Tiberius Gracchus tribunus plebis, homo seditiosissimus, legem agrariam, multorum malorum causam et latori suo simillimam, protulerat tanto populi assensu, ut tolli lex sine urbis et imperii concussione non posset. 11 Providit in extremis casibus senatus et ipsum quidem tribunum sic meritum capitali supplicio affecit, agrum secundum legem pro virilibus portionibus inter cives distribui passus est. Sic auctore extincto, lege servata, causam tumultus extinxit diversisque modis civili discordie et in presens et in posterum occurrit. 39 1 Ab amplissimi ordinis commemoratione quo potius divertam quam ad M. Porcium Catonem? Is enim apud Romanos precipuum cognomen obtinuit sapientis; de quo est illud ingens Lelii preconium apud Ciceronem: « Aut enim nemo » inquit, « sapiens fuit — quod quidem magis credo — aut si quisquam sapiens, ille fuit sapiens ». 2 Nec minus Lelio aut Ciceroni, imo magis incomparabiliter credendum quam Apollini, qui Socratem unum ex cunctis mortalibus sapientissimum iudicavit. Itaque apud eundem Ciceronem statim sequitur: 'Cavendum ne ipsum ab Apolline laudatum Catoni anteponamus'; et additur ratio validissima: quoniam Catonis « facta, illius dicta et inventa laudantur ». 3 Nos tamen hoc loco non facta sed dicta Catonis, eaque non omnia, sed unum ex mille referemus, servatis non sententiis modo, sed verbis etiam: quod vel eorum brevitas vel loquentis autoritas meretur. 4 « In oratione de preda militibus dividenda », ubi adversus predones reipublice graviter invehitur, verba sunt hec: « Fures privatorum furtorum in nervo atque in compedibus etatem agunt, fures publici in auro atque in purpura ». 5 Deus bone, quam id vere sancteque michi dictum videtur! quam id cupide nunc apertius latiusque dissererem, nisi fures publicos formidarem! Neque enim ludus est insultare sceleribus illorum, quibus ut voluntas pessima, sic et potestas maxima et flagitiorum omnium impunitas in penam humani generis data est. 6 Eiusdem « ex oratione de edilibus vitio creatis hec verba » placuerunt: « Nunc enim » inquit, « ita agunt in segetibus, in herbis bona frumenta esse. Nolite ibi nimiam spem habere. Sepe audivi inter os atque offam multa intervenire posse: quid ergo inter offam atque herbam, ubi longum intervallum est? ». 7 Hoc quidem quam sapienter dixerit, cogitent qui spes suas, tum cum maxime propinque atque infallibiles videbantur, sepe repentinis casibus caducas et inanes experti sunt. 8 Tertium hiis adiciam Catonis dictum, ex « oratione quam Numantie apud equites » habitam scriptis edidit excerptum. « Cogitate » inquit, « cum animis vestris: siquid vos per laborem recte feceritis, labor ille a vobis cito recedet, bene factum a vobis, dum vivitis, non abscedet; siqua per voluptatem nequiter feceritis, voluptas cito abibit, nequiter factum illud apud vos semper manebit ». Hec ille. 9 Ego autem hoc dictum mecum sepe recogitans, ita semper habui velut Dei potiusquam hominis ore prolatum sit; nec ad laboriose virtutis studium et inertis odium voluptatis quicquam vel sapientius arbitror vel efficacius dici posse. 10 Nec quartum pretermittam apud Ciceronem a Lelio relatum: « Multo melius de quibusdam merentur » inquit Cato, « acerbi inimici quam hii qui amici dulces extimantur; illi enim sepe verum dicunt, hii nunquam ». 11 Sine dubio quidem sicut hostilis mordacitas multis sepe correctionis causa fuit, sic contra amicorum blanditie multis lapsus turpissimi materiam prebuerunt. Et huius quidem dicta, sequentis vero silentium laudatur. 40 1 Lutatius quidam romanus eques se se virum bonum ferens, negante altero, sponsionem cum illo fecerat quod vir bonus esset. Huius rei iudicium Licinio Fimbrie, claro et sapienti viro, creditum erat. 2 Ad quem cum partes venissent sententiamque flagitarent, diffinire recusavit utrinque prospiciens: ne scilicet aut virum bonum negando pronuntiatione sua famam illi qua pollebat eriperet aut affirmando peieraret; non ignarus meritum viri boni nomen multis et magnis virtutibus constare, quarum aliquanto facilius fama quam effectus queritur. 41 1 Marcum Agrippam, qui sapientia et virtute animi dignus est habitus quem divus Augustus, optimus rerum extimator, plebeium hominem, nullis maiorum statuis aut titulis clarum, tot generosis patritiorum familiis preferret et ex cunctis mortalibus unice carissimeque filie virum deligeret, dicere solitum accepimus plurimum se teneri illi salustiane sententie que apud eum in oratione Micipse morientis inseritur hiis verbis: « Concordia parve res crescunt, discordia maxime dilabuntur »; per hanc enim se didicisse "et fratrem et amicum" bonum ac fidelem agere. 2 Quod idcirco inter memoranda retulimus, quia bene instituti et ad felicitatem perventuri animi mos est salutares huiuscemodi voces in usum vite transducere; alioquin multa legisse vel scripsisse ingenii aut diligentie et fortassis eloquii signum erit, illud vero sapientie. 42 1 Hic si philosophorum quorum et oratio et vita sapientie exemplar esse debet dicta conquiram, quid aberit quominus integros nostrorum, precipueque Ciceronis ac Senece, libros sapientissimis sententiis refertos huic operi inseram? Sed non hoc michi propositum nec necesse est. Eorum potius quorum apud nos libri non extant singulas aut raras sparsasque sententias colligere, nostrorum quoque aliquid aliunde potiusquam ex eorum disciplinis attingere fert animus. 2 Et ut a principe nostrorum incipiam, M. Tullius Cicero fratrem habuit Quintum Ciceronem non satis spectati nominis in administratione proconsulatus Asie. Eodem tempore Octavius, ille qui Cesarem Augustum genuit, provinciam Macedoniam summa vel erga sotios fide vel adversus hostes fortitudine pretor obtinebat. Itaque Tullius fratrem per epystolam hortatus est ut in gubernanda provincia vicinum suum Octavium studeret imitari. 3 Que siquidem exhortatio prima fronte simplex ac facilis, si excutias, sapientie plena est. In omni enim operatione nostra, sive is virtutis ac modestie, sive pacis, sive armorum, sive literarum aut eloquentie actus sit, expeditissime plerunque nos imitatio perducit quo vel nunquam vel serius ingenium perduxisset. 4 Quoniam sicut vultus ad speculum, sic mores hominum ad exemplar facillime corriguntur; sicut preterea certius eum callem ambulamus qui aliorum vestigiis signatus est, sic in vita alienis exemplis promptius inheremus quam novam ipsi viam nullo duce suscipimus. Et hoc totum est imitationis illius quam fratri suadebat sapiens frater. 43 1 Verum ut appareat multum quenque facilius aliis consulere quam sibi, idem ille Quintus Cicero Marco Ciceroni fratri consilium dedit, quod si servasset potuisset forsan in lectulo suo mori, potuisset integro cadavere sepeliri. Consilium fuit ut libratis equalium suorum virorum illustrium miserandis casibus periculisque suis circumspectis, se se "a contentionibus" et nichil profuturis reipublice, sibi autem gravissime nocituris, "dimicationibus" abstineret. 2 Providentissime quidem: quid enim stultius quam desperantem presertim de effectu litibus perpetuis implicari? 3 Itaque Tullius ipse huius fraterni consilii quodam loco meminit "verumque" et "sapiens" fatetur. At quam id sapienter observaverit notum est. Sed fatalis eum forte necessitas urgebat, cui obsistere nescio an impossibile, sed est profecto difficillimum. Et hinc michi qui sequitur in memoriam redit. 44 1 Anneus Seneca de exilio, quod in insula Corsice dulci otio summaque animi tranquillitate ac studiorum libertate transegerat, reversus — quem reditum in quadam tragedia graviter ac magnifice deplorat —, Neronis impietatem crescentem in dies singulos et circumfusam aulicorum invidiam perhorrescens, "sepe commeatum petiit"; ac veritus ne divitiarum suarum velut uncis quibusdam teneretur, "bonis" suis omnibus "cessit". 2 Sapienti nempe consilio: nam et prudentis naute est thesauros in tempestatibus iactare, ut vel nudus enatet, et ab hoste mortem metuentis equanimiter membrum quo vincitur amittere, ut vel truncus effugiat. 3 Nemo itaque Senecam arguat quasi volens illi officine scelerum inheserit: omnia tentavit ut previsum discrimen evaderet, sed invicta necessitas huic quoque restitit in limine, nec abscedere passa est, donec inhumanus et periurus princeps, qui ei crebro iuraverat moriturum se potius quam illi nociturum, extremam preceptoris sui senectutem, non quidem immatura, sed impia et indigna morte preverteret. 45 1 Sed ubi Varronem linquimus? Is quidem ait: « Si quantum opere sumpsisti ut tuus pistor bonum faceret panem, eius duodecimam philosophie dedisses, ipse bonus iampridem esses factus ». De pane loquitur, quod is cibus quotidianus est homini. 2 Idem fere de rebus omnibus dici potest: 'Si eius cure quam in divitiis posuisti partem duodecimam in bonis artibus posuisses, iampridem veris divitiis abundares; si eius temporis quod amice obsequens perdidisti duodecimam partem obsequiis Dei dedicasses, iampridem amicissimus Illi fores; si eius opere quam circa bonam valitudinem ac formam corporis consumpsisti duodecimam partem circa cultum animi consumpsisses, iampridem tibi et pulcritudo et sanitas contigissent, quas nec morbus nec ferrum nec senectus eriperet'. 3 Nunc igitur quantus furor mortalium, qui preciosissima negligentes in rebus vilissimis ac fugacissimis occupantur! 46 1 Favorini philosophi ingenio agili atque eloquentia iocunda dictum unum, quod in vita hominum frequens et quotidianum est, preterire non placuit. Solebat Favorinus dicere peius de fama nostra mereri lentos ac steriles laudatores quam acerrimos detractores. 2 Huius fore rationem quod detractores, quanto id ardentius agerent, tanto maiori odio accensos appareret tantoque minus fidei apud animos audientium reperirent; at exiliter laudantes amicitie speciem preferrent, quod nisi diligerent non laudarent, ceterum nichil aut modicum in nobis laude dignum invenire crederentur. 3 Idem divinos et futurorum notitiam promittentes copiosissime refellebat, nullam eis habendam omnino fidem docens: etsi enim aliqua interdum oscitantes vera iactarent, casu id non ratione contingere; uti eos lubricis et fallacibus coniecturis ac, velut per tenebras suspenso gradu pretentaque manu palpitantes, nonnunquam in ipsam veritatem ignoranter incurrere, nequaquam per eadem vestigia si iubeas reversuros, ut quibus nichil comperti foret et nulla arte ducerentur. 4 Sepe preterea adiutum iri consulentium vanitate et credulitate dementium abuti, multaque de circumstantibus percunctando ad ipsa que silentur quadam versuta ratiocinatione penetrare, ideoque sepius videri preteritorum quam futurorum vates. Sed ob hoc ipsum apud animos noscendi desiderio flagrantes secuturi temporis fidem promereri. Ita tamen vel fortuito vel callide vaticinantes consequi non posse, ut, cum omnia mentiantur, responsorum pars millesima vera sit. 5 Stultum ergo dicebat Favorinus inter tot mendacia tam raram tamque ancipitem veritatem aucupari. Addebat hiis esse optimum nichil de futuris inquirere et Caldeos totumque id genus hominum contempnere; nichil enim ab hiis audire posse nisi grave et molestum. 6 Quoniam aut vera respondebunt, aiebat, quod rarissime solent: siquidem mala, miseriam ante tempus afferent et supervacuam solicitudinem; posita enim illinc veritate, adest hinc necessitas; ita nichil prescisse nisi dolorem afferet. 7 Libet hoc loco subsistere et quod comunis rerum natura non patitur tentare, an minori maior sine offensione possit interseri: hoc est Favorino Marcus Tullius. 8 Cuius hec sunt, ut omittamus superiores: « Marco Crasso putas utile fuisse tum cum maximis opibus fortunisque florebat, scire sibi interfecto filio Publio exercituque deleto trans Euphraten cum ignominia et dedecore esse pereundum? 9 an Gneum Pompeium censes tribus suis consulatibus, tribus triumphis, maximarum rerum gloria letaturum fuisse, si sciret se in solitudine Egiptiorum trucidatum iri amisso exercitu, post mortem vero ea consecutura que sine lacrimis non possumus dicere? 10 quid vero Cesarem putamus, si divinasset fore ut in eo senatu quem ex maiori parte ipse coaptasset, in curia pompeiana ante ipsius Pompeii simulacrum, tot centurionibus suis spectantibus, a nobilissimis civibus, partim etiam a se omnibus rebus ornatis, trucidatus ita iaceret, ut ad eius corpus non modo amicorum, sed ne servorum quidem quisquam accederet, quo cruciatu animi vitam acturum fuisse? Certe ignoratio futurorum malorum utilior est quam scientia ». Hec Cicero. 11 Possem ego et antiquos et fortunatissimos etatis nostre viros in huius sententie testimonium vocare, sed nec necesse est, nec locus hic longiorem digressionem recipit, et attigisse videtur ille clarissima. 12 Sin autem bona prenuntiant, duplex incommoditas: expectationis tedium et precogniti gaudii extenuatio, quod repentinum cumulatius ac gratius obvenisset. 13 Aut falsa dicent, quod quotidianum apud eos est, et si erunt infelicia, angoribus falsoque metu, si felicia, inani spe ac gaudio tristitiaque, ubi te delusum senties, torqueberis. In omnem igitur eventum hos nugatores sicofantas contempnendos fore. 14 Ad hanc fere sententiam — ut preteream Dicearchum, qui expedire nobis omnino futura "nescire magno" volumine conclusit — breve et, ut ita dixerim, manuale Favorini consilium extat, meo quidem iudicio salutiferum ac summopere servandum, et cuius ipse michi sum conscius a me semper observatum, ante etiam quam vel Favorini vel Dicearchi nomen audivissem. 15 Memineram quippe poetici illius: quid crastina volverit horaScire nefas homini; sed multo maxime natura ipsa me in hanc sententiam ducebat hiis ipsis rationum vinculis que post philosophica esse didici. 16 Accedunt et antiquorum testimonia multa; e quibus duo in Noctibus Athicis scripta sunt poetarum in illa prima etate preillustrium. Pacuvius enim ait: Nam si que eventura sunt prevident equiparentur Iovi. 17 Rursum — quod in illis Noctibus non habetur — Pacuvius idem ait: istis qui linguam avium intelligunt Plusque ex alieno iecore sapiunt quam ex suo, Magis audiendum quam auscultandum censeo. 18 Actius vero: Nichil, inquit, credo auguribus, qui aures verbis ditant Alienas, suas ut auro locupletent domos. 19 Tertium hiis Ennium addiderim, qui vetusta illa et venerabili facundia hos ipsos eleganter irridet. Ut verbis etiam eius utar, Qui sui questus causa fictas suscitant sententias, non enim sunt hii aut scientia aut arte divini; Sed superstitiosi vates impudentesque arioli, Aut inertes aut insani aut quibus egestas imperat; Qui sibi semitam non sapiunt, aliis monstrant viam, Quibus divitias pollicentur, ab hiis dragmam ipsi petunt; De hiis divitiis sibi ipsi deducant dragmam, reddantcetera. Ennius hec. 20 Hiis et quartum aggregaverim physicum Democritum, hominem spectate autoritatis. Is ergo adversus divinationem iocans: Quod est, inquit, ante pedes nemo spectat, celi scrutantur plagas. 21 Quintus ecce supervenit, premissis omnibus fide dignior, Cato, « qui mirari se ait quod non ridet aruspex aruspicem cum videt ». Quod eo spectat quia tot ineptiis credulos homunculos illudunt, ut occursus memoriam et risum ex mutua conscientia movere debeat. 22 Hec raptim ad retrahendum ab hiis ineptiis adolescentes dixerim, quanquam deliros similiter senes ineptire videam, qui, cum mirari potius deberent quomodo tandiu membris trementibus vixerunt, consulunt qualiter victuri sint; de morte autem nichil interrogant, quasi illa, quia tantum eos distulit, oblita sit. 23 Ceterum de tota hac re, ad utranque partem conquisitis argumentis et persuasionibus variis, libri duo extant Marci Tullii accuratissime compositi, qui inscribuntur De divinatione. Illi quidem cui hec breviora non sufficient adeundi sunt. 47 1 Sed michi Favorini mentio Domitium, urbis Rome clarissimum grammaticum, in animum adducit; cuius responsio, licet paulo quam virum modestum deceat concitatius facta sit, sapientie tamen plenam continet sententiam. 2 Interrogatus enim ab illo de peregrinorum quorundam verborum proprietate, animo simul ac fronte permotus: « Nulla » inquit, « prorsus bone salutis spes reliqua est, cum vos philosophorum illustrissimi nichil iam aliud quam verba autoritatesque verborum cordi habetis ». Pauca preterea turbata voce in hanc sententiam questus, ita conclusit: « Utinam muti omnes homines essemus! minus improbitas instrumenti haberet ». 3 Quid nunc diceres, Domiti, quando philosophia posthabita et neglecta, garrulitatem pro virtute sectantes omnes se certatim ad dyaleticam transtulerunt, nec pudet in puerilibus senescere sapientie studium professos? 48 1 Detur et poetis locus. Afranii circa hanc ipsam de qua iam diu loquimur sapientiam celebris ac vulgata sententia est, « usus eam memorieque filiam » opinantis. Quo intelligi vult sapientia non in libris tantum ac disciplinis liberalibus consistere, sed in experientia rerum omnium magistra, accedente fideli eorum que quis viderit memoria. Hinc enim et sibi et aliis certius quenque consulere argumento rerum in quibus sepe periclitatus sit quam verborum in quibus alienis ingeniis lusum est. 2 Altius quidem in animos descendere semel visa quam septies audita compertum est. 3 Ipsius Afranii verba ex « togata cui Selle est nomen », in Athicarum Noctium libris posita, huc transferre propter eorum vetustam elegantiam videtur. Sunt autem huiusmodi: Usus me genuit, mater peperit Memoria, Sophiam vocant me Grai, vos Sapientiam. 49 1 Nec Pacuvium excludam. Cuius dictum unum « scribi debere pro foribus templorum omnium » in eisdem libris scriptum est: Ego, inquit, odi homines ignava opera et philosophica sententia. 2 « Nichil enim indignius neque intolerabilius fieri potest, quam quod homines ignavi ac desides, operti barba et pallio, mores et emolumenta philosophie in lingue verborumque artes convertant et vitia facundissime accusent, intercutibus ipsi vitiis madentes ». 50 1 Inter exempla sapientie cernens Aristophanem temperare michi nequeo quominus unum quoque de tam multis nostri poete figmentum illustribus dictis annumerem. In illa etenim horrenda nocte troiani excidii — per quam non inepte quidem intelligitur humane vite status, falsis primum ac brevibus gaudiis illusus et velut sompno felix, mox, ut expergisci ceperis, tenebris atque horrore obsitus, inter innumerabiles miserias ac labores et pericula vergens cum lacrimis ad ineluctabilem interitum — in illa, inquam, nocte Eneam ipse suum per hostes ac flammas errantem facit; sed donec lateri genitrix Venus affixa est caligantibus oculis securum, at ubi primum illa digreditur purgatis luminibus viri fortis iratas deorum facies apparuisse subiungit. 2 Qua in re more poetico magne sapientie recondit archanum, quoniam et experimento compertum et magnorum hominum autoritate testatum est, ab aspectu divinitatis nichil magis abstrahere quam usus Veneris, quo amoto et simul "mortalis visus" discussa caligine incipit quidem Deus apparere, sed iratus, ita tamen ut evadendi non preripiat facultatem. 51 1 Ut autem retrogrado ferar stilo, Fabritius ad Pyrrhum legatus a senatu, dum moram trahit apud regem, audiit a Cinea, qui vice versa a rege legatus ad senatum venit, Athenis esse quendam, qui sapiens haberetur, disputare solitum ac diffinire omnia que agimus in vita ad voluptatem referri: illam finem esse ac premium actionum laborumque omnium. Eo autem audito vir temperatissimus atque fortissimus obstupuit. 2 Quod cum domi narraret, Tiberium Coruncanium et Manium Curium sic optasse ferunt: « Dii, talem sapientiam hostibus populi romani! » Sapienter ceu ludo diram illis pestem imprecati. Profecto enim qui voluptatem rerum suarum terminum constituit, nichil gloriosi aut magnifici operis, illa semper ad se animum retorquente, suscipiet. 52 Externa 1 Atque ut parumper in Italia subsistamus, non absimiles Gaii Pontii Samnitium imperatoris preces: « Utinam » inquit, « ad id tempus me fata reservassent, quo Romani dona accipere cepissent! Non essem passus eos diutius regnare ». Sapienter id quidem hostis optabat: videbat enim imperium donis corruptibile diuturnum esse non posse. 53 1 Dyonisius maior, qui Siracusas, Sicilie nobilissimam quondam ac florentissimam civitatem, gravi servitio calcavit, tam delitiis quam feritate notissimus, cunctis varie blandientibus solus de se verum testimonium dedit. 2 Cum enim Damones quidam fortunarum eius precipuus mirator, statum illum celotenus attollens eum omnium mortalium longe felicissimum predicaret: 'Vis ne' inquit, 'igitur felicitatis mee particulam degustare?' 'Imo vero' inquit ille, 'nichil magis opto' . 3 Tum Dyonisius imperavit Damonem in convivium perduci et in loco ornatissimo discumbere: ostro ac sindone circumamicti parietes, serico ac floribus solum omne substratum. Electissimarum dapium ingens copia et suavis bachi discolor varietas in gemmis translucentibus et in vasis aureis, artificio vincente materiam, alternatim apponebantur convive attonito et gaudenti. 4 Aderant omnis generis odores et gule irritamenta extremo procul oriente transmissa; ministrabant tenerrime etatis et forme rarioris adolescentuli, nutum edentis observantes attentius et alacrius obsequentes. Coronatus Damones purpureum lectum molli premebat accubitu; iam felix, iam sibi sapiens videbatur et tyrannice felicitatis verum sibi iudicium arrogabat. 5 Hec inter ex laquearis inaurata trabe supra caput discumbentis coruscus mucro demittitur equine caude setula tremente suspensus, iamiam casurus et similis iam cadenti. Ille autem subito horrore perculsus expalluit: herere cibus faucibus, non apparatum non ministros non epulas circumspectare, denique nusquam oculos ab acie ferri minacis avertere. 6 Oravit tandem ut abire permitteret, nolle se diutius esse felicem. 'Atqui' inquit Dyonisius, 'talis die noctuque vita mea est, qualem tu momento temporis pertulisti; hec est illa felicitas quam inexpertus tantopere mirabaris'. Sic castigatum hominem dimisit. 7 Hactenus hec a multis rerum scriptoribus tradita sententiis alienis nostro sermone retulimus, hoc addentes historie: nequaquam potuisse tale aliquid nisi ab homine acuto et proprium atque omnium tyrannorum statum altius intelligente confingi. Et actum quidem magne sapientie nullus negaverit. 8 Quod idcirco minus miror, quia hunc ipsum Dyonisium fuisse "virum acrem" et "in victu" temperantem atque "in gerendis rebus industrium" testis est Cicero; tam scelesti tamen perversique propositi tantisque civium suorum circumventum odiis propter exacti temporis flagitia, ut si vitam tyrannicam dediscere vellet — o misera peccantum conditio! — sine capitis sui periculo non liceret. 9 Hinc, iam servato regionum situ, sicut ex Italia in Siciliam venimus, sic e Sicilia in Africam navigemus. 54 1 Et quoniam sensim ad externa delapsi sumus, quod velut de longinquo Pontius cernebat non multo post tempore genitus alter hostis ante oculos habebat; tam cito romani mores eversi sunt, simul cum victoriis regum ac gentium irrumpente urbem avaritia! 2 De Iugurtha loquor Numidarum rege, qui corrupta muneribus senatus parte atque auro victis belli ducibus sepe votorum iniquissimorum compos, cum tandem pecunie et artibus suis fidens Romam sub fide publica venisset atque inde, preter spem verecundia vincente cupidinem, iussus excederet, portas urbis egressus crebroque tacitus subsistens et in tergum versus in finem traditur dixisse: « O urbem venalem et mature perituram, si emptorem invenerit! » 3 Quod verbum, quamvis ab hoste prolatum, dictu mirum est quam late vulgatum sit ad infamiam Romanorum. Ceterum ex eodem sapientie fonte prodierunt et superioris votum et huius exprobratio. 55 1 Iam vero quia cum Iugurtha inter exempla regum venimus, Philippus occurrit Macedonie. Cuius ad Alexandrum filium subiectorum benivolentiam muneribus aucupantem extat epystola huius sententie: 'Quis tibi error suggerit, fili, eos te "fideles" habiturum, "quos pecunia" paraveris amicos?' Sapienter ac regie: pecunia siquidem mercenariorum atque servorum opera, amore atque humanitate ingenuorum amor et fides queritur. 56 1 Huius lateri coniunx hereat Olimpias, que, ab Alexandro filio literis receptis in quibus se Iovis Ammonis et Olimpiadis regine filium inscribebat, rescripsit, ventosam nati castigans insolentiam, hiis verbis: « Admodo » inquit, « mi fili, quiescas, neque deferas me neque crimineris adversum Iunonem; malum michi prorsum illa dabit magnum, cum me literis tuis pellicem esse illi confiteris ». Laudata mulieris sapientia adulatorum flatibus et falsis opinionibus imbutum filium non aspere, ne notam ferociam irritaret, sed lepide atque salubriter admonentis. 57 1 Hinc et ipse filius resipiscens aliquando sapientius loquitur. Dum enim Indiam bello premit et muro civitatis quam obsidione cinxerat incautius obequitat, sagitta crus traiectus non dimisit inceptum, sed intempestivo labore dolorem auxit; verum postquam refrigescens sanguis et subarescens vulnus patientiam vicerunt, exclamavit: « Omnes me filium Iovis dicunt, sed dolor hic hominem me esse testatur ». 2 Conscientiam propriam excutere et illi potius quam blandientum sermunculis fidem dare ac stultitiam dediscere, vel sero, proximus ad sapientiam gradus est. 58 1 Nec extorquebit aut brevitatis studium aut vulgate rei vitandum repetitione fastidium ut sermonem Ciri Maioris morientis, a Tullio ex Xenophonte translatum, pretermittam. 2 Sic enim filios alloquitur: « Nolite arbitrari, o michi carissimi filii, me cum a vobis discessero nusquam aut nullum fore. Neque enim, dum eram vobiscum, animum meum videbatis, sed eum esse in hoc corpore ex hiis rebus quas gerebam intelligebatis. Eundem igitur esse creditote, etsi nullum videbitis. 3 Nec vero clarorum virorum post mortem honores permanerent, si nichil eorum ipsorum animi efficerent quo diutius memoriam sui teneremus. Michi quidem nunquam persuaderi potuit animos dum in mortalibus essent corporibus vivere, cum exissent ex hiis emori, nec vero tunc animum esse insipientem cum ex insipienti corpore evasisset, sed cum omni admixtione corporis liberatus purus et integer esse cepisset, tunc esse sapientem ». Hoc ad contextum de regiis verbis elicui. 4 Opinio quidem immortalitatis anime non solum ut vera, sed ut studio quoque virtutis amicissima, pie ac tenaciter amplectenda est; hac enim sublata, omnis profecto mortalium ardor refrigescet, quo ad honesta succendimur. Quis enim dempta spe premii maioris, tot humane vite pericula tantosque labores perferet? quis se voluptatibus arcebit aut impetus animi refrenare volet? qua ira aut libido vocaverit sequetur quisque. Ita totus hic pulcerrimus atque optimus rationis ordo turbabitur, interque marcidum otium et efferatam rabiem sine salutis respectu fluitabit humanum genus. 5 Duo igitur in rege miror: et quod dogma tam verum tamque salutiferum, ceterum illa etate vixdum principibus cognitum philosophis, tam constanter affirmet et quod id in ipsa morte faciat. Neutrum enim sine magna quadam et singulari sapientia contigisse arbitror. 59 1 Prescriptis regibus Themistocles atheniensis accedat, non ipse quidem rex, sed nullo Persidis aut Grecie regum inferior. Hic interroganti amico an honesto inopi an diviti sed infami unicam filiam in matrimonium daret, "virum" sine "pecunia quam pecuniam" sine "viro" se "malle" respondit, virtutem in homine spectandam potiusquam fortunam docens. 60 1 Atheniensibus quondam divinos honores negantibus Alexandro: « Videte » inquit Damocles, « ne dum celum custoditis terram amittatis ». Non minus sapienter dictum quam festive: qui enim potenti minora negat, maiora permittit, et immodicus sepe libertatis usus servitutis occasio est. Et hii quidem dicto, at vicinus eorum facto sapiens inventus est. 61 1 Agesilaus lacedemonius deprehensa coniuratione scelestorum civium adversus salutem publicam, cum eos nec raptim aut citra iuris ordinem condempnare posset, nec de indempnatis secundum Ligurgi leges supplicium sumi liceret, et periculosam animadversionis moram esse constaret, inter has difficultates dubius hoc tandem consilii cepit: legibus abrogatis coniuratos morte multavit confestimque restituit leges. Ita nec contra eas nec contra rempublicam factum est. Huiuscemodi abrogatio confirmatio iuris fuit. 2 Sed iam satis inter duces hesimus; deinceps sapientum ac philosophorum qui in Grecia floruerunt ex innumeris pauca memorie prodita renovare tentabimus, lectorem orantes det veniam si in rebus magnificis paulo cunctatior stilus est, nec tacita nostri admiratione contentus alienis parumper dictis interstrepit. 62 1 Athicum Solonem predicare solitum ferunt expectandum novissimum vite diem ut quis beatus iure vocaretur. Omnes nempe dum vivimus, quocunque gradu positi, subiacemus imperio ac ludibriis fortune, a quibus perraro quidem immunes, a periculo autem ac minis nunquam tuti sumus: in quantalibet igitur rerum affluentia, de futuro semper incerti, dici non possumus felices. 2 Quod verbum altius intelligitur ab hiis qui ex altissimo dignitatis ac potentie solio, ubi firmiter stare videbantur, repente corruerunt. 3 Id cum in multis sepe, tum clarissime in Creso Lidorum rege, cui hoc dictum a Solone tradit Herodotus, apparuit. Hunc enim potentissimum sue etatis Solon ut ad "longe vite finem respiceret" admonuit; quod ille tunc fortune fidens despexit, nec prius intellexit quam a Ciro Persarum rege brevi post victus ac vinctus flammisque traditus est, mediaque iam ex morte Solonem vere vatem exclamavit. 4 Quod admirans Cirus differri tantisper supplicium imperavit, dum quid ille Solonem vociferaretur agnosceret; et adiuvit repentinus imber imperium flammasque compescuit. Re autem intellecta fortune vim reputans et statum hostis miseratus, vitam sibi, sed sine regno et, ut quidam adiciunt, sine libertate, restituit. 5 Recte igitur dici potest quod de mortali felicitate sola mors iudicat. Quamobrem brevibus quidem inclusum, sed late patens et salutare consilium Solonis uni datum ab omnibus observandum qui vel sunt vel fieri cupiunt sapientes, non solum si propter felicitatis, de qua diximus, iudicium, quod ita Solonem sensisse Cresi finis indicat, sed etiam si propter vite ad unum aliquod signum disponende certitudinem, quod verba ipsa non respuunt, intelligere vellemus dictum esse « ad finem vite respice ». 6 Profecto si hoc temporis momentum degere cupimus tranquille, proponendus animo est aliquis certus vite cursus ac terminus ad quem omnia nostra referantur. 7 In quo quam comuniter peccetur ab omnibus non audeo dicere. Progredere in vulgus quisquis hoc scire cupis: passim tibi senes ridiculi occurrent, nova vite consilia post legitimum tempus mortis agitantes, nec aliter anxii quam si per eadem vite vestigia reversuri sint; curam que prima esse debuerat ad extrema transtulit mortalis incuria; atque utinam vel senectutis consilia constarent miseris, quibus saltem in morte frueremur, sed hec quoque titubant assidue, eoque magis quia multa videndo multivoli facti sumus. 8 Omne genus hominum percurre, rarissimos invenies qui liquido quid sibi velint explicare queant: bene quidem ac feliciter sibi esse cupere affirmabunt omnes, sed id quonam modo aut quibus viis expetant, hic est illa consiliorum inconstantia votorumque confusio. 9 Nec mirum: sicut enim in alto navis quem portum petat ignara, sic vita hominum ad quem finem dirigatur nescia, vaga semper et incerta fluctuabitur, ut diversis illa flatibus, sic adversis hec exagitanda sententiis, ad millesimum licet annum veniat, pluribus certe consiliis sed pari vanitate peccabitur. 10 Ego autem vereor ne sapientissimi viri verbum puerilibus magis querimoniis implicuisse videar quam declarasse; hinc igitur ad aliud eiusdem dictum transeo. 11 Fortunam propriam miserabiliter flenti amico huiuscemodi solamen adhibuit. In locum eminentem unde omnis civitas videri posset adducto: 'Circumspice' inquit, 'hanc terram quam incolimus'; quod cum is sedulo fecisset: 'Nunc' ait, 'apud animum tuum versa quot quantique hactenus in hiis domibus merores fuerint, quot modo sint, quot in posterum futuri, comunemque mortalium querelam in patientia et lamentis propriam tuam facere desinito'. Sapienter atque magnifice! 12 Quantus est enim error: nemo se hominem natum esse conqueritur, humana cuncti patimur cum gemitu! tantaque perversitas incessit: homines et esse cupimus et dolemus. 13 Huic consequens est eiusdem dictum: « Si omnium calamitates ac miserie in unum convehantur, viritim in singulos refundende, et ad hunc immensum atque inextimabilem malorum cumulum cuncti conveniant mortales, fore ut attonitus quisque cum propriis et usitatis abire malit, quam novam ex universo sibi obvenientem portionem sumere ». 14 Quod dictum eo spectat, ut nos qui mediocribus agimur incommodis, sortem nostram equanimiter toleremus, non tam ad aliquot preeuntes quam ad sequentium turbam oculum habentes, nec ignari si quibusdam invidemus, innumerabiles esse quibus invidiosi sumus, ut permisceri singulorum mala et equis partibus distribui, nobis qui nunc de statu nostro sine fine conquerimur nequaquam expediat. 63 1 Progresso in medium Solone quid sex alii qui eodem sapientie nomine gloriantur facient? Falso gloriari dixerit quispiam, nisi et ipsi de sapientie sue fontibus singulos saltem haustus sitienti prebeant lectori. Quod igitur in ducibus observatum est, observetur in hoc ordine: ad latus atheniensis lacedemonius sedeat Chilon. 2 Ipse est qui illius auctor sententie traditur que in templo delphici Apollinis scripta fuit: « Nosce te ipsum ». Cuius precepti tanta vis est, ut non homini cuipiam, sicut ait Cicero, tribueretur, sed deo. 3 Quo quidem, ut ait idem, « non, credo, id precipitur, ut membra nostra aut staturam figuram ve noscamus; neque nos corpora sumus, nec ego hec dicens corpori tuo dico. Cum igitur 'Nosce te' dicit, hoc dicit: 'Nosce animum tuum'. Nam corpus quidem quasi vas est aut aliquod animi receptaculum; ab animo tuo quicquid agitur, id agitur a te ». Hec Cicero. 4 Quod et michi plane probatissimum est et eo spectare videtur, ut et cognitos animi defectus reformemus et in actionibus nostris nosmetipsos metiamur atque extimemus acriter quid quisque animi robore, quid lingua, quid ingenio valeat, quid viribus corporeis, ne aut ignarus sui nobilitatem insitam desidia corrumpi sinat aut vana opinione tumefactus ridiculosa corruat audacia. 64 1 Cleobolus lidius dixisse fertur ariston metron, quod latine sonat modus optimus. Quid hoc brevius, quid sapientius dici potest? Cuius in singulis vite nostre particulis meminisse conveniet, seu vigilandum seu dormiendum, seu laborandum seu quiescendum erit, seu loquendum seu tacendum; et ut breviter cuncta complectar, quicquid agemus, quicquid cogitabimus, nisi hoc ante oculos semper habuerimus, facillime crebroque nimis aberrabimus. 2 Hinc traxisse videtur comicus Terrentius quod ait in Andria: nam hoc arbitrorapprime in vita esse utile, ut nequid nimis. Explicuerat aliis verbis Cleoboli sententiam si addidisset: 'et nequid parum', nisi forte hoc ipsum 'nimis' ad utrunque porrigitur. 3 Itaque plenius locutus michi videtur Flaccus ubi ait: Est modus in rebus, sunt certi denique fines, Quos ultra citraque nequit consistere rectum. 65 1 « Noxam presto esse spondenti vel adesse vadimonio » Thaletis milesii sententia est; quam comperte sapientie lacrimose sero penitentium querele et miserabiles patrimoniorum casus indicant eorum qui pro aliis spoponderunt. 2 Idem, cum ab eo quereretur nunquid operationes hominum laterent deos: « Ne cogitationes quidem » ait. Quo tacite monemur non minus abdita mentium quam exteriora corporum actuumque introspicientis Dei oculis approbare, nullam in latebris spem habentes. 66 1 Biantis prienei dictum est: « Plures mali ». De cuius veritate nemo ambigit qui modo inter homines educatus sit; quorum ex milibus quot reperire liceat bonos, utinam minus evidens foret! Parum abest quin melius dicturus fuisse videatur: 'Omnes mali'; eo enim perventum est ut bonus habeatur quisquis distat a pessimo. 2 Eiusdem est vox illa famosissima. Dum enim patria eius expugnata et incensa omnes cives quos cladi publice fortuna subduxerat, cariorum rerum sarcinulas efferrent atque ipsum vacuum abeuntem ut idem faceret monerent: « Ita » inquit Bias, « facio: omnia mea mecum porto », quecunque extra animum sunt, nec sua nec bona iudicans, sed fortune. 3 Nec sum nescius dictum hoc non Bianti, sed Stilboni Senecam tribuere. Quem in epystola quadam refert, « capta patria, amissis liberis et uxore, solum sed beatum ex incendio publico exeuntem », interrogatum a Demetrio rege, illo formidato urbium eversore, utrum omnia "perdidisset", respondisse omnia sua secum esse. 4 Ut volet quisque accipiat, sive hoc Bias sive Stilbon dixerit: de auctore potest dubitari, de dicti ipsius maiestate ac sapientia nequaquam. Qui Bianti hoc ascribere maluerint, testem habent locupletissimum ac fide dignissimum, Ciceronem, et sequaces eius; qui Stilboni, Senecam citabunt, et ipsum quoque magnum testem. 5 Potest autem fieri ut et Bias hoc dixerit et Stilbon, sive quia alter alterius dictum legendo vel audiendo didicisset, sive quia, ut in Oratore ait Cicero, « similitudine ingenii in eadem vestigia incurrisset ». 6 Quod si res omnino in disceptationem veniat, scio cui ex testibus plus apud me fidei sit; nisi quia Cicero quodam loco hoc narrans sic ait: « Sepe illum laudabo sapientem Biantem »; dubitationem omnem absciderat, sed addidit: « ut opinor »; hoc verbum ne Stilbonem Senece reiciam facit. 67 1 Pythacus mityleneus tempus agnoscere precipit. Quod sive oportunitatem atque occasionem, nequid intempestive agamus aut loquamur, cum omnia suum tempus habeant, sive temporis precipitem fugam, cui nullo modo preterquam bonis et gloriosis actibus resistitur, concernit; ut secundum primum sensum rebus aptum tempus discernamus, secundum alterum tempore parcius utentes, rem angustam et irreparabilem quo uno possumus remedio laxemus. Qualitercunque, inquam, sapienter fit sapienterque consulitur. 68 1 Periander corinthius ait: « Meditatio totum ». Sic est hauddubie. Quicquid acturus es, antequam incipias meditare, ut te ratio ad optatum provehat finem. Alioquin periculose quidlibet aggrederis non rationi sed casibus obsequens fortuitis. Illud quoque verissimum totam docti hominis vitam in meditatione consistere. Recte itaque dictum est: « Meditatio totum ». 69 1 Fuit animus michi Ligurgum inter Solonem ac Chilonem collocare, ut et concivem suum precederet et legiferum atheniensem legifer lacedemonius sequeretur. Retrahendi manum ab incepto causa fuit ut in hiis septem vetuste Graiorum persuasioni morem gererem, neu stilo confunderem aut aliis permiscerem quos illi segregatos et absque participe famosi cognominis esse voluerunt, quamvis "eos" ipsos, ut est apud Ciceronem, « qui ista subtilius querunt in numero sapientium non habent ». 2 Sed utcunque se res habeat, cur inter hos non fuerit Ligurgus sepe miratus sum. Sane admirationem tempus abstulit; quoniam, ut in epystola quadam ait Seneca, Ligurgus, « si eadem etas fuisset, sacro illi numero accessisset octavus ». 3 Quia ergo tantum plebiscitum abrogare non poteram, hactenus tantum virum differre sum compulsus. Itaque Ligurgus e duobus Grecie luminibus illustravit alterum, cum alterum Solon illustrasset. 4 Ex legibus autem quas civibus suis sanxit hec memoratu digna narrantur. « Auri et argenti usum velut » cunctorum criminum radicem extirpavit, in pecunie locum rerum compensationem statuens. Populos principibus, principes iustitie subiecit, utrosque parsimonie, quam domi militieque utillimam arbitratus est. Regibus bella, magistratibus iudicia, senatui leges, populo senatus ac magistratuum creandorum ius permisit. 5 Convivia omnibus equalia eaque non nisi in publico fieri; Iuvenes singulis annuis vestibus contentos esse, hiisque unius cultus ac precii, voluit: ne aut latebre luxum aut imparitas emulationem pareret. Primam etatem foro arcuit et rure agi voluit, procul ab urbana luxuria, duriter ac severe, sine pulmento, sine molli accubitu: viros in urbem reverti. 6 Senes primum honoris gradum, non divites tenere: unde venerabile et, ut « Lysandrum dicere solitum » refert Cicero, « honestissimum senectutis domicilium Lacedemon ». 7 Virgines indotatas nubere, ne dotis respectus aut eis insolentiam adderet, aut viris et in uxorum electione verum iudicium et in matrimoniis regendis virilem preriperet libertatem. 8 Agros denique cunctorum ita dividi, ut ad cives singulos eque portiones pervenirent, ne patrimoniorum inequalitas quosdam in civitate prepotentes, quosdam egenos et imbecilles faceret; sed omnes sicut in iure civium, sic in bonorum abundantia pares essent. 9 Quod in illa fortasse republica expedire vir sapiens intelligebat; apud Romanos autem quot quantarumque seditionum causam invexerit lex agraria, que id ipsum continebat, notum est omnibus qui romanos legerint labores. 10 Itaque legem illam docti et boni omnes execrantur; unde Cicero primum officium esse dicit rempublicam gubernantis « ut suum quisque teneat ». Et post pauca: « Capitalis » inquit, « oratio est ad equationem bonorum pertinens. Qua peste que potest esse maior? Hanc enim ob causam maxime, ut sua tenerentur, respublice civitatesque constitute sunt ». Quam quidem civitatum commoditatem eo articulo quem in extremo posui substulisse videtur lex Ligurgi. 70 1 De quo, ut dixi, cur in numerum sapientum Grecie non sit admissus mirabar. De Pithagora non miror. Is enim, ut in superioribus expositum est, avitum illud arrogans cognomen erubuit, primusque se philosophum dici maluit. Non pauca tamen eiusdem sapientie extant argumenta. Primum omnium urbs Croto. 2 In extremo Italie litore sita est; nunc licet ad minimum redacta, quondam tamen, ut Cicero testatur, "omnibus copiis" florentissima et inter urbes italicas beatissima. Eius civitatis populus gravi prelio attritus armorum desperationem atque omnis virtutis odium simul et otii inertieque studium conceperat. 3 Qua tempestate peroportune transvectus ad Italiam Pithagoras Crotonem adiit, labentesque et iam in luxuriam prolapsos civitatis mores sapientie sue presidio firmavit erexitque; tantumque apud eos valuit, ut populum non minus vitiis quam ferro domitum assiduis monitis ad antique virtutis habitum reformaret. 4 Sapientissimus hortator pro affectuum varietate vario remediorum genere utendum ratus, sexum et etatem in contionibus distinxit, sua oratione separatim apud quemlibet usurus: viris fortitudinem et ignavie fugam, mulieribus pudicitiam et coniugalem fidem, pueris verecundiam et literarum amorem, omnibus pariter frugalitatis studium suadebat; 5 extorsitque perorando ut non tantum viri, sed femine etiam ab omni morum perversitate, velut ab ancipiti fovea, pedem retraherent, eumque ad alta vocitantem sequerentur usqueadeo, ut sponte sua vestes quoque purpureas aureasque et cetera corporum ornamenta reicerent, docte ornatum muliebrem in pudicitia, non in auro gemmisque consistere, hiisque potissimum armis atque hiis facibus sevire luxuriam. 6 Quid igitur miri est si cuius singuli tam salubre consilium experti fuerant, eundem omnes consultorem publicum delegerunt? 7 Huius est illud dictum: '"Alium animum fieri" templa ingredientibus et "deorum simulacra" de propinquo spectantibus'. Quidni mortalis infirmitas divinitatis quadam veluti vicinitate contremiscat? 8 Eiusdem est illud institutum, ut discipuli priusquam questionibus atque altercationibus implicarentur quinquennio tacerent, audire et meminisse contenti, nec a temeraria procacitate, ut nostri iuvenes, sed a sobrio attentoque silentio sapientiam auspicantes. 71 1 Sapientie titulum consecutis hominum consensu, dei, ut aiunt, responso sapientissimum iudicatum Socratem subiciam; inde alios, non sapientiam, sed amorem ac studium sapientie professos. 2 Sed a Socrate incipiam. Cuius in primis sanctum et venerabile consilium habemus: a Deo, nisi ut nobis benefaciat, nichil postulare. Ille enim quid nobis expediat solus novit; nos autem ceci futurorumque nescii adversus propriam salutem ineptis et importunis precibus sepissime laboramus. 3 In quo quidem quoniam Satyricus multum graviterque conversatus est, libet et nobis aliquantulum immorari. Itaque nichil hoc precepto sapientius, nichil tutius, nichil utilius, nichil contraria observatione dementius. 4 Insistat quisque secum reputare quotiens optaverit nocitura, quotiens optatum votorum exitum brevi postmodum execratus sit: intelliget Illi uni nos nostraque desideria melius committi qui nec preteritis nec venturis fallitur, denique cui omne evum presens est. 5 Quid enim miseri optamus? Prime mortalium preces pro opibus potentiaque funduntur; quibus coniuncta semper invidia quam multos obtriverit enumerare non attinet. 6 Quid de uxoribus ac liberis dicam? inter optabilia quam precipuum locum teneant apud animos mortalium, ignorantibus miseris quantum laborum ac solicitudinum secum ferant? Quod non adeo occultum est quin raros invenias quos non ter et amplius in die tedeat nuptiarum ac peniteat: sic maritalis lectulus quotidianis iurgiis ac querimoniis plenus est, sic sompni vacuus et quietis! Ut illa graviora preteream: raram coniugii fidem suspitionesque perpetuas, pervigiles adulterorum insidias et domesticum obprobrium vulgo prius notum quam marito. 7 Adde turpissimum errorem et ridiculam credulitatem, cui audax uxor spes innititur, educationemque sanguinis non sui atque hereditates melius ad amicos sic meritos perventuras, ut constet matrimonii religio. Sobolis tamen irrequieta conditio est: aut enim vitia contristant aut spes metusque solicitant. Igitur et hoc parcius optandum Deoque ut reliqua committendum erat. 8 Quid de vanitate hominum loquar qui formam corporis optant nascituris filiis? Sibi enim impossibilia optare delirantis est. 9 Atqui inter corporis et animi decorem antiqua lis vertitur. Scimus quia formosis pudicitiam servare etsi libeat vix licet: tantus ardor libidinum, tanta corruptelarum circumdat ambitio. Omitto femineam pulcritudinem, propter quam precipites rerumpublicarum mutationes contigisse compertum est, propter quam potentissima olim regna et validissime urbes corruerunt. 10 Ista virilis forma, que nullius periculi videtur, quot ne dicam volentes — quorum est innumerabilis multitudo —, sed nolentes interdum et negantes ad potentiorum thalamos magno capitis ac fame discrimine perpulit, et mox vel offensorum sevitie maritorum vel publicis iudiciis deprehensos obiecit? 11 I nunc et lactea atque aurea filii cervice gloriare, quam ultori gladio prebiturus est, qui deformis in lectulo suo forsitan moriturus naturalem vite cursum in pace peregisset. 12 Iam quibus illos verbis irrideam qui nichil nisi dierum longitudinem et vite spatium precantur, cum sit primum summa dementia in tantis angustiis spatiosum aliquid sperare? Deinde vivacitas hec quam contingere permissum est homini, multis sepe pestilens fuit, et quos iuvenes virentissimo florentissimoque rerum statu felix exitus abstulisset, senes factos vel fortuna destituit vel afflixit et ignominiosa mors rapuit. 13 Longior vita, michi credite, periculis ac calamitatibus innumeris exposita est, etsi formidatam mortis horam tantisper distulit. Pro usura brevissimi temporis quot propria incommoda proferre, quot suorum funera comitari, quot infausta cogitur videre spectacula! Ut non ineleganter dixerit Callimachus « multo sepius lacrimasse Priamum quam Troilum ». 14 Finge autem quod in nullo vidimus, in paucis legimus, ut ad nutum cuncta proveniant: senectus ipsa quot scatet angoribus ego quidem nondum expertus sum, an experturus ignoro veruntamen hii nostri senes, quod tantopere cupiebant consecuti, quid adversus etatem illam vociferentur intelligo. 15 Virilior illorum honestiorque ratio videtur qui honores, qui gloriam aut domesticam aut bellicam, qui doctrinam, qui eloquentiam concupiscunt. Eadem tamen est insania; hec quoniam adeptos et antiquis temporibus et nostris seque suasque respublicas, propter nescio quem ruiturum titulum sepulcri, funditus evertisse compertum est. 16 Quorum aliquot exempla ad terrorem legentium libenter insererem, nisi quia id scienti supervacuo fieret, ignoranti autem fieri breviter non posset. 17 Igitur finem facimus hoc cum Socrate consulentes humano generi: 'Nolite mortales pernitiem vestram exoptare, desinite inani precum murmure templa complere atque aures "Dei fatigare", ne forte importunitate victus damnosa largiatur. 18 Quid votis incerta paciscimini, quid sanctorum talos inceratis? In Illo spes vestre sint cui longe quam vobis ipsis cariores estis, Illi intrepide rerum vestrarum consilium arbitriumque permittite qui profecto meliora, etsi non semper iocundiora, prestabit. 19 Quod si omnino nominatim aliquid orare libet, illa poscite quorum nunquam peniteat: virtutum cultum, criminum cautelam, sanam mentem; nec satyricam adiectionem "sani corporis" respuo; et — quod culmen humane felicitatis est — petite suppliciter eternam vitam, divinam misericordiam ac gratiam'. 20 Hinc, quoniam de uno sapientissimi viri verbo pro ipsius quidem qualitate perpauca, pro instituti autem nostri modo satis multa diximus, reliqua velocius percurramus. 21 Idem Socrates ad gloriam aspirantibus — que ingens turba est — rectum ac compendiosum callem, non omnibus sane notum, designabat: ut scilicet talis quisque fieret, qualis videri cuperet; simplex virtutis studium sectandum docens, simulationis atque ypocrisis avia relinquenda, que perducere quo pollicentur nequeunt. 22 Idem ab adolescente dubio consultus nuptias ne contraheret an in celibatu permaneret, ratus fore ut quicquid dixisset ab illo magna fidutia susciperetur, hac errorem responsione discussit: 23 'Falleris' inquit, 'si velut e duobus bonis quid sit melius expectas; utrinque difficultates ac molestie: hinc angor tediumque solitudinis, stirpis defectio externique successoris dolor; inde iugis querelarum ac curarum sarcina, dotate coniugis audacia, socrus repueriscentis procacitas, fastidium propinquorum, adulteriorum metus, anceps exitus natorum. Deinceps ipse tibi consule et que tolerabiliora videantur elige' . 24 Alterum adolescentem cum vidisset ingenuo vultu atque habitu sed tacitum: 'Loquere' inquit, 'ut te videam'. Proprie quidem: quoniam, ut supra diximus, non vultus aut corpus, sed animus cuiusque is est quisque, cuius quodammodo facies sermone revelatur, ut videri possit qui invisibilis est nature. 25 Nec minus sapienter interrogatus a quodam cur sibi ad tranquillitatem animi nil peregrinatio profuisset: 'Noli' inquit, 'admirari, quoniam "te" ipse "circumfers"'. 26 Profecto enim excutere vitia moresque malos convenit et habitum cui assuevimus exuere. Cum se quisque quod fuerat domi reliquerit et in virum alterum versus novum vivendi genus induerit, tum demum tuto peregrinari poterit. 27 Alioquin quid iuvat patriam fugisse? Se ipsum non effugiet: sive montes transcendet sive conscendet navim, comitabuntur cor urentes negotiorum cure et conscie mentis archana supplicia et tenaces consuetudinum pessimarum laquei. Hoc est enim se ipsum circumferre. 28 Peregrinatio igitur sola non sufficit, dicente Satyrico: Celum non animum mutant qui trans mare currunt. 29 Huius eiusdem viri est illa sibi ipsi conveniens semper uniformitas, quam ex nostris in Gaio Lelio fuisse legimus, ex Grecis in Socrate. Quod in eo Xantippem uxorem « predicare solitam » refert Cicero, « eodem » scilicet, « semper vultu vidisse exeuntem illum domo et revertentem ». 30 Animadversis quidem tantis fluctuationibus hominum ceterorum ac tam crebris motibus — ut iure dictum sit a Seneca « de aliquo quem heri videris merito dici posse: 'hic quis est?' » — liquet illam morum constantiam nisi sapienti nunquam potuisse contingere; presertim hoc adiecto quod apud eundem Ciceronem sequitur: non fuisse eam Socratis frontem « que Marci Crassi illius veteris, quem semel ait in omni vita risisse Lucilius, » — cuius unici risus causa nec ab ipso nec ab alio, quod sciam, prodita est, et erat cognitu non indigna res — « sed tranquillam et serenam ». 31 Et affert rationem: « Iure enim » inquit, « erat semper idem vultus, cum mentis a qua is fingitur nulla fieret mutatio ». Que, nisi fallor, consummate sapientie laus est. 32 Ad nomen Xantippes unum Socratis responsum in memoriam redit: siquidem litigiosam illam ac procacem coniugem et femineis importunitatibus abundantem cum patientissime supraque fidem equanimiter perferret, admirans Alcibiades quesivit quam ob causam feminam tam intractabilem intra domus sue limen diutius pateretur. 33 Cui in hanc sententiam respondit: « Domi qualiter foris vivendum sit addisco et uxoris iurgiis adversus exterorum arrogantiam armatus egredior ». Ita, quod sapientis est proprium, alienis vitiis se se meliorem faciebat. 34 Hec tanta socratice sapientie felicitas possessorem suum nec in fine destituit. Etenim furibundo patrie consensu morti destinatus, cum oblatam veneni potionem nec animo nec fronte commotus accepisset et iam bibere inciperet, querelam ac gemitum memorate coniugis audivit, hoc flebiliter iterantis, innocentem virum mori. 35 Qua vociferatione conversus ac labris a poculo tantisper amotis: 'Nunquid igitur' ait, 'o mulier, nocentem mori felicius iudicabas?' Sic castigata uxore ad id quod inceperat reversus mortem hausit intrepidus. Hactenus multa quidem de uno homine, sed pauca de Socrate. 72 1 Huius discipulus Plato "malorum escam voluptatem" vocat. Preclare atque, ut ait Cicero, "divine". Sicut enim hamus credulum piscem implicat, sed non aliter quam si escam preferat, sic malorum unci sub obtentu voluptatis sequaces animas trahunt. Quis enim nisi spe aliqua velut esca illectus ad peccandum gratis accederet? Sed heu, quam facilis et quam brevis, quantarum miseriarum causa! 2 Idem « tum demum beatum futurum terrarum orbem » ait, cum aut regnum sapientibus aut sapientia regnantibus obvenisset. 3 Idem ait similes esse cives qui de reipublice et nautas qui de gubernaculi administratione contenderent. Apta quidem comparatio: utrobique enim labor appetitur. Quod cum in navibus nunquam aut raro visum sit, admirari mens non sufficit unde hec in urbibus digladiantium se se civium quotidiana dissensio ob hoc unum, quia unusquisque periculosum et difficile rerumpublicarum regimen festinat invadere et ab eodem reliquos arcere. 4 Quod eo indignius videri debet quia sententiarum opinionumque diversitas ac libertas animorum in consiliis non satis sufficiens inimicitiarum causa est, eodem philosopho dicente "eos" pro hostibus habendos « qui arma contra nos ferant, non qui suo iudicio tueri rempublicam velint ». 5 Eidem nichil, grande presertim, sine invocatione divinitatis aggrediendum videtur. Consulte: quantulum est enim hominis ingenium! Nunquam viribus humanis magne res fient, nisi auxilium superveniat ab alto. Quod tunc uberius sperari potest cum digne preces obviam misse sunt. 73 1 Antequam longius eam et emulum huic et condiscipulum adiciam socraticum, Xenophontem. Cuius illud in primis apud Ciceronem Africanus laudat, quod "eosdem labores imperatori" faciliores diceret quam "militi". Preclare: quippe presentem molestiam venture spes glorie solatur ac minuit. 2 Quod non tantum in re militari, sed in reliquis omnibus locum habet latissimeque patet. Neque enim frustra princeps oratorum ait: « Honos alit artes »; et nostrorum secundus poetarum: Immensum gloria calcar habet. Cepto nunc ordine descendam. 74 1 Philosophice nos hereditatis series ad Aristotilem perduxit. Cuius illa laudantur. Alexandro Callisthenem sub eodem Aristotile suum condiscipulum ac familiarem postulanti, per quem rerum quas gessisset memoria scriptis mandaretur, misit quidem, sed tali consilio instructum, ut coram illo aut assidue taceret aut placita loqueretur: securus si servasset alterutrum. 2 Verum is dum corripiendis insolentissimi regis moribus non consilium preceptoris sed philosophie sue libertatem sequitur, in tyranni sevitiam mori iussus incidit. 3 Eiusdem Aristotilis documentum est a paucissimis observatum, ne scilicet de nobis ipsis aut vituperando loquamur aut laudando. Alioquin illinc dementie, hinc inanis iactantie adversus nos ore proprio testimonium proferemus. 4 Nec minus salutariter illud monet, ut voluptates abeuntes contemplemur; quod si acriter fecerimus earundem brevitas simul ac feditas, fructu carens, empta doloribus, corpori nocens atque animo, glorieque et virtuti capitaliter inimica, suadebit ut de preteritis penitentiam agentes, reduces fortiter ac magnifice contempnamus. 5 De voluptatibus autem ita iudicat: omnes quocunque sensu corporeo immodice susceptas esse fedas fugiendasque sapienti, eas vero precipue que gustu tactuque consisterent esse turpissimas; quod, cum cetere sint hominum tantummodo, hee quiddam habent homini comune cum beluis; quare quisquis non modo stultitiam sed bestialitatem etiam ac feritatem declinare studet, ab hiis animum summopere coerceat. 6 Illud ab eodem sapienter excogitatum refert Cicero: 'Fingantur' inquit, 'aliqui sub terram nati, sub terram educati, magnifico quodam palatio predecoris picturis atque imaginibus adornato, suppeditante affatim omnium rerum copia quibus abundare solent qui felices appellantur, affluentibus preterea omnis generis delitiis quarum ille locus capax sit, lumine etiam perenni tenebras arcente et subtili hominum artificio adversus naturale domicilii torpentis incommodum excubante; ita tamen ab infantia edocti, esse divinam quandam potestatem ac naturam creatricem rerum mirabilium. 7 Hiis ipsis denique sic institutis, alioquin humanarum rerum prorsus ignaris, post multum temporis subito in hec loca que incolimus contingat emergere. 8 Dubium non erit quin cernentes celum, terras et maria, nubes quoque celo vagas et ventos et pluvias, ad hec et solem, divine lucis auctorem, dum redit auroram terris invehere et tempus laborantibus aptum mortalibus, rursus abeuntem quiete nocti silentique cedere, illam vero sidereo ornatu et crescentis semper aut decrescentis lune varietate distinctam atque hunc mirabilem totius orbis ordinem et hec omnia non fortuito sed certis et immotis legibus agi summa cum ratione, statim sine ulla dubitatione fateantur Deum esse ut audierint, seque hactenus in edificiis hominum habitasse, huius autem pulcerrimi et immensi operis creatorem et, ut ita dixerim, architectum Deum fore'. 9 Hec propemodum aristotelica sententia est non suis verbis expressa. Et quid aliud licet aliter? Apostolus noster ait: « Invisibilia Dei a constitutione mundi, per ea que facta sunt intellecta, conspiciuntur; sempiterna quoque virtus Eius ac divinitas ». Sed ad Aristotilem revertor. 10 Cuius quoque sapientia — quod de Socrate diximus — in finem enituit. Iacebat suprema laborans egritudine; ad quem cum discipulorum cetus convenisset obtestantium ut iudicio suo probatum eis magistrum et doctrine sue heredem veluti testamentaria dispositione relinqueret, quo post vite sue exitum instituerentur, sensit Aristotiles nec comparationes odio carere nec modicum fame pondus suam secum tracturam esse sententiam; sed tam pias discipulorum preces spernere non poterat: respondit itaque se cum primum ex commodo liceret facturum quod peterent. 11 Ex multis quidem claris viris eius auditorium frequentantibus duo longe ceteris antestabant, Theofrastus ex Lesbo insula et Eudemus ex Rhodo oriundus, ut nulli dubium foret de hiis tantum consuli. 12 Non multo post eisdem illis qui primum deprecati fuerant circumfusis obsequii causa: 'Vinum' inquit Aristotiles, 'quo utor asperum et inamenum est. Querite michi vel rhodium vel lesbium. Quin potius utrunque degustandum afferte. Utar eo quod delectaverit'. Utrunque cum attulissent, rhodium poscit; quo gustato: '"Firmum hercle vinum"' ait, '"et iocundum"'. Gustato dehinc lesbio: '"Utrunque"' inquit, '"bonum, sed" hoc gustui meo suavius'. 13 Quo dicto discussa est omnis ambiguitas. Constabat enim, sapienter licet ac modeste atque, ut ait Agellius, « lepide simul ac verecunde », prelatum esse Theofrastum, lingue et ingenii suavitate conspicuum. Quamobrem brevi post subtracto rebus humanis Aristotile tanti preceptoris consilium secuti certatim se ad Theofrastum contulerunt omnes. 75 1 Cuius, ut adhuc per philosophorum successionem qua cepimus stilus eat, dictum unum haud pretereundum reor. 'Pro magno' inquit, 'et insigni amici commodo tenuis "infamia subeunda est"; minima quidem "honestatis" aut fame iactura maiori "honestate" quam erga amicum benemerentem exhibemus compensari potest. 2 Neque' ait, 'ab hac sententia "nominibus" terreamur, quod "utilitas honestati", quod aliena nostris postponenda videantur; quoniam hec "non vocabulorum" splendore sed rerum "ponderibus" extimanda sunt. Si enim "in rebus paribus aut non longe" disparibus de "nostra honestate" atque "amici utilitate" quereretur, prona et facilis diffinitio est, "preponderante" multum "honestate" rebus omnibus. 3 In proposito autem perinde est ac si "parva auri lamina magno eris ponderi" comparetur: genere enim et qualitate superat, quantitate consequenter et precio vincitur'. 4 Hec Theofrasti pro usu vite comunis, nisi fallor, sat probabilis et colorata sententia est. Aliis contra fortasse videatur; ut libet quisque pronuntiet. Michi autem, quod ad hunc locum attinet, sapientum atque illustrium quatuor philosophorum sententias, servato interim magisterii ac successionis ordine, explicuisse sufficit. Deinceps per paucorum qui restant nomina qua fors impulerit vagabor. 76 1 Ysocrates in convivio ab hiis qui aderant rogatus ut eis aliquid de eloquentia sua comunicare vellet, veniam poposcit. « Que enim » inquit, « presens locus et tempus exigit, ego non calleo; que ego calleo, nec loco sunt apta nec tempori ». 2 Sapienter: stultum est enim non intellecturis aut que dixeris spreturis verba iactare. Inter ebrietatem igitur et iocos serii hominis ac sobrii consilium est ut sileat. Unum non absimile alterius dictum ut meminerim huius narratio causa est. 77 1 Epycurus igitur in medio inimicorum suorum stabit. Hunc omnes lacerant, omnes huic obstrepunt, omnes insultant, omnis in hunc unum philosophorum secta conspirat; nec immerito. Hic est enim ille de quo Cineas retulit Fabritio, qui sicut in ceno aurum sic summum bonum in voluptate posuit. Huic virtutem ipsam, velut sordide ancillule dominam, subiecit; ad hanc denique diffinivit referri omnia que aguntur ab hominibus. Effeminatum dogma quidem et infame, inter hominem et pecudem nullum statuens discrimen. 2 At si quedam voces et imperatorum et regum insolentium placuerunt, quid prohibet placere aliqua ab infami licet prolata philosopho? cuius presertim tam multa sunt et consulta sapienter et dicta suaviter, ut eis Seneca, tantus vir, epystolas suas et farciat et exornet. 3 Ex quibus reliqua, potiusquam ex ipsis primi auctoris libris, vulgata relinquenti, pauca que michi altius insedere visum est ab aliis semota colligere. Que ideo magis annotantur, ut Seneca idem ait, « quia mirum est fortiter aliquid dici ab homine mollitiem professo ». 4 Et rursus: « Quod fieri in senatu solet, faciendum ego in philosophia quoque existimo: cum censuit aliquis quod ex parte michi placeat, iubeo illum dividere sententiam et sequor. Pro eo libentius Epycuri dicta egregia commemoro, ut isti qui ad illa confugient spe mala inducti, qui velamenta ipsa vitiorum suorum habituros se existimant, probent quocunque ierint honeste vivendum ». 5 Hactenus de Epycuro eleganter apud Senecam; nunc ad ipsum de quo sermo nobis institutus est venio. 6 « Nunquam volui populo placere », inquit Epycurus. Quid virilius, quid magnificentius, quid sapiente viro dignius a quocunque vel stoico vel perypatetico dici potest? Nec minus librata ratio: « Nam que ego » inquit, « scio non probat populus, que probat populus ego nescio ». 7 Preclare, si modo non voluptatis sed virtutis amicus id diceret: illa enim accepta, hec populo semper invisa est. Quid enim nescire te dicis, Epycure, cum unus ex omni grege philosophorum vulgaris insanie defensor existas et quod ab indoctis ebriis in convivio eructatur a te sobrio probetur in scolis? Sed omittamus hominem: quicquid dixerit ab alio dictum extimemus. 8 Idem ait: « Si ad naturam vives, nunquam pauper; si ad opiniones, nunquam dives eris ». Et has divitias et hanc paupertatem in me ipse sum expertus, ideoque dictum fidentius laudo, eoque me tueor adversus amicorum iurgia, desidiam michi an modestiam exprobrantium, quod facili nisu potuissem altius ascendere, quod ultro vocantem videor despexisse fortunam. Patientia quidem michi opus est eterna, quando illis obiurgandi voluptas eterna est. Aures duravi illis linguas non frenantibus et callum superinduxi, ut ad nullum verborum vulnus doleam aut eis indigner pura fide. 9 Sed, nisi fallor, confusa et perversa opinione monentibus unum testor: frustra eos torqueri, quoniam quo longius in tempore procedo, eo firmius in proposito persisto, neque me piget aut penitet incepti, quin potius amicorum dementie tedet ac miseret, quos nec tempus nec ratio nec verior admonitio nec exemplum nec pudor nec fastidium nec metus nec vicina mors ab erroribus revocare potest. 10 Et hec quidem de me ipso loqui cum amicis dulce fuit: cum enim singulis satisfieri sine labore non possit, simul omnibus edico quiescant et sibi consulant curamque quam pro me sumpserunt pro me deponant. Ego enim cum Epycuro statui spretis opinionibus naturam sequi, divitias michi quietissimas ac securissimas promittentem. Quomodo autem mutarer qui ne in hoc quidem peccare me noverim? 11 Imo si error est, errore delecter ac glorier; quo nichil penitentie magis contrarium esse potest, sine qua spes salutis delinquentibus vana est. Sapientissime ergo et hoc ab Epycuro dicitur, quod « initium salutis est notitia peccati ». 12 Nec quod sequitur ab eodem dictum oblivisci valeo, quippe cum affigi animo Seneca iubeat. « Aliquis » inquit, « vir bonus nobis eligendus est ac semper ante oculos habendus, ut sic tanquam illo spectante vivamus et omnia tanquam illo vidente faciamus ». Alibi imaginarium testem exprimens se ipsum nominavit. « Sic enim » inquit, « fac omnia tanquam spectet Epycurus ». 13 Utrunque locum tractans Seneca Scipionem eligi suadet aut Catonem, aut Lelium si Cato videatur asperior, denique aliquem cuius oratione ac moribus et honestate delecteris. 14 Saluberrime quidem istud ab altero dictum, ab altero confirmatum est. Neque enim dubitari potest interventum clarorum hominum — si is desit, memoriam ipsam — frenum esse animo ne in preceps peccatis urgentibus rapiatur. 15 Qui hanc sibi meditationem familiarem fecerit, quotiens ad peccandum labi ceperit, subibit ex recordatione verecundia et manu velut a presente retrahetur, nec actus soli sed cogitationes quoque ruborem expriment. Ita repostis animi motibus testem quem natura negavit imaginatio formabit et in imas pectorum latebras introducet. 16 Michi quidem et Cato placet et Lelius et super omnes Scipio. Sed quoniam nostris nunc hominibus consulendum est, eligite vobis Iohannem vel Antonium, si horum durior sanctitas videtur, eligite ex eorum numero qui et peccatum et veniam experti orare pro peccantibus didicerunt: Paulum, Augustinum, quorum nec ambigua virtus nec censura suspecta est. 17 Quanquam nobis qui nec muta simulacra lapides manufactos, nec vana fantasmata, nec sceleratas furum et adulterorum umbras, sed unum vere immortalem ac viventem in secula Deum colimus, quid fictionibus opus est? Meminisse sufficiet Illum cunctis actibus et cogitationibus nostris assistere, non testem modo sed iudicem, in quo iustitia simul et misericordia summa est. 18 Multe sunt preterea magnifice voces Epycuri, quas persequi et longum est et minime necessarium; sed una omnium regula est: sententia placet, auctor displicet. Quamvis enim « illum » ut ait Cicero, « et bonum virum et comem et humanum fuisse » nemo neget, bonum tamen philosophum nullus affirmat, nisi in eadem nutritus voluptatis officina; quoniam sententiis clarissimis abundans, eas, ut dixi, ad turpissimum finem refert. Et hinc quidem ad unius actus memoriam vocor, ubi spretum similiter auctorem legimus manente sententia. 78 1 In consilio Lacedemonum de gravi et magna re disceptatio oborta hesitantes animos tenebat. Cunctantibus ceteris vite quidam obscene sed luculente facundie, reipublice salutiferum consilium forte dederat tam propriis tamque sonantibus verbis ut ab omnibus probaretur, quodque ille suaserat iamiam lege populi firmandum videretur. 2 Dum in illius sententiam proni omnes certatim ruerent, Indides, unus e senum numero quibus autoritate precipua apud Lacedemonas civilis discipline quasi magisterium obtigerat, indignabundus assurgit, et: 'Quis' inquit, 'vos error precipitat, o cives? aut "quenam" reliqua "spes" salutis huic urbi est, si talibus "consiliariis" aditum protinus aperimus? Quod si consilium placet, oro ne id fedari consultoris infamia patiamur'. 3 Simul hiis dictis virum quendam fortissimum atque iustissimum et conspicue fame, sed pigri et inameni sermonis, protraxit in medium, consensuque atque hortatu universe contionis idem illud consilium enuntiatione quidem rudi et incomptis verbis adegit exprimere. Quo facto et primi auctoris suppresso nomine plebiscitum ex indiserti sententia factum est. 4 Atque hoc "nobile et illustre consilium" et huiuscemodi rei suasorem "prudentissimum senem" vocat Agellius, qui hanc historiam in Eschinis eloquentissimi viri orationibus scriptam refert. 79 1 Quam voluptatis patronus Epycurus, tam hostis Xenocrates, nec minus loquendi quam agendi abstinens. Hic ergo cum casu inter maledicos quosdam foret atque illis ex more obtrectantibus absentium fame solus conticesceret, interrogatus cur id faceret: 'Quia locutum' inquit, 'me aliquando penituit, tacuisse nunquam'. Laudatum hoc a sapientibus responsum michi planius probaretur si sermonum sepe, taciturnitatis raro se penituisse dixisset. 80 1 Heraclitus ait: « In idem flumen bis descendimus et non descendimus ». Sapienter id quidem, sed tam breviter quam obscure: nempe cui hoc esset propositum et qui cognomen ab obscuritate meruerit. Ceterum incomprehensibilem temporis fugam hoc elogio significare voluit, que quoniam in flumine sensibus apertior est, idcirco de flumine loqui maluit. Ex quo digressus, etsi confestim unde emersit redeat, nomen quidem fluminis idem, aquam mutatam repperit. Recte igitur in idem flumen et descendisse et non in idem sed in aliud descendisse dici potest. 2 Hominis autem etsi parumper occultior, nichil tamen moderatior fuga est. Fugit enim non fluminis tantum more, sed fulminis. Limus et umbra tenuis sumus et fumus euro volvente rarissimus. Nullum tam breve temporis momentum est, quod non aliquid vite detrahat. 3 Hee ipse nos hore quas inter cecas voluptates agimus ad mortem rapiunt. Ridentes ad lacrimabilem exitum festinamus, precipites agimur nec sentimus, ideoque improvisi corruimus et repentinum casum dicimus quem a primo lucis limine que cernimus universa prenuntiant. 4 Irrequietus enim celi motus nichil in hoc ambitu linquit immotum, nichil manet eorum etiam que solidissima iudicantur; nec opera tantum hominum sed nature alterantur et intereunt: corruent rupes, tumescent valles, alta iuga montium campis equabuntur, avertentur flumina et novos alveos querent, aliqua arescent, alia ex terre visceribus erumpent; hic se arctabit, hic laxabit pelagus, nec diu litorum species eadem erit: piscator veniet in aratoris fines, et que nunc puppibus ac remis quatitur, aratro sulcanda regio est. 5 Hec fient simul et facta sunt; omnia secum tempus trahit, omnia absorbet, omnia circumvolvit ac miscet, nichil stare permittit. Et magna mutantur et minima: calamus hic dum ista percurreret ter mutatus, ter michi ferro castigandus fuit. 6 Hanc tantam temporis et cum tempore rerum omnium celeritatem cernebat Heraclitus, sed affectator brevitatis ambigue paucissimis hec verbis implicuit. 7 Que michi quidem omnia a primis annis et lecta et audita et asservata memoriter, sed diu tenuiter credita; nunc tandem tam comperta sunt ut pene manibus palpentur, nec aliter annos numerare ceperim quam solebam dies. Sic me rapi video, sic remanere michi omnia post tergum stupeo, ceu rudis vector secundis flatibus puppe convulsa litora nota circumspiciens ex oculis eripi et arenam quam pedibus paulo ante calcaverat se sedente vanescere, cui, ut Virgilius ait, terreque urbesque recedunt. Certe maiori hominum parti sedenti et otiose et — quod magis admiror — non sentienti tempus et mortalia cuncta preterfluunt. Hinc est ut in extremo longeve vite positi se senuisse non intelligant, quod solicitudines et vigilie testantur, quas profecto non tam cupide susciperent si supervacuas scirent; scirent autem si forte expergiscerentur et ubi sunt aliquando respicerent. 8 Idem enim talibus evenit — ut in eadem similitudine verser adhuc — quod hiis qui immensum maris spatium dormiendo conficiunt: prius enim in portum delatos nauticus fragor excitat quam solvisse se noverint. 81 1 Anaxagoras interrogatus quisnam eius iudicio beatus esset: 'Nullus' inquit, 'eorum quos tu beatos putas; inter illos potius habitat quos miserrimos reris: non divitiis suis oppressus, non honoribus tumens, non voluptatibus enervatus, sed vel aviti ruris non avidus colonus vel proprie discipline modestus possessor ac sobrius, sua quam vulgi extimatione felicior'. 82 1 Hecaton quoque ab hoc contubernio repellendus non videtur, cuius ex multis hoc placuit: « Ego » inquit, « monstrabo tibi amatorium sine medicamento, sine herba, sine ullius venefice carmine: 'Si vis amari ama' ». 2 Eleganter artibus magicis ferias indicit. Non est necesse thesalica Tempe fixis in terram "oculis lustrare" et per herculeos colles Medee stupenti expertas herbas internoscere, non ferino ritu corporibus humanis particulas rapere et informia deformare cadavera, non carminibus Tartarum et elementa concutere; licet ferales sucos ab amatis labiis avertere, licet spiritibus et sepulcris parcere. 3 Ad id enim quod cupimus compendiosior et honestior via fert: « Si vis amari, ama ». In ceteris quidem rebus diversi generis compensatio admittitur: amor amore pensandus est. 83 1 Cretes in turba exemplorum sunt. Cum enim ceteri mortalium inimicis suis aspera quelibet ac tristia, mortem exilium pauperiem ignominiam, imprecentur, hii soli delectationem orant, sed eam que ex mala consuetudine percipitur; et "hii" quidem — quod de Tiberio Coruncanio et Manio Curio supra diximus — verbo mitissime, re atrociter. Profecto enim pertinax malorum actuum iocunditas preceps ad interitum via est. 84 1 Panetii philosophi illustris sententia hec est: decere animum viri sapientis inter tumultus ac pericula rerum humanarum positi circumspicere omnia et undique ingruentia mala precavere atque ita semper promptum expeditumque ad omnes fortune insultus vitandos tolerandosque consistere, sicut athlete solent ad certamen brachiis elatis et toto corpore preparari, nec minus animo, nequid omnino repentinum aut improvisum accidat. 2 Magnificum prorsus et salutare consilium. Quis enim labores atque humane vite discrimina, quis casus varios enumeret? Hinc fortuna sevit, hinc blanditur, hinc iuventus effundit, hinc senectus contrahit, hinc morbi obsident, hinc minatur mors, hinc alienis et externis motibus quatimur, hinc intrinsecis et nostris superbia attollit, metus deicit, spes suspendit, cupiditas inflammat, gaudium dilatat, dolor angustat, livor inficit, gula solicitat, accedit ira preceps et — quotidianum ac blandum malum — adamantinos animos flexura luxuries. 3 Quis inter hec tutus, quis intrepidus, nisi sit idem amens? quis unquam athleta tam periculoso se credidit duello? Illi quidem singulis hostibus occurrunt, nos cum mille congredimur. 4 Itaque non tantum athletarum more, ut vult Panetius, exerti, sed romanorum more ducum, qui exercitibus presunt donec in patriam contigerit pervenire, veluti iamiam dimicandum sit instructa virtutum acie, semper ad pugnam parati simus, si in terra hostili inter tot insidias salvi esse cupimus. Sed Panetio suus quoque discipulus iungendus est. 85 1 « Unum eruditorum diem plus patere quam imperitorum longissimam etatem » inquit Possidonius. Preclare. Neque enim tempus metiendum est — quod feneratores solent —, sed virtus et rerum gestarum gloria, quibus nichil est comune cum tempore: non illius finibus utuntur sed propriis, quos nichil laxat, nichil angustat, in quantalibet brevitate multum patent. 2 Hinc preclaros iuvenes videmus et obscuros senes, quorum nomina si ad alienigenas perferantur, subit audientium animos opinio diversa; fama enim crebrior et rerum multitudo apud vulgus senectutis argumenta sunt. 3 Vidi ego quorundam tam gloriosam adolescentiam ut ad eos visendos de longinquo veniretur, dum interim senes circum ac decrepiti vicinis etiam incogniti laterent. Audivi affirmantes nunquam se nisi oculis propriis fuisse fidem etatis habituros: quosdam enim sibi defunctum, alios senem finxisse eum de quo tantum fama loqueretur; itaque congressu primo stupuisse. Quod evenit ignorantibus quanto latior sit sapientis iuventus vel, ut ait Possidonius, unus etiam dies quam tota stultorum senum etas. Hoc in urbibus evidentissimum est. 4 Quam enim aliam ob causam Roma atque Carthago circa quingentesimum annum formidabiles et toto orbe notissime fuerant, cum tot urbes alie et per Europam et per Africam permutandis mercibus aut agris fodiendis inglorie bina aut terna vel eo amplius egerint annorum milia vixdum finitimis audite? 5 Persuasum vulgo scio Romam omnium urbium esse vetustissimam, cum non sit; longius abeundum: in circuitu eius multas vetustiores esse certum est; sed hanc ei opinionem, ut dixi, ingens et singularis gloria conflavit. 86 1 Anacharsis philosophus proprie admodum ac prudenter urbium leges aranearum telis simillimas dicebat. Sicut enim ille imbecilla animantia involvunt, franuntur a fortibus, sic hee pauperum delicta puniunt, a potentibus contempnuntur. Quod Catonis dicto convenit superius relato de furibus publicis ac privatis. 2 Dies autem deficiet si pergimus philosophorum universa complecti. Iam igitur et poetis grais aditum pandamus. 87 1 Homerus Ulixem suum, sub cuius nomine virum fortem ac sapientem vult intelligi, terra marique iactatum fecit et carminibus suis toto pene orbe circumtulit. Quod imitatus vates noster Eneam quoque suum per diversa terrarum circumducit. Uterque consulto: vix enim fieri potest ut aut sapientia contingat inexperto aut experientia ei qui multa non viderit. Vidisse autem multa herenti in uno terrarum angulo vix potest evenire. 88 1 Simonides, "poeta suavis" et vir "doctus" ac "sapiens", ut ait Cicero, a Hierone siculo rogatus edicere quidnam aut qualis esset Deus, ad deliberandum diei unius spatium poposcit. Id cum fluxisset revocatus et quod pridie quesitum erat iussus absolvere biduum postulavit. Eo rursus elapso petiit quatriduum. 2 Et cum sic sepe spatium duplicasset, admirans tyrannus quid sibi procrastinatio hec vellet percunctatus est. « Quia quo diutius » inquit, « cogito, eo michi species videtur obscurior ». 3 Prudenter: non temerarie et impudenter ut quidam solent, haud aliter Deum verbis circumscribentes quam si vel is humanis intellectibus caperetur vel ipsi nunc de celo venientes interfuisse divinis consiliis meruissent. 89 1 Aristophanes comicus Periclem, quem virum cautissimum fuisse constabat, finxit ab inferis revertentem et cives suos monentem "non oportere" in civitate "leonem" educari: si educatus fuerit, "obsequi" oportere; persuadere volens hoc figmento adolescentibus generosis ac preferocibus habenas substringi debere; postquam laxate sint, sero contrahi immodica frenum recusante licentia. Posse igitur inimicum libertati nimium favorem petentibus negari, consecutis eripi non posse. 90 1 A comedia in scenam brevis est transitus. Quis et illam crederet exempla sapientie missuram? Pylades histrio, qui primus vetustum et inconditum saltandi morem predecora novitate permutasse traditur, in illa arte clarissimus, discipulum habuit Hylam nomine. Quem cum impense admodum usque ad paritatis et emulationis studium erudisset et iam pro discipulo adversarium haberet, cepit eum observare tam sedulo, ut sepe iusteque redarguens spectanti populo romano se adhuc superiorem approbaret. 2 Uno audito reliqua coniecturari licebit. « Saltabat Hylas canticum cuius greca clausula » latine "sublimem" sonabat et "ingentem". Hanc vero magnitudinem atque altitudinem Hylas se se attollens dilatansque veluti corpore metiendo representabat. 3 Non abstinuit Pylades, sed ex ipso consessu spectantium "exclamans" grecis verbis increpuit. « Tum coactus a populo idem canticum saltavit, cumque ad » id quod in altero "reprehenderat pervenisset", non se se extulit, non effudit, sed contraxit finxitque meditantem. 4 Docte quidem et prudenter; quoniam « nil magis convenire magno duci censuit quam pro subditis cogitare », nec aliter commodius magnitudinem eius exprimi. 91 1 Publium, quem in philosophicis inseruit Seneca, ab historicis non excludam, ubi propositum est ex omni hominum genere memoranda conquirere. Huius equidem inter mimos multa tam graviter tamque magnifice dicta sunt, ut e mediis philosophie fontibus eruta videantur et, sicut est in epystolis ad Lucilium, « non ex calceatis, sed ex coturnatis dicenda sint ». 2 Unum eius dictum ille locus habet: Alienum inquit, est omne quod optando evenit. Quid aliud dicit hic iocorum artifex quam Bias, patria capta, nudus fugiens, — sive ille sit Stilbon — nichil eorum que fortuna tribuit suum putans? 3 Quedam eiusdem preterea sensibus uberiora quam verbis in Saturnalibus annotata sunt. Hec quoniam, ut ibi scriptum est, « lepida et ad comunem usum accommodatissima et singulis versibus circumscripta » sunt, et brevitate et gratia ne excludantur impetrant. 4 Que tametsi, nescio qualiter, omnia fere Senece proverbiis inserta reperiam, sive ipse sive alter sibi quispiam de alieno liberalis fuerit, proprio tamen auctori subripienda non arbitror. Sunt autem huiuscemodi: Beneficium dando accepit qui digno dedit. Feras, non culpes quod mutari non potest. Cui plus licet quam par est, plus vult quam licet. Comes facundus in via pro vehiculo est. Heredis fletus sub persona risus est. Furor fit lesa sepius patientia. Improbe Neptunum accusat qui iterum naufragium facit. Nimium altercando veritas amittitur. Pars beneficii est quod petitur si cito neges. Veterem ferendo iniuriam invites novam. Nunquam periculum sine periculo vincitur. Frugalitas miseria est rumoris boni. Ita amicum habeas, posse ut hunc fieri inimicum putes. 5 Hee sunt Publii sententie, in quarum singulis aliquantisper insistere non gravarer, nisi quia tractatus sapientie inter insipientis manus nescio quo pacto supra quam putaveram excrevit, et ad finem propero. Hoc dixisse satis sit: has michi sententias non tam histrionis quam philosophi videri facileque omnes animo meo probari, preter penultimam, quam non sine causa Seneca velut sibi adversam liquit, atque ultimam, de qua quid cum Cicerone sentirem dixi iam. 92 1 Ceterum pro tot Asie regibus aut populis in Capitolium secutis currum triumphantium Romanorum sufficiat ad vindictam quod nunc romanus eques a concivibus longe distractus asiaticum victorem suum in hoc opere subsequitur. 2 Laberius inter eos qui mimos scriptitarunt diu clarissimus, victus tandem est a Publio, quippe a quo tunc talium studiosus nemo non victus est. Quod et Iulius Cesar diffinivit hiis verbis: 'Favente tibi me victus es, Laberi, a Syro'. 3 Et Laberius ipse tam equanimiter tulit ut victum se sine altercatione fateretur hiis sapientie plenis et memoratu dignis versibus: Non possunt primi esse omnes omni in tempore; Summum ad gradum cum claritatis veneris, Consistes egre et citius quam descendas decides. Cecidi ego, cadet qui sequitur: laus est publica. 93 1 Sunt quedam et sine auctore famosissima longo usu in proverbium versa et velut omnium hominum approbata consensu. Qualia sunt innumerabilia in sermone vulgari, que vel horrens villicus vel tremens anus sic enuntiet interdum ut mirari nos cogat et subsistere et repetiti verbi laudare sententiam acumen ornatum vim sonum magnificentiam brevitatem, denique vel in silentio fateri nichil de tali re melius, nichil verius, nichil sapientius, nichil elegantius etiam ab eruditissimis ac disertissimis dici posse. Nimirum a talibus nec ab aliis a primordio dicta sunt, licet ea postmodum et spectata veritas et memorie amica brevitas in vulgus effuderint. 2 Multa quoque huius generis passim per auctorum libros offendimus, e quibus exempli causa pauca subiciemus: Fortes fortuna adiuvat. Obsequium amicos, veritas odium parit. Sine Libero et Cerere friget Venus. 3 Licet hec apud Terrentium sint. Item, quod inter Senece verba connumerant: Avarus nichil recte facit nisi cum moritur. Sic est profecto: vivens enim nulli bonus, nec sibi nec alteri, moriens heredem voti compotem facit et se curis liberat, nulli malus. 4 Item illud: « Summum ius summa iniuria ». Quod sive ut Cicero vult in Officiorum libris intelligitur, et sanam habet sententiam, sive ad localem unionem contrariorum trahitur, et non minus sapienter dictum apparebit, ubi in animum venerit quanto plura flagitia in magnis urbibus quam in solitudine perpetrantur. 5 Supervacuum est per singula discurrere. Hic raptum filie, ille uxoris adulterium, alter fratris, alter nati violentam mortem deflet; hic immeritum carcerem, hic eculeum passus est; hic furtum pertulit, hic rapinam; hic presidis, hic potentioris vicini minis quatitur; hic de verborum, ille de verberum indignitate conqueritur; hic avito lare pellitur, hic obsceno premitur servitio: tot iniuriarum modis leges non sufficiunt. Atqui hec in mediis urbibus fiunt, precipueque preillustribus. 6 Mirum, cum has constet summo iure subsistere, alioquin ruituras. Quis negat? Sed, ut vetus proverbium testatur, hec prorsus adversa simul stant: « summum ius summa iniuria ». 7 Nec illud sapientia vacat grecum proverbium quo iubemur « ut quam quisque novit artem in hac se exerceat ». Id quam male servetur, nostris presertim temporibus, quis non videt qui vel tenuiter ad humanos actus oculum deflectat? Hic legum peritus in bellum ruit, ille armis exercitus forum terit, iste in dominio genitus mercibus ac fenori studet, ille aratoris natus a ligonibus ad tyrannidem aspirat, hic disputator argutus contionantibus obstupet, hid contionator egregius dyaleticis sillogismis inhiat, uterque manum calamo applicat et, quia aliquid sibi videtur intelligere, ardet libros componere seque notum facere posteritati. 8 Qua in re me quoque cum ceteris arguo et ardens fame desiderium totque diurnos ac nocturnos labores meos forsitan effectu carituros atque interim ad alia etsi non speciosius certe fructuosius convertendos. Non est cuiusvis ingenii libros scribere: magna quedam res est et singularis et difficilis et paucorum hominum. 9 'Sed multa' inquis, 'intelligo multaque longo studio quesivi: cur me a scribendo dehortaris?' « Quia fieri potest ut recte quis sentiat et id quod sentit polite eloqui non possit ». 'Quis hoc ait?' Profecto Marcus Tullius. Et si nullus diceret, unusquisque tamen ita esse fatebitur cui non sit insitum pro voluptate potiusquam pro veritate contendere. 'Quid igitur faciam?' dices. 10 Si consilium poscis, accipe quod ego impetu animi raptus michi ipsi nequicquam sepius inculco. Studium tuum ambitione careat ac pompa, saluti invigilet non glorie. Si profecisse te depulsis ignorantie tenebris usque ad intellectus lumen vel etiam lingue claritatem duntaxat agnoscis, Deo gratias agens utere bono tuo equanimiter, humiliter et ubi felicius ac facilius potes animum exerce. Scribere autem eius rei peritis linque, memor graii proverbii quod nunc in manibus est; ita forte membranis parcetur faciendique libros aliquis erit modus. 11 Sed instabis: 'Ego laborem non metuo, nec aliter quam tu scribendi propositum frenare possum. Quid hic preter temporis ac studii iacturam reprehensibile est?' Respondebit idem Cicero: « Mandare quenquam » inquit, « cogitationes suas literis, qui eas nec disponere nec illustrare possit nec delectatione aliqua allicere lectorem, hominis est intemperanter abutentis et otio et literis ». Vides igitur non sapientie tantum sed modestie causa temperandum. 12 At rursus urgebis et inculcabis michi satyricum illud: tenet insanabile multos Scribendi cachetes. 'Quid fiet? abstinere non possum ab hoc malo delectabili: da veniam'. Hanc negare nequeo morbo simili laborans; id tibi tamen michique denuntio eventurum quod ibidem Cicero subiungit: « Suos » inquit, « libros ipsi legunt cum suis, nec quisquam attingit preter eos qui eandem licentiam scribendi sibi permitti volunt ». 13 Hactenus mecum et cum lectore rixatus sum, deinceps ad propositum revertor. « Quam quisque novit artem in hac se exerceat »: metiatur se ipsum quisque, nec quid pulcerrimum sit, sed quid sibi aptissimum cogitet atque illud arripiat. 14 Nunc autem aliena miramur, nostra contempnimus et inconsulta glorie cupidine non nostris artibus exercemur. Ipsi denique vim nature nitimur inferre. Minime igitur mirum est si studiorum nostrorum tales sunt exitus. Et de hiis quidem atque horum similibus nichil amplius. 94 1 Inter auctore carentia apud Valerium innominati regis dictum ponam, qui oblatum dyadema non confestim superimponens capiti, cum animo ac manibus diutius versasset, hiis ad postremum verbis usus est: 'O carum et illustrem potius "quam felicem pannum", cuius quisquis discrimina curasque et molestias provideat, de terra sublevare negligat'. 2 Sapiens dictum, fateor, sed tum sapientem quoque regem dicerem, quando historie additum viderem dyadema eum cum verbis abiecisse. Crebri enim sunt regnorum ac rerum temporalium dampnatores, rarissimi contemptores; nec sine causa dictum reor a poeta: Aude, hospes, contempnere opes, quod arduus et paucorum mentium est ille contemptus. 95 Moderna 1 Regio simillimum pontificale verbum — tempus est enim iam ad etatem nostram descendendi —. Adrianum romanum pontificem sepe dicentem audivisse Policratus refert, qui sibi perfamiliaris fuit, nullum se de hoste suo quolibet maius supplicium optare quam ut papa fieret. 2 Et profecto, nisi fallor, summi pontificatus sarcinam, que vulgo felix et invidiosa creditur, humeris subiisse difficillimum et gloriosum miserie genus est: hiis dico qui eam seque ab omni contagio precipitioque preservare decreverunt; reliquis enim quanto levior videtur tanto funestior status est. Videtur itaque apud utrosque formidabilis. Quod si ille fatebatur qui id honus paucis diebus pertulit, quid illis videri debet qui sub fasce senuerunt? 96 1 Sed nonne truncus erit et informis sapientie tractatus absque Roberti nomine? Nec ego nunc vitam eius, que tota morum et sapientie norma est, nec longe etatis acta commemoro: de quibus solis vel poetico vel historico sermone, quecunque presens impetus animi suaserit, integer retexendus nobis liber est, si largiente Deo studiis nostris otiosum tempus affulserit; ut siquid apud posteros fidei aut gratie noster labor inveniet, nepotum populus intelligat hunc etati nostre regem contigisse quem nulla non sapientissimum etas dictura sit. 2 Quamvis enim inclitum eius nomen nostra ope non egeat contraque potius nostrum eius auxilio et claritatem et diuturnitatem sperare queat, tamen tam digno tamque honesto officio fungi dulce erit, permixtisque nominibus amborum regiam famam nullius indigam debito obsequio prosequi, propriam vero et illius radiis illustrare et in evum pariter fortasse extendere. 3 Quis enim librum qui De Roberto rege inscriptus erit abiciat? quis non cupide, quocunque stilo scriptus sit, relegat? Hoc nempe proposito precibus suis, quas, heu!, supremo mitissimus digressu fundere dignatus est, illicet aquievimus ut Africam sibi Scipiadamque nostrum dicaremus. Quanta autem nobis voluptas erit de illo scribere, cui tam libenti animo de alio scripta sacravimus! quam denique iocundum, cum venerit quo nichil in terris dulcius! 4 Iam nunc cogitatione presumimus verum, et si vitam differre cogimur, mortem saltem liceat attingere, imo vero vite melioris exordium. Quis enim mortem dixerit? 5 Decubuerat corpore quidem languidus sed animo alacri et infracto. Nullus dolor, nulla costernatio, nullus egrediendi metus, nullum manendi desiderium, in illo presertim habitaculo ubi tanto cum honore permanserat. 6 Corpus velut ergastulum, artusque fatiscentes velut totidem libertatis sue vincula cernebat. Arebat cutis et vitalis calor infra senilem teporem iam redactus assidue decrescebat; ingeminabant morbi, rarescebat spiritus et transibat dies ultimus: extreme hore tempus instabat. Nulle interim querele, nulle ipsius lacrime fluebant, cum alienas abstergeret. 7 Sentio quid michi nunc argutus lector obiciat: fortitudinis hec potius quam sapientie videri. Non infitior, non contendo, sciens et virtutibus inter se cognationem quandam et hunc ipsum de quo loquimur omnibus usque in miraculum abundasse. 8 Hoc sane quod sequitur, ad quod per tot preambula tendebat stilus, sapientis et universa circumspicientis atque in extremis solito iudicio fruentis animi signum est. Quid enim prohibet quod in singulis vel regibus vel philosophis miratur antiquitas, in hoc — dicendum est enim sepius — et rege simul et philosopho posteritatem admirari? 9 Noverat se suis esse carissimum seque id meritum gaudebat, quibus gravissimum se merorem relinquere certus erat. Videbat adulescentulos regni successores et etatem multis obiectam periculis verebatur. Noverat sacrum religiose coniugis archanum, fugam e seculo, illo adhuc spirante, meditantis. 10 Tuto quidem poterat illustri femine regni pondus curasque committere, poterat illi animo superedificare quantumlibet: fundamenta non deerant; nisi ipsa — quod eventus docuit —, quamvis miserata casum publicum, saluti proprie succurrere maluisset seque post sepulcrum tanti coniugis mox intra sacros parietes monasterii sepelisset ad altiora suspirans. 11 Hoc muliebre propositum, iampridem cognitum, multa volventis animum angebat. Quis habenas post se rerum flecteret? quis regnum status acciperet? Circumspiciebat scopulos, meminerat procellarum, et ab aquilone lesus et ab austro venturasque presagiens tempestates, gubernator egregius clavum commissurus inexpertis. Quid mirum si solicitudinum variarum fluctibus estuabat? 12 Tot difficultatibus rerum, que vegetum licet ac validum fatigare debuissent, moriens indefesso animi vigore consuluit. Primum omnium flentes ac eius conditionem miserantes magnifice castigatos docuit nil sibi triste, nil asperum, nil miserabile, nil molestum, denique nil nisi suave prorsus et iocundum morte contingere. 13 Satis se, iuxta cesaream sententiam, vel nature vixisse vel "glorie", optare se iam "ex" corporis "statione discedere", sperare ab hoc mortali solio digressum ad feliciora et stabiliora regna proficisci; minime itaque lugendum, sed omni gaudio prosequendum iter suum. 14 Quid multa? Sic omnium gemitus oratione compescuit, sic omnem miseriarum mortis opinionem ex audientium pectoribus extirpavit, ut nunc usque se se felices arbitrentur quibus illum ex ipsa morte contionantem contigit audire, nec morientis cubiculo ullas philosophorum scolas preferant. 15 Deinde adversus singula que terribilia providebat accomodata remedia, veluti restitura venenis antidota, dictavit. Regni gubernacula successoribus quos matrimonio iunxerat tradidit, identidem admonens: 'Hoc istud consilio, hoc illud periculum declinate. Sic cum subiectis, sic cum amicis, sic cum hostibus vivite. Hec atque hec inter vos precepta servate. 16 Et valete nostri memores'. Hec et hiis similia cum solita et aucta malis maiestate dixisset, tota mente in Deum versus expiravit et e corporeis vinculis letus excessit. O felicem perfectamque sapientiam, inter mortis angustias, cum ceteris hominibus nedum rerum externarum sed sui etiam ipsius vix ulla superest memoria, ita secum omni ex parte consistere, ita superstites consolari tanquam non ipse sed hii morituri sint, ita res suas disponere ceu rus peteret non sepulcrum! 17 Et regno quidem in longum consuluit, modo voces abeuntis animis inheserint, nec, quod multum vereor, externis victe consiliis evanescant. Ego autem hactenus domini mei finem referens inter contrarios affectus distrahor et amara quadam pascor dulcedine, nec unquam nisi lacrimis coactus ab hoc sermone divellerer. 97 1 Maffeus Vicecomes vir hac etate prudentissimus est habitus. Is Mediolano patria prepotentis inimici viribus pulsus, dum ad Canem Magnum veronensem, exulum atque inopum, ut iam diximus, hospitalitate notissimum, confugisset, turbas hominum atque conspectum vitans — quod curis gravioribus pressi solent — procul a civitate solitarium, ut aiunt, sibi delegit habitaculum. 2 Ubi cum brevi tempore deserti senis exilium ludibrio esse inciperet, quod fama loqueretur solum ac vagantem dies integros supra ripam Benaci lacus agere, superbus hostis unum ex suis ad eum ludendi gratia misisse traditur. Qui solivagum, ut audierat, prospiciens, aliquandiu contemplatus accessit et domini sui verbis quesivit primum quid illic solus ageret. 3 Respondit senior: 'Retia tendo; solus ideo, nequis obstrepat'. Subsecutus nuntius: 'Qui me' inquit, 'huc dirigit, scire cupit ex te quibus viis aut quando speres in patriam reverti'. Et ille: 'Iisdem' inquit, 'quibus egressus sum; sed non antequam flagitia sua sceleribus meis preponderare ceperint. Tunc me purgatum levioremque remeare, illum ponderibus suis descendere ac precipitem agi necesse est'. 4 Quod cum Mediolani domino renuntiatum foret, exclamasse unum ex astantibus ferunt: 'Seniculus ille ex omnibus que habuerat nichil preter spem sensumque retinuit, necdum tamen tuto contempnitur'. Et profecto sapienter ad utrunque responderat. 5 Primum quod secretum vis, procul ab hominum turbis age. In secundo enim non sapiens modo sed vates fuit: siquidem non multo post hostis exsuperante nequitia, cui insolens dabat alimenta felicitas, illo deiecto ipse victor in patriam rediit. In qua usque in presentem diem, ut videmus, et nepotes dominantur et filii. 98 1 Dictum unum quod audire placuit et referre delectat. Religiosus quidam vir spectate sanctitatis ac iam senio gravis ad insequentis diei convivium invitatus: 'Siquid' ait, 'nunc ex me vultis, presto sum. Quid vero cras agendum sit vos quibus vacat cogitate, ego enim a multis annis crastinum non habui'. O felix si vera memorasti! 2 Quid enim miserum formidare potest qui crastini curis resecatis hunc diem ut extremum ordinat, ut extremum aspicit, omnium rerum suarum in expedito rationem habens, nec de preteritis nec de venturis anxius? Summa hunc et sacra cum delectatione vivere necesse est impletis vite officiis et sarcinulis rite compositis, adhuc inter homines cunctantem et nisi iam preter Domini revocantis imperium expectantem! O iterum et iterum felix! 3 Nec scio an felicior si dicere posses quod est apud Senecam: 'Iam paratus nichil cogito de die toto'. Nichil enim de crastino cogitantem nec de die toto cogitare arbitror; alioquin stulte se arctasset ad vesperam. 99 1 Quam hoc recte premissis addiderim viderint doctiores; michi quidem pretermittere non libuit. Brixiensis vir et morum et sanguinis nobilitate conspicuus — dicitur: ego enim hominem non novi, sed quod michi sepe relatum est teneo — inter multa nimirum que sapienter et cum amicis et cum vicinis agit, hunc cum filiis morem servat: usque ad quartum decimum etatis annum ferulis ac verberibus lascivientes domat, tenerum et tractabile ingenium modis omnibus ad arbitrium suum fingens; postquam vero pubertatem attigerunt, flagris abiectis, precibus ac monitis ad virtutem cohortatur et rectam vivendi viam sedulo illis ostentans et pericula dinumerans que obliquis tramitibus gradientes manent, hoc patris officium dictitans; filios enim esse, non servos, cum quibus nervis et cathenis agitur. 2 Adicit et illam facti rationem: 'Quid' inquit, 'se simul et filium torquere iuvat? Sapientem nemo nisi Deus facit. Itaque dum nichil intelligunt, officium tuum imple; post, admonuisse satis est. De reliquis, nisi quid carcere vel supplicio dignum intervenerit, et tibi parce et filio, curamque hanc omnem Supremo Artifici committe'. 3 Sensi ego quidem in multis, sed in me ipso clarius, frustra nature repugnari. Quanto enim studio parentes mei egerant ut patrimonium aucturus ius civile perdiscerem! In quo viventibus hiis aliquantulum processi; ut autem michi relictus sum, eo redii unde nunquam animi intentione discesseram. Valde parentibus cupiebam obsequi, sed nature cogebar mee. Nec dici necesse est quod omnes norunt: quam procul hec me ab illorum opinione raptaverit. 4 Nunc quoniam duo maximi tractatus unum ingentem librum occupant, pars prime virtutis tertia quarto mandabitur volumini.

MARIAE IOANNES grato animo d.d.d

Migne "Patrologia Latina Tomus 132" De tonis et psalmis modulandis De tonis et psalmis modulandis (Hucbaldus S. Amandi), J. P. Migne 132.1041 De tonis et psalmis modulandis 132.1025|

CXVIII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. (1) Exigis a me frequentiores epistulas. Rationes conferamus: soluendonon eris. Conuenerat quidem ut tua priora essent: tu scriberes, ego rescriberem. Sed non ero difficilis: bene credi tibi scio. Itaque in anticessum dabonec faciam quod Cicero, uir disertissimus, facere Atticum iubet, ut etiam'si rem nullam habebit, quod in buccam uenerit scribat'. (2) Numquam potestdeesse quod scribam, ut omnia illa quae Ciceronis implent epistulas transeam:quis candidatus laboret; quis alienis, quis suis uiribus pugnet; quis consulatumfiducia Caesaris, quis Pompei, quis arcae petat; quam durus sit feneratorCaecilius, a quo minoris centesimis propinqui nummum mouere non possint. Sua satius est mala quam aliena tractare, se excutere et uidere quam multarumrerum candidatus sit, et non suffragari. (3) Hoc est, mi Lucili, egregium,hoc securum ac liberum, nihil petere et tota fortunae comitia transire. Quam putas esse iucundum tribubus uocatis, cum candidati in templis suispendeant et alius nummos pronuntiet, alius per sequestrem agat, alius eorummanus osculis conterat quibus designatus contingendam manum negaturus est,omnes attoniti uocem praeconis expectent, stare otiosum et spectare illasnundinas nec ementem quicquam nec uendentem? (4) Quanto hic maiore gaudiofruitur qui non praetoria aut consularia comitia securus intuetur, sedmagna illa in quibus alii honores anniuersarios petunt, alii perpetuaspotestates, alii bellorum euentus prosperos triumphosque, alii diuitias,alii matrimonia ac liberos, alii salutem suam suorumque! Quanti animi resest solum nihil petere, nulli supplicare, et dicere, 'nihil mihi tecum,fortuna; non facio mei tibi copiam. Scio apud te Catones repelli, Vatiniosfieri. Nihil rogo. ' Hoc est priuatam facere fortunam. (5) Licet ergo haec in uicem scribere et hanc semper integram egereremateriam circumspicientibus tot milia hominum inquieta, qui ut aliquidpestiferi consequantur per mala nituntur in malum petuntque mox fugiendaaut etiam fastidienda. (6) Cui enim adsecuto satis fuit quod optanti nimiumuidebatur? Non est, ut existimant homines, auida felicitas sed pusilla;itaque neminem satiat. Tu ista credis excelsa quia longe ab illis iaces;ei uero qui ad illa peruenit humilia sunt. Mentior nisi adhuc quaerit escendere:istud quod tu summum putas gradus est. (7) Omnes autem male habet ignorantiaueri. Tamquam ad bona feruntur decepti rumoribus, deinde mala esse autinania aut minora quam sperauerint adepti ac multa passi uident; maiorquepars miratur ex interuallo fallentia, et uulgo bona pro magnis sunt. (8) Hoc ne nobis quoque eueniat, quaeramus quid sit bonum. Varia eiusinterpretatio fuit, alius illud aliter expressit. Quidam ita finiunt: 'bonumest quod inuitat animos, quod ad se uocat'. Huic statim opponitur: quidsi inuitat quidem sed in perniciem? scis quam multa mala blanda sint. Verumet ueri simile inter se differunt. Ita quod bonum est uero iungitur; nonest enim bonum nisi uerum est. At quod inuitat ad se et adlicefacit uerisimile est: subrepit, sollicitat, adtrahit. (9) Quidam ita finierunt: 'bonumest quod adpetitionem sui mouet, uel quod impetum animi tendentis ad semouet. ' Et huic idem opponitur; multa enim impetum animi mouent quae petanturpetentium malo. Melius illi qui ita finierunt: 'bonum est quod ad se impetumanimi secundum naturam mouet et ita demum petendum est cum coepit esseexpetendum'. Iam et honestum est; hoc enim est perfecte petendum. (10)Locus ipse me admonet ut quid intersit inter bonum honestumque dicam. Aliquidinter se mixtum habent et inseparabile: nec potest bonum esse nisi cuialiquid honesti inest, et honestum utique bonum est. Quid ergo inter duointerest? Honestum est perfectum bonum, quo beata uita completur, cuiuscontactu alia quoque bona fiunt. (11) Quod dico talest: sunt quaedam nequebona neque mala, tamquam militia, legatio, iurisdictio. Haec cum honesteadministrata sunt, bona esse incipiunt et ex dubio in bonum transeunt. Bonum societate honesti fit, honestum per se bonum est;bonum ex honestofluit, honestum ex se est. Quod bonum est malum esse potuit; quod honestumest nisi bonum esse non potuit. (12) Hanc quidam finitionem reddiderunt: 'bonum est quod secundum naturamest'. Adtende quid dicam: quod bonum, est secundum naturam: non protinusquod secundum naturam est etiam bonum est. Multa naturae quidem consentiunt,sed tam pusilla sunt ut non conueniat illis boni nomen; leuia enim sunt,contemnenda. Nullum est minimum contemnendum bonum; nam quamdiu exiguumest bonum non est: cum bonum esse coepit, non est exiguum. Unde adcognosciturbonum? si perfecte secundum naturam est. (13) 'Fateris' inquis 'quod bonumest secundum naturam esse; haec eius proprietas est. Fateris et alia secundumnaturam quidem esse sed bona non esse. Quomodo ergo illud bonum est cumhaec non sint? quomodo ad aliam proprietatem peruenit cum utrique praecipuumillud commune sit, secundum naturam esse?' (14) Ipsa scilicet magnitudine. Nec hoc nouum est, quaedam crescendo mutari. Infans fuit; factus est pubes:alia eius proprietas fit; ille enim inrationalis est, hic rationalis. Quaedamincremento non tantum in maius exeunt sed in aliud. (15) 'Non fit' inquit'aliud quod maius fit. Utrum lagonam an dolium impleas uino, nihil refert:in utroque proprietas uini est. Et exiguum mellis pondus et magnum saporenon differt. ' Diuersa ponis exempla; in istis enim eadem qualitas est;quamuis augeantur, manet. (16) Quaedam amplificata in suo genere et insua proprietate perdurant; quaedam post multa incrementa ultima demum uertitadiectio et nouam illis aliamque quam in qua fuerunt condicionem inprimit. Unus lapis facit fornicem, ille qui latera inclinata cuneauit et interuentusuo uinxit. Summa adiectio quare plurimum facit uel exigua? quia non augetsed implet. (17) Quaedam processu priorem exuunt formam et in nouam transeunt. Ubi aliquid animus diu protulit et magnitudinem eius sequendo lassatusest, infinitum coepit uocari; quod longe aliud factum est quam fuit cummagnum uideretur sed finitum. Eodem modo aliquid difficulter secari cogitauimus:nouissime crescente hac difficultate insecabile inuentum est. Sic ab eoquod uix et aegre mouebatur processimus ad inmobile. Eadem ratione aliquidsecundum naturam fuit: hoc in aliam proprietatem magnitudo sua transtulitet bonum fecit. Vale. CXIX. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. (1) Quotiens aliquid inueni, non expecto donec dicas 'in commune': ipsemihi dico. Quid sit quod inuenerim quaeris? Sinum laxa, merum lucrum est. Docebo quomodo fieri diues celerrime possis. Quam ualde cupis audire! necinmerito: ad maximas te diuitias conpendiaria ducam. Opus erit tamen tibicreditore: ut negotiari possis, aes alienum facias oportet, sed nolo perintercessorem mutueris, nolo proxenetae nomen tuum iactent. (2) Paratumtibi creditorem dabo Catonianum illum, a te mutuum sumes. Quantulumcumqueest, satis erit si, quidquid deerit, id a nobis petierimus. Nihil enim,mi Lucili, interest utrum non desideres an habeas. Summa rei in utroqueeadem est: non torqueberis. Nec illud praecipio, ut aliquid naturae neges-- contumax est, non potest uinci, suum poscit -- sed ut quidquid naturamexcedit scias precarium esse, non necessarium. (3) Esurio: edendum est. Utrum hic panis sit plebeius an siligineus ad naturam nihil pertinet: illauentrem non delectari uult sed impleri. Sitio: utrum haec aqua sit quamex lacu proximo excepero an ea quam multa niue clusero, ut rigore refrigereturalieno, ad naturam nihil pertinet. Illa hoc unum iubet, sitim extingui;utrum sit aureum poculum an crustallinum an murreum an Tiburtinus calixan manus concaua, nihil refert. (4) Finem omnium rerum specta, et superuacuadimittes. Fames me appellat: ad proxima quaeque porrigatur manus; ipsamihi commendabit quodcumque conprendero. Nihil contemnit esuriens. (5) Quid sit ergo quod me delectauerit quaeris? Videtur mihi egregiedictum, 'sapiens diuitiarum naturalium est quaesitor acerrimus'. 'Inanime' inquis 'lance muneras. Quid est istud? Ego iam paraueram fiscos; circumspiciebamin quod me mare negotiaturus inmitterem, quod publicum agitarem, quas arcesseremmerces. Decipere est istud, docere paupertatem cum diuitias promiseris. 'Ita tu pauperem iudicas cui nihil deest? 'Suo' inquis 'et patientiae suaebeneficio, non fortunae. ' Ideo ergo illum non iudicas diuitem quia diuitiaeeius desinere non possunt? (6) Utrum mauis habere multum an satis? Quimultum habet plus cupit, quod est argumentum nondum illum satis habere;qui satis habet consecutus est quod numquam diuiti contigit, finem. Anhas ideo non putas esse diuitias quia propter illas nemo proscriptus est?quia propter illas nulli uenenum filius, nulli uxor inpegit? quia in bellotutae sunt? quia in pace otiosae? quia nec habere illas periculosum estnec operosum disponere? (7) 'At parum habet qui tantum non alget, non esurit, non sitit. ' PlusIuppiter non habet. Numquam parum est quod satis est, et numquam multumest quod satis non est. Post Dareum et Indos pauper est Alexander. Mentior?Quaerit quod suum faciat, scrutatur maria ignota, in oceanum classes nouasmittit et ipsa, ut ita dicam, mundi claust perrumpit. Quod naturae satisest homini non est. (8) Inuentus est qui concupisceret aliquid post omnia:tanta est caecitas mentium et tanta initiorum suorum unicuique, cum processit,obliuio. Ille modo ignobilis anguli non sine controuersia dominus tactofine terrarum per suum rediturus orbem tristis est. (9) Neminem pecuniadiuitem fecit, immo contra nulli non maiorem sui cupidinem incussit. Quaerisquae sit huius rei causa? plus incipit habere posse qui plus habet. Adsummam quem uoles mihi ex his quorum nomina cum Crasso Licinoque numeranturin medium licet protrahas; adferat censum et quidquid habet et quidquidsperat simul conputet: iste, si mihi credis, pauper est, si tibi, potestesse. (10) At hic qui se ad quod exigit natura composuit non tantum extrasensum est paupertatis sed extra metum. Sed ut scias quam difficile sitres suas ad naturalem modum coartare, hic ipse quem circumcidimus, quemtu uocas pauperem, habet aliquid et superuacui. (11) At excaecant populumet in se conuertunt opes, si numerati multum ex aliqua domo effertur, simultum auri tecto quoque eius inlinitur, si familia aut corporibus electaaut spectabilis cultu est. Omnium istorum felicitas in publicum spectat:ille quem nos et populo et fortunae subduximus beatus introsum est. (12)Nam quod ad illos pertinet apud quos falso diuitiarum nomen inuasit occupatapaupertas, sic diuitias habent quomodo habere dicimur febrem, cum illanos habeat. E contrario dicere solemus 'febris illum tenet': eodem mododicendum est 'diuitiae illum tenent'. Nihil ergo monuisse te malim quam hoc, quod nemo monetur satis, utomnia naturalibus desideriis metiaris, quibus aut gratis satis fiat autparuo: tantum miscere uitia desideriis noli. (13) Quaeris quali mensa,quali argento, quam paribus ministeriis et leuibus adferatur cibus? nihilpraeter cibum natura desiderat. Num, tibi cum fauces urit sitis, aurea quaeris pocula? num esuriens fastidis omnia praeter pauonem rhombumque? (14) Ambitiosa non est fames, contenta desinere est; quo desinat non nimiscurat. Infelicis luxuriae ista tormenta sunt: quaerit quemadmodum postsaturitatem quoque esuriat, quemadmodum non impleat uentrem sed farciat,quemadmodum sitim prima potione sedatam reuocet. Egregie itaque Horatiusnegat ad sitim pertinere quo poculo (aquae) aut quam eleganti manu ministretur. Nam si pertinere ad te iudicas quam crinitus puer et quam perlucidum tibipoculum porrigat, non sitis. (15) Inter reliqua hoc nobis praestitit naturapraecipuum, quod necessitati fastidium excussit. Recipiunt superuacua dilectum:'hoc parum decens, illud parum lautum, oculos hoc meos laedit'. Id actumest ab illo mundi conditore, qui nobis uiuendi iura discripsit, ut saluiessemus, non ut delicati: ad salutem omnia parata sunt et in promptu, delicisomnia misere ac sollicite comparantur. (16) Utamur ergo hoc naturae beneficiointer magna numerando et cogitemus nullo nomine melius illam meruisse denobis quam quia quidquid ex necessitate desideratur sine fastidio sumitur. Vale. CXX. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. (1) Epistula tua per plures quaestiunculas uagata est sed in una constititet hanc expediri desiderat, quomodo ad nos boni honestique notitia peruenerit. Haec duo apud alios diuersa sunt, apud nos tantum diuisa. (2) Quid sithoc dicam. Bonum putant esse aliqui id quod utile est. Itaque hoc et diuitiiset equo et uino et calceo nomen inponunt; tanta fit apud illos boni uilitaset adeo in sordida usque descendit. Honestum putant cui ratio recti officiiconstat, tamquam pie curatam patris senectutem, adiutam amici paupertatem,fortem expeditionem, prudentem moderatamque sententiam. (3) <nos> istaduo quidem facimus, sed ex uno. Nihil est bonum nisi quod honestum est;quod honestum, est utique bonum. Superuacuum iudico adicere quid interista discriminis sit, cum saepe dixerim. Hoc unum dicam, nihil nobis uideri<bonum> quo quis et male uti potest; uides autem diuitiis, nobilitate,uiribus quam multi male utantur. Nunc ergo ad id reuertor de quo desideras dici, quomodo ad nos primaboni honestique notitia peruenerit. (4) Hoc nos natura docere non potuit:semina nobis scientiae dedit, scientiam non dedit. Quidam aiunt nos innotitiam incidisse, quod est incredibile, uirtutis alicui speciem casuoccucurrisse. Nobis uidetur obseruatio collegisse et rerum saepe factaruminter se conlatio; per analogian nostri intellectum et honestum et bonumiudicant. Hoc uerbum cum Latini grammatici ciuitate donauerint, ego damnandumnon puto, <immo> in ciuitatem suam redigendum. Utar ergo illo non tantumtamquam recepto sed tamquam usitato. Quae sit haec analogia dicam. (5)Noueramus corporis sanitatem: ex hac cogitauimus esse aliquam et animi. Noueramus uires corporis: ex his collegimus esse et animi robur. Aliquabenigna facta, aliqua humana, aliqua fortia nos obstupefecerant: haec coepimustamquam perfecta mirari. Suberant illis multa uitia quae species conspicuialicuius facti fulgorque celabat: haec dissimulauimus. Natura iubet augere laudanda, nemo non gloriam ultra uerum tulit: ex his ergo speciem ingentis boni traximus. (6) Fabricius Pyrrhi regis aurum reppulit maiusque regno iudicauit regias opes posse contemnere. Idem medico Pyrrhi promittente uenenum se regi daturum monuit Pyrrhum caueret insidias. Eiusdem animi fuit auro non uinci, ueneno non uincere. Admirati sumus ingentem uirum quem non regis, non contra regem promissa flexissent, boni exempli tenacem,quod difficillimum est, in bello innocentem, qui aliquod esse crederetetiam in hostes nefas, qui in summa paupertate quam sibi decus feceratnon aliter refugit diuitias quam uenenum. 'Viue' inquit 'beneficio meo,Pyrrhe, et gaude quod adhuc dolebas, Fabricium non posse corrumpi. ' (7)Horatius Cocles solus impleuit pontis angustias adimique a tergo sibi reditum,dummodo iter hosti auferretur, iussit et tam diu prementibus restitit donecreuulsa ingenti ruina tigna sonuerunt. Postquam respexit et extra periculumesse patriam periculo suo sensit, 'ueniat, si quis uult' inquit 'sic euntemsequi' iecitque se in praeceps et non minus sollicitus in illo rapido alueofluminis ut armatus quam ut saluus exiret, retento armorum uictricium decoretam tutus redit quam si ponte uenisset. (8) Haec et eiusmodi facta imaginemnobis ostendere uirtutis. Adiciam quod mirum fortasse uideatur: mala interdum speciem honestiobtulere et optimum ex contrario enituit. Sunt enim, ut scis, uirtutibusuitia confinia, et perditis quoque ac turpibus recti similitudo est: sicmentitur prodigus liberalem, cum plurimum intersit utrum quis dare sciatan seruare nesciat. Multi, inquam, sunt, Lucili, qui non donant sed proiciunt:non uoco ego liberalem pecuniae suae iratum. Imitatur neglegentia facilitatem,temeritas fortitudinem. (9) Haec nos similitudo coegit adtendere et distinguerespecie quidem uicina, re autem plurimum inter se dissidentia. Dum obseruamuseos quos insignes egregium opus fecerat, coepimus adnotare quis rem aliquamgeneroso animo fecisset et magno impetu, sed semel. Hunc uidimus in bellofortem, in foro timidum, animose paupertatem ferentem, humiliter infamiam:factum laudauimus, contempsimus uirum. (10) Alium uidimus aduersus amicosbenignum, aduersus inimicos temperatum, et publica et priuata sancte acreligiose administrantem; non deesse ei in iis quae toleranda erant patientiam,in iis quae agenda prudentiam. Vidimus ubi tribuendum esset plena manudantem, ubi laborandum, pertinacem et obnixum et lassitudinem corporisanimo subleuantem. Praeterea idem erat semper et in omni actu par sibi,iam non consilio bonus, sed more eo perductus ut non tantum recte facereposset, sed nisi recte facere non posset. (11) Intelleximus in illo perfectamesse uirtutem. Hanc in partes diuisimus: oportebat cupiditates refrenari,metus conprimi, facienda prouideri, reddenda distribui: conprehendimustemperantiam, fortitudinem, prudentiam, iustitiam et suum cuique dedimusofficium. Ex quo ergo uirtutem intelleximus? ostendit illam nobis ordoeius et decor et constantia et omnium inter se actionum concordia et magnitudosuper omnia efferens sese. Hinc intellecta est illa beata uita secundodefluens cursu, arbitrii sui tota. (12) Quomodo ergo hoc ipsum nobis apparuit?dicam. Numquam uir ille perfectus adeptusque uirtutem fortunae maledixit,numquam accidentia tristis excepit, ciuem esse se uniuersi et militem credenslabores uelut imperatos subit. Quidquid inciderat non tamquam malum aspernatusest et in se casu delatum, sed quasi delegatum sibi. 'Hoc qualecumque est'inquit 'meum est; asperum est, durum est, in hoc ipso nauemus operam. '(13) Necessario itaque magnus apparuit qui numquam malis ingemuit, numquamde fato suo questus est; fecit multis intellectum sui et non aliter quamin tenebris lumen effulsit aduertitque in se omnium animos, cum esset placiduset lenis, humanis diuinisque rebus pariter aequus. (14) Habebat perfectumanimum et ad summam sui adductum, supra quam nihil est nisi mens dei, exquo pars et in hoc pectus mortale defluxit; quod numquam magis diuinumest quam ubi mortalitatem suam cogitat et scit in hoc natum hominem, utuita defungeretur, nec domum esse hoc corpus sed hospitium, et quidem breuehospitium, quod relinquendum est ubi te grauem esse hospiti uideas. (15) Maximum, inquam, mi Lucili, argumentum est animi ab altiore sedeuenientis, si haec in quibus uersatur humilia iudicat et angusta, si exirenon metuit; scit enim quo exiturus sit qui unde uenerit meminit. Non uidemusquam multa nos incommoda exagitent, quam male nobis conueniat hoc corpus?(16) Nunc de capite, nunc de uentre, nunc de pectore ac faucibus querimur;alias nerui nos, alias pedes uexant, nunc deiectio, nunc destillatio; aliquandosuperest sanguis, aliquando deest: hinc atque illinc temptamur et expellimur. Hoc euenire solet in alieno habitantibus. (17) At nos corpus tam putresortiti nihilominus aeterna proponimus et in quantum potest aetas humanaprotendi, tantum spe occupamus, nulla contenti pecunia, nulla potentia. Quid hac re fieri inpudentius, quid stultius potest? Nihil satis est morituris,immo morientibus; cotidie enim propius ab ultimo stamus, et illo unde nobiscadendum est hora nos omnis inpellit. (18) Vide in quanta caecitate mensnostra sit: hoc quod futurum dico cum maxime fit, et pars eius magna iamfacta est; nam quod uiximus tempus eo loco est quo erat antequam uiximus. Erramus autem qui ultimum timemus diem, cum tantumdem in mortem singuliconferant. Non ille gradus lassitudinem facit in quo deficimus, sed illeprofitetur; ad mortem dies extremus peruenit, accedit omnis; carpit nosilla, non corripit. Ideo magnus animus conscius sibi melioris naturae datquidem operam ut in hac statione qua positus est honeste se atque industriegerat, ceterum nihil horum quae circa sunt suum iudicat, sed ut commodatisutitur, peregrinus et properans. Habebat saepe ducentos, saepe decem seruos; modo reges atque tetrarchas, omnia magna loquens, modo 'sit mihi mensa tripes et concha salis puri, toga quae defendere frigus quamuis crassa queat'. Decies centena dedisses huic parco, paucis contento: quinque diebus nil erat. (21) Homines multi tales sunt qualem hunc describit Horatius Flaccus, numquameundem, ne similem quidem sibi; adeo in diuersum aberrat. Multos dixi?prope est ut omnes sint. Nemo non cotidie et consilium mutat et uotum:modo uxorem uult habere, modo amicam, modo regnare uult, modo id agit nequis sit officiosior seruus, modo dilatat se usque ad inuidiam, modo subsiditet contrahitur infra humilitatem uere iacentium, nunc pecuniam spargit,nunc rapit. (22) Sic maxime coarguitur animus inprudens: alius prodit atquealius et, quo turpius nihil iudico, inpar sibi est. Magnam rem puta unumhominem agere. Praeter sapientem autem nemo unum agit, ceteri multiformessumus. Modo frugi tibi uidebimur et graues, modo prodigi et uani; mutamussubinde personam et contrariam ei sumimus quam exuimus. Hoc ergo a te exige,ut qualem institueris praestare te, talem usque ad exitum serues; efficeut possis laudari, si minus, ut adgnosci. De aliquo quem here uidisti meritodici potest 'hic qui est?': tanta mutatio est. Vale. CXXI. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. (1) Litigabis, ego uideo, cum tibi hodiernam quaestiunculam, in quasatis diu haesimus, exposuero; iterum enim exclamabis 'hoc quid ad mores?'Sed exclama, dum tibi primum alios opponam cum quibus litiges, Posidoniumet Archidemum (hi iudicium accipient), deinde dicam: non quidquid moraleest mores bonos facit. (2) Aliud ad hominem alendum pertinet, aliud adexercendum, aliud ad uestiendum, aliud ad docendum, aliud ad delectandum;omnia tamen ad hominem pertinent, etiam si non omnia meliorem eum faciunt. Mores alia aliter attingunt: quaedam illos corrigunt et ordinant, quaedamnaturam eorum et originem scrutantur. (3) Cum <quaero> quare hominemnatura produxerit, quare praetulerit animalibus ceteris, longe me iudicasmores reliquisse? falsum est. Quomodo enim scies qui habendi sint nisiquid homini sit optimum inueneris, nisi naturam eius inspexeris? Tunc demumintelleges quid faciendum tibi, quid uitandum sit, cum didiceris quid naturaetuae debeas. (4) 'Ego' inquis 'uolo discere quomodo minus cupiam, minustimeam. Superstitionem mihi excute; doce leue esse uanumque hoc quod felicitasdicitur, unam illi syllabam facillime accedere. ' Desiderio tuo satis faciam:et uirtutes exhortabor et uitia conuerberabo. Licet aliquis nimium inmoderatumquein hac parte me iudicet, non desistam persequi nequitiam et adfectus efferatissimosinhibere et uoluptates ituras in dolorem conpescere et uotis obstrepere. Quidni? cum maxima malorum optauerimus, et ex gratulatione natum sit quidquidadloquimur. (5) Interim permitte mihi ea quae paulo remotiora uidentur excutere. Quaerebamus an esset omnibus animalibus constitutionis suae sensus. Esseautem ex eo maxime apparet quod membra apte et expedite mouent non aliterquam in hoc erudita; nulli non partium suarum agilitas est. Artifex instrumentasua tractat ex facili, rector nauis scite gubernaculum flectit, pictorcolores quos ad reddendam similitudinem multos uariosque ante se posuitcelerrime denotat et inter ceram opusque facili uultu ac manu commeat:sic animal in omnem usum sui mobilest. (6) Mirari solemus saltandi peritosquod in omnem significationem rerum et adfectuum parata illorum est manuset uerborum uelocitatem gestus adsequitur: quod illis ars praestat, hisnatura. Nemo aegre molitur artus suos, nemo in usu sui haesitat. Hoc editaprotinus faciunt; cum hac scientia prodeunt; instituta nascuntur. (7) 'Ideo' inquit 'partes suas animalia apte mouent quia, si alitermouerint, dolorem sensura sunt. Ita, ut uos dicitis, coguntur, metusqueilla in rectum, non uoluntas mouet. ' Quod est falsum; tarda enim sunt quaenecessitate inpelluntur, agilitas sponte motis est. Adeo autem non adigitilla ad hoc doloris timor ut in naturalem motum etiam dolore prohibentenitantur. (8) Sic infans qui stare meditatur et ferre se adsuescit, simultemptare uires suas coepit, cadit et cum fletu totiens resurgit donec seper dolorem ad id quod natura poscit exercuit. Animalia quaedam tergi duriorisinuersa tam diu se torquent ac pedes exerunt et obliquant donec ad locumreponantur. Nullum tormentum sentit supina testudo, inquieta est tamendesiderio naturalis status nec ante desinit niti, quatere se, quam in pedesconstitit. (9) Ergo omnibus constitutionis suae sensus est et inde membrorumtam expedita tractatio, nec ullum maius indicium habemus cum hac illa aduiuendum uenire notitia quam quod nullum animal ad usum sui rude est. (10) 'Constitutio' inquit 'est, ut uos dicitis, principale animi quodammodo se habens erga corpus. Hoc tam perplexum et subtile et uobis quoqueuix enarrabile quomodo infans intellegit? Omnia animalia dialectica nascioportet ut istam finitionem magnae parti hominum togatorum obscuram intellegant. '(11) Verum erat quod opponis si ego ab animalibus constitutionis finitionemintellegi dicerem, non ipsam constitutionem. Facilius natura intellegiturquam enarratur. Itaque infans ille quid sit constitutio non nouit, constitutionemsuam nouit; et quid sit animal nescit, animal esse se sentit. (12) Praetereaipsam constitutionem suam crasse intellegit et summatim et obscure. Nosquoque animum habere nos scimus: quid sit animus, ubi sit, qualis sit autunde nescimus. Qualis ad nos (peruenerit) animi nostri sensus, quamuisnaturam eius ignoremus ac sedem, talis ad omnia animalia constitutionissuae sensus est. Necesse est enim id sentiant per quod alia quoque sentiunt;necesse est eius sensum habeant cui parent, a quo reguntur. (13) Nemo nonex nobis intellegit esse aliquid quod impetus suos moueat: quid sit illudignorat. Et conatum sibi esse scit: quis sit aut unde sit nescit. Sic infantibusquoque animalibusque principalis partis suae sensus est non satis dilucidusnec expressus. (14) 'Dicitis' inquit 'omne animal primum constitutioni suae conciliari,hominis autem constitutionem rationalem esse et ideo conciliari hominemsibi non tamquam animali sed tamquam rationali; ea enim parte sibi carusest homo qua homo est. Quomodo ergo infans conciliari constitutioni rationalipotest, cum rationalis nondum sit?' (15) Unicuique aetati sua constitutioest, alia infanti, alia puero, <alia adulescenti>, alia seni: omnesei constitutioni conciliantur in qua sunt. Infans sine dentibus est: huicconstitutioni suae conciliatur. Enati sunt dentes: huic constitutioni conciliatur. Nam et illa herba quae in segetem frugemque uentura est aliam constitutionemhabet tenera et uix eminens sulco, aliam cum conualuit et molli quidemculmo, sed quo ferat onus suum, constitit, aliam cum flauescit et ad areamspectat et spica eius induruit: in quamcumque constitutionem uenit, eamtuetur, in eam componitur. (16) Alia est aetas infantis, pueri, adulescentis,senis; ego tamen idem sum qui et infans fui et puer et adulescens. Sic,quamuis alia atque alia cuique constitutio sit, conciliatio constitutionis suae eadem est. Non enim puerum mihi aut iuuenem aut senem, sed me naturacommendat. Ergo infans ei constitutioni suae conciliatur quae tunc infantiest, non quae futura iuueni est; neque enim si aliquid illi maius in quodtranseat restat, non hoc quoque in quo nascitur secundum naturam est. (17) Primum sibi ipsum conciliatur animal; debet enim aliquid esse ad quod aliareferantur. Voluptatem peto. Cui? mihi; ergo mei curam ago. Dolorem refugio. Pro quo? pro me; ergo mei curam ago. Si omnia propter curam mei facio,ante omnia est mei cura. Haec animalibus inest cunctis, nec inseritur sedinnascitur. (18) Producit fetus suos natura, non abicit; et quia tutelacertissima ex proximo est, sibi quisque commissus est. Itaque, ut in prioribusepistulis dixi, tenera quoque animalia et materno utero uel ouo modo effusaquid sit infestum ipsa protinus norunt et mortifera deuitant; umbram quoquetransuolantium reformidant obnoxia auibus rapto uiuentibus. Nullum animalad uitam prodit sine metu mortis. (19) 'Quemadmodum' inquit 'editum animal intellectum habere aut salutarisaut mortiferae rei potest?' Primum quaeritur an intellegat, non quemadmodumintellegat. Esse autem illis intellectum ex eo apparet quod nihil amplius,si intellexerint, facient. Quid est quare pauonem, quare anserem gallinanon fugiat, at tanto minorem et ne notum quidem sibi accipitrem? quarepulli faelem timeant, canem non timeant? Apparet illis inesse nocituriscientiam non experimento collectam; nam antequam possint experisci, cauent. (20) Deinde ne hoc casu existimes fieri, nec metuunt alia quam debent necumquam obliuiscuntur huius tutelae et diligentiae: aequalis est illis apernicioso fuga. Praeterea non fiunt timidiora uiuendo; ex quo quidem apparetnon usu illa in hoc peruenire sed naturali amore salutis suae. Et tardumest et uarium quod usus docet: quidquid natura tradit et aequale omnibusest et statim. (21) Si tamen exigis, dicam quomodo omne animal perniciosaintellegere cogatur. Sentit se carne constare; itaque sentit quid sit quosecari caro, quo uri, quo obteri possit, quae sint animalia armata ad nocendum:horum speciem trahit inimicam et hostilem. Inter se ista coniuncta sunt;simul enim conciliatur saluti suae quidque et iuuatura petit, laesura formidat. Naturales ad utilia impetus, naturales a contrariis aspernationes sunt;sine ulla cogitatione quae hoc dictet, sine consilio fit quidquid naturapraecepit. (22) Non uides quanta sit subtilitas apibus ad fingenda domicilia,quanta diuidui laboris obeundi undique concordia? Non uides quam nullimortalium imitabilis illa aranei textura, quanti operis sit fila disponere,alia in rectum inmissa firmamenti loco, alia in orbem currentia ex densorara, qua minora animalia, in quorum perniciem illa tenduntur, uelut retibusinplicata teneantur? (23) Nascitur ars ista, non discitur. Itaque nullumest animal altero doctius: uidebis araneorum pares telas, par in fauisangulorum omnium foramen. Incertum est et inaequabile quidquid ars tradit:ex aequo uenit quod natura distribuit. Haec nihil magis quam tutelam suiet eius peritiam tradidit, ideoque etiam simul incipiunt et discere etuiuere. (24) Nec est mirum cum eo nasci illa sine quo frustra nascerentur. Primum hoc instrumentum <in> illa natura contulit ad permanendum, (in)conciliationem et caritatem sui. Non poterant salua esse nisi uellent;nec (non) hoc per se profuturum erat, sed sine hoc nulla res profuisset. Sed in nullo deprendes uilitatem sui, <ne> neglegentiam quidem; tacitisquoque et brutis, quamquam in cetera torpeant, ad uiuendum sollertia est. Videbis quae aliis inutilia sunt sibi ipsa non deesse. Vale. CXXII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. (1) Detrimentum iam dies sensit; resiluit aliquantum, ita tamen ut liberale adhuc spatium sit si quis cum ipso, ut ita dicam, die surgat. Officiosiormeliorque si quis illum expectat et lucem primam excipit: turpis qui altosole semisomnus iacet, cuius uigilia medio die incipit; et adhuc multishoc antelucanum est. (2) Sunt qui officia lucis noctisque peruerterintnec ante diducant oculos hesterna graues crapula quam adpetere nox coepit. Qualis illorum condicio dicitur quos natura, ut ait Vergilius, pedibusnostris subditos e contrario posuit, nosque ubi primus equis Oriens adflauit anhelis, illis sera rubens accendit lumina Vesper, talis horum contraria omnibus non regio sed uita est. (3) Sunt quidam ineadem urbe antipodes qui, ut M. Cato ait, nec orientem umquam solem uideruntnec occidentem. Hos tu existimas scire quemadmodum uiuendum sit, qui nesciuntquando? Et hi mortem timent, in quam se uiui condiderunt?tam infausti ominisquam nocturnae aues sunt. Licet in uino unguentoque tenebras suas exigant,licet epulis et quidem in multa fericula discoctis totum peruersae uigiliaetempus educant, non conuiuantur sed iusta sibi faciunt. Mortuis certe interdiuparentatur. At mehercules nullus agenti dies longus est. Extendamus uitam:huius et officium et argumentum actus est. Circumscribatur nox et aliquidex illa in diem transferatur. (4) Aues quae conuiuiis comparantur, ut inmotaefacile pinguescant, in obscuro continentur; ita sine ulla exercitationeiacentibus tumor pigrum corpus inuadit et ~superba umbra~ iners saginasubcrescit. At istorum corpora qui se tenebris dicauerunt foeda uisuntur,quippe suspectior illis quam morbo pallentibus color est: languidi et euanidialbent, et in uiuis caro morticina est. Hoc tamen minimum in illis malorumdixerim: quanto plus tenebrarum in animo est! ille in se stupet, ille caligat,inuidet caecis. Quis umquam oculos tenebrarum causa habuit? (5) Interrogas quomodo haec animo prauitas fiat auersandi diem et totamuitam in noctem transferendi? Omnia uitia contra naturam pugnant, omniadebitum ordinem deserunt; hoc est luxuriae propositum, gaudere peruersisnec tantum discedere a recto sed quam longissime abire, deinde etiam econtrario stare. (6) Non uidentur tibi contra naturam uiuere <qui> ieiunibibunt, qui uinum recipiunt inanibus uenis et ad cibum ebrii transeunt?Atqui frequens hoc adulescentium uitium est, qui uires excolunt <ut>in ipso paene balinei limine inter nudos bibant, immo potent et sudoremquem mouerunt potionibus crebris ac feruentibus subinde destringant. Postprandium aut cenam bibere uulgare est; hoc patres familiae rustici faciuntet uerae uoluptatis ignari: merum illud delectat quod non innatat cibo,quod libere penetrat ad neruos; illa ebrietas iuuat quae in uacuum uenit. (7) Non uidentur tibi contra naturam uiuere qui commutant cum feminis uestem?Non uiuunt contra naturam qui spectant ut pueritia splendeat tempore alieno?Quid fieri crudelius uel miserius potest? numquam uir erit, ut diu uirumpati possit? et cum illum contumeliae sexus eripuisse debuerat, non neaetas quidem eripiet? (8) Non uiuunt contra naturam qui hieme concupiscuntrosam fomentoque aquarum calentium et locorum apta mutatione bruma lilium(florem uernum) exprimunt? Non uiuunt contra naturam qui pomaria in summisturribus serunt? quorum siluae in tectis domuum ac fastigiis nutant, indeortis radicibus quo inprobe cacumina egissent? Non uiuunt contra naturamqui fundamenta thermarum in mari iaciunt et delicate natare ipsi sibi nonuidentur nisi calentia stagna fluctu ac tempestate feriantur? (9) Cum institueruntomnia contra naturae consuetudinem uelle, nouissime in totum ab illa desciscunt. 'Lucet: somni tempus est. Quies est: nunc exerceamur, nunc gestemur, nuncprandeamus. Iam lux propius accedit: tempus est cenae. Non oportet id facerequod populus; res sordida est trita ac uulgari uia uiuere. Dies publicusrelinquatur: proprium nobis ac peculiare mane fiat. ' (10) Isti uero mihidefunctorum loco sunt; quantulum enim a funere absunt et quidem acerboqui ad faces et cereos uiuunt? Hanc uitam agere eodem tempore multos meminimus, inter quos et Acilium Butam praetorium, cui post patrimonium ingens consumptum Tiberius paupertatemconfitenti 'sero' inquit 'experrectus es'. (11) Recitabat Montanus Iuliuscarmen, tolerabilis poeta et amicitia Tiberi notus et frigore. Ortus etoccasus libentissime inserebat; itaque cum indignaretur quidam illum totodie recitasse et negaret accedendum ad recitationes eius, Natta Pinariusait: 'numquid possum liberalius agere? paratus sum illum audire ab ortuad occasum'. (12) Cum hos uersus recitasset incipit ardentes Phoebus producere flammas, spargere <se> rubicunda dies; iam tristis hirundo argutis reditura cibos inmittere nidis incipit et molli partitos ore ministrat, Varus eques Romanus, M. Vinicii comes, cenarum bonarum adsectator, quasinprobitate linguae merebatur, exclamauit 'incipit Buta dormire'. (13)Deinde cum subinde recitasset iam sua pastores stabulis armenta locarunt, iam dare sopitis nox pigra silentia terris incipit, idem Varus inquit 'quid dicis? iam nox est? ibo et Butam salutabo'. Nihil erat notius hac eius uita in contrarium circumacta; quam, utdixi, multi eodem tempore egerunt. (14) Causa autem est ita uiuendi quibusdam,non quia aliquid existiment noctem ipsam habere iucundius, sed quia nihiliuuat solitum, et grauis malae conscientiae lux est, et omnia concupiscentiaut contemnenti prout magno aut paruo empta sunt fastidio est lumen gratuitum. Praeterea luxuriosi uitam suam esse in sermonibus dum uiuunt uolunt; namsi tacetur, perdere se putant operam. Itaque aliquotiens faciunt quod excitetfamam. Multi bona comedunt, multi amicas habent: ut inter istos nomen inuenias,opus est non tantum luxuriosam rem sed notabilem facere; in tam occupataciuitate fabulas uulgaris nequitia non inuenit. (15) Pedonem Albinouanumnarrantem audieramus (erat autem fabulator elegantissimus) habitasse sesupra domum Sex. Papini. Is erat ex hac turba lucifugarum. 'Audio' inquit'circa horam tertiam noctis flagellorum sonum. Quaero quid faciat: diciturrationes accipere. Audio circa horam sextam noctis clamorem concitatum. Quaero quid sit: dicitur uocem exercere. Quaero circa horam octauam noctisquid sibi ille sonus rotarum uelit: gestari dicitur. (16) Circa lucem discurritur,pueri uocantur, cellarii, coqui tumultuantur. Quaero quid sit: diciturmulsum et halicam poposcisse, a balneo exisse. "Excedebat" inquit "huiusdiem cena. " Minime; ualde enim frugaliter uiuebat; nihil consumebat nisinoctem. ' Itaque Pedo dicentibus illum quibusdam auarum et sordidum 'uos'inquit 'illum et lychnobium dicetis'. (17) Non debes admirari si tantas inuenis uitiorum proprietates: uariasunt, innumerabiles habent facies, conprendi eorum genera non possunt. Simplex recti cura est, multiplex praui, et quantumuis nouas declinationescapit. Idem moribus euenit: naturam sequentium faciles sunt, soluti sunt,exiguas differentias habent; (his) distorti plurimum et omnibus et interse dissident. (18) Causa tamen praecipua mihi uidetur huius morbi uitaecommunis fastidium. Quomodo cultu se a ceteris distinguunt, quomodo elegantiacenarum, munditiis uehiculorum, sic uolunt separari etiam temporum dispositione. Nolunt solita peccare quibus peccandi praemium infamia est. Hanc petuntomnes isti qui, ut ita dicam, retro uiuunt. (19) Ideo, Lucili, tenendanobis uia est quam natura praescripsit, nec ab illa declinandum: illamsequentibus omnia facilia, expedita sunt, contra illam nitentibus non aliauita est quam contra aquam remigantibus. Vale. CXXIII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. (1) Itinere confectus incommodo magis quam longo in Albanum meum multanocte perueni: nihil habeo parati nisi me. Itaque in lectulo lassitudinempono, hanc coci ac pistoris moram boni consulo. Mecum enim de hoc ipsoloquor, quam nihil sit graue quod leuiter excipias, quam indignandum nihil<dum nihil> ipse indignando adstruas. (2) Non habet panem meus pistor;sed habet uilicus, sed habet atriensis, sed habet colonus. 'Malum panem'inquis. Expecta: bonus fiet; etiam illum tibi tenerum et siligineum famesreddet. Ideo non est ante edendum quam illa imperat. Expectabo ergo necante edam quam aut bonum panem habere coepero aut malum fastidire desiero. (3) Necessarium est paruo adsuescere: multae difficultates locorum, multaetemporum etiam locupletibus et instructis ~aduobus optantem prohibent et~occurrent. Quidquid uult habere nemo potest, illud potest, nolle quod nonhabet, rebus oblatis hilaris uti. Magna pars libertatis est bene moratusuenter et contumeliae patiens. (4) Aestimari non potest quantam uoluptatemcapiam ex eo quod lassitudo mea sibi ipsa adquiescit: non unctores, nonbalineum, non ullum aliud remedium quam temporis quaero. Nam quod laborcontraxit quies tollit. Haec qualiscumque cena aditiali iucundior erit. (5) ~Aliquod enim~ experimentum animi sumpsi subito; hoc enim est simpliciuset uerius. Nam ubi se praeparauit et indixit sibi patientiam, non aequeapparet quantum habeat uerae firmitatis: illa sunt certissima argumentaquae ex tempore dedit, si non tantum aequus molestias sed placidus aspexit;si non excanduit, non litigauit; si quod dari deberet ipse sibi non desiderandosuppleuit et cogitauit aliquid consuetudini suae, sibi nihil deesse. (6) Multa quam superuacua essent non intelleximus nisi deesse coeperunt; utebamur enim illis non quia debebamus sed quia habebamus. Quam multa autem paramus quia alii parauerunt, quia apud plerosque sunt! Inter causas malorum nostrorum est quod uiuimus ad exempla, nec ratione componimur sed consuetudine abducimur. Quod si pauci facerent nollemus imitari, cum plures facere coeperunt quasi honestius sit quia frequentius, sequimur; et recti apud nos locum tenet error ubi publicus factus est. (7) Omnes iam sic peregrinantur utillos Numidarum praecurrat equitatus, ut agmen cursorum antecedat: turpeest nullos esse qui occurrentis uia deiciant, (ut) qui honestum hominemuenire magno puluere ostendant. Omnes iam mulos habent qui crustallinaet murrina et caelata magnorum artificum manu portent: turpe est uiderieas te habere sarcinas solas quae tuto concuti possint. Omnium paedagogiaoblita facie uehuntur ne sol, ne frigus teneram cutem laedat: turpe estneminem esse in comitatu tuo puerorum cuius sana facies medicamentum desideret. (8) Horum omnium sermo uitandus est: hi sunt qui uitia tradunt et alioaliunde transferunt. Pessimum genus (horum) hominum uidebatur qui uerbagestarent: sunt quidam qui uitia gestant. Horum sermo multum nocet; nametiam si non statim proficit, semina in animo relinquit sequiturque nosetiam cum ab illis discessimus, resurrecturum postea malum. (9) Quemadmodumqui audierunt synphoniam ferunt secum in auribus modulationem illam acdulcedinem cantuum, quae cogitationes inpedit nec ad seria patitur intendi,sic adulatorum et praua laudantium sermo diutius haeret quam auditur. Necfacile est animo dulcem sonum excutere: prosequitur et durat et ex interuallorecurrit. Ideo cludendae sunt aures malis uocibus et quidem primis; namcum initium fecerunt admissaeque sunt, plus audent. (10) Inde ad haec peruenituruerba: 'uirtus et philosophia et iustitia uerborum inanium crepitus est;una felicitas est bene uitae facere; esse, bibere, frui patrimonio, hocest uiuere, hoc est se mortalem esse meminisse. Fluunt dies et inreparabilisuita decurrit. Dubitamus? Quid iuuat sapere et aetati non semper uoluptatesrecepturae interim, dum potest, dum poscit, ingerere frugalitatem? ~Eo~mortem praecurre et quidquid illa ablatura est iam sibi ~interere~. Nonamicam habes, non puerum qui amicae moueat inuidiam; cottidie sobrius prodis;sic cenas tamquam ephemeridem patri adprobaturus: non est istud uiueresed alienae uitae interesse. (11) Quanta dementia est heredis sui res procurareet sibi negare omnia ut tibi ex amico inimicum magna faciat hereditas;plus enim gaudebit tua morte quo plus acceperit. Istos tristes et superciliososalienae uitae censores, suae hostes, publicos paedagogos assis ne fecerisnec dubitaueris bonam uitam quam opinionem bonam malle. ' (12) Hae uocesnon aliter fugiendae sunt quam illae quas Ulixes nisi alligatus praeteruehinoluit. Idem possunt: abducunt a patria, a parentibus, ab amicis, a uirtutibus,et ~inter spem uitam misera nisi turpis inludunt~. Quanto satius est rectumsequi limitem et eo se perducere ut ea demum sint tibi iucunda quae honesta!(13) Quod adsequi poterimus si scierimus duo esse genera rerum quae nosaut inuitent aut fugent. Inuitant (ut) diuitiae, uoluptates, forma, ambitio,cetera blanda et adridentia: fugat labor, mors, dolor, ignominia, uictusadstrictior. Debemus itaque exerceri ne haec timeamus, ne illa cupiamus. In contrarium pugnemus et ab inuitantibus recedamus, aduersus petentiaconcitemur. (14) Non uides quam diuersus sit descendentium habitus et escendentium?qui per pronum eunt resupinant corpora, qui in arduum, incumbunt. Nam sidescendas, pondus suum in priorem partem dare, si escendas, retro abducere,cum uitio, Lucili, consentire est. In uoluptates descenditur, in asperaet dura subeundum est: hic inpellamus corpora, illic refrenemus. (15) Hoc nunc me existimas dicere, eos tantum perniciosos esse auribusnostris qui uoluptatem laudant, qui doloris metus, per se formidabilesres, incutiunt? Illos quoque nocere nobis existimo qui nos sub specie Stoicaesectae hortantur ad uitia. Hoc enim iactant: solum sapientem et doctumesse amatorem. 'Solus aptus est ad hanc artem; aeque conbibendi et conuiuendisapiens est peritissimus. Quaeramus ad quam usque aetatem iuuenes amandisint. ' (16) Haec Graecae consuetudini data sint, nos ad illa potius auresderigamus: 'nemo est casu bonus: discenda uirtus est. Voluptas humilisres et pusilla est et in nullo habenda pretio, communis cum mutis animalibus,ad quam minima et contemptissima aduolant. Gloria uanum et uolubile quiddamest auraque mobilius. Paupertas nulli malum est nisi repugnanti. Mors malumnon est: quid <sit> quaeris? sola ius aequum generis humani. Superstitioerror insanus est: amandos timet, quos colit uiolat. Quid enim interestutrum deos neges an infames?' (17) Haec discenda, immo ediscenda sunt:non debet excusationes uitio philosophia suggerere. Nullam habet spem salutisaeger quem ad intemperantiam medicus hortatur. Vale. CXXIV. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. (1) Possum multa tibi ueterum praecepta referre, ni refugis tenuisque piget cognoscere curas. Non refugis autem nec ulla te subtilitas abigit: non est elegantiae tuaetantum magna sectari, sicut illud probo, quod omnia ad aliquem profectumredigis et tunc tantum offenderis ubi summa subtilitate nihil agitur. Quodne nunc quidem fieri laborabo. Quaeritur utrum sensu conprendatur an intellectu bonum; huic adiunctumest in mutis animalibus et infantibus non esse. (2) Quicumque uoluptatemin summo ponunt sensibile iudicant bonum, nos contra intellegibile, quiillud animo damus. Si de bono sensus iudicarent, nullam uoluptatem reiceremus;nulla enim non inuitat, nulla non delectat; et e contrario nullum doloremuolentes subiremus; nullus enim non offendit sensum. (3) Praeterea nonessent digni reprehensione quibus nimium uoluptas placet quibusque summusest doloris timor. Atqui inprobamus gulae ac libidini addictos et contemnimusillos qui nihil uiriliter ausuri sunt doloris metu. Quid autem peccantsi sensibus, id est iudicibus boni ac mali, parent? his enim tradidistisadpetitionis et fugae arbitrium. (4) Sed uidelicet ratio isti rei praepositaest: illa quemadmodum de beata uita, quemadmodum de uirtute, de honesto,sic et de bono maloque constituit. Nam apud istos uilissimae parti daturde meliore sententia, ut de bono pronuntiet sensus, obtunsa res et hebeset in homine quam in aliis animalibus tardior. (5) Quid si quis uelletnon oculis sed tactu minuta discernere? Subtilior adhoc acies nulla quamoculorum et intentior daret bonum malumque dinoscere. Vides in quanta ignorantiaueritatis uersetur et quam humi sublimia ac diuina proiecerit apud quemde summo, bono malo, iudicat tactus. (6) 'Quemadmodum' inquit 'omnis scientia atque ars aliquid debet haberemanifestum sensuque conprehensum ex quo oriatur et crescat, sic beata uitafundamentum et initium a manifestis ducit et eo quod sub sensum cadat. Nempe uos a manifestis beatam uitam initium sui capere dicitis. ' (7) Dicimusbeata esse quae secundum naturam sint; quid autem secundum naturam sitpalam et protinus apparet, sicut quid sit integrum. Quod secundum naturamest, quod contigit protinus nato, non dico bonum, sed initium boni. Tusummum bonum, uoluptatem, infantiae donas, ut inde incipiat nascens quoconsummatus homo peruenit; cacumen radicis loco ponis. (8) Si quis diceretillum in materno utero latentem, sexus quoque incerti, tenerum et inperfectumet informem iam in aliquo bono esse, aperte uideretur errare. Atqui quantuluminterest inter eum qui cum (que) maxime uitam accipit et illum qui maternorumuiscerum latens onus est? Uterque, quantum ad intellectum boni ac mali,aeque maturus est, et non magis infans adhoc boni capax est quam arboraut mutum aliquod animal. Quare autem bonum in arbore animalique muto nonest? quia nec ratio. Ob hoc in infante quoque non est; nam et huic deest. Tunc ad bonum perueniet cum ad rationem peruenerit. (9) Est aliquod inrationaleanimal, est aliquod nondum rationale, est rationale sed inperfectum: innullo horum bonum, ratio illud secum adfert. Quid ergo inter ista quaerettuli distat? In eo quod inrationale est numquam erit bonum; in eo quodnondum rationale est tunc esse bonum non potest; <in eo quod rationaleest> sed inperfectum iam potest bonum <esse>, sed non est. (10) Itadico, Lucili: bonum non in quolibet corpore, non in qualibet aetate inuenituret tantum abest ab infantia quantum a primo ultimum, quantum ab initioperfectum; ergo nec in tenero, modo coalescente corpusculo est. Quidninon sit? non magis quam in semine. (11) Hoc sic dicas: aliquod arborisac sati bonum nouimus: hoc non est in prima fronde quae emissa cum maximesolum rumpit. Est aliquod bonum tritici: hoc nondum est in herba lactentenec cum folliculo se exerit spica mollis, sed cum frumentum aestas et debitamaturitas coxit. Quemadmodum omnis natura bonum suum nisi consummata nonprofert, ita hominis bonum non est in homine nisi cum illi ratio perfectaest. (12) Quod autem hoc bonum? Dicam: liber animus, erectus, alia subicienssibi, se nulli. Hoc bonum adeo non recipit infantia ut pueritia non speret,adulescentia inprobe speret; bene agitur cum senectute si ad illud longostudio intentoque peruenit. Si hoc est bonum, et intellegibile est. (13) 'Dixisti' inquit 'aliquod bonum esse arboris, aliquod herbae;potest ergo aliquod esse et infantis. ' Verum bonum nec in arboribus necin mutis animalibus: hoc quod in illis bonum est precario bonum dicitur. 'Quod est?' inquis. Hoc quod secundum cuiusque naturam est. Bonum quidemcadere in mutum animal nullo modo potest; felicioris meliorisque naturaeest. Nisi ubi rationi locus est, bonum non est. (14) Quattuor hae naturaesunt, arboris, animalis, hominis, dei: haec duo, quae rationalia sunt,eandem naturam habent, illo diuersa sunt quod alterum inmortale, alterummortale est. Ex his ergo unius bonum natura perficit, dei scilicet, alteriuscura, hominis. Cetera tantum in sua natura perfecta sunt, non uere perfecta,a quibus abest ratio. Hoc enim demum perfectum est quod secundum uniuersamnaturam perfectum, uniuersa autem natura rationalis est: cetera possuntin suo genere esse perfecta. (15) In quo non potest beata uita esse necid potest quo beata uita efficitur; beata autem uita bonis efficitur. Inmuto animali non est beata uita <nec id quo beata uita> efficitur: inmuto animali bonum non est. (16) Mutum animal sensu conprendit praesentia;praeteritorum reminiscitur cum <in> id incidit quo sensus admoneretur,tamquam equus reminiscitur uiae cum ad initium eius admotus est. In stabuloquidem nulla illi uiaest quamuis saepe calcatae memoria (est). Tertiumuero tempus, id est futurum, ad muta non pertinet. (17) Quomodo ergo potesteorum uideri perfecta natura quibus usus perfecti temporis non est? Tempusenim tribus partibus constat, praeterito, praesente, uenturo. Animalibustantum quod breuissimum est <et> in transcursu datum, praesens: praeteritirara memoria est nec umquam reuocatur nisi praesentium occursu. (18) Nonpotest ergo perfectae naturae bonum in inperfecta esse natura, aut si naturatalis (habet) hoc habet, habent et sata. Nec illud nego, ad ea quae uidentursecundum naturam magnos esse mutis animalibus impetus et concitatos, sedinordinatos ac turbidos; numquam autem aut inordinatum est bonum aut turbidum. (19) 'Quid ergo?' inquis 'muta animalia perturbate et indisposite mouentur?'Dicerem illa perturbate et indisposite moueri si natura illorum ordinemcaperet: nunc mouentur secundum naturam suam. Perturbatum enim id est quodesse aliquando et non perturbatum potest; sollicitum est quod potest essesecurum. Nulli uitium est nisi cui uirtus potest esse: mutis animalibustalis ex natura sua motus est. (20) Sed ne te diu teneam, erit aliquodbonum in muto animali, erit aliqua uirtus, erit aliquid perfectum, sednec bonum absolute nec uirtus nec perfectum. Haec enim rationalibus soliscontingunt, quibus datum est scire quare, quatenus, quemadmodum. Ita bonumin nullo est nisi in quo ratio. (21) Quo nunc pertineat ista disputatio quaeris, et quid animo tuoprofutura sit? Dico: et exercet illum et acuit et utique aliquid acturumoccupatione honesta tenet. Prodest autem etiam quo moratur ad praua properantes. Sed <et> illud dico: nullo modo prodesse possum magis quam si tibi bonumtuum ostendo, si te a mutis animalibus separo, si cum deo pono. (22) Quid,inquam, uires corporis alis et exerces? Pecudibus istas maiores ferisquenatura concessit. Quid excolis formam? cum omnia feceris, a mutis animalibusdecore uinceris. Quid capillum ingenti diligentia comis? cum illum ueleffuderis more Parthorum uel Germanorum modo uinxeris uel, ut Scythae solent,sparseris, in quolibet equo densior iactabitur iuba, horrebit in leonumceruice formonsior. Cum te ad uelocitatem paraueris, par lepusculo noneris. (23) Vis tu relictis in quibus uinci te necesse est, dum in alienaniteris, ad bonum reuerti tuum? Quod est hoc? animus scilicet emendatusac purus, aemulator dei, super humana se extollens, nihil extra se suiponens. Rationale animal es. Quod ergo in te bonum est? perfecta ratio. Hanc tu ad suum finem hinc euoca, <sine> in quantum potest plurimumcrescere. (24) Tunc beatum esse te iudica cum tibi ex te gaudium omne nascetur,cum uisis quae homines eripiunt, optant, custodiunt, nihil inueneris, nondico quod malis, sed quod uelis. Breuem tibi formulam dabo qua te metiaris, qua perfectum esse iam sentias: tunc habebis tuum cum intelleges infelicissimos esse felices. Vale.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 104 Chartula ad Lotharium (Agobardus Lugdunensis), J. P. Migne Chartula ad Lotharium In nomine Dei ac Domini nostri Jesu Christi. Anno incarnationis ejus octingentesimo tricesimo tertio, ego Agobardus Lugdunensis Ecclesiae indignus episcopus interfui venerabili conventui apud (0321A)palatium quod nuncupatur Compendium: qui utique conventus exstitit ex reverentissimis episcopis, et magnificentissimis viris illustribus, collegio quoque abbatum et comitum, promiscuaeque aetatis et dignitatis populo, praesidente serenissimo et gloriosissimo Lothario imperatore, et Christi Domini amatore; quo protegente et adjuvante subter annexa disposita sunt anno imperii primo, mense quarto. Quibus omnibus vehementer incumbebat vera necessitas, ut sollicite tractarent de periculo regni in praesenti, et statu in futuro: quod regnum, quia jamdiu nutabat, et impellebatur ad ruinam per negligentiam, et (ut verius dicam) per ignaviam domni Ludovici venerandi quondam imperatoris, in quibus ille irretitus est per corruptas mentes (0321B)et corrumpentes, et secundum apostolicum dictum: Quia erant ipsi errantes, et alios in errorem mittentes. A quo conventu quidquid utiliter et laudabiliter tractando et conferendo inventum est, et necessario statuendum, et judicantibus consensi et consentiens ipse judicavi. In primis videlicet quae ad commoditatem et soliditatem regni et regis pertinere videbantur, deinde quae ad ereptionem et purgationem animae domni Ludovici, manifestissime noscebantur: quae in praedicto conventu fideliter quaesita, et veraciter inventa, et ordinabiliter exsecuta sunt, in eo scilicet quod praedictus conventus deliberavit, ut per legatos et missos admoneretur domnus Ludovicus de suis erroribus, et exhortaretur ut secundum propheticum dictum rediret ad cor, (0321C)et recognosceret acta sua, quae adversus Deum currens per vias pravitatis et injustitiae exegerat, ac deinceps susciperet consilium vitae et salutis suae; quatenus apud omnipotentem Judicem et Dominum, (0322A)qui clementissimus indultor est criminum, indulgentiam et remissionem iniquitatum impetrare posset; ut qui per multiplicatas negligentias regnum terrenum amiserat, per impensas supplices confessiones regnum coeleste adipisceretur per eum apud quem est misericordia et copiosa redemptio. Propter quod et libellus editus est a viris diligentioribus, et ei oblatus, de manifestatione criminum suorum; in quo velut in speculo perspicue conspiceret feditatem actuum suorum, et fieret in illo quod per poenitentem perfectum dictum est: Iniquitatem meam ego agnosco, peccatum meum coram me est semper. Pro qua re accesserunt ad eum denuo omnes qui in praedicto conventu aderant episcopi, condolentes et compatientes infirmitatibus et miseriis (0322B)ejus, exhortantes atque exorantes et postulantes ut omnipotens Deus manu pietatis suae educeret eum de lacu miseriae et de luto coeni. Quod clementissimus Dominus non solum non abstulit, sed nec distulit. Sed mox resuscitata in mente ejus contritione humiliati cordis, prostratus coram eis, non semel, vel iterum, sed tertio, aut amplius, crimina cognoscit, veniam poscit, auxilium orationum precatur, consilium recipit, poenitentiam postulat, injunctam sibi humilitatem libentissime impleturum promittit. Innotescitur ei lex et ordo publicae poenitentiae: quam non renuit, sed ad omnia annuit; ac demum pervenit in ecclesiam coram coetu fidelium, ante altare et sepulcra sanctorum. Et prostratus super cilicium, bis terque quaterque confessus in omnibus (0322C)clara voce cum abundanti effusione lacrymarum, depositis armis manu propria, et ad crepidinem altaris projectis, suscepit mente compuncta poenitentiam publicam per manuum episcopalium impositionem, (0323A)cum psalmis et orationibus. Sique deposito habitu pristino, et assumpto habitu poenitentis, congratulans et confidens, postulat piissimi pastoris humeris reduci se ad inventae et redemptae ovis unitatem. (0324A)His gestis ego Agobardus indignus episcopus intertui, et melioribus consonans et consentiens judicavi, et manu propria signans subscripsi.

CAPUT 8 "Quod Dei potentia sit eius substantia" Contra Gentiles, lib. 2 cap. 8 n. 1 Ex hoc autem ulterius concludi potest quod divina potentia sit ipsa Dei substantia. Contra Gentiles, lib. 2 cap. 8 n. 2 Potentia enim activa competit alicui secundum quod est actu. Deus autem est actus ipse, non autem est ens actu per aliquem actum qui non sit quod est ipse: cum in eo nulla sit potentialitas, ut in primo libro ostensum est. Est igitur ipse sua potentia. Contra Gentiles, lib. 2 cap. 8 n. 3 Adhuc. Omnis potens qui non est sua potentia, est potens participatione potentiae alicuius. De Deo autem nihil potest dici participative: cum sit ipsum suum esse, ut in primo libro ostensum est. Est igitur ipse sua potentia. Contra Gentiles, lib. 2 cap. 8 n. 4 Amplius. Potentia activa ad perfectionem rei pertinet, ut ex praedictis patet. Omnis autem divina perfectio in ipso suo esse continetur, ut in primo libro ostensum est. Divina igitur potentia non est aliud ab ipso esse eius. Deus autem est suum esse, ut in primo libro ostensum est. Est igitur sua potentia. Contra Gentiles, lib. 2 cap. 8 n. 5 Item. In rebus quarum potentiae non sunt earum substantiae, ipsae potentiae sunt accidentia: unde potentia naturalis in secunda specie qualitatis ponitur. In Deo autem non potest esse aliquod accidens: ut in primo ostensum est. Deus igitur est sua potentia. Contra Gentiles, lib. 2 cap. 8 n. 6 Praeterea. Omne quod est per aliud, reducitur ad id quod est per se sicut ad primum. Alia vero agentia reducuntur in Deum sicut in primum agens. Est igitur agens per se. Quod autem per se agit, per suam essentiam agit. Id autem quo quis agit, est eius activa potentia. Ipsa igitur Dei essentia est eius activa potentia.

Quaestio 67 Prooemium. Iª q. 67 pr. Consequenter considerandum est de opere distinctionis secundum se et primo, de opere primae diei; secundo, de opere secundae diei; tertio, de opere tertiae. Circa primum quaeruntur quatuor. Primo, utrum lux proprie in spiritualibus dici possit. Secundo, utrum lux corporalis sit corpus. Tertio, utrum sit qualitas. Quarto, utrum conveniens fuit prima die fieri lucem. Articulus 1. Iª q. 67 a. 1 arg. 1 Ad primum sic proceditur. Videtur quod lux proprie in spiritualibus dicatur. Dicit enim Augustinus, IV super Gen. ad Litt., quod in spiritualibus melior et certior lux est, et quod Christus non sic dicitur lux quo modo lapis, sed illud proprie, hoc figurative. Iª q. 67 a. 1 arg. 2 Praeterea, Dionysius, IV cap. de Div. Nom., ponit lumen inter nomina intelligibilia Dei. Nomina autem intelligibilia proprie dicuntur in spiritualibus. Ergo lux proprie dicitur in spiritualibus. Iª q. 67 a. 1 arg. 3 Praeterea, apostolus dicit, ad Ephes. V, omne quod manifestatur, lumen est. Sed manifestatio magis proprie est in spiritualibus quam in corporalibus. Ergo et lux. Iª q. 67 a. 1 s. c. Sed contra est quod Ambrosius, in libro de fide, ponit splendorem inter ea quae de Deo metaphorice dicuntur. Iª q. 67 a. 1 co. Respondeo dicendum quod de aliquo nomine dupliciter convenit loqui, uno modo, secundum primam eius impositionem; alio modo, secundum usum nominis. Sicut patet in nomine visionis, quod primo impositum est ad significandum actum sensus visus; sed propter dignitatem et certitudinem huius sensus, extensum est hoc nomen, secundum usum loquentium, ad omnem cognitionem aliorum sensuum (dicimus enim, vide quomodo sapit, vel quomodo redolet, vel quomodo est calidum); et ulterius etiam ad cognitionem intellectus, secundum illud Matth. V, beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Et similiter dicendum est de nomine lucis. Nam primo quidem est institutum ad significandum id quod facit manifestationem in sensu visus, postmodum autem extensum est ad significandum omne illud quod facit manifestationem secundum quamcumque cognitionem. Si ergo accipiatur nomen luminis secundum suam primam impositionem, metaphorice in spiritualibus dicitur, ut Ambrosius dicit. Si autem accipiatur secundum quod est in usu loquentium ad omnem manifestationem extensum, sic proprie in spiritualibus dicitur. Iª q. 67 a. 1 ad arg. Et per hoc patet responsio ad obiecta. Articulus 2. Iª q. 67 a. 2 arg. 1 Ad secundum sic proceditur. Videtur quod lux sit corpus. Dicit enim Augustinus, in libro de Lib. Arbit., quod lux in corporibus primum tenet locum. Ergo lux est corpus. Iª q. 67 a. 2 arg. 2 Praeterea, philosophus dicit quod lumen est species ignis. Sed ignis est corpus. Ergo lumen est corpus. Iª q. 67 a. 2 arg. 3 Praeterea, ferri, intersecari, et reflecti est proprie corporum, haec autem omnia attribuuntur lumini vel radio. Coniunguntur etiam diversi radii et separantur, ut Dionysius dicit, II cap. de Div. Nom., quod etiam videtur non nisi corporibus convenire posse. Ergo lumen est corpus. Iª q. 67 a. 2 s. c. Sed contra, duo corpora non possunt simul esse in eodem loco. Sed lumen est simul cum aere. Ergo lumen non est corpus. Iª q. 67 a. 2 co. Respondeo dicendum quod impossibile est lumen esse corpus. Quod quidem apparet tripliciter. Primo quidem, ex parte loci. Nam locus cuiuslibet corporis est alius a loco alterius corporis, nec est possibile, secundum naturam, duo corpora esse simul in eodem loco, qualiacumque corpora sint; quia contiguum requirit distinctionem in situ. Secundo, apparet idem ex ratione motus. Si enim lumen esset corpus, illuminatio esset motus localis corporis. Nullus autem motus localis corporis potest esse in instanti, quia omne quod movetur localiter, necesse est quod prius perveniat ad medium magnitudinis quam ad extremum. Illuminatio autem fit in instanti. Nec potest dici quod fiat in tempore imperceptibili. Quia in parvo spatio posset tempus latere, in magno autem spatio, puta ab oriente in occidentem, tempus latere non posset, statim enim cum sol est in puncto orientis, illuminatur totum hemisphaerium usque ad punctum oppositum. Est etiam aliud considerandum ex parte motus. Quia omne corpus habet motum naturalem determinatum, motus autem illuminationis est ad omnem partem, nec magis secundum circulum quam secundum rectitudinem. Unde manifestum est quod illuminatio non est motus localis alicuius corporis. Tertio, apparet idem ex parte generationis et corruptionis. Si enim lumen esset corpus, quando aer obtenebrescit per absentiam luminaris, sequeretur quod corpus luminis corrumperetur, et quod materia eius acciperet aliam formam. Quod non apparet, nisi aliquis dicat etiam tenebras esse corpus. Nec etiam apparet ex qua materia tantum corpus, quod replet medium hemisphaerium, quotidie generetur. Ridiculum est etiam dicere quod ad solam absentiam luminaris, tantum corpus corrumpatur. Si quis etiam dicat quod non corrumpitur, sed simul cum sole accedit et circumfertur, quid dici poterit de hoc, quod ad interpositionem alicuius corporis circa candelam, tota domus obscuratur? Nec videtur quod lumen congregetur circa candelam, quia non apparet ibi maior claritas post quam ante. Quia ergo omnia haec non solum rationi, sed sensui etiam repugnant, dicendum est quod impossibile est lumen esse corpus. Iª q. 67 a. 2 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod Augustinus accipit lucem pro corpore lucido in actu, scilicet pro igne, quod inter quatuor elementa nobilissimum est. Iª q. 67 a. 2 ad 2 Ad secundum dicendum quod Aristoteles lumen nominat ignem in propria materia, sicut ignis in materia aerea dicitur flamma, et in materia terrea dicitur carbo. Non tamen est multum curandum de eis exemplis quae Aristoteles inducit in libris logicalibus, quia inducit ea ut probabilia secundum opinionem aliorum. Iª q. 67 a. 2 ad 3 Ad tertium dicendum quod omnia illa attribuuntur lumini metaphorice, sicut etiam possent attribui calori. Quia enim motus localis est naturaliter primus motuum, ut probatur in VIII Physic., utimur nominibus pertinentibus ad motum localem, in alteratione et in omnibus motibus, sicut etiam nomen distantiae derivatum est a loco ad omnia contraria, ut dicitur in X Metaphys. Articulus 3. Iª q. 67 a. 3 arg. 1 Ad tertium sic proceditur. Videtur quod lux non sit qualitas. Omnis enim qualitas permanet in subiecto etiam postquam agens discesserit; sicut calor in aqua postquam removetur ab igne. Sed lumen non remanet in aere recedente luminari. Ergo lumen non est qualitas. Iª q. 67 a. 3 arg. 2 Praeterea, omnis qualitas sensibilis habet contrarium; sicut calido contrariatur frigidum, et albo nigrum. Sed lumini nihil est contrarium, tenebra enim est privatio luminis. Ergo lumen non est qualitas sensibilis. Iª q. 67 a. 3 arg. 3 Praeterea, causa est potior effectu. Sed lux caelestium corporum causat formas substantiales in istis inferioribus. Dat etiam esse spirituale coloribus, quia facit eos visibiles actu. Ergo lux non est aliqua qualitas sensibilis, sed magis substantialis forma, aut spiritualis. Iª q. 67 a. 3 s. c. Sed contra est quod Damascenus dicit, in libro I, quod lux est quaedam qualitas. Iª q. 67 a. 3 co. Respondeo dicendum quod quidam dixerunt quod lumen in aere non habet esse naturale, sicut color in pariete; sed esse intentionale, sicut similitudo coloris in aere. Sed hoc non potest esse, propter duo. Primo quidem, quia lumen denominat aerem, fit enim aer luminosus in actu. Color vero non denominat ipsum, non enim dicitur aer coloratus. Secundo, quia lumen habet effectum in natura, quia per radios solis calefiunt corpora. Intentiones autem non causant transmutationes naturales. Alii vero dixerunt quod lux est forma substantialis solis. Sed hoc etiam apparet impossibile, propter duo. Primo quidem, quia nulla forma substantialis est per se sensibilis, quia quod quid est est obiectum intellectus, ut dicitur in III de anima. Lux autem est secundum se visibilis. Secundo, quia impossibile est ut id quod est forma substantialis in uno, sit forma accidentalis in alio, quia formae substantiali per se convenit constituere in specie; unde semper et in omnibus adest ei. Lux autem non est forma substantialis aeris, alioquin, ea recedente, corrumperetur. Unde non potest esse forma substantialis solis. Dicendum est ergo quod, sicut calor est qualitas activa consequens formam substantialem ignis, ita lux est qualitas activa consequens formam substantialem solis, vel cuiuscumque alterius corporis a se lucentis, si aliquod aliud tale est. Cuius signum est, quod radii diversarum stellarum habent diversos effectus, secundum diversas naturas corporum. Iª q. 67 a. 3 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod, cum qualitas consequatur formam substantialem, diversimode se habet subiectum ad receptionem qualitatis, sicut se habet ad receptionem formae. Cum enim materia perfecte recipit formam, firmiter stabilitur etiam qualitas consequens formam; sicut si aqua convertatur in ignem. Cum vero forma substantialis recipitur imperfecte, secundum inchoationem quandam, qualitas consequens manet quidem aliquandiu, sed non semper; sicut patet in aqua calefacta, quae redit ad suam naturam. Sed illuminatio non fit per aliquam transmutationem materiae ad susceptionem formae substantialis, ut fiat quasi inchoatio aliqua formae. Et ideo lumen non remanet nisi ad praesentiam agentis. Iª q. 67 a. 3 ad 2 Ad secundum dicendum quod accidit luci quod non habeat contrarium, inquantum est qualitas naturalis primi corporis alterantis, quod est a contrarietate elongatum. Iª q. 67 a. 3 ad 3 Ad tertium dicendum quod, sicut calor agit ad formam ignis quasi instrumentaliter in virtute formae substantialis, ita lumen agit quasi instrumentaliter in virtute corporum caelestium ad producendas formas substantiales, et ad hoc quod faciat colores visibiles actu, inquantum est qualitas primi corporis sensibilis. Articulus 4. Iª q. 67 a. 4 arg. 1 Ad quartum sic proceditur. Videtur quod inconvenienter lucis productio in prima die ponatur. Est enim lux qualitas quaedam, ut dictum est. Qualitas autem, cum sit accidens, non habet rationem primi, sed magis rationem postremi. Non ergo prima die debet poni productio lucis. Iª q. 67 a. 4 arg. 2 Praeterea, per lucem distinguitur nox a die. Hoc autem fit per solem, qui ponitur factus die quarta. Ergo non debuit poni productio lucis prima die. Iª q. 67 a. 4 arg. 3 Praeterea, nox et dies fit per circularem motum corporis lucidi. Sed circularis motus est proprius firmamenti, quod legitur factum die secunda. Ergo non debuit poni in prima die productio lucis distinguentis noctem et diem. Iª q. 67 a. 4 arg. 4 Si dicatur quod intelligitur de luce spirituali, contra, lux quae legitur facta prima die, facit distinctionem a tenebris. Sed non erant in principio spirituales tenebrae, quia etiam Daemones fuerunt a principio boni, ut supra dictum est. Non ergo prima die debuit poni productio lucis. Iª q. 67 a. 4 s. c. Sed contra, id sine quo non potest esse dies, oportuit fieri in prima die. Sed sine luce non potest esse dies. Ergo oportuit lucem fieri prima die. Iª q. 67 a. 4 co. Respondeo dicendum quod de productione lucis est duplex opinio. Augustino enim videtur quod non fuerit conveniens Moysen praetermisisse spiritualis creaturae productionem. Et ideo dicit quod, cum dicitur, in principio creavit Deus caelum et terram, per caelum intelligitur spiritualis natura adhuc informis, per terram autem intelligitur materia informis corporalis creaturae. Et quia natura spiritualis dignior est quam corporalis, fuit prius formanda. Formatio igitur spiritualis naturae significatur in productione lucis, ut intelligatur de luce spirituali formatio enim naturae spiritualis est per hoc quod illuminatur ut adhaereat verbo Dei. Aliis autem videtur quod sit praetermissa a Moyse productio spiritualis creaturae. Sed huius rationem diversimode assignant. Basilius enim dicit quod Moyses principium narrationis suae fecit a principio quod ad tempus pertinet sensibilium rerum; sed spiritualis natura, idest angelica, praetermittitur, quia fuit ante creata. Chrysostomus autem assignat aliam rationem. Quia Moyses loquebatur rudi populo, qui nihil nisi corporalia poterat capere; quem etiam ab idololatria revocare volebat. Assumpsissent autem idololatriae occasionem, si propositae fuissent eis aliquae substantiae supra omnes corporeas creaturas, eas enim reputassent deos, cum etiam proni essent ad hoc quod solem et lunam et stellas colerent tanquam deos; quod eis inhibetur Deut. IV. Praemissa autem fuerat Gen. I, circa creaturam corporalem multiplex informitas, una quidem in hoc quod dicebatur, terra erat inanis et vacua; alia vero in hoc quod dicebatur, tenebrae erant super faciem abyssi. Necessarium autem fuit ut informitas tenebrarum primo removeretur per lucis productionem, propter duo. Primo quidem, quia lux, ut dictum est, est qualitas primi corporis, unde secundum eam primo fuit mundus formandus. Secundo, propter communitatem lucis, communicant enim in ea inferiora corpora cum superioribus. Sicut autem in cognitione proceditur a communioribus, ita etiam in operatione, nam prius generatur vivum quam animal, et animal quam homo, ut dicitur in libro de Gener. Animal. Sic ergo oportuit ordinem divinae sapientiae manifestari, ut primo inter opera distinctionis produceretur lux, tanquam primi corporis forma, et tanquam communior. Basilius autem ponit tertiam rationem, quia per lucem omnia alia manifestantur. Potest et quarta ratio addi, quae in obiiciendo est tacta, quia dies non potest esse sine luce; unde oportuit in prima die fieri lucem. Iª q. 67 a. 4 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod, secundum opinionem quae ponit informitatem materiae duratione praecedere formationem, oportet dicere quod materia a principio fuerit creata sub formis substantialibus; postmodum vero fuerit formata secundum aliquas conditiones accidentales, inter quas primum locum obtinet lux. Iª q. 67 a. 4 ad 2 Ad secundum dicendum quod quidam dicunt lucem illam fuisse quandam nubem lucidam, quae postmodum, facto sole, in materiam praeiacentem rediit. Sed istud non est conveniens. Quia Scriptura in principio Genesis commemorat institutionem naturae, quae postmodum perseverat, unde non debet dici quod aliquid tunc factum fuerit, quod postmodum esse desierit. Et ideo alii dicunt quod illa nubes lucida adhuc remanet, et est coniuncta soli, ut ab eo discerni non possit. Sed secundum hoc, illa nubes superflua remaneret, nihil autem est vanum in operibus Dei. Et ideo alii dicunt quod ex illa nube formatum est corpus solis. Sed hoc etiam dici non potest, si ponatur corpus solis non esse de natura quatuor elementorum, sed esse incorruptibile per naturam quia secundum hoc, materia eius non potest esse sub alia forma. Et ideo est dicendum, ut Dionysius dicit IV cap. de Div. Nom., quod illa lux fuit lux solis, sed adhuc informis, quantum ad hoc, quod iam erat substantia solis, et habebat virtutem illuminativam in communi; sed postmodum data est ei specialis et determinata virtus ad particulares effectus. Et secundum hoc, in productione huius lucis distincta est lux a tenebris, quantum ad tria. Primo quidem, quantum ad causam, secundum quod in substantia solis erat causa luminis, in opacitate autem terrae causa tenebrarum. Secundo, quantum ad locum, quia in uno hemisphaerio erat lumen, in alio tenebrae. Tertio, quantum ad tempus, quia in eodem hemisphaerio secundum unam partem temporis erat lumen, secundum aliam tenebrae. Et hoc est quod dicitur, lucem vocavit diem, et tenebras noctem. Iª q. 67 a. 4 ad 3 Ad tertium dicendum quod Basilius dicit lucem et tenebras tunc fuisse per emissionem et contractionem luminis, et non per motum. Sed contra hoc obiicit Augustinus quod nulla ratio esset huius vicissitudinis emittendi et retrahendi luminis; cum homines et animalia non essent, quorum usibus hoc deserviret. Et praeterea hoc non habet natura corporis lucidi, ut retrahat lumen in sui praesentia, sed miraculose potest hoc fieri, in prima autem institutione naturae non quaeritur miraculum, sed quid natura rerum habeat, ut Augustinus dicit. Et ideo dicendum est quod duplex est motus in caelo. Unus communis toti caelo, qui facit diem et noctem, et iste videtur institutus primo die. Alius autem est, qui diversificatur per diversa corpora; secundum quos motus fit diversitas dierum ad invicem, et mensium et annorum. Et ideo in prima die fit mentio de sola distinctione noctis et diei, quae fit per motum communem. In quarta autem die fit mentio de diversitate dierum et temporum et annorum, cum dicitur, ut sint in tempora et dies et annos; quae quidem diversitas fit per motus proprios. Iª q. 67 a. 4 ad 4 Ad quartum dicendum quod, secundum Augustinum, informitas non praecedit formationem duratione. Unde oportet dicere quod per lucis productionem intelligatur formatio spiritualis creaturae non quae est per gloriam perfecta, cum qua creata non fuit; sed quae est per gratiam perfecta, cum qua creata fuit, ut dictum est. Per hanc ergo lucem facta est divisio a tenebris, idest ab informitate alterius creaturae non formatae. Vel, si tota creatura simul formata fuit, facta est distinctio a tenebris spiritualibus, non quae tunc essent (quia Diabolus non fuit creatus malus); sed quas Deus futuras praevidit.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 96 Carmen (Ethelwolfus), J. P. Migne PRAEFATIO ETHELVOLFI LINDISFARNENSIS ECCLESIAE MONACHI, AD EGBERTUM LINDISFARNENSEM EPISCOPUM, DE ABBATIBUS EJUSDEM ECCLESIAE. Amicorum praestantissimo atque dilectissimo sacerdoti magno Egberto presbytero, meritis exiguus Ethelvolfus Lindisfarnensis Ecclesiae monachus intimae charitatis salutem. (1345)Explicit liber Ethelvolfi Lindisfarnensis Ecclesiae monachi, de abbatibus et miraculis ejusdem Ecclesiae. (no a

IX DECEMBRIS MDCCCLIV S. S. DOMINI NOSTRI PII IX ALLOCUTIO IX CONSISTORIO 9 DECEMBRIS 1854 HABITA. "Venerabiles Fratres," Singulari quadam perfusi laetitia exultamus in Domino, Venerabiles Fratres, cum vos hodierno die lateri Nostro frequentes adstare videamus, quos Nostrum gaudium et coronam jure possumus nuncupare. Vos enim pars estis eorum, quibuscum communicamus labores et curas in pascendo humilitati Nostrae1 concredito Dominico grege universo, in tutandis juribus catholicae religionis, eique novis adjungendis sectatoribus, qui justitise et veritatis Deum in sinceritate fidei colant, et venerentur. Itaque quod olim Christus Dominus dixit Apostolorum Principi : « Tu aliquando conversus confirma fratres tuos, » id ipsum Nobis, qui in ejus locum licet immerentes divina benignitate suffeeti sumus, hac oblata opportunitate proestandum videtur , ut vobis nimirum, Venerabiles Fratres, verba faciamus, non ut vos aut commoneamus officii , aut languentes excitemus, quos inflammatos studio novimus divini Nominis glorioe propagandae, sed ut tamquam voce ipsa Beatissimi Petri, qui vivit, vivelque in Successoribus suis recreati, atque erecti novo veluti robore muniamini ad quaerendam commissarum ovium salutem, ad Ecclesioe causam in tanta asperitate temporum animose ac fortiter sustinendam. Neque vero deliberandum fuit, cujus potissimum adhibeamus patrocinium apud coelestem Patrem luminum, ut eo adjuvante alloqui vos fructuose possimus; si quidem cum ea de causa apud Nos conveneritis, ut conspirantibus animis studia, curasque conferremus amplificando honori augusta 1 Genitricis Dei Mariae, sanctissimam ipsam Virginem Sapientia? Sedem ab Ecclesia nun- cupatam iteratis precibus obsecravimus, ut impetrare Nobis radium velit sapientioe coelestis, qua collustrati ea vobis loquamur, quse et incolumitati et prosperitati Ecclesiae Dei maximopere sint profutura. Jam vero ex hac tanquam arce religionis intuentibus Nobis errorum monstra, quoe per catholicum orbem hac difficillima oetate grassantur, nihil opportunius visum est quam illa vobis iudicare, ut ad eadem debellanda vires exeratis vestras, Venerabiles Fratres, qui custodes pnvpositi estis, et speculatores domui Israel. Existere etiam nunc dolendum est impium incredulorum genus, qui omnem, si fieri posset, exterminatum vellent religionis cultum, eisque adnumerandi imprimis sunt clandestinarum societatum gregales, qui nefario inter se feedere conjuncti nullas non adhibent artes, ut quibusque violatis juribus rem et sacram et publicam perturbent, evertant; in quos profecto verba illa cadunt divini Reparatoris : « Vos ex patre diabolo estis, et opera patris vestri vultis facere. » Hos si excipianms, fatendum est praesentis aetatis homines generatim abhorrere ab incredulorum pravitate , et inclinationem quamdam animorum ostendere erga religionem et fidem. Sive enim facinorum ob atrocitatem, quae superiori paesertim saeculo perpetrata incredulis tribuenda sunt, quaeque animus meminisse reformidat, sive ob metum seditionum ac tumultuum, qui miserandum in modum convellunt, afflictant nationes et regna, sive denique divini Spiritus opera, qui spirat ubi vult, imminutum esse patet perditorum numerum, qui incredulitate se jactent et glorientur; contra vero commendari audimus interdum vitae ac morum honestatem, excitatumque praeterea novimus in animis hominum admirationis sensum catholicam erga religionem, quaj quidem in omnium incurrit oculos tanquam lux solis. Non exiguum hoc est bonum, Venerabiles Fratres, et quidam quasi ad veritatem progressus, sed tamen multa adhuc sunt, quee a veritate plane assequenda absterrent homines et remorantur. Sunt enimvero plerique, qui rebus publicis tractandis praepositi fautores se religionis. et adsertores dicant, illam laudibus attollant, humana-que societati quam maxime accommodatam atque utilem praedicent; nihilominus ejus moderari disciplinam volunt, sacros ministros regere, sacrorum procurationem attinofere, uno verbo civilis intra status limites coercere nituntur Ecclesiam, eique dominari, qua* tamen sui juris est, divinoque consilio nullius imperii terminis contineri debet, sed ad ultimas terras propagari, omnesque complecti gentes et nationes, ut sempiternae illis beatitatis iter designet expediat. Et, proh dolor! dum haec loquimur, Venerabiles Fratres, in Subalpina ditione proposita lex est, qua regularia et ecclesiastica instituta de medio tolhmtur, et Ecclesiae jura plane conculcantur, atque, si fieri potest, delentur. Sed tamen de re tam gravi hoc ipso in loco alias agemus. Utinam vero qui libertati obsistunt catholica: religionis agnoscant aliquando quantopere publicae rei bono ipsa conducat, qua* sua cuique civium observanda propouit, et inculcat officia ex ccelesti quam accepit doctrina : utinam persuadere sibi tandem velint quod olim Zenoni imperatori scribebat sanctus Felix Praedecessor Noster, « nihil esse utilius Principibus, quam sinere Ecclesiam uti legibus suis, hoc enim illis esse salutare, ut cum de causis Dei agitur, regiam voluntatem Sacerdotibus Ghristi studeant subdere, non praeferre. » Sunt praeterea, Venerabiles Fratres, viri quidam eruditione praestantes qui religionem munus esse fatentur longe praestantissimum a Deo hominibus datum, humanam nihilominus rationem tanto habent in pretio, tantopere extollunt, ut vel ipsi religioni aequiparandam stultissime putent. Hinc ex vana ipsorum opinione theologicae disciplinae perinde ac philosophicoe tractandae sunt; cum tamen illce fidei dogmatibus innitantur, quibus nihil firmius, nihil stabilius, istae vero humana explicentur atque illustrentur ratione, qua nihil incertius, utpote quae varia est pro ingeniorum varietate, innumerisque fallaciis et praestigiis obnoxia. Ita quidem rejecta Ecclesiae auctoritate difficillimis quibusque, reconditisque quaestionibus latissimus patuit campus, ratio que humana infirmis suis confisa viribus licentius excurrens turpissimos in errores lapsa est, quos hic referre nec vacat nec lubet, quippe vobis probe cognitos atque exploratos, quique in Religionis et civilis rei detrimentum, illudque maxiinum, redundarunt. Quamobrem istis hominibus, qui plus aequo vires efferunt humanae rationis, ostendere oportet, plane id esse contrarium verissimae illi sententiae Doctoris gentium : « Si quis putet se aliquid esse, cum nihil sit, ipse se seducit. » Demonstrandum illis est quantae sit arrogantiae pervestigare mysteria, quae revelare nobis dignatus est clementissimus Deus, eademque assequi, complectique audere humana? mentis imbecillitate et angustiis, cum longissime ea vires excedant nostri intellectus, qui ex Apostoli ejusdem dicto captivandus est in obsequium fidei. Atque hujusmodi humanae rationis sectatores, seu cultores potius, qui eam sibi certam veluti magistram proponunt, ejusque ductu fausta sibi omnia pollicentur, obliti certe sunt quam grave et acerbum ex culpa primi parentis inflictum sit vulnus humanae naturae, quippe quod et obfusae tenebrae menti, et prona effecta ad malum voluntas. Hinc celeberrimi ex antiquissima aetate philosophi quamvis multa praeclare scripserint, doctrinas tamen suas gravissimis erroribus contaminarunt; hinc assiduum illud certamen quod in nobis experimur, de quo loquitur Apostolus : « Sentio in membris meis legem repugnantem legi mentis meae. » Nunc quando ex originis labe in universos Adami posteros propagata extenuatum esse constet rationis lumen, et ex pristino justitiae atque innocentiae statu miserrime decidei'it humanum genus, ecquis satis esse rationem ducat ad assequendam veritatem ? ecquis in tantis periculis, atque in tanta virium infirmitate ne labatur et corruat necessaria sibi neget ad salutem religionis divinae, et gratiae coelestis auxilia? quae quidem auxilia benignissime iis largitur Deus, qui humili prece eadem flagitant, cum scriptum sit : « Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. » Idcirco conversus olim ad Patrem Christus Dominus altissima veritatum arcana patefacta haud esse affirmavit prudentibns et sapientibus hujus saeculi, qui ingenio doctrinaque sua superbiunt, et praestare negant obsequium fidei, sed vero humilibus ac simplicibus hominibus, qui fidei divinae oracul> nituntur et conquiescunt. Salutare hoc documentum eorum animis inculcetis oportet, qui humanae rationis vim usque adeo exaggerant, illius ut ope mysteria ipsa scrutari audeant atcfue explicare, quo nihil ineptius, nihil insanius. Revocare illos contendite a tanta mentis perversitate, exponentes nimirum nihil esse praestabilius a providentia Dei concessum hominibus, quam fidei divina? auctoritatem, hanc nobis esse quasi facem in tenebris, hanc ducem quam sequamur ad vitam, hanc necessariam prorsus esse ad salutem, utpote quod « sine fide impossibile est placere Deo, et qui non crediderit condemnabitur. » Errorem alterum nec minus exitiosum aliquas catholici orbis partes occupasse non sine moerore novimus, animisque insedisse plerumque Catholicorum, qui bene sperandum de aeterna illorum omnium salute putant, qui in vera Christi Ecclesia nequaquam versantur. Id circo perconlari saepenumero solent, quaenam futura post obitum sit eorum sors, et conditio, qui catholicae fidei minime addicti sunt, vanissimisque adductis rationibus responsum praestolentur. quod pravae huic sententiae suffragetur. Absit, Venerabiles Fratres, ut misericordiae divinae, quae infinita est, terminos audeamus apponere; absit ut perscrutari velimus arcana consilia et judicia Dei, qua? suntabyssus multa, nec humana queunt cogitatione penetrari! Quod vero Apostolici Nostri muneris est, Episcopalem vestram et sollicitudinem et vigilantiam excitatam volumus, ut quantum potestis contendere, opinionem illam impiam aeque ac funestam ab hominum mente propulsetis, nimirum quavis in religione reperiri posse aeternae salutis viam. Ea qua prrestatis solertia ac doctrina demonstretis commissis curae vestrae populis, miserationi ac justitiae divinae dogmata catholicae fidei neuliquam adversari. Tenendum quippe ex fide est extra Apostolicam Romanam Ecclesiam salvum fieri neminem posse, hanc esse unicam salutis arcam, hanc qui non fuerit ingressus, diluvio periturum ; sed tamen pro certo pariter habendum est, qui verae Religionis ignorantia laborent, si ea sit invin- cibihs, nulla ipsos obstringi hujusce rei culpa ante oculos Domini. Nunc vero quis tantum sibi arroget, ut hujusmodi ignorantiae designare hmites queat juxta populorum, regionum, ingeniorum, aliarumque rerum tam multarum rationem et varietatem ? Enimvero cum soluti corporeis hisce vinculis videbimus Deum sicuti est, intelligemus profecto quam arcto pulchroque nexu miseratio ac justitia divina copulentur; quamdiu vero in terris versamur, mortali hac gravati mole quae hebetat animam, firmissime teneamus ex catholica doctrina unum Deum esse, unam fidem, unum baptisma ; ulterius inquirendo pro- gredi nefas est. Caeterum prout charitatis ratio postulat assiduas fundamus preces, ut onmes quaquaversus gentes ad Christum convertantur, communique hominum saluti pro viribus mserviamus, neque enim abbreviata est manus Domini, gratiaeque coelestis dona nequaquam illis defutura sunt, qui hac luce recream sincero animo velint et poslulent. Hujusmodi veritates defigendae altissime sunt fidelium mentibus, ne falsfs corrumpi queant doctrinis eo spectantibus ut religionis foveant indifFerentiam, quam ad exitium animarum serpere latius videmus ac roborari. Pnecipuos contra errores hactenus expositos, quibus maxime hoc tempore oppugnatur Ecclesia, vestram opponite, Venerabiles Fratres, et virtutcm et constantiam, ad eosqtie profligandos, planeque delendos, habeatis Ecclesiasticos viros necesse est laboris socios et adjutores. Immortaliter quidem gaudemus catholicum Clerum nihil pnetermittere, nihil molestiarum defugere, ut officio suo ac muneri cumulate satisfaciat; atque adeo non asperitate et longi- tudine itineris, non ullo incommodorum metu retardari quominus regiones pertingat terrarum marisque tractu disjunctissimas, ut efferatas ibi gentes ad humanitatem, et Christianae legis disciplinam salubriter instituat. Gaudemus pariter Clerum ipsum in teterrimae luis calamitate, quae tot oppida, tot frequentissimas urbes funestavit, adeo alacriter obivisse quaelibet charitati sofficia, ut vitam profundere ad salutem proximorum pulchrum sibi ac decorum existimaverit. Quo sane argumento magis constabit, catholica in Ecclesia, qua unice vera est, inextinctum ardere pulcherrimum charitatis ignem, quem Christus venit mittere in terram ut accendatur. Vidimus enim religiosas mulieres in adjuvandis aegris cum Clero certasse, neque mortis adspectu fuisse deterritas, quam pleroeque" constantissime oppe- tiverunt : cujus inusitata? fortitudinis exemplo illi ipsi obstupefacti admiratione sunt, qui a catholica fide dissentiunt. Est hoc Nobis jure lretandum, Venerabiles Fratres : verumtamen illud ad animi Nostri curam grave et acerbum, quibusdam in locis non deesse ex Clero aliquos, qui non semet exhibeant in omnibus ut ministros Christi, et dispensatores mysteriorum Dei. Hinc deest Christiano populo diviai verbi pabulum, unde nutriatur ad vitam ; hinc infrequens sacramentorum usus, quibus tanta vis inest ad Dei gratiam vel conciliandam vel retinendam. Monendi hi quidem sunt, Venerabiles Fratres, ac vehementius excitandi, ut sacri ministerii partes recte ac fideliter explendas curent ; docendi sunt quam gravi se culpa obstringant, qui messis multa cum sit, laborare detrectent in agro Domini. Hortandi sunt, ut quanta sit divina? Hostia? virtus ad propitiandum Deum, et flagitiorum poenas avertendas frequenter explicent fidelibus, utiidem salutari Missae sacrificio religiose adesse, uberesque ex illo fructus percipere studeant. Sane quidcm promptiores alicubi fideles essent ad pietatis actus exercendos, si vehementiora haberent a Clero et incitamenta et pra?sidia. Videtis binc, Venerabiles Fratres, ad comparandos idoneos ministros Christi quanta sit Seminariorum necessitas et opportunitas in quibus moderandis non civilis potestatis, sed Episcoporum dumtaxat versari debet cura et industria. Collectos ibi juvenes in spem Religionis succrescentes ad pietatem doctrinamque sedulo informetis, ut duplici quasi instructi gladio boni olim milites esse queant adprselianda praelia Domini. Tum in theologieis, tum vero in philosophicis etiam disciplinis probatae fidei scriptores eisdem proponatis, ne cpia imbuantur opinione catholicae doctrinae minus consentanea. Ita quidem Ecclesiae bono et incremento consultum per vos erit, Vene- rabiles Fratres. Quo vero susceptse pro Ecclesia curae secundissimos habcant exitus, summa extet concordia opus est consensusque animorum, longeque dissidia quaelibet prohibeantur, quae solvunt charitatis vinculum, quaeque fo- vere solet vaferrimus nostri generis inimicus, upote sibi ad nocendum opportunissima. Repetendum memoria est veteresillos catholicae fidci propugnatores de pertinacissimis hrcresibus retulisse victoriam, quum scilicet una secum, et cum Apostolica Sede tamquam cum duce suo conjuncti militesfirmo animo erectoque in certamen descendissent. Hsec sunt, qure significanda Vobis duximus, Venerabiles Fratres, inhaccura et sollicitudine satis Apostolico ministerio faciendi, quod divina clementia et bonitate impositum est infirmitati Noslrae. Erigimur piimum, ac recreamur spe ccelestis auxilii, deinde ab explorato vestro religionis ac pietatis studio non mediocre Nobis pollicemur in tantis rerum difhcultalibus adjumentum. Aderit Ecclesioe suoe Deus, aderit communibus votis Nostris, aderit proesertim si oratrix pro nobis accedat Virgo sanctissima Dei Parens Maria, cujus immunitatem ab originalis noxae macula vobis magno cum Nostro gaudio adstantibus etplaudentibus divino adjuvante Spiritu pronunciavimus. Eximium sane privilegium, quod Dei Matrem plane decebat, in communi nostri generis exitio sospitem atque incolumem evasisse. Atque hujus privilegii amplitudo plurimum quidem valitura est ad eos refellendos, qui deteriorem factam esse inficiantur ex primaeva culpa hominum naturam, viresque amplificant rationis ad negandum vel minuendum revelatae religionis beneficium. Faxit tandem Virgo Beatissima, quae interemit ac perdidit universas haereses, ut hic etiam evellatur stirpitus, ac deleatur Rationalismi error perniciosissimus, qui hac miserrima a?tate non civilem modo societatem, sed vero etiam tantopere affligit et vexat Ecclesiam ! Reliquum nunc est, Venerabiles Fratres, ut quanto animi Nostri solatio summa vos alacritate ex dissitis etiam terrisproperasse conspeximus ad Apostolicam hanc Sedem propugnaculum fidei, magistram veritatis, catholicae unitatis firmamentum, tanto perinde amoris studio antequam sedes repetatis vestras omnia vobis precemur Textus subscriptusfausta felicia ac salutaria. Arbiter ille omnium rerum et bonorum auctor Deus det vobis spiritum sapientiae et intellectus, ut probibeaiis ab ovium pernicie ubique latenles insidias, ac quidquid ad commoditatem vestrarum Ecelesiarum vel suscepistis jam, vel eritis suscepturi, id praepotenti numine suo bonus propitiusque confirmet; permissis autem vestrae curae fidelibus det illam mentem, ut abstrahere se nunquam velint a pastoris latere, sed vocem ipsius audiant, quoque ipse velit, accurrant. Adsit vobis Virgo sanctissima ab origine Immaculata ; sit ipsa vobis in dubiis rebus fidele consilium, in angustiis levamen, in adversis auxilium. Ad extremum levantes manusNostras in ccelum vobis gregique vestro ex intimo cordis affectu benedicimus. Sit poi^ro Apostolicaebujus benedictionis munus tamquam pignus certissimum charitatis erga vos Nostrae, sit exploratissimum tamquam omen beatissimae vita? ac sempiterna?, quam vobis gregique vestro et optamus et poscimus a Supremo animarum Pastore Christo Jesu, cui cum Patre et Sancto Spiritu sitethonor et laus et gratiarum actio per omnem seternitatem.

INCIPIUNT DECRETA ZEPHERINI PAPAE. (Anno Domini 208, tempore Severi imperatoris.) Romanae urbis archiepiscopus ZEPHERINUS omnibus per Siciliam constitutis episcopis in Domino salutem. Divinae circa nos gratiae memores esse debemus quae nos per dignationis suae misericordiam ob hoc ad fastigium sacerdotale provexit, ut mandatis ipsius inhaerentes, et in quadam sacerdotum ejus speculatione constituti, prohibeamus illicita et sequenda doceamus. Sicut stellas coeli non exstinguit nox, sic mentes fidelium firmamento inhaerentes sanctae Scripturae non obscurat mundana iniquitas. Idcirco meditari vos oportet et Scripturas, et praecepta divina, quae in Scripturis continentur, diligenter attendere, ne transgressores legis Dei, sed impletores appareatis. Patriarchae vero vel primates accusatum discutientes episcopum, non ante sententiam proferant finitivam, quam apostolica fulti auctoritate, ac reum seipsum confiteatur, aut per innocentes et regulariter examinatos convincatur testes. Qui minori non sint numero quam illi discipuli fuerunt, quos Dominus ad adjumentum apostolorum eligere praecepit, id est septuaginta duo. Detractores quoque divina auctoritate eradicandi sunt, et auctores inimicorum ab episcopali submovemus accusatione vel testimonio, nec summorum quispiam minorum accusationibus impetatur aut dispereat, neque in re dubia certa judicetur sententia, nec ullum judicium, nisi ordinabiliter habitum teneatur. Absens vero nemo judicetur, quia et divinae et humanae hoc prohibent leges. Accusatores autem eorum omni careant suspicione, quia columnas suas Dominus firmiter stare voluit, non a quibuslibet agitari. Nullum autem eorum sententia a non suo judice dicta constringat, quia et leges saeculi id ipsum fieri praecipiunt. Duodecim enim judices quilibet episcopus accusatus, si necesse fuerit, eligat, a quibus ejus causa juste judicetur, nec prius audiatur, aut excommunicetur, vel judicetur, quam ipsi per se eligantur, et regulariter vocatus ad suorum primo conventum episcoporum, per eos ejus causa juste audiatur et rationabiliter discernatur. Finis vero ejus causae ad sedem apostolicam deferatur, ut ibidem terminetur. Nec antea finiatur, sicut ab apostolis vel successoribus eorum olim statutum est, quam ejus auctoritate fulciatur; ad eam quoque ab omnibus (maxime tamen ab oppressis) appellandum est et concurrendum quasi ad matrem, ut ejus uberibus nutriantur, auctoritate defendantur, et a suis oppressionibus releventur, quia non potest, nec debet mater oblivisci filium suum. 29 Judicia enim episcoporum, majoresque Ecclesiae causae a sede apostolica et non ab alia, sicut apostoli et sancti successores eorum statuerunt, cum aliis episcopis sunt terminandae; quia licet in alios transferant episcopos, beato tamen apostolo Petro dictum est: Quaecunque ligaveris super terram erunt ligata et in coelis, et quaecumque solveris super terram erunt soluta et in coelis. Et reliqua privilegia quae soli huic sanctae sedi concessa sunt, et in constitutis apostolorum, eorumque successorum, aliis quamplurimis cum eis concinentibus, habentur inserta. Septuaginta enim apostoli sententias praefixerunt cum aliis quamplurimis episcopis, et servandas censuerunt. De occultis enim alieni cordis temere judicare peccatum est, et eum cujus non videntur opera nisi bona, iniquum est ex suspicione reprehendere, cum eorum quae hominibus sunt incognita solus Deus judex sit; ipse vero novit abscondita cordis, et non alius; injusta enim judicia ab omnibus cavenda sunt, maxime tamen a servis Domini. Servum autem Dei non oportet litigare, nec quemquam damnare. Episcopi namque a plebibus, et clero, et Domini a servis ferendi sunt, ut sub exercitatione tolerantiae sustineantur temporalia, sperentur aeterna. Auget enim merita virtutis quod propositum non violat religionis. Satagendum est nobis ne aliquis fratrum nostrorum graviter laceretur vel pereat. Succurrere ergo vos oportet oppressis, et liberare eos de manu persequentium, ut cum beato Job dicatis: « Benedictio perituri super me veniebat, et cor viduae consolatus sum, justitia indutus sum, et vestivi me vestimento et diademate, judicio meo; oculus fui caeco, et pes claudo; pater eram pauperum, et causam quam nesciebam diligentissime investigabam. Conterebam molas iniqui, et de dentibus illius auferebam praedam (Job. XXIX, 13), » et reliqua. Vos ergo, qui in specula a Domino estis positi, comprimere et repellere eos summopere debetis qui fratribus insidias praeparant, aut in eos seditiones et scandala excitant. Facile est enim verbo fallere hominem, non tamen Deum. Ideo hos repellere, et ab his vos cavere oportet, quatenus exstincta funditus hujus modi caligine, lucifer eis resplendeat, et laetitia oriatur, sanctissimi fratres. Data XII Kalendas Octobris, Saturnino et Gallicano IV cc. consul.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 72 Praeceptio tertia (Theodoricus imperator), J. P. Migne Praeceptio tertia (1115C)Flavius Theudericus rex, universis episcopis ad synodum convocatis. Decuerat quidem beatitudinem vestram divinae considerationis reverentia exortum jam finisse negotium, ut vobis ordinantibus submoveri potuisset de tanta civitate confusio: maxime cum praetentis affectibus jusserimus, quemadmodum vestrum visum fuisset arbitrium, memoratum vos terminare debere certamen; dummodo sub justa ordinatione finitum, dissentientes unitati et concordiae redderentur. Quam miramur denuo fuisse consultum: cum si nos de praesenti ante voluissemus judicare negotio, habito cum proceribus nostris de inquirenda veritate tractatu, Deo auspice, potuissemus invenire justitiam, quae nec praesenti saeculo, nec futurae forsitan displicere potuisset aetati? Sed quia non nostrum judicavimus (1115D)de ecclesiasticis aliquid censere negotiis: ideo vos die diversis provinciis fecimus evocare; ut sub divini timore judicii, totius certaminis vobis disponentibus causa transiret, urbique nostrae, Deo favente, (1116C)optata per vos concordia redderetur. Nunc vero eadem quae dudum praesentibus intimamus oraculis, nos coram Deo et hominibus absolventes, ut causam Dei, quam vestrae congregationis amplissimo senatui, et pacem clericis sperantes, commisimus, quemadmodum visum vobis fuerit, ordinetis; nec a nobis vestri exspectetur forma judicii, sed vos qualiter vultis ordinate. Sive discussa, sive indiscussa causa, proferre sententiam, de qua estis rationem divino judicio reddituri; dummodo, sicuti saepe diximus, hoc deliberatio vestra provideat, ut pax senatui populoque Romano, submota omni confusione reddatur, ne qua, quod absit, post judicium turba, aut aliqua remaneat in civitate discordia. Sin autem secundum mandata nostra concordia sacratissimae urbis a vobis fuerit restituta, tunc universitas agnoscere potuerit (1116D)justum sacri ordinis vestri exstitisse judicium. Orate pro nobis, domini sancti ac venerabiles Patres. Datum sub die Kalendarum Octobris.

I. 1. Dum haec in diversa parte terrarum fortunae struunt volubiles casus, Iulianus inter multa, quae per Illyricum agitabat, exta rimabatur adsidue, avesque suspiciens praescire festinabat accidentium finem sed responsis ambiguis et obscuris haerebat futurorum incertus. 2. eique tandem aruspicinae peritus Aprunculis Gallus orator, promotus rector postea Narbonensis, nuntiavit eventus inspectu iecoris, ut aiebat ipse, praedoctus quod operimento duplici viderat tectum cumque ille timeret ne cupiditati suae congruentia fingerentur, atque ideo maestus, omen multo praesentius ipse conspexit, quod excessum Constanti clare monstrabat. eodem enim puncto quo idem obierat in Cilicia, lapso milite qui se insessurum equo dextra manu erexit, humique prostrato exclamavit ilico audientibus multis cecidisse qui eum ad culmen extulerat celsum. Et quamquam haec laetifica sciret, velut fixa tamen firmitate consistens intra terminos Daciae se continebat, sic quoque plurima pertimescens. nec enim cautum ducebat coniecturis credere forsitan in contrarium erupturis. II. 1. Inter quae tam suspensa advenere subito missi ad eum legati Theolaifus atque Aligildus, defunctum Constantium nuntiantes, addentesque quod eum voce suprema successorem suae fecerit potestatis. 2. qua re cognita post exemptos periculorum aestus et bellicarum sollicitudinum turbas in inmensum elatus, iamque vaticiniis credens et celeritatem negotiis suis aliquotiens profuisse expertus, edixit iter in Thracias, motisque propere signis emensa declivitate Succorum Philippopolim petit, Eumolpiada veterem, alacri gradu, sequentibus quos duxerat cunctis. 3. advertebant enim imperium, quod ereptum ibant cum ultimorum metu discriminum, praeter spem ordinario iure concessum. utque solet fama novitates augere, properabat exinde sublimior ut quodam Triptolemi curru, quem ob rapidos circumgressus aeriis serpentibus et pinnigeris fabulosa vetustas inponit: perque terras et maria formidatus, nullis obstantibus muris, Heracleam ingressus est Perinthum. 4. quo apud Constantinopolim mox conperto effundebatur aetas omnis et sexus tamquam demissum aliquem visura de caelo. exceptus igitur tertium Iduum Decembrium verecundis senatus officiis et popularium consonis plausibus, stipatusque armatorum et togatorum agminibus, velut acie ducebatur instructa, omnium oculis in eum non modo contuitu destinato sed cum admiratione magna defixis. 5. somnio enim propius videbatur adultum adhuc iuvenem exiguo corpore, factis praestantem ingentibus, post cruentos exitus regum et gentium ab urbe in urbem inopina velocitate transgressum, quaqua incederet accessione opum et virium famae instar cuncta facilius occupasse, principatum denique deferente nutu caelesti absque ulla publicae rei suscepisse iactura. III. 1. Brevi deinde Secundo Sallustio, promoto praefecto praetorio, summam quaestionum agitandarum ut fido conmisit: Mamertino a et Arbitione et Agilone atque Nevitta adiunctis, itidemque Iovino magistro equitum per Illyricum recens provecto. 2. qui omnes transgressi Chalcedona, praesentibus Iovianorum Herculianorumque 6 principiis et tribunis, causas vehementius aequo bonoque spectaverunt praeter paucas, in quibus veritas reos nocentissimos offerebat. 3. et Palladium primum ex magistro officiorum in Brittannos exterminarunt suspicione tenus insimulatum quaedam in Gallum conposuisse apud Constantium, dum sub eodem Caesare officiorum esset magister. 4. dein Taurum ex praefecto praetorio in exilium egere Vercellum, cuius factum apud iudices iustorum iniustorumque distinctores videri potuit veniae plenum. quid enim deliquit si ortum turbinem veritus ad tutelam principis sui confugit? et acta super eo gesta non sine magno legebantur horrore, cum id voluminis publici contineret exordium «consulatu Tauri et Florenti inducto sub praeconibus Tauro». 5. ad exitium itidem tale Pentadius trahebatur, cui id obiectum est, quod a Constantio missus notis excepit, quae propinquante pernicie super multis interrogatus responderat Gallus. sed cum se iuste defenderet tandem abiit innoxius. 6. iniquitate simili Florentius tunc magister officiorum, Nigriniani filius, contrusus est in insulam Delmatiam Boas. alter enim Florentius, ex praefecto praetorio consul etiam tum, rerum mutatione subita territus cum coniuge periculis exemptus diu delituit, nec redire ante mortem potuit Iuliani, capitis crimine tamen damnatus est absens. 7. pari sorte Evagrius comes rei privatae et Saturninus ex cura palatii et Cyrinus ex notario portati sunt in exilium. Vrsuli vero necem largitionum comitis ipsa mihi videtur flesse Iustitia, imperatorem arguens ut ingratum. cum enim Caesar in partes mitteretur occiduas omni tenacitate stringendus, nullaque potestate militi quicquam donandi delata, ut pateret ad motus asperior exercitus, hic idem Vrsulus datis litteris ad eum, qui Gallicanos tuebatur thesauros, quicquid posceret Caesar procul dubio iusserat dari. 8. quo extincto cum maledicis exsecrationibusque multorum se Iulianus sentiret expositum, inpurgabile crimen excusari posse existimans, absque conscientia sua hominem adfirmabat occisum, praetendens, quod eum militaris ira delevit, memor quae dixerat, ut ante rettulimus, cum Amidam vidisset excisam. 9. ideoque timidus videbatur vel parum intellegens quid conveniret, cum Arbitionem semper ambiguum et praetumidum his quaestionibus praefecisset, aliis specie tenus cum principiis legionum praesentibus, quem primum omnium saluti suae norat obiectum, ut decuit victoriarum civilium participern fortem. 10. Et quamquam haec, quae rettulimus, eius displicuere fautoribus, sequentia tamen severitatis recto vigore sunt gesta. Apodemium enim ex agente in rebus, quem in Silvani necem et Galli effrenatius arsisse docuimus, Paulumque notarium cognomento Catenam, cum multorum gemitu nominandum, vivos exustos qui sperari debuit, oppressit eventus. 11. Eusebium super his, cui erat Constantiani thalami cura commissa, alte spirantem et dirum, addixere poenae letali, quem ab ima sorte ad usque iubendum imperatori paene elatum ideoque intolerabilem, humanorum spectatrix Adrastia aurem - quod dicitur - vellens monensque ut castigatius viveret, reluctantem praecipitem tamquam e rupe quadam egit excelsa. IV. 1. Conversus post haec princeps ad palatinos omnes omnino qui sunt quique esse possunt, non ut philosophus veritatis indagandae professor. 2. laudari enim poterat, si saltem moderatos quosdam licet paucos retinuisset morumque probitate conpertos. namque fatendum est, pleramque eorum partem vitiorum omnium seminarium effusius aluisse ita, ut rem publicam infecerint cupiditatibus pravis, plusque exemplis, quam peccandi licentia laederent multos. 3. pasti enim ex his quidam templorum spoliis, et lucra ex omni odorantes occasione, ab egestate infima ad saltum sublati divitiarum ingentium, nec largiendi nec rapiendi nec absumendi tenuere aliquem modum, aliena invadere semper adsuefacti. 4. unde fluxioris vitae initia pullularunt et periuria et nullus existimationis respectus, demensque superbia fidem suam probrosis quaestibus polluebat. 5. inter quae ingluvies et gurgites crevere praerupti conviviorum et pro victorialibus epulares triumphi, ususque abundantes serici et textiles auctae sunt artes et culinarum sollicitior cura, et ambitiosa ornatarum domorum exquisita sunt spatia, quorum mensuram si in agris consul Quinctius possedisset, amiserat etiam post dictaturam gloriam paupertatis. 6. Quibus tam maculosis accessere flagitia disciplinae castrensis, cum miles cantilenas meditaretur pro iubilo molliores: et non saxum erat ut antehac armato cubile, sed pluma et flexiles lectuli et graviora gladiis pocula - testa enim bibere iam pudebat - quaerebantur et aedes marmoreae, cum scriptum sit antiquitatibus Spartanum militem coercitum acriter, quod procinctus tempore ausus sit videri sub tecto. 7. adeo autem ferox erat in suos illis temporibus miles et rapax, ignavus vero in hostes et fractus, ut per ambitiones otiumque opibus partis, auri et lapillorum varietates discerneret scientissime, contra quam recens memoria tradidit. 8. notum est enim sub Maximiano Caesare vallo regis Persarum direpto gregarium quendam post sacculum Parthicum, in quo erant margaritae, repertum, proiectis imperitia gemmis abisse, pellis nitore solo contentum . 9. Evenerat isdem diebus, ut ad demendum imperatoris capillum tonsor venire praeceptus introiret quidam ambitiose vestitus. quo viso Iulianus obstupuit «ego» inquit «non rationalem iussi sed tonsorem acciri». interrogatus tamen ille quid haberet ex arte conpendii, vicenas diurnas respondit annonas totidemque pabula iumentorum, quae vulgo dictitant capita, et annuum stipendium grave absque fructuosis petitionibus multis. 10. unde motus omnes huius modi cum cocis similibusque aliis eadem paene accipere consuetos, ut parum sibi necessarios, data quo velint eundi potestate, proiecit, V. 1. Et quamquam a rudimentis pueritiae primis inclinatior erat erga numinum cultum paulatimque adulescens desiderio rei flagrabat, multa metuens tamen agitabat quaedam ad id pertinentia, quantum fieri poterat, occultissime. 2. ubi vero abolitis quae verebatur, adesse sibi liberum tempus faciendi quae vellet advertit, pectoris patefecit arcana et planis absolutisque decretis aperiri templa arisque hostias admovere et reparari deorum statui cultum. 3 utque dispositorum roboraret effectum, dissidentes Christianorum antistites cum plebe discissa in palatium intromissos monebat civilius, ut discordiis consopitis quisque nullo vetante religioni suae serviret intrepidus. 4. quod agebat ideo obstinate, ut dissensiones augente licentia non timeret unanimantem postea plebem, nullas infestas hominibus bestias, ut sunt sibi ferales plerique Christianorum expertus. saepeque dictitabat «audite me quem Alamanni audierunt et Franci» imitari putans Marci principis veteris dictum. sed parum advertit hoc ab eo nimium discrepare. 5. ille enim cum Palaestinam transiret Aegyptum petens, Iudaeorum faetentium et tumultuantium saepe taedio percitus dolenter dicitur exclamasse «o Marcomanni, o Quadi, o Sarmatae, tandem alios vobis inertiores inveni». VI. 1. Per hoc idem tempus rumoribus exciti variis Aegyptii venere conplures, genus hominum controversum et adsuetudine perplexius litigandi semper laetissimum, maximeque avidum multiplicatum reposcere, si conpulsori quicquam dederit, ut levari debito possit, vel certe commodius per dilationem inferre, quae flagitantur, aut criminis vitandi formidine, divites pecuniarum repetundarum interrogare. 2. hi omnes densati in unum, principem ipsum et praefectos praetorio graculorum more strepentes interpellabant incondite, modo non ante septuagensimum annum extorquentes quae dedisse se iure vel secus plurimis adfirmabant. 3. cumque nihil aliud agi permitterent, edicto proposito universos iussit transire Chalcedona, pollicitus quod ipse quoque protinus veniret, cuncta eorum negotia finiturus. 4. quibus transgressis mandatum est navigiorum magistris ultro citroque discurrentium, nequis transfretare auderet Aegyptium, hocque observato cura perpensiore evanuit pertinax calumniandi propositum, et omnes spe praesumpta frustrati redierunt ad lares. 5. unde velut aequitate ipsa dictante lex est promulgata, qua cavetur nullum interpellari suffragatorem super his quae eum recte constiterit accepisse. VII. 1. Adlapso itaque Calendarum Ianuariarum die cum Mamertini et Nevittae nomina suscepissent paginae consulares, humilior princeps visus est, in officio pedibus gradiendo cum honoratis, quod laudabant alii, quidam ut adfectatum et vile carpebant. 2. dein Mamertino ludos edente circenses, manu mittendis ex more inductis per admissionum proximum, ipse lege agi dixerat, ut solebat, statimque admonitus iuris dictionem eo die ad alterum pertinere, ut errato obnoxium decem libris auri semet ipse multavit. 3. Frequentabat inter haec curiam agendo diversa, quae divisiones multiplices ingerebant. et cum die quodam ei causas ibi spectanti venisse nuntiatus esset ex Asia philosophus Maximus, exsiluit indecore: et qui esset oblitus, effuso cursu a vestibulo longe progressus exosculatum susceptumque reverenter secum induxit per ostentationem intempestivam nimius captator inanis gloriae visus, praeclarique illius dicti inmemor Tulliani, quo tales notando ita relatum: 4. «ipsi illi philosophi etiam in his libris, quos de contemnenda gloria scribunt, nomen suum inscribunt ut in eo ipso, quo praedicationem nobilitatemque despiciunt, praedicari de se ac se nominari velint». 5. Haut multo deinceps duo agentes in rebus ex his, qui proiecti sunt, eum adiere fidentius, promittentes latebras monstrare Florentii, si eis gradus militiae redderetur, quos incessens delatoresque adpellans addebat non esse imperatorium, obliquis flecti indiciis ad retrahendum hominem mortis metu absconditum, qui forte non diu latitare citra spem veniae permitteretur. 6. Aderat his omnibus Praetextatus, praeclarae indolis gravitatisque priscae senator, ex negotio proprio forte repertus apud Constantinopolim, quem arbitrio suo Achaiae proconsulari praefecerat potestate. 7. Nec tamen, cum corrigendis civilibus ita diligenter instaret, omisit castrensia, rectores militibus diu exploratos adponens, urbes quin etiam per Thracias omnes cum munimentis reparans extimis, curansque sollicite, ne arma vel indumenta aut stipendium vel alimenta deessent his quos per supercilia Histri dispersos excursibusque barbarorum oppositos agere vigilanter audiebat et fortiter. 8. quae cum ita divideret nihil segnius agi permittens, suadentibus proximis, ut adgrederetur propinquos Gothos saepe fallaces et perfidos, hostes quaerere se meliores aiebat: illis enim sufficere mercatores Galatas, per quos ubique sine condicionis discrimine venundantur. 9. Haec eum curantem et talia commendabat externis nationibus fama ut fortitudine, sobrietate, militaris rei scientia, virtutumque omnium incrementis excelsum, paulatimque progrediens ambitum oppleverat mundi. 10. proinde timore eius adventus per finitimos longeque distantes latius explicato legationes undique solito ocius concurrebant: hinc Transtigritanis pacem obsecrantibus et Armeniis, inde nationibus Indicis certatim cum donis optimates mittentibus ante tempus ab usque Divis et Serendivis, ab australi plaga ad famulandum rei Romanae semet offerentibus Mauris, ab aquilone et regionibus solis, per quas in mare Phasis accipitur, Bosporanis aliisque antehac ignotis legationes vehentibus supplices, ut annua conplentes sollemnia intra terrarum genitalium terminos otiose vivere sinerentur. VIII. 1. Adpositum est, ut existimo, tempus ad has partes nos occasione magni principis devolutos super Thraciarum extimis situque Pontici sinus visa vel lecta quaedam perspicua fide monstrare. 2. Athos in Macedonia mons ille praecelsus navibus quondam Medicis pervius, et Caphareus Euboicus scopulus, ubi Nauplius Palamedis pater classem conlisit Argivam, licet longo spatio controversi a Thessalo mari distinguunt Aegaeum, quod paulatim fusius adulescens, dextra, qua late protenditur, per Sporadas est insulosum atque Cycladas, ideo sic appellatas quod omnes ambiunt Delon partu deorum insignem, laeva Imbrum et Tenedum circumluens et Lemnum et Thasum, quando perflatur, Lesbo inliditur violentius. 3. unde gurgitibus refluis Apollinis Sminthii templum et Troada perstringit et Ilium heroicis casibus claram, efficitque Melana sinum oppositum Zephyro, cuius apud principium Abdera visitur Protagorae domicilium et Democriti, cruentaeque Diomedis Thracii sedes et convalles, per quas Hebrus sibi miscetur, et Maronea et Aenus, qua diris auspiciis coepta moxque relicta ad Ausoniam veterem ductu numinum properavit Aeneas. 4. Hinc gracilescens paulatim et velut naturali quodam commercio ruens in Pontum eiusque partem ad se iungens, in speciem Þ litterae formatur, exin Hellespontum a Rhodopa scindens, Cynossema, ubi sepulta creditur Hecuba, et Coelan praeterlabitur et Seston et Callipolin contra per Achillis Aiacisque sepulchra Dardanum contingit et Abydon, unde iunctis pontibus Xerxes maria pedibus peragravit, dein Lampsacum Themistocli dono datam a rege Persarum et Parion, quam condidit Iasionis filius Paris. 5. unde semiorbe curvescens altrinsecus, lataque aperiens terrarum divortia, circumfluis spatiis Propontidos respergit ex eoo latere Cyzicum et Dindyma, religiosa Matris Magnae delubra, et Apamiam Ciumque, ubi Hylam insecuta rapuit Nympha et Astacum secuto tempore Nicomediam a rege cognominatam, qua in occasum procedit Cherronesum pulsat et Aegospotamus, in quo loco lapides casuros ex caelo praedixit Anaxagoras, et Lysimachiam et civitatem, quam Hercules conditam Perinthi comitis sui memoriae dedicavit. 6. et ut effectae plenaeque Þ litterae figura servetur, in meditullio ipso rotunditatis Proconesus insula est oblonga et Besbicus. 7. Post cuius summitatem in angustias rursus extenuatum Europam et Bithyniam intercurrens, per Chalcedona et Chrysopolim et stationes transit obscuras. 8. nam supercilia eius sinistra Athyras portus despectat et Selymbria et Constantinopolis, vetus Byzantium, Atticorum colonia, et promuntorium Ceras praelucentem navibus vehens constructam celsius turrim, quapropter Ceratas adpellatur ventus inde suetus oriri praegelidus. 9. Hoc modo fractum et participatione maris utriusque finitum iamque mitescens in aequoream panditur faciem. quantum potest cadere sub aspectum late diffusum et longe. 10. omnis autem eius velut insularis circuitus litorea navigatio viginti tribus dimensa milibus stadiorum, ut Eratosthenes adfirmat et Hecataeus et Ptolomaeus aliique huius modi cognitionum minutissimi scitatores, in speciem Scythici arcus nervo coagmentati geographiae totius adsensione formatur. 11. et qua sol oceano exsurgit eoo, paludibus clauditur Maeotidos: qua declinat in vesperum, Romanis provinciis terminatur: unde suspicit sidus arctoum, homines alit linguis et moribus dispares: latus eius austrinum molli devexitate subductum. 12. per haec amplissima spatia oppida sunt dispersa Graecorum, quae cuncta aetatibus variis praeter pauca Atheniensium coloni condidere Milesii, inter Ionas alios in Asia per Nileum multo ante locati, Codri illius filium, qui se pro patria bello fertur Dorico devovisse. 13. extremitates autem arcus utrimque tenues duo exprimunt Bospori e regione sibi oppositi Thracius et Cimmericus: hac causa Bospori vocitati, quod per eos quondam Inachi filia mutata, ut poetae locuntur, in bovem ad mare Ionium permeavit. 14. Dextram igitur inflexionem Bospori Thracii excipit Bithyniae litus, quam veteres dixere Mygdoniam, in qua Thynia et Mariandena sunt regiones et Amyci saevitia Bebryces exempti virtute Pollucis, remotaque statio, in qua volitantes minaciter harpyias Phineus vates horrebat; per quae litora in sinus oblongos curvatus Sangarius et Phyllis et Lycus et Rhebas fluvii funduntur in maria, quibus controversae cyaneae sunt Synplegades, gemini scopuli in vertices undique porrecti diruptos, adsueti priscis saeculis obviam sibi cum horrendo fragore conlisis molibus ferri, cedentesque retrorsus acri adsultu ad ea reverti, quae pulsarant. per has saxorum dehiscentium concursantiumque crebritates si etiam ales intervolasset, nulla celeritate pinnarum eripi poterat quin interiret oppressa. 15. hi scopuli cum eos Argo prima omnium navis Colchos ad direptionem aurei properans velleris praeterisset innoxia, inmobiles turbine circumfracto stetere concorporati, ut eos aliquando Ivisse diremptos nulli nunc conspicantium credant, nisi super hoc congruerent omnes priscorum carminum cantus. 16. Post Bithyniae partem provinciae Pontus et Paphlagonia protenduntur, in quibus Heraclea et Sinope et Polemonion, et Amisos amplae sunt civitates et Tios et Amastris, omnes ab auspicio diligentia fundatae Graecorum, et Cerasus, unde advexit huius modi poma Lucullus, insulaeque arduae, et Trapezunta et Pityunta continentis oppida non obscura. 17. ultra haec loca Acherusium specus est, quod accolae ponton adpellant, et portus Acone, fluvii diversi, Acheron, idemque Arcadius, et Iris et Tibris et iuxta Parthenius, omnes in mare ictu rapido decurrentes. Thermodon his est proximus ab Armonio defluens monte et Themiscyraeos interlabens lucos, ad quos Amazonas quondam migrare necessitas subegerat talis. 18. Adtritis damnorum assiduitate finitimis, Amazones veteres, quae eos cruentis populabantur incursibus, altiora spirabant, viresque suas circumspectantes his, quae propinqua saepius adpetebant, validiores, raptae praecipiti cupiditatis ardore, perruptis nationibus plurimis manus Atheniensibus intulerunt, acrique concertatione effuse disiectae omnes nudatis equitatus sui lateribus conruere. 19. harum interitu cognito residuae ut imbelles domi relictae, extrema perpessae, vicinitatis eis repensantis similia funestos impetus declinantes, ad pacatiorem sedem transiere Thermodontis, quarum progenies longe deinde propagata per numerosam subolem manu firmissima ad loca reverterat genitalia, secuto tempore populis diversarum originum formidabilis. 20. Haut procul inde attollitur Carambis placide collis contra septentrionem Helicen exsurgens, cuius e regione est Criumetopon, Tauricae promuntorium, duobus milibus et quingentis stadiis disparatum. hocque ex loco omnis ora maritima, cuius initium Halys est amnis, velut longitudine lineali directa nervi efficit speciem, duabus arcus summitatibus conligati. 21. his regionibus Dahae confines sunt, acerrimi omnium bellatores, et Chalybes, per quos erutum et domitum est primitus ferrum. post quos terras patentes Byzares obtinent et Sapires et Tibareni et Mossynoeci et Macrones et Philyres, populi nulla nobis adsuetudine cogniti. 22. a quibus brevi spatio distant virorum monumenta nobilium, in quibus Sthenelus est humatus et Idmon et Tiphys, primus Herculis socius Amazonico bello letaliter vulneratus, alter augur Argonautarum, tertius eiusdem navis cautissimus rector. 23. praetercursis partibus memoratis Aulion antron est, et fluenta Callichori ex facto cognominati, quod superatis post triennium Indicis nationibus, ad eos tractus Liber reversus, circa huius ripas virides et opacas orgia pristina reparavit et choros: trieterica huius modi sacra quidam existimant appellari ... 24. post haec confinia Camaritarum pagi sunt celebres, et Phasis fremebundis cursibus Colchos attingit, Aegyptiorum antiquam subolem, ubi inter civitates alias Phasis est nomine fluvii dictitata, et Dioscurias nunc usque nota, cuius auctores Amphitus et Cercius Spartani traduntur, aurigae Castoris et Pollucis, quibus Heniochorum natio est instituta. 25. paulum ab his secernuntur Achaei, qui bello anteriore quodam apud Troiam consummato, non cum super Helena certaretur, ut auctores prodidere non nulli, in Pontum reflantibus ventis errore delati cunctisque hostilibus, stabilem domiciliis sedem nusquam reperientes, verticibus montium insedere semper nivalium, et horrore caeli districti, victum etiam sibi cum periculis rapto parare adsuefacti sunt, atque eo ultra omnem deinde ferociam saevierunt. super Cercetis, qui isdem adnexi sunt, nihil memoratu traditur dignum. 26. Quorum post terga Cimmerici agitant incolae Bospori, ubi Milesiae sunt civitates, harumque velut mater omnium Panticapaeum, quam perstringit Hypanis fluvius genuinis intumescens aquis et externis. 27. itineribus hinc extensis Amazones ad usque Caspium mare porrectae circumcolunt Tanain, qui inter Caucasias oriens rupes per sinuosos labitur circumflexus, Asiamque disterminans ab Europa, in stagnis Maeoticis delitescit. 28. huic Ra vicinus est amnis, in cuius superciliis quaedam vegetabilis eiusdem nominis gignitur radix, proficiens ad usus multiplices medelarum. 29. Vltra Tanain panduntur in latitudinem Sauromatae, per quos amnes fluvnt perpetui Marabius et Rombitus et Theophanius et Totordanes. licet alia quoque distans inmanibus intervallis Sauromatarum praetenditur natio litori iuncta, quod Coracen suscipiens fluvium in aequor eiectat extremum. 30. Prope palus est Maeotis amplissimi circumgressus, ex cuius uberrimis venis per Panticapes angustias undarum magnitudo prorumpit in Pontum, cuius in dextro latere insulae sunt Phanagorus et Hermonassa studio constructae Graecorum. 31. circa haec stagna ultima extimaque plures habitant gentes, sermonum institutorumque varietate dispariles, Iaxamatae et Maeotae et Iazyges, Roxolanique et Halani et Melanchlaenae et cum Gelonis Agathyrsi, apud quos adamantis est copia lapidis: aliique ultra latentes, quod sunt omnium penitissimi. 32. sed Maeotidos lateri laevo Cherronesus est propinqua, coloniarum plena Graecarum. unde quieti sunt homines et sedati, adhibentes vomeri curam et proventibus fructuariis victitantes. 33. A quibus per varia regna diducti itineribus modicis Tauri dissociantur, inter quos inmani diritate terribiles Arichi et Sinchi et Napaei, intendente saevitiam licentia diuturna, indidere mari nomen inhospitali, et a contrario per cavillationem Pontus Euxinus appellatur, ut evethe Graeci dicimus stultum et noctem euphronen, et furias eumenidas. 34. dis enim hostiis litantes humanis et immolantes advenas Dianae, quae apud eos dicitur Orsiloche, caesorum capita fani parietibus praefigebant, velut fortium perpetua monumenta facinorum. 35. In hac Taurica insula Leuce sine habitatoribus ullis Achilli est dedicata. in quam si fuerint quidam forte delati, visis antiquitatis vestigiis temploque et donariis eidem heroi consecratis, vesperi repetunt naves: aiunt enim non sine discrimine vitae illic quemquam pernoctare. ibi et aquae sunt et candidae aves nascuntur halcyonibus similes, super quarum origine et Hellespontiaci proelii tempore disserebamus. 36. sunt autem quaedam per Tauricam civitates, inter quas eminet Eupatoria et Dandace, et Theodosia et minores aliae nullis humanis hostiis inpiatae. 37. Hactenus arcus apex protendi existimatur. eius nunc residua leniter sinuata, subiectaque ursae caelesti ad usque laevum Bospori Thracii latus, ut ordo postulat, exsequemur id admonentes, quod, cum arcus omnium gentium flexis curventur hastilibus, Scythici soli vel Parthici circumductis utrimque introrsus pandis et patulis cornibus effigiem lunae decrescentis ostendunt, medietatem recta et rotunda regula dividente. 38. Ergo in ipso huius conpagis exordio, ubi Riphaei deficiunt montes, habitant Arimphaei iusti homines, placiditateque cogniti, quos amnes Chronius et Visula praeterfluvnt; iuxtaque Massagetae Halani et Sargetae, aliique plures obscuri, quorum nec vocabula nobis sunt nota nec mores. 39. interiectu deinde non mediocri Carcinites panditur sinus eiusdemque nominis fluvius, et religiosus per eas terras Triviae lucus. 40. dein Borysthenes a montibus oriens Nerviorum, primigeniis fontibus copiosus concursuque multorum amnium adulescens, mari praeruptis undarum verticibus intimatur, cuius in marginibus nemorosis Borysthenes est civitas et Cephalonesus, et arae Alexandro Magno Caesarique Augusto sacratae. 41. longo exinde intervallo paene est insula, quam incolunt Sindi ignobiles, post heriles in Asia casus coniugiis potiti dominorum et rebus, quibus subiectum gracile litus Achilleos vocant indigenae dromon, exercitiis ducis quondam Thessali memorabilem. eique proxima est civitas. Tyros colonia Phoenicum, quam praestringit fluvius Tyras. 42. In medio autem spatio arcus, quod prolixae rotunditatis esse praediximus, quodque expedito viatori diebus conficitur quindecim, Europaei sunt Halani et Costobocae gentesque Scytharum innumerae, quae porriguntur ad usque terras sine cognito fine distentas, quarum pars exigua frugibus alitur, residuae omnes palantes per solitudines vastas nec stivam aliquando nec sementem expertas, sed squalentes et pruinosas ferarum taetro ritu vescuntur, eisque caritates et habitacula, vilesque suppellectiles plaustris inpositae sunt corticibus tectis, et cum placuerit, sine obstaculo migrant, eodem carpenta quo libuerit convolventes. 43. Cum autem ad alium portuosum ambitum fuerit ventum, qui arcus figuram determinat ultimam, Peuce prominet insula, quam circumcolunt Trogodytae et Peucini minoresque aliae gentes, et Histros quondam potentissima civitas, et Tomi et Apollonia et Anchialos et Odissos, aliae praeterea multae, quas litora continent Thraciarum. 44. amnis vero Danubius oriens prope Rauracos monte confine limitibus Raeticis per latiorem orbem praetentus ac sexaginta navigabilis paene omnes recipiens fluvios, septem ostiis per hoc Scythicum litus erumpit in mare. 45. quorum primum est Peuce insula supra dicta, ut interpretata sunt vocabula Graeco sermone, secundam Naracustoma, tertium Calonstoma, quartum Pseudostoma; nam Borionstoma ac deinde Stenostoma languidiora sunt ceteris; septimum segnius et palustri specie nigrum. 46. Omnis autem circumfluo ambitu Pontus et nebulosus est, et dulcior aequorum ceteris et vadosus, quod et concrescit aer ex umorum spiramine saepe densatus, et inruentium undarum magnitudine temperatur, et consurgit in brevia dorsuosa, limum globosque adgerente multitudine circumvenientium fluentorum. 47. et constat ab ultimis nostri finibus maris agminatim ad hunc secessum pariendi gratia petere pisces, ut aquarum suavitate salubrius fetus educant in receptaculis cavis - quae sunt ibi densissima- securi voracium beluarum: nihil enim in Ponto huius modi aliquando est visum, praeter innoxios delphinas et paucos. 48. quicquid autem eiusdem pontici sinus aquilone caeditur et pruinis, ita perstringitur gelu, ut nec amnium cursus subtervolvi credantur nee per infidum et labile solum gressus hominis possit vel iumenti firmari, quod vitium numquam mare sincerum sed permixtum aquis amnicis temptat. - prolati aliquantorsum longius quam sperabamus pergamus ad reliqua. 49. Accesserat aliud ad gaudiorum praesentium cumulum diu quidem speratum, sed dilationum ambage multiplici tractum. nuntiatum est enim per Agilonem et Iovium postea quaestorem Aquileiae defensores longioris obsidii taedio, cognitoque Constanti excessu, patefactis portis egressos auctores prodidisse turbarum, isdemque vivis exustis, ut supra relatum est, omnes concessionem inpetrasse delictorum et veniam. IX. 1. At prosperis Iulianus elatior ultra homines iam spirabat, periculis expertus adsiduis, quod ei orbem Romanum placide iam regenti velut mundanam cornucopiam Fortuna gestans propitia cuncta gloriosa deferebat et prospera, antegressis victoriarum titulis haec quoque adiciens, quod, dum teneret imperium solus, nec motibus internis est concitus nec barbarorum quisquam ultra suos exsiluit fines: populi omnes, aviditate semper insectandi praeterita ut damnosa et noxia, in laudes eius studiis miris accendebantur. 2. Omnibus igitur, quae res diversae poscebant et tempora, perpensa deliberatione dispositis, et militibus orationibus crebris stipendioque conpetenti ad expedienda incidentia promptius animatis, cunctorum favore sublimis Antiochiam ire contendens reliquit Constantinopolim incrementis maximis fultam: natus enim illic diligebat eam ut genitalem patriam et colebat. 3. transgressus itaque fretum praetercursa Chalcedona et Libyssa, ubi sepultus est Hannibal Poenus, Nicomediam venit urbem antehac inclytam, ita magnis retro principum amplificatam inpensis, ut aedium multitudine privatarum et publicarum recte noscentibus regio quaedam urbis aestimaretur aeternae. 4. cuius moenia cum vidisset in favillas miserabiles concidisse, angorem animi tacitis fletibus indicans pigriore gradu pergebat ad regiam, hoc maxime aerumnis eius inlacrimans, quod ordo squalens occurrit et populus nimium quantum antehac florentissimus; et agnoscebat quosdam ibidem ab Eusebio 3 educatus episcopo, quem genere longius contingebat. 5. hic quoque pari modo ad reparanda, quae terrae subverterat tremor, abunde praestitis plurimis per Nicaeam venit ad Gallograeciae fines, unde dextrorsus itinere declinato Pessinunta convertit, visurus vetusta Matris magnae delubra, a quo oppido bello Punico secundo, carmine Cumano monente per Scipionem Nasicam simulacrum translatum est Romam. 6. cuius super adventu in Italiam pauca cum aliis huic materiae congruentibus in actibus Commodi principis digessimus per excessum. quam autem ob rem hoc nomine oppidum sit appellatum, variant rerum scriptores: 7. quidam enim figmento deae caelitus lapso apo tou pesein, quod cadere nos dicimus, urbem adseruere cognominatam. alii memorant Ilum, Trois filium Dardaniae regem, locum sic appellasse. Theopompus non Ilum id egisse, sed Midam adfirmat Phrygiae quondam potentissimum regem. 8. Venerato igitur numine hostiisque litato et votis Ancyram redit: eumque exinde progredientem ulterius multitudo inquietabat, pars violenter erepta reddi sibi poscentium, alii querentes consortiis se curiarum addictos iniuste, non nulli sine respectu periculi agentes ad usque rabiem, ut adversarios suos laesae maiestatis criminibus inligarent. 9. verum ille iudicibus Cassiis tristior et Lycurgis, causarum momenta aequo iure perpendens, suum cuique tribuebat, nusquam a vero abductus, acrius in calumniatores exsurgens, quos oderat, multorum huius modi petulantem saepe dementiam ad usque discrimen expertus dum esset adhuc humilis et privatus. 10. exemplumque patientiae eius in tali negotio, licet sint alia plurima, id unum sufficiet poni. inimicum quidam suum, cum quo discordabat asperrime, commisisse in maiestatem turbulentius deferebat, imperatoreque dissimulante eadem diebus continuis replicans, interrogatus ad ultimum, qui esset quem argueret, respondit, municipem locupletem. quo audito princeps renidens «quibus indiciis» ait «ad hoc pervenisti?». 11 . et ille «purpureum sibi» inquit «indumentum ex serico pallio parat» iussusque post haec ut vilis arduae rei vilem incusans abire tacitus sed innoxius, nihilo minus instabat. quo taedio Iulianus defatigatus ad largitionum comitem visum propius «iube» inquit «periculoso garrulo pedum tegmina dari purpurea ad adversarium perferenda, quem, ut datur intellegi, chlamydem huius coloris memorat sibi consarcinasse, ut sciri possit sine viribus maximis quid pannuli proficiant leves». 12. Sed ut haec laudanda et bonis moderatoribus aemulanda, ita illud amarum et notabile fuit, quod aegre sub eo a curialibus quisquam adpetitus, licet privilegiis et stipendiorum numero et originis penitus alienae firmitudine communitus, obtinebat aequissimum, adeo ut plerique territi emercarentur molestias pretiis clandestinis . . . 13. Itineribus itaque emensis cum ad Pylas venisset, qui locus Cappadocas discernit et Cilicas, osculo susceptum rectorem provinciae nomine Celsum, iam inde a studiis cognitum Atticis, adscitumque in consessum vehiculi Tarsum secum induxit. 14. at hinc videre properans Antiochiam, orientis apicem pulcrum, usus itineribus solitis venit, urbique propinquans in speciem alicuius numinis votis excipitur publicis, mi ratus voces multitudinis magnae, salutare sidus inluxisse eois partibus adclamantis. 15. evenerat autem isdem diebus annuo cursu conpleto Adonea ritu veteri celebrari, amato Veneris, ut fabulae fingunt, apri dente ferali deleto, quod in adulto flore sectarum est indicium frugum et visum est triste quod amplam urbem principumque domicilium introeunte imperatore nunc primum, ululabiles undique planctus et lugubres sonus audiebantur. 16.hic patientiae eius et lenitudinis documentum leve quidem apparuit sed mirandum. Thalassium quendam ex proximo libellorum, insidiatorem fratris oderat Galli, quo adorare adesseque officio inter honoratos prohibito adversarii, cum quibus litigabat in foro, postridie turba congregata superflua, adito imperatore «Thalassius» clamitabant «inimicus pietatis tuae nostra violenter eripuit». 10. et ille hac occasione hominem opprimi posse coniciens «agnosco» respondit «quem dicitis offendisse me iusta de causa, sed silere vos interim consentaneum est, dum mihi inimico potiori faciat satis». mandavitque adsidenti praefecto ne audiretur eorum negotium, antequam ipse cum Thalassio rediret in gratiam, quod brevi evenit. X. 1. Ibi hiemans ex sententia nullis interim voluptatis rapiebatur inlecebris, quibus abundant Syriae omnes, verum per speciem quietis iudicialibus causis intentus non minus arduis quam bellicis distrahebatur multiformibus curis, exquisita docilitate librans, quibus modis suum cuique tribueret: iustisque sententiis et inprobi modicis coercerentur suppliciis, et innocentes fortunis defenderentur intactis. 2. et quamquam in disceptando aliquotiens erat intempestivus, quid quisque iurgantium coleret tempore alieno interrogans, tamen nulla eius definitio litis a vero dissonans reperitur, nec argui umquam potuit ob religionem vel quodcumque aliud ab aequitatis recto tramite deviasse. 3. iudicium enim hoc est optandum et rectum, ubi per varia negotiorum examina iustum id est et iniustum, a quo ille ne aberraret, tamquam scopulos cavebat abruptos. hoc autem ideo adsequi potuit, quod levitatem agnoscens commotioris ingenii sui praefectis proximisque permittebat, ut fidenter impetus suos aliorsum tendentes, ad quae decebat, monitu oportuno frenarent: monstrabatque subinde se dolere delictis et gaudere correctione. 4. cumque eum defensores causarum ut conscium rationis perfectae plausibus maximis celebrarent, fertur id dixisse permotus «gaudebam plane prae meque ferebam si ab his laudarer, quos et vituperare posse adverterem, siquid factum sit secus aut dictum». 5. sufficiet autem pro multis, quae clementer egit in litibus cognoscendis, hoc unum ponere nec abhorrens a proposito, nec absurdum. inducta in iudicium femina quaedam cum palatinum adversarium suum e numero proiectorum cinctum praeter spem conspexisset, hoc factum insolens tumultuando querebatur, et imperator «prosequere» ait «mulier, siquid te laesam existimas: hic enim sic cinctus est ut expeditius per lutum incedat: parum nocere tuis partibus potest». 6. Et aestimabatur per haec et similia, ut ipse dicebat adsidue, vetus illa Iustitia, quam offensam vitiis hominum Aratus extollit in caelum, imperante eo reversa ad terras, ni quaedam suo ageret, non legum arbitrio, erransque aliquotiens obnubilaret gloriarum multiplices cursus. 7. post multa enim etiam iura quaedam correxit in melius, ambagibus circumcisis, indicantia liquide quid iuberent fieri vel vetarent. illud autem erat inclemens, obruendum perenni silentio, quod arcebat docere magistros rhetoricos et grammaticos ritus christiani cultores. XI. 1. Isdem diebus notarius ille Gaudentius, quem opponendum per Africam missum supra diximus a Constantio, Iulianus quin etiam ex vicario earundem partium nimius fautor retracti sub vinculis, morte periere poenali. 2. tunc et Artemius ex duce Aegypti Alexandrinis urgentibus atrocium criminum mole supplicio capitali multatus est. post quem Marcelli ex magistro equitum et peditum filius ut iniectans imperio manus publica deletus est morte. Romanus quin etiam et Vincentius, Scutariorum scholae primae secundaeque tribuni, agitasse convicti quaedam suis viribus altiora, acti sunt in exilium. 3. Cumque tempus interstetisset exiguum, Alexandrini Artemii conperto interitu, quem verebantur, ne cum potestate reversus - id enim minatus est - multos laederet ut offensus, iram in Georgium verterunt episcopum, vipereis, ut ita dixerim, morsibus ab eo saepius adpetiti. 4. in fullonio natus, ut ferebatur, apud Epiphaniam Ciliciae oppidum, auctusque in damna conplurium contra utilitatem suam reique communis episcopus Alexandriae est ordinatus, in civitate quae suopte motu, et ubi causae non suppetunt, seditionibus crebris agitatur et turbulentis, ut oraculorum quoque loquitur fides. 5. his efferatis hominum mentibus Georgius quoque ipse grave accesserat incentivum, apud patulas aures Constantii multos exinde incusans ut eius recalcitrantes imperiis, professionisque suae oblitus, quae nihil nisi iustum suadet et lene, ad delatorum ausa feralia desciscebat. 6. et inter cetera dicebatur id quoque maligne docuisse Constantium, quod in urbe praedicta aedificia cuncta solo cohaerentia, a conditore Alexandro magnitudine inpensarum publicarum exstructa, emolumentis aerarii proficere debent ex iure. 7. ad haec mala id quoque addiderat, unde paulo post actus est in exitium praeceps. reversus ex comitatu principis cum transiret per speciosum Genii templum, multitudine stipatus ex more, flexis ad aedem ipsam luminibus «quam diu» inquit «sepulcrum hoc stabit?». quo audito velut fulmine multi perculsi, metuentesque ne illud quoque temptaret evertere, quicquid poterant in eius perniciem clandestinis insidiis concitabant. 8. ecce autem repente perlato laetabili nuntio indicante extinctum Artemium, plebs omnis elata gaudio insperato, vocibus horrendis infrendens Georgium petit raptumque diversis mulcandi generibus proterens et conculcans divaricatis pedibus. 9. Cumque eo Dracontius monetae praepositus et Diodorus quidam, veluti comes, iniectis per crura funibus simul exanimati sunt; ille quod aram in moneta, quam regebat, recens locatam evertit; alter quod dum aedificandae praeesset ecclesiae, cirros puerorum licentius detondebat, id quoque ad deorum cultum existimans pertinere. 10. quo non contenta multitudo inmanis dilaniata cadavera peremptorum camelis inposita vexit ad litus isdemque subdito igne crematis cineres proiecit in mare id metuens, ut clamabat, ne collectis supremis aedes illis exstruerentur ut reliquis, qui deviare a religione conpulsi pertulere cruciabiles poenas, ad usque gloriosam mortem intemerata fide progressi, et nunc martyres appellantur. Poterantque miserandi homines ad crudele supplicium ducti christianorum adiumento defendi, ni Georgii odio omnes indiscrete flagrabant. 11. hoc comperto imperator ad vindicandum facinus nefandum erectus, iamque expetiturus poenas a noxiis ultimas, mitigatus est lenientibus proximis, missoque edicto acri oratione scelus detestabatur admissum, minatus extrema, si deinde temptatum fuerit aliquid quod iustitia vetet et leges. XII. 1. Inter haec expeditionem parans in Persas, quam dudum animi robore conceperat celso, ad ultionem praeteritorum vehementer elatus est, sciens et audiens gentem asperrimam per sexaginta ferme annos inussisse orienti caedum et direptionum monumenta saevissima, ad internecionem exercitibus nostris saepe deletis. 2. urebatur autem bellandi gemino desiderio, primo quod inpatiens otii lituos somniabat et proelia, dein quod in aetatis flore primaevo obiectus efferatarum gentium armis, recalentibus etiam tum regum precibus et regalium, qui vinci magis posse quam supplices manus tendere credebantur, ornamentis inlustrium gloriarum inserere Parthici cognomentum ardebat. 3. Quae maximis molibus festinari cernentes obtrectatores desides et maligni, unius corporis permutatione tot cieri turbas intempestivas, indignum et perniciosum esse strepebant, studium omne in differendo procinctu ponentes. et dictitabant his praesentibus, quos audita referre ad imperatorem posse rebantur, eum, ni sedatius ageret, inmodica rerum secundarum prosperitate, velut luxuriantes ubertate nimia fruges, bonis suis protinus occasurum. 4. et haec diu multumque agitantes frustra virum circumlatrabant inmobilem occultis iniuriis, ut Pygmaei vel Thiodamas agrestis homo Lindius Herculem. 5. ille tamen ut maioris praeter ceteros spiritus, nihilo lentius magnitudinem expeditionis secum commentans in praeparandis congruis operam navabat enixam. 6. Hostiarum tamen sanguine plurimo aras crebritate nimia perfundebat, tauros aliquotiens inmolando centenos et innumeros varii pecoris greges avesque candidas terra quaesitas et mari, adeo ut in dies paene singulos milites carnis distentiore sagina victitantes incultius, potusque aviditate corrupti, umeris inpositi transeuntium per plateas ex publicis aedibus, ubi vindicandis potius quam concedendis conviviis indulgebant, ad sua diversoria portarentur, Petulantes ante omnes et Celtae, quorum ea tempestate confidentia creverat ultra modum. 7. augebantur autem caerimoniarum ritus inmodice cum inpensarum amplitudine antehac inusitata et gravi: et quisque, cum inpraepedite liceret, scientiam vaticinandi professus, iuxta imperitus et docilis, sine fine vel praestitutis ordinibus, oraculorum permittebantur scitari responsa, et extispicia non numquam futura pandentia, oscinumque et auguriorum et ominum fides, si reperiri usquam posset, affectata varietate quaerebatur. 8. haecque dum ita procedunt more pacis, multorum curiosior Iulianus novam consilii viam ingressus est, venas fatidicas Castalii recludere cogitans fontis, quem obstruxisse Caesar dicitur Hadrianus mole saxorum ingenti, veritus ne, ut ipse praecinentibus aquis capessendam rem publicam conperit, etiam alii similia docerentur: ac statim circumhumata corpora statuit exinde transferri eo ritu, quo Athenienses insulam purgaverant Delon, XIII. 1. Eodem tempore diem undecimum kalendarum Novembrium amplissimum Daphnaei Apollinis fanum, quod Epiphanes Antiochus rex ille condidit iracundus et saevus, et simulacrum in eo Olympiaci Iovis imitamenti aequiperans magnitudinem, subita vi flammarum exustum est. 2. quo tam atroci casu repente consumpto ad id usque imperatorem ira provexit, ut quaestiones agitari iuberet solito acriores et maiorem ecclesiam Antiochiae claudi. suspicabatur enim id christianos egisse stimulatos invidia, quod idem templum inviti videbant ambitioso circumdari peristylio. 3. ferebatur autem licet rumore levissimo hac ex causa conflagrasse delubrum, quod Asclepiades philosophus, cuius in actibus Magnenti meminimus, cum visendi gratia Iuliani peregre ad id suburbanum venisset, deae caelestis argenteum breve figmentum, quocumque ibat secum solitus efferre, ante pedes statuit simulacri sublimes, accensisque cereis ex usu cessit, unde medietate noctis emensa cum nec adesse quisquam potuit nec iuvare, volitantes scintillae adhaesere materiis vetustissimis, ignesque aridis nutrimentis erecti omne quicquid contingi potuit, licet ardua discretum celsitudine concremarunt. 4. eo anno sidere etiam tum instante brumali quarum incessit inopia metuenda, ut et rivi cassescerent quidam et fontes antehac aquarum copiosis pulsibus abundantes, sed in integrum postea restituti sunt. 5. et quartum nonas Decembres, vergente in vesperam die, reliqua Nicomedia conlapsa est terrae motu, itidemque Nicaeae portio non mediocris. XIV. 1. Quae tametsi maestitiam sollicito incuterent principi, residua tamen non contemnebat urgentia, dum pugnandi tempus ei veniret optatum. inter praecipua tamen et seria illud agere superfluvm videbatur, quod, nulla probabili ratione suscepta, popularitatis amore vilitati studebat venalium rerum, quae non numquam secus quam convenit ordinata inopiam gignere solet et famem. 2. et Antiochensi ordine id tunc fieri, cum ille iuberet, non posse aperte monstrante nusquam a proposito declinabat, Galli similis fratris licet incruentus. quocirca in eos deinceps saeviens ut obtrectatores et contumaces volumen conposuit invectivum, quod Antiochense vel Misopogonem appellavit, probra civitatis infensa mente dinumerans addensque veritati conplura: post quae multa in se facete dicta conperiens, coactus dissimulare pro tempore, ira sufflabatur interna. 3. ridebatur enim ut Cercops, homo brevis, humeros extentans angustos et barbam prae se ferens hircinam, grandiaque incedens tamquam Oti frater et Ephialtis, quorum proceritatem Homerus in inmensum tollit, itidemque victimarius pro sacricola dicebatur ad crebritatem hostiarum alludentibus multis, et culpabatur hinc oportune, cum ostentationis gratia vehens licenter pro sacerdotibus sacra, stipatusque mulierculis litabat. et quamquam his paribusque de causis indignaretur, tacens tamen motumque in animi retinens potestate sollemnia celebrabat. 4. Denique praestituto feriarum die Casium montem ascendit nemorosum et tereti ambitu in sublime porrectum, unde secundis galliciniis videtur primo solis exortus. cumque Iovi faceret rem divinam, repente conspexit quendam humi prostratum, supplici voce vitam precantem et veniam. interrogantique ei, qui esset, responsum est praesidalem esse Theodotum Hierapolitanum, qui profectum a civitate sua Constantium inter honoratos deducens adulando deformiter tamquam futurum sine dubietate victorem, orabat lacrimas fingens et gemitum ut Iuliani ad eos mitteret caput perduellis ingrati, specie illa, qua Magnenti circumlatum meminerat membrum. 5. quibus auditis «accepi» inquit, «olim hoc dictum» imperator «relatione multorum, sed abi securus ad lares, exutus omni metu clementia principis, qui ut prudens definivit inimicorum minuere numerum augereque amicorum sponte sua contendit ac libens». 6. Exin sacrorum perfecto ritu digresso offeruntur rectoris Aegypti scripta, Apim bovem operosa quaesitum industria tamen post tempus inveniri potuisse firmantis, quod ut earum regionum existimant incolae faustum et ubertatem frugum diversaque indicat bona. 7. Super qua re pauca conveniet expediri. inter animalia antiquis observationibus consecrata Mnevis et Apis sunt notiora: Mnevis Soli sacratur, super quo nihil dicitur memorabile; sequens Lunae. est enim Apis bos diversis genitalium notarum figuris expressus, maximeque omnium corniculantis lunae specie latere dextro insignis, qui cum post vivendi spatium praestitutum sacro fonte inmersus e vita abierit - nec enim ultra eum trahere licet aetatem quam secreta librorum praescribit auctoritas mysticorum - necatur choragio pari bos femina, quae ei inventa cum notis certis offertur, quo perempto alter cum publico quaeritur luctu, et si omnibus signis consummatus reperiri potuerit, ducitur Memphim, urbem frequentem praesentiaque numinis Aesculapii claram. 8. cumque initiante antistitum numero centum, inductus in thalamum esse coeperit sacer, coniecturis apertis signa rerum futurarum dicitur demonstrare et adeuntes quosdam indiciis averti videtur obliquis, ut offerentem cibum aliquando Germanicum Caesarem, sicut lectum est, aversatus portenderat paulo post eventura. XV. 1. Strictim itaque, quoniam tempus videtur hoc flagitare, res Aegyptiacae tangantur, quarum notitiam in actibus Hadriani et Severi principum digessimus late visa pleraque narrantes. 2. Aegyptiam gentem omnium vetustissimam, nisi quod super antiquitate certat cum Scythis, a meridiali latere Syrtes maiores et Phycus promuntorium et Borion et Garamantes nationesque variae claudunt, qua orientem e regione prospicit, Elephantinen et Meroen urbes Aethiopum et Catadupos rubrumque pelagus et Scenitas praetenditur Arabas, quos Sarracenos nunc appellamus, septentrioni supposita terrarum situ cohaeret inmenso, unde exordium Asia Syriarumque provinciae sumunt, a vespera Issiaco disiungitur mari, quod quidam nominavere Parthenium. 3. Pauca itaque super benivolo omnium flumine Nilo, quem Aegyptum Homerus appellat, praestringi conveniet, mox ostendendis aliis, quae sunt in his regionibus admiranda. 4 origines fontium Nili, ut mihi quidem videri solet, sicut adhuc factum est, posterae quoque ignorabunt aetates. verum quoniam fabulantes poetae variantesque geographi in diversa latentem notitiam scindunt, opiniones eorum veritati confines, ut arbitror, expediam paucis. 5. adfirmant aliqui physicorum in subiectis septentrioni spatiis, cum hiemes frigidae cuncta constringunt, magnitudines nivium congelascere, easque postea vi flagrantis sideris resolutas, fluxis umoribus nubes efficere gravidas, quae in meridianam plagam etesiis flantibus pulsae, expressaeque tepore nimio incrementa ubertim suggerere Nilo creduntur. 6. ex Aethiopicis imbribus, qui abundantes in tractibus illis per aestus torridos cadere memorantur, exundationes eius erigi anni temporibus adserunt alii praestitutis: quod utrumque dissonare videtur a veritate. imbres enim apud Aethiopas aut numquam aut per intervalla temporum longa cadere memorantur. 7. opinio est celebrior alia, quod spirantibus prodromis, perque dies quadraginta et quinque etesiarum continuis flatibus repellentibus eius meatum, velocitate cohibita, superfusis fluctibus intumescit: et reluctante spiritu controverso adulescens in maius, hinc vi reverberante ventorum, inde urgente cursu venarum perennium, progrediens in sublime tegit omnia, et humo suppressa per supina camporum speciem exhibet maris. 8. rex autem Iuba Punicorum confisus textu librorum a monte quodam oriri eum exponit, qui situs in Mauritania despectat oceanum, hisque indiciis hoc proditum ait, quod pisces et herbae et beluae similes per eas paludes gignuntur. 9. Aethiopiae autem partes praetermeans Nilus nominum diversitate decursa, quae ei orbem peragranti nationes indidere conplures, aestuans inundatione ditissima ad cataractas id est praeruptos scopulos venit, e quibus praecipitans ruit potius quam fluit: unde Atos olim accolas usu aurium fragore adsiduo deminuto necessitas vertere solum ad quietiora coegit. 10. exinde lenius means per ostia septem, quorum singula perpetuorum amnium usum et faciem praebent, nullis per Aegyptum aquis externis adiutus eiectatur. et praeter amnis plurimos ex alveo derivatos auctore, cadentesque in suppares eius, septem navigabiles sunt et undosi, quibus subiecta vocabula veteres indiderunt: Heracleoticus, Sebennyticus, Bolbiticus, Pathmiticus, Mendesius, Taniticus et Pelusiacus. 11. oriens autem inde, ut dictum est, propellitur e paludibus ad usque cataractas insulasque efficit plures, quarum aliquae ita porrectis aquis dicuntur extentae ut singulas aegre tertio die relinquat. 12. inter quas duae sunt clarae Meroe et Delta, a triquetrae litterae forma hoc vocabulo signatius appellata. cum autem sol per Cancri sidus coeperit vehi, augescens ad usque transitum eius in Libram, diebusque centum sublatius fluens minuitur postea et mitigatis ponderibus aquarum navibus antea pervios equitabiles campos ostendit. 13. abunde itaque luxurians ita est noxius, ut infructuosus, si venerit parcior: gurgitum enim nimietate umectans diutius terras culturas moratur agrorum, parvitate autem minatur steriles segetes. eumque nemo aliquando extolli cubitis altius sedecim possessor optavit. et si inciderit moderatius, aliquotiens iactae sementes in liquore pinguis cespitis cum augmento fere septuagesimo renascuntur: solusque fluminum auras nullas inspirat. 14. Exuberat Aegyptus etiam pecudibus multis, inter quas terrestres sunt et aquatiles. aliae quae humi et in humoribus vivunt unde amphibioi nominantur. et in aridis quidem capreoli vescuntur et bubali et spinturnicia omni deformitate ridicula, aliaque monstra quae enumerare non refert. 15. Inter aquatiles autem bestias crocodilus ubique per eos tractus abundat, exitiale quadrupes malum, adsuetum elementis ambobus, lingua carens, maxillam superiorem commovens solum, ordine dentium pectinato, perniciosis morsibus quicquid contigerit pertinaciter petens, per ova edens fetus anserinis similia. 16. utque armatus est unguibus, si haberet etiam pollices, ad evertendas quoque naves sufficeret viribus magnis: ad cubitorum enim longitudinem octodecim interdum extentus, noctibus quiescens per undas, diebus humi versatur confidentia cutis, quam ita validam gerit, ut eius terga cataphracta vix tormentorum ictibus perforentur. 17. et saevientes semper eaedem ferae quasi pacto foedere quodam castrensi per septem caerimoniosos dies mitescunt ab omni saevitia desciscentes, quibus sacerdotes Memphi natales celebrant Nili. 18. praeter eos autem, qui fortuita pereunt morte, alii dirumpuntur suffossis alvis mollibus serratis ferarum dorsualibus cristis, quas delphinis similes nutrit fluvius ante dictus, alii exitio intereunt tali. 19. trochilus avicula brevis dum escarum minutias captat, circa cubantem feram volitans blande, genasque eius inritatius titillando pervenit ad usque ipsam viciniam gutturis. quod factum contuens enhydrus ichneumonis genus oris aditum penetrat alite praevia patefactum et populato ventre, vitalibus dilancinatis erumpit. 20. audax tamen crocodilus monstrum fugacibus; ubi audacem senserit, timidissimum, et in terra acutius cernens, per quattuor menses hibernos nullo vesci dicitur cibo. 21. Hippopotami quoque generantur in illis partibus ultra animalia cuncta ratione carentia sagacissimi, ad speciem equorum bifidas habentes ungulas caudasque breves, quorum sollertiae duo interim ostendere documenta sufficiet. 22. inter arundines celsas et squalentes nimia densitate haec belua cubilibus positis, otium pervigili studio circumspectat, laxataque copia ad segetes depascendas egreditur. cumque iam coeperit redire distenta, aversis vestigiis distinguit tramites multos, ne unius plani itineris lineas insidiatores secuti repertum sine difficultate confodiant. 23. item cum aviditate nimia extuberato ventre pigrescit, super calamos recens exsectos femora convolvit et crura, ut pedibus vulneratis cruor egestus sagina distentum faciat levem: et partes saucias caeno oblinit quam diu in cicatrices conveniant plagae. 24. has monstruosas antehac raritates in beluis in aedilitate Scauri vidit Romanus populus primitus, patris illius Scauri, quem defendens Tullius imperat Sardis, ut de familia nobili ipsi quoque cum orbis terrarum auctoritate sentirent, et per aetates exinde plures saepe huc ducti nunc inveniri nusquam possunt, ut coniectantes regionum incolae dicunt, insectantis multitudinis taedio ad Blemmyas migrasse conpulsi. 25. Inter Aegyptias alites, quarum varietas nullo conprehendi numero potest, ibis sacra est et amabilis et innocua ideo, quod nidulis suis ad cibum suggerens ova serpentum, efficit ut rarescant mortiferae pestes absumptae. 26. occurrunt eaedem volucres pinnatis agminibus anguium, qui ex Arabicis emergunt paludibus venena malignantes, eosque, antequam finibus suis excedunt, proeliis superatos aeriis vorant, quas aves per rostra edere fetus accepimus. 27 serpentes quoque Aegyptus alit innumeras, ultra omnem perniciem saevientes: basiliscos et amphisbaenas et scytalas et acontias et dipsadas et viperas aliasque conplures, quas omnes magnitudine et decore aspis facile supereminens, numquam sponte sua fluenta egreditur Nili. 28. Multa in illis tractibus pretium est operae maximum cernere. e quibus pauca conveniet explicari. templa ubique molibus magnis exstructa. pyramides ad miracula septem provectae, quarum diuturnas surgendi difficultates scriptor Herodotus docet, ultra omnem omnino altitudinem, quae humana manu confici potest, erectae sunt turres, ab imo latissimae in summitates acutissimas desinentes. 29. quae figura apud geometras ideo sic appellatur quod ad ignis speciem, tou pyros, ut nos dicimus, extenuatur in conum. quarum magnitudo quoniam in celsitudinem nimiam scandens gracilescit paulatim, umbras quoque mechanica ratione consumit. 30. Sunt et syringes subterranei quidam et flexuosi secessus, quos, ut fertur, periti rituum vetustorum adventare diluvium praescii, metuentesque, ne caerimoniarum oblitteraretur memoria, penitus operosis digestos fodinis per loca diversa struxerunt, et excisis parietibus volucrum ferarumque genera multa sculpserunt, et animalium species innumeras multas, quas hierographicas litteras appellarunt ... 31. Dein Syene, in qua solstitii tempore, quo sol aestivum cursum extendit, recta omnia ambientes radii excedere ipsis corporibus umbras non sinunt. inde si stipitem quisquam fixerit rectum vel hominem aut arborem viderit stantem, circa lineamentorum ipsas extremitates contemplabitur umbras absumi, sicut apud Meroen Aethiopiae partem aequinoctiali circulo proximam dicitur evenire, ubi per nonaginta dies umbrae nostris in contrarium cadunt, unde Antiscios eius incolas vocant. 32. quae quoniam miracula multa sunt opusculi nostri propositum excedentia, ad ingenia celsa paramus, pauca super provinciis narraturi. XVI. 1. Tres provincias Aegyptus fertur habuisse temporibus priscis, Aegyptum ipsam et Thebaidem et Libyam, quibus duas adiecit posteritas, ab Aegypto Augustamnicam et Pentapolim a Libya sicciore disparatam. 2. Igitur Thebais multas inter urbes clariores aliis Hermopolim habet et Copton et Antinou, quam Hadrianus in honorem Antinoi ephebi condidit sui: hecatompylos enim Thebas nemo ignorat. 3. In Augustamnica Pelusium est oppidum nobile, quod Peleus Achillis pater dicitur condidisse, lustrari deorum monitu iussus in lacu, qui eiusdem civitatis adluit moenia, cum post interfectum fratrem nomine Phocum horrendis furiarum imaginibus raptaretur, et Cassium, ubi Pompei sepulcrum est Magni, et Ostracine et Rhinocorura. 4. In Pentapoli Libya Cyrene est posita, urbs antiqua sed deserta, quam Spartanus condidit Battus, et Ptolomais et Arsinoe eademque Teuchira et Darnis et Berenice, quas Hesperidas appellant. 5. in sicciore vero Libya Paraetonion et Chaerecla et Neapolis inter municipia pauca et brevia. 6. Aegyptus ipsa, quae iam inde, uti Romano imperio iuncta est regitur a praefectis, exceptis minoribus multis, Athribi et Oxyryncho et Thmui et Memphi maximis urbibus nitet. 7. Alexandria enim vertex omnium est civitatum, quam multa nobilitant et magnificentia conditoris altissimi et architecti sollertia Dinocratis, qui cum ampla moenia fundaret et pulchra paenuria calcis ad momentum parum repertae omnes ambitus lineales farina respersit, quod civitatem post haec alimentorum uberi copia circumfluere fortuito monstravit. 8. inibi aurae salubriter spirantes, aer tranquillus et clemens atque, ut periculum docuit per varias collectum aetates, nullo paene die incolentes hanc civitatem solem serenum non vident. 9. hoc litus cum fallacibus et insidiosis accessibus adfligeret antehac navigantes discriminibus plurimis, excogitavit in portu Cleopatra turrim excelsam, quae Pharos a loco ipso cognominatur, praelucendi navibus nocturna suggerens ministeria, cum quondam ex Parthenio pelago venientes vel Libyco, per pandas oras et patulas, montium nullas speculas vel collium signa cernentes, harenarum inlisae glutinosae mollitiae frangerentur. 10. haec eadem regina heptastadium sicut vix credenda celeritate ita magnitudine mira construxit ob causam notam et necessariam. insula Pharos, ubi Protea cum phocarum gregibus diversatum Homerus fabulatur inflatius, a civitatis litore mille passibus disparata Rhodiorum erat obnoxia vectigali. 11. quod cum in die quodam nimium quantum petituri venissent, femina callida semper in fraudes, sollemnium specie feriarum isdem publicanis secum ad suburbana perductis, opus iusserat inrequietis laboribus consummari, et septem diebus totidem stadia molibus iactis in mare, solo propinquanti terrae sunt vindicata. quo cum vehiculo ingressa errare ait Rhodios insularum non continentis portorium flagitantes. 12. His accedunt altis sufflata fastigiis templa. inter quae eminet Serapeum, quod licet minuatur exilitate verborum, atriis tamen columnariis amplissimis et spirantibus signorum figmentis et reliqua operum multitudine ita est exornatum, ut post Capitolium, quo se venerabilis Roma in aeternum attollit, nihil orbis terrarum ambitiosius cernat. 13. in quo bybliothecae fuerunt inaestimabiles: et loquitur monumentorum veterum concinens fides septingenta voluminum milia, Ptolomaeis regibus vigiliis intentis conposita bello Alexandrino, dum diripitur civitas sub dictatore Caesare, conflagrasse. 14. Canopus inde duodecimo disiungitur lapide, quem, ut priscae memoriae tradunt, Menelai gubernator sepultus ibi cognominavit. amoenus inpendio locus fanis et diversoriis laetis exstructus, auris et salutari temperamento perflabilis, ita ut extra mundum nostrum morari se quisquam arbitretur in illis tractibus agens, cum saepe aprico spiritu inmurmurantes audierit ventos. 15. Sed Alexandria ipsa non sensim, ut aliae urbes, sed inter initia prima aucta per spatiosos ambitus, internisque seditionibus diu aspere fatigata, ad ultimum multis post annis Aureliano imperium agente, civilibus iurgiis ad certamina interneciva prolapsis dirutisque moenibus amisit regionis maximam partem, quae Bruchion appellabatur, diuturnum praestantium hominum domicilium. 16. unde Aristarchus grammaticae rei doctrinis excellens, et Herodianus artium minutissimus sciscitator, et Saccas Ammonius Plotini magister, aliique plurimi scriptores multorum in litteris nobilium studiorum, inter quos Chalcenterus eminuit Didymus, multiplicis scientiae copia memorabilis, qui in illis sex libris ubi non numquam inperfecte Tullium reprehendit sillographos imitatus scriptores maledicos, iudicio doctarum aurium incusatur, ut inmania frementem leonem putredulis vocibus canis catulus longius circumlatrans. 17. et quamquam veteres cum his quorum memini floruere conplures, tamen ne nunc quidem in eadem urbe doctrinae variae silent; nam et disciplinarum magistri quodam modo spirant et nudatur ibi geometrico radio quicquid reconditum latet, nondumque apud eos penitus exaruit musica, nec harmonica conticuit, et recalet apud quosdam adhuc licet raros consideratio mundani motus et siderum, doctique sunt numeros haut pauci, super his scientiam callent quae fatorum vias ostendit. 18. medicinae autem, cuius in hac vita nostra nec parca nec sobria desiderantur adminicula crebra, ita studia augentur in dies ut, licet opus ipsum redoleat, pro omni tamen experimento sufficiat medico ad commendandam artis auctoritatem, si Alexandriae se dixerit eruditum. 19. et haec quidem hactenus. sed si intellegendi divini aditionem multiplicem et praesensionum originem mente vegeta quisquam voluerit replicare, per mundum omnem inveniet mathemata huius modi ab Aegypto circumlata. 20. hic primum homines longe ante alios ad varia religionum incunabula, ut dicitur, pervenerunt et initia prima sacrorum caute tuentur condita scriptis arcanis. 21 . hac institutus prudentia Pythagoras colens secretius deos, quicquid dixit aut voluit auctoritatem esse instituit ratam, et femur suum aureum apud Olympiam saepe monstrabat, et cum aquila conloquens subinde visebatur. 22. hinc Anaxagoras lapides e caelo lapsuros et putealem limum contrectans tremores futuros praedixerat terrae. et Solon sententiis adiutus Aegypti sacerdotum, latis iusto moderamine legibus, Romano quoque iuri maximum addidit firmamentum. ex his fontibus per sublimia gradiens sermonum amplitudine Iovis aemulus Platon visa Aegypto militavit sapientia gloriosa. 23. Homines autem Aegyptii plerique subfusculi sunt et atrati magis quam maesti oris, gracilenti et aridi, ad singulos motus excandescentes, controversi et reposcones acerrimi. erubescit apud eos siqui non infitiando tributa plurimas in corpore vibices ostendat. et nulla tormentorum vis inveniri adhuc potuit, quae obdurato illius tractus latroni invito elicere potuit, ut nomen proprium dicat. 24. Id autem notum est, ut annales veteres monstrant, quod Aegyptus omnis sub amicis erat antea regibus, sed superatis apud Actium bello navali Antonio et Cleopatra, provinciae nomen accepit ab Octaviano Augusto possessa. aridiorem Libyam supremo Apionos regis consecuti sumus arbitrio, Cyrenas cum residuis civitatibus Libyae Pentapoleos Ptolomaei liberalitate suscepimus. evectus longius ad ordinem remeabo coeptorum.

INCIPIT LIBER VIIII. 1 De mundo et IIII plagis ipsius In sacro ergo eloquio intellegentiae magna discretio est. Sepae enim in quibusdam locis illius, et historia seruanda est, et allegoria, et sepe in quibusdam sola exquirenda est allegoria. Aliquando uero sola necesse est ut teneatur historia. Nam quibusdam locis sicut diximus historia simul tenenda est et allegoria, ut et tardiores pascantur per historiam #M258D# et uelociores ingenio per allegoriam. Unde cum loquente deo populus lampades et sonitum bucinae et montem fumigantem cerneret, per territus petiit, ut eis per Moysen dominus loqueretur. Unde scriptum est: Stetit populus de longe, Moyses accessit ad caliginem in qua erat deus. Turba quippe populi allegoriarum caliginem non ualet penetrare, quia ualde paucorum est spiritalem intellectum rimare, que enim mentes carnalium sola #M259# sepe historia pascuntur. Loquente deo, stetit populus a longe, quia uero spiritales quique allegoriarum nubem penetrant, ut spiritaliter dei uerba cognoscant. Moyses accessit ad caliginem in qua erat deus, idcirco nos in hoc opere ubi de rerum uaria #365b# significatione scribere disposimus res ipsas primum notamus, deinde significationem earum breuiter disseremus. Ita uita mundo incipientes partes eius subsequenter differendo ponamus. Mundus est caelum et terra, mare et quae in eis opera dei sunt, de quo dicitur: Et mundus per eum factus est. Mundus Latine a philosophis dictus, quod in sempiterno motu sit, ut caelu, sol, luna, aer, maria. Nulla enim requies eius elementis concessa est, ideoque semper in motu est. Greci uero nomen mundo de ornamento accommodauerunt, propter diuersitatem elementorum, et pulchritudinem siderum. Appellatur enim apud eos cosmos quod significat ornamentum. Nihil enim mundo pulchrius, oculis carnis aspicimus. Mundus enim aliquando historialiter, id est uniuersorum elementorum compactio accipitur. Aliquando uero iuxta allegoriam in bonam partem et aliquando in contrariam ponitur. Nam mundus historialiter in eo intellegitur, ubi euangelista dicit: In mundo erat et mundus per eum factus est. Et illud ubi dominus ait: Ego lux in hunc mundum ueni. In mundo quippe erat, et mun#366a#dus per ipsum factum est. Quia deus erat quia totus ubique quia suae presentiae maiestatis, sine labore regens, sine onere continens quod fecit. In quo etiam mundo quem prius per diuinitatem creauit. Postmodum homo natus apparuit, quod autem sequitur. Et mundus eum non cognouit, significat homines mundi amore deceptos, atque in herendo creaturae, ab agnoscenda creatoris sui maiestate reflexos. Duobus autem modis ut diximus, mundus intellegitur. Aliter in peccatoribus aliter in sanctis. Quod autem dominus dicit ad patrem, ut mundus credat, quia tumemisisti. Et alibi, ut cognoscat mundus, quia diligo patrem. Hic nominat mundum eos qui credituri erant uel qui tunc credebant Christum filium dei esse, ad salutem humani generis missum a patre in mundum. Quod autem ait: Pater iuste, mundus te non cognouit ego autem cognouite. Ideo non cognouit, quia dampnatus est per iustitiam, ille uero qui saluandus erat mundus, per misericordiam te cognouit. Utique ipse Christus reconciliauit patri, non merito sed gratia. Hinc dicitur Ihesus saluator mun#366b#di hoc est aecclesiae catholicae, quia ipse est saluator omnium et maxime fidelium. Quod enim legitur dominus dixisse. Uenit enim princeps huius mundi et in me non inuenit quicquam. Hic ostendit diabolum principem esse peccatorum hominum, non creaturarum dei. Et quotiens cumque mundi figura in mala significatione ponitur. Nihil ostendit nisi mundi istius amatores, et non dei. Absit enim ut credamus illum principem esse, caeli et terrae, et creaturarum omnium, quae generaliter mundi #M260# nomine appellantur. Totius itaque mundus seruit suo creatori non deceptori, redemptori non interemptori. Et regitur dispensatione diuina non inimici uersutia subuertitur. praeter homines partis illius qui propria uoluntate non necessatitate aliqua se abiciunt diabolo. Aliquando etiam ipsa ambitio terrenarum rerum, mundi nomine designatur. Unde dicit Iohannes apostolus: Nolite diligere mundum, neque eaque in mundo sunt. Si quis diligit mundum non est caritas patris in eo, quoniam omne quod in mundo est concupiscentia carnis est. Et concupiscentia oculorum et superbia uitae. #367a# Omne quod in mundo est, dicit omnes qui mente inhabitant mundum, qui amore incolunt mundum, sicut caelum inhabitant quorum cor sursum est, quamuis carne ambulent in terra. Omne quod in mundo est omnis mundi amatores non habent, nisi concupiscentiam carnis et oculorum et superbiam uitae. Quibus uitiorum uocabulis omnia genera uitiorum comprehendit. Concupiscentia carnis est omne quod ad uoluptatem et dilitias corporis pertinet. In quibus sunt maxima cibus et potus et concubitus, que tria Salomon sanguis sugis conparat. Concupiscentia oculorum quae fit in discendis artibus nefariis, in contemplandis spectaculis turpibus uel superuacuis, in adquirendis rebus temporalibus in dinoscendis, et carpendis proximorum uitiis. Superbia uitae est, cum se quis iactat in honoribus per haec tria cupit litas humana temptatur. Quatuor autem esse climata mundi aiunt id est plagas orientem et occidentem septemtrionem et meridiem. Oriens ab exortu solis est nuncupatus, occidens quod diem faciat occidere atque interire. Abscondit enim lumen mundo et tenebras #367b# superinducit. Septentrio autem a septem stellis axis uocatur, quae in ipso reuolutae rotantur. Hic proprie uertex dicitur, eo quod uertitur sicut poeta ait: Vertitur interea caelum. Meridies uel quia ibi sol faciat medium diem quasi medi dies uel quia tunc purius micat ether, merum enim purum dicitur. Misticae autem oriens dominum significat saluatorem de quo in Lucas scriptum est: Visitauit nos oriens ex alto. Et in Zacharia propheta: Ecce uir oriens nomen eius. Oriens populus Iudeorum siue in luminatio fidei, sicut in Esaia ecclesia dicitur. Ab oriente adducam se mentuum. Occidens populus gentium ubi et supra et ab occidente congregabo. Occidens autem significat uitae melioris defectum, uel occasum mortis. Vnde de peccatoribus in propheta scriptum est. Occidet uobis sol in meridie. Et Psalmista iter inquit facite ei qui ascendit super occasum, dominus nomen est ei. Item occasus significat post temptationis ardores incentiuae libidinis refrigerationem. Sicut in Deuteron omio pro eo qui nocturno polluitur somnio, hoc est occulta cogitatione ut non reuertatur prius in castra quam lauet uestimenta sua, et occidat #368a# sol. Rursum oriens designat initium bonae uitae nostrae, #M261# occasus malae conuersatioris affectus, ut est illud in Psalmo: Quantum distat oriens ab occasu, elongabit a nobis iniquitates nostras. In accasu enim eramus, cum peccati uinculo tenebamur astricti. In oriente autem sumus quando per quam regenerationis nos soluerus inuisitat, et tenebras facit nostrorum discedere peccatorum. Tantum ergo iniquitates nostrae longe sunt cum nobis peccata nostra danantur, quanto potest clara dies a tenebrosa nocte distare, siue per orientem significat regnum dei, per occasum uero Gehennam, quae tantum a beatorum sede, dissociata est, quantum dicit Abraham loquens ad diuitem: Inter nos et uos chaos magnum firmatum est. Septentrionalis autem pars mundi, unde gelu et siccitas procedunt, per figuram ostendit diabolum, uel frigus infidelitatis de quo scriptum est: Aquilonem et mare tu creasti, Thabor et Hermon in nomine tuo, exultabunt tuum brachium cum potentia. Per aquilonem designans diabolum qui dixit: #368b# Ponam sedem meam in aquilone, et ero similis altissimo. Vnde alibi legitur aliquo durus est uentus qui alio nomine dexter uocatur. Eo quod diabolus nomen sibi dextri presumat tamquam boni siue quod occidentem id est peccatum respicientes dexter fiat. Aquilo significat populus gentium, ut in Esaia: Dicam aquiloni da, et in Psaltero: Latera aquilonis cuiutas regis magni. Et in Iob: Ab aquilone aurum uenit. Meridiana autem plaga mundi, quae et australis ab austro uento uocatur, calore suo frigus dissipat, et glaciem soluit. Significans gratiam spiritus sancti, qui caritatis ardore frigus infidelitatis expellit, et peccatorum duritiam dissoluit. Vnde scriptum est: Conuerte domine captiuitatem nostram sicut torrens austro. Qui etiam uentus significat populum Iudaicum, lumen scientiae in scripturis legis et prophetarum habentem. Sicut aquilo gentilem in tenebris infidelitatis et stultitia erroris degentem. Has quoque ambas gentes Christi gratia per euangelium ad se conuocauit. Item in aquilone aduersa mundi. In austro blandimenta designantur, qua gemina ex pugnatione #369a# probatur aecclesia. Et per constantiam fidei mirum odorem uirtutum dispergit. Vnde sponsa in Cantico canticorum dicit: Surge aquilo et ueni auster, perfla hortum meum et fluant aromata illius, consurge permittenti uox est non imperantis. Item in contrariam partem meridies accipitur, ut est illud in Psalmo: Aruina et demonio meridiano. Demonium meridianum est in mane periculum feruore persecutionis accensum, ubi ruina plerumque metuitur. Auster ecclesia quae ex Iuda eis prior in Christo credidit, ut in propheta: Qui habitatis in terra austri, ferte aquam sitienti, id est baptismum credentibus. Et in Iob: Ab aquilone aurum uenit, et ab austro formidolosa lauadatio. Auster sancta aecclesia est fidei calore accensa. 2 De athomis Philosophi athomos uocant quasdam in mundo corporum partes tam minutis simas ut nec ui sui pateant. Nec nomen id est sectionem recipiant, unde et athomi dictae sunt. Hae per inane totius mundi in requietis motibus uolitari, et huc atque illuc ferri dicuntur sicut tenuissimi pulueres qui infusi per fenestras radiis solis uidentur. Ex his arbores et herbas et fruges omnes oriri, et ex his ignem et aquam et uniuersa gigni atque constare quidam #369b# philosophi gentium putauerunt. Sunt autem athomi, aut in corpore, aut in tempore, aut in numero. In corpore ut lapis, diuidis eum in partes et partes diuidis ipsas in grana, uelut sunt harenae. Rursum que ipsa harenae grana diuide in minutissimum puluerem, donec si possis peruenias ad aliquam minutiam, quae iam non sit quae diuidi uel secari possit, haec est athomis in corporibus. In tempore uero, sic intellegitur athomus, annum uerbi gratia diuidis in menses, menses in dies, dies in horas, adhuc partes horarum admittunt diuisionem, quousque uenias ad tantum temporis punctum, et quandam momenti particulam talem que per nullam morulam produci possit. Et ideo iam diuidi non potest, haec est athomus temporus. Innumeris ut puto, octo diuiduntur in quatuor, rursus iiii in duobus, inde duo in unum, unus autem athomus est, quia insecabilis est, sic et littera. Nam orationem diuidis in uerba, uerba in sillabas, sillabam in litteras, littera pars minima, athomus est, nec diuidi potest. Athomus ergo est quod diuidi non potest, ut in geome#370a#trica punctus. Nam thomus diuisio dicitur Grece, athomus indiuisio. Nam quantum inuisibilis unitas, ualeat in rebus ad ostendendam misticam significationem, manifeste scriptura designat, quia ipsam omnium rerum initium esse demonstrat, apostolo dicente, unus dominus, una fides, unum baptisma, unus deus et pater omnium, qui est super omnes et per omnia, et in omnibus nobis, qui benedictus in saecula. Vnde idem iuebet nos sollicitos seruare unitatem spiritus in uinculo pacis, ut fiat unum corpus, et unus spiritus, sicut uocati sumus, in una spe uocationis nostrae. 3 De elementis Ylen Greci rerum quandam primam materiam dicunt, nullo prorsus modo formatam, sed omnium corporalium formarum capacem, ex qua uisibilia haec elementa formata sunt. Vnde et ex eius deriuatione, uocabulum acceperunt. Ylen Latini materiam appellauerunt. Ideo quia omne in forme, unde aliquid faciendum est, semper materia nuncupatur. Proinde et eam poetae siluam nominauerunt, nec incongrue, quia materiae siluarum sunt. #370b# Greci autem elementa ictoxa nuncupant, eo quod sibi societatis concordia et communione quadam conueniunt. Nam sic ea inter se naturali quadam ratione iuncta dicuntur. Vt modo originem ab igne repetentes us#M263#que ad terram, modo a terra, usque ad ignem. Vt ignis quidem in aera desinat. Aer in aquam densetur, aqua in terram crassescat. Rursusque terra diluatur in aquam, aqua arescat in aerem. Aer in ignem extenuetur, qua propter omnia elementa omnibus inesse, sed unum quodque eorum, ex eo quod amplius habet, accepisse uocabulum. Sunt autem diuina prouientia, propriis animantibus distributa, nam caelum angelis, aerem uolucribus, mare piscibus, terram hominibus, ceterisque animantibus creator ipse impleuit. 4 De caelo Caelum dictum, eo quod tamquam caelatum uas impressa lumina habeat stellarum, ueluti signa. Caelum autem in scripturis sanctis ideo firmamentum uocatum, quod sit cursu siderum et ratis legibus, fixisque firmatum. Interdum et caelum pro aere accipitur, ubi uenti et nubes et procellae #371a# et turbines fiunt. In scriptura sacra plerumque et ea quae accipi secundum hystoriam possunt, spiritaliter intellegenda sunt ut et fides habeatur in ueritate hystoriae, et spiritalis intellegentiae capiatur in mysteriis allegoriae, sicut hoc quoque nominus quod Psalmista ait: Quoniam uidebo caelos opera digitorum tuorum lunam et stellas quas tu fundasti. Ecce enim iuxta ueritatem hystoriae stat sermo rationis, quia et caeli opera dei sunt et lunae ac stellae ab eo creatae atque fundatae sunt. Sed si hoc Psalmista: Iuxta solam hystoriam et non etiam secundum intellectum mysticum asserit, qui caelum opera dei esse professus est dicturus lunam et stellas. Cur non etiam solem quem scimus quia eius opus est pariter enumerauit. Si enim iuxta solam hystoriam loquebatur dicturus luminare minus, prius luminarem aius dicere debuit, ut ante solem, et post lunam atque stellas fundatas esse perhiberet. Sed quia iuxta intellectum mysticum loquebatur, ait lunam sanctam ecclesiam et stellas homines sanctos accipere deberemus, solem nominare noluit, #371b# quia uidelicet ipsi aeterno soli loquebatur, de quo scriptum est: Vobis aut qui timetis dominum, orietur sol iustitiae. Caelum autem iuxta allegoriam aliquando ipusm dominum saluatorem significat ut est illud: Caelum caeli domino, quia sicut sanctus sanctorum et deus deorum ita etiam caelum caelorum recte ipse dicitur in quo plenitudo diuinitatis inhabitat. Aliquando uero angelicas potestates significat, ut est illud in Genesi: In principio fecit deus caelum et terram. Quod post uocauit firmamentum, quia caeli fuerunt hi qui prius bene sunt conditi, sed postmodum firmamentum appellati sunt quia omnino iam ne caderent uirtutem incommutabilitatis acceperunt. Ad quos per prophetam alibi dicitur: Audite caeli quia dominus locutus est. Item caeli nomine prophetae et apostoli et sancti uiri exprimuntur, ut est hoc caeli enarrant gloriam dei, quia ipsi de aduentu Christi disserendo orbe in terrarum sanctis admonitionibus impleue#M264#runt. De quibus caelis alibi dicitur. Verbo domini caeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Quia Christo post ascensionem desuper mittente spiritum sanctum apostoli #372a# in fide et scientia confortati sunt. Igitur in principio fecit deus caelum, id est spiritales caelestia qui meditantur et quaerunt. In ipso fecit et carnales qui terrenum hominum necdum deposuerunt. Aliquando etiam contemplationem supernorum caelum significat, ut est illud: Ascendunt usque ad caelos et descendunt usque ad abyssos. Vsque ad caelos quippe ascendimus cum summa penetramus, sed abyssos usque descendimus ccum repente a contemplationis culmine per turpia temptamenta deicimus. Plerumque ergo in sancto euangelio regnum caelorum praesens aecclesia nominatur. Congregatio quippe iustorum, regnum caelorum dicitur. Quia enim per prophetam dominus dicit: Caelum mihi sedes est terra autem scabellum pedum meorum. Et Salomon ait: Anima iusti sedes sapientiae. Paulus etiam dicit: Christum dico dei uirtutem et dei sapientiam. Liquido comprobatur deum in anima iusti sedere, hoc est regnare et iudicia sua decernere. Nam caelum aeriste ut supra diximus, agnoscitur in quo caelo hoc est aereo Helias raptus disscribitur. Et quod #372b# apostolus de inmundis spiritibus loquitur non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem sed contra spiritalia nequitiae in caelestibus. Et alius apostolus: Caeli autem qui nunc sunt et terra eodem uerbo repositi sunt igni seruati in diem iuditii. Aliquando ergo in caeli nomine sacra scriptura designatur, de qua dicitur extendens caelum sicut pellem, ex qua nobis et sol sapientiae et luna scientiae, et ex antiquis patribus stellae exemplorum atque uirtutes lucent. Quod sicut pellis extenditur que per scriptores suos carnis lingua formatum ante oculos nostros per uerba doctorum exponendo displicatur. Cuius caeli superiora dominus in aquis tegit, quia alta sacre eloquii, id est ea quae de natura diuinitiatis uel de aeternis gaudiis narrat nobis adhuc nescientibus sols angelis in secreto sunt cognita. Nam alibi in Psalterio legitur: Laudate eum caeli caelorum et aquae super caelos sunt laudent nomen domini} Quamuis in Genesi unum caelum fabricatum esse legerimus, tamen eos plurali numero et Paulus apostolus appellauit, qui refert intertium se caelum raptum ibique, talia cognouisse quae homini non licebat effari. Et hic plurali numero nuncupantur quod tali forsitan ratione concordat. Dici#373a#mus unum esse palatium quod multis membris multisque spatiis ambiatur. Ita forsitan et caeli partes dicimus caelos dum complexio atque sinus eius unus esse monstretur. Aquas uero super caelos esse genesis refert, ait enim: Diuisitque aquas quae erant sub firmamento ab his quae erant super firmamentum. Firmamentum enim in aecclesia scripturae diuinae intelleguntur, quia caelum plicabitur sicut liber discreuitque super hoc firmamento aquas, id est caelestes populos angelorum, qui non opus habent hoc suscipere firmamentum, ut legem legentes audiant uerbum dei. Vident enim eum semper et diligunt, sed superposuit ipsum firmamentum legis suae super infirmitatem inferiorum populorum, ut sibi suscipientes cognoscant qualiter discernant inter carnalia et spiritalia, quasi inter aquas superiores et inferiores. 5 De partibus caeli Appellatur autem idem locus aethra in quo sidera sunt, et significat eum ignem qui a toto mundo in altum separatus est. Sane aether est ipsud elementum, aethera uero splendor aetheris est. Consistunt enim luminaria in firmamento caeli, hoc est in firmamento legis dei infixa, euangelistae uidelicet et doctores scripturae sanctae #373b# disputando coherentes, et omnibus inferioribus lumen sapientiae demonstrantes. Prodiit etiam simul et cetera micantium siderum turba id est diuersarum uritutum in aecclesia numerositas, quae in huius uitae oscuritate tamquam in nocte refulgentes, diuidant in hoc firmamento scripturae sensibilia et intellegibilia, quasi inter lucem perfectorum et tenebras populorum, et sunt insigna uirtutum et miraculorum. 6 De ianuis caeli Ianuae caeli duae sunt, oriens et occasus. Nam una porta sol procedit, alia se recipit. Significant autem ianuae caeli testamenta diuina, unde Psalmista ait: Mandauit nubibus desuper et ianuas caeli aperuit. Mandatum est nubibus id est predicatoribus ut per ianuas caeli, hoc est scripturas sanctas predicatione gloriosa aduentum saluatoris domini nuntiarent, qui uere manna sumitur quando adorabili communicatione gustatur. 7 De cardinibus Cardines autem mundi duo septentrio et meridies, in ipsis enim uoluitur caelum. Significant autem cardines ipsi presentis aecclesiae conuersationem quae per totum orbem dilatatur, et in duobus testamentis siue in duobus preceptis caritatis conuersans ad futuram patriam ten#374a#dendo cursum presentis uitae dirigit. Vnde scriptum est: Domini enim sunt cardines terrae, et posuit super eos orbem. 8 De lucae Lux post creationem caeli et terrae a creatore primum formata est ad manifestanda et declaranda opera dei. Lux ipsa substantia est. Lumen a luce manat, id est candor lucis, sed hoc confundunt auctores. Lucis ergo nomine diuersae significationes exprimuntur. Aliquando enim ipsum deum id est totam simul sanctam trinitatem ostendit. Aliquando filium dei, aliquando sanctos uiros significat. Aliquando scripturam sacram. Ali#M266#quando predicationem euangelis. Aliquando sanctam aecclesiam. Sciendum nobis est hoc nomen luminis totius trinitatis esse commune. Legitur enim: Deus lux est, et tenebrae in eo nullae sunt. Ergo quia pater et filius et spiritus sanctus unus est deus. Recte animaduertimus deo et trinitate esse dictum. Deus lux est et tenebrae in eo nullae sunt. Vnde uersus iste merito de saluatore dicit: In lumine tuo uidebimus lumen. Quod autem Christus uera lux sit ostendit ipso in Euangelio dicens: Ego sum lux mundi. Qui sequitur me non ambulabit in tenebris sed habebit lumen #374b# uitae. De quo et Iohannes euangelista ait: Erat lux uera quae inluminat omnem hominem uenientem in mundum, omnem uidelicet qui inluminatur sine naturali ingenio, seu sapientia diuina. Sicut enim nemo a se ipso esse ita etiam nemo a se ipso sapiens esse potest, sed illo inlustrante de quo scriptum est: Omnis sapientia a domino deo est. Sancti quidem homines lux sunt recte uocati dicente a deos domino: Vos estis lux mundi. Et apostolo Paulo: Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino, sed multum distat inter lucem que inluminatur, et lucem que inluminat inter eos, qui participationes uerae lucis accipiunt ut luceant, et ipsam lucem perpetuam, quae non solum in se ipsa lucere, sed et sua presentia quoscumque attigerit, inlustrare sufficit. Aliquando autem scriptum sacram lucem intellegimus, ut est illud: Lucerna pedibus meis uerbum tuum domine, et lumen semitis in eis. Sciens ergo huius saeculi noctem diuersis offensionibus inretitam, ut alibi laqueos, alibi scopulos, alibi contineat profundissimas uastitates pedibus suis, uerbum domini lucere testatur, ne absentia ueri luminis incidat #375a# ruinam, quam per suam prouidentiam uitare non poterat, sed hoc uerbum illud debet intellegi, quod per scripturas sanctas prophetarum ore seminatum est, quod uerbum lucernam bene appellauit. Quae humanis usibus data est ad debellandum noctis profundissimae caecitatem, sicut Petrus apostolus dicit: Habemus certiorem propheticum sermonem, cui bene facitis incendentes uelut lucernae lucenti in obscuro loco. Item lumen inluminatio fidei est, uel domum spiritus sancti, ut in Psalmo: Signatum est super nos lumen uultus tui domine. Item lux et tenebrae electi et reprobi ut in Iob, Numquid nosti quis locus sit lucis et tenebrarum, ut ducas unum quodque ad terminos suos. Item lux et tenebrae, iustitia et iniquitas, ut in apostolo: Qui diligit proximum suum, inlumine est, qui autem odit in tenebris ambulat. Item predicationem euangelii lucerne significat, unde saluator ait: Nemo accendit lucernam et ponam eam sub modio, sed super candelabrum ut luceat omnibus qui in domo sunt. Ponere ergo est lucernam sub modio superiora facere corporis commoda quam predicationem ueritatis #M267# ut ideo quisque ueritatem non predicet. #375# Dum timet ne aliquid in rebus corporalibus et temporalibus molestiae patiatur. Potest haec lucerna et super humanitate saluatoris interpretari. Ipse quippe lucernam accendit qui testam humanae naturae flama suae diuinitatis impleuit, quam profecto lucernam nec credentibus abscondere, nec modio subponere. Hoc est sub mensura legis includere uel intra unius Iudeae gentis terminos uoluit cohibere, candelabrum ecclesiam dicit. Cui lucernam superposuit, qui a nostris in frontibus fidem suae incarnationis affixit, ut qui ecclesiam fideliter ingredi uoluerint. Lumen ueritatis palam queant intueri. Nam et sancta ecclesia luminis uocabulo designatur ut est illud, amictus lumine sicut uestimento. Lumen enim ecclesiam significat, de qua scriptum est: Quae est ista quae ascendit de albata. De albata enim intellegitur inluminata, quae recte uelut uestis aduertitur domini saluatoris, non habens maculam aut rugam. Ipsa enim est candida, hoc est dealbata, et omni decore uirtutum adornata. #376a# Ad quam dicit apostolus: Omnes qui in Christo baptizati estis, Christum induistis. Hanc etiam tunica illa significauit quae non potuit diuidi tempore passionis. Haec est de qua dicitur amictus lumen sicut uestimentum. 9 De luminaribus Luminaria autem quae in caelo sunt posita, diem noctemque inluminant, secundum creatoris sui dispositionem, et cursus sui officia peragunt. Hoc est sol, luna, et stellae, iuxta qualitatem suam significationes allegorias habent, quae ad laudandum deum postquam angelicas uirtutes ad laudem dei Psalmista incitauit subsequenter prouocans ait: Laudate eum sol et luna, laudate eum omnes stellae et lumen. 10 De sole Sol ergo et luna ac stellae, ut quidam dicunt, et si aliquo spiritu proprio regum tamen quia carnalibus oculis patescunt inferiores esse uirtutibus quae non uident. Non absurda aestimatione colligitur quamuis caeli speciem decoro lumine ornare uideantur. Nam illa ad quae peruenitur aspectus, licet sint lucida atque subtilia tamen corpora esse manifestum est, et necesse est ut illis #376b# cedant, quae inuisibili uirtute subsistunt, quapropter solem lunam, et stellas, siue per propriam nationem siue per alias sensibiles et iudicabiles substantias propheta laudare praecepit dominum, quia creatoris beneficio existere meruerunt. Considerata enim tot lumina ingentes adluminationes possunt commouere, quando et mortales oculos uidere factum et ipsa in tam splendida claritate consistunt. Igitur sol in scriptura sacra aliquando significat dominum saluatore. Aliquando sanctorum suorum claritatem. Aliquando sapientiae fulgore. Aliquando decorem uirtutum #M268# et e contrario, aliquando aestum persecutionis, et tribulationem presentis uitae. Nam sol saluatorem in eo exprimit, quod sicut ipse sine aliorum adminiculo ceteris sideribus hoc est luna et stellis, ut quidam ferunt, fulgorem prestant. Ita et Christus propria uirtute splendens, et nullius ope indigens sanctae ecclesae, et quibusque uirtum sanctis splendorem sapientiae, et uirtutum tribuit. Vnde in propheta scriptum est: Orietur uobis timentibus deum sol iustitiae, et sanitas inpenni sancti. #377a# Et alibi ex persona peccatorum dicitur. Sol iustitiae non est ortus nobis. Quod autem splendorem claritatis sanctorum post resurrectionem sol significet. Ostendit ipsa ueritas, in euangelio dicens: Tunc fulgebunt iusti sicut sol in regno patris eorum. Nam solem sapientiam significare testatur psalmista dicens. Solem in potestatem diei quoniam in seculum misericordia eius. Quod spiritaliter ita intellegi potest. Vt solem sapientiae dominus sanctis suis miseratus infundat, quatinus illi uideant quae ad ipsius certum est pertinere iussionem. Decorem autem uirtutum et bonorum operum solem significare illa domini sententia demonstrat qua ad apostolos loquens ait: Sic luceat lux uestram coram hominibus ut uideant opera uestra bona, et glorificent patrem uestrum qui in caelis est. Sol acumen sapientiae significat sicut in Iob: Quibusdam sapientibus sed reprobis pro diabolo dicitur. Radii solis sub ipso erunt sed ecclesiae fides de quo per Iohel prophetam dicitur: Sol conuertetur in tenebras, quia fides aecclesia nouissima persecutione in reproborum cordibus per infidelitatem obscubiratur. Sol manifesta operatio est, sicut in Psaltero dicitur: Pro corpore assumpto in sole posuit tabernaculum suum. #377b# Denique incontrariam partem solis significationem prolatam ostendit illa euangelica parabola quam de se mentis diuersitate dominus protulit dicens. Alia autem ceciderunt in petrosa ubi non habebant terram multam, et continuo exorta sunt, quia non habebant altitudinem terrae. Sole autem orto aestuauerunt et quia non habebant radicem aruerunt. Petrosa uero loca quae tenui cespite contecta susceptum semen cito germinare queunt. Sed uim radicis figendae non habent, illa nimirum sunt praecordia quae nullis disciplinae studiis erudita, nullis temptationum probationibus emollita. Dulcedine auditi tantum sermonis ac promissis caelestibus ad oram delectantur sed in tempore temptationis recedunt. Sol prosperitas est et luna aduersitas mundi ut in Psaltero: Per diem sol non uret te neque luna per noctem. 11 De luna Luna autem quae menstruis temporibus crescit et decrescit, et non proprio lumine lucet sed solis mutuato splendore illustratur. Aliquando #378a# in scripturis significat hanc mortalem uitam et miseram. Aliquando presentem aecclesiam. Vnde in euange#M269#lio parabola legitur quod homo ab Hierusalem descendens in Hiericho incidisset in latrones. Qui etiam despoliauerunt, cum et plagis impositis abierunt semiuiuo relicto. Hic ergo homo Adam intellegitur cum omni genere humano, Hierusalem autem ciuitas illa caelestis accipitur a cuius beatitudine Adam lapsus per praeuaricationem et eiectus in hanc mortalem uitam et miseram. Quam bene Hierichoque luna interpretatur, significat uariis uidelicet defectuum laboribus instabilis semper et caduca. Latrones autem demones intellegere possumus, quis educendo Adam dispoliauerunt enim gloria beatae inmortalitatis, et innocentiae ueste priuarant. Lunam autem figurare aecclesiam ostendit ille uersus. Fecit lunam in tempore, sol cognouit occasum suum. Luna ecclesia est, qua in temporibus factam aliquando minui contingit, aliquando crescere, quae tamen sic minuitur ut semper redeunte integritate #378b# reparetur. Solem uero in hoc loco merito accipimus dominum saluatorem. Iste ergo cognouit occasum suum, id est gloriam suae passionis agnouit. Cum discipulis suis diceret: Venit hora et filius hominis tradetur in manus peccatorum. Item luna significat martyrum passionem, ut per Ioel propheta dicitur: Et luna uertetur in sanguinem, hoc est martyrum suorum cruore perfusa. Item luna presens saeculum significat, eo quod semper mutetur. De quo in Apocalypsi dicitur de ecclesia, et luna sub pedibus suis. Aliquando autem luna instabilem mentis humanae qualitatem in scripturis reprehendit, ut est illud Sapientiae: Stultus ut luna mutatur, quia uir duplici animo inconstans est in omnibus uiis suis. Sed et hoc notandum, quod luna tempus paschalis festiuitatis maxima ex parte ordinat, quae sollempnitas tunc maxime celebratur, cum solus lumen annuo proficiens incremento primam sumit de noctis umbra uictoria. Deinde mensem primum anni, qui et nouarum uocatur, in quo Pascha celebramus attendimus. Ipse autem est mensis, in quo mundus iste formatus, et #379a# homo est primus in Paradisi sede locatus, quia per huius mysteria sollemnitatis, primam nos stolam recepturos. Primum supernae beatitudinis regnum. A quo in longinquam regionem discessimus nos repenturos esse speramus. De cuius gloria regni beatus apostolus Petrus: Caelos autem nouos inquit et terram nouam. Et promissa ipsius expectamus, in quibus iustitia habitat. Sed Iohannes in Apocalypsi sua: Et dixit qui sedebat in throno, ecce facio omnia noua. Deinde etiam tertia mensis eiusdem septimanam, in Pascha obseruamus, quod resurrectionis dominicae gaudiis aptissimae congruit. Quia et eadem sacro sancta eius resurrectio tertia die factae, et tertio tempore saeculi, id est cum gratiae caelestis aduentu, tota eius in carne dispensatio, quae per resurrectionis consummata est gloriam mundo apparuit. Prima namque saeculi tempora lege, naturali per patres, media lege, litterali per prophetas, extrema charismate, #M270# spiritali per seipsum ueniens inlustrare, dignatus est. Sed et ipsa tunc limae conuersio, pulcherrimum nobis #379b# sacramenti caelestis spectaculum prebet. Namque luna, quae rotundifacta schematis a sole lumen ut supra diximus accepit. Ideoque semper ex dimidio orbe quem ad solem habet lucida est, ex altero autem dimidio semper obscura. A prima usque ad quintam decimam lucis crementum ad terras, defectum uero habet ad caelos. A quinta decima autem usque ad nouissimam crementum eiusdem suae lucis a terrenis auersum, paulatim ad caelestia reuertit. Quae nimirum eius conuersio recte paschalis gauda mysteria signat. Quibus omnem mentis nostrae gloriam a uisibilibus auertere deliciis, caducisque fauoribus atque ad solam caelestis gratiae luce suspendere contemplando docemur, uel si utraque eius conuersionem in bonum delectat imprecari possumus intellegere, quod crescens ad oculos humanos, lumen lunae uirtutum gratiam quibus apparens in carne dominus mundo in luxu insinuet. De quibus dicitur: Et Ihesus proficiebat sapientia, et aetate, et gratia, apud deum et homines. Recrescens uero ad caelos, resurrectionis ascensionisque #380a# illius gloriam designet, quae in se quidem ipsa mox perfecta prouenit, sed in animo fidelium quibusdam lucis suae profectibus usque ad finem saeculi crescere non desinit. Resurgens enim dominus a mortuis primo singulis ac binis ac deinde pluribus modo vii, modo undecim et plusquam quingentis fatribus simul ad ultimum discipulis omnibus apparuit quibus uidentibus ascensurus in caelum precepit eos suae dispensationis esse testes in Hierusalem et in omni Iudea et Samaria, et usque ad ultimum terrae et bene luna cum nostros crescit ad oculos paulatim a sole recedit. Cum uero decrescit paribus ad eum spatiis redit. Hoc est enim quod ipse dicit: Exiui a patre et ueni in mundum. Iterum relinquo mundum et uado ad patrem. Et quod de illo Psalmus ait: A summo caelo egressio eius et occursus eius usque ad summum eius. Quia ergo luna eo suae lucis incremento quod exiens a sole ad nostros euoluit optutus. Domini saluatoris in carne usque ad tempora passionis doctrinam uirtutesque significat. Eo autem quod ad solem rediens paulatim ad inuisibilem nobis #380b# caeli faciem recolligit, resurrectionis illius ac posterioris gloriae miracula demonstrat. Merito a quinta decima paschalis uoti gaudiis apta predicatur. His quidem paschalis temporis a legis obseruatione sumptis indiciis heredes noui testamenti et iam diem dominicam quam scriptura unam siue primam sabbati cognominat an nectimus. Nec in merito quae et conditione primitiuae lucis excellens, et triumphum dominicae resurrectionis insignis et nostra quoque nobis resurrectione manet semper ex optabilis. Septem quoque dies lunae id est a quinta decima usque ad uicesimam primam, per quos ea dominica naturali ordine discurrit. Vniuersitatem aecclesiae quae per totum mundum paschalibus est #M271# redempta mysteriis apertae denuntiat. Nam et septenario saepe numero uniuersitatem designare scriptura consueuit. Vnde quod ait propheta: Septies in die laudem dixi tibi. Nil melius intellegitur quam quod alibi ait semper laus eius in ore meo. Et specialiter totam catholicae aecclesiae perfectionem eo figurari Iohannes testatur. Qui ad septem Asiae scribens aecclesias #381a# uniuersalis per orbem aecclesiae mysteria patefacit. Vnde et per omnia quae singulis septem scribit hortamenta hunc uersiculum intexere curauit. Qui habet aures audiendi audiat quid spiritus dicat aecclesiis, quo dum cuilibet dixerat hoc omnibus se dixisse probat aecclesiis. Nec minus etiam moralem nobis commendant paschalia tempora sensum. In nomine quidem paschae ut deuitus ad uirtutes, transitum cottidiae faciamus spiritalem. In mense autem nouorum in quo adulti fructus aduentu suo pronuntiant ueterem cessationem, ut ex uentes ueterem hominem cum actibus eius renouemur spiritu mentis nostrae. Et in duamus nouum hominem qui secundum deum creatus est in iustitiae et sanctitate et ueritate. Et ut uegetati diuersarum uarietate uirtutum, earumque foliis ueluti amoenae arboris adumbratione ueluti, tamquam laetae atque fructiferae segetes pululemus. In pleni lunio ut perfectum splendorem fidei, et sensus gerentes a peccati tenebris segregemur. In reuersa eadem luce lunari ad caelos quod a quinta decima luna fieri incipit, ut quanto magni sumus, humiliemur in omnibus dicentes cum apostolo singuli: Gratia #381b# autem dei sum id quod sum. Quae profecto gratia muneris superni, quia tertio tempore saeculi manifestius effusa est pulcherrima figurarum consequentia, tertia lunae ebdomadae lumen ipsius quod eatenus ad terras creuerat ad caelestia iam crescere inchoat. Pulchrae hunc in pascha obseruare praecipimur, ut gratiae quam accepimus numquam obliti per singulos gradus spiritalis transitus largitori illius oboediendo uicem rependere meminerimus, uel certe increscente ad homines luna uitae nobis actiuae in reuersa uero ad caelos speculatiuae typus ostenditur. Vel in hac nobis conuersione dilectio proximi in illa nostri signatur auctoris. Aut huc conuersus lucis eius profectus ut bona foras operemur admonet, porro illuc ut eadem bona opera solo supernae mercedis intuitu geramus. Huc ut luceat lux nostra coram hominibus ut uideant bona nostra opera illuc ut glorificent patrem nostrum qui in caelis est. 12 De sideribus Siderum et astrorum haec distantia est. Stellae ergo et sydera et astra ita inter se differunt. #382a# Nam stellae est quelibet singularis. Sidera uero sunt stellis plurimis facta ut Hiades, Pliades. Astra autem stellae grandes ut Orion, Bootes. Sed haec nomina scriptores confundunt et astra pro stellis et stellas pro sideribus ponunt. Stellas non habere proprium lumen, sed a sole inluminari dicuntur sicut #M272# et luna. Sidera uero aliquando in bonam partem, Aliquando in contrariam accipiuntur. In bonam ergo partem tunc accipiuntur quando sanctos et electos dei significant qui fiunt in ecclesia. Vnde est illud quod ad Abraham dominus ait: Multiplicabo semen tuum sicut stellas caeli. Et apostolus: Stella inquit ab stella differt in claritate, sic erit et resurrectio mortuorum. Stella Christus est ut in Apocalipsi: Ego sum stella splendida et matutina. Et alibi orietur stella ex Iacob. Et in Apocalipsi: Septem inquit stellae angeli sunt septem aecclesiarum. Nam et apostolus Paulus septem scribit aecclesiis non tamen hisdem quibus Iohannes. Septem loca figura sunt totius aecclesiae, quae septiformis spiritus sancti gratiam habet. Hinc et Psalmista de creatoris opere ait: Lunam et stellas in potestatem noctis quoniam in seculum misericordia eius. Lunam ut iam diximus aecclesiae #382b# debemus accipere stellas diuersos eius ordines sanctitate pollentes ut sunt episcopi, presbyteri, diaconi et ceteri qui uelut stellae caelesti noscuntur conuersatione rediare. Haec omnia in potestate noctis id est in seculi istius tenebris dicta sunt. Vt pereos caliginosa reluceant corda mortalium. Item stellae sunt sancti siue docti eo quod uirtutum operibus in hoc mundo resplendent ut in Psaltero qui numerat multitudinem stellarum et omnibus eis nomina uocat. Astra sunt sancti angeli ut in Iob: Cum me laudarent astra matutina. In contariam ergo significationem ponuntur sidera quando aut peruersos angelos significant, aut hereticos, siue hypochritas. Peruersus ergo angelos de caelo cecidisse testatur Apocalipsis dum dicit draconem tertiam partem siderum secum trahens in terram. Hereticos autem sub siderum nomine denotat Iudas apostolus in epistola sua dicens: Sidera errantia quibus procellae tenebrarum in aeternum seruata est. Hypocrhitae autem qui per fictas species uirtutum sanctos imitari uidentur, tamen ipsi uelut stellae de caelo in terram cadunt. Dum a sanctorum consortio sequestrati inter peccatores ascribuntur. 13 De Pliadibus et Arcturo 14 De arcturo Arcturus uero ita nocturna tempora illustrat, ut in caeli axe positus per diuersa se uertat. nec tamen occidat. Neque enim extracurrens uoluitur, sed in #M273# loco situs in cunctis mundi partibus nequaquam casurus inclinatur. Quid enim micantes Pliades quae et septem sum aliud quam sanctos omnes denuntiant qui inter praesentis uitae tenebras spiritus septiformis gratiae nos lumine illustrant qui ab ipsa mundi origene usque ad eius terminum diuersis temporibus ad prophetandum missi iuxta aliquid sibi coniuncti sunt, et iuxta aliquid non coniuncti. Stellae enim Pliades sicut supradictum est uicinitate #383b# sibi coniunctae sunt tactu disiunctae simul quidem sitae sunt et tamen lucis suae uiritim radios fundunt. Ita sancti omnes aliis aequaliis ad praedicandum temporibus apparentes, et disiunctae sunt per uisionem suae imaginis et coniuncti per intentionem mentis simul micant quia unum predicant sed non semetipsos tangunt. Quia in diuersis temporibus partiuntur quam diuersis temporibus Abel, Esaias, et Iohannes apparuit. Diuisi tempore quidem fuerunt sed non predicatione. In Arcturo autem qui per gyrum suum nocturna spatia non occasurus illustrat nequaquam particulatim edita uita sanctorum, sed tota simul aecclesia designatur quae fatigationes quidem patitur. Nec tamen ad defectum proprii status inclinatur girum laborum tolerat. Sed ad occasum cum temporibus non festinat. Nequae enim ad ima poli Arcturus cum nocturno tempore ducitur, sed dum ipsa uoluitur nox finitur, quia nimirum dum sancta aecclesia innumeris tribulationibus quatitur presentis uitae umbra terminatur. Ea quae stante nox pretent quia illa in sua incolomitate per durante mortalitatis huius uita percurrit. Potest igitur per Arcturum qui a plaga frigoris nascitur lex. Per Plyades ades uero quae ab oriente #384a# surgunt testamenti noui gratia designari quasi enim ab aquilone lex uenerat quae tanta subditos rigiditatis asperitate terrebat. Dum pro culpis suis alios preciperet lapidibus obrui, alios gladii morte multari. Plyades uero que ipsae quoque sicut superius diximus, septem sunt. Testamenti noui gratiam tanto apertius indicant quanto cuncti liquido cernimus, quod per illud fideles suos sanctis spiritus septiformis muneris lumine illustrat. Quaquam igitur se Arcturus uertit Plyades ostendit, quia per omne quod testamentum uetus loquitur testamenti noui opera nuntiantur, sub textu enim litterae tegit mysterium prophetiae. 15 De Orione et Hiadibus De Orione autem et Hiadibus similiter beatus Iob significationem mysticam expressit dicens: Qui fecit Arcturum et Oriona et Hiades et interiora austri. Oriones quippe in ipso pondere temporis hiemalis oriuntur, suoque ortu tempestates excitant et maria terrasque perturbat. Quid igitur post Arcturum, per Orionas nisi martyres designantur, quidum sancta aecclesia ad statum predicationis erigitur. Pondus persequentium molestiasque passuri ad caeli faciem quasi in hieme uenerunt. Bene autem sub#384b#didit protinus Hiades quae iuuenes cente uerno #M274# ad caeli faciem prodeunt, et cum sol iam caloris sui uires exerit extenduntur. Illius quippe signi initiis inherent quod sapientes saeculi taurum uocant ex quo augeri sol incipit atque ad extendenda diei spatia feruentior exsurgit. Qui itaque post Orionas Hiadum nomine, nisi doctores sanctae aecclesiae designantur qui subductis martyribus eo iam tempore ad mundi notitiam uenerunt, quo fides Darius elucet, et repressa infidelitatis hieme altius per corda fidelium sol ueritatis calet, qui remota tempestate persecutionis, expletis longis noctibus infidelitatis. Tunc sanctae aecclesiae orti sunt cum ei iam per credulitatis uernum lucidior annus aperietur. Nec in merito sancti doctores Hiadum nuncupatione signantur. Greco quippe eloquio Hiadas pluuia uocatur. Et Hiades nomen a pluuiis acceperunt quia ortae proculdubio imbres ferunt. Bene ergo Hiadum appellatione expressi sunt. Qui ad statum uniuersalis aecclesiae quasi in caeli faciem deducti super arentem terram humani pectoris sanctae predicationis imbres fuderunt. Cum enim dixisset qui fecit Arcturum et Orionas et Hiades, protinus addidit et interiora austri. Quid namque #385a# in hoc loco austri nomine, nisi feruor sancti spiritus designatur, quo dum repletus quisque fuerit ad amorem patriae spiritalis ignescit. Interiori ergo austri sunt occulti illi angelorum ordines et sacratissimi patriae caelestis sinus quos implet calor spiritus sancti. Illuc quippe sanctorum anime et nunc corporibus exutae, et post corporibus restitutae perueniunt, et quasi in austri abditis occultantur. 16 De Lucifero Lucifer ergo aliquando in bonam partem significationem trahit. Aliquando in contrariam tunc enim in bonam partem ponitur, quando ait dominum saluatorem aut lumen uerae sapientiae significat. Nam dominum saluatorem illa sententia libri Iob denotat qua dicitur: Numquid producis Luciferum in tempore suo. Luciferum ergo se Christus innotuit, quia diluculo a morte resurrexit. Et fulgore sui luminis mortalitatis nostrae caliginem pressit. Cui bene per Iohannem dicitur: Stella splendida et matutina. Viuus quippe apparendo post mortem, matutina nobis stella factus est quia dum in semetipso exemplum nobis resurrectionis praebuit, quae lux sequatur indicauit. Lucem ergo sapientiae et boni intellectus illa sententia beati Petri ostendit qua ait: Habemus firmiorem pro#385b#pheticum sermonem cui bene facitis ad tendentes donec dies lucescat. Et Lucifer oriatur in cordibus uestris. Lucifer ipse clarus intellectus noster est, qui illustrabitur lumine uere sapientiae et perfecte caritatis. In contrariam uero ponitur Lucifer ubi per Esaiam prophetam in onere Babilonis sub typo regis Babiloniae ad apostatam angelum dicitur: Quomodo cecidisti de caelo Lucifer qui mane oriebaris et cetera. Nam ibi ruina eius de claritate aeterna in infernales tenebras ostenditur. 17 De uespere Vesper uero aut finem mundi et aduentum Antichristi significat aut occubitum mortis redemptoris nostri. Aduentum Antichristi uesper significat in illa sententia superiorae Iob qua post productionem Luciferi subsequenter legitur: Et uesperum super filios terrae consurgere facis. Vesperum uero super terrae filios consurgere dominus facit, quia in fidelibus Iudeorum cordibus dominari Antichristum, eorum merito exigente permittit. Qui id toto a domino huic uesperi subduntur iuste, quia ipsi sponte sua filii terrae esse uoluerunt. Terraena quippe et non caelestia requirentes. A perspicienda Luciferi nostri claritate #386a# caecati sunt. Et dum praeesse sibi uesperum expetunt subsequentis dampnationis eterna poena merguntur. 18 De aere Aer est inanitas lumen plurium habens admixtum raritatis quam cetera elementa, de quo Virgilius longum per inane secutus. Aer dictus APOTOAIPIN ab eo quod ferat terram uel quod ab ea feratur. Hic autem partim ad terrenam partim ad caelestem materiam pertinet. Nam ille subtilis ubi uentosi, ac procelle si motus non possunt exsistere ad celestem pertinet partem. Iste uero turbulentior qui exalationibus humidis corporescit terrae deputatur quique ex se multas species reddit. Nam commotus uentus facit, uehementius concitatus, ignes et tonitrua, contractus nubila, conspissatus pluuiam, congelantibus nebulis niuem, turbulentus congelantibus densioribus nubibus grandinem, distentus serenum efficit. Nam aerem densum nubem esse, nubem rarefactam et solutam aerem. Aer autem significat inanitatem cuiuslibet rei, unde apostolus ait: Sic pugno non quasi aerem uerberans id est non mania consectans. Item aer significat tenuitatem mentium secularum ut est illud in Iob: Subito aer #386b# cogetur in nubes et uentus transiens fugabit eas. Quid ergo per aerem nisi mentes secularium designantur que innumeris huius uitae desideriis deditae. Huic illucque more aeris fluidae disperguntur. Sed aer in nubes cogitur cum fluxae mentis per superni respectus gratiam uirtutis soliditate roborantur. Ventus ergo transiens nubes fugat, quia mortalis uita percurrens predicatores sanctos a nostris oculis corporaliter occultat. Aliquando autem predicatores diuini uerbi aer significat, ut est illud Psalmistae: Tenebrosa aqua in nubibus aeris. Id est in prophetis praedicatoribus uerbi quia quamuis se aliquis putet dicta eorum intellegere. Ad ipsam sicuti est uirtutum doctorum in totum uix peruenire potest. Sicut dicit Apostolus: Videmus nunc per speculum in enigmatae. Tunc autem facie ad faciem quando ipsum uidet quod credidit ipsum cognoscitur respicere quod sperauit. 19 De nubibus Nubes dictae ab nubendo, id est operiendo caelum unde et nuptiae quod uultus suos uelent. Vnde et Neptunus quod nubat id est mare et terram tegat. Nubes autem aeris densitas facit. Venti enim aerem conglobant nubesque faciunt unde est illud atque in nubem cogitur #387a# aer. Nubes autem mistice aliquando incarnationem Christi significant nullo peccati pondere grauatam siue uirginem Mariam, aliquando protectionem spiritus sancti, aliquando prophetas et praedicatores sanctos. Nam incarnationem Christi significat illud Esaiae: Ecce dominus ascendet super nubem leuem et descendet in Aegyptum. Et illud in Exodo: dominus inquit precedebat eos ad ostendendam uiam per diem in columna nubis, et per noctem in columna ignis. Nubs enim praecedens Christus, est idem etiam columna quia rectus et firmus et fulciens infirmitatem nostram, per noctem lucens, per diem non lucens, ut qui non uident uideant, et qui uident caecifiant. Potest et sic non incongrue accipi, quod Christi sacramentum tamquam in die manifestum est in carne uelut in nube. In iudicio uero tamquam inter rore nocturno, quia tunc erit magna tribulatio saeculi tamquam ignis, et lucebit iustis et ardebit iniustis. Illud autem quod in euangelio legitur ubi dominus coram tribus discipulis transfiguratus est in monte: Et ecce nubes lucida obumbrauit eos quia materiale #387b# tabernaculum. Petrus quaesiuit nubes accipit umbraculum, ut discat in resurrectione non tegmine domorum sed spiritus sanctus gloria sanctos esse protegendos. Et notandum quod sicut domino in Iordan baptizato, sic et in monte clarificato, totius sanctae trinitatis mysterium declaratur. Nam ibi Pater in uoce filius in baptismate et spiritus sanctus in columba ostensus est. Hic uero pater in uoce, filius in clarificatione, spiritus sanctus in nube demonstratus est. Quia nimirum gloriam eius quam in baptismo credentes confitemur. In resurrectione uidentes conlaudabimus. Quod autem nubes prophetas, siue predicatores diuini eloquii significent, ostendit illud in Psalmo: Multitudo sonitus aquarum uocem dederunt nubes, quasi mare confrago sum. Ita in sanctis ecclesiis resonant, diuersa uota populorum, sed quare sit sonitus factus multitudinis aquarum pulchrae subiecit, quia uocem dederunt nubes. Nubes predicatores significari saepe iam diximus de quibus scriptum est: Mandabo nubibus ne pluant super eam imbrem. Qui uocem suam magnam dederunt, cum praecepta domini uulgauerunt #388a# in toto orbe terrarum sicut et alius Psalmus ante predicauuit: In omnem terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum. Nubs est protectio diuina, sicut in Exodo legitur: Tabernaculum foederis nubs obumbrasse. Nubs obscuritas est scripturarum, #M277# ut in Psalterio: Qui operit caelum nubibus. 20 De tonitru et fulgure atque coruscationibus Tonitruum dictum, quod sonus eius terreat. Nam tonus sonus qui ideo interdum tam grauiter concutit omnia. Ita ut caelum de his cisse uideatur, quia dum procelle uehementissimi uenti nubibus se repente inmiserint, turbine in ualescente exitumque quaerente, nubem quam cauauit impetu magno rescindit. Ac sic cum horrendo fragore defertur ad aures. Tonitruum aliquando in scripturis diuinam uocem significat, ut est illud: Intonuit de caelo dominus et altissimus dedit uocem suam, quippe qui erat ingentia sacramenta. Locuturus ait enim in euangelio uox omnipotentis patris, et clarificaui et iterum clarificabo. Vnde multi sicut ibi legitur #388b# tonitruum fuisse crediderunt, altissimus autem dedit uocem suam quando dictum est: Hic est filius meus dilectus, in quo mihi bene conplacui. Aliquando uero predicationem designat euangelii, ut est illud: Vox tonitrui tui in rota. In rota ergo id est in mundo, uox tonitrui eius egressa est, quando Christi predicatores Christi circulum totius orbis uerbis tonantibus impleuerunt, cum tonitruo autem simul et fulgur exprimitur. Sed illud celerius uidetur quia clarum est, hoc autem id est tonitruum ad aures tardius peruenit, fulgor et fulmen ictus caelestis iaculi, a feriendo dicti. Fulgi enim ferire est atque percutere. Fulmina autem collisa lumina faciunt. Nam omnium rerum collisio ignem creat, ut in lapidibus cernimus uel attritu rotarum, simili modo in nubibus ignis, unde et prius nubila sunt deinde ignis. Exuento autem et igne fulmina in nubibus fieri, et in pulsu uentorum emitti. Ideo autem fulminis ignem uim habere maiorem, quia subtilioribus elementis factus est, quam noster id est qui nobis in usu est. Tria sunt autem eius nomina, #389a# fulgus quia tangit, fulgor quia incendit et urit, fulmen quia findit, ideo et cum ternis radiis pingitur. Fulgora autem siue coruscationes mistice diuinos in scripturis exprimunt terrores. Quae in miraculis coruscantibus fiunt, uel cummunicationes quae scripta sunt in lege diuina, ut est illud, inluxerunt coruscationes tuae orbi terrae, uidit et commota est terra. Coruscationes diuina praecepta, dicit ueritatis lumine radiantia, quae tenebras hominum per totum mundum salutari inluminatione fugauerunt. Et alibi ita dicitur: Fulgora multiplicauit et conturbauit eos, id est miracula multa fecit, quae sic corda uiuentium permouerunt, quemadmodum crebra solent fulgora uiso terreri. Conturbauit eos, de his dicit qui tunc conturbati sunt, quando eum resurrexisse manifestis probationibus agnouerunt. 21 De arcu caelesti Arcus caelestis dictus a similitudine coruati #M278# arcus. Iris huic nomen proprium est, et dicitur iris quasi aeris id est quod per aerem ad terram descendat. Hic autem a sole resplendet dum caue nubes ex aduerso radium solis #389b# accipiunt, et arcus speciem fingunt, cui uarius color est qui aqua tenuis aer lucidus et nubes caligantes in radiatae illi uarios creant colores. Arcus autem caelestis est signum testamenti quod posuit deus inter se et homines, atque omnem animam uiuam ne perdat eam diluuio. Nam quod ille apparet in nubibus et numquam nisi de sole resplendet, significat quia illi non pereunt diluuio, qui in prophetis et omnibus scripturis diuinis tamquam dei nubibus, uirtutem agnoscunt Christi. Nam quod in eodem arcu color aquae et ignis simul ostenditur, quia ex parte ceruleus est, et ex parte rubicundus apparet, quod utriusque iudicii testis sit unius uidelicet faciendi et alterius facti, id est quia mundus iudicii igne cremabitur, non aqua diluuii ultra delebitur. Iris id est arcus duorum iudiciorum dei figuram habere dicitur, hoc est primi quod per diluuium, secundi quod per ignem, ut est illud in Apocalypsi: Et iris in circuitu eius. Serenitas est indulgentia delictorum per sanguinem Iesu Christi, post tenebras peccatorum data, ut est illud in Euangelio: Facto uespere dicitis serenum erit, #390a# rubicundum est enim caelum. 22 De igne Ignis ergo qui quartum mundi est elementum, aliquando exprimit zelum dei, aliquando spiritum sanctum, aliquando caritatem, aliquando cupiditatem, aliquando malitiam, aliquando intellectum, aliquando tribulationem, aliquando iram, aliquando uoluptatem. Zelum enim dei illa sententia notat qua dicitur, dei noster ignis consumens est. Nam spiritum sanctum demonstrat, quia in die pentecostes in linguis igneis super apostolos apparuit, ubi eos luce sapientiae inluminauit, et zelo iustitiae corda eorum accendit. Caritatem autem significat ubi feruorem dilectionis exprimit, ut est illud in euangelio, ignem ueni mittere in terram et quid uolo nisi ut ardeat. Cupiditatem autem significat, quando ambitionem nimiam terrenarum rerum denotat, unde in Exodo deus precepit de obseruatione sabbati: Non succendetis inquit ignem in omnibus habitaculis uestris per diem sabbati, hoc est ignem cupiditatis, tam in corporibus #390b# humanis. Quam etiam in conuenticulis uniuersis uetat incendere. Malitiam autem significat ignis quando cor malum ad inferiora semper in curuatum demonstrat. De quo igne dicitur, nunc ignis aduersarium consumet quia pessimum ex sua malitia tabescit. Sicut autem ignis amoris mentem erigit, ita ignis malitiae inuoluit. Tribulationem autem ignis significat, ut est illud in Psalmo: Igne nos examinasti sicut igne examinatur argentum. Tunc autem iram significat, quando uindictam caelestem ostendit, ut est illud: Consumam eos igne irae meae #M379# ait dominus. Et alibi quia ignis inquit exarsit ab ira mea, et ardebit usque ad inferos deorsum. Tunc autem uoluptatem ignis significat, quando libidinis ardorem ostendit, ut est illud: Omnes adulterantes sicut carbo ignis ardens corda eorum, quibus nisi subuenerit poenitentiae remedium, ignis poene perpetuae subsequetur, ubi erit fletus et stridor dentium, et cruciatus sempiternus. De quo in Esaia scriptum est: Ecce omnes uos accensi igne, accincti flammis, ambulate in lumine ignis uestri. Habent enim peccatores in se, foenum, ligna, stipulam, spinas, et tribulos #391a# loliumque quae aeterno traduntur incendio. Hi tamen prouocantur ad salutem diciturque: Eis ambulate in lumine ignis uestri et in flammis et reliqua, ut in poenis et suppliciis discant dei potentiam, et redeant ad salutem. Item ignis intellectus in sacris eloquiis accipitur, bonus uel malus, sicut in Leuitico de filiis Aaron dicitur, qui ignem alienum in conspectu domini optulerunt et ibi consumpti sunt. Fumus autem aliquando in bonam partem, aliquando in contrariam ponitur. Nam quod dicit Psalmistia: Ascendit fumus in ira eius, et ignis a facie eius exardescit. Fumus hic in bono positus est quia sicut iste terrenus inutiles lacrimas mouet, ita et illae poenitentiae calore succensus, fructuosae profundit fluenta lacrimarum. In ira eius hoc est tempore quo hic peccatores futuri iudicii timore conturbat, ut eos ad remedium conuersionis adducat. Ignis autem est caritas dei, uirtutum progressionibus crescens. Quae quanto magis concupiscitur, tanto efficatius ampliatur. Bene autem dixit a facie eius, quoniam ipsius inluminatione caritas conceditur eis qui peccata relinquunt. Quod autem alibi de peccatoribus dicitur, sicut defecit #391b# fumus deficient, hic peccatorum poena praedicitur. Fumus est enim ex flamma ista corruptibili surgens, tenebrosa conglobatio, quae quantum plus extollitur, tantum per inania tenuatur. Huic peccatores merito conparantur, quoniam ex flamma nequitiae suae producunt fumi feras actiones, quae licet ad altiora superbia faciente consurgant, necesse est, ut sua magis uelut fumus elatione deficiant. 23 De pruna Prunae autem significant inlicitas concupiscentias animae, quae polluunt gressus operum humanarum, unde est illud: Dum ambulat super prunas, plantae eius, non comburentur. Hinc in Iob de leuiathan scriptum est: Alitus eius prunas ardere facit, quid prunas nisi succensas internis concupiscentiis reproborum mentes appellat. Totiens enim leuiathan alitus prunas acendit, quotiens eius occulta suggestio, humanas mentes ad delectationes illicitas pertrahit. Et flamma de ore eius egreditur, quia quicquid per se, quicquid per praedicatores suos loquitur, ignis est, quo non aurum #392a# neque argentum, sed lignum foenum, stipula concrematur. 24 De carbonibus Carbones autem significant ingredinem peccatorum. Vnde est illud carbones succensi sunt ab eo. Carbones uero succensos peccatores dicit, qui uelut carbones mortui in mundi istius cecitate tenebrantur, sed iterum paenitentia inflammante reuiuescunt: et ex mortuis prunis uiui incipiunt esse carbones. Similiter et illud quod in Psalmo legitur: Sagittae potentis acutae cum carbonibus desolatoriis. Carbones autem de solatorios nonnulli peccatores teterrimos atque malis actibus extinctos intellegere uoluerunt, quorum formido et recordatio nostra uitia de solare noscuntur, dum metuimus talia committere, quae illos cognouimus pertulisse. Potest autem et illud intellegi ut carbones desolatorios orationes accipimus caritatis igne succensus, que nos uitiis ita mundant atque purificant, ut quod in nobis diabolus construxerat, desolatum atque euersum diuino beneficio sentiatur, siue magis illud est quod Esaias ait: Et uolauit ad me unus de seraphim et in ma#392b#nu habebat carbonem ignis. quem forcipe acceperat de altari. Et tetigit os meum et dixit: Ecce tetigit hoc labia tua, et ait: Ecce abstuli iniquitates tuas et peccata tua circumpurgaui. Quod nunc beneficio sanctae crucis efficitur, quando labia nostra domini recordatione signamus. Nec in merito forsitan signum crucis desolatiorium dicimus esse carbonem, quando fugat peccata credentium cum tamen perfidis uideatur extinctum. Item illud ubi scriptum est: Sicut acetum dentibus et fumus oculis, ita piger his qui miserunt illum. Hic fumus uanitatem exprimit eorum qui cupiditatem istius mundi magis secuntur, quam studium uerbi dei. 25 De cineribus Cinis autem humanam fragilitatis inanitatem significat, unde in Salomone scriptum est: Quid superbit terra et cinis. Similiter et fauillam unde in Iob dicit: Ago in poenitentiam in fauilla et cinere. In fauilla et enim et cinere agere paenitentiam est, contemplata summa essentia nil aliud quam fauillam se cineremque cognoscere. Vnde et ciuitati reprobe in euangelio dominus dicit: Si in Tyro et Sydone factae fuissent uirtutes quae factae sunt in uobis. #393a# Olim in cilicio et cinere paenitentiam egissent. In cilicio quippe asperitas et conpunctio peccatorum. Incinere autem puluis ostenditur mortuorum. Et idcirco utrumque hoc adhiberi ad paenitentiam solet, ut in punctione cilicii cognoscamus, quid per culpam fecimus, et in fauilla cineris perpendamus, quid per iudicium facti sumus. Torris et titio humanum genus significat, per dominum Iesum Christum a perpetua combustione semiustum abstractum ut in Zacharia: Numquid non iste torris erutus est de igne. Initiones duo potestates saeculi huius atque heretici ex uno consensu aecclesiam persequentes, ut in Esaia: Noli #M281# timere a duabus caudis titionum fumigantium istorum. 26 De uentis Ventus est aer commotus et agitatus et pro diuersis partibus caeli nomina diuersa sortitus. Dictus autem uentus quod sit uehemens et uiolentus. Vis enim eius tanta est, ut non solum saxa et arbores uellat, sed etiam caelum terramque conturbet maria commoueat. Ventorum quattuor principales spiritus sunt quorum primus ab oriente subsolanus, #393b# a meridie auster, ab occidente fabonius, a septentrione eiusdem nominis uentus asspirat, habentes geminos hinc inde uentorum spiritus. Subsolanus a latere dextro Vulturnum habet, a leuo Eurum, auster a dextris Euroaustrum, a sinistris Austroaffricum, Fabonius a parte dextra Affricum, a leua Chorum, porro septentrio a dextris Circium, a sinistris Aquilonem. Hi xii uenti mundi globum flatibus circumagunt, quorum nomina propriis ex causis signata sunt. Sicut illi ostendunt qui de ethimologiis nominum ipsorum scripserunt, sed nos de his solum modo narrare disponimus quos celebriores in scripturis inuenimus. Ventus autem aliquando in bonam partem, aliuqando in contrariam ponitur. In bonam ergo partem uentus ponitur ut est illud qui producit uentos de thesauris suis ubi non in probe sentimus apostolos expressos quorum predicatio totum mundum tamquam uentus celerrimus percucurrit, sicut et illud quod alibi scriptum est: Ascendit super cherubim et uolauit, uolauit #394a# super pennas uentorum. Vbi exprimitur ascensio domini super caelos caelorumque uirtutes ubi nunc ad dexteram patris collocatus cum patre regnat et spiritu sancto. Quod autem dicitur uolare super pennas uentorum, celeritatem nimiam decenter ostendit, quando fama natiuitatis eius passionis et resurrectionis atque ascensionis per totum mundum discurrit. Quid enim dici potest uelocius, quando ipso incunabulis iacente magis eum claritas? Stellae nuntiauit, et mox ut natus in alia mundi parte est conspectus, item uenti animas significant unde scriptum est, qui fecit uentis pondus, uelocitate ac sublimitae uentorum, solent animae designari. Pondus ergo accipiunt animae, ut ab intentione dei non iam leui motu desiliant, sed in eum fixa constantiae grauitate consistant, uel certe uentis pondus est facere concessam hic electis de uirtutibus, gloriam permixta infirmitate temperare. In contrariam uero partem uentus ponitur ut est illud in euangelio: Descendit pluuia, et uenerunt flumina, flauerunt uenti, et inruerunt in domum illam. Hic per pluuiam multi modas diaboli temptationes, #394b# per flumina apertas manifestas que persecutiones, per uentos malignos spiritus intellegi uoluit. Similiter illud quod in Iob legitur in contrariam partem intellegendum est tulit eum uentus urens. Ventus urens malignus spiritus uocatur qui desideriorum flammas in corde excitat ut ad aeternitatem suppliciorum trahat. Item uenti superbiae spiritus intel#M282#leguntur, uelut in Oseae de hereticis dicitur: Ligauit eum spiritus in alis suis. Item ibi homines pastores tuos pascet uentus. Et alibi: qui nititur mendaciis hic pascitur uentis. Orientalis autem uentus subsolanus uocatur quia sub solis ortu oritur. Significat predicationem euangelii, quae a sole uero processit, et totum mundum luce fidei atque sapientiae inluminauit, unde scriptum est: Orietur uobis timentibus, nomen meum sol iustitie et sanitas in pennis eius. Auster ab hauriendo aquas uocatus, unde et crassum aerem facit et nubila nutrit. Hic Greci nothus appellatur, propter quod interdum corrumpat aerem. Nam pestilentiam quae ex corrupto aere nascitur, auster flans in reliquas regiones transmittit, sed sicut auster pestilentiam gignit, sic aquilo repellit. Significat #395a# auster aliquando calorem fidei ut in Psaltero: Sicut torrens in austro, aliquando gratiam spiritus sancti ut in Cantico canticorum dicitur: Surge auster, ueni aquilo perfla ortum meum, aliquando feruorem dilectionis, ut in Psalterio dicitur: Et excitauit austrum de caelo, et induxit in uirtute sua Affricum. Item in contrariam partem ponitur, quando ardorem cupiditatis significat, qui peste uitiorum corripit hominum mentes, et egritudinem peccatorum in humanum genus introducit. Occidentalis autem uentus qui Zefirus Greco nomine appellatur, eo quod flores et germina eius flatu uiuificentur. Hic Latine fabonius dicitur propter quod foueat quae nascuntur. Tunc autem hic uentus in bonam partem perfectus repperitur, cum mortis Christi et ueri solis occubitum significat. Vnde omnium germina uirtutum, et bonorum operum in mundo pascunt. Tunc autem in contrariam partem ponitur, cum melioris uitae defectum significat, unde in propheta peccatoribus dicitur, occidet uobis sol in meridiae. Aquilo dictus eo quod aquas stringat et nubes dissipet, gelidus est enim #395b# uentus et siccus. Significat autem uel diabolum uel homines infideles uel iniquitatis abundantiam et defectum caritatis, unde scriptum est in propheta: Ab aquilone ex ardescent mala super terram. 27 De aura et altano Aura ab aera dicta quasi aeria quod lenis sit motus aeris. Agitatus enim aer auram facit, unde et Lucretius: Aerias auras. Altanus qui in pelago est per diriuationem ab alto id est mari uocatur. Nam alter est flatus in ripis quem diximus auram, nam aura in terra est. Aura significat tranquillitatem bonae mentis contemplantis deum. Vnde Helias stans in monte coram domino cum uideret uentum grandum subuertentem montes ait: Non in spiritu dominus et post commotionem ignis dixit non in igne dominus et post ignem sibilus aurae tenuis. Quod cum uidisset Helias operuit uultum suum pallio, et egressus stetit in ostio spelunce, sed in spiritu commotionis et ignis non esse dominus dici#M283#tur. Esse uero in sibilo aure tenuis non negatur, quia nimirum mens cum in contemplationis sublimitate suspenditur, quicquid perfectae conspicere preualet deus non est. Cum uero #396a# subtile aliquid conspicit, hoc est quod de inconpraehensibili substantia aeternitatis audit. Quasi enim sibilum tenuis aurae percipimus cum soporem in circumscriptae ueritatis contemplatione subita subtiliter degustamus. Tranquillitas autem pelagi quam altanum uocant, pacem ecclesiae significat in mundo, quae aura spiritus sancti flante prospero cursu post tempestatem in mundo factam adoptatum aeternae quietis portum studet secura peruenire, sicut in illa nauigatione domini cum discipulis in naui cum nauicula operiretur fluctibus. Surgens dominus imperauit uentis et mari, et facta est tranquillitas magna. Tropologice autem et nos singuli catholica fide instructi et signo dominicae crucis imbuti dum saeculum relinquere disponimus nauem profecto cum Iesu conscendimus mare transire conamur. Sed qui non dormitatui, neque obdormiet Israhel custodiens semper, nobis tamen saepe nauigantibus quasi inter aequoris fremitus obdormit, quando crebrescente inter medios uirtutum nisus, uel inmundorum spirituum uel hominum prauorum uel ipso nostrarum cogitationum impetu, fidei splendor obtenebrescit. #396b# Spei celsitudo contabescit, amoris flamma refrigescit, uerum inter huiusmodi procellas ad illum necesse est gubernatorem curramus. Illum sedulo excitemus, qui non seruiat sed imperet uentis mox tempestates conpescet infundet tranquillitatem portum salutis indulgebit. 28 De turbine Turbo est uolubilitas uentorum, et turbo dictus a terra quotiens uentus consurgit et terram in circuitum mittit. Turbo persecutionum uel tribulationum impetus significat. Vt in Esaia: Factus est fortitudo pauperi spes a turbine. Tempestas aut pro tempore dicitur sicut ubique historiografi loqui solent dum dicunt ea tempestate aut ab statu caeli quia magnitudine sui multis diebus oritur. Turbo enim aut flagellum domini in hominem missum designat, aut prauorum hominum persecutiones. Nam in Iob legitur: Respondens autem dominus Iob de turbine dixit: Non tandum uideo quia si sano atque incolomi loqueretur ex tranquillitate dominica locutio facta diceretur. Sed quia flagellato loquitur de turbine locutus fuisse describitur. Aliter enim dominus seruis suis loquitur cum eos intrinsecus per conpunctionem prouehit. #387a# Alieter cum per districtionem ne extollantur premit per blandam locutionem domini amanda dulcedo eius ostenditur. Per terribilem uero potestas eius metuenda monstratur, in illa persuadetur animae ut proficiat, in ista reprimitur quae proficit, in illa discit quod appetat. In ista quod metuat per illam dicit gaude et laetare filia Sion, quia ecce uenio et habitabo in medio tui. Per istam dicitur #M284# dominus in tempestate et in turbinae uiae eius. Blandus quippe est qui ut in medio inhabitet uenit cum uero se per tempestatem et turbinem insinuat nimirum quae tangit corda perturbat atque ad edomandam elationem se exerit, quando potens et terribilis innotescit. Hinc in Psalmo scriptum est: Persequeris eos in tempestate tua. Et in ira tua conturbabis eos. In tempestate dicit, hoc est iudicii tempore. Item tempestas examen iudicii significat ut in Psalmo: In circuitu eius tempestas ualida. quod tempestati merito conparatur, primum quia in prouisum est deinde quod subito fragore conturbat. Et locum tollit consilio repentina periculi magnitudo. Tempestas enim imbrium aeris est quaedam concitata #397b# seditio in qua uehementer terremur, dum aquarum nimietate uexamur, sequitur. Et in ira tua conturbabis eos. Saepe iam dixi iram diuinitati non posse congruere sed ab hominibus tractum est, qui quando sceleratos iudicant feruore animi commouentur. Nec aliter ad damnandum hominem ueniunt nisi de commissis eorum criminibus excitentur, persecutionem autem prauorum ille uersus significat ex persona domini prolatus. Veni in altitudinem maris et tempestas demersit me. Ille qui super maria fixis gressibus ambulauit, qui Petro dexteram ne mergeretur extendit, quemadmodum se tempestate dicit esse demersum. Hic altitudo maris copiosa populi signficatur insania. Item tempestas est sedition concitata dementium, ipsa enim demersit dominum saluatorem quando eum peruenire fecit ad crucem. 29 De procellae EXPLICIT LIBER VIIII    

Prudentibus Virginibus (1237) Dilectis in Christo filiabus Abbatissae monasterii S. Francisci pragensis, ejusque sororibus inclusis tam praesentibus quam futuris salutem et apostolicam benedictionem. 1. Prudentibus virginibus etc. (usque) Sacrae Religionis enervet. Eapropter, dilectae in Domino filiae, vestris justis postulationibus favorabiliter annuentes monasterium Sancti Francisci pragensis, in quo divino estis obsequio mancipatae, in fundo, quem carissimus in Christo filius noster Wenceslaus illustris rex Boemiae Ecclesiae Romanae concessit; et tam idem rex quam venerabilis frater noster Joannes pragensis episcopus de assensu capituli sui, et ipsum locum pietatis intuitu plenariae libertati donavit ; sicut in eorum litteris ad Nos transmissis perspeximus plenius contineri: in jus et proprietatem Beati Petri ac sub Nostra ac Sedis Apostolicae protectione suscipimus; et praesentis Scripti patrocínio communimus. 2. In primis siquidem statuentes etc. (usque) institutionem monialium inclusarum S. Damiani in eodem monasterio etc. (usque) observetur. 3. Liceat quoque vobis personas liberas etc. (usque ) retinere. Prohibemus insuper, ut nulli Sororum vestrarum, etc. (usque) discedere. Discedentem vero, etc. (usque) extorquere. Sed omnia gratis auctoritate nostra vobis episcopus dioecesanus impendat. 4. Alioquin liceat vobis haec eadem auctoritate recipere a quocumque malueritis catholico antistite gratiam, et communionem Sedis Apostolicae obtinente. 5. Quia vero interdum dioecesani episcopi copiam non habetis etc (usque) recipere valeatis. Cum autem generale interdictum est (usque) divina officia celebrare. Obeunte vero te nunc ejusdem loci Abbatissa etc (usque) providerint eligendam. 6. Libertates praeterea et immunitates concessas vobis a rege, episcopo et capitulo supradictis autoritate apostólica confirmantes, nihilominus inhibemus, ne quis archiepiscopus, episcopus, vel praelatus alius in monasterium praedictum, vel personas regulares inibi Domino famulantes excommunicationis, suspensionis, vel interdicti sententiam audeat promulgare, quam contra prohibitionem hujusmodi prolatam decernimus non tenere. Paci quoque et tranquilitati vestrae etc (usque) exercere. 7. Statuimus insuper , ut iuxta morem Romanae Ecclesiae divinum ibi officium celebretis, excepto quod psalterium secundum consuetudinem possitis dicere galicanam. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum praefatum monasterium liceat temere perturbare, seu quibuslibet vexationibus fatigare. Ad indicium autem hujusmodi perceptae a Sede Apostólica libertatis unum obulum aureum persolvetis Nobis nostrisque successoribus annuatim. Si quis igitur in futurum etc. (usque) districte subjaceat ultioni. Cunctis autem, etc. (usque) inveniatis. Datum Viterbi per manum magistri Willelmi Sanctae Romanae Ecclesiae vice-cancelarii XVIII kalendas Maii indictione nona Incarnationis dominicae MCCXXXVII. Pontificatus vero domini Gregorii PP. IX anno undécimo.

PROHEMIUM.. DE HANIBALE CARTHAGINENSIUM DUCE.. 39 Consulum alter prudens atque innocens honesta morte procubuit; illum alterum totius mali causam fuga turpis eripuit, quanquam pro hoc ipso sibi a senatu gratie agerentur, quod de republica non desperasset: tali tunc in statu res romane erant ut, quod patriis moribus alienum haberi soleret, esset fuga laudabilis. Fugientem quinquaginta non amplius prosecuti equites Venusiam pervenere. : 40 Perierunt cum consule questores duo, tribuni militum viginti unus, consulares, pretores atque edilitii aliquot, senatores insuper octuaginta. Reliquorum numerus cesorum ambigue traditus videtur; quod constat, quadraginta milia peditum, equitum duo milia septigenti fuerunt; sunt qui hos legionarios tantum pedites atque equites, aliorum civium ac sotiorum parem prope numerum fuisse asserant. DE QUINTO FABIO MAXIMO CUNTATORE.. unus homo nobis, cuntando restituit rem. non ponebat enim rumores ante salutem. ergo postque magisque viri nunc gloria claret. DE MARCO CLAUDIO MARCELLO.. Aspice ut insignis spoliis Marcellus opimisIngreditur, victorque viros supereminet omnes. DE CLAUDIO NERONE ET LIVIO SALINATORE.. Quid debeas, o Roma, Neronibus, Testis Metaurum flumen et Hasdrubal Devictus et pulcer fugatis Ille dies Latio tenebris. DE PUBLIO CORNELIO SCIPIONE AFRICANO MAIORE.. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 11 12 maior Scipiades, italis qui solus ab orisin proprium vertit punica bella caput,non sine pyeriis exercuit artibus arma:semper erat vatum maxima cura duci. gaudet enim virtus testes sibi iungere Musas,carmen amat quisquis carmine digna gerit. 13 DE MARCO PORTIO CATONE CENSORIO.. : 26 Ad hunc maxime modum aucto in dies hostium pavore ac suorum spe, adhortatus suos paucis quidem sed magnificis verbis, noctu ad castra hostium ducit et, quod utrisque mirabile videretur, non a fronte sed a tergo constitit hostilium castrorum. : 27 Cognita re, Hispani stupentes arma capiunt; Cato autem suis 'Forte' inquit 'meum aliquis consilium miretur, ego vero locum hunc sciens occupavi ut inter nostra castra nostramque aciem castra hostium intersint, retro quidem cunta hostilia; ita nec fuga usquam nec in castra reditus patet, omnis in virtute spes relicta'. Hec dicens simulari fugam iubet, id presagiens quod evenit. Liber II . NINUS. Primus in orbe deos fecit timor. ABRAAM. YSAAC MOYSES. Curvata in montis faciem circumstetit unda, et mox, eiusdem manus imperio, in naturam propriam versa, persequentes ad unum omnes oppressit, et que iustis obsequium tulerat, iniquis exitio fuit.

Bello Gallico, cum Romani in stationibus quieti tempus tererent, Gallus quidam magnitudine atque armis insignis ante alios progressus est; quatiensque scutum hasta, cum silentium fecisset, unum e Romanis per interpretem provocavit, qui secum ferro decerneret. Marcus erat Valerius tribunus militum adolescens, qui prius sciscitatus consulis voluntatem, in medium armatus processit: tunc res visu mirabilis accidisse fertur; nam cum jam manum consereret Valerius, repente in galea ejus corvus insedit in hostem versus. Ales non solum captam semel sedem tenuit, sed quotiescumque certamen initum est, levans se alis, os oculosque Galli rostro et unguibus appetiit. Hostem territum talis prodigii visu, oculisque simul ac mente turbatum Valerius obtruncat. Corvus e conspectu elatus orientem petit. Inde Valerius Corvinus dictus est. Valerius Corvinus annos tres et viginti natus consul creatus, Samnites bis proelio fudit. Non alias dux militi carior fuit, quia nullus militi familiarior. Omnia inter infimos militum munia haud gravate obibat. In ludo etiam militari, cum velocitatis viriumque certamina inter se aequales ineunt, Valerius ipse cum eis certabat, nec quemquam aspernabatur parem qui se offerret. Semper comis et eodem vultu, seu vinceret, seu vinceretur. Cum postea in exercitu orta esset gravis seditio, parsque militum a ceteris defecisset, et ducem sibi fecisset, adversus eos Valerius dictator missus est: qui ubi in conspectum venit, benigne milites allocutus, extemplo omnium iras permulsit, seditionemque compressit: adeo hominum animos conciliat comitas affabilitasque sermonis!

BAEDAE CONTINUATIO Anno DCCXXXI, Ceoluulf rex captus, et adtonsus, et remissus in regnum; Acca episcopus de sua sede fugatus. Anno DCCXXXII, Ecgberct pro Uilfrido Eboraci episcopus factus. Cynibertus episcopus Lindisfarorum obiit. Anno ab incarnatione Domini DCCXXXIII Tatuuini archiepiscopus, accepto ab apostolica auctoritate pallio, ordinauit Aluic et Sigfridum episcopos. Anno DCCXXXIII, eclypsis facta est solis XVIIII, Kal. Sep. circa horam diei tertiam, ita ut pene totus orbis solis quasi nigerrimo et horrendo scuto uideretur esse coopertus. Anno DCCXXXIIII, luna sanguineo rubore perfusa, quasi hora integra II. Kal. Febr. circa galli cantum, dehinc nigredine subsequente ad lucem propriam reuersa. Anno ab incarnatione Christi DCCXXXIIII Tatuini episcopus obiit. Anno DCCXXXV, Nothelmus archiepiscopus ordinatur; et Ecgberctus episcopus, accepto ab apostolica sede pallio, primus post Paulinum in archiepiscopatum confirmatus est; ordinauitque Fruidbertum et Fruiduualdum episcopos, et Baeda presbyter obiit. Anno DCCXXXVII, nimia siccitas terram fecit infecundam; et Ceoluulfus sua uoluntate adtonsus regnum Eadbercto reliquit. Anno DCCXXXIX, Edilhartus Occidentalium Saxonum rex obiit; et Nothelmus archiepiscopus. Anno DCCXL, Cudberctus pro Nothelmo consecratus est. Aedilbaldus rex Merciorum per impiam fraudem uastabat partem Nordanhymbrorum; eratque rex eorum Eadberctus occupatus cum suo exercitu contra Pictos. Aediluualdus quoque episcopus obiit, et pro eo Conuulfus ordinatur antistes. Arnuuini et Eadberctus interempti. Anno DCCXLI, siccitas magna terram occupauit. Carolus rex Francorum obiit; et pro eo filii Caroloman et Pippin regnum acceperunt. Anno DCCXLV, Uilfrid episcopus et Ingualdus Lundoniae episcopus migrauerunt ad Dominum. Anno DCCXLVII, Herefridus uir Dei obiit. Anno DCCL, Cudretus rex Occidentalium Saxonum surrexit contra Aedilbaldum regem et Oengusum. Theudor atque Eanredus obierunt. Eadberctus campum Cyil cum aliis regionibus suo regno addidit. Anno DCCLIII. anno regni Eadbercti quinto, quinto Idus Ianuarias eclipsis solis facta est. Postea eodem anno et mense, hoc est nono Kalendarum Februariarum, luna eclipsim pertulit, horrendo et nigerrimo scuto, ita ut sol paulo ante, cooperta. Anno DCCLIIII, Bonifacius, qui et Uinfridus, Francorum episcopus, cum quinquaginta tribus martyrio coronatur; et pro eo Redgerus consecratur archiepiscopus a Stephano papa. Anno DCCLVII, Aedilbaldus rex Merciorum a suis tutoribus nocte morte fraudulenta miserabiliter peremptus occubuit; Beornredus regnare coepit; Cyniuulfus rex Occidentalium Saxonum obiit. Eodem etiam anno Offa, fugato Beornredo, Merciorum regnum sanguinolento quaesiuit gladio. Anno DCCLVIII, Eadberctus rex Nordanhymbrorum Dei amoris causa, et caelestis patriae uiolentia, accepta sancti Petri tonsura, filio suo Osuulfo regnum reliquit. Anno DCCLVIII, Osuulfus a suis ministris facinore occisus est; et Edilualdus anno eodem a sua plebe electus intrauit in regnum; cuius secundo anno magna tribulatio mortalitatis uenit et duobus ferme annis permansit, populantibus duris ac diuersis egritudinibus, maxime tamen dysenteriae languore. Anno DCCLXI, Oengus Pictorum rex obiit, qui regni sui principium usque ad finem facinore cruento tyrannus perduxit carnifex; et Osuini occisus est. Anno DCCLXV, Aluchredus rex susceptus est in regnum. Anno DCCLXVI, Ecgberctus archiepiscopus prosapia regali ditatus, ac diuina scientia imbutus, et Frithubertus, uere fideles episcopi, ad Dominum migrauerunt.

Migne "Patrologia Latina" Tomus XXVI "HieStr.CoInEpA17 26 Hieronymus Stridonensis340-420 Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" PROLOGUS. 741-742 Qui nolunt inter Epistolas Pauli eam recipere quae ad Philemonem scribitur, aiunt, non semper Apostolum, nec omnia, Christo in se loquente, dixisse: quia nec humana imbecillitas unum tenorem sancti Spiritus ferre potuisset: nec hujus corpusculi necessitates Al. necessitas sub praesentia Domini semper complerentur: velut disponere prandium, cibum capere, esurire, saturari, ingesta digerere, exhausta complere; taceo de caeteris, quae exquisite et coacte Al. coacta replicant: ut affirment fuisse aliquod tempus in quo Paulus dicere non auderet: Vivo, jam non ego, vivit vero in me Christus (Galat. II, 20); et illud: An experimentum quaeritis ejus qui in me loquitur Christus (II Cor. XIII, 3)? Quale, inquiunt, experimentum Christi est, audire: Penulam quam reliqui Troade apud Carpum, veniens tecum affer (II Tim. IV, 13). Et illud ad Galatas: Utinam et excidantur qui vos conturbant (Gal. V, 12). Et in hac ipsa Epistola: Simul autem et praepara mihi hospitium. Hoc autem non solum apostolis, sed prophetis quoque similiter accidisse: unde saepius scriptum feratur: Factum est verbum Domini ad Ezechiel (Ezech. XXII), sive ad quemlibet alium prophetarum: quia post expletum vaticinium, rursum in semet revertens, homo communis fieret e propheta; et excepto Domino nostro Jesu Christo in nullo sanctum Spiritum permansisse Al. remansisse . Quod signum et Joannes Baptista acceperat, ut super quem vidisset Spiritum sanctum descendentem et manentem in eo, ipsum esse cognosceret (Joan. I). Ex quo ostendit Al. ostenditur 743-744 super multos quidem descendere Spiritum sanctum; sed proprium hoc esse Salvatoris insigne, quia permaneat in eo. His et caeteris istiusmodi, volunt aut Epistolam non esse Pauli, quae ad Philemonem scribitur: aut etiam si Pauli sit, nihil habere quod aedificare nos possit; et a plerisque veteribus repudiatam, dum commendandi tantum scribatur officio, non docendi. At econtrario qui germanae auctoritatis eam esse defendunt, dicunt numquam in toto orbe a cunctis Ecclesiis fuisse susceptam, nisi Pauli apostoli crederetur: et hac lege ne secundam quidem ad Timotheum, et ad Galatas eos debere suscipere, de quibus et ipse humanae imbecillitatis exempla protulerit: Penulam quam reliqui Troade apud Carpum, veniens tecum affer; et: Utinam excidantur qui vos conturbant. Inveniri plurima et ad Romanos, et ad caeteras Ecclesias maximeque ad Corinthios remissius et quotidiano pene sermone dictata, in quibus Apostolus loquatur: Caeteris autem ego dico, non Dominus. Quas et ipsas quia aliquid tale habent, aut Pauli epistolas non putandas: aut si istae recipiuntur, recipiendam esse et ad Philemonem, ex praejudicio similium receptarum. Valde autem eos et simpliciter errare, si putent cibum emere, hospitium praeparare, vestimenta conquirere, esse peccatum, et asserere fugari Spiritum sanctum, si corpusculi paulisper necessitatibus serviamus. Nolite, inquit Apostolus, contristare Spiritum sanctum, in quo signati estis in die redemptionis (Ephes. IV, 30). Quibus operibus Spiritus sanctus contristetur propheta commemorat, multis in ordine vitiis peccatisque digestis, ad extremum inferens: In omnibus istis contristabas me. Alioqui calicem aquae frigidae porrigere, pedes lavare, immolare vitulum, prandium praeparare, peccatum sit: cum sciamus ex his rebus in Dei quosdam filios adoptari? Non est hujus temporis ad omnia respondere: quia nec omnia, quae illi proponere solent, intulimus. Quod si non putant eorum esse parva quorum et magna sunt, alterum mihi Conditorem, juxta Valentinum, Marcionem et Apellen, formicae, vermium, culicum, locustarum: alterum coeli, terrae, maris, et angelorum debent introducere. An potius ejusdem potentiae est, ingenium quod in majoribus exercueris, etiam in minoribus non negare? Et quoniam Marcionis fecimus mentionem, Pauli esse Epistolam ad Philemonem saltem Marcione auctore doceantur. Qui cum caeteras Epistolas ejusdem vel non susceperit, vel quaedam in his mutaverit atque corroserit, in hanc solam manus non est ausus mittere: quia sua illam brevitas defendebat. Sed mihi videntur, dum epistolam simplicitatis arguunt, suam imperitiam prodere, non intelligentes quid in singulis sermonibus virtutis ac sapientiae lateat. Quae, orantibus vobis, et ipso nobis sancto Spiritu suggerente, quo scripta sunt, suis locis explanare conabimur. Si autem brevitas habetur contemptui, contemnatur Abdias, Naum, Sophonias, et alii duodecim prophetarum Al. prophetae , 745-746 in quibus tam mira et tam grandia sunt quae feruntur, ut nescias utrum brevitatem sermonum in illis admirari debeas, an magnitudinem sensuum. Quod si intelligerent hi, qui Epistolam ad Philemonem repudiant, numquam brevitatem despicerent: quae pro laciniosis Legis oneribus, evangelico decore conscripta est, dum breviatum consummatumque sermonem facit Dominus super terram. Sed jam ipsa Apostoli verba ponenda sunt, quae ita incipiunt. INCIPIT LIBER. (Vers. 1 seqq.) Paulus vinctus Christi Jesu, et Timotheus frater, Philemoni dilecto et cooperatori nostro, et Apphiae sorori, et Archippo commilitoni nostro, et Ecclesiae quae in domo tua est, gratia vobis et pax a Deo Patre nostro, et Domino nostro Jesu Christo. Praepostero ordine atque perverso, in Epistolas Pauli dictari a me vobis placuit. Nam cum id crebro, o Paula et Eustochium, peteretis ut facerem; et ego obnixe ne facerem recusarem, saltem parvam, et quae vobis ut numero versuum, ita sensu quoque et ordine videbatur extrema, ut dissererem coegistis. Rem itaque principii in fine tentabo, et quod alius in exordio statim Apostoli quaereret, quare, aut quo tempore, vel quo cognominante, e Saulo Pauli nomen acceperit, hoc ego nunc facere compellor: ne mu quidem, ut dicitur, ante hanc diem in eum facere ausus. Neque vero putandum est, ut a simplicioribus Latinis legitur, Saulum ante dictum esse, et non Saul: quia et de tribu Benjamin erat, in qua hoc nomen familiarius habebatur. Siquidem et ille Saul, rex Judaeae, persecutor David, de tribu Benjamin fuit. Quod autem Saulus a nobis dicitur, non mirum est Hebraea nomina ad similitudinem Graecorum et Romanorum casuum declinari, ut sicut pro Joseph, Josephus: pro Jacob, Jacobus: ita pro Saul quoque, Saulus in nostra lingua ac sermone dicatur. Quaeritur igitur, cur, aut quo jubente, vel antiquum nomen amiserit, vel novum sumpserit. Ut ex Abram, Abraham diceretur, Dei jussione perfectum est (Gen. XVII, etc.): ut ex Sarai, Sarae vocabulum fieret, aeque Dei imperium fuit. Et ut ad novum Instrumentum veniam, ut Simon, Petri nomen acciperet (Marc. III): et filii Zebedaei, BANE REEM ( ), hoc est, filii tonitrui vocarentur, Domini nostri Jesu Christi voce praeceptum est (Ibidem). Quare autem e Saulo Paulus dictus sit, nulla Scriptura memorat. Audacter itaque faciam, sed forte vere de Actibus Apostolorum suspiciones meas affirmans. Legimus in eis, quod sanctus Spiritus Antiochiae dixerit: Separate mihi Barnabam et Saulum, in opus ad quod assumpsi eos. Tunc jejunantes et orantes, imponentesque eis manus, dimiserunt illos (Actor. XIII, 3 seqq.). Qui cum Seleuciam Syriae descendissent, et navigantes Salaminam Cypri, quae nunc Constantia dicitur, pervenissent, haberentque secum in ministerio Joannem (propter quem postea aedificatorium Ecclesiae jurgium concitatum est) et omni insula peragrata, Paphum usque venissent, invenerunt quemdam magum Al. magnum pseudoprophetam nomine Bar Jesu, cum proconsule Sergio Paulo viro prudente. Qui accitis Barnaba et Saulo Al. Paulo , desiderabat Dei sermonem ab eis audire. Resistente itaque mago Al. magno , et a fide recta Sergium depravante, Saulus (ait Scriptura) qui et Paulus, repletus Spiritu sancto, intuens in eum dixit: O plene omni dolo, et omni fallacia, fili diaboli, inimice omnis justitiae, non desinis subvertere vias Domini rectas? Et nunc ecce manus Domini super te, et eris caecus, non videns solem usque ad tempus. Confestimque cecidit in eum caligo et tenebrae, et circuiens quaerebat qui ei manus daret. Tunc proconsul, cum vidisset factum, credidit, admirans super doctrina Domini. Et cum a Papho navigassent Paulus, et qui cum eo erant, venerunt Pergen Pamphyliae. Diligenter attende, quod hic primum nomen Pauli acceperit. Ut enim Scipio, subjecta 747 Africa, Africani sibi nomen assumpsit: et Metellus, Creta insula subjugata, insigne Cretici suae familiae reportavit: et Imperatores nunc usque Romani ex subjectis gentibus, Adiabenici, Parthici, Sarmatici nuncupantur: ita et Saulus ad praedicationem gentium missus, a primo Ecclesiae spolio proconsule Sergio Paulo, victoriae suae trophaea retulit, erexitque vexillum, ut Paulus diceretur e Saulo. Si autem et interpretatio nominis quaeritur, Paulus in Hebraeo, mirabilem sonat. Revera mirum, ut post Saul, qui interpretatur, expetitus, eo quod ad vexandum Ecclesiam, fuisset a diabolo postulatus, de persecutore vas fieret electionis. Plus forte quam oportuit, sed necessarie disputatum est. Quod autem sequitur, vinctus Jesu Christi, in nulla Epistola hoc cognomine usus est, licet in corpore Epistolarum, ad Ephesios videlicet et Philippenses, et Colossenses, esse se in vinculis pro confessione testetur. Majoris autem mihi videtur supercilii, vinctum se Jesu Christi dicere, quam Apostolum. Gloriabantur quippe apostoli, quod digni fuerant pro nomine Jesu Christi contumeliam pati (Act. V, 41); sed necessaria auctoritas vinculorum. Rogaturus pro Onesimo, talis rogare debuit, qui posset impetrare quod posceret. Felix nimirum qui non in sapientia, non in divitiis, non in eloquentia et potentia saeculari, sed in Christi passionibus gloriatur. Tali et ad Galatas Epistolam sermone concludens: De caetero, ait, nemo mihi molestus sit: ego enim stigmata Domini nostri Jesu Christi in corpore meo porto (Galat. VI). Non omnis autem qui vinctus est vinctus est Christi; sed quicumque pro Christi nomine et pro ejus confessione vincitur, ille vere vinctus dicitur Jesu Christi, et sanguis effusus is tantum martyrem facit, qui pro Christi nomine funditur. Scribit igitur ad Philemonem Romae vinctus in carcere, quo tempore mihi videntur ad Philippenses, Colossenses, et Ephesios Epistolae esse dictatae. Ad Philippenses illa ex causa: primum quod cum solo Timotheo scribit, quod et in hac Epistola facit. Dehinc quod vincula sua manifesta dicit facta pro Christo 748 in omni praetorio. Quid sit autem praetorium, in ipsius Epistolae fine significat, Salutant vos omnes sancti, maxime autem qui de Caesaris domo sunt. A Caesare missus in carcerem, notior familiae ejus factus, persecutoris domum, Christi fecit Ecclesiam. Deinde ait: Quidam autem ex contentione Christum annuntiant, non sincere existimantes pressuram se suscitare vinculis meis (Philip. I, 17). Porro et ad Colossenses principium simile. Paulus Apostolus Jesu Christi per voluntatem Dei, et Timotheus frater. Et in consequentibus: Cujus factus sum ego Paulus minister, qui nunc gaudeo in passionibus pro vobis: et adimpleo ea quae desunt passionum Christi in carne mea pro corpore ejus, quod est Ecclesia (Col. I, 2, 23, 24). Et in fine: Salutatio mea manu Pauli, memores estote vinculorum meorum (Col. IV, 18). Hoc ideo, ut sciamus has quoque Epistolas de carcere et inter vincula fuisse dictatas. Illud autem proprie habet ad Colossenses, quod idem Onesimus, qui nunc Philemoni commendatur, etiam perlator ejusdem sermonis fuit. Denique ait: Quae circa me sunt, omnia vobis nota faciet Tychicus charissimus frater, et minister fidelis, et conservus in Domino quem misi ad vos, ad hoc ut cognoscat quae circa vos sunt, et consoletur corda vestra, cum Onesimo charissimo, et fideli fratre, qui est ex vobis (Ibid., 7, 8). Si autem Philemon, ad quem haec epistola scribitur, Onesimi dominus est, immo frater esse coepit in Domino, et ad Colossenses refertur quod Onesimus ex eis sit: ratio nos ipsa et ordo deducit, quod et Philemon Colossensis sit, et eo tempore communem ad omnem Ecclesiam Onesimus epistolam tulerit, quo privatas et sui commendatrices ad Dominum litteras sumpserat. Est et aliud indicium, quod in hac eadem epistola et Archippus nominatur: cui hic cum Philemone scribitur: Dicite, inquit, Archippo, vide ministerium quod accepisti a Al. in Domino, ut illud impleas. Quod est ministerium quod Archippus accepit a Domino? Ad Philemonem legimus: Et Archippo commilitoni nostro, et Ecclesiae quae in domo tua est. Ex quo puto aut episcopum eum fuisse Colossensis Ecclesiae, cui admonetur, studiose et diligenter praeesse, 749 ut Evangelii praedicatorem. Aut si ita non est, illud mihi impraesentiarum sufficit, quod et Philemon et Archippus, et Onesimus ipse qui litteras perferebat, fuerint Colossenses, et eodem tempore quatuor (ut ante diximus) Epistolae scriptae sunt. Ad Ephesios vero illam ob causam, quod pro Christo et hic vinctum se esse dicat, et eadem quae ad Colossenses jusserat, in hujus quoque Epistolae fine praecipiat, ut uxores subjiciantur viris, et viri uxores diligant, ut filii obediant parentibus, ut patres non provocent ad iracundiam filios suos, ut servi obediant dominis carnalibus, ut domini, relictis minis, ea servis quae justa sunt, praebeant: et ad extremum Epistolam suam hoc fine concludat: Quid agam, notum vobis faciet Tychicus charissimus frater, et fidelis minister in Domino: quem misi ad vos in hoc ipsum, ut cognoscatis quae circa me sunt, et consoletur corda vestra. Tychicus autem is est, qui et ad Colossenses cum Onesimo mittitur, et eo tempore Onesimum habuit comitem, quo Onesimus ad Philemonem litteras perferebat. Et Timotheus frater. In aliis epistolis Sosthenes et Silvanus, interdum et Timotheus frater Al. tacet frater assumitur. In quatuor tantum Timotheus, quia vel eodem tempore, vel praesente Timotheo caeterisque, dictatae sint. Quod ego duplici ex causa factum puto; ut et Epistola majorem haberet auctoritatem, quae non ab uno scribebatur: et quia nulla aemulatio erat inter apostolos, si quid forte Paulo dictante, alii spiritus suggessisset, absque ulla tristitia addebat Paulus in litteris quas dictabat. Secundum id quod ipse Corinthiis praecepit, ut si alio prophetante, alii fuerit revelatum, taceat ille qui prius prophetabat (I Cor. XIV). Ita ipse quoque praeceptum suum opere complebat, et propter pauca quae alio addiderat suggerente ut suam, ita alterius quoque epistolam praescribebat. Philemoni, inquit, dilecto. Non habetur in Graeco ἠγαπημένῳ, quod dilectus dicitur, sed ἀγαπητῷ, id est, diligibili. Inter dilectum autem et diligibilem, hoc interest, quod dilectus appellari potest et ille qui dilectionem non meretur. Diligibilis vero is tantum qui merito diligitur. Denique et inimicos nostros diligere praecipimur, qui sunt 750 dilecti, sed non diligibiles. Amamus quippe illos, non quia amari merentur, sed quia praecipitur eos odio non habendos. Illud vero quod in quadragesimi quarti Psalmi titulo praenotatur, pro dilecto, melius habet in Graeco, pro diligibili: qui locus manifestissime de Christo intelligitur. Licet enim Judaei IDIDIA ( ), hoc est, amatum Dei, Salomonem dici putent, quod ei a Deo sit ob sapientiam nomen impositum (II Reg. XII): tamen amatus Dei quis magis dici potest, nisi is de quo in Evangelio Pater loquitur: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui, hunc audite (Luc. IX, 36) Denique et in Isaia ita scriptum habet: Cantabo dilecto canticum diligibilis vineae meae. Vinea facta est dilecto (Isai. V, 1). Et hoc circumcisio de populo Judaico accipiendum putans, impegit in lapidem offensionis, et petram scandali: non recogitans vineam quae de Aegypto translata est, esse domum Israel, et Christum hic dici vel diligibilem, vel dilectum: dum et ipse diligi meretur a sanctis, et sancti eum diligunt, offerentes ei magis charitatem, quam ulla Al. alia charitatis praemia postulantes. Scribunt igitur Paulus et Thimotheus, Philemoni charissimo et cooperatori: qui ideo charissimus dictus est, quod in eodem Christi opere versetur. Apphiae Al. Appiae quoque sorori, non habenti in se falsae aliquid, et fictae germanitatis: et Archippo commilitoni, quem arbitror cum Paulo et Thimotheo contra adversarios pro Christi nomine dimicantem exstitisse victorem, et propterea nunc commilitonem dici, quod in eodem certamine belloque superaverit. Scribitur etiam Ecclesiae quae in domo ejus est. Verum hoc ambiguum, utrum Ecclesiae quae in domo Archippi sit: an ei quae in domo Philemonis. Sed mihi videtur non ad Archippi, sed ad Philemonis referendum esse personam, cui ipsa quoque epistola deputatur. Nam licet Paulus et Thimotheus pariter scribant ad Philemonem, Appiam, Archippum, et Ecclesiam: tamen in sequentibus approbatur Paulum tantummodo ad Philemonem scribere, et unum cum uno sermocinari. Gratias ago Deo meo semper, et memoriam tui faciens. Hunc autem morem scribendi in nonnullis epistolis ejus invenire poteritis: quod cum plures, et ad plures 751 in praefatione ponantur, postea per totum corpus Epistolae, unus disputans inducatur. Illud quod ad Galatas scribens Apostolus ait: in Christi fide nihil referre, gentilis sit aliquis, an Judaeus: vir, an mulier: servus, an liber (Galat. III, 28): etiam in hoc loco perspicuum fit. Inter duos quippe viros et apostolicos, inter cooperatorem Pauli, et commilitonem ejus, medium Apphiae nomen inseritur: ut tali Al. talis ex utroque latere fulta comitatu, non videatur ordinem sexus habere, sed meriti. Quod autem ait, Gratia vobis et pax a Deo Patre nostro, et Domino Jesu Christo, adhuc a duobus ad plures scribitur, et in omnibus pene Epistolis aequale principium est, ut gratiam eis et pacem a Deo Patre et Christo Domino imprecetur. Ex quo ostenditur unam Filii Patrisque esse naturam, cum id potest Filius praestare quod Pater, et dicitur id Pater praestare quod Filius. Gratia autem est, qua nullo merito nec opere salvamur. Pax, qua reconciliati Deo per Christum sumus ut ibi: Obsecramus pro Christo, reconciliamini Deo (II Cor. V, 20). (Vers. 4 seqq.) Gratias ago Deo meo semper, memoriam tui faciens in orationibus meis, audiens charitatem tuam, et fidem quam habes in Domino Jesu, et omnes sanctos ejus: ut communicatio fidei tuae evidens fiat in agnitione omnis boni, quod in vobis est in Christo. Haec jam non ut Paulus et Timotheus, Philemoni et caeteris; sed ut solus Paulus, ad solum Philemonem loquitur: Gratias, inquiens, ago Deo meo semper Al. addit et memoriam tui faciens in orationibus meis. Ambigue vero dictum, utrum gratias agat Deo suo semper, an memoriam ejus faciat in orationibus suis semper. Et utrumque intelligi potest. Qui enim praecipit aliis, ut in omnibus gratias agant Deo, nullis angustiis poterit coarctari, ut gratias semper Deo ipse non referat. Si autem pro sanctis, et melioribus quibusque Paulus semper orabat (sanctus autem et Philemon est, tantam habens in se fidem et charitatem, ut non solum auditu ei, sed etiam opere nosceretur) et pro Philemone semper orasse Paulum, credibile est: quo scilicet fides et charitas quam habebat in Christo, et in omnes 752 sanctos ejus, per communicationem fidei, et operationem agnitionis in omni bono, Christi misericordia servaretur; et de charitate quidem quam habebat in Christo Jesu, et in omnes sanctos ejus, non difficilis interpretatio est: qua post Deum diligere jubemus et proximos. Nunc hoc quaeritur, quomodo eamdem fidem in Christo Jesu habere quis possit, et in sanctos ejus; ἀπὸ κοινοῦ enim resonat charitatem quam habes in Domino Jesu, et in omnes sanctos ejus: et fidem, quam habes in Domino Jesu, et in omnes sanctos ejus. Ad expositionem hujus loci de Exodo sumamus exemplum: Credidit populus Deo et Moysi servo ejus (Exod. XIX). Una atque eadem credulitas in Moysen refertur, et in Deum: ut populus qui credebat in Dominum, aeque credidisse dicatur Al. scribatur in servum. Hoc autem non solum in Moyse, sed in omnibus sanctis ejus est; ut quicumque credidit Deo, aliter ejus fidem recipere non queat, nisi credat et in sanctos ejus. Non est enim in Deum perfecta dilectio et fides, quae in ministros ejus odio et infidelitate tenuatur. Quod autem dico, tale est: credidit Al. credit quispiam in conditorem Deum: non potest credere, nisi prius crediderit, de sanctis ejus vera esse quae scripta sunt: Adam a Deo plasmatum, Evam ex costa illius, et latere fabricatam, Enoch translatum, Noe naufrago solum orbe servatum: quod primus Abraham de terra sua, et cognatione jussus exire, circumcisionem quam in signum futurae prolis acceperat, posteris dereliquit: quod Isaac oblatus victima sit, et pro illo aries immolatus, coronatusque sentibus, passionem Domini deformarit: quod Moyses et Aaron decem plagis Aegyptum afflixerint: quod ad vocem Jesu filii Nave precesque steterit sol in Gabaon, et luna in valle Ailon. Longum est universa Judicum gesta percurrere: et totam Samson fabulam, ad veri solis (hoc quippe nomen ejus sonat) trahere sacramentum. Ad Regum Al. Regnorum libros veniam quando in tempore messis, obsecrante Samuele, pluviae de coelo, et flumina repente manarunt: et David unctus in regem est: et Nathan 753 et Gad prophetaverunt mysteria; cum Elias igneo raptus est curru, et Elisaeus spiritu duplici mortuus mortuum suscitavit. Haec et caetera quae de sanctis scripta sunt, nisi quis universa crediderit, in Deum sanctorum credere non valebit: nec adduci ad fidem veteris Testamenti, nisi quaecumque de patriarchis et prophetis, et aliis insignibus viris narrat historia, comprobarit: ut ex fide Legis, ad fidem veniat Evangelii, et justitia Dei in eo reveletur ex fide in fidem, sicut scriptum est: Justus autem ex fide vivit (Abac. II). Praecipitur et in alio loco: Sancti estote, quoniam ego sanctus sum, dicit Dominus Deus vester (Levit. XIX, 2). Eadem sanctitas servis debetur et Domino: et sanctificans quippe et sanctificati ex uno omnes. Non putemus levem Philemonis praedicationem, si eamdem fidem habeat in sanctos quam et in Deum. Qui credit Deum sanctum esse, utique non errat. Quod si quis hominem qui sanctus non est, sanctum esse crediderit, et Dei eum junxerit societati, Christum violat, cujus corporis omnes membra sumus. Qui dicit, inquit, justum injustum, et injustum justum, abominabilis uterque apud Deum est (Prov. VII, 15): similiter qui sanctum dicit esse non sanctum, et rursum non sanctum, asserit sanctum, abominabilis apud Deum est. Omnes credentes, secundum Apostolum, Christi corpus efficiuntur Al. efficimur (I Cor. VI). Qui in Christi corpore errat et labitur, asserens membrum ejus vel sanctum esse, cum non sit: vel non sanctum esse, cum sanctum sit, vide quali crimine obnoxius fiat: Vae, ait Isaias, qui dicunt dulce amarum, et amarum dulce: ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras (Isai. V, 20). Dulce, puto esse sanctimoniam: amarum, quod sanctimoniae contrarium est; aeque lux sanctimonia intelligi potest, tenebrae contrariae sanctitati. Quis putas e nobis probandis numismatibus callidus trapezita, non errabit in discretione sanctorum? Qui cum in Deum vel in sanctos ejus aequalem charitatem habuerit, et fidem, ipsius fidei communicationem debet habere non disparem: ut sicut credit et diligit, ita dilectionem suam et fidem opere consumat. Unde ait: Evidens fiat in agnitione omnis boni; sive ut in Graeco melius habetur, efficax; 754 ἐνηργὴς enim proprie transferri potest, efficax, sive operatrix: ut non solum fidem nobis, et charitatem in Deum, et in sanctos ejus sufficere posse credamus; sed id quod credimus Al. creditur , opere compleatur. Potest autem accidere, ut quis habeat fidem, et eam opere consummet: verum simpliciter et nude, non habens agnitionem nec scientiam ejus, juxta illud Apostoli: Confiteor zelum Dei habent, sed non secundum scientiam (Rom. X, 2). Sunt hodie plerique simplicium, qui faciunt opera justitiae, et non habent eorum quae ipsi operantur scientiam. Unde addidit: Ut communicatio fidei tuae operatrix fiat in agnitione omnis boni. Quantis gradibus quantisque saltibus, apostolicus in altiora sermo se tendit? Habet quispiam charitatem et fidem in Deum et in sanctos ejus: sed forsitan non aequali eam in omnes lance communicet. Communicet forsitan in cunctos, sed opere non expleat: voluntate impleat aliquis et opere, sed gestorum suorum perfectam habere non potest notionem. Sit talis quoque qui et opus habeat et scientiam, sed non omnis agnitionem habet boni; multa enim juste, mansuete, studioseque perpetrans, impar est suis in aliqua parte virtutibus. An non talis Philemon? Habet quippe communicationem operatricis fidei, et charitatis in agnitione omnis boni. Quae cum in apostolis sit, non eam putemus ob id tantum esse perfectam, si in illis sit: sed in eo totam esse, quia Christi est, ut quidquid boni, et in Philemone laudatur, et de apostolorum exemplo sumitur: inde bonum sit, quia de fonte Christi ducatur. (Vers. 7.) Gaudium enim magnum habuimus, et consolationem in charitate tua, quia viscera sanctorum requieverunt per te, frater. Plenius inculcat et edocet, quare dixerit: Gratias ago Deo meo, semper memoriam tui faciens in orationibus meis. Dignum siquidem erat agere gratias Deo super charitate Philemonis, qui internum cordis affectum, et profundos animi sanctorum recessus suscipiendo refecerat. Et hoc idioma apostolicum est; ut semper viscera vocet, volens plenam mentis ostendere charitatem. Unde gaudens cum gaudentibus, et cum his qui requieverant, se refectum esse credens: 755 habet laetitiam non transitoriam et levem, et quae fortuito possit accidere; sed magnam, et prout erat in Philemone charitas, eminentem: quam augebat consolatio super Philemonis charitate descendens, plena a Patre misericordiarum, et Deo totius consolationis. (Vers. 8, 9.) Propter quod multam fiduciam habens in Christo Jesu, imperandi tibi quod prodest propter charitatem: magis obsecro, cum sis talis, ut Paulus senex: nunc autem et vinctus Jesu Christi. Multis in Philemonem laudibus ante praemissis, cum res talis sit, pro qua rogatus est, quae et praestanti sit utilis et roganti, poterat Paulus magis imperare, quam petere. Et hoc ex fiducia illa veniebat, quod qui tanta ob Christum opera perpetrarat, utique impar sui in caeteris esse non poterat. Sed vult magis petere quam jubere, grandi petentis auctoritate proposita; per quam et Apostolus obsecrat, et senex et vinctus Jesu Christi. Totum autem pro quo rogat, illud est: Onesimus servus Philemonis, fugam furto cumulans quaedam rei domesticae compilarat: hinc pergens ad Italiam, ne in proximo facilius posset apprehendi, pecuniam domini per luxuriam prodegerat. Hoc ne quis putet temere, et ut libet a nobis fictum, in sequentibus discat. Numquam enim Paulus diceret: Si quid nocuit tibi aut debet, hoc mihi imputa: Ego Paulus scripsi manu mea, ego reddam. Nec sponsor rei fieret ablatae, nisi esset id quod ablatum fuerat dissipatum. Hic igitur cum ob confessionem Christi, Paulus Romae esset in carcere, credidit in Christum: et ab eo baptizatus, digna poenitentia maculas vitae prioris abstersit: intantum ut is apostolus conversionis ejus testis fieret, qui quondam Petrum increpaverat, non recto pede in Evangelii veritate gradientem (Galat. II). Quantum igitur ad peccatum et ad facinus pertinet, quo dominum laeserat, veniam non meretur; quantum vero ad Apostoli testimonium, qui scit eum plene conversum, grandi pondere premitur, qui rogatur, ut qui e servo fugitivo atque raptore, minister Apostoli factus erat. (Quod autem aliud habeat Apostolus ministerium nisi Evangelii Christi Jesu?) jam non quasi a domino, sed quasi a conservo, et coevangelista, ignosceretur ei, qui servus esset Christi similiter et minister. (Vers. 10, seqq.) Obsecro te de meo filio, quem genui in 756 vinculis, Onesimo, qui tibi aliquando inutilis fuit; nunc autem et tibi, et mihi utilis est: quem remisi tibi. Tu autem illum, id est mea viscera, suscipe, quem ego volueram mecum detinere, ut pro te mihi ministraret in vinculis Evangelii. Volens impetrare quod postulat, jam non pro servo Philemonis, sed pro filio suo se asserit deprecari; et de illo filio quem genuerit in vinculis Evangelii, hoc est, quae pro Christi Evangelio sustinebat: qui cum ante inutilis domino suo tantum fuerit (nec enim servus fur atque fugitivus alteri nocuit, nisi domino suo) nunc econtrario utilitatis compensatione, qua ipsi domino et Paulo utilis est, caeterisque per Paulum, plus charitatis meretur, quam odii ante meruerat. Unde ait: Qui tibi aliquando inutilis fuit. Tibi, inquit, soli; non caeteris: nunc autem et mihi, et tibi utilis. Utilis domino in eo, quia posset et Paulo servire pro domino suo; Paulo vero in eo utilis: quia illo in carcere, vinculisque detento, posset ei in Evangelio ministrare. Simul autem admirandum de magnanimitate Apostoli, et in Christum mente ferventis. Tenetur in carcere, vinculis stringitur, squalore corporis, charorum separatione, poenalibus tenebris coarctatur, et non sentit injuriam, non dolore cruciatur, nihil novit aliud, nisi de Christi Evangelio cogitare. Sciebat servum, sciebat fugitivum, sciebat aliquando raptorem ad Christi fidem esse conversum. Grandis laboris est talem hominem in eo perseverare quod coepit. Idcirco filium suum, et filium vinculorum, et ministrum Evangelii in vinculis constituti, inculcat, ac replicat, ut Philemon ille prudenter et dispensatorie tantum in praefatione laudatus, non auderet negare, ne suis laudibus videretur indignus. Quod autem ait: Tu autem illum, id est, mea viscera suscipe, hoc est, quod paulo ante dixi: viscera significare internum cordis affectum, et plenam ex animo voluntatem, cum totum quidquid in nobis est, suscipitur a rogato. Alias autem omnes liberi viscera sunt parentum. (Vers. 14.) Sine consilio autem tuo nihil volui facere: ut non quasi ex necessitate bonum tuum esset, sed voluntarium. Hoc quod a plerisque quaeritur, et saepissime retractatur: quare Deus hominem faciens, non eum bonum rectumque condiderit, de 757 praesenti loco solvi potest. Si enim Deus voluntarie, et non ex necessitate bonus est, debuit hominem faciens, ad suam imaginem et similitudinem facere, hoc est, ut et ipse voluntarie, et non ex necessitate bonus esset. Qui autem asserunt ita cum debuisse fieri, ut malum recipere non posset, hoc dicunt: talis debuit fieri qui necessitate bonus esset, et non voluntate. Quod si talis fuisset effectus, qui bonum non voluntate, sed necessitate perficeret, non esset Deo similis: qui ideo bonus est, quia vult, non quia cogitur. Ex quo manifestum est, rem eos inter se postulare contrariam. Nam ex eo quod dicunt, Debuit homo Deo similis fieri, illud petunt, ut liberi fieret arbitrii, sicut Deus ipse est. Ex eo autem quod inferunt Al. infertur , talis debuit fieri, qui malum recipere non posset; dum necessitatem ei boni important, illud volunt, ut homo Deo similis non fieret. Potuit itaque et apostolus Paulus absque voluntate Philemonis, Onesimum sibi in ministerium retinere. Sed si hoc sine voluntate Philemonis fecisset: bonum quidem erat, sed non voluntarium. Quod autem non erat voluntarium, alio genere arguebatur non esse bonum. Nihil quippe bonum dici potest, nisi quod ultroneum est. Ex quo Apostoli consideranda prudentia est: qui idcirco fugitivum servum remittit ad dominum, ut prosit domino suo: qui prodesse non poterat, si domino teneretur absente. Superior ergo quaestio ita solvitur: Potuit Deus hominem sine voluntate ejus facere bonum. Porro si hoc fecisset, non erat bonum voluntarium, sed necessitatis. Quod autem necessitate bonum est, non est bonum, et alio genere malum arguitur. Igitur proprio arbitrio nos relinquens, magis ad suam imaginem et similitudinem fecit. Similem autem Deo esse absolute bonum est. (Vers. 15, 16.) Forsitan enim ideo discessit ad horam a te, ut aeternum illum reciperes. Jam non sicut servum, sed plus servo, fratrem charissimum, maxime mihi: quanto magis autem tibi, et in carne, et in Domino. Nonnumquam malum occasio fit bonorum, et hominum prava consilia Deus vertit ad rectum. Quod dico manifestius exemplo fiet. Joseph fratres, sui 758 zeli stimulis incitati, Ismaelitis viginti aureis vendiderunt (Gen. XXXVII). Hoc initium et patri, et fratribus, et omni Aegypto bonorum omnium fuit. Denique ipse postea ad fratres: Vos, inquit, cogitastis de me mala: et Deus cogitavit de me bona (Gen. XLV, 8). Simile quid et in Onesimo possumus intelligere, quod mala principia occasiones fuerint rei bonae. Si enim dominum non fugisset, numquam venisset Romam ubi erat Paulus vinctus in carcere. Si Paulum in vinculis non vidisset, non recepisset fidem in Christum. Si Christi non habuisset fidem, numquam Pauli effectus filius, in opus Evangelii mitteretur. Ex quo paulatim, et per gradus suos, reciprocante sententia, ideo minister Evangelii est factus Onesimus, quia fugit a domino. Pulchre autem addens, forsitan, sententiam temperavit. Occulta sunt quippe judicia Dei, et temerarium est quasi de certo pronuntiare quod dubium est. Forsitan, inquit, ideo discessit: caute, timide, trepidanter, et non toto Al. totum fixo gradu: ut si non posuisset forsitan, omnibus servis fugiendum esset, ut apostolici fierent. Quod autem, ad horam, junxit, horam pro tempore debemus accipere. Ad comparationem enim aeternitatis, omne tempus breve est. Ut aeternum illum reciperes. Nullus aeternus dominus servi sui: potestas quippe ejus, et utriusque conditio, morte finitur. Onesimus vero qui ex fide Christi factus aeternus est, aeterno Philemoni, quia in Christum et ipse crediderat, spiritu libertatis accepto, jam non servus, sed frater coepit esse de servo, frater charissimus, frater aeternus: aeterno et ipsi Apostolo dominoque suo, cui Onesimum ut carnis ante conditio: ita postea spiritus copulat. Et tunc quidem quando erat ei subjectus in carne, non erat ei junctus in Domino; nunc autem ei et in carne junctus est, et in Domino. Ex quo intelligimus servum qui crediderit Christo, duplici domino suo lege constringi, ut ei et carnis necessitate jungatur ad tempus, et in aeternum spiritu copuletur. (Vers. 17.) Si ergo habes me socium, suscipe illum sicut me. Philemon Paulum socium habere cupiebat, et in Christum credens, tales utique volebat habere profectus, ut Paulo similis fieret, et ei 759 communicaret in vinculis. Consideremus ergo quantum hic laudetur Onesimus, quantum profecisse dicatur: cum ita recipiendus sit ut Apostolus et sic ejus dominus ut Pauli debeat desiderare consortium. Breviter quod dicit tale est: Si me vis habere consortem, habeto et Onesimum, quem ego consortem, et filium meum, et viscera mea habeo: quem si non susceperis, nec habere volueris, et ipse intelligis quod me habere non possis. (Vers. 18.) Si autem aliquid nocuit tibi, aut debet, hoc mihi imputa. Imitator Domini sui, et Christum in se loquentem habens, ea juxta vires suas debet facere quae Christus. Si enim ille infirmitates nostras portavit, et plagas nostras doluit, juste Apostolus pro Onesimo se opponit, et spondet quae ille debebat. Ut autem supra diximus, totum illud est, quod ablatum furto, et per luxuriam perditum, non poterat absolvi: quod Philemon grandi pretio pensabat Al. compensabat dum pro servo fugitivo, et pecunia perdita, et fratrem charissimum, et fratrem reciperet aeternum, et per eum sibi Apostolum faceret debitorem. (Vers. 19.) Ego Paulus scripsi manu mea. Ego reddam, ut non dicam tibi, quia et ipsum te mihi debes. Quod dicit tale est: Quod Onesimus furto rapuit, ego me spondeo redditurum: cujus sponsionis, Epistola haec et manus testis est propria: quam non solito more dictavi, sed mea manu ipse conscripsi. Crede igitur mihi pro Onesimo pollicenti. Hoc autem dico quasi ad extraneum loquens. Caeterum si ad jus meum redeam, propter sermonem Christi, quem tibi evangelizavi, et Christianus effectus es, teipsum mihi debes. Quod si tu meus es, et tua omnia mea sunt: Onesimus quoque, qui tuus est, meus est. Poteram igitur eo uti ut meo; sed voluntati tuae relinquo, ut mercedem habeas ignoscendo. (Vers. 20.) Ita, frater, ego te fruar in Domino. Proprietatem Graecam Latinus sermo non explicat. Quod enim ait, ναὶ, ἀδελφέ: ναὶ quoddam quasi adverbium blandientis est. Nos autem interpretantes, ita, frater, aquatius et dilutius nescio quid magis aliud quam id quod est scriptum, sonamus. Sicut enim ANNA ( ) illud Hebraicum, pro quo frequenter 760 Septuaginta interpretes ὦ δὴ transtulerunt, in lingua sua significat deprecantis affectum: unde nonnumquam Symmachus pro ANNA, δέομαι, hoc est, obsecro, transtulit: ita et nos eamdem in Graeca lingua vim patimur, quam Graeci sustinent in Hebraea. Quod autem ait: Ego te fruar in Domino, aliud multo intelligitur quam putatur. Apostolus non fruitur nisi eo qui multas in se habet concinentesque virtutes, et totum quod Christus dicitur pro varietate causarum: sapientiam videlicet, justitiam, continentiam, mansuetudinem, temperantiam, castitatem: has imprecatur Philemoni: ut cum his abundaverit, ipse eo perfruens impleatur. Et ne putes illam fruitionem dici, qua nos saepe nostri inter nos praesentia delectamur, addidit, in Domino: ut ex eo quod Domini nomen adjunctum est, intelligeretur, et alia esse fruitio, qua quis absque Domino perfruatur. Refice viscera mea in Christo. Sicut ipse frui vult Philemone in Domino: ita viscera sua Onesimum, quem et superius eodem nomine appellavit, refici vult per Philemonem, et ambigue dictum: utrum viscera Pauli in Christo Onesimus sit: an viscera Pauli Onesimus per Philemonem in Christo reficienda sint. Si superius accipere volueris, recte Pauli in Christo viscera dicentur Onesimus, quem in vinculis Christo genuit. Si posterius: in Christo reficiendus est Onesimus a Philemone, dum ejus in Christo sermonibus eruditur. (Vers. 21.) Confidens de obedientia tua scripsi tibi: sciens quoniam super id quod dico facies. Qui praesumit de eo quem rogaturus est, ipsa quodammodo praesumptione praejudicat, ne ei negare liceat quod rogatur. Porro si scit ille qui postulat plusquam rogavit, rogatum esse futurum: ideo minora petit, ut habeat rogatus voluntariam, et majorem praestatione mercedem. Si autem Philemon haec ad hominis praeceptum facit: quanto magis faciet ob dilectionem Dei? Unde merito Apostoli voce laudatur: quod mandata ejus opere praevertat, et possit dicere: Voluntaria oris mei complaceant tibi, Domine (Ps. CXVIII, 108): plusque faciens quam praeceptum est, vincat eos qui tantummodo imperata fecerunt, et jubentur dicere: Servi inutiles sumus, quod debuimus facere, 761 fecimus (Luc. XVII, 10). Virginitas quoque propterea majori praemio coronatur: quia praeceptum Domini non habet, et ultra imperata se tendit. (Vers. 22.) Simul autem et praepara mihi hospitium. Non puto tam divitem fuisse Apostolum, et tantis sarcinis occupatum, ut praeparato egeret hospitio, et non una contentus cellula, breves corporis sui spatio aedes, amplissimas existimaret: sed ut dum eum exspectat Al. spectat Philemon ad se esse venturum, magis faciat quod rogatus est. Si autem hoc non dispensatorie, sed vere quis existimat imperatum, ut sibi hospitium praeparet, apostolo magis quam Paulo hospitium praeparandum est. Venturus ad novam civitatem, praedicaturus Crucifixum, et inaudita dogmata delaturus, sciebat ad se plurimos concursuros; et necesse erat primum, ut domus in celebri esset urbis loco, ad quam facile conveniretur. Deinde, ut ab omni importunitate vacua: ut ampla, quae plurimos caperet audientium: ne proxima spectaculorum locis: ne turpi vicinia detestabilis: postremo ut in plano potius esset sita quam in coenaculo. Quam ob causam eum existimo etiam Romae in conducto mansisse biennium Al. biennio . Nec parva, ut reor, erat mansio, ad quam Judaeorum turbae quotidie confluebant. Spero enim per orationes vestras donari me vobis. Filium Patri, Deus rogatus indulget, et frater saepe fratris oratione servatur. Apostolus autem totius Ecclesiae precibus conceditur, ob eorum qui eum audituri sunt utilitatem. Et hoc donum, non tam in eum dicitur esse qui defertur Al. differtur a martyrio ad martyrium praeparatus, quam in eos ad quos Apostolus mittitur. Quod autem crebro Paulus in carcere fuerit, et de vinculis liberatus sit, ipse in alio loco dicit: In carceribus frequenter (II Cor. XI), de quibus nonnumquam Domini auxilio, crebro ipsis persecutoribus nihil dignum in eo morte invenientibus dimittebatur. Necdum enim super nomine Christiano senatusconsulta praecesserant: necdum Christianum sanguinem Neronis gladius dedicarat. Sed pro novitate praedicationis, sive a Judaeis invidentibus, sive ab his qui sua videbant idola destrui, ad furorem populis concitatis, missi in carcerem, rursum impetu et furore deposito, 762 laxabantur. Et hoc ita esse ut dicimus, Apostolorum Acta testantur, in quibus et Felix loquitur ad Agrippam: potuisse dimitti Paulum, si non appellasset Caesarem (Act. XXV). Et quia nullam invenerit causam praeter quaestiones quasdam de religione propria, et de quodam Jesu, quem Paulus vivero praedicabat. Ex quo animadvertimus, et a caeteris judicibus similiter eos potuisse dimitti, id agente Domino, ut toto orbe nova praedicatio disseminaretur. (Vers. 23, 24.) Salutat te Epaphras concaptivus meus in Christo Jesu: Marcus, Aristarchus, Demas, Lucas cooperatores mei. Id quod in principio dicebamus, quoniam ad Colossenses Epistola eodem in tempore, et per eumdem esset scripta bajulum litterarum, quo ad Philemonem quoque scriptum est, etiam eorum qui salutantes inducuntur nomina docent. Nam et in ipsa ita scribitur: Salutat vos Aristarchus concaptivus meus, et Marcus, consobrinus Barnabae, et Epaphras, qui ex vobis servus Christi (Coloss. IV, 10, 12); et paulo inferius: Salutat vos Lucas medicus charissimus, et Demas; et dicite Archippo: Vide ministerium quod accepisti in Domino, ut illud impleas (Ibid., 14, 17); et: Memores estote vinculorum meorum (Ibid., 18). Si autem ex eo aliquis non putat pariter scriptas, quod ad Colossenses pauca sint nomina quae hic non ferantur ascripta: sciat non omnes omnibus aut amicos esse, aut notos, et aliud esse privatam ad unum hominem, aliud publicam ad universam Ecclesiam epistolam fieri. Salutat te, inquit, Epaphras concaptivus meus in Christo Jesu. Quis sit Epaphras concaptivus Pauli, talem fabulam accepimus: Aiunt parentes apostoli Pauli de Gyscalis regione fuisse Judaeae; et eos, cum tota provincia, Romana vastaretur manu, et dispergerentur in orbem Al. orbe Judaei, in Tharsum urbem Ciliciae fuisse translatos: parentum conditionem adolescentulum Paulum secutum. Et sic posse stare illud quod de se ipse testatur: Hebraei sunt, et ego: Israelitae sunt, et ego: semen Abrahae sunt, et ego (II Cor. XI, 22). Et rursum alibi: Hebraeus ex Hebraeis (Philip. III, 5): et caetera quae illum Judaeum magis indicant quam Tharsensem. Quod si ita est, possumus et Epaphram illo tempore captum suspicari, quo captus est Paulus: et cum parentibus suis in Colossis urbe Asiae collocatum, Christi postea recipere sermonem. 763 Unde ad Colossenses, ut supra diximus, scribitur: Salutat vos Epaphras qui est ex vobis, servus Christi, semper sollicitus pro vobis in orationibus (Coloss. IV, 12). Hoc si se ita habeat, et Aristarchus qui concaptivus ejus in eadem Epistola dicitur, ad eamdem intelligentiam deducetur: nisi forte reconditum aliquid, et sacratum, ut quidam putant, in verbo captivitatis ostenditur Al. ostendit , quod capti pariter et vincti, in vallem hanc adducti Al. deducti sint lacrymarum. Quod si neutrum recipitur, ex eo quod hic additum est in Christo Jesu, possumus suspicari eadem cum Romae pro Christo vincula sustinuisse quae Paulum: et ut vinctum Christi, ita captivum quoque ejus potuisse dici. Aut certe ita, quod nobilis et ipse sit in apostolis, ut Andronicus et Julia, de quibus ad Romanos scribitur: Salutate Andronicum, et Juliam cognatos, et concaptivos meos, qui sunt nobiles in apostolis, qui et ante me fuerunt in Christo Jesu (Rom. XVI, 7). Haec de Epaphra. Caeterum cooperatores Evangelii et vinculorum suorum, cum ad Philemonem epistolam scriberet, Marcum ponit, quem puto Evangelii conditorem, et Aristarchum cujus supra fecimus mentionem, et Demam, de quo in alio loco queritur: Demas me dereliquit, diligens praesens saeculum, et abiit Thessalonicam. Et Lucam medicum, qui Evangelium et Actus Apostolorum Ecclesiis derelinquens, quomodo Apostoli de piscatoribus piscium, piscatores hominum facti sunt (Matth. IV): ita de medico corporum, in medicum est versus animarum, de quo et in alio loco: Misi, inquit, cum illo fratrem, cujus laus est in Evangelio per omnes Ecclesias (II Cor. VIII, 18): cujus liber quotiescumque legitur in Ecclesiis, toties ejus medicina non cessat. (Vers. 25.) Gratia Domini nostri Jesu Christi cum spiritu vestro. Sicut a meliore parte hominis capite, numeratur populus Israel, dicente Scriptura, secundum capita 764 eorum (Num. I, 2): ita in toto quidem homine, et in omni parte sanctorum, gratia est Domini Jesu Christi. Sed a majori et meliori parte, id est, spiritu, per synecdochen de toto homine dicitur: Gratia Domini nostri Jesu Christi cum spiritu vestro. Cum autem in spiritu gratia fuerit, totum facit hominem spiritualem: ut et caro spiritui serviat, et anima non vincatur a carne et redacta simul in substantiam spiritualem, adhaereat Domino; quia qui adhaeret Domino, unus spiritus est (II Cor. VI) Interpretatur autem secundum Judaeos Al. Hebraeos Paulus, admirabilis. Timotheus, beneficus. Philemon, mire donatus, sive os panis, ab ore, non ab osse. Apphia, continens, aut libertas. Archippus, longitudo operis. Onesimus, respondens. Epaphras, frugifer, et videns, sive succrescens. Marcus, sublimis mandato. Aristarchus, mons operis amplioris. Demas, silens. Lucas, ipse consurgens. Quae si nomina juxta interpretationem suam volueritis intelligere, non est difficile admirabilem atque beneficum praecipue ad eum scribere, cui universa concessa sint vitia et os ejus pateat ad coelestem panem. Deinde ad continentem, et liberam, et ad longitudinem operis: quod numquam a sancto labore desistat. Scribere autem pro eo qui respondeat testimonio suo, nec non ei Al. eum , cui specialiter Epistola dedicatur, salutari ab ubertate crescente. Et eum Al. eo qui factus sit per mandata sublimior, illoque qui per majora opera in montem usque succreverit, ab eo quoque qui posuit custodiam ori suo, et ostium munitum labiis suis: qui idcirco forsitan siluit, quia ad modicum Apostolum dereliquerat. Et ad extremum ab eo qui per se ipse consurgens quotidie augeatur, procesusque habeat: dum ejus Evangelio orbis impletur, et toties crescit, quoties auditus et lectus aedificat.

CAPUT XVI. Quomodo admonendi mansueti et iracundi. Aliter admonendi sunt mansueti, atque aliter iracundi. Nunnunquam enim mansueti cum praesunt, vicinum et quasi juxta positum torporem desidiae patiuntur. Et plerumque nimia resolutione lenitatis, ultra quam necesse est vigorem districtionis emolliunt. At contra iracundi cum regiminum loca percipiunt, quo impellente ira in mentis vaesaniam devolvuntur, eo etiam subditorum vitam dissipata quietis tranquillitate confundunt. Quos cum furor agit in praeceps, ignorant quidquid irati faciunt, ignorant quidquid a semetipsis patiuntur irati. Nunnunquam vero, quod est gravius, irae suae stimulum justitiae zelum putant. Et cum vitium virtus creditur, sine metu culpa cumulatur. Saepe ergo mansueti dissolutionis torpescunt taedio; saepe iracundi rectitudinis falluntur zelo. Illorum itaque virtuti vitium latenter adjungitur; his autem suum vitium quasi virtus fervens videtur. Admonendi sunt igitur illi ut fugiant quod juxta ipsos est, isti quod in ipsis est attendant; illi quod non habent discernant, isti quod habent. Amplectantur mansueti sollicitudinem, damnent iracundi perturbationem. Admonendi sunt mansueti, ut habere etiam aemulationem justitiae studeant; admonendi sunt iracundi, ut aemulationi quam se habere existimant, mansuetudinem subjungant. Idcirco namque Spiritus sanctus in columba nobis est et in igne monstratus, quia videlicet omnes quos implet, et columbae simplicitate mansuetos, et igne zeli ardentes exhibet. Nequaquam ergo sancto Spiritu plenus est, qui aut in tranquillitate mansuetudinis fervorem aemulationis deserit, aut rursum in aemulationis ardore virtutem mansuetudinis amittit. Quod fortasse melius ostendimus, si in medium Pauli magisterium proferamus, qui duobus discipulis et non diversa charitate praeditis, diversa tamen adjutoria praedicationis impendit. Timotheum namque admonens, ait: Argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctrina (II Tim. IV, 2). Titum quoque admonet dicens: Haec loquere, et exhortare, et argue cum omni imperio (Tit. II, 15). Quid est quod doctrinam suam tanta arte dispensat, ut in exhibenda hac, alteri imperium, atque alteri patientiam proponat, nisi quod mansuetioris spiritus Titum, et Paulo ferventioris vidit esse Timotheum? Illum per aemulationis studium inflammat, hunc per lenitatem patientiae temperat. Illi quod deest jungit, huic quod super est subtrahit. Illum stimulo impellere nititur, hunc freno moderatur. Magnus quippe susceptae Ecclesiae colonus, alios palmites ut crescere debeant rigat; alios cum plus justo crescere conspicit resecat, ne aut non crescendo non ferant fructus, aut, immoderate crescendo, quos protulerint amittant. Sed longe alia est ira quae sub aemulationis specie subripit, alia quae turbatum cor et sine justitiae praetextu confundit. Illa enim in hoc quod debet inordinate extenditur, haec autem semper in his quae non debet inflammatur. Sciendum quippe est quia in hoc ab impatientibus iracundi differunt, quod illi ab aliis illata non tolerant, isti autem etiam quae tolerentur important. Nam iracundi saepe etiam se declinantes insequuntur, rixae occasionem commovent, labore contentionis gaudent; quos tamen melius corrigimus, si in ipsa irae suae commotione declinamus. Perturbati quippe quid audiant ignorant, sed ad se reducti tanto liberius exhortationis verba recipiunt, quanto se tranquillius toleratos erubescunt. Menti autem furore ebriae, omne rectum quod dicitur, perversum videtur. Unde et Nabal ebrio culpam suam Abigail laudabiliter tacuit, quam digesto vino laudabiliter dixit (I Reg. XXV, 37). Idcirco enim malum quod fecerat, cognoscere potuit, quia hoc ebrius non audivit. Cum vero ita iracundi alios impetunt, ut declinari omnino non possint, non aperta exprobratione, sed sub quadam sunt cautela reverentiae parcendo feriendi. Quod melius ostendimus, si Abner factum ad medium deducamus. Hunc quippe cum Asael vi incautae praecipitationis impeteret, scriptum est: Locutus est Abner ad Asael, dicens: Recede, noli me persequi, ne compellar confodere te in terram. Qui audire contempsit, et noluit declinare. Percussit ergo eum Abner aversa hasta in inguine, et transfodit eum, et mortuus est (II Reg. II, 22, 23). Cujus enim Asael typum tenuit, nisi eorum, quos vehementer arripiens furor in praeceps ducit? Qui in eodem furoris impetu tanto caute declinandi sunt, quanto et insane rapiuntur. Unde et Abner, qui nostro sermone patris lucerna dicitur, fugit, quia doctorum lingua quae supernum Dei lumen indicat, cum per abrupta furoris mentem cujuspiam ferri conspicit, cumque contra irascentem dissimulat verborum jacula reddere, quasi persequentem non vult ferire. Sed cum iracundi nulla consideratione se mitigant, et quasi Asael persequi et insanire non cessant, necesse est ut hi qui furentes conantur reprimere, nequaquam se in furore erigant, sed quidquid est tranquillitatis ostendant; quaedam vero subtiliter proferant, in quibus ex obliquo furentis animum pungant. Unde et Abner cum contra persequentem substitit, non eum recta, sed aversa asta transforavit. Ex mucrone quippe percutere, est impetu apertae increpationis obviare. Aversa vero hasta persequentem ferire, est furentem tranquille ex quibusdam tangere, et quasi parcendo superare. Asael autem protinus occumbit, quia commotae mentes dum et parci sibi sentiunt, et tamen responsorum ratione in intimis sub tranquillitate tanguntur, ab eo quod et erexerant statim cadunt. Qui ergo a fervoris sui impetu sub lenitatis percussione resiliunt, quasi sine ferro moriuntur.

XLII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 1 Iam tibi iste persuasit virum se bonum esse? Atqui vir bonus tam cito nec fieri potest nec intellegi. Scis quem nunc virum bonum dicam? hunc secundae notae; nam ille alter fortasse tamquam phoenix semel anno quingentesimo nascitur. Nec est mirum ex intervallo magna generari: mediocria et in turbam nascentia saepe fortuna producit, eximia vero ipsa raritate commendat. 2 Sed iste multum adhuc abest ab eo quod profitetur; et si sciret quid esset vir bonus, nondum esse se crederet, fortasse etiam fieri posse desperaret. 'At male existimat de malis.' Hoc etiam mali faciunt, nec ulla maior poena nequitiaest quam quod sibi ac suis displicet. 3 'At odit eos qui subita et magna potentia impotenter utuntur.' Idem faciet cum idem potuerit. Multorum quia imbecilla sunt latent vitia, non minus ausura cum illis vires suae placuerint quam illa quae iam felicitas aperuit. Instrumenta illis explicandae nequitiae desunt. 4 Sic tuto serpens etiam pestifera tractatur dum riget frigore: non desunt tunc illi venena sed torpent. Multorum crudelitas et ambitio et luxuria, ut paria pessimis audeat, fortunae favore deficitur. Eadem velle subaudi si cognosces: da posse quantum volunt. 5 Meministi, cum quendam affirmares esse in tua potestate, dixisse me volaticum esse ac levem et te non pedem eius tenere sed pinnam? Mentitus sum: pluma tenebatur, quam remisit et fugit. Scis quos postea tibi exhibuerit ludos, quam multa in caput suum casura temptaverit. Non videbat se per aliorum pericula in suum ruere non cogitabat quam onerosa essent quae petebat, etiam si supervacua non essent. 6 Hoc itaque in his quae affectamus, ad quae labore magno contendimus, inspicere debemus, aut nihil in illis commodi esse aut plus incommodi: quaedam supervacua sunt, quaedam tanti non sunt. Sed hoc non pervidemus et gratuita nobis videntur quae carissime constant. 7 Ex eo licet stupor noster appareat, quod ea sola putamus emi pro quibus pecuniam solvimus, ea gratuita vocamus pro quibus nos ipsos impendimus. Quae emere nollemus si domus nobis nostra pro illis esset danda, si amoenum aliquod fructuosumve praedium, ad ea paratissimi sumus pervenire cum sollicitudine, cum periculo, cum iactura pudoris et libertatis et temporis; adeo nihil est cuique se vilius. 8 Idem itaque in omnibus consiliis rebusque faciamus quod solemus facere quotiens ad institorem alicuius mercis accessimus: videamus hoc quod concupiscimus quanti deferatur. Saepe maximum pretium est pro quo nullum datur. Multa possum tibi ostendere quae acquisita acceptaque libertatem nobis extorserint; nostri essemus, si ista nostra non essent. 9 Haec ergo tecum ipse versa, non solum ubi de incremento agetur, sed etiam ubi de iactura. 'Hoc periturum est.' Nempe adventicium fuit; tam facile sine isto vives quam vixisti. Si diu illud habuisti, perdis postquam satiatus es; si non diu, perdis antequam assuescas. 'Pecuniam minorem habebis.' Nempe et molestiam. 10 'Gratiam minorem.' Nempe et invidiam. Circumspice ista quae nos agunt in insaniam, quae cum plurimis lacrimis amittimus: scies non damnum in iis molestum esse, sed opinionem damni. Nemo illa perisse sentit sed cogitat. Qui se habet nihil perdidit: sed quoto cuique habere se contigit? Vale. XLIII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 1 Quomodo hoc ad me pervenerit quaeris, quis mihi id te cogitare narraverit quod tu nulli narraveras? Is qui scit plurimum, rumor. 'Quid ergo?' inquis 'tantus sum ut possim excitare rumorem?' Non est quod te ad hunc locum respiciens metiaris: ad istum respice in quo moraris. 2 Quidquid inter vicina eminet magnum est illic ubi eminet; nam magnitudo non habet modum certum: comparatio illam aut tollit aut deprimit. Navis quae in flumine magna est in mari parvula est; gubernaculum quod alteri navi magnum alteri exiguum est. 3 Tu nunc in provincia, licet contemnas ipse te, magnus es. Quid agas, quemadmodum cenes, quemadmodum dormias, quaeritur, scitur: eo tibi diligentius vivendum est. Tunc autem felicem esse te iudica cum poteris in publico vivere, cum te parietes tui tegent, non abscondent, quos plerumque circumdatos nobis iudicamus non ut tutius vivamus, sed ut peccemus occultius. 4 Rem dicam ex qua mores aestimes nostros: vix quemquam invenies qui possit aperto ostio vivere. Ianitores conscientia nostra, non superbia opposuit: sic vivimus ut deprendi sit subito aspici. Quid autem prodest recondere se et oculos hominum auresque vitare? 5 Bona conscientia turbam advocat, mala etiam in solitudine anxia atque sollicita est. Si honesta sunt quae facis, omnes sciant; si turpia, quid refert neminem scire cum tu scias? O te miserum si contemnis hunc testem! Vale. XLIV. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 1 Iterum tu mihi te pusillum facis et dicis malignius tecum egisse naturam prius, deinde fortunam, cum possis eximere te vulgo et ad felicitatem hominum maximam emergere. Si quid est aliud in philosophia boni, hoc est, quod stemma non inspicit; omnes, si ad originem primam revocantur, a dis sunt. 2 Eques Romanus es, et ad hunc ordinem tua te perduxit industria; at mehercules multis quattuordecim clausa sunt, non omnes curia admittit, castra quoque quos ad laborem et periculum recipiant fastidiose legunt: bona mens omnibus patet, omnes ad hoc sumus nobiles. Nec reicit quemquam philosophia nec eligit: omnibus lucet. 3 Patricius Socrates non fuit; Cleanthes aquam traxit et rigando horto locavit manus; Platonem non accepit nobilem philosophia sed fecit: quid est quare desperes his te posse fieri parem? Omnes hi maiores tui sunt, si te illis geris dignum; geres autem, si hoc protinus tibi ipse persuaseris, a nullo te nobilitate superari. 4 Omnibus nobis totidem ante nos sunt; nullius non origo ultra memoriam iacet. Platon ait neminem regem non ex servis esse oriundum, neminem non servum ex regibus. Omnia ista longa varietas miscuit et sursum deorsum fortuna versavit. 5 Quis est generosus? ad virtutem bene a natura compositus. Hoc unum intuendum est: alioquin si ad vetera revocas, nemo non inde est ante quod nihil est. A primo mundi ortu usque in hoc tempus perduxit nos ex splendidis sordidisque alternata series. Non facit nobilem atrium plenum fumosis imaginibus; nemo in nostram gloriam vixit nec quod ante nos fuit nostrum est: animus facit nobilem, cui ex quacumque condicione supra fortunam licet surgere. 6 Puta itaque te non equitem Romanum esse sed libertinum: potes hoc consequi, ut solus sis liber inter ingenuos. 'Quomodo?' inquis. Si mala bonaque non populo auctore distineris. Intuendum est non unde veniant, sed quo eant. Si quid est quod vitam beatam potest facere, id bonum est suo iure; depravari enim in malum non potest. 7 Quid est ergo in quo erratur, cum omnes beatam vitam optent? quod instrumenta eius pro ipsa habent et illam dum petunt fugiunt. Nam cum summa vitae beatae sit solida securitas et eius inconcussa fiducia, sollicitudinis colligunt causas et per insidiosum iter vitae non tantum ferunt sarcinas sed trahunt; ita longius ab effectu eius quod petunt semper abscedunt et quo plus operae impenderunt, hoc se magis impediunt et feruntur retro. Quod evenit in labyrintho properantibus: ipsa illos velocitas implicat. Vale. XLV. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 1 Librorum istic inopiam esse quereris. Non refert quam multos sed quam bonos habeas: lectio certa prodest, varia delectat. Qui quo destinavit pervenire vult unam sequatur viam, non per multas vagetur: non ire istuc sed errare est. 2 'Vellem' inquis '<non> magis consilium mihi quam libros dares.' Ego vero quoscumque habeo mittere paratus sum et totum horreum excutere; me quoque isto, si possem, transferrem, et nisi mature te finem officii sperarem impetraturum, hanc senilem expeditionem indixissem mihi nec me Charybdis et Scylla et fabulosum istud fretum deterrere potuissent. Tranassem ista, non solum traiecissem, dummodo te complecti possem et praesens aestimare quantum animo crevisses. 3 Ceterum quod libros meos tibi mitti desideras, non magis ideo me disertum puto quam formonsum putarem si imaginem meam peteres. Indulgentiae scio istud esse, non iudici; et si modo iudici est, indulgentia tibi imposuit. 4 Sed qualescumque sunt, tu illos sic lege tamquam verum quaeram adhuc, non sciam, et contumaciter quaeram. Non enim me cuiquam emancipavi, nullius nomen fero; multum magnorum virorum iudicio credo, aliquid et meo vindico. Nam illi quoque non inventa sed quaerenda nobis reliquerunt, et invenissent forsitan necessaria nisi et supervacua quaesissent. 5 Multum illis temporis verborum cavillatio eripuit, captiosae disputationes quae acumen irritum exercent. Nectimus nodos et ambiguam significationem verbis illigamus ac deinde dissolvimus: tantum nobis vacat? iam vivere, iam mori scimus? Tota illo mente pergendum est ubi provideri debet ne res nos, non verba decipiant. 6 Quid mihi vocum similitudines distinguis, quibus nemo umquam nisi dum disputat captus est? Res fallunt: illas discerne. Pro bonis mala amplectimur; optamus contra id quod optavimus; pugnant vota nostra cum votis, consilia cum consilis. 7 Adulatio quam similis est amicitiae! Non imitatur tantum illam sed vincit et praeterit; apertis ac propitiis auribus recipitur et in praecordia ima descendit, eo ipso gratiosa quo laedit: doce quemadmodum hanc similitudinem possim dinoscere. Venit ad me pro amico blandus inimicus; vitia nobis sub virtutum nomine obrepunt: temeritas sub titulo fortitudinis latet, moderatio vocatur ignavia, pro cauto timidus accipitur. In his magno periculo erramus: his certas notas imprime. 8 Ceterum qui interrogatur an cornua habeat non est tam stultus ut frontem suam temptet, nec rursus tam ineptus aut hebes ut nesciat <nisi> tu illi subtilissima collectione persuaseris. Sic ista sine noxa decipiunt quomodo praestigiatorum acetabula et calculi, in quibus me fallacia ipsa delectat. Effice ut quomodo fiat intellegam: perdidi lusum. Idem de istis captionibus dico - quo enim nomine potius sophismata appellem? -: nec ignoranti nocent nec scientem iuvant. 9 Si utique vis verborum ambiguitates diducere, hoc nos doce, beatum non eum esse quem vulgus appellat, ad quem pecunia magna confluxit, sed illum cui bonum omne in animo est, erectum et excelsum et mirabilia calcantem, qui neminem videt cum quo se commutatum velit, qui hominem ea sola parte aestimat qua homo est, qui natura magistra utitur, ad illius leges componitur, sic vivit quomodo illa praescripsit; cui bona sua nulla vis excutit, qui mala in bonum vertit, certus iudicii, inconcussus, intrepidus; quem aliqua vis movet, nulla perturbat; quem fortuna, cum quod habuit telum nocentissimum vi maxima intorsit, pungit, non vulnerat, et hoc raro; nam cetera eius tela, quibus genus humanum debellatur, grandinis more dissultant, quae incussa tectis sine ullo habitatoris incommodo crepitat ac solvitur. 10 Quid me detines in eo quem tu ipse pseudomenon appellas, de quo tantum librorum compositum est? Ecce tota mihi vita mentitur: hanc coargue, hanc ad verum, si acutus es, redige. Necessaria iudicat quorum magna pars supervacua est; etiam quae non est supervacua nihil in se momenti habet in hoc, ut possit fortunatum beatumque praestare. Non enim statim bonum est, si quid necessarium est: aut proicimus bonum, si hoc nomen pani et polentae damus et ceteris sine quibus vita non ducitur. 11 Quod bonum est utique necessarium est: quod necessarium est non utique bonum est, quoniam quidem necessaria sunt quaedam eademque vilissima. Nemo usque eo dignitatem boni ignorat ut illud ad haec in diem utilia demittat. 12 Quid ergo? non eo potius curam transferes, ut ostendas omnibus magno temporis impendio quaeri supervacua et multos transisse vitam dum vitae instrumenta conquirunt? Recognosce singulos, considera universos: nullius non vita spectat in crastinum. 13 Quid in hoc sit mali quaeris? Infinitum. Non enim vivunt sed victuri sunt: omnia differunt. Etiamsi attenderemus, tamen nos vita praecurreret; nunc vero cunctantes quasi aliena transcurrit et ultimo die finitur, omni perit. Sed ne epistulae modum excedam, quae non debet sinistram manum legentis implere, in alium diem hanc litem cum dialecticis differam nimium subtilibus et hoc solum curantibus, non et hoc. Vale. XLVI. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 1 Librum tuum quem mihi promiseras accepi et tamquam lecturus ex commodo adaperui ac tantum degustare volui; deinde blanditus est ipse ut procederem longius. Qui quam disertus fuerit ex hoc intellegas licet: levis mihi visus est, cum esset nec mei nec tui corporis, sed qui primo aspectu aut Titi Livii aut Epicuri posset videri. Tanta autem dulcedine me tenuit et traxit ut illum sine ulla dilatione perlegerim. Sol me invitabat, fames admonebat, nubes minabantur; tamen exhausi totum. 2 Non tantum delectatus sed gavisus sum. Quid ingenii iste habuit, quid animi! Dicerem 'quid impetus!', si interquievisset, si <ex> intervallo surrexisset; nunc non fuit impetus sed tenor. Compositio virilis et sancta; nihilominus interveniebat dulce illud et loco lene. Grandis, erectus es: hoc te volo tenere, sic ire. Fecit aliquid et materia; ideo eligenda est fertilis, quae capiat ingenium, quae incitet. 3 <De> libro plura scribam cum illum retractavero; nunc parum mihi sedet iudicium, tamquam audierim illa, non legerim. Sine me et inquirere. Non est quod verearis: verum audies. O te hominem felicem, quod nihil habes propter quod quisquam tibi tam longe mentiatur! nisi quod iam etiam ubi causa sublata est mentimur consuetudinis causa. Vale. XLVII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 1 Libenter ex iis qui a te veniunt cognovi familiariter te cum servis tuis vivere: hoc prudentiam tuam, hoc eruditionem decet. 'Servi sunt.' Immo homines. 'Servi sunt ' Immo contubernales. 'Servi sunt.' Immo humiles amici. 'Servi sunt.' Immo conservi, si cogitaveris tantundem in utrosque licere fortunae. 2 Itaque rideo istos qui turpe existimant cum servo suo cenare: quare, nisi quia superbissima consuetudo cenanti domino stantium servorum turbam circumdedit? Est ille plus quam capit, et ingenti aviditate onerat distentum ventrem ac desuetum iam ventris officio, ut maiore opera omnia egerat quam ingessit. 3 At infelicibus servis movere labra ne in hoc quidem ut loquantur, licet; virga murmur omne compescitur, et ne fortuita quidem verberibus excepta sunt, tussis, sternumenta, singultus; magno malo ulla voce interpellatum silentium luitur; nocte tota ieiuni mutique perstant. 4 Sic fit ut isti de domino loquantur quibus coram domino loqui non licet. At illi quibus non tantum coram dominis sed cum ipsis erat sermo, quorum os non consuebatur, parati erant pro domino porrigere cervicem, periculum imminens in caput suum avertere; in conviviis loquebantur, sed in tormentis tacebant. 5 Deinde eiusdem arrogantiae proverbium iactatur, totidem hostes esse quot servos: non habemus illos hostes sed facimus. Alia interim crudelia, inhumana praetereo, quod ne tamquam hominibus quidem sed tamquam iumentis abutimur. quod Cum ad cenandum discubuimus, alius sputa deterget, alius reliquias temulentorum <toro> subditus colligit. 6 Alius pretiosas aves scindit; per pectus et clunes certis ductibus circumferens eruditam manum frusta excutit, infelix, qui huic uni rei vivit, ut altilia decenter secet, nisi quod miserior est qui hoc voluptatis causa docet quam qui necessitatis discit. 7 Alius vini minister in muliebrem modum ornatus cum aetate luctatur: non potest effugere pueritiam, retrahitur, iamque militari habitu glaber retritis pilis aut penitus evulsis tota nocte pervigilat, quam inter ebrietatem domini ac libidinem dividit et in cubiculo vir, in convivio puer est. 8 Alius, cui convivarum censura permissa est, perstat infelix et exspectat quos adulatio et intemperantia aut gulae aut linguae revocet in crastinum. Adice obsonatores quibus dominici palati notitia subtilis est, qui sciunt cuius illum rei sapor excitet, cuius delectet aspectus, cuius novitate nauseabundus erigi possit, quid iam ipsa satietate fastidiat, quid illo die esuriat. Cum his cenare non sustinet et maiestatis suae deminutionem putat ad eandem mensam cum servo suo accedere. Di melius! quot ex istis dominos habet! 9 Stare ante limen Callisti dominum suum vidi et eum qui illi impegerat titulum, qui inter reicula manicipia produxerat, aliis intrantibus excludi. Rettulit illi gratiam servus ille in primam decuriam coniectus, in qua vocem praeco experitur: et ipse illum invicem apologavit, et ipse non iudicavit domo sua dignum. Dominus Callistum vendidit: sed domino quam multa Callistus! 10 Vis tu cogitare istum quem servum tuum vocas ex isdem seminibus ortum eodem frui caelo, aeque spirare, aeque vivere, aeque mori! tam tu illum videre ingenuum potes quam ille te servum. Variana clade multos splendidissime natos, senatorium per militiam auspicantes gradum, fortuna depressit: alium ex illis pastorem, alium custodem casae fecit. Contemne nunc eius fortunae hominem in quam transire dum contemnis potes. 11 Nolo in ingentem me locum immittere et de usu servorum disputare, in quos superbissimi, crudelissimi, contumeliosissimi sumus. Haec tamen praecepti mei summa est: sic cum inferiore vivas quemadmodum tecum superiorem velis vivere. Quotiens in mentem venerit quantum tibi in servum <tuum> liceat, veniat in mentem tantundem in te domino tuo licere. 12 'At ego' inquis 'nullum habeo dominum.' Bona aetas est: forsitan habebis. Nescis qua aetate Hecuba servire coeperit, qua Croesus, qua Darei mater, qua Platon, qua Diogenes? 13 Vive cum servo clementer, comiter quoque, et in sermonem illum admitte et in consilium et in convictum. Hoc loco acclamabit mihi tota manus delicatorum 'nihil hac re humilius, nihil turpius'. Hos ego eosdem deprehendam alienorum servorum osculantes manum. 14 Ne illud quidem videtis, quam omnem invidiam maiores nostri dominis, omnem contumeliam servis detraxerint? Dominum patrem familiae appellaverunt, servos - quod etiam in mimis adhuc durat - familiares; instituerunt diem festum, non quo solo cum servis domini vescerentur, sed quo utique; honores illis in domo gerere, ius dicere permiserunt et domum pusillam rem publicam esse iudicaverunt. 15 'Quid ergo? omnes servos admovebo mensae meae?' Non magis quam omnes liberos. Erras si existimas me quosdam quasi sordidioris operae reiecturum, ut puta illum mulionem et illum bubulcum. Non ministeriis illos aestimabo sed moribus: sibi quisque dat mores, ministeria casus assignat. Quidam cenent tecum quia digni sunt, quidam ut sint; si quid enim in illis ex sordida conversatione servile est, honestiorum convictus excutiet. 16 Non est, mi Lucili, quod amicum tantum in foro et in curia quaeras: si diligenter attenderis, et domi invenies. Saepe bona materia cessat sine artifice: tempta et experire. Quemadmodum stultus est qui equum empturus non ipsum inspicit sed stratum eius ac frenos, sic stultissimus est qui hominem aut ex veste aut ex condicione, quae vestis modo nobis circumdata est, aestimat. 17 'Servus est.' Sed fortasse liber animo. 'Servus est.' Hoc illi nocebit? Ostende quis non sit: alius libidini servit, alius avaritiae, alius ambitioni, <omnes spei>, omnes timori. Dabo consularem aniculae servientem, dabo ancillulae divitem, ostendam nobilissimos iuvenes mancipia pantomimorum: nulla servitus turpior est quam voluntaria. Quare non est quod fastidiosi isti te deterreant quominus servis tuis hilarem te praestes et non superbe superiorem: colant potius te quam timeant. 18 Dicet aliquis nunc me vocare ad pilleum servos et dominos de fastigio suo deicere, quod dixi, 'colant potius dominum quam timeant'. 'Ita' inquit 'prorsus? colant tamquam clientes, tamquam salutatores?' Hoc qui dixerit obliviscetur id dominis parum non esse quod deo sat est. Qui colitur, et amatur: non potest amor cum timore misceri. 19 Rectissime ergo facere te iudico quod timeri a servis tuis non vis, quod verborum castigatione uteris: verberibus muta admonentur. Non quidquid nos offendit et laedit; sed ad rabiem cogunt pervenire deliciae, ut quidquid non ex voluntate respondit iram evocet. 20 Regum nobis induimus animos; nam illi quoque obliti et suarum virium et imbecillitas alienae sic excandescunt, sic saeviunt, quasi iniuriam acceperint, a cuius rei periculo illos fortunae suae magnitudo tutissimos praestat. Nec hoc ignorant, sed occasionem nocendi captant querendo; acceperunt iniuriam ut facerent. 21 Diutius te morari nolo; non est enim tibi exhortatione opus. Hoc habent inter cetera boni mores: placent sibi, permanent. Levis est malitia, saepe mutatur, non in melius sed in aliud. Vale. XLVIII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 1 Ad epistulam quam mihi ex itinere misisti, tam longam quam ipsum iter fuit, postea rescribam; seducere me debeo et quid suadeam circumspicere. Nam tu quoque, qui consulis, diu an consuleres cogitasti: quanto magis hoc mihi faciendum est, cum longiore mora opus sit ut solvas quaestionem quam ut proponas? utique cum aliud tibi expediat, aliud mihi. 2 Iterum ego tamquam Epicureus loquor? mihi vero idem expedit quod tibi: aut non sum amicus, nisi quidquid agitur ad te pertinens meum est. Consortium rerum omnium inter nos facit amicitia; nec secundi quicquam singulis est nec adversi; in commune vivitur. Nec potest quisquam beate degere qui se tantum intuetur, qui omnia ad utilitates suas convertit: alteri vivas oportet, si vis tibi vivere. 3 Haec societas diligenter et sancte observata, quae nos homines hominibus miscet et iudicat aliquod esse commune ius generis humani, plurimum ad illam quoque de qua loquebar interiorem societatem amicitiae colendam proficit; omnia enim cum amico communia habebit qui multa cum homine. 4 Hoc, Lucili virorum optime, mihi ab istis subtilibus praecipi malo, quid amico praestare debeam, quid homini, quam quot modis 'amicus' dicatur, et 'homo' quam multa significet. In diversum ecce sapientia et stultitia discedunt! cui accedo? in utram ire partem iubes? Illi homo pro amico est, huic amicus non est pro homine; ille amicum sibi parat, hic se amico: tu mihi verba distorques et syllabas digeris. 5 Scilicet nisi interrogationes vaferrimas struxero et conclusione falsa a vero nascens mendacium adstrinxero, non potero a fugiendis petenda secernere. Pudet me: in re tam seria senes ludimus. 6 'Mus syllaba est; mus autem caseum rodit; syllaba ergo caseum rodit.' Puta nunc me istuc non posse solvere: quod mihi ex ista inscientia periculum imminet? quod incommodum? Sine dubio verendum est ne quando in muscipulo syllabas capiam, aut ne quando, si neglegentior fuero, caseum liber comedat. Nisi forte illa acutior est collectio: 'mus syllaba est; syllaba autem caseum non rodit; mus ergo caseum non rodit'. 7 O pueriles ineptias! in hoc supercilia subduximus? in hoc barbam demisimus? hoc est quod tristes docemus et pallidi? Vis scire quid philosophia promittat generi humano? consilium. Alium mors vocat, alium paupertas urit, alium divitiae vel alienae torquent vel suae; ille malam fortunam horret, hic se felicitati suae subducere cupit; hunc homines male habent, illum dii. Quid mihi lusoria ista componis? non est iocandi locus: ad miseros advocatus es. Opem laturum te naufragis, captis, aegris, egentibus, intentae securi subiectum praestantibus caput pollicitus es: quo diverteris? quid agis? Hic cum quo ludis timet: succurre, quidquid Ålaqueti respondentium poenisÅ. Omnes undique ad te manus tendunt, perditae vitae perituraeque auxilium aliquod implorant, in te spes opesque sunt; rogant ut ex tanta illos volutatione extrahas, ut disiectis et errantibus clarum veritatis lumen ostendas. 9 Dic quid natura necessarium fecerit, quid supervacuum, quam faciles <leges> posuerit, quam iucunda sit vita, quam expedita illas sequentibus, quam acerba et implicita eorum qui opinioni plus quam naturae crediderunt *** si prius docueris quam partem eorum levatura sint. Quid istorum cupiditates demit? quid temperat? Utinam tantum non prodessent! nocent. Hoc tibi cum voles manifestissimum faciam, comminui et debilitari generosam indolem in istas argutias coniectam. 10 Pudet dicere contra fortunam militaturis quae porrigant tela, quemadmodum illos subornent. Hac ad summum bonum itur? per istud philosophiae 'sive nive' et turpes infamesque etiam ad album sedentibus exceptiones? Quid enim aliud agitis, cum eum quem interrogatis scientes in fraudem inducitis, quam ut formula cecidisse videatur? Sed quemadmodum illos praetor, sic hos philosophia in integrum restituit. 11 Quid disceditis ab ingentibus promissis et grandia locuti, effecturos vos ut non magis auri fulgor quam gladii praestringat oculos meos, ut ingenti constantia et quod omnes optant et quod omnes timent calcem, ad grammaticorum elementa descenditis? Quid dicitis? sic itur ad astra Hoc enim est quod mihi philosophia promittit, ut parem deo faciat; ad hoc invitatus sum, ad hoc veni: fidem praesta. 12 Quantum potes ergo, mi Lucili, reduc te ab istis exceptionibus et praescriptionibus philosophorum: aperta decent et simplicia bonitatem. Etiam si multum superesset aetatis, parce dispensandum erat ut sufficeret necessariis: nunc quae dementia est supervacua discere in tanta temporis egestate! Vale. XLIX. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 1 Est quidem, mi Lucili, supinus et neglegens qui in amici memoriam ab aliqua regione admonitus reducitur; tamen repositum in animo nostro desiderium loca interdum familiaria evocant, nec exstinctam memoriam reddunt sed quiescentem irritant, sicut dolorem lugentium, etiam si mitigatus est tempore, aut servulus familiaris amisso aut vestis aut domus renovat. Ecce Campania et maxime Neapolis ac Pompeiorum tuorum conspectus incredibile est quam recens desiderium tui fecerint: totus mihi in oculis es. Cum maxime a te discedo; video lacrimas combibentem et affectibus tuis inter ipsam coercitionem exeuntibus non satis resistentem. 2 Modo amisisse te videor; quid enim non 'modo' est, si recorderis? Modo apud Sotionem philosophum puer sedi, modo causas agere coepi, modo desii velle agere, modo desii posse. Infinita est velocitas temporis, quae magis apparet respicientibus. Nam ad praesentia intentos fallit; adeo praecipitis fugae transitus lenis est. 3 Causam huius rei quaeris? quidquid temporis transit eodem loco est; pariter aspicitur, una iacet; omnia in idem profundum cadunt. Et alioqui non possunt longa intervalla esse in ea re quae tota brevis est. Punctum est quod vivimus et adhuc puncto minus; sed et hoc minimum specie quadam longioris spatii natura derisit: aliud ex hoc infantiam fecit, aliud pueritiam, aliud adulescentiam, aliud inclinationem quandam ab adulescentia ad senectutem, aliud ipsam senectutem. In quam angusto quodam quot gradus posuit! 4 Modo te prosecutus sum; et tamen hoc 'modo' aetatis nostrae bona portio est, cuius brevitatem aliquando defecturam cogitemus. Non solebat mihi tam velox tempus videri: nunc incredibilis cursus apparet, sive quia admoveri lineas sentio, sive quia attendere coepi et computare damnum meum. Eo magis itaque indignor aliquos ex hoc tempore quod sufficere ne ad necessaria quidem potest, 5 etiam si custoditum diligentissime fuerit, in supervacua maiorem partem erogare. Negat Cicero, si duplicetur sibi aetas, habiturum se tempus quo legat lyricos: eodem loco <pono> dialecticos: tristius inepti sunt. Illi ex professo lasciviunt, hi agere ipsos aliquid existimant. 6 Nec ego nego prospicienda ista, sed prospicienda tantum et a limine salutanda, in hoc unum, ne verba nobis dentur et aliquid esse in illis magni ac secreti boni iudicemus. Quid te torques et maceras in ea quaestione quam subtilius est contempsisse quam solvere? Securi est et ex commodo migrantis minuta conquirere: cum hostis instat a tergo et movere se iussus est miles, necessitas excutit quidquid pax otiosa collegerat. 7 Non vacat mihi verba dubie cadentia consectari et vafritiam in illis meam experiri. Aspice qui coeant populi, quae moenia clusis ferrum acuant portis. Magno mihi animo strepitus iste belli circumsonantis exaudiendus est. 8 Demens omnibus merito viderer, si cum saxa in munimentum murorum senes feminaeque congererent, cum iuventus intra portas armata signum eruptionis exspectaret aut posceret, cum hostilia in portis tela vibrarent et ipsum solum suffossionibus et cuniculis tremeret, sederem otiosus et eiusmodi quaestiunculas ponens: 'quod non perdidisti habes; cornua autem non perdidisti; cornua ergo habes' aliaque ad exemplum huius acutae delirationis concinnata. 9 Atqui aeque licet tibi demens videar si istis impendero operam: et nunc obsideor. Tunc tamen periculum mihi obsesso externum immineret, murus me ab hoste secerneret: nunc mortifera mecum sunt. Non vaco ad istas ineptias; ingens negotium in manibus est. Quid agam? mors me sequitur, fugit vita. 10 Adversus haec me doce aliquid; effice ut ego mortem non fugiam, vita me non effugiat. Exhortare adversus difficilia, de aequanimitate adversus inevitabilia; angustias temporis mei laxa. Doce non esse positum bonum vitae in spatio eius sed in usu posse fieri, immo saepissime fieri, ut qui diu vixit parum vixerit. Dic mihi dormituro 'potes non expergisci'; dic experrecto 'potes non dormire amplius'. Dic exeunti 'potes non reverti'; dic redeunti 'potes non exire'. 11 Erras si in navigatione tantum existimas minimum esse quo morte vita diducitur: in omni loco aeque tenue intervallum est. Non ubique se mors tam prope ostendit: ubique tam prope est. Has tenebras discute, et facilius ea trades ad quae praeparatus sum. Dociles natura nos edidit, et rationem dedit imperfectam, sed quae perfici posset. 12 De iustitia mihi, de pietate disputa, de frugalitate, de pudicitia utraque, et illa cui alieni corporis abstinentia est, et hac cui sui cura. Si me nolueris per devia ducere, facilius ad id quo tendo perveniam; nam, ut ait ille tragicus, 'veritatis simplex oratio est', ideoque illam implicari non oportet; nec enim quicquam minus convenit quam subdola ista calliditas animis magna conantibus. Vale. L. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 1 Epistulam tuam accepi post multos menses quam miseras; supervacuum itaque putavi ab eo qui afferebat quid ageres quaerere. Valde enim bonae memoriae est, si meminit; et tamen spero te sic iam vivere ut, ubicumque eris, sciam quid agas. Quid enim aliud agis quam ut meliorem te ipse cotidie facias, ut aliquid ex erroribus ponas, ut intellegas tua vitia esse quae putas rerum? Quaedam enim locis et temporibus adscribimus; at illa, quocumque transierimus, secutura sunt. 2 Harpasten, uxoris meae fatuam, scis hereditarium onus in domo mea remansisse. Ipse enim aversissimus ab istis prodigiis sum; si quando fatuo delectari volo, non est mihi longe quaerendus: me rideo. Haec fatua subito desiit videre. Incredibilem rem tibi narro, sed veram: nescit esse sc caecam; subinde paedagogum suum rogat ut migret, ait domum tenebricosam esse. 3 Hoc quod in illa ridemus omnibus nobis accidere liqueat tibi: nemo se avarum esse intellegit, nemo cupidum. Caeci tamen ducem quaerunt, nos sine duce erramus et dicimus, 'non ego ambitiosus sum, sed nemo aliter Romae potest vivere; non ego sumptuosus sum, sed urbs ipsa magnas impensas exigit; non est meum vitium quod iracundus sum, quod nondum constitui certum genus vitae: adulescentia haec facit'. 4 Quid nos decipimus? non est extrinsecus malum nostrum: intra nos est, in visceribus ipsis sedet, et ideo difficulter ad sanitatem pervenimus quia nos aegrotare nescimus. Si curari coeperimus, quando tot morborum tantas vires discutiemus? Nunc vero ne quaerimus quidem medicum, qui minus negotii haberet si adhiberetur ad recens vitium; sequerentur teneri et rudes animi recta monstrantem. 5 Nemo difficulter ad naturam reducitur nisi qui ab illa defecit: erubescimus discere bonam mentem. At mehercules, <si> turpe est magistrum huius rei quaerere, illud desperandum est, posse nobis casu tantum bonum influere: laborandum est et, ut verum dicam, ne labor quidem magnus est, si modo, ut dixi, ante animum nostrum formare incipimus et recorrigere quam indurescat pravitas eius. 6 Sed nec indurata despero: nihil est quod non expugnet pertinax opera et intenta ac diligens cura. Robora in rectum quamvis flexa revocabis; curvatas trabes calor explicat et aliter natae in id finguntur quod usus noster exigit: quanto facilius animus accipit formam, flexibilis et omni umore obsequentior! Quid enim est aliud animus quam quodam modo se habens spiritus? vides autem tanto spiritum esse faciliorem omni alia materia quanto tenuior est. 7 Illud, mi Lucili, non est quod te impediat quominus de nobis bene speres, quod malitia nos iam tenet, quod diu in possessione nostri est: ad neminem ante bona mens venit quam mala; omnes praeoccupati sumus; virtutes discere vitia dediscere <est>. 8 Sed eo maiore animo ad emendationem nostri debemus accedere quod semel traditi nobis boni perpetua possessio est; non dediscitur virtus. Contraria enim male in alieno haerent, ideo depelli et exturbari possunt; fideliter sedent quae in locum suum veniunt. Virtus secundum naturam est, vitia inimica et infesta sunt. 9 Sed quemadmodum virtutes receptae exire non possunt facilisque earum tutela est, ita initium ad illas eundi arduum, quia hoc proprium imbecillae mentis atque aegrae est, formidare inexperta; itaque cogenda est ut incipiat. Deinde non est acerba medicina; protinus enim delectat, dum sanat. Aliorum remediorum post sanitatem voluptas est, philosophia pariter et salutaris et dulcis est. Vale. LI. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 1 Quomodo quisque potest, mi Lucili: tu istic habes Aetnam, <et illuc> nobilissimum Siciliae montem - quem quare dixerit Messala unicum, sive Valgius, apud utrumque enim legi, non reperio, cum plurima loca evomant ignem, non tantum edita, quod crebrius evenit, videlicet quia ignis in altissimum effertur, sed etiam iacentia -, nos, utcumque possumus, contenti sumus Bais; quas postero die quam attigeram reliqui, locum ob hoc devitandum, cum habeat quasdam naturales dotes, quia illum sibi celebrandum luxuria desumpsit. 2 'Quid ergo? ulli loco indicendum est odium?' Minime; sed quemadmodum aliqua vestis sapienti ac probo viro magis convenit quam aliqua, nec ullum colorem ille odit sed aliquem parum putat aptum esse frugalitatem professo, sic regio quoque est quam sapiens vir aut ad sapientiam tendens declinet tamquam alienam bonis moribus. 3 Itaque de secessu cogitans numquam Canopum eliget, quamvis neminem Canopus esse frugi vetet, ne Baias quidem: deversorium vitiorum esse coeperunt. Illic sibi plurimum luxuria permittit, illic, tamquam aliqua licentia debeatur loco, magis solvitur. 4 Non tantum corpori sed etiam moribus salubrem locum eligere debemus; quemadmodum inter tortores habitare nolim, sic ne inter popinas quidem. Videre ebrios per litora errantes et comessationes navigantium et symphoniarum cantibus strepentes lacus et alia quae velut soluta legibus luxuria non tantum peccat sed publicat, quid necesse est? 5 Id agere debemus ut irritamenta vitiorum quam longissime profugiamus; indurandus est animus et a blandimentis voluptatum procul abstrahendus. Una Hannibalem hiberna solverunt et indomitum illum nivibus atque Alpibus virum enervaverunt fomenta Campaniae: armis vicit, vitiis victus est. 6 Nobis quoque militandum est, et quidem genere militiae quo numquam quies, numquam otium datur: debellandae sunt in primis voluptates, quae, ut vides, saeva quoque ad se ingenia rapuerunt. Si quis sibi proposuerit quantum operis aggressus sit, sciet nihil delicate, nihil molliter esse faciendum. Quid mihi cum istis calentibus stagnis? quid cum sudatoriis, in quae siccus vapor corpora exhausurus includitur? omnis sudor per laborem exeat. 7 Si faceremus quod fecit Hannibal, ut interrupto cursu rerum omissoque bello fovendis corporibus operam daremus, nemo non intempestivam desidiam, victori quoque, nedum vincenti, periculosam, merito reprehenderet: minus nobis quam illis Punica signa sequentibus licet, plus periculi restat cedentibus, plus operis etiam perseverantibus. 8 Fortuna mecum bellum gerit: non sum imperata facturus; iugum non recipio, immo, quod maiore virtute faciendum est, excutio. Non est emolliendus animus: si voluptati cessero, cedendum est dolori, cedendum est labori, cedendum est paupertati; idem sibi in me iuris esse volet et ambitio et ira; inter tot affectus distrahar, immo discerpar. 9 Libertas proposita est; ad hoc praemium laboratur. Quae sit libertas quaeris? Nulli rei servire, nulli necessitati, nullis casibus, fortunam in aequum deducere. Quo die illam intellexero plus posse, nil poterit: ego illam feram, cum in manu mors sit? 10 His cogitationibus intentum loca seria sanctaque eligere oportet; effeminat animos amoenitas nimia, nec dubie aliquid ad corrumpendum vigorem potest regio. Quamlibet viam iumenta patiuntur quorum durata in aspero ungula est: in molli palustrique pascuo saginata cito subteruntur. Et fortior miles ex confragoso venit: segnis est urbanus et verna. Nullum laborem recusant manus quae ad arma ab aratro transferuntur: in primo deficit pulvere ille unctus et nitidus. 11 Severior loci disciplina firmat ingenium aptumque magnis conatibus reddit. Literni honestius Scipio quam Bais exulabat: ruina eiusmodi non est tam molliter collocanda. Illi quoque ad quos primos fortuna populi Romani publicas opes transtulit, C. Marius et Cn. Pompeius et Caesar, exstruxerunt quidem villas in regione Baiana, sed illas imposuerunt summis iugis montium: videbatur hoc magis militare, ex edito speculari late longeque subiecta. Aspice quam positionem elegerint, quibus aedificia excitaverint locis et qualia: scies non villas esse sed castra. 12 Habitaturum tu putas umquam fuisse illic M. Catonem, ut praenavigantes adulteras dinumeraret et tot genera cumbarum variis coloribus picta et fluvitantem toto lacu rosam, ut audiret canentium nocturna convicia? nonne ille manere intra vallum maluisset, quod in unam noctem manu sua ipse duxisset? Quidni mallet, quisquis vir est, somnum suum classico quam symphonia rumpi? 13 Sed satis diu cum Bais litigavimus, numquam satis cum vitiis, quae, oro te, Lucili, persequere sine modo, sine fine; nam illis quoque nec finis est nec modus. Proice quaecumque cor tuum laniant, quae si aliter extrahi nequirent, cor ipsum cum illis reveliendum erat. Voluptates praecipue exturba et invisissimas habe: latronum more, quos 'philêtas' Aegyptii vocant, in hoc nos amplectuntur, ut strangulent. Vale. LII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 1 Quid est hoc, Lucili, quod nos alio tendentes alio trahit et eo unde recedere cupimus impellit? quid colluctatur cum animo nostro nec permittit nobis quicquam semel velle? Fluctuamur inter varia consilia; nihil libere volumus, nihil absolute, nihil semper. 2 'Stultitia' inquis 'est cui nihil constat, nihil diu placet.' Sed quomodo nos aut quando ab illa revellemus? Nemo per se satis valet ut emergat; oportet manum aliquis porrigat, aliquis educat. 3 Quosdam ait Epicurus ad veritatem sine ullius adiutorio exisse, fecisse sibi ipsos viam; hos maxime laudat quibus ex se impetus fuit, qui se ipsi protulerunt: quosdam indigere ope aliena, non ituros si nemo praecesserit, sed bene secuturos. Ex his Metrodorum ait esse; egregium hoc quoque, sed secundae sortis ingenium. Nos ex illa prima nota non sumus; bene nobiscum agitur, si in secundam recipimur. Ne hunc quidem contempseris hominem qui alieno beneficio esse salvus potest; et hoc multum est, velle servari. 4 Praeter haec adhuc invenies genus aliud hominum ne ipsum quidem fastidiendum eorum qui cogi ad rectum compellique possunt, quibus non duce tantum opus sit sed adiutore et, ut ita dicam, coactore; hic tertius color est. Si quaeris huius quoque exemplar, Hermarchum ait Epicurus talem fuisse. Itaque alteri magis gratulatur, alterum magis suspicit; quamvis enim ad eundem finem uterque pervenerit, tamen maior est laus idem effecisse in difficiliore materia. 5 Puta enim duo aedificia excitata esse, ambo paria, aeque excelsa atque magnifica. Alter puram aream accepit, illic protinus opus crevit; alterum fundamenta lassarunt in mollem et fluvidam humum missa multumque laboris exhaustum est dum pervenitur ad solidum: intuentibus quidquid fecit <alter> *** alterius magna pars et difficilior latet. 6 Quaedam ingenia facilia, expedita, quaedam manu, quod aiunt, facienda sunt et in fundamentis suis occupata. Itaque illum ego feliciorem dixerim qui nihil negotii secum habuit, hunc quidem melius de se meruisse qui malignitatem naturae suae vicit et ad sapientiam se non perduxit sed extraxit. 7 Hoc durum ac laboriosum ingenium nobis datum scias licet; imus per obstantia. Itaque pugnemus, aliquorum invocemus auxilium. 'Quem' inquis 'invocabo? Hunc aut illum?' Tu vero etiam ad priores revertere, qui vacant; adiuvare nos possunt non tantum qui sunt, sed qui fuerunt. 8 Ex his autem qui sunt eligamus non eos qui verba magna celeritate praecipitant et communes locos volvunt et in privato circulantur, sed eos qui vita docent, qui cum dixerunt quid faciendum sit probant faciendo, qui docent quid vitandum sit nec umquam in eo quod fugiendum dixerunt deprehenduntur; eum elige adiutorem quem magis admireris cum videris quam cum audieris. 9 Nec ideo te prohibuerim hos quoque audire quibus admittere populum ac disserere consuetudo est, si modo hoc proposito in turbam prodeunt, ut meliores fiant faciantque meliores, si non ambitionis hoc causa exercent. Quid enim turpius philosophia captante clamores? numquid aeger laudat medicum secantem? 10 Tacete, favete et praebete vos curationi; etiam si exclamaveritis, non aliter audiam quam si ad tactum vitiorum vestrorum ingemescatis. Testari vultis attendere vos moverique rerum magnitudine? sane liceat: ut quidem iudicetis et feratis de meliore suffragium, quidni non permittam? Apud Pythagoram discipulis quinque annis tacendum erat: numquid ergo existimas statim illis et loqui et laudare licuisse? 11 Quanta autem dementia eius est quem clamores imperitorum hilarem ex auditorio dimittunt! Quid laetaris quod ab hominibus his laudatus es quos non potes ipse laudare? Disserebat populo Fabianus, sed audiebatur modeste; erumpebat interdum magnus clamor laudantium, sed quem rerum magnitudo evocaverat, non sonus inoffense ac molliter orationis elapsae. 12 Intersit aliquid inter clamorem theatri et scholae: est aliqua et laudandi elegantia. Omnia rerum omnium, si observentur, indicia sunt, et argumentum morum ex minimis quoque licet capere: impudicum et incessus ostendit et manus mota et unum interdum responsum et relatus ad caput digitus et flexus oculorum; improbum risus, insanum vultus habitusque demonstrat. Illa enim in apertum per notas exeunt: qualis quisque sit scies, si quemadmodum laudet, quemadmodum laudetur aspexeris. 13 Hinc atque illinc philosopho manus auditor intentat et super ipsum caput mirantium turba consistit: non laudatur ille nunc, si intellegis, sed conclamatur. Relinquantur istae voces illis artibus quae propositum habent populo placere: philosophia adoretur. 14 Permittendum erit aliquando iuvenibus sequi impetum animi, tunc autem cum hoc ex impetu facient, cum silentium sibi imperare non poterunt; talis laudatio aliquid exhortationis affert ipsis audientibus et animos adulescentium exstimulat. <At> ad rem commoveantur, non ad verba composita; alioquin nocet illis eloquentia, si non rerum cupiditatem facit sed sui. 15 Differam hoc in praesentia; desiderat enim propriam et longam exsecutionem, quemadmodum populo disserendum, quid sibi apud populum permittendum sit, quid populo apud se. Damnum quidem fecisse philosophiam non erit dubium postquam prostituta est; sed potest in penetralibus suis ostendi, si modo non institorem sed antistitem nancta est. Vale.

1. Quod erat officium suscepti muneris diuino spiritu instruente ac suffragante ipsa ueritate conpleuimus: cuius adserendae atque inlustrandae causam mihi et scientia et fides et ipse dominus noster inposuit, sine quo nec sciri quicquam potest nec explieari. uenio nunc ad id quod est summum operis huius et maximum, ut doceam quo ritu quoue sacrificio deum coli oporteat. id enim est hominis officium in eoque solo summa rerum et omnis beatae uitae ratio consistit, quandoquidem propterea ficti et inspirati ab eo sumus, non ut caelum uideremus et sόlem, quod Anaxagoras putauit, sed ut artificem solis et caeli deum pura et integra. mente coleremus. quamuis autem praecedentibus libris pro ingenii mediocritate defenderim ueritatem, tamen ex ritu quoque ipso elucere uel maxime potest. nihil enim sancta et singularis illa maiestas aliut ab homine desiderat quam solam innocentiam: quam si quis obtulent deo, satis pie, satis religiose litabit. omnes autem neglecta iustitia cum sint omnibus flagitiis ac sceleribus inquinati, religiosos se putant, si templa et aras hostiarum sanguine cruentauerint, si focos odorati ac ueteris uiui profusione madefecerint. quin etiam sacras dapes apparant et exquisitas epulas quasi aliquid inde libaturis offerunt. quidquid aspectu rarum, quidquid opere aut odore pretiosum est, haec grata esse diis suis non ex aliqua diuinitatis ratione, quam nesciunt, sed ex suis cupiditatibus iudicant nec intellegunt terrenis opibus deum non indigere. nihil enim sapiunt nisi terram bonaque et mala solius corporis sensu ac uoluptate perpendunt. huius arbitrio ut religionem ponderant, sic totius uitae suae acta disponunt. et quoniam se semel a caeli contemplatione auerterunt sensumque illum caelestem corpori mancipauerunt, libidinibus frena permittunt tamquam secum ablaturi uoluptatem, quam momentis omnibus capere festinant, cum animus ministerio corporis, non corpus ministerio animi uti debeat. idem maximum bonum iudicant opes: quas si bonis artibus adsequi nonpossunt, malis adsecuntur. fraudant rapiunt spoliant insidiantur abiurant, nihil i denique moderati aut pensi habent, dummodo auro coruscent, argento gemmis uestibus fulgeant, auidissimo uentri opes ingerant, stipati familiarum gregibus per dimotum populum semper incedant. sic aaaicti et sermentes uoiuptatibus mm uigoremque mentis extinguunt et cum uiuere se maxime putant, ad mortem concitatissime properant. nam sicut in secundo libro docuimus, caeli ratio in animo, terrae autem in corpore est. qui bona neclegunt animi, corporis adpetunt, in tenebris ac morte uersantur, quae sunt terrae atque corporis, quia uita et lumen a caelo est. cuius quoniam expertes sunt corpori seruiendo, longe absunt ab intellectu rerum diuinarum. eadem miseros ubique caecitas premit. sicut enim qui sit uerus deus, ita qui sit uerus cultus ignorant. 2. Mactant igitur opimas ac pingues hostias deo quasi esurienti, profundunt uina tamquam sitienti, accendunt lumina uelut in tenebris agenti. quodsi suspicari aut percipere animo possint quae sint bona illa caelestia, quorum magnitudinem terreno adhuc corpore obuoluti sensu capere non possumus, iam se cum his officiis inanibus stultissimos esse cognoscant, uel si caeleste lumen quod dicimus solem contemplari nelint, iam sentiant quam non indigeat lucernis eorum deus, qui ipse in usum hominis tam claram, tam candidam lucem dedit. et tamen cum in tam paruo circulo, qui propter longinquitatem non amplius quam humani capitis uidetur habere mensuram, tantum sit fulgoris, ut eum mortalium luminum acies non queat contueri et si paulisper intenderis, hebetatos oculos caligo ac tenebrae consequantur, quid tandem luminis, quid claritatis aput ipsum deum, penes quem nulla nox est, esse arbitremur? qui hanc ipsam lucem sic moderatus est, ut neque nimio fulgore neque calore uehementi noceret animantibus tantumque istarum rerum dedit ei, quantum aut mortalia corpora pati possent aut frugum maturitas postularet. num igitur mentis suae compos putandus est qui auctori et datori luminis candelarum aut cerarum lumen offert pro munere? aliut uero ille a nobis exigit lumen et quidem non fumidum, sed, ut ait poeta, liquidum atque clarum, mentis scilicet, propter quod a poetis Ϟω̃τες nuncupamur: quod exhibere non potest nisi qui deum agnouerit. illorum autem dii quia terreni sunt, egent luminibus, ne in tenebris sint: quorum cultores quia caeleste nihil sapiunt, etiam religiones quibus deseruiunt ad terram reuocant: in ea enim lumine opus est, quia ratio eius et natura tenebrosa est. itaque diis non caelestem sensum, sed humanum potius adtribuunt ideoque illis necessaria et grata credunt esse quae nobis, quibus aut esurientibus opus est cibo aut sitientibus potu aut ueste algentibus aut cum sol decesserit lumine, ut uidere possimus. nullis igitur ex rebus tam probari et intellegi potest deos istos, cum aliquando uixerint, mortuos esse quam ex ipso ritu, qui est totus e terra. quid enim caelestis in se boni potest habere pecudum sanguis effusus, quo aras inquinant? nisi forte deos existimant eo uesci quod homines aspernantur attingere. et quisquis illis hanc saginam praestiterit, quamuis ille grassator adulter ueneficus parricida sit, beatus ac felix erit, hunc diligunt, hunc tuentur, huic omnia quae optauerit praestant. merito ergo Persius huiusmodi superstitiones suo more deridet: qua tu inquit mercede deorum emeris auriculas? pulmone et lactibus unctis? sentiebat uidelicet non carne opus esse ad placaudam caelestem maiestatem, sed mente sancta et iusto animo pt pectore, ut ipse ait, quod naturali sit honestate generosum. haec est religio caelestis, non quae constat ei rebus corruptis, sed quae uirtutibus animi qui oritur e caelo, hic uerus est cultus, in quo mens colentis se ipsam deo inmaculatam uictimam sistit. id autem ipsum quomodo consequendum, quomodo praestandum sit, docebit huius libri disputatio. nihil enim tam praeclarum hominique conueniens potest esse quam erudire homines ad iustitiam. aput Ciceronem Catulus in Hortensio philosophiam rebus omnibus praeferens malle se dicit uel unum paruum de officio libellum quam longam orationem pro seditioso homine Cornelio. quae sententia non utique Catuli, qui illut fortasse non dixit, sed Ciceronis est putanda, qui scripsit, credo ut libros quos de officiis erat scripturus commendaret: in quibus ipsis nihil esse testatur in omni philosophia melius et fructuosius quam praecepta uitae dare. quodsi hoc illi faciunt quibus non est ueritas cognita, quanto magis nos facere debemus qui a deo eruditi et inluminati possumus uera praecipere! nec tamen sic docebimus ut quasi prima uirtutis elementa tradamus, quod est infinitum, sed tamquam docendum susceperimus eum qui aput illos iam perfectus esse uideatur. manentibus enim praeceptis eorum quae solent ad probitatem recte dare, ignota illis superstruemus ad perficiendam consummandamque iustitiam, quam non tenent. ea uero quae possunt cum illis esse communia praetermittam, ne quid ab iis uidear mutuari quorum errores coarguere atque aperire decreuerim. 3. Duae sunt uiae per quas humanam uitam progredi necesse est, una quae in caelum ferat, altera quae ad inferos deprimat: quas et poetae in carminibus et philosophi in disputationibus suis induxerunt. et quidem philosophi alteram uirtutum esse noluerunt, alteram uitiorum, eamque quae sit assignata uirtutibus; primo aditu esse arduam et confragosam: in qua si quis difficultate superata in summum eius euaserit, habere eum de cetero planum iter, lucidum amoenumque campum et omnium laborum suorum capere fructus uberes atque iucundos; quos autem primi aditus difficultas deterruerit, eos in illam uitiorum uiam labi atque deflectere, quae primo ingressu sit quasi amoena multoque tritior, deinde cum in ea paulo ulterins processerint, amoenitatis illius speciem repente subduci, exoriri autem uiam praecipitem, nunc saxis asperam nunc obductam sentibus nunc gurgitibus intercisam uel torrentibus rapidam, ut laborare haerere labi cadere sit necesse. quae omnia eo proferuntur, ut appareat in uirtutibus capiendis labores esse maximos, in perceptis autem maximos fructus et solidas atque incorruptas uoluptates, uitia uero quibusdam delenimentis naturalibus inlicere animos hominum et inanium iucunditatum specie captos ad acerbas amaritudines miseriasque perducere. sapiens prorsus disputatio, si uirtutum ipsarum formas ac terminos scirent. non enim didicerant uel quae sint uel quid eas mercedis a deo maneat: quod uos his duobus libris docebimus. hi uero quia ignorabant aut dubitabant animas hominum inmortales esse, et uirtutes et uitia terrenis honoribus aut poenis aestimauerunt. omnis ergo haec de duabus uiis disputatio ad frugalitatem ac luxuriam spectat. dicunt enim humanae uitae cursum Y litterae similem, quod unus quisque hominum cum primae adulescentiae limen adtigerit et in eum locum uenerit, partis ubi se uia findit in ambas, haereat nutabundus ac nesciat in quam se partem potius inclinet; si ducem nactus fuerit qui dirigat ad meliora titubantem, hoc est si aut philosophiam didicerit aut eloquentiam aut aliquid honestae artis quo euadat ad bonam frugem, quod fieri sine labore maximo non potest, honestam et copiosam uitam disputant peracturum; si uero doctorem frugalitatis non muenent, in sinistram uiam quae melioris speciem mentiatur incidere, id est desidiae inertiae luxuriae se tradere, quae suauia quidem uidentur ad tempus uera bona ignoranti, post autem amissa omni dignitate ac re familiari in omnibus miseriis ignominiaque uicturum. ad corpus ergo et ad hanc uitam quam in terra ducimus fines earum uiarum rettulerunt. poetae fortasse melius, qui hoc biuium aput inferos esse uoluerunt, sed in eo falluntur quod eas uias mortuis proposuerunt. utrique ergo uere, sed tamen utrique non recte, quia oportuit uias ipsas ad uitam, fines earum ad mortem referri. nos igitur melius et uerius, qui duas istas uias caeli et inferorum esse dicimus, quia iustis inmortalitas, iniustis poena aeterna proposita est. quomodo autem hae uiae uel in caelum tollant uel ad inferna praecipitent explicabo, aperiamque quae sint uirtutes quas philosophi nescierunt; tum earum quae sint praemia, simul etiam quae sint uitia quaeue eorum supplicia monstrabo. nam fortasse aliquis expectet ut separatim de uitiis ac uirtutibus dicam, cum de bono aut malo disserentibus nobis etiam quod est contrarium possit intellegi. sine enim uirtutes inseras, uitia sua sponte decedent, siue uitia eximas, uirtutes ultro subibunt: sic bonorum ac malorum constituta natura est, ut se inuicem semper obpugnent, semper expellant. ita fit ut neque uitia detrahi sine uirtutibus possint nec uirtutes inseri sine detractione uitiorum. has igitur uias longe aliter inducimus quam induci a philosophis solent, primum quod utrique praepositum esse dicimus ducem utrumque inmortalem, sed alterum honoratum, qui uirtutibus ac bonis praesit, alterum damnatum, qui uitiis ac malis. illi autem m dexteriore tantum uia ducem ponunt neque unum neque perpetuum, siquidem quemlibet doctorem bonae artis inducunt, qui a desidia reuocet homines et frugi esse doceat. sed neque ingredi faciunt in eam uiam nisi pueros et adulescentes, uidelicet quod artes in his discantur aetatibus. nos autem (homines) omnis sexus et generis et aetatis in hoc caeleste iter inducimus, quia deus, qui eius uiae dux est, immortalitatem nulli homini nato negat. forma quoque ipsarum uiarum non ita est ut illi putauerunt. quid enim opus est Y littera in rebus contrariis atque diuersis? sed altera illa melior conuersa est ad solis ortum, altera illa deterior ad occasum, quoniam qui ueritatem ac iustitiam sequitur, is accepto immortalitatis praemio perenni luce potietur, qui autem ab illo malo duce inlectus praetulerit uitia uirtutibus, mendacium ueritati, necesse est ad occasum et tenebras deferatur (aeternas). describam igitur utramque et earum proprietates habitusque monstrabo. 4. Una est itaque uirtutis ac bonorum uia, quae fert non in Elysios campos, ut poetae loquuntur, sed ad ipsam mundi arcem, at laeua malorum exercet poenas et ad impia Tartara mittit. est enim criminatoris illius, qui prauis religionibus institutis auertit homines ab itinere caelesti et in uiam perditionis inducit. cuius uiae species et figura sic est conposita in aspectum, ut plana et patens et omni genere florum atque fructuum delectabilis esse uideatur. in ea enim posuit deus omnia quae pro bonis habentur in terra, opulentiam dico, honorem quietem uoluptatem inlecebras omnes, sed cum his pariter iniustitiam crudelitatem superbiam perfidiam libidinem cupiditatem discordiam ignorantiam mendacium stultitiam ceteraque uitia. exitus autem huius uiae talis est. cum uentum fuerit ad extremum, unde iam regredi non licet, cum omni sua pulchritudine tam subito praeciditur, ut non ante quis fraudem prospicere possit quam praecipitatus in altitudinem profundam cadat. quisquis enim praesentium bonorum specie captus et in his consequendis ac fruendis occupatus non praeuiderit ea quae post mortem secutura sunt seque a deo auerterit, is uero ad inferos deiectus in aeternam damnabitur poenam. uia uero uia caelestis difficilis et cliuosa proposita est uel spinis horrentibus aspera uel saxis extantibus impedita, ut cum summo labore ac pedum tritu cumque magna cadendi sollicitudine sit cuique gradiendum. in hac posuit iustitiam temperantiam patientiam fidem castitatem abstinentiam concordiam scientiam ueritatem sapientiam ceterasque uirtutes, sed simul cum his paupertatem ignominiam laborem dolorem amaritudines omnes. quisquis enim spem suam porrexerit longius et meliora maluerit, carebit his terrae bonis, ut expeditus ac leuis difficultatem uiae superet. nec enim potest qui se adparatu regio circumdederit aut diuitiis onerauerit, angustias illas uel ingredi uel tenere. unde intellegitur idcirco malis et iniustis facilius prouenire quae cupiant, quia prona et decliuis est eorum uia, bonis autem quae optent difficile procedere, quia difficili et arduo itinere gradiuntur. iustus ergo quoniam durum asperumque iter ingressus est, contemptui derisui odio sit necesse est. omnes enim quos cupiditas aut uoluptas praecipites trahit, inuident ei qui uirtutem capere potuit et inique ferunt id habere aliquem quod ipsi non habent. erit itaque pauper humilis ignobilis subiectus iniuriae et tamen omnia quae amara sunt perferens, (s)et si patientiam iugem ad summum illum gradum finemque perduxerit, dabitur ei corona uirtutis et a deo pro laboribus quos in uita propter iustitiam pertulit inmortalitate donabitur. hae sunt uiae quas deus humanae uitae adsignauit: in quibus singulis et bona ostendit et mala, sed ordine praepostero atque conuerso. in sua enim monstrauit temporaria prius mala cum aeternis bonis, qui est ordo melior, in altera temporaria prius bona cum aeternis malis, qui est ordo deterior, ut quicumque praesentia mala cum iustitia delegerit, maiora et certiora consequatur bona quam fuerunt illa quae spreuit, quisquis autem praesentia bona praeposuerit iustitiae, in maiora et longiora incidat mala quam fuerunt illa quae fugit. haec enim uita corporalis quia breuis est, idcirco et mala eius et bona breuia sint necesse est, illa uero spiritalis quae huic terrenae contraria est quoniam sempiterna est, idcirco et bona eius et mala sempiterna sunt. ita fit ut et bonis breuibus mala aeterna et malis breuibus bona aeterna succedant. itaque cum simul 'proposita sint homini bona et mala, considerare unum quemque secum decet quanto satius sit perpetuis bonis mala breuia pensare quam pro breuibus et caducis bonis mala perpetua sustinere. nam sicut in hoc saeculo cum est propositum cum hoste certamen, prius laborandum est, ut sis postmodum in otio, esuriendum sitiendum, aestus frigora perferenda, humi quiescendum uigilandum periclitandum est, ut saluis pignoribus et domo et re familiari et omnibus pacis ac uictoriae bonis perfrui possis, sin autem praesens otium malueris quam laborem, malum tibi maximum facias necesse est — praeoccupabit enim aduersarius non resistentem, uastabuntur agri, diripietur domus, in praedam uxor ac liberi uenient, ipse interficiere aut capiere: quae omnia ne accidant, praesens commodum differendum est, ut maius longiusque pariatur —: sic in omni hac uita, quia nobis aduersarium deus reseruauit, ut possemus capere uirtutem, omittenda est praesens uoluptas, ne hostis opprimat, uigilandum, stationes agendae, militares expeditiones obeundae, fundendus ad ultimum cruor, omnia denique amara et grauia patienter ferenda, eo quidem promptius, quod nobis imperator noster deus praemia pro laboribus aeterna constituit. et cum in hac terrena militia tantum homines laboris exhauriant, ut ea sibi pariant quae possunt eodem modo perire quo parta sunt, certe nobis nullus labor recusandus est, quibus id adquiritur quod nullo modo possit amitti. uoluit enim deus, qui hominem ad hanc militiam genuit, expeditos in acie stare et intentis acriter animis ad unius hostis insidias uel apertos impetus uigilare, qui nos, sicut periti et exercitati duces solent, uariis artibus captat pro cuiusque natura et moribus saeuiens. aliis enim cupiditatem insatiabilem inmittit, ut opibus suis tamquam conpedibus inligatos a uia ueritatis excutiat, alios inflammat irae stimulis, ut ad nocendum potius intentos a dei contemplatione detorqueat, alios inmoderatis libidinibus inmergit, ut uoluptati et corpori seruientes ad uirtutem respicere non possint, aliis uero inspirat inuidiam, ut suis ipsi tormentis occupati nihil cogitent aliut nisi eorum quos oderint felicitatem. alios inflat ambitionibus: ii sunt qui ad gerendos magistratus omnem uitae suae operam curamque conuertunt, ut fastos signent et annis nomen inponant. quorundam cupiditas tendit altius, non ut prouincias tempora!! gladio regant, sed ut infinita et perpetua potestate dominos se dici uelint uniuersi generis humani. quos autem pios uiderit, uariis inplicat religionibus, ut impios faciat. iis uero qui sapientiam quaerunt, philosophiam in oculos inpingit, ut specie lucis eicaecet, ne quis conprehendat ac teneat ueritatem. sic hominibus obstruxit aditus omnes et obsaepsit uias publicis laetus erroribus. quos ut discutere possemus ipsumque auctorem malorum uincere, inluminauit nos deus et armauit uera caelestique uirtute. de qua nunc mihi disserendum est. 5. Sed priusquam singulas uirtutes exponere incipio, determinanda est ipsa uirtus, quam non recte philosophi definierunt, quid esset aut in quibus rebus, quid operis, quid haberet officii. nomen itaque solum retinuerunt, uim uero et rationem et effectum perdiderunt. quaecumque autem in definitionem uirtutis solent dicere, paucis uersibus colligit et enarrat Lucilius, quos malo equidem ponere, ne dum multorum sententias refello, sim longior quam necesse est. uirtus, Albine, est pretium persoluere uerum quis in uersamur, quis uiuimus rebus potesse: uirtus est homini scire id quod quaeque habeat res, uirtus, scire homini rectum utile quid sit, honestum, quae bona, quae mala item, quid inutile turpe inhonestum: uirtus, quaerendae finem rei scire modumque, uirtus, diuitiis pretium persoluere posse, uirtus, id dare quod re ipsa debetur honori: hostem esse atque inimicum hominum morumque malorum, contra defensorem hominum morumque bonorum, hos magni facere, his bene uelle, his uiuere amicum: commoda praeterea patriai prima putare, deinde parentum, tertia iam postremaque nostra. ab his definitionibus, quas poeta breuiter conprehendit, Marcus Tullius traxit officia uiuendi Panaetium Stoicum secutus eaque tribus uoluminibus inclusit. haec autem quam falsa sint mox uidebimus, ut appareat quantum in nos dignatio diuina contulerit, quae nobis aperuit ueritatem. uirtutem esse dixit scire quid sit bonum et malum, quid turpe, quid honestum, quid utile, quid minus. breuius facere potuit, si tantum bonum ac malum diceret, quia nihil potest esse utile uel honestum quod non idem bonum sit, nihil inutile ac turpe quod non idem malum. quod et philosophis uidetur et idem Cicero in tertio supra dicti operis ostendit. uerum scientia non potest esse uirtus, quia non est intus in nobis, sed ad nos extrinsecus uenit. quod autem transire ab altero ad alterum potest, uirtus non est, quia uirtus sua cuique est. scientia igitur alieni beneficii est, quia posita est in audiendo, uirtus tota nostra est, quia posita est in uoluntate faciendi boni. sicut ergo in itinere celebrando nihil prodest uiam nosse, nisi conatus ac uires suppetant ambulandi, ita uero scientia nihil prodest, si uirtus propria deficiat. nam fere etiam u qui peccant, etsi non perfecte, tamen quid sit bonum et malum sentiunt, et quotiens aliquid improbe faciunt, peccare se sciunt et ideo celare nituntur. sed cum eos boni et mali natura non fallat, cupiditate mala uincuntur, ut peccent, quia deest illis uirtus, id est cupiditas recta et honesta faciendi. ex hoc igitur apparet aliut esse scientiam boni malique, aliut uirtutem, quod potest esse scientia sine uirtute, sicut in plurimis philo-_ sophorum fuit. in quo, quoniam recte ad culpam pertinet non fecisse quae scieris, recte uoluntas praua et uitiosus animus, quem ignoratio excusare non potest, punietur. ergo sicut uirtus non est bonum ac malum scire, ita uirtus est bonum facere, malum non facere. et tamen scientia sic cum uirtute coniuncta est, ut scientia praecedat uirtutem, uirtus sequatur scientiam, quia nihil prodest cognitio, nisi et actio subsequatur. Horatius igitur paulo melius: uirtus est uitium fugere et sapientia prima, sed inepte, quod eam contrario terminauit, ut si diceret: 'bonum est quod malum non est'. cum enim quid sit uirtus nescio, ne uitium quidem quid sit scio. utrumque igitur indiget definitione, quia natura rei talis est, ut utrumque aut intellegi aut non intellegi sit necesse. uerum nos faciamus quod ille debuit. uirtus est iram cohibere, cupiditatem conpescere, libidinem refrenare: id est enim uitium fugere. nam fere omnia quae fiunt iniuste atque inprobe, ab his oriuntur adfectibus. si enim commotionis huius quae ira dicitur impetus retundatur, omnes hominum contentiones malae sopientur, nemo insidiabitur, nemo prosiliet ad nocendum. item si cupiditas temperetur, nemo terra marique grassabitur, nemo exercitum ducet, ut rapiat et uastet aliena. item si ardor libidinum conprimatur, omnis aetas et sexus retinebit suam sanctitatem, nemo quidquam pudendum aut patietur aut faciet. ergo uniuersa scelera et flagitia his commotionibus uirtute sedatis ex hominum uita moribusque tollentur. quae sedatio commotionum et adfectuum hanc habet rationem, ut omnia recta faciamus. omne igitur uirtutis officium est non peccare. quo profecto fungi non potest qui deum nescit, quoniam ignoratio eius a quo bona oriuntur, inprudentem inpingat in uitia necesse est. itaque ut breuius et significantius utriusque rei summa officia determinem, scientia est deum nosse, uirtus colere: in illo sapientia, in hoc iustitia continetur. 6. Dixi, quod erat primum, scientiam boni non esse uirtutem, deinde, quid sit uirtus et in quo sit: sequitur ut id quoque ipsum, quid sit bonum et malum, nescisse philosophos breuiter ostendam, quia paene declaratum est in libro tertio, cum de summo bono disputarem. qui autem quid esset summum nescierunt, et in ceteris bonis malisue, quae summa non sunt, erraaerint necesse est: quae non potest uero iudicio examinare qui fontem ipsum non tenet unde illa descendunt. fons autem honorum deus est, malorum uero ille scilicet diuini nominis semper inimicus, de quo saepe diximus: ab his duobus principiis bona malaque oriuntur. quae ueniunt a deo, hanc habent rationem, ut inmortalitatem parent, quod est summum bonum: quae autem ab illo altero, id habent officium, ut a caelestibus auocatum terrenisque demersum ad poenam interficiant sempiternam, quod est summum malum. num igitur dubium est quin illi omnes quid esset bonum et malum ignoraueriut, qui nec deum nec aduersarium dei scierunt? itaque finem bonorum ad corpus et ad hanc uitam breuem retulerunt, quam scilicet solui et occidere necesse est, non sunt progressi ulterius, sed omnia eorum praecepta et omnia quae inducunt bona, terrae inhaerent et humi iacent, quoniam simul cum corpore, quod est terra, moriuntur. pertinent enim non ad uitam homini conparandam, sed ad quaerendas uel augendas opes honores gloriam potentiam: quae sunt uniuersa mortalia, tam scilicet quam ille qui ut ea sibi contingerent laborauit. hinc est illud: uirtus, quaerendae finem rei scire modumque. praecipiunt enim quibus modis et quibus artibus res familiaris quaerenda sit, quia uident male quaeri solere. sed huiusmodi uirtus non est proposita sapienti: nec enim uirtus est opes quaerere, quarum neque inuentio neque possessio in nostra potestate est. itaque et quaesitu et obtentu faciliores sunt malis quam bonis. non potest ergo uirtus esse in iis rebus quaerendis in quarum contemptu uis ac ratio uirtutis apparet, nec ad ea ipsa transfugiet quae magno et excelso animo calcare ac proterere gestit, neque fas est animam caelestibus intentam bonis, ut haec fragilia sibi conparet, ab inmortalibus suis opibus auocari, sed potissimum in iis rebus conparandis uirtutis ratio consistit quas nobis nec homo ullus nec mors ipsa possit auferre. cum haec ita se habeant, illut quod sequitur uerum est: uirtus, diuitiis pretium persoluere posse. qui uersus idem fere significat quod primi duo. sed ne- . que ipse neque quisquam philosophorum scire potuit pretium ipsum uel quale uel quod sit. id enim poeta et illi omnes quos secutus est putauerunt recte opibus uti, hoc est frugi esse, non instruere conuiuia sumptuose, non largiri temere, non effundere in res superuacuas aut turpes rem familiarem. dicet aliquis fortasse: 'quid tu? negasne hanc esse uirtutem?' non equidem nego, contraria enim uidear probare, si negem, sed ueram nego, quia non sit illa caelestis, sed tota terrena, quandoquidem nihil efficit nisi quod remaneat in terra. quid sit autem recte opibus uti et qui sit ex diuitiis fructus petendus decla-. rabo apertius, cum de pietatis officio loqui coepero. iam cetera quae sequuntur nullo modo uera sunt. nam inprobis inimicitias indicere, aut bonorum defensionem suscipere potest cum malis esse commune. quidam enim probitate ficta uiam sibi ad potentiam muniunt faciuntque multa quae boni solent, eo quidem promptius quod fallendi gratia faciunt. utinamque tam facile esset praestare quam facile est simulare bonitatem! sed hi cum esse coeperint propositi ac uoti sui conpotes et summum potentiae gradum ceperint, tum uero simulatione deposita mores suos detegunt, rapiunt omnia et uiolant et uexant eosque ipsos bonos quorum causam susceperant insequuntur et gradus per quos ascenderunt amputant, ne quis illos contra ipsos possit imitari. uerum tamen putemus hoc officium non nisi boni esse, ut bonos defendat. at id suscipere facile est, implere difficile, quia cum te certamini congressionique commiseris, in arbitrio dei, non tuo posita uictoria est, et plerumque inprobi et numero et conspiratione sunt potentiores quam boni, ut ad eos superandos non tam uirtus sit quam felicitas necessaria. an ahquis ignorat quotiens melior iustiorque pars uicta sit? hinc semper dominationes acerbae in ciues extiterunt. plena est exemplis omms historia, sed nos contenti erimus uno. Gnaeus Pompeius honorum uoluit esse defensor, siquidem pro re publica, pro senatu, pro libertate arma suscepit. idem tamen uictus cum ipsa libertate occidit et a spadonibus Aegyptiis detruncatus insepultus abiectus est. non est igitur uirtus aut hostem malorum esse aut defensorem honorum, quia uirtus incertis casibus non potest esse snbiecta. commoda praeterea patriai prima putare snblata hominum discordia nihil est omnino. quae sunt enim patriae commoda nisi alterius ciuitatis aut gentis incommoda, id est fines propagare aliis uiolenter ereptos, augere imperium, vectigalia facere maiora? quae omnia non utique uirtutes, sed uirtutum sunt euersiones. in primis enim tollitur humanae societatis coniunctio, tollitur innocentia, tollitur alieni abstinentia, tollitur denique ipsa iustitia: quae discidium generis humani ferre non potest et ubicumque arma fulserint, hinc eam fugari et exterminari necesse est. uerum est enim Ciceronis illut: qui autem ciuium rationem dicunt habendam, externorum negant, dirimunt hi communem humani generis societatem, qua sublata beneficentia liberalitas bonitas iustitia funditus tollitur. nam quomodo potest iustus esse qui nocet, qui odit, qui spoliat, qui occidit? quae omnia faciunt qui patriae prodesse nituntur. id enim ipsum prodesse quid sit, ignorant qui nihil putant utile, nihil commodum, nisi quod teneri manu potest: quod solum teneri non potest, quia eripi potest. haec itaque ut ipsi appellant bona quisquis patriae adquisiuerit, hoc est qui euersis ciuitatibus gentibusque deletis aerarium pecunia referserit, agros ceperit, ciues suos locupletiores fecerit, hic laudibus fertur in caelum, in hoc putatur summa et perfecta esse uirtus. qui error non modo populi et imperitorum,* sed etiam philosophoram est, qui praecepta quoque dant ad iniustitiam, ne stultitiae ac malitiae disciplina et auctoritas desit. itaque cum de officiis ad rem militarem pertinentibus disputant, neque ad iustitiam neque ad ueram uirtutem adcommodatur illa omnis oratio, sed ad hanc uitam moremque ciuilem, quem non esse iustitiam et res indicat et ipse Cicero testatus est. sed nos inquit ueri iuris germanaeque iustitiae solidam et expressam effigiem nullam tenemus, umbra et imaginibus utimur: easque ipsas utinam sequeremur! feruntur enim ab optimis naturae et ueritatis exemplis. — umbra est igitur et imago iustitiae quam illi iustitiam putauerunt. quid? sapientiam nonne idem confitetur in philosophis esse nullam? aut cum Fabricius inquit aut Aristides iustus nominatur, aut ab illis fortitudinis aut ab hoc iustitiae tamquam a sapiente petitur exemplum. nemo enim horum sic sapiens, ut sapientem uolumus in- tellegi, nec ii qui sapientes habiti et nominati, Ma.rcus Cato et Gaius Laelius, sapientes fuerunt, ne illi quidem septem, sed ex mediorum officiorum frequentia similitudinem quandam gerebant speciemque sapientium. si ergo et philosophis ipsorum confessione adempta sapientia est et iis qui iusti habiti sunt adempta iustitia est, omnes igitur illae uirtutis descriptiones falsae sint necesse est, quia quae sit uera uirtus scire non potest nisi iustus ac sapiens. iustus autem ac sapiens nemo est nisi quem deus praeceptis caelestibus erudiuit. 7. Nam illi omnes qui per aliorum confessam stultitiam sapientes existimantur, specie uirtutis inducti umbras et imagines adprehendunt, nihil uerum. quod ea fit ratione, quoniam uia illa mendax, quae fert ad occasum, multos tramites habet propter studiorum et disciplinarum uarietatem, quae sunt in uita hominum dissimiles atque diuersae. nam sicut uia illa sapientiae habet aliquid simile stultitiae, quod libro praecedente monstrauimus, ita haec cum sit tota stultitiae, habet aliquid simile sapientiae, quod adripiant ii qui stultitiam publicam intellegunt: et ut habet uitia manifesta, sic habet aliquid quod simile uideatur esse uirtuti, ut habet apertum scelus, sic imaginem quandam speciemque iustitiae. quomodo enim praecursor eius uiae cuius uis et potestas omnis in fallendo est, uniuersos in fraudem posset inducere, nisi ueri similia hominibus ostentaret? deus enim, ut immortale illud arcanum eius in operto esset, posuit in uia sua quae homines pro malis et turpibus aspernarentur, ut auersi a sapientia et ueritate, quam siue ullo duce requirebant, in id ipsum inciderent quod uitare ac fugere cupiebant. itaque illam perditionis ac mortis uiaui multiplicem ostendit, uel quod multa sunt genera uitae uel quod dii multi qui coluntur. huius dux praeuaricator ac subdolus, ut uideatur esse discrimen aliquod falsi et ueri, mali et boni, alia ducit luxuriosos alia eos qui frugi appellantur, alia inperitos alia doctos, alia inertes alia strenuos, alia stultos alia philosophos, et eos quidem non uno tramite. illos enim qui aut uoluptates aut diuitias non refugiunt, ab hac publica et celebri uia modice segregat, eos autem qui aut uirtutem sequi uolunt aut contemptum rerum profitentur, per confragosa quaedam praecipitia trahit. sed tamen illa omnia itinera quae speciem bonorum ostentant non sunt aliae uiae, sed deuerticula et semitae, quae uidentur quidem ab illa communi dextrouersum separari, ad eandem tamen et ad unum omnes exitum sub ipso fine referuntur. ibi enim dux ille coniungit omnes ubi opus fuerat bonos a malis, fortes ab inertibus, sapientes a stultis separari, in deorum scilicet cultu, in quo ille uniuersos, quia sine ullo discrimine stulti fuerunt, uno mucrone iugulat et praecipitat in mortem. haec autem uia, quae est ueritatis et sapientiae et uirtutis et usae, quorum omnium fons unus est, una uis, una sedes, et simplex est, quo paribus animis summaque concordia unum sequamur et colamus deum, et angusta, quoniam paucioribus uirtus data est, et ardua, quoniam ad bonum quod est summum atque sublime nisi cum summa difficultate ac labore non potest perueniri. 8. Haec est uia quam philosophi quaerunt, sed ideo non inueniunt, quia in terra potius ubi apparere non potest quaerunt. errant ergo uelut in mari magno nec quo ferantur intellegunt, quia nec uiam cernunt nec ducem sequuntur ullum. eadem namque ratione hanc uitae uiam quaeri oportet qua in alto iter nauibus quaeritur: quae nisi aliquod caeli lumen obseruent, incertis cursibus uagantur. quisquis autem rectum iter uitae tenere nititur, non terram debet aspicere, sed caelum et, ut apertius loquar, non hominem sequi debet, sed deum, non his terrestribus simulacris, sed deo seruire caelesti, non ad corpus referre omnia, sed ad mentem, non huic uitae dare operam, sed aeternae. itaque si oculos in caelum semper intendas et solem qua oritur observes eumque habeas uitae quasi nauigii ducem, sua sponte in uiam pedes dirigentur et illut caeleste lumen, quod sanis mentibus multo clarior sol est quam hic quem carne mortali uidemus, sic reget, sic gubernabit, ut ad summum sapientiae uirtutisque portum siue ullo errore perducat. suscipienda igitur dei lei est, quae nos ad hoc iter dirigat, illa sancta, illa caelestis, quam Marcus Tullius in libro de re publica tertio paene diuina uoce depinxit: cuius ego, ne plura dicerem, uerba subieci. est quidem uera lei recta ratio, naturae congruens, diffusa in omnis, constans, sempiterna, quae uocet ad officium iubendo, uetando a fraude deterreat, quae tamen neque probos frustra iubet aut uetat nec inprobos iubendo aut uetando mouet. huic legi nec obrogari fas est neque derogari aliquid ex hac licet neque tota abrogari potest, nec uero aut per senatum aut per populum solui hac lege possumus, neque est quaerendus explanator aut inter- pres Sextus Aelius, nec erit alia lex Romae alia Athenis, alia nunc alia posthac, sed et omnes gentes et omni tempore una lex et sempiterna et inmutabilis continebit unusque erit communis quasi magister et imperator omnium deus: ille legis huius inuentor disceptator lator, cui qui non parebit, ipse se fugiet ac naturam hominis aspernatus hoc ipso luet maximas ( poenas, etiamsi cetera supplicia quae putantur effugerit. quis sacramentum dei sciens tam significanter eDarrare legem dei posset quam illam homo longe a ueritatis notitia remotus expressit? ego uero eos qui uera inprudentes loquuntur sic habendos puto, tamquam diuinent spiritu aliquo instincti. quodsi ut legis sanctae uim rationemque peruidit, ita illut quoque scisset aut explicasset, in quibus praeceptis lex ipsa consisteret, non philosophi functus fuisset officio, sed prophetae. quod quia facere ille non poterat, nobis faciendum est, quibus ipsa lex tradita est ab illo uno magistro et imperatore omnium deo. 9. Huius legis caput primum est ipsum deum nosse, soli obtemperare, solum colere. non potest enim rationem hominis obtinere qui parentem animae suae deum nescit; quod est summum nefas. quae ignoratio facit ut diis aliis seruiat, quo nihil sceleratius committi potest. hinc iam procliuis est ad malitiam gradus per ignorantiam ueri ac singularis boni, quia deus, quem nosse refugit, fons est ipse bonitatis: uel si iustitiam sequi uolet, diuini tamen iuris ignarus gentis suae leges, tamquam uerum ius amplectetur, quas non utique iustitia, sed utilitas repperit. cur enim per omnes populos diuersa et uana iura sunt condita, nisi quod una quaeque gens id sibi sanxit quod putauit rebus suis utile? quantum autem ab iustitia recedat utilitas, populus ipse Romanus docet, qui per fetiales bella indicendo et legitime iniurias faciendo semperque aliena capiendo atque rapiendo possessionem sibi totius orbis comparauit. uerum hi iustos se putant, si contra leges suas nihil faciant: quod etiam timori adscribi potest, si praesentium poenarum metu sceleribus abstineant. sed concedamus sane ut id natura uel, ut ait philosophus, sua sponte faciant quod legibus facere coguntur. num idcirco iusti erunt, quia parent institutis hominum, qui ipsi aut errare aut iniusti esse potuerunt, sicut illi duodecim tabularum conditores, aut certe publicae utilitati pro condicione temporum seruierunt? aliut est igitur ciuile ius, quod pro moribus ubique uariatur, aliut uera iustitia, quam uniformem ac simplicem proposuit omnibus deus: quem qui ignorat, et ipsam iustitiam ignoret necesse est. sed putemus fieri posse ut aliquis naturali et ingenito bono ueras uirtutes capiat, qualem fuisse Cimonem Athenis accepimus, qui et egentibus stipem dedit et pauperes inuitauit et nudos induit, tamen cum illud unum quod est maximum deest, agnitio dei, iam bona illa omnia superuacua sunt et inania, ut frustra in iis adsequendis laborauerit. omnis enim iustitia eius similis erit humano corpori caput non habenti: in quo tametsi membra omnia et locis suis constent et figura et habitudine, tamen quoniam deest id quod est omnium principale, et uita et omni sensu caret. itaque membra illa formam tantummodo membrorum habent, usum non habent, tam scilicet quam caput sine corpore. cui similis est qui cum deum non ignoret, uiuit iniuste: id enim solum habet quod est summum, sed frustra, quoniam uirtutibus tamquam membris eget. itaque ut sit uiuum ac sensibile corpus, et agnitio dei necessaria est quasi caput et uirtutes omnes quasi corpus. ita fiet homo perfectus ac uiuus, sed tamen summa omnis in capite est, quod quamuis constare non possit sine omnibus, sine quibusdam tamen potest. et erit quidem animal uitiosum ac debile, sed tamen uiuet, sicut is qui et deum nouit et in aliqua re peccat; dat enim ueniam peccatis deus. itaque sine membris aliquibus uiui potest, sine capite nullo modo. haec res efficit ut philosophi etiamsi natura sint boni, tamen nihil sciant, nihil sapiant. omnis doctrina et uirtus eorum sine capite est, quia deum nesciunt, qui est uirtutis ac doctrinae caput. quem qui non adgnoscit, licet uideat, caecus est, licet audiat, surdus, licet loquatur, elinguis est. cum uero conditorem rerum parentemque cognouerit, tunc et uidebit et audiet et loquetur. habere enim caput coepit, in quo sunt sensus omnes conlocati hoc est oculi et aures et lingua. nam profecto is uidet qui ueritatem, in qua deus est, uel deum, in quo ueritas est, oculis cordis aspexerit, is audit qui diuinas uoces ac praecepta uitalia pectori suo adfigit, is loquitur qui caelestia disserens uirtutem ac maiestatem dei singularis enarrat. quare non est dubium quin impius sit quisquis deum non adgnouerit, omnesque uirtutes eius, quas habere aut tenere se putat., in illa mortifera uia reperiuntur, quae est tota tenebrarum. quapropter nihil est quod sibi aliquis gratuletur, si has inanes uirtutes adeptus est, quia non tantum miser, qui bonis praesentibus careat, sed etiam stultus sit necesse est, qui labores in uita sua maximos suscipiat in cassum. nam adempta spe immortalitatis quam deus pollicetur in sua religione uersantibus, cuius adsequendae gratia uirtus adpetenda est et quidquid malorum acciderit perferendum, maxima erit profecto uanitas obsequi uelle uirtutibus, quae frustra homini calamitates adferunt et labores. nam si uirtus est egestatem exilium dolorem mortem, quae timentur a ceteris, pati fortiter ac subire, quid tandem in se boni habet, cur eam philosophi propter se ipsam dicant expetendam ? nimirum superuacuis et inanibus poenis delectantur quibus licet agere tranquille. si enim mortales sunt auimae, si uirtus dissoluto corpore nihil futura est, quid fugimus adtributa nobis bona quasi aut ingrati aut indigni qui diuinis muneribus perfruamur? quae bona ut habeamus, scelerate inpieque uiuendum est, quia uirtutem id est iustitiam paupertas sequitur. sanus igitur non est qui nulla spe maiore proposita iis bonis quibus ceteri utuntur in uita, labores et cruciatus et miserias anteponat. si autem uirtus, ut ab ns rectissime dicitur, capessenda est, quia constet ad eam nasci hominem, subesse debet spes aliqua maior, quae malorum et laborum, quos perferre uirtutis est, magnum adferat praeclarumque solacium. nec aliter uirtus cum per se dura sit, haberi pro bono potest, quam si acerbitatem suam maximo bono penset. aeque non aliter his bonis praesentibus abstinendum est, quam si sint alia maiora, propter quae tanti sit et uoluptates omittere et mala omnia sustinere. ea uero nulla sunt alia, ut in tertio docui, nisi perpetuae uitae. hanc autem praestare quis potest nisi deus, qui uirtutem ipsam proposuit ? ergo in dei agnitione et cultu rerum summa uersatur: in hoc est spes omnis ac salus hominis, hic est sapientiae gradus primus, ut sciamus qui sit nobis uerus pater eumque solum pietate debita prosequamur, huic pareamus, huic deuotissime seruiamus, in eo promerendo actus omnis et cura et opera collocetur. 10. Diii quid debeatur deo: dicam nunc quid homini tribuendum sit; quamquam id ipsum quod homini tribueris, deo tribuitur, quia homo dei simulacrum est. sed tamen primum iustitiae officium est coniungi cum deo, secundum, cum homine. set illut primum religio dicitur, hoc secundum misericordia uel humanitas nominatur. quae uirtus propria est iustorum et cultorum dei, quod ea sola uitae communis continet rationem. deus enim qui ceteris animalibus sapientiam non dedit, naturalibus ea munimentis ab incursu et periculo tutiora generauit, hominem uero quia nudum fragilemque formauit, ut eum sapientia potius instrueret, dedit ei praeter cetera hunc pietatis adfectum, ut homo hominem tueatur diligat foueat contraque omnia pericula et accipiat et praestet auxilium. summum igitur inter se hominum uinculum est humanitas: quod qui diruperit, nefarius et parricida existimandus est. nam si ab uno homine quem deus finxit omnes orimur, certe consanguinei sumus et ideo maximum scelus putandum est odisse hominem uel nocentem. propterea deus praecepit inimicitias per nos numquam faciendas, semper esse tollendas, scilicet ut eos qui sint nobis inimici necessitudinis admonitos mitigemus. item si ab uno deo mspirati omnes et animati sumus, quid aliut quam fratres sumus, et quidem coniunctiores, quod animis, quam qui corporibus ? itaque non errat Lucretius, cum dicit: denique caelesti sumus omnes semine oriundi, omnibus ille idem pater est. ergo pro beluis inmanibus sunt habendi qui homini nocent, qui contra IUS humanitatis et fas omne spoliant cruciant occidunt exterminant. ob hanc necessitudinem germanitatis docet nos deus malum numquam facere, semper bonum. id autem ipsum bene facere quid sit, idem ipse praescribit: praestare auxilium depressis et laborantibus, inpertiri uictum non habentibus. deus enim quoniam pius est, animal nos uoluit esse sociale: itaque in aliis hominibus nos ipsos cogitare debemus. non meremur in periculo liberari, si non succurrimus, non meremur auxilium, si negamus. ad hanc partem philosophorum nulla praecepta sunt, quippe qui falsae uirtutis specie capti misericordiam de homine sustulerunt et dum uolunt sanare, uitiauerunt. et cum idem plerumque fateantur societatis humanae communionem esse retinendam, ab ea plane se ipsos inhumanae uirtutis suae rigore dissociant. conuincendus ergo etiam hic error illorum est qui nihil cuiquam inpertiendum putant. urbis condendae originem atque causam non unam intulerunt, sed alii eos homines qui sint ex terra primitus nati, cum per siluas et campos erraticam degerent uitam, nec ullo inter se sermonis aut iuris uinculo cohaererent, sed frondes et herbam pro cubilibus, speluncas et antra pro domibus haberent, bestiis et fortioribus animalibus praedae fuisse commemorant. tum eos qui aut laniati effugerant aut laniari proximos uiderant, admonitos periculi sui ad alios homines decucurrisse, praesidium inplorasse et primo nutibus uoluntatem suam significasse, deinde sermonis initia temptasse ac singulis quibusque rebus nomina inprimendo paulatim loquendi perfecisse rationem. cum autem multitudinem ipsam uiderent contra bestias esse tutandam, oppida etiam coepisse munire, ut uel quietem noctis tutam sibi facerent uel ut incursiones atque impetus bestiarum non pugnando, sed obiectis aggeribus arcerent. o ingenia hominibus indigna, quae has ineptias protulerunt, miseros atque miserabiles, qui stultitiam suam litteris memoriaeque mandauerint ! qui cum uiderent mutis quoque animalibus ingenitam esse rationem uel conueniendi uel inuicem adpetendi uel periculi fugiendi uel mali cauendi uel cubilia sibi et latibula parandi, homines tamen ipsos existimauerint non nisi exemplis admoneri ac discere potuisse, quid metuere, quid cauere, quid facere deberent, aut numquam conuenturos inter se fuisse nec loquendi rationem reperturos, nisi eos bestiae comedissent. haec aliis delira uisa sunt, ut fuerunt, dixeruntque non ferarum laniatus causam fuisse coeundi, sed ipsam potius humanitatem, itaque inter se congregatos, quod natura hominum solitudinis fugiens et communionis ac societatis adpetens esset. non magna inter eos disceptatio est, siquidem causae dispares sunt, res eadem est. potuit igitur utrumque, quia non repugnat, sed tamen utrumque nullo modo uerum est, quia non per omnem terram nati sunt homines e terra tamquam ex draconis alicuius dentibus proseminati, ut poetae ferunt, sed unus homo a deo fictus ab eoque uno terra omnis humano genere conpleta est, eadem scilicet ratione qua rursus post diluuium; quod certe negare non possunt. nulla igitur in principio facta est eiusmodi congregatio nec umquam fuisse homines in terra qui praeter infantiam non loquerentur, intelleget cui ratio non deest. fingamus tamen illa uera esse quae otiosi et inepti senes fabulantur, ut eos suis potissimum sensibus et suis rationibus refellamus. si hac de causa sunt homines congregati, ut mutuis auxiliis inbecillitatem suam tuerentur, succurrendum est igitur homini qui egeat auxilio. cum enim praesidii causa homines societatem cum hominibus inierint et sanxerint., foedus illut a principio sui ortus inter homines tutum aut uiolare aut non conseruare summum nefas putandum est. nam qui se a praestando auxilio remouet, etiam ab accipiendo remoueat necesse est, quia nullius opera indigere se putat qui alteri suam denegat. huic uero, qui se ipse dissociat ac secernit a corpore, non ritu hominis, sed ferarum more uiuendum est. quod si fieri non potest, retinendum igitur omni modo uinculum societatis humanae, quia homo sine homine nullo modo potest uiuere. retentio autem societatis est communitas, id est auxilium praestare, ut possimus accipere. sin uero, ut illi alii disputant, humanitatis ipsius causa facta est hominum congregatio, homo certe hominem debet adgnoscere. quod si fecerunt illi rudes et adhuc fen homines et fecerunt nondum constituta loquendi ratione, quid putemus hominibus expolitis et sermonis rerumque omnium commercio inter se copulatis esse faciendum, qui adsueti hominibus solitudinem ferre non possunt? 11. Conseruanda est igitur humanitas, si homines recte dici nelimus. id autem ipsum, conseruare humanitatem, quid aliut est quam diligere hominem, quia homo sit et idem quod nos sumus? -discordia igitur ac dissensio non est secundum hominis rationem uerumque illut est Ciceronis, quod ait hominem naturae oboedientem homini nocere non posse. ergo si nocere homini contra naturam est, prodesse igitur homini secundum naturam sit necesse est. quod qui non facit, hominis se appellatione despoliat, quia humanitatis officium est necessitati hominis ac periculo subuenire. quaero igitur ab iis qui flecti et misereri non putant esse sapientis, si homo ab aliqua bestia conprehensus auxilium sibi armati hominis inploret, utrumne succurrendum putent an minime. non sunt tam inpudentes, ut negent fieri oportere quod flagitat, quod exposcit humanitas. item, si aliquis circumueniatur igni, ruina opprimatur, mergatur mari, flumine rapiatur, num putent hominis esse non auxiliari. non sint ipsi homines, si putent — nemo enim potest eiusmodi periculis non esse subiectus —, immo uero et hominis et fortis uiri esse dicent seruare periturum. si ergo in eiusmodi casibus, quia periculum uitae homini adferunt, succurrere humanitatis esse concedunt, quid causae est cur, si homo esuriat sitiat algeat, succurrendum esse non putent? quae cum sint paria natura cum illis casibus fortuitis et unam eandemque humanitatem desiderent, tamen illa discernunt, quia non re ipsa uera, sed utilitate praesenti omnia metiuntur. illos enim quos periculo subripiunt sperant sibi gratiam relaturos, egentes autem quia non sperant, perire arbitrantur quidquid eiusmodi hominibus inpertiant. hinc est illa Plauti detestanda sententia: male meretur qui mendico dat quod edat: nam et illut quod dat perit et illi producit uitam ad miseriam. at enim poeta fortasse pro persona locutus est. quid Marcus Tullius in suis officialibus libris nonne hoc idem suadet, non esse omnino largiendum? sic enim dixit: largitioque quae fit ex re familiari, fontem ipsum benignitatis exhaurit. ita benignitate benignitas tollitur: qua quo in plures usus sis, eo minus in multos uti possis. et idem paulo post: quid autem est stultius quam quod libenter facias, curare ut id diutius facere non possis? uidelicet professor sapientiae refrenat homines ab humanitate monetque ut rem familiarem diligenter custodiant malintque arcam quam iustitiam conseruare. quod cum intellegeret inhumanum esse ac nefarium, mox alio capite quasi actus paenitentia sic ait: nonnumquam tamen est largiendum nec hoc benignitatis genus omnino repudiandum et saepe idoneis hominibus egentibus de re far miliari inpertiendum. quid est idoneis? nempe iis qui restituere ac referre gratiam possint. si nunc Cicero uiueret, exclamarem profecto: hic, hic, Marce Tulli, aberrasti a uera iustitia eamque uno uerbo sustulisti, cum pietatis et humanitatis officia utilitate metitus es. non enim idoneis hominibus largiendum est, sed quantum potest non idoneis. id enim iuste, id pie, id humane fit. quod sine spe recipiendi feceris. haec est uera illa et germana iustitia, cuius solidam et expressam effigiem nullam tenere uos dicis. ipse pluribus locis clamas mercennariam non esse uirtutem faterisque in libris legum tuarum liberalitatem gratuitam esse his uerbis: nec est dubium quin is qui liberalis benignusque dicitur, officium, non fructum sequatur. cur ergo idoneis potius largiris, nisi ut postea mercedem recipias? te igitur auctore ac praeceptore iustitiae quisquis idoneus non erit, nuditate siti fame conficietur nec homines copiosi et usque ad delicias abundantes subuenient ultimae necessitati. si uirtus mercedem non exigit, si propter se, ut dicis, expetenda est, ergo iustitiam matrem principemque uirtutum suo pretio, non tuo commodo aestima, ei potissimum tribue a quo nihil speres. quid personas eligis? quid membra inspicis? pro homine tibi habendus est quisquis ideo precatur, quia te hominem putet. abice umbras illas imaginesque iustitiae atque ipsa ueram et expressam tene. largire caecis debilibus claudis destitutis; quibus nisi largiare moriendum est. inutiles sunt hominibus, sed utiles deo, qui eos retinet in uita, qui spiritu donat, qui luce dignatur. foue quantum in te est et animas hominum ne extinguantur humanitate sustenta. qui succurrere perituro potest, si non succurrerit, occidit. uerum isti quia neque naturam retinent neque praemium in eo quod sit sciunt, dum perdere timent, perdunt et in id quod maxime canent incidunt, ut quidquid largiuntur aut pereat omnino aut ad tempus breuissimum prosit. nam qui exiguam stipem miseris negant, qui(a) conseruare humanitatem sine damno suo nolunt, patrimonia sua effundunt, ut aut peritura et fragilia sibi conparent aut certe maximis suis damnis nihil consequantur. quid enim dicendum est de iis qui populari leuitate ducti uel magnis urbibus suffecturas opes exhibendis muneribus inpendunt, nisi eos dementes atque furiosos, qui praestent id populo quod et ipsi perdant et nemo eorum quibus praestatur accipiat? itaque ut est omnis uoluptas caduca et breuis, oculorum maxime et aurium, aut obliuiscuntur homines et alterius damna pro ingratis habent aut etiam offenduntur, si non est libidini uulgi satisfactum, ut etiam homines stultissimi malum sibi malo conparauerint, aut si adeo placuerant, nihil amplius quam inanem fauorem paucorumque dierum fabulas adsequantur: sic cotidie leuissimorum hominum patrimonia in res superuacuas prodiguntur. num ergo illi sapientius, qui utiliora et diuturniora ciuibus suis exhibent munera, ii scilicet qui publicis operibus extructis memoriam nomini suo quaerunt? ne isti quidem recte: bona sua in terra sepeliunt, quia nec memoria quicquam mortuis confert nec opera eorum sempiterna sunt, siquidem aut uno tremore terrae dissipantur et corruunt aut fortuito consumuntur incendio aut hostili aliquo impetu diruuntur aut certe uetustate ipsa dissoluta labuntur. nihil est enim, ut ait orator, opere et manu factum quod non conficiat et consumat uetustas. at haec iustitia et lenitas florescet cottidie magis. illi ergo melius, qui tribulibus suis aut clientibus largiuntur — aliquid enim praestant hominibus et prosunt — sed non est illa uera et iusta largitio. beneficentia enim nulla est ubicumque necessitas non est. perit ergo quidquid gratiae causa tribuitur non indigentibus aut cum faenore redit, et beneficentia non erit. quod etsi gratum est iis quibus datur, iustum tamen non est, quia si non fiat, nihil mali sequitur. unum igitur certum et aerum liberalitatis officium est egentes atque inutiles alere. 12. Haec est illa perfecta iustitia quae custodit humanam de qua philosophi locuntur societatem, hic diuitiarum maximus ac uerissimus fructus est, non uti opibus ad propriam unius uoluptatem, sed ad multorum salutem, non ad praesentem suum fructum, sed ad iustitiam, quae sola non mtent. tenendum est igitur omni modo ut ab officio misericordiae spes recipiendi absit omnino: huius enim operis et officii merces a deo est expectanda solo. nam si ab homine expectes, iam non humanitas erit illa, sed beneficii faeneratio, nec potest uideri bene meruisse qui quod facit non alteri, sed sibi praestat. et tamen res eodem redit, ut quod alteri quisque praestiterit nihil ab eo commodi sperans, uere sibi praestet, quia mercedem capiet a deo. item deus praecipit ut si quando cenam parauerimus, eos in conuictum adhibeamus qui reuocare non possint et uicem reddere, ut omnis actus uitae nostrae non careat misericordiae munere. nec tamen quisquam interdictum sibi putet aut communione cum amicis aut caritate cum proximis, sed notum nobis deus fecit quod sit uerum et iustum opus: ita nos oportet cum proximis uiuere, dummodo sciamus illut ad hominem, hoc ad deum pertinere. praecipua igitur uirtus hospitalitas, quod philosophi quoque aiunt, sed eam detorquent a uera iustitia et ad commodum rapiunt. recte inquit Cicero a Theophrasto est laudata hospitalitas. est enim, ut mihi quidem uidetur, ualde decorum patere domus hominum inlustrium hospitibus inlustribus. eodem modo rursus errauit quo tum, cum idoneis esse diceret largiendum. non enim iusti et sapientis uiri domus inlustribus debet patere, sed humilibus et abiectis: nam inlustres illi ac potentes nulla re possunt indigere, quos opulentia sua et munit et honorat. nihil autem a iusto uiro faciendum est nisi quod sit beneficum. beneficium autem si refertur, interit atque finitur: nec enim possumus id habere integrum cuius pretium nobis persolutum est. in iis itaque beneficiis iustitiae ratio uersatur quae salua et incorrupta permanserint, permanent autem non aliter quam si praestentur iis hominibus qui prodesse nullo modo possunt. at ille m recipiendis lnlustribus nihil spectauit aliut nisi utilitatem nec dissimulauit homo ingeniosus quid ex eo commodi speraret. ait enim, qui id faciat, potentem aput exteros futurum per gratiam principum, quos sibi hospitii et amicitiae iure constrinxerit. o quam multis argumentis (Ciceronis inconstantia, si ld agerem, coargui posset! nec tam nostris quam suis uerbis refelleretur. idem quippe ait, ut quisque maxime ad suum commodum referat quaecumque agit, ita minime esse uirum bonum. idem etiam negat simplicis et aperti hominis esse ambire, simulare aliquid et praetendere, aliut agere uideri, cum aliut agat, praestare se alteri fingere quod sibi praestet, sed malitiosi potius et astuti et fallacis et subdoli. quomodo ergo defenderet quominus ambitiosa illa hospitalitas malitia esset? tu mihi per omnes portas circumcurses, ut aduenientes populorum atque urbium principes domum tuam inuites, ut per eos aput ciues eorum potentiam consequare, uelisque te iustum et humanum et hospitalem uideri, cum studeas utilitati tuae ? uerum hoc ille non potius incaute, — quid enim minus in Ciceronem conuemt? — sed ignorantia ueri iuris prudens ac sciens in hos se laqueos induit. quod ut ei possit ignosci, testificatus est non ad ueram iustitiam, quam non teneat, praecepta se dare, sed ad umbram imaginemque iustitiae. ignoscendum est igitur umbratico et imaginario praeceptori uec ab eo ueritas exigenda est qui se nescire fateatur. — captiuorum redemptio magnum atque praeclarum iustitiae munus est, quod idem ipse Tullius adprobauit. atque haec benignitas inquit etiam rei publicae est utilis, redimi e seruitute captos, locupletari tenuiores. hanc ego consuetudinem benignitatis largitioni munerum longe antepono, haec est grauium hominum atque magnorum. proprium igitur iustorum opus est alere pauperes ac redimere captiuos, cum aput iniustos, si qui haec faciant, graues et magni appellentur: iis enim maxime laudis est bene facere quibus nemo sperauit esse facturos. nam qui bonum facit uel consanguineo uel proximo uel amico, aut nullam aut certe non magnam laudem meretur, quia facere debet sitque impius ac detestabilis, nisi fecerit id quod ab eo et natura ipsa et necessitudo exigit, et si facit, non tam gloriae adsequendae quam reprehensionis uitandae gratia facit. qui autem facit alieno et ignoto, is uero dignus est laude, quoniam ut faceret sola ductus est humanitate. ibi ergo iustitia est ubi ad bene faciendum necessitatis uinculum nullum est. hoc igitur officium benignitatis ne anteponere quidem largitioni munerum debuit: quod est conparantis et e duobus bonis id quod sit melius eligentis. illa enim largitio hominum patrimonia sua in munera abicientium inanis et leuis et ab omni iustitia remotissima est. itaque ne dici quidem munera oportet in quibus nemo accipit nisi qui accipere non meretur. non minus magnum iustitiae opus est pupillos et uiduas destitutos et auxilio indigentes tueri atque defendere: quod adeo uniuersis diuina lex illa praescribit, quandoquidem boni quique iudices ad officium suum iudicant pertinere ut iis naturali humanitate faueant ac prodesse Ditantur. uerum haec opera proprie nostra sunt, qui legem, qui uerba ipsius dei praecipientis accepimus. nam illi sentiunt quidem natura esse iustum tueri eos qui tutela carent, sed cur ita sit non perspiciunt. deus enim, cuius perpetua clementia est, idcirco uiduas pupillosque defendi ac foueri iubet, ne quis respectu ac miseratione pignorum suorum retardetur quominus mortem pro iustitia fideque suscipiat, sed incunctanter ac fortiter subeat, cum sciat se caros suos deo relinquere nec iis umquam praesidium defuturum. aegros quoque quibus defuerit qui adsistat, curandos fouendosque suscipere summae humanitatis et magnae operationis est: quod qui fecerit, hic uiuam hostiam deo adquiret et quod alteri dederit ad tempusipse a deo accipiet in aeternum. ultimum illud et maximum pietatis officium est peregrinorum et pauperum sepultura: quod illi uirtutis iustitiaeque doctores prorsus non attigerunt. nec enim poterant id uidere qui utilitate omnia officia metiebantur. in ceteris enim quae supra dicta sunt quamuis uerum limitem non tenuerint, tamen quoniam commodi aliquid in iis deprehenderunt, quasi odore quodam ueritatis retenti propius aberrarunt, hoc autem, quia nihil uidere in eo commodi poterant, reliquerunt. quin etiam non defuerunt qui superuacaneam facerent sepulturam nihilque esse dicerent mali iacere inhumatum et abiectum. quorum inpiam sapientiam cum omne humanum genus respuit, tum diuinae uoces, quae id fieri iubent. uerum illi non audent dicere id non esse faciendum, sed si forte non fiat, nihil esse incommodi. itaque in ea re non tam praecipientium quam consolantium funguntur officio, ut si forte id sapienti euenerit, ne se ob hoc miserum putet. nos autem non quid sapienti ferendum sit dicimus, sed quid facere ipse debeat. itaque non quaerimus nunc utrumne tota sepeliendi ratio sit utilis necne, sed haec etiamsi sit inanis, ut illi existimant, tamen faciendum est uel ob hoc solum, quod aput homines bene et humane fieri uidetur; animus enim quaeritur et propositum ponderatur. non ergo patiemur figuram et figmentum dei feris ac uolucribus in praedam iacere, sed reddemus id terrae, unde ortum est, et quamuis in homine ignoto necessariorum munus inplebimus, in quorum locum, quia desunt, succedet humanitas, et ubicumque homo desiderabitur, ibi exigi officium nostrum putabimus. in quo autem magis iustitiae ratio consistit quam in eo, ut quod praestamus nostris per adfectum, praestemus alienis per humanitatem? quae est multo certior iustiorque, cum iam non homini praestatur, qui nihil sentit, sed deo soli, cui carissimum sacrificium est opus iustum. dicet aliquis fortasse: 'si haec omnia fecero, nihil habebo. quid enim? si magnus hominum numerus egebit algebit capietur morietur, ut haec facientem uel uno die patrimonio exui sit necesse, perdamne rem familiarem meo aut maiorum labore quaesitam, ut iam ipsi mihi aliena misericordia uiuendum sit?' quid? tu tam pusillo animo paupertatem times, quam etiam uestri philosophi laudant nihilque hac tutius, nihil tranquillius esse testantur? hoc quod times sollicitudinum portus est. an ignoras quot periculis, quot casibus cum his malis opibus subiaceas? quae tecum bene agent, si sine tuo cruore transierint. tu uero praeda onustus incedis et spolia geris, quae inritent animos etiam tuorum. quid ergo dubitas bene collocare id quod tibi forsan eripiet aut unum latrocinium aut existens repente proscriptio aut hostilis aliqua direptio? quid uerere fluxum et fragile bonum facere sempiternum aut thesauros tuos custodi deo credere, ubi non furem praedonemque timeas, non rubiginem, non tyrannum? qui aput deum diues est, pauper esse numquam potest. si iustitiam tanti putas, sequere abiectis oneribus quae te premunt, libera te ipse conpedibus et catenis, ut expeditus ad deum curras. magni et excelsi animi est despicere et calcare mortalia. sed si hanc uirtutem non capis, ut diuitias tuas in aram dei conferas, ut fragilibus tibi conpares firmiora, liberabo te metu. omnia ista praecepta non tibi soli dantur, sed omni populo, qui mente coniunctus est et cohaeret sicut homo unus. si solus magnis operibus non sufficis, pro uirili parte operare usam, sic tamen ut quantum diuitiis inter ceteros, tantum opere praecellas. neque nunc suaderi tibi putes ut rem familiarem tuam minuas uel exhaurias, sed quae in superuacua fueras inpensurus, ad meliora conuertas. unde bestias emis, hinc captos redime, unde feras pascis, hinc pauperes ale, unde homines ad gladium comparas, hinc innocentes mortuos sepeli. quid prodest perditae nequitiae bestiarios facere locupletes et instruere ad flagitia? transfer ad magnum sacrificium male peritura, ut pro his ueris muneribus habeas a deo munus aeternum. magna est misericordiae merces, cui deus pollicetur peccata se omnia remissurum. si audieris inquit preces supplicis tui, et ego audiam tuas: si misertus laborantium fueris, et ego in tuo labore miserebor. si autem non respexeris nec adiuueris, et ego animum tuum contra te geram tuisque te legibus iudicabo. 13. Quotiens igitur rogaris, temptari te a deo crede an sis dignus audiri. circumspice conscientiam tuam et quantum potes, medere uulneribus. nec tamen quia peccata largitione tolluntur, dari tibi licentiam peccandi putes: abolentur enim, si ideo largiare, quia peccaueris. nam si fiducia largiendi pecces, non abolentur. deus enim purgari hominem a peccatis maxime cupit ideoque agi paenitentiam iubet: agere autem paenitentiam nihil aliut est quam profiteri et adfirmare se ulterius non peccaturum. ignoscitur itaque iis qui ad peccatum inprudenter incauteque labuntur, ueniam non habet qui sciens peccat. nec tamen si aliquis purificatus fuerit ab omni labe peccati, temperandum sibi ab opere largitionis existimet, quia non habeat peccata quae deleat. immo uero tum magis iustitiam debet operari, cum factus est iustus, ut quod ante in medellam uulnerum fecerat, postmodum faciat in laudem gloriamque uirtutis. eo accedit quod nemo esse sine delicto potest, quamdiu indumento carnis oneratus est. cuius infirmitas triplici modo subiacet dominio peccati, factis dictis cogitatione: per hos gradus ad summum columen iustitia procedit. primus est uirtutis gradus malis operibus abstinere, secundus etiam malis uerbis, tertius etiam cogitatione rerum malarum. qui primum gradum ascenderit, satis iustus est, qui secundum, iam perfectae uirtutis, siquidem neque factis neque sermone delinquat, qui tertium, is uero similitudinem dei adsecutus uidetur. est enim paene supra humanum modum ne in cogitationem quidem admittere quod sit uel factu malum uel inprobum dictu. itaque etiam iusti homines, qui frenare se possunt ab omni opere iniusto, nonnumquam tamen ipsa fragilitate uincuntur, ut uel in ira malum dicant uel in aspectu rerum delectabilium cogitatione tacita concupiscant. quodsi mortalis condicio non patitur esse hominem ab omni macula purum, debent ergo largitione perpetua peccata carnis aboleri. unum est enim sapientis et iusti et uitalis uiri opus diuitias suas in sola iustitia conlocare: qua profecto qui eget, licet ille Croesum aut Crassum diuitiis superet, hic pauper, hic nudus, hic mendicus putandus est. danda igitur opera ut indumento iustitiae pietatisque uelemur, quo nos exuat nemo, quod nobis sempiternum praebeat ornatum. nam si deorum cultores simulacra insensibilia excolunt et quidquid pretiosi habent in ea conferunt, quibus nec uti possunt nec gratias agere, quod acceperint, quanto iustius est et uerius uiuentia dei simulacra excolere, ut promereare uiuentem ? quae sicut usui habent quidquid acceperint et gratias agunt, ita deus, in cuius conspectu bonum feceris, et probabit et mercedem pietatis exsoluet. 14. Si ergo in homine praeclarum et excellens est bonum misericordia idque diuinis testimoniis et bonorum malorumque consensu optimum iudicatur, adparet philosophos longe afuisse ab humano bono, qui neque praeceperunt eiusmodi quicquam neque fecerunt, sed uirtutem quae in homine propemodum singularis est pro uitio semper habuerunt. libet hic interponere unum de philosophia locum, ut illorum plenius coarguamus errores qui misericordiam cupiditatem metum morbos animi appellant. conantur illi quidem uirtutes a uitiis distinguere: quod est sane facillimum. quis enim non possit liberalem a prodigo separare, ut illi faciunt, aut parcum a sordido aut quietum ab inerti aut cautum a timido, quod haec quae sunt bona fines suos habent ? quos si excesserint, in uitia labuntur, ita ut constantia nisi pro ueritate suscepta sit, fit inpudentia. item fortitudo si nulla necessitate cogente aut non pro causa honesta certum periculum subierit, in temeritatem conuertitur. libertas quoque si alios insectetur potius quam insectantibus resistat, contumacia est. seueritas etiam nisi se intra congruentes nocentium poenas coerceat, fit saeua crudelitas. itaque dicunt eos qui mali uideantur non sua sponte peccare nec mala potius eligere, sed bonorum specie lapsos incidere in mala, dum bonorum ac malorum discrimen ignorant. haec quidem falsa non sunt, sed ad corpus cuncta referuntur. nam parcum esse aut constantem aut cautum aut quietum aut fortem aut seuerum uirtutes sunt quidem, sed huius temporariae uitae. nos autem, qui hanc uitam contemnimus, alias nobis uirtutes propositas habemus, de quibus philosophi ne suspicari quidem ulla ratione potuerunt. itaque et uirtutes quasdam pro uitiis et uitia quaedam pro uirtutibus habuerunt. nam Stoici adfectus omnes quorum inpulsu animus commouetur ex homine tollunt, cupiditatem laetitiam metum maestitiam, quorum duo priora ex bonis sint aut futuris aut praesentibus, posteriora ex malis. eodem modo haec quattuor morbos, ut dixi, uocant non tam natura insitos quam praua opinione susceptos et idcirco eos censent extirpari posse radicitus, si bonorum maloramque opinio falsa tollatur. si enim nihil censeat sapiens bonum, nihil malum, nec cupiditate ardescet nec laetitia gestiet nec metu terrebitur nec aegritudine contrahetur. mox uidebimus an efficiant quod uelint aut quid efficiant, interim propositum adrogans ac paene fnrios(or)um, qui se putent mederi et eniti posse contra uim rationemque naturae. 15. Haec enim naturalia esse, non uoluntaria, omnium uiuentium ratio demonstrat, quae isdem omnibus quatitur adfectibus. Peripatetici ergo rectius, qui haec omnia detrahi negant posse, quia nobiscum simul nata sint, et conantur ostendere quam prouidenter et quam necessario deus siue natura — sic enim dicunt — his nos armarit adfectibus: quos tamen, quia uitiosi plerumque fiunt, si nimii sint, posse ab homine adhibito modo salubriter temperari, ut tantum homini quantum naturae satis est relinquatur. non insipiens disputatio, si, ut dixi, non ad hanc uitam omnia referrentur. Stoici ergo furiosi, qui ea non temperant, sed abscidunt rebusque natura insitis castrare hominem quodammodo uolunt. quod tale est, quale si uelint aut metum detrahere ceruis aut uenenum anguibus aut iram feris aut placiditatem pecudibus. nam quae singula mutis animalibus data sunt, ea uero uniuersa homini simul. quodsi, ut medici adfirmant, laetitiae adfectus in splene est, irae in felle, libidinis in iecore, timoris in corde, facilius est interficere animal ipsum quam ex corpore aliquid euellere: quod est animantis naturam uelle mutare. sed homines prudentes non intellegunt, cum uitia ex homine tollunt, etiam uirtutem se tollere, cui soli locum faciunt. nam si uirtus est in medio irae inpetu se ipsum cohibere ac reprimere, quod negare non possunt, caret ergo uirtute quisque ira caret. si uirtus est libidinem corporis continere, uirtute careat necesse est qui libidinem quam temperet non habet. si uirtus est cupiditatem ab alieni adpetitione frenare, nullam certe uirtutem potest habere qui caret eo ad quod cohibendum uirtutis usus adhibetur. ubi ergo uitia non sunt, ne uirtuti quidem locus est, sicut ne uictoriae quidem, ubi aduersarius nullus est. ita fit ut bonum sine malo esse in hac uita non possit. adfectus igitur quasi ubertas est naturalis animorum. nam sicut in senes ager qui est natura fecundus exuberat, sic animus incultus uitiis sua sponte inualescentibus uelut spinis obducitur. sed cum uerus cultor accesserit, statim cedentibus uitiis fruges uirtutis oriuntur. deus itaque cum hominem primum fingeret, mirabili prouidentia mgenerauit ei prius istas animi commotiones, ut posset capere uirtutem sicut terra culturam, posuitque materiam uitiorum in adfectibus, uirtutis in uitiis. quae profecto aut nulla erit aut in usu esse non poterit, si desint ea per quae uis eius aut apparet aut constat. uideamus nunc, idem illi qui uitia penitus excidunt quid effecerint. quattuor illos adfectus, quos ex opinione bonorum malorumque nasci putant, quibus euulsis sanandum esse animum sapientis existimant, quoniam intellegunt et natura insitos esse et sine iis nihil moneri, nihil agi posse, alia quaedam in eorum locum uicemque subponunt. pro cupiditate substituunt uoluntatem, quasi uero non multo sit praestabilius bonum cupere quam malum uelle; item pro laetitia gaudium, pro metu cautionem. at in illo quarto inmutandi nominis eos ratio deficit. itaque aegritudinem penitus id est maestitiam doloremque animi sustulerunt: quod fieri nequaquam potest. quis enim possit non dolere, si patriam aut pestilentia exhauserit aut hostis euerterit aut tyrannus oppresserit? potest aliquis non dolere, si sublatam uiderit libertatem, si proximos, si amicos, si bonos uiros aut exterminatos aut crudelissime trucidatos? nisi cuius mens ita obstipuerit, ut sit ei sensus omnis ereptus. quare aut omnia tollere debuerunt aut inplenda fuerat curta haec ac debilis disputatio, id est etiam pro aegritudine aliquid reponendum, quoniam superioribus ita ordinatis hoc consequens erat. ut enim praesentibus laetamur bonis, sic malis angimur ac dolemus. si ergo laetitiae, quoniam uitiosam putabant, nomen aliut indiderunt, sic aegritudini, quoniam et ipsam uitiosam putant, aliut uocabulum tribui congruebat. unde apparet non illis rem defuisse, sed uerbum: cuius indigentia eum totum adfectum qui est uel maximus, contra quam natura pateretur auferre uoluerunt. nam illas nominum commutationes poteram coarguere pluribus et ostendere aut sermonis ornandi augendaeque copiae gratia multa nomina isdem rebus inposita aut certe non multum inter se illa distare. nam et cupiditas a uoluntate incipit et cautio a metu oritur et laetitia nihil aliut est quam professum gaudium. sed putemus, ut ipsi uolunt, esse diuersa. nempe igitur cupiditatem esse dicent perseuerantem ac perpetuam uoluntatem, laetitiam uero insolenter se efferens gaudium, metum autem nimiam et excedentem modum cautionem. ita fit ut ea quae tollenda esse censent non tollant, sed temperent, siquidem nomina tantummodo immutant, res ipsae manent. eo igitur inprudentes reuoluuntur quo Peripatetici ratione perueniunt, ut uitia quoniam tolli non possunt, medie temperanda sint. errant ergo, quia non efficiunt quod uolunt, et longo asperoque circuitu in eandem uiam redeunt. 16. At ego ne Peripateticos quidem accessisse ad ueritatem puto, qui uitia esse concedunt, sed ea mediocriter temperant. carendum est enim uitiis etiam mediocribus. quin potius efficiendum fuit primum, ne uitia essent: nec enim quicquam uitiosum nasci potest, sed uitia fieri, si male utamur adfectibus, uirtutes, si bene; deinde monstrandum, non ipsos adrectus, sed eorum causas esse moderandas. 'non est' inquiunt 'nimia laetitia gestiendum, sed modice ac temperate.' hoc uero tale est, quale si dicerent non esse currendum concitate, sed gradiendum quiete. at potest et qui graditur errare et qui currit rectam uiam tenere. quid? si ostendo esse aliquid ubi non tantum modicum, sed uel punctum gaudere uitiosum sit, et aliut contra in quo uel exultare laetitia minime criminosum, quid tandem nobis ista mediocritas proderit? quaero utrumne sapienti laetandum putent, si quid inimico suo mali uideat accidere, aut utrumne laetitiam frenare debeat, si uictis hostibus aut obpresso tyranno libertas et salus ciuibus parta sit. nemo dubitat quin et in illo exiguum laetari et in hoc parum laetari sit maximum crimen. eadem de ceteris adfectibus licet dicere. sed, ut dixi, non in his moderandis sapientiae ratio uersatur, sed in causis eorum, quoniam extrinsecus commouentur, nec ipsis potissimum frenos inponi oportuit, quoniam et exigui possunt esse in maximo crimine, et maximi possunt esse sine crimine, sed adsignandi fuerunt certis temporibus et rebus et locis, ne uitia sint quibus uti recte licet. sicut enim recte ambulare bonum est, errare autem malum, sic moueri adfectibus in rectum bonum est, in prauum, malum. nam libido si extra legitimum torum non euagetur, licet sit uehemens, tamen culpa caret, sin uero adpetit alienum, licet sit mediocris, uitium tamen maximum est. non est itaque morbus irasci nec cupere nec libidine commoueri, sed iracundum esse morbus est, cupidum, libidinosum. qui enim iracundus est, etiam cui non debet aut cum non oportet irascitur, qui cupidus, etiam quod non opus est concupiscit, qui libidinosus, etiam quod legibus uetatur adfectat. omnis igitur ratio in eo uersari debuit, ut quoniam earum rerum inpetus inhiberi nec potest nec debet, quia necessario est insitus ad tuenda officia uitae, derigeretur potius in uiam rectam, ubi etiam cursus offensione ac periculo careat. 17. Sed euectus sum coarguendi studio longius, cum sit mihi propositum ostendere ea quae uitia philosophi putauerunt non tantum uitia non esse, uerum etiam magnas esse uirtutes. ex his iis docendi gratia sumam quae pertinere ad rem maxime puto. metum seu timorem in maximo uitio ponunt summamque inbecillitatem esse animi putant, cui sit contraria fortitudo; quae si sit in homine, locum timori esse nuUum. creditne ergo aliquis fieri posse ut idem metus summa sit fortitudo ? minime. neque enim uidetur capere natura ut aliquid in contrarium reccidat. atquin ego non arguta aliqua conclusione, ut aput Platonem Socrates facit, qui eos quos contra disputat cogit ea quae negauerant confiteri, sed simpliciter ostendam summum metum summam esse uirtutem. nemo dubitat quin timidi et inbecilli sit animi aut dolorem metuere aut egestatem aut exilium aut carcerem aut mortem: quae omnia quisquis non exhorruerit, fortissimus iudicatur. qui autem deum metuit, illa uniuersa non metuit. ad quod probandum argumentis opus non est: spectatae sunt enim semper spectanturque adhuc per orbem poenae cultorum dei, in quibus excruciandis noua et inusitata tormenta excogitata sunt. nam de mortis generibus horret animus recordari, cum inmanium bestiarum ultra ipsam mortem carnificina saeuierit. has tamen exsecrabiles corporum lacerationes felix atque inuicta patientia sine ullo gemitu pertulit. haec uirtus omnibus populis atque prouinciis et ipsis tortoribus miraculum maximum praebuit, cum patientia crudelitas uinceretur. atquin hanc uirtutem nihil aliut quam metus dei fecit. itaque, ut dicebam, non euellendus, ut Stoici, neque temperandus timor, ut Peripatetici uolunt, sed in ueram uiam dirigendus est auferendique sunt metus, sed ita ut hic solus relinquatur: qui quoniam legitimus ac uerus est, solus efficit ut possint cetera omnia non timeri. cupiditas quoque inter uitia numeratur: sed si haec quae terrena sunt concupiscat, uitium est, uirtus autem, si caelestia. qui enim iustitiam, qui deum, qui uitam perpetuam, qui lucem sempiternam eaque omnia quae deus homini pollicetur consequi cupit, opes istas et honores et potentatus et regna ipsa contemnet. dicet fortasse Stoicus uoluntate opus esse ad haec consequenda, non cupiditate. immo uero parum est uelle. multi enim uolunt, sed cum dolor uisceribus accesserit, uoluntas cedit, cupiditas perseuerat: quae si efficit ut contemptui sint omnia quae a ceteris adpetuntur, summa uirtus est, siquidem continentiae mater est. ideoque illut potius efficere debemus, ut adfectus, quibus praue uti uitium est, derigamus in rectum. nam istae concitationes animorum iuncto currui similes sunt, in quo recte moderando summum rectoris officium est ut uiam uouerit: quam si tenebit, quamlibet concitate ierit, non offendet, si autem aberrauerit, licet placide ac leniter eat, aut per confragosa uexabitur aut per praecipitia labetur aut certe quo non est opus deferetur. sic currus ille uitae, qui adfectibus uelut equis pernicibus ducitur, si uiam rectam teneat, fungetur officio. metus igitur et cupiditas si proiciantur in terram, uitia fient, uirtutes autem, si ad diuina referantur. parsimoniam contra uirtutis loco habent: quae si studium est habendi, non potest esse uirtus, quia in augendis uel tuendis terrestribus bonis tota uersatur. nos autem summum bonum non referimus ad corpus, sed omne officium solius animae conseruatione metimur. quodsi, ut supra docui, patrimonio minime parcendum est, ut humanitatem iustitiamque teneamus, non est uirtus frugi esse: quod nomen specie uirtutis fallit ac decipit. est enim frugalitas abstinentia quidem uoluptatum, sed eo uitium, quia ex habendi amore descendit, cum sit et uoluptatibus abstinendum et pecuniae minime temperandum. nam parce id est mediocriter uti pecunia quasi quaedam pusillitas animi est aut praetimentis ne sibi desit aut desperantis posse se illam reparare aut contemptum terrestrium non capientis. sed illi rursus eum qui rei familiari suae non parcat prodigum uocant. nam ita liberalem distinguunt a prodigo, quod is liberalis sit qui et bene meritis et cum oportet et quantum satis est largiatur, prodigus uero, qui et non meritis et cum opus non est et sine respectu rei familiaris effundat. quid ergo? prodigumne dicemus eum qui misericordiae causa tribuat egentibus uictum ? atquin multum refert utrumne scortis propter libidinem largiare an miseris propter humanitatem, utrum pecuniam tuam perductores aleatores lenonesque diripiant an illam pietati ac deo praestes, utrumne illam uentri et gulae ingeras an in thesauro iustitiae reponas. ut ergo uitium est effundere m malam partem, sic in bonam uirtus. si uirtus est non parcere opibus quae possunt reparari, ut hominis uitam sustentes quae reparari non potest, uitium igitur parsimonia est. quare nihil aliut dixerim quam insanos qui hominem, mite ac sociale animal, orbant suo nomine, qui euulsis adfectibus quibus omnis constat humanitas, ad immobilem stuporem mentis perducere uolunt, dum student animum perturbationibus liberare et, ut ipsi dicunt, quietum tranquillumque reddere. quod fieri non tantum non potest, quia uis et ratio eius in motu est, sed ne oportet quidem, quia sicut aqua semper iacens et quieta insalubris et magis turbida est, sic animus inmotus ac torpens inutilis est etiam sibi, nec uitam ipsam tueri poterit, quia nec faciet quicquam nec cogitabit, cum cogitatio ipsa nihil aliut sit quam mentis agitatio. denique qui hanc immobilitatem animi adsernnt, priuare animum uita uolunt, quia uita actuosa est, mors quieta. quaedam etiam recte pro uirtutibus habent, sed earum modum non tenent. uirtus est constantia, non ut inferentibus iniuriam resistamus — his enim cedendum est; quod . cur fieri debeat mox docebo —, sed ut iubentibus facere nos contra legem dei contraque iustitiam nullis minis aut suppliciis terreamur, quominus dei iussionem iussioni hominis praeferamus. item uirtus est mortem contemnere, non ut adpetamus eamque nobis ultro inferamus, sicut philosophorum plurimi et maximi saepe fecerunt, quod est sceleratum ac nefarium, sed ut coacti deum relinquere ac fidem prodere mortem suscipere malimus libertatemque defendamus aduersus inpotentium stultam uecordemque uiolentiam et omnes saeculi minas atque terrores fortitudine animi prouocemus. sic ea quae alii timent, excelsa et insuperabili mente dolorem mortemque calcabimus. haec est uirtus, haec uera constantia, in hoc tuenda et conseruanda solo, ut nullus uos terror, nulla uis a deo possit auertere. uera igitur Ciceronis illa sententia est: nemo inquit iustus potest esse qui mortem, qui dolorem, qui exsilium, qui egestatem timet; item Senecae m libus moralis philosophiae dicentis: hic est ille homo honestus, non apice purpuraue, non lictorum insignis ministerio, sed nulla re minor, qui cum mortem in uicinia uidit, non sic perturbatur tamquam rem nonam uiderit, qui siue toto corpore tormenta patienda sunt siue flamma ore rapienda est siue extendendae per patibulum manus, non quaerit quid patiatur, sed quam bene. qui autem deum colit, haec patitur nec timet: ergo iustus est. his rebus efficitur ut neque uirtutes neque uirtutum exactissimos limites nosse ant tenere possit omnino quisquis est a religione dei singularis alienus. 18. Sed omittamus philosophos, qui aut nihil omnino sciunt idque ipsum pro summa scientia praeferunt aut qui non per-. spiciunt etiam quae sciunt aut qui quoniam se putant scire quae nesciunt, inepte adroganterque desipiunt. nos ergo, ut ad propositum reuertamur, quibus solis a deo ueritas reuelata et caelitus missa sapientia est, faciamus quae iubet inluminator noster deus. sustineamus inuicem et labores huius uitae mutuis adiumentis perferamus nec tamen, si quid boni operis fecerimus, gloriam captemus ei eo. monet enim deus operatorem iustitiae non oportere esse iactantem, ne non tam mandatis caelestibus obsequendi quam studio placendi humanitatis officio functus esse uideatur habeatque iam pretium gloriae, quod captauit, nec praemium caelestis illius ac diuinae mercedis accipiat. cetera quae obseruare cultor dei debet facilia sunt illis uirtutibus conprehensis. non mentiatur umquam decipiendi aut nocendi causa. est enim nefas eum qui ueritati studeat in aliqua re esse fallacem atque ab ipsa quam sequitur ueritate discedere: in hac iustitiae uirtutumque omnium uia nullus mendacio locus est. itaque uiator ille uerus ac iustus non dicet illud Lucilianum: homini amico et familiari non est mentiri meum, sed etiam inimico atque ignoto existimabit non esse mentiri suum nec aliquando committet ut lingua interpres animi a sensu et cogitatione discordet. pecuniam si quam crediderit, aflD aeeipiat usuram, at et beneficium sit incolume. quod snceurrit necessitati et abstineat se prorsus alieno. in hoc enim genere officii debet suo esse contentus, quem oporteat alias ne proprio quidem parcere. ut bonum faóat: plus autem accipere quam dederit iniustum est. quod qui facit, insidiatur quodammodo, ut ei alterius necessitate praedetur. at iustus numquam praetermittet quominus aliquid misericorditer faciat, nec inquinabit se huiusmodi quaestu, sed efficiet ut sine ullo suo damno id ipsum quod commodat inter bona opera numeretur. munus non accipiat a paupere, ut si quid ipse praestiterit, eo bonum sit, quod fuerit gratuitum. maledicenti benedicto respondeat, numquam ipse maledicat, ne uerbum malum procedat ex ore hominis qui colit uerbum bonum. quin etiam caueat diligenter ne quando inimicum saa culpa faciat, et si quis extiterit tam proteruus, qui bono et iusto faciat iniuriam, clementer ac moderate ferat et ultionem suam non sibi adsumat, sed iudicio dei reseruet. innooentiam semper et abique custodiat. quod praeceptum non ad hoc tantum ualet, ut ipse iniuriam non inferat, sed ut inlatam sibi non uindicet. sedet enim maximus et aequissimus iadei, speculator : ac testis omnium. hunc homini praeferat, hunc malit de causa sua pronuntiare, cuius sententiam nemo effugere potest nec defensione cuiusquam nec gratia. ita nt ut homo iustus contemptui sit omnibus, et quia putabitur se ipsum non posse defendere, habebitur pro segni et inerte. qui autem fuerit ultus inimicum, hic fortis, hic strenuus iudicatur, hunc omnes uerentur, hunc colunt. bonus uero ille tametsi prodesse pluribus possit, illum tamen suspiciunt qui nocere quam qui prodesse possit. sed iustum prauitas hominum deprauare non poterit, quominus deo studeat obtemperare malitque contemni, dummodo semper boni fungatur officio, mali numquam. Cicero in isdem illis officialibus at uero si quis uoluerit inquit animi sui conplicatam notionem euoluere, iam se ipse doceat eum uirum bonum esse qui prosit quibus possit, noceat nemini, nisi lacessitus iniuria. o quam simplicem ueramque sententiam duorum uerborum adiectione corrupit! quid enim opus fuerat adiungere nisi lacessitus iniuria, ut uitium bono uiro quasi caudam turpissimam adponeret patientiaeque, quae omnium uirtutum maxima est, faceret expertem? nociturum esse dixit bonum uirum, si fuerit lacessitus: iam ex hoc ipso boni uiri nomen amittat necesse est, si nocebit. non minus enim mali est referre iniuriam quam inferre. nam unde certamina inter homines, unde pugnae contentionesque nascuntur, nisi quod inprobitati opposita inpatientia magnas saepe concitat tempestates? quodsi patientiam, qua uirtute nihil uerius, nihil homine dignius inueniri potest, inprobitati opposueris, extinguetur protinus, tamquam igni aquam snperfoderis. sin autem prouocatrix illa inprobitas inpatientiam sibi comparem nacta est, tamquam perfusa oleo tantum excitabit incendium, ut id non flumen aliquod, sed effusio cruoris extinguat. magna itaque patientiae ratio est, quam sapiens homo ademit bono uiro. ut enim nihil malorum fiat, haec sola efficit: quae si detur omnibus, nullum scelus, nulla fraus in rebus humanis erit. quid igitur bono uiro potest esse tam calamitosum tamque contrarium quam irae frena permittere, quae illum non modo boni, sed etiam hominis appellatione despoliet, siquidem nocere alteri, ut ipse uerissime ait, non est secundum hominis naturam? nam et pecudes si lacessas, aut calce aut cornu repugnant, et serpentes ac ferae, nisi persequare ut occidas, negotium non exhibent, et ut ad hominum exempla redeamus, inperiti quoque et insipientes si quando accipiunt iniuriam, caeco et inrationabili furore ducuntur et iis qui sibi nocent, uicem retribuere conantur. in quo igitur sapiens ac bonus uir a malis et insipientibus differt, nisi quod habet inuictam patientiam, qua stulti carent, nisi quod regere se ac mitigare iram suam nouit, quam illi quia uirtute indigent, frenare non possunt? sed uidelicet haec illum res fefellit, quod cum de uirtute loqueretur, in quacumque contentione uincere putauit esse uirtutis nec uidere ullo modo potuit hominem dolori et irae succumbentem et iis adfectibus indulgentem quibus debet potius reluctari, et ruentem quacumque inprobitas prouocarit, uirtutis officium non tenere. qui emm referre iniuriam nititur, eum ipsum a quo laesus est gestit imitari. ita qui malum imitatur, bonus esse nullo pacto potest. duobus igitur uerbis duas uirtutes maximas bono et sapienti uiro, innocentiam patientiamque, detraxit. sed quia ipse caninam illam facundiam, sicut Sallustius ab Appio dictum refert, exercuit, uoluit hominem canino modo uiuere, ut remordeat lacessitus. quae retributio contumeliae quam perniciosa sit et quas edere soleat strages, unde oportunius petetur exemplum quam ei ipsius praeceptoris tristissimo casu, qui dum his philosophorum praeceptis obtemperare gestit, ipse se perdidit? quodsi lacessitus I iniuria patientiam tenuisset, si dissimulare, si ferre contumeliam boni uiri esse didicisset nec illas nobiles orationes alieno titulo inscriptas inpatientia et leuitas et insania profudisset, numquam capite suo rostra, in quibus ante floruerat, cruentasset nec rem publicam funditus proscriptio illa delesset. sapientis ergo ac boni uiri non est uelle certare ac se periculo committere, quoniam et uincere non est in nostra potestate et est anceps omne certamen, sed est sapientis atque optimi uiri non aduersarium uelle tollere, quod fieri sine scelere ac periculo non potest, sed certamen ipsum, quod fieri et utiliter et iuste potest. summa lgitur uirtus habenda patientia est, quam ut caperet homo iustus, uoluit illum deus, ut supra dictum est, pro inerte contemni. nisi enim contumeliis fuerit adfectus, quantum habeat fortitudinis in se ipso cohibendo ignorabitur. si autem lacessitus iniuna laedentem perseqm coeperit, uictus est: qui uero motum illum ratione conpresserit, hic plane imperat sibi, hic regere se potest. quae snstentatio sui recte patientia nominatur, quae una uirtus omnibus est opposita uitiis et adfectibus. haec perturbatum ac fluctuantem animum ad tranquillitatem suam reuocat, haec mitigat, haec hominem sibi reddit. ergo quoniam naturae repugnare inpossibile est et inutile, ut non commoueamur omnino, prius tamen quam commotio illa prosiliat ad nocendum, quod fieri potest maturius, sopiatur. praecipit deus non occidere solem super iram nostram, ne furoris nostri testis abscedat. denique Marcus Tullius contra suum praeceptum, de quo paulo ante dixi, obliuionem iniuriarum in magnis laudibus posuit. spero te inquit Caesari, qui obliuisci nihil soles nisi iniurias —. quodsi hoc ille faciebat, homo non a caelesti tantum, sed a publica quoque ciuilique iustitia remotissimus, quanto magis id nos facere debemus qui immortalitatis uelut candidati sumus? 19. Stoici cum adfectus ei homine tamquam morbos conantur euellere, Peripatetici se opponunt eosque non modo retinent, sed etiam defendunt nihilque in homine esse dicunt quod non magna ratione ac prouidentia sit innatum. recte id quidem, si singularum rerum ueros terminos scirent. itaque hanc ipsam iram cotem dicunt esse uirtutis, tamquam nemo possit aduersus hostem fortiter dimicare, nisi fuerit ira concitatus. quo plane ostendunt nec quid sit uirtus scire se nec cur homini tribuerit iram deus. quae si nobis ideo data est, ut ea utamur ad occidendos homines, quid inmanius homine, quid similius feris beluis existimandum est quam id animal quod ad communionem atque innocentiam deus fecit? tres sunt igitur adfectus qui homines in omnia facinora praecipites agant, ira cupiditas libido. propterea poetae tres Furias esse dixerunt, quae mentes hominum exagitent: ira ultionem desiderat, cupiditas opes, libido uoluptates. sed his omnibus deus certos limites statuit: quos si transcenderint maioresque esse coeperint, necesse est naturam suam deprauent et in morbos ac uitia uertantur. qui autem sint isti limites, non est magni laboris ostendere. cupiditas ad ea conparanda nobis data est quae sunt ad uitam necessaria, libido ad subolem propagandam, irae adfectus ad coercenda peccata eorum qui sunt in nostra potestate, id est ut artiore disciplina minor aetas ad probitatem iustitiamque formetur: quae nisi metu cohibeatur, licentia pariet audaciam, quae ad omne flagitium et facinus euadet. itaque ut ira uti aduersus minores et iustum est et necessarium, sic aduersus pares et perniciosum est et impium: impium, quod uiolatur humanitas, perniciosum, quod illis repugnantibus aut perdere necesse est aut perire. hanc autem quam dixi esse rationem cur homini sit irae adfectus datus, ex ipsius dei praeceptis intellegi potest, qui iubet uti maledicis et laedentibus non irascamur, manus autem nostras supra minores semper habeamus, hoc est ut peccantes eos adsiduis uerberibus corrigamus, ne amore inutili et indulgentia nimia educentur ad malum et ad uitia nutriantur. sed rerum imperiti et rationis ignari eos adfectus qui sunt homini ad usus bonos dati exterminauerunt et latius quam ratio postulat euagantur. inde iniuste atque impie uiuitur. utuntur ira. contra pares: hinc discidia, hinc expulsiones, hinc bella contra iustitiam nata sunt. utuntur cupiditate ad congerendas opes: hinc fraudes, hinc latrocinia, hinc omnia scelerum genera exorta sunt. utuntur libidine ad capiendas tantum uoluptates: hinc stupra, hinc adulteria, hinc corruptelae omnes extiterunt. quicumque igitur illos -adfectus intra fines suos redegerit, quod ignorantes deum facere non possunt, hic patiens, hic fortis, hic iustus est. 20. Restat ut contra quinque sensuum uoluptates dicam breuiter: nam et ipsius libri mensura iam modum flagitat. quae omnes quoniam uitiosae ac mortiferae sunt, uirtute superari atque opprimi debent uel, quod paulo ante dicebam de adfectibus, ad rationem suam reuocari. ceterae animantes praeter unam uoluptatem, quae ad generandum pertinet, nullam sentiunt. utuntur ergo sensibus ad naturae suae necessitatem: uident, ut adpetant ea quibus opus est ad uitam tuendam; audiunt inuicem seque dinoscunt, ut possint congregari; quae utilia sunt ad uictum aut ex odore inueniunt aut ex sapore percipiunt, inutilia respuunt ac recusant; edendi ac bibendi officium uentris plenitudine metiuntur. homini uero sollertissimi artificis prouidentia dedit uoluptatem infinitam et in uitium cadentem, quia proposuit ei uirtutem, quae cum uoluptate semper tamquam cum domestico hoste pugnaret. Cicero in Catone maiore stupra uero inquit et adulteria et omne flagitium nullis excitari aliis inlecebris nisi uoluptatis. cumque homini siue natura siue quis deus nihil mente praestabilius dedisset, huic diuino muneri ac dono nihil tam inimicum quam uoluptatem: nec enim libidine dominante temperantiae locum esse neque in uoluptatis regno uirtutem posse consistere. sed e contrario deus idcirco uirtutem dedit, ut expugnaret ac uinceret uoluptatem eamque egredientem fines sibi datos intra praescriptum coherceret, ne hominem suauitatibus delenitum atque captum dicioni suae subiceret ac sempiterna morte multaret. uoluptas oculorum uaria est et multiplex: quae capitur ex aspectu rerum quae sunt in usu hominum uel natura uel opere delectabiles. hanc philosophi rectissime sustulerunt. aiunt enim multo esse praeclarius et homine dignius caelum potius quam caelata intueri et hoc pulcherrimum opus intermicantibus astrorum luminibus tamquam floribus adornatum quam picta et ficta et gemmis distincta mirari. sed cum diserte ad contemptum terrestrium nos exhortati sunt et ad caeli spectaculum excitauerunt, tamen spectacula haec publica non contemnunt. itaque iis et delectantur et libenter intersunt: quae quoniam maxima sunt inritamenta uitiorum et ad corrumpendos animos potentissime ualent, tollenda sunt uobis, quia non modo ad beatam uitam nihil conferunt, sed etiam nocent plurimum. nam qui hominem quamuis ob merita damnatum in conspectu suo iugulari pro uoluptate computat, conscientiam suam polluit, tam scilicet quam si homicidii quod fit occulte spectator et particeps fiat. hos tamen ludos uocant, in quibus humanus sanguis effunditur. adeo longe ab hominibus secessit humanitas, ut cum animas hominum inter- Sciant, ludere se opinentur, nocentiores iis omnibus quorum sanguinem uoluptati habent. quaero nunc an possint pii et iusti homines esse qui constitutos sub ictu mortis ac misericordiam deprecantes non tantum patiuntur occidi, sed et flagitant feruntque ad mortem crudelia et inhumana suffragia nec uulneribus satiati nec cruore contenti. quin etiam percussos iacentesque repeti iubent et cadauera ictibus dissipari, ne quis illos simulata morte deludat. irascuntur etiam pugnantibus, nisi celeriter e duobus alter occisus est, et tamquam humanum sanguinem sitiant, oderunt moras. alios illis conpares dari poscunt recentiores, ut quam primum oculos suos satient. hac consuetudine inbuti humanitatem perdiderunt. itaque non parcunt etiam innocentibus, sed exercent in omnes quod in malorum trucidatione didicerunt. huius igitur publici homicidii socios et participes esse non conuenit eos qui iustitiae uiam tenere nituntur. non enim cum occidere deus uetat, latrocinari nos tantum prohibet, quod ne per leges quidem publicas licet, sed ea quoque ne fiant monet quae aput homines pro licitis habentur. ita neque militare iusto licebit, cuius militia est ipsa iustitia, neque uero accusare quemquam crimine capitali, quia nihil distat utrumne ferro an uerbo potius occidas, quoniam occisio ipsa prohibetur. itaque in hoc dei praecepto nullam prorsus exceptionem fieri oportet, quin occidere hominem sit semper nefas, quem deus sacrosanctum animal esse uoluit. ergo ne lliut quidem concedi aliquis enstimet, ut recens natos liceat oblidere, quae uel maxima. est inpietas: ad uitam enim deus inspirat animas, non ad mortem. uerum homines, ne quod sit facinus quo manus suas non polluant, rudibus adhuc et simplicibus animis abnegant lucem non a se datam. expectet uero aliquis ut alieno sanguini parcant qui non parcunt suo? sed hi sine ulla controuersia scelerati et iniusti: quid illi quos falsa pietas cogit exponere? num possunt innocentes existimari qui uiscera sua in praedam canibus obiciunt et quantum in ipsis est crudelius necant quam si strangulassent? quis dubitet quin impius sit qui alienae misericordiae locum tribuit? qui, etiamsi contingat ei quod uoluit, ut alatur, addixit certe sanguinem suum uel ad seruitutem uel ad lupanar. quae autem possint uel soleant accidere in utroque sexu per errorem, quis non intellegit, quis ignorat? quod uel unius Oedipodis declarat exemplum duplici scelere confusum. tam igitur nefarium est exponere quam necare. at enim parricidae facultatum angustias conqueruntur nec se pluribus liberis educandis sufficere posse praetendunt: quasi uero aut facultates in potestate sint possiden-. tium aut non cottidie deus et ex diuitibus pauperes et ex pauperibus diuites faciat. quare si quis liberos ob pauperiem non poterit educare, satius est ut se ab uxoris congressione contineat quam sceleratis manibus dei opera corrumpat. ergo si homicidium facere nullo modo licet, nec interesse omnino conceditur, ne conscientiam perfundat ullus cruor, siquidem populo sanguis ille praestatur. m scaems quoque nescio an sit corruptela uitiosior. nam et comicae fabulae de stupris uirginum loquuntur aut amoribus meretricum, et quo magis sunt eloquentes qui flagitia illa finxerunt, eo magis sententiarum elegantia persuadent et facilius inhaerent audientium memoriae uersus numerosi et ornati. item tragicae historiae subiciunt oculis parricidia et incesta regum malorum et coturuata scelera demonstrant. histrionum quoque inpudicissimi motus quid aliut nisi libidines et docent et instigant? quorum eneruata corpora et in muliebrem incessum habitumque mollita inpudicas feminas inhonestis gestibus mentiuntur. quid de mimis loquar corruptelarum praeferentibus disciplinam, qui docent adulteria, dum fingunt, et simulacris erudiunt ad uera? quid iuuenes aut uirgines faciant, cum haec et fieri sine pudore et spectari libenter ab omnibus cernunt? admonentur utique quid facere possint et inflammantur libidine, quae aspectu maxime concitatur, ac se quisque pro sexu in illis imaginibus praefigurat probantque illa, dum rident, et adhaerentibus uitiis corruptiores ad cubicula reuertuntur, nec pueri modo, quos praematuris uitiis imbui non oportet, sed etiam senes, . quos peccare iam non decet. circensium quoque ludorum ratio quid aliut habet nisi leuitatem uanitatem insaniam? tanto namque impetu concitantur animi in furorem, quanto illic impetu curritur, ut iam plus spectaculi exhibeant qui spectandi gratia ueniunt, cum exclamare et efferri et exsilire coeperint. uitanda ergo spectacula omnia, non solum ne quid uitiorum pectoribus insidat, quae sedata et pacifica esse debent, sed ne cuius nos uoluptatis consuetudo deleniat et a deo atque a bonis operibus auertat. nam ludorum celebrationes deorum festa sunt, siquidem ob natales eorum uel templorum nouorum dedicationes sunt constituti. et primitus quidem uenationes, quae uocantur munera, Saturno sunt attributae, ludi autem scaenici Libero, circenses uero Neptuno. paulatim tamen et ceteris diis idem honos tribui coepit singulique ludi nominibus eorum consecrati sunt, sicut Sinnius Capito in libris spectaculorum docet. si quis igitur spectaculis interest ad quae religionis gratia conuenitur, discessit a dei cultu et ad deos se contulit, quorum natales et festa celebrauit. 21. Aurium uoluptas ex uocum et cantuum suauitate percipitur, quae scilicet tam uitiosa est quam oblectatio illa de qua diximus oculorum. quis enim non luxuriosum ac nequam putet eum qui scaenicas artes domi habeat? atquin nihil refert utrumne luxuriam solus domi an cum populo exerceas in theatro. sed iam de spectaculis dictum est. restat unum quod est nobis expugnandum, ne capiamur iis quae ad sensum intimum penetrant. nam illa omnia quae uerbis carent, id est aeris ac neruorum suaues soni possunt facile contemni, quia non adhaerent nec scribi possunt. carmen autem compositum et oratio cum suauitate decurrens capit mentes et quo uoluerit inpellit. inde homines litterati cum ad religionem dei accesserint ab aliquo inperito doctore fundati, minus credunt. adsueti enim dulcibus et politis sine orationibus siue carminibus diuinarum litterarum simplicem communemque sermonem pro sordido aspernantur. id enim quaerunt quod sensum demulceat, persuadet autem quidquid suaue est et animo penitus, dum delectat, insidit. num igitur deus et mentis et uocis et linguae artifex diserte loqui non potest? immo uero summa prouidentia carere fuco uoluit ea quae diuina sunt, ut omnes intellegerent quae ipse omnibus loquebatur. ergo qui ueritati studet, qui non uult se ipse deicere, abiciat inimicas ac noxias uoluptates, quae animam uitiant ut corpus cibi dulces: praeferantur uera falsis, aeterna breuibus, utilia iucundis. nihil aspectu gratum sit nisi quod iuste, quod pie fieri uideas, nihil auditu suaue nisi quod alit animam melioremque te reddit, maximeque hic sensus non est ad uitium detorquendus, qui nobis ideo datus est, ut doctrinam dei percipere possemus. itaque si uoluptas est audire cantus et carmina, dei laudes canere et audire iucundum sit. haec est uoluptas uera quae comes est et socia uirtutis, haec non est caduca et breuis ut illae quas adpetunt qui corpori ut pecudes seruiunt, sed perpetua et sine ulla intermissione delectans. cuius terminos si quis excesserit nihilque aliut ex uoluptate petierit nisi ipsam uoluptatem, hic mortem meditatur, quia sicut uita perpetua in uirtute est, ita mors in uoluptate. qui enim temporalia maluerit, carebit aeternis, qui terrena praetulerit, caelestia non habebit. 22. Ad uoluptates autem saporis et odoris, qui duo sensus ad solum corpus pertinent, nihil est quod a nobis disputetur, nisi forte quis exigit ut dicamus turpe esse sapienti ac bono, si uentri et gulae seruiat, si unguentis oblitus aut floribus coronatus incedat: quae qui facit, utique insipiens et ineptus et nihili est et quem ne odor quidem uirtutis attigerit. fortasse quispiam dixerit 'cur ergo illa facta sunt, nisi ut iis fruamur?' at enim saepe iam dictum est uirtutem nullam futuram fuisse, nisi haberet quae opprimeret. itaque fecit omnia deus ad instruendum certamen rerum duarum. ergo mlecebrae istae uoluptatum arma sunt illius cuius unum opus est expugnare uirtutem iustitiamque ab hominibus excludere. his blandimentis et suauitatibus titillat animas: scit enim quia mortis est fabricatrix uoluptas. nam sicut deus hominem ad uitam non nisi per uirtutem ac laborem uocat, ita ille ad mortem per delicias ac uoluptates, et sicut ad uerum bonum per fallacia mala, sic ad uerum malum per fallacia bona pernentur. cauenda sunt igitur oblectamenta ista tamquam laquei et plagae, ne suauitudinum mollitie capti sub dicionem mortis cum ipso corpore redigamur, cui nos manciparimus. 23. Venio nunc ad eam quae percipitur ex tactu uoluptatem: qui sensus est quidem totius corporis. sed ego non de ornamentis ac uestibus, sed de sola libidine dicendum mihi puto, quae maxime coercenda est, quia maxime nocet. cum excogitasset deus duorum sexuum rationem, adtribuit iis ut se inuicem adpeterent et coniunctione gauderent. itaque ardentissimam cupiditatem cunctarum animantium corporibus admiscuit, ut in hos adfectus auidissime ruerent eaque ratione propagari et multiplicari genera possent. quae cupiditas et adpetentia in homine uehementior et acrior inuenitur, uel quia hominum multitudinem uoluit esse maiorem uel quoniam uirtutem soli homini dedit, ut esset laus et gloria in coercendis uoluptatibus et abstinentia sui. scit ergo aduersarius ille noster quanta sit uis huius cupiditatis, quam quidam necessitatem dicere maluerunt, eamque a recto et bono ad prauum et malum transfert. inlicita enim desideria inmittit, ut aliena contaminent quibus habere propria sine delicto licet. obicit quippe oculis inritabiles formas suggeritque fomenta et uitiis pabulum subministrat; tum in intimis uisceribus stimulos omnes conturbat et commouet et naturalem illum incitat atque inflammat ardorem, donec inretitum hominem inplicatumque decipiat. ac ne quis esset qui poenarum metu abstineret alieno, lupanaria quoque constituit et pudorem infelici mulierum publicauit, ut ludibrio haberet tam eos qui faciunt quam quas pati necesse est. his obscenitatibus animas ad sanctitatem genitas uelut in caeni gurgite demersit, pudorem extinxit, pudicitiam flagitauit. idem etiam mares maribus adplicuit et nefandos coitus contra naturam contraque institutum dei machinatus est. sic imbuit homines et armauit ad nefas omne. quid emm potest esse sanctum us qui aetatem inbecillam et praesidio indigentem libidini suae depopulandam foedandamque sunstrauennt t non potest haec res pro magmtuaine scelens enarrari. nihil amplius istos appellare possum quam inpios et parricidas, quibus non sufficit seius a deo datus, nisi etiam suum sexum profane ac petulanter inludant. haec tamen apud illos leuia et quasi honesta sunt. quid dicam de iis qui abominandam non libidinem, sed insaniam potius exercent? piget dicere, sed quid iis fore credamus quos non piget facere? et tamen dicendum est, quia fit: de istis loquor quorum teterrima libido et execrabilis furor ne capiti quidem parcit. quibus hoc uerbis aut qua indignatione tantum nefas prosequar? uincit officium linguae sceleris magnitudo. cum igitur libido haec edat opera et haec facinora designet, armandi aduersus eam uirtute maxima sumus. quisquis affectus illos frenare non potest, cohibeat eos intra praescriptum legitimi tori, ut et illut quod auide expetit consequatur et tamen in peccatum non incidat. nam quid sibi homines perditi nolunt? nempe honesta opera uoluptas sequitur: si ipsam per se adpetunt, iusta et legitima frui licet. quodsi aliqua necessitas probebit, tum uero maxime adhibenda uirtus erit, ut cupiditati continentia reluctetur. nec tantum alienis toris quaeque attingere non licet, uerum etiam publicis uulgatisque corporibus abstinendum deus praecipit docetque nos, cum duo inter se corpora fuerint copulata, unum corpus efficere. ita qui se caeno inmerserit, caeno sit oblitus necesse est. et corpus quidem cito ablui potest, mens autem contagione inpudici corporis inquinata non potest nisi et longo tempore et multis bonis operibus ab ea. quae inhaeserit conluuione purgari. oportet ergo sibi quemque proponere duorum sexuum coniunctionem generandi causa datam esse uiuentibus eamque legem his affectibus positam, ut successionem parent. sicut autem dedit nobis oculos deus non ut spectemus uoluptatemque capiamus, sed ut uideamus propter eos actus qui pertinent ad uitae necessitatem, ita genitalem corporis partem, quod nomen ipsum docet, nulla alia causa nisi efficiendae subolis accepimus. huic diuinae legi summa deuotione parendum est. sint omnes qui se discipulos dei profitebuntur ita morati et instituti, ut inperare sibi possint. nam qui uoluptatibus indulgent, qtii libidini obsecuntur, hi animam suam corpori mancipant ad mortemque condemnant, quia se corpori addixerunt, in quod habet mors potestatem. unus quisque igitur quantum potest formet se ad verecundiam, pudorem colat, castitatem conscientia et mente tueatur: nec tantum legibus publicis pareat, sed sit supra omnes leges qui legem dei sequitur. quibus bonis si adsueuerit, iam pudebit eum ad deteriora desciscere: modo placeant recta et honesta, quae melioribus iucundiora sunt quam praua et inhonesta peioribus. nondum omnia castitatis officia exsecutus sum: quam deus non modo intra priuatos parietes, sed etiam praescripto lectuli terminat, ut cum quis habeat uxorem, neque seruam neque liberam habere insuper uelit, sed matrimonio naem seruet. non emm, sicut lUns publici ratio est, sola mulier adultera est quae habet alium, maritus autem etiamsi plures habeat, a crimine adulterii so- lutus est, sed diuina lex ita duos in matrimonium, quod est in corpus unum, pari iure coniungit, ut adulter habeatur quisquis compagem corporis in diuersa distraxerit. nec ob aliam causam deus cum ceteras animantes suscepto fetu maribus repugnare uoluisset, solam omnium mulierem patientem uiri fecit, scilicet ne feminis repugnantibus libido cogeret uiros aliut adpetere eoque facto castitatis gloriam non tenerent. sed neque mulier uirtutem pudicitiae caperet, si peccare non posset. nam quis mutum animal pudicum esse dixerit, quia suscepto fetu mari repugnat? quod ideo facit, quia necesse est in dolorem atque in periculum ueniat, si admiserit. nulla igitur laus est non facere quod facere non possis. ideo autem pudicitia in homine laudatur, quia non naturalis est, sed uoluntaria. sernanda igitur fides ab utroque alteri est, immo exemplo continentiae docenda uxor ut se caste gerat. iniquum est enim ut id exigas quod praestare ipse non possis. quae iniquitas effecit profecto ut essent adulteria, feminis aegre ferentibus praestare se fidem non exhibentibus mutuam caritatem. denique nulla est tam perditi pudoris adultera quae non hanc causam uitiis suis praetendat, iniuriam se peccando non facere, sed referre. quod optime Quintilianus expressit. homo inquit neque alieni matrimonii abstinens neque sui custos — quae inter se natura conexa sunt. nam neque maritus circa corrumpendas aliorum coniuges occupatus potest uacare domesticae sanctitati et uxor cum in tale incidit matrimonium, exemplo ipso concitata aut imitari se putat aut uindicare. cauendum igitur, ne occasionem uitiis nostra intemperantia demus, sed adsuescant inuicem mores duorum et iugum paribus animis ferant: nos ipsos in altero cogitemus. nam fere in hoc iustitiae summa consistit, ut non facias alteri quidquid ipse ab altero pati nolis. haec sunt quae ad continentiam praecipiuntur a deo. sed tamen ne quis diuina praecepta circumscribere se putet posse, adduntur illa, ut omnis calumnia et occasio fraudis remoueatur, adulterum esse qui a marito dimissam duxerit et eum qui praeter crimen adulterii uxorem dimiserit, ut alteram ducat: dissociari enim corpus et distrahi deus noluit; praeterea non tantum adulterium esse uitandum, uerum etiam cogitationem, ne quis aspiciat alienam et animo concupiscat: adulteram enim fieri mentem, si uel imaginem uoluptatis sibi ipsa depinxerit. mens est enim profecto quae peccat, quae immoderatae libidinis fructum cogitatione conplectitur, in hac crimen est, in hac omne delictum. nam etsi corpus nulla sit labe maculatum, non constat tamen pudicitiae ratio, si animus incestus est, nec inlibata castitas uideri potest, ubi conscientiam cupiditas inquinauit. nec uero aliquis existimet difficile esse frenos inponere uoluptati eamque uagam et errantem castitatis pudicitiaeque limitibus includere, cum propositum sit hominibus eam uincere ac plurimi beatam atque incorruptam corporis integritatem retinuerint multique sint qui hoc caelesti genere uitae felicissime perfruantur. quod quidem deus non ita fieri praecipit tamquam adstringat, quia generari homines oportet, sed tamquam sinat. scit enim quantam his adfectibus inposuerit necessitatem. si quis hoc inquit facere potuerit, habebit eximiam inconparabilemque mercedem. quod continentiae genus quasi fastigium est omnium consummatioque uirtutum. ad quam si quis eniti atque eluctari potuerit, hunc seruum dominus, hunc discipulum magister adgnoscet: hic terram triumphabit, hic erit consimilis deo, qui uirtutem dei cepit. haec quidem difficilia uidentur, sed de eo loquimur cui calcatis omnibus terrenis iter in caelum paratur. nam quia uirtus in dei agnitione consistit, omnia grauia sunt, dum ignores, ubi cognoris, facilia: per ipsas difficultates nobis exeundum est, qui ad summum bonum tendimus. 24. Nec tamen deficiat aliquis aut de se ipse desperet, si aut cupiditate uictus aut libidine inpulsus aut errore deceptus aut ui coactus ad iniustitiae uiam lapsus est. potest enim reduci ac liberari, si eum paeniteat actorum et ad meliora conuersus satis deo faciat. quod fieri posse Cicero non putauit, cuius haec in Academico tertio uerba sunt: quodsi liceret ut iis qui in itinere deerrauissent, sic uitam deuiam secutis corrigere errorem paenitendo, facilior esset emendatio temeritatis. licet plane. nam si liberos nostros, cum delictorum suorum cernimus paenitere, correctos esse arbitramur et abdicatos abiectosque rursus tamen suscipimus fouemus amplectimur, cur desperemus clementiam ueri patns paemtendo posse placarit' ergo idem dominus ac parens indulgentissimus remissurum se paenitentibus peccata promittit et obliteraturum omnes iniquitates eius qui iustitiam denuo coeperit operari. sicut enim nihil prodest male uiuenti ante actae uitae: probitas, quia superueniens nequitia iustitiae opera deleuit, ita nihil officiunt peccata uetera correcto, quia superuemens iustitia labem uitae prioris aboleuit. quem enim facti sui paenitet, errorem suum pristinum intellegit, ideoque Graeci melius et significantius μετϰ́νοταν dicunt quam nos Latine possumus resipiscentiam dicere. resipiscit enim ac mentem suam quasi ab insania recipit quem errati piget, castigatque se ipsum dementiae et confirmat animum suum ad rectius uiuendum: tum illud ipsum maxime canet, ne rursus in eosdem laqueos induatur. denique muta quoque animalia cum fraude capiuntur, si aliquo se modo in fugam extricauerint, fiunt postmodum cautiora uitantque semper ea omnia in quibus dolos insidiasque senserunt. sic hominem paenitentia cautum ac diligentem facit ad euitanda peccata in quae semel fraude deciderit. nemo enim potest esse tam prudens, tam circumspectus, ut non aliquando labatur. et idcirco deus inbecillitatem nostram sciens pro sua pietate aperuit homini portum salutis, ut huic necessitati, cui fragilitas nostra subiecta est, medicina paenitentiae subueniret. ergo quicumque aberrauerit, referat pedem seque quam primum recipiat ac reformet. sed reuocare gradum superasque euadere ad auras, hoc opus, hic labor est. degustatis enim male iucundis uoluptatibus uix diuelli ab iis possunt: facilius recta sequerentur, si earum suauitates non attigissent. sed eripiant se malae seruituti: condonabitur iis error omnis, si errorem suum uita meliore correxerint. nec lucrari se quisquam putet, si delicti conscium non habebit: scit ille omnia in cuius conspectu uiuimus, nec si uniuersos homines celare possumus, deum possumus, cui nihil absconditum, nihil potest esse secretum. Exhortationes suas Seneca mirabili sententia terminauit. magnum inquit nescio quid maiusque quam cogitari potest numen est, cui uiuendo operam damus. huic nos adprobemus. nihil prodest inclusam esse conscientiam, patemus deo. quid uerius dici potuit ab eo qui deum nosset quam dictum est ab homine uerae religionis ignaro? nam et maiestatem dei expressit maiorem esse dicendo quam ut eam cogitatio mentis humanae capere posset, et ipsum ueritatis attigit fontem sentiendo uitam hominum superuacuam non esse, ut Epicurei uolunt, sed deo ab iis operam uiuendo dari, siquidem iuste ac pie uixerint. potuit esse uerus dei cultor, si quis illi monstrasset, et contempsisset profecto Zenonem et magistrum suum Sotionem, si uerae sapientiae ducem nactus esset. huic nos inquit adprobemus: caelestis prorsus oratio, nisi antecederet ignorantiae confessio. nihil prodest inclusam esse conscientiam, patemus deo: nullus ergo mendacio, nullus dissimulationi locus est, quia parietibus oculi hominum submoventur, dei autem diuinitas nec uisceribus submoueri potest, quominus totum hominem perspiciat et norit. idem m eiusdem operis primo quid agis? inquit quid machinaris? quid abscondis? custos te tuus sequitur. alium tibi peregrinatio subduxit, alium mors, alium ualitudo: haeret hic quo carere numquam potes. quid locum abditum legis et arbitros remoues? puta tibi contigisse ut oculos omnium effugias, demens: quid tibi prodest non habere conscium habenti conscientiam? non minus mirabiliter de conscientia et deo Tullius. meminerit inquit deum h habere testem, id est, ut ego arbitror, mentem suam, qua nihil homini dedit deus ipse diuinius. item cum de iusto ac bono uiro loqueretur, itaque talis uir inquit non modo facere, sed ne cogitare quidem quicquam audebit quod non audeat praedicare. purgemus igitur conscientiam, quae oculis dei peruia est, et, ut ait idem, semper ita uiuamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur, putemusque nos momentis omnibus non in aliquo, ut ille dixit, orbis terrae theatro ab hominibus, sed desuper spectari ab eo qui et iudex et testis idem futurus est, cui rationem uitae reposcenti actus suos infitiari non licebit.. ergo satius est aut effugere conscientiam aut nos ipsos ultro aperire animum et perniciem rescissis uulneribus effundere: quibus nemo alius mederi potest nisi solus ille qui gressum claudis, uisum caecis reddidit, maculata membra purgauit, mortuos excitauit. ille ardorem cupiditatis extinguet, extirpabit libidines, inuidiam detrahet, iram mitigabit, ille reddet ueram et perpetuam sanitatem. adpetenda est haec omnibus medicina, quoniam maiore periculo uexatur anima quam corpus et quam primum latentibus morbis adhibenda curatio est. neque enim si utatur aliquis oculorum acie clara, membris omnibus integris, firmissima totius corporis ualitudine, tamen eum dixerim sanum, si efferatur ira, superbia tumidus infletur, libidini seruiat, cupiditatibus inardescat: sed eum potius qui ad alienam felicitatem non attollat oculos, opes non admiretur, alienam mulierem sancte uideat, nihil omnino adpetat, nihil concupiscat alienum, non inuideat ulli, non fastidiat quemquam, sit humilis misericors beneficus mitis humanus, pax in animo eius perpetua uersetur: ille homo sanus, ille iustus, ille pertectus est. quisquis igitur his omnibus praeceptis caelestibus obtemperauerit, hic cultor est uerus dei, cuius sacrificia sunt mansuetudo animi et uita innocens et actus boni: quae omnia qui exhibet, totiens sacrificat, quotiens bonum aliquid ac pium fecerit. deus enim non desiderat uictimam. neque muti animalis neque mortis ac sanguinis, sed hominis et uitae. ad quod sacrificium neque uerbenis opus est neque februis neque cespitibus, quae sunt utique uanissima, sed iis quae de intimo pectore proferuntur. itaque m aram dei, quae uere maxima est et quae in corde hominis conlocata inquinari non potest sanguine, iustitia imponitur, patientia fides innocentia castitas abstinentia. hic est uerissimus ritus, haec illa lex dei, ut a Cicerone dictum est, praeclara et diuina, semper quae recta et honesta iubet, uetat praua et turpia: cui parentem sanctissimae ac certissimae legi iuste ac legitime necesse est uiuere. cuius legis pauca equidem capita posui, quod sum pollicitus ea me tantummodo esse dicturum quae summum fastigium uirtuti et iustitiae imponerent. si quis uolet cetera omnia comprehendere, ex fonte ipso petat unde ad nos riuus iste manauit. 25. Nunc de sacrificio ipso pauca dicamus. ebur inquit Plato non castum donum deo. quid ergo? picta scilicet et texta pretiosa? immo uero non castum donum deo quidquid corrumpi, quidquid subripi potest. sed sicut hoc uidit, non oportere uiuenti offerri aliquid quod sit ex mortuo corpore, cur illud non uidit, non debere incorporali corporale munus offerri? quanto melius et uerius Seneca uultisne uos inquit deum cogitare magnum et placidum et maiestate leni uerendum, amicum et semper in proximo, non immolationibus nec sanguine multo colendum — quae enim ei trucidatione immerentium uoluptas est? —, sed mente pura, bono honestoque proposito? non templa illi congestis in altitudinem saxis eximenda sunt: in suo cuique consecrandus est pectore. uestes igitur et gemmas et cetera quae habentur in pretio si quis putat deo cara, is plane quid sit deus nescit: cui putat uoluptati esse eas res quas etiam homo si contempserit, iure laudabitur. quid ergo castum, quid deo dignum nisi quod ipse in illa diuina lege sua poposcit? duo sunt quae offerri debeant, donum et sacrificium, donum in perpetuum, sacrificium ad tempus. uerum apud istos, qui nullo modo rationem diuinitatis intellegunt, donum est quidquid auro argentoque fabricatur, item quidquid purpura et serico texitur, sacrificiumque uictima et quaecumque in ara cremantur. sed utroque non utitur deus, quia et ipse incorruptus est et illud totum corruptibile. itaque deo utrumque incorporale offerendum est, quo utitur. donum est integritas animi, sacrificium laus et hymnus; si enim deus non uidetur, ergo his rebus coli debet quae non uidentur. nulla igitur alia religio uera est nisi quae uirtute et iustitia constat. quomodo autem deus iustitia hominis utatur, intellectu facile est. si enim iustus fuerit homo, accepta immortalitate in aeternum deo seruiet. omnes autem non nisi ad iustitiam nasci cum philosophi ueteres tum etiam Cicero suspicatur. disserens enim de legibus sed omnium inquit quae in hominum doctorum disputatione uersantur, nihil est profecto praestabilius quam plane intellegi nos ad iustitiam esse natos. id ergo solum deo exhibere atque offerre debemus ad quod capiendum nos ipse generauit. hoc autem duplex sacrificii genus quam sit uerissimum, Trismegistus Hermes idoneus testis est, qui nobiscum, id est cum prophetis quos sequimur, tam re quam uerbis congruit. de iustitia sic locutus est: hoc uerbum, o fili, adora et cole. cultus autem dei unus est malum non esse. item in illo sermone perfecto, cum exaudisset Asclepiurn quaerentem a filio suo utrum placeret patri eius proferri tus et alios odores ad sacrificium dei, exclamauit: bene, bene ominare, o Asclepi. est enim maxima inpietas tale quid de uno illo ac singulari bono in animum inducere. haec et his similia huic non conueniunt: omnium enim quaecumque sunt plenus est et omnium minime indigens. nos uero gratias agentes adoremus: huius enim sacrificium sola benedictio est. et recte. uerbo enim sacrificari oportet deo, siquidem deus uerbum est, ut ipse confessus est. summus igitur colendi dei ritus est ex ore iusti hominis ad deum directa laudatio, quae tamen ipsa ut deo sit accepta, et humilitate et timore et deuotione maxima opus est, ne quis forte integritatis atque innocentiae fiduciam gerens tumoris et adrogantiae crimen incurrat eoque facto gratiam uirtutis amittat. sed ut sit deo carus omnique macula careat, misericordiam dei semper inploret nihilque aliut precetur nisi peccatis suis uemam, licet nulla sint. si quid ahut desiderauerit, non est opus dicto scienti quid uelimus: si quid ei boni euenerit, gratias agat, si quid mali, satisfaciat et id sibi ob peccata sua euenisse fateatur. et nihilo minus etiam in malis gratias agat et in bonis satisfaciat, ut idem sit semper et stabilis et immutabilis et inconcussus. nec tantum hoc in templo putet sibi esse faciendum, sed et domi et in ipso etiam cubili suo. secum denique habeat deum semper in corde suo consecratum, quoniam ipse est dei templum. quodsi deo, patri ac domino, hac adsiduitate, hoc obsequio, hac deuotione seruierit, consummata et perfecta iustitia est: quam qui tenuerit, hic, ut ante testati sumus, deo paruit, hic religioni atque officio suo satisfecit.

2.1 (1) Themistocles, Neocli filius, Atheniensis. huius vitia ineuntis adulescentiae magnis sunt emendata virtutibus, adeo ut anteferatur huic nemo, pauci pares putentur. sed ab initio est ordiendus. (2) pater eius Neocles generosus fuit. is uxorem Acarnanam civem duxit, ex qua natus est Themistocles. qui cum minus esset probatus parentibus, quod et liberius vivebat et rem familiarem neglegebat, a patre exheredatus est. (3) quae contumelia non fregit eum, sed erexit. nam cum iudicasset sine summa industria non posse eam exstingui, totum se dedidit rei publicae, diligentius amicis famaeque serviens. multum in iudiciis privatis versabatur, saepe in contionem populi prodibat; nulla res maior sine eo gerebatur; celeriter quae opus erant reperiebat, facile eadem oratione explicabat. (4) neque minus in rebus gerendis promptus quam excogitandis erat, quod et de instantibus, ut ait Thucydides, verissime iudicabat et de futuris callidissime coniciebat. quo factum est, ut brevi tempore illustraretur. 2.2 (1) primus autem gradus fuit capessendae rei publicae bello Corcyraeo. ad quod gerendum praetor a populo factus non solum praesenti bello, sed etiam reliquo tempore ferociorem reddidit civitatem. (2) nam cum pecunia publica, quae ex metallis redibat, largitione magistratuum quotannis interiret, ille persuasit populo, ut ea pecunia classis centum navium aedificaretur. (3) qua celeriter effecta primum Corcyraeos fregit, deinde maritimos praedones consectando mare tutum reddidit. in quo cum divitiis ornavit, tum etiam peritissimos belli navalis fecit Athenienses. (4) id quantae saluti fuerit universae Graeciae, bello cognitum est Persico. nam cum Xerxes et mari et terra bellum universae inferret Europae, cum tantis copiis eam invasit, quantas neque ante nec postea habuit quisquam. (5) huius enim classis mille et ducentarum navium longarum fuit, quam duo milia onerariarum sequebantur, terrestris autem exercitus septingenta peditum, equitum quadringenta milia fuerunt. (6) cuius de adventu cum fama in Graeciam esset perlata et maxime Athenienses peti dicerentur propter pugnam Marathoniam, miserunt Delphos consultum, quidnam facerent de rebus suis. deliberantibus Pythia respondit, ut moenibus ligneis se munirent. (7) id responsum quo valeret cum intellegeret nemo, Themistocles persuasit consilium esse Apollinis, ut in navis se suaque conferrent; eum enim a deo significari murum ligneum. (8) tali consilio probato addunt ad superiores totidem naves triremes, suaque omnia, quae moveri poterant, partim Salamina, partim Troezena deportant; arcem sacerdotibus paucisque maioribus natu ad sacra procuranda tradunt, reliquum oppidum relinquunt. 2.3 (1) huius consilium plerisque civitatibus displicebat et in terra dimicari magis placebat. itaque missi sunt delecti cum Leonida, Lacedaemoniorum rege, qui Thermopylas occuparent longiusque barbaros progredi non paterentur. hi vim hostium non sustinuerunt eoque loco omnes interierunt. (2) at classis communis Graeciae trecentarum navium, in qua ducentae erant Atheniensium, primum apud Artemisium inter Euboeam continentemque terram cum classiariis regiis conflixit. angustias enim Themistocles quaerebat, ne multitudine circumiretur. (3) hic etsi pari proelio discesserant, tamen eodem loco non sunt ausi manere, quod erat periculum, ne, si pars navium adversariorum Euboeam superasset, ancipiti premerentur periculo. (4) quo factum est, ut ab Artemisio discederent et exadversum Athenas apud Salamina classem suam constituerent. 2.4 (1) at Xerxes Thermopylis expugnatis protinus accessit astu idque nullis defendentibus, interfectis sacerdotibus, quos in arce invenerat, incendio delevit. (2) cuius flamma perterriti classiarii cum manere non auderent et plurimi hortarentur, ut domos suas discederent moenibusque se defenderent, Themistocles unus restitit et universos pares esse posse aiebat, dispersos testabatur perituros, idque Eurybiadi, regi Lacedaemoniorum, qui tum summae imperii praeerat, fore affirmabat. (3) quem cum minus quam vellet moveret, noctu de servis suis quem habuit fidelissimum ad regem misit, ut ei nuntiaret suis verbis, adversarios eius in fuga esse; (4) qui si discessissent, maiore cum labore et longinquiore tempore bellum confecturum, cum singulos consectari cogeretur; quos si statim aggrederetur, brevi universos oppressurum. hoc eo valebat, ut ingratiis ad depugnandum omnes cogerentur. (5) hac re audita barbarus, nihil doli subesse credens, postridie alienissimo sibi loco, contra opportunissimo hostibus adeo angusto mari conflixit, ut eius multitudo navium explicari non potuerit. victus ergo est magis etiam consilio Themistocli quam armis Graeciae. 2.5 (1) hic etsi male rem gesserat, tamen tantas habebat reliquias copiarum, ut etiam tum iis opprimere posset hostes. iterum ab eodem gradu depulsus est. nam Themistocles, verens ne bellare perseveraret, certiorem eum fecit id agi, ut pons, quem ille in Hellesponto fecerat, dissolveretur ac reditu in Asiam excluderetur, idque ei persuasit. (2) itaque qua sex mensibus iter fecerat, eadem minus diebus triginta in Asiam reversus est seque a Themistocle non superatum, sed conservatum iudicavit. (3) sic unius viri prudentia Graecia liberata est Europaeque succubuit Asia. haec altera victoria, quae cum Marathonio possit comparari tropaeo. nam pari modo apud Salamina parvo numero navium maxima post hominum memoriam classis est devicta. 2.6 (1) magnus hoc bello Themistocles fuit neque minor in pace. cum enim Phalerico portu neque magno neque bono Athenienses uterentur, huius consilio triplex Piraei portus constitutus est isque moenibus circumdatus, ut ipsam urbem dignitate aequiperaret, utilitate superaret. (2) idem muros Atheniensium restituit praecipuo suo periculo. namque Lacedaemonii causam idoneam nacti propter barbarorum excursiones, qua negarent oportere extra Peloponnesum ullam urbem muros habere, ne essent loca munita, quae hostes possiderent, Athenienses aedificantes prohibere sunt conati. hoc longe alio spectabat atque videri volebant. (3) Athenienses enim duabus victoriis, Marathonia et Salaminia, tantam gloriam apud omnes gentes erant consecuti, ut intellegerent Lacedaemonii de principatu sibi cum iis certamen fore. (4) qua re eos quam infirmissimos esse volebant. postquam autem audierunt muros strui, legatos Athenas miserunt qui id fieri vetarent. his praesentibus desierunt ac se de ea re legatos ad eos missuros dixerunt. (5) hanc legationem suscepit Themistocles et solus primo profectus est. reliqui legati ut tum exirent, cum satis altitudo muri exstructa videretur, praecepit; interim omnes, servi atque liberi, opus facerent neque ulli loco parcerent, sive sacer sive privatus esset sive publicus, et undique, quod idoneum ad muniendum putarent, congererent. quo factum est, ut Atheniensium muri ex sacellis sepulcrisque constarent. 2.7 (1) Themistocles autem, ut Lacedaemonem venit, adire ad magistratus noluit et dedit operam, ut quam longissime tempus duceret, causam interponens se collegas exspectare. (2) cum Lacedaemonii quererentur opus nihilo minus fieri eumque in ea re conari fallere, interim reliqui legati sunt consecuti. a quibus cum audisset non multum superesse munitionis, ad ephoros Lacedaemoniorum accessit, penes quos summum erat imperium, atque apud eos contendit falsa iis esse delata; qua re aequum esse illos viros bonos nobilesque mittere, quibus fides haberetur, qui rem explorarent; interea se obsidem retinerent. (3) gestus est ei mos, tresque legati functi summis honoribus Athenas missi sunt. cum his collegas suos Themistocles iussit proficisci iisque praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitterent, quam ipse esset remissus. (4) hos postquam Athenas pervenisse ratus est, ad magistratus senatumque Lacedaemoniorum adiit et apud eos liberrime professus est: Athenienses suo consilio, quod communi iure gentium facere possent, deos publicos suosque patrios ac penates, quo facilius ab hoste possent defendere, muris saepsisse neque in eo, quod inutile esset Graeciae, fecisse. (5) nam illorum urbem ut propugnaculum oppositum esse barbaris, apud quam iam bis classes regias fecisse naufragium. (6) Lacedaemonios autem male et iniuste facere, qui id potius intuerentur, quod ipsorum dominationi quam quod universae Graeciae utile esset. qua re, si suos legatos recipere vellent, quos Athenas miserant, se remitterent: aliter illos numquam in patriam essent recepturi. 2.8 (1) tamen non effugit civium suorum invidiam. namque ob eundem timorem, quo damnatus erat Miltiades, testularum suffragiis e civitate eiectus Argos habitatum concessit. (2) hic cum propter multas virtutes magna cum dignitate viveret, Lacedaemonii legatos Athenas miserunt, qui eum adsentem accusarent, quod societatem cum rege Perse ad Graeciam opprimendam fecisset. (3) hoc crimine absens proditionis damnatus est. id ut audivit, quod non satis tutum se Argis videbat, Corcyram demigravit. ibi cum eius principes civitatis animadvertisset timere, ne propter se bellum iis Lacedaemonii et Athenienses indicerent, ad Admetum, Molossum regem, cum quo ei hospitium non erat, confugit. (4) huc cum venisset et in praesentia rex abesset, quo maiore religione se receptum tueretur, filiam eius parvulam arripuit et cum ea se in sacrarium, quod summa colebatur caerimonia, coniecit. inde non prius egressus est, quam rex eum data dextra in fidem reciperet, quam praestitit. (5) nam cum ab Atheniensibus et Lacedaemoniis exposceretur publice, supplicem non prodidit monuitque ut consuleret sibi; difficile enim esse in tam propinquo loco tuto eum versari. itaque Pydnam eum deduci iussit et, quod satis esset praesidii, dedit. hic in navem omnibus ignotus nautis escendit. (6) quae cum tempestate maxima Naxum ferretur, ubi tum Atheniensium erat exercitus, sensit Themistocles, si eo pervenisset, sibi esse pereundum. hac necessitate coactus domino navis, quis sit, aperit, multa pollicens, si se conservasset. (7) at ille clarissimi viri captus misericordia diem noctemque procul ab insula in salo navem tenuit in ancoris neque quemquam ex ea exire passus est. inde Ephesum pervenit ibique Themistoclen exponit. cui ille pro meritis postea gratiam rettulit. 2.9 (1) scio plerosque ita scripsisse, Themistoclen Xerxe regnante in Asiam transisse. sed ego potissimum Thucydidi credo, quod aetate proximus de iis, qui illorum temporum historiam reliquerunt, et eiusdem civitatis fuit. is autem ait ad Artaxerxen eum venisse atque his verbis epistulam misisse: (2) «Themistocles veni ad te, qui plurima mala omnium Graiorum in domum tuam intuli, quam diu mihi necesse fuit adversum patrem tuum bellare patriamque meam defendere. (3) idem multo plura bona feci, postquam in tuto ipse et ille in periculo esse coepit. nam cum in Asiam reverti vellet proelio apud Salamina facto, litteris eum certiorem feci id agi, ut pons, quem in Hellesponto fecerat, dissolveretur atque ab hostibus circumiretur; quo nuntio ille periculo est liberatus. (4) nunc autem confugi ad te exagitatus a cuncta Graecia, tuam petens amicitiam; quam si ero adeptus, non minus me bonum amicum habebis, quam fortem inimicum ille expertus est. ea autem rogo, ut de iis rebus, quas tecum colloqui volo, annuum mihi tempus des eoque transacto ad te venire patiaris». 2.10 (1) huius rex animi magnitudinem admirans cupiensque talem virum sibi conciliari veniam dedit. ille omne illud tempus litteris sermonique Persarum se dedidit; quibus adeo eruditus est, ut multo commodius dicatur apud regem verba fecisse, quam ii poterant, qui in Perside erant nati. (2) hic cum multa regi esset pollicitus gratissimumque illud, si suis uti consiliis vellet, illum Graeciam bello oppressurum, magnis muneribus ab Artaxerxe donatus in Asiam rediit domiciliumque Magnesiae sibi constituit. (3) namque hanc urbem ei rex donarat, his quidem verbis, quae ei panem praeberet - ex qua regione quinquaginta talenta quotannis redibant -; Lampsacum autem, unde vinum sumeret, Myunta, ex qua obsonium haberet. huius ad nostram memoriam monumenta manserunt duo: sepulcrum prope oppidum, in quo est sepultus, statua in foro Magnesiae. (4) de cuius morte multimodis apud plerosque scriptum est, sed nos eundem potissimum Thucydidem auctorem probamus, qui illum ait Magnesiae morbo mortuum neque negat fuisse famam, venenum sua sponte sumpsisse, cum se, quae regi de Graecia opprimenda pollicitus esset, praestare posse desperaret. (5) idem ossa eius clam in Attica ab amicis sepulta, quoniam legibus non concederetur, quod proditionis esset damnatus, memoriae prodidit.

Migne "Patrologia Latina" Tomus 8 Scripta dubiae auctoritatis (Auctor incertus (Marcus papa?)), J. P. Migne EPISTOLA SANCTI ATHANASII ET AEGYPTIORUM EPISCOPORUM AD MARCUM PAPAM.( Conc. t. II, col. 466, ad. Labb. ) . De numero canonum Nicaenorum pro exemplaribus Nicaeni concilii, quia Ariani eorum exemplaria incenderant. Domino sancto et apostolici culminis venerando sanctae Romanae et apostolicae sedis atque universalis ecclesiae papae, Athanasius et universi Aegyptiorum episcopi. Ad vos pervenisse non dubitamus, quanta et qualia (0852D)ab haereticis, et maxime ab Arianis quotidie patimur: quoniam intantum ab eis persequimur, ut etiam vivere jam nos taedeat. Nam instanti tempore subito et insperate in nos irruentes, nosque juxta praeceptum Domini qui ait: Si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam (Matth., X), fugiendo propter cladem populi eos declinantes, nos comprehendere non valuerunt, sed omnia depopulati sunt. In tantum enim nostra vastaverunt, ut nec libros, nec vestimenta ecclesiastica, aliaque ornamenta, nec reliqua (0853A)utensilia nobis dimitterent. Libros vero nostros usque ad minimum incendentes, nec iota unum relinquentes, propter veritatis fidem, etiam Nicaenam synodum, qua modo clerus et populus imbuebatur, et maxime jam imbuti erant, in contumeliam nostram et omnium christianorum incenderunt. Quapropter precamur, pater beatissime, quia non dubitamus apud vos plenaria esse Nicaeni concilii exemplaria, ut nobis illa, quae sanctae recordationis praedecessoris Silvestri fuerunt, sub tuta mittatis stipulatione. Nam quando praedictae synodo cum beatae memoriae Alexandro, digno Deo pontifice nostro, id est, Alexandrinae magnae civitatis episcopo, in diaconatus interfuimus officio, sub nostrae praesentiae testimonio, per beatos viros Victorem et Vincentium presbyteros, (0853B)apostolicae sedis apocrisiarios, missa sunt praedicto papae Silvestro cum adstipulatione subnexa capitula septuaginta. Sane praesentibus nobis octoginta capitula in memorata tractata sunt synodo, scilicet quadraginta a Graecis, graeca edita lingua, et quadraginta a Latinis, similiter latina edita lingua. Sed visum est 318 patribus, Sancto Spiritu repletis, in praedicto concilio congregatis, et maxime jam dicto Alexandro et apostolicae sedis apocrisiariis, ut decem capitula adunarentur aliis, atque congruis locis insererentur; et ad formam septuaginta discipulorum, vel potius totius orbis terrae linguarum, septuaginta tanti et tam excellentis concilii fierent capitula, quae omnem christianorum informarent orbem, et omnes sub sacerdotali et christiano nomine degentes una fides (0853C)et una sacerdotalis atque clericalis regeret norma, nec quisquam a suo (S. Leo, ep. 84) dissideret capite. Nunc ergo quia (ut praedictum est) ab inimicis sanctae Dei Ecclesiae, et maxime ab Arianis, a quibus quotidie expugnamur, conterimur et opprimimur, praefata septuaginta Nicaeni concilii capitula, quae de praefata synodo jam facta, jubente Domino meo Alexandro, decreto omnium episcoporum attuli, quae etiam coram omnibus recitavi, atque transcripsi, sunt igne combusta; optamus ut a vestrae sedis auctoritate, quae est mater et caput omnium (0854A)ecclesiarum, ea ad correctionem et recreationem fidelium orthodoxorum percipere per praesentes legatos mereamur, quatenus vestra fulti auctoritate, vestrisque precibus roborati, illaesi a memoratis aemulis sanctae Dei Ecclesiae, et nostris evadere, nobisque commissos eruere valeamus. Vere novimus (conc. Rom. sub Greg. II, ann. 721) apostolatus vestri cor gratia sancti Spiritus in tantum esse accensum, ut omnibus oppressis succurratis: quanto magis nobis, qui licet exigui ordinis, tamen vestri sumus, vobisque obedientes cum omnibus nobis commissis et sumus et semper esse volumus. Ideo decet, et oportet vos nobis haec quae rogamus, et alia quae necessaria (juxta sapientiam, quam vobis praestitit Altissimus) esse cognoveritis, absque tarditate praestare, (0854B)ut tantae miseriae squalores a fidelium mentibus detergantur, et quasi vulnus corpori infixum, auditu tantae miseriae oberato, salutari curetur antidoto, ut divino freti juvamine, vestraque auctoritate atque auxilio roborati, adversantium tergiversationes evadere valeamus, atque inconcusso vultu, non fraude cujusquam perculsi, assistere aeterno judici mereamur, et vocem audire inquientem: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam: intra in gaudium Domini tui (Matth. XXV). Et subscriptio. Orantem pro nobis sanctum apostolatum vestrum longaevis Dominus conservet temporibus (Joan. II pap. ad Justinianum). RESCRIPTUM MARCI PAPAE AD ATHANASIUM ET OMNES EPISCOPOS AEGYPTIOS.( Indidem ) . De missione capitulorum Nicaeni concilii. Dominis venerabilibus fratribus Athanasio, et universis Aegyptiorum episcopis, Marcus sanctae Romanae apostolicaeque sedis, et universalis Ecclesiae episcopus. Doleo, fratres, et nimium contristor super afflictione vestra, sed oppido consolor, quod vento agitata non estis arundo (Matth., II), sed recti in fide inter omnes procellarum et turbinum colluctationes (0855A)incessanter perduratis. Lectis ergo (S. Leo, epistol. 85) fraternitatis vestrae litteris, vigorem constantiae vestrae, quem olim noveramus, agnovimus. Congratulantes vobis, quod ad custodiendum Christi gregem, pastoralem curam vigilanter insequimini, ne lupi, qui sub specie ovium, subintrarunt, bestiali saevitia simplices quosque dilacerent, qui non ad hoc subintrarunt ut aliqua correctione proficiant, sed ut ea quae sunt sana corrumpant. Quapropter moneo, et hortor dilectionem vestram (idem S. Leo, ep. 2), ut bonum quod incepistis adminiculante divina gratia usque in finem perducere satagatis, veritatis voce monente: Beatus qui perseveraverit usque in finem (Matth., XXIV). Unde enim beata perseverantia, nisi (S. Leo, ep. 92) de virtute patientiae? (0855B)Nam, juxta Apostolum: Omnes qui volunt pie vivere in Christo, persecutionem patientur (II Timoth., III). Quae non in eo tantum computanda est, quod contra christianam pietatem, aut ferro, aut ignibus agitur, aut quibuscumque suppliciis, cum persecutionum saevitiam suppleant, et dissimilitudines morum, et contumaciae inobedientium, et malignarum tela linguarum, quibus conflictationibus communia semper membra pulsantur, et nulla piorum portio conflictatione sit libera, ita ut nec periculis nec otio careant, nec labore. Nam haec et omnia incrementa (Coelest. I, ep. ad Gallos, c. 11) probabilium studiorum, et in eis usque in finem perseverantia, atque bonae voluntatis incrementa, ad Christi gratiam semper sunt referenda: ut in omnibus quae (0855C)agimus Deus omni perfecte laudetur tempore. De capitulorum namque veritate et numero Nicaeni concilii, cui vos interfuisse litteris vestrae fraternitatis significastis, a nostris, qui vobiscum una interfuerunt, diligentioribus requisivimus collocutionibus, qui ita ut vestrae testatae sunt litterae, omnem nobis ordinem exposuerunt, et vestram epistolam per omnia veram esse testificati sunt: non ut nos aliquid sinistrum vestra ex parte arbitremur. Sed nos et vos, illosque absque ulla in posterum titubatione unum sentire optaremus, et sancta romana Ecclesia, quae semper immaculata mansit, et Domino providente, et beato Petro apostolo opem ferente, in futuro manebit, sine ulla haereticorum insultatione, firma et immobilis omni tempore persisteret. (0855D)His itaque peractis, diligenter requirentes in sancto nostrae et apostolicae sedis scrinio, eadem quae sanctae recordationis praedecessori meo Silvestro sunt directa, septuaginta (sicut significastis) capitula illaesa invenimus. Ipsa enim vobis propter auctoritatem et subscriptionem tantorum patrum, et (0856A)ejus magni concilii, minime misimus, sed pro eisdem coram apocrisiariis vestris alia similia, eumdem numerum, eademque verba, et ipsam subscriptionem continentia, vobis rescribere, et sub certa stipulatione et confirmatione mittere curavimus. Et quis est, qui fratribus suis talia (Attici, ep. CP. ad PP. Africanos) negare audeat? Nam non negligenda nobis haec per sancti Spiritus gratiam Dominus docuit, sed fideliter exercenda, et fratribus contradenda, et docenda distribuit. Haec apostolorum viva traditio (Agatho ad Const. Aug., act. IV concilii VI generalis), haec est vera charitas, quae praedicanda est et praecipue diligenda ac fovenda, atque fiducialiter ab omnibus tenenda. Haec sancta et apostolica mater omnium ecclesiarum Christi Ecclesia, quae (0856B)per omnipotentis Dei gratiam a tramite apostolicae traditionis numquam errasse probatur, nec haereticorum novitatibus depravanda succubuit, sed ut in exordio normam fidei christianae percepit ab auctoribuis suis apostolorum Christi principibus, illibata fine tenus manet, secundum ipsius Domini salvatoris divinam pollicitationem, qui discipulorum suorum principi in suis fatus est evangeliis: Petre, inquiens (Luc. XXII), ecce Satan expetivit ut cribraret vos, sicut qui cribrat triticum: Ego autem pro te rogavi, ut non deficiat fides tua: et tu aliquando conversus confirma fratres tuos. Consideret itaque vestra excellens prudentia, quam bonum sit persistere in dispensatione vobis credita, et in fide recta, atque haereticis et aemulis Christi repugnare, et numquam a veritatis (0856C)tramite declinare, quoniam Dominus et Salvator omnium, cujus fides est, qui pro nobis mori non dubitavit, et proprio nos suo redemit sanguine, qui fidem beati Petri non defecturam promisit, et confirmare eum fratres suos admonuit. Quod apostolicos pontifices meae exiguitatis praedecessores confidenter fecisse semper cunctis est cognitum, quorum et pusillitas mea, licet impar sit, et infirma, pro suscepto tamen divina dignatione ministerio pedisequa cupit existere. Vae enim erit nobis, qui hujus ministerii onus susceptum habemus, si veritatem Domini Jesu Christi, quam apostoli praedicaverunt, praedicare neglexerimus. Vae etiam erit nobis, si silentio veritatem oppresserimus, qui erogare nummulariis jubemur, id est, christianos populos imbuere et docere. Quid in (0856D)ipsius Christi futuro dicturi sumus examine, si sermonis ejus veritatem confundimur praedicare? Quid erit de nobis, cum de commissis nobis animabus, et de officio suscepto, rationem justus judex Christus Deus noster districtam exegerit? Ideo, fratres, hortor (S. Leo, ep. 2) dilectionem vestram, obtestor et (0857A)moneo, ut qua debetis et potestis sollicitudine vigiletis ad investigandos haereticos, et inimicos sanctae Dei Ecclesiae, et a sanis mentibus, ne pestis haec latius divulgetur, severitate qua potestis pro viribus extirpetis. Quoniam ut habebit a Deo dignae remunerationis praemium, qui diligentius quod ad salutem commissae sibi plebis proficiat fuerit executus, ita ante tribunal Domini de reatu negligentiae se non (0858A)poterit excusare, quicumque plebem suam contra sacrilegae persuasionis auctores noluerit custodire. Data octavo kalendas novembris, Nepotiano et Secundo viris clarissimis consulibus.