id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 31
198
| title
stringlengths 1
78
| text
stringlengths 0
130k
|
|---|---|---|---|
1924 | https://ku.wikipedia.org/wiki/21%C3%AA%20%C3%AElon%C3%AA | 21ê îlonê | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
(Bûyerên ji dîrokê binivîse)
Di sala 1858an de Împeratoriya Babûr a Moxol a Hindistanê hilweşiya.
Di sala 1938an de di kanal BBCê de yekem car bernameya nûçeyan hatiye weşandin.
Di sala 1964an de Komara Maltayê serxwebûna xwe ya ji Keyaniya Yekbûyî -Împeratoriya Brîtanî ragihandin.
Jidayikbûn
1980 – Autumn Reeser, lîstikvana amerîkan
Mirin
(Kesên ku di vê rojê de mirî ne.)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1925 | https://ku.wikipedia.org/wiki/22%C3%AA%20%C3%AElon%C3%AA | 22ê îlonê | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
(Bûyerên ji dîrokê binivîse)
Jidayikbûn
1977 – Ali Sunal, lîstikvanê tirk
1987 – Tom Felton, lîstikvan û stranbêjê brîtanî
Mirin
(Kesên ku di vê rojê de mirî ne.)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1926 | https://ku.wikipedia.org/wiki/20%C3%AA%20%C3%AElon%C3%AA | 20ê îlonê | Bûyer
Kurdistan
Di 20ê îlona 1992an de nivîskar, rojnamevan û rewşenbîrê mezin ê Kurd Musa Anter li Amedê ji aliyê JÎTEMê ve hat qetilkirin.
Di 20ê îlona 1947an de dîroknasê Kurd Husên Husnî Mukriyanî li Bexdayê jiyana xwe ji dest da. Mukriyanî di heman demê de kesê yekem e çapxane aniye Başûrê Kurdistanê ye.
Cîhan
(Bûyerên ji dîrokê binivîse)
622 – Muhemmed û Ebûbekir hîcretê Medîneyê kirin.
1187 – hêzên di bin fermandariya Selahedînê Eyûbî de dest bi dorpêçkirina Orşelîmê kirin.
1928 – li Îtalyayê "Desteya Faşîst a Bilind" bû dezgeha herî bilind ê qanûn çêkirinê.
1974 – li Hondûrasê di encama bablîsokekê de 10 hezar kes mirin.
1977 – Viyetnam ji bo Neteweyên Yekbûyî hat qebulkirin.
Jidayikbûn
(Kesen ku di vê rojê de ji dayik bûn)
1948 – George R. R. Martin, nivîskarekî amerîkî li Bayonne, Nû Jersey, DYA de ji dayik bû.
Mirin
1992 – Musa Anter, nivîskar û rojnamevanê kurd
1913 – Paul Erdős, matematîknasê mecar
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1927 | https://ku.wikipedia.org/wiki/23%C3%AA%20%C3%AElon%C3%AA | 23ê îlonê | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
(Bûyerên ji dîrokê binivîse)
Jidayikbûn
1915 – Clifford Shull, fizîknasê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
(Kesên ku di vê rojê de mirî ne.)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1928 | https://ku.wikipedia.org/wiki/24%C3%AA%20%C3%AElon%C3%AA | 24ê îlonê | Bûyer
Kurdistan
1996 – Tevkûjiya li zîndana Amedê (1996)
Cîhan
(Bûyerên ji dîrokê binivîse)
Jidayikbûn
1852 – Joseph Martin, siyasetmedarê kanadayî
1858 – Carl Pulfrich, fizîknas û optîkvanê alman
1902 – Hans Petersson, matematîkvanê alman
1931 – Haidi Streletz, siyasetmedara alman
1942 – Gerhard Rübenkönig, siyasetmedarê alman
1944 – Diana Körner, lîstikvana alman
1947 – Peter Götz, siyasetmedarê alman
Mirin
(Kesên ku di vê rojê de mirî ne.)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1929 | https://ku.wikipedia.org/wiki/25%C3%AA%20%C3%AElon%C3%AA | 25ê îlonê | Bûyer
Kurdistan
2017 - Giştpirsiya Serxwebûna Başûrê Kurdistanê, 2017.
Cîhan
1981 – Belîze tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
Jidayikbûn
1599 – Francesco Borromini, avahîsazê swîsrî-îtalyan (m. 1667)
1644 – Ole Rømer, stêrnasê danîmarkî (m. 1710)
1683 – Jean-Philippe Rameau, bestekarê fransî (m. 1764)
1694 – Henry Pelham, serokwezîrê Keyaniya Yekbûyî (m. 1754)
1816 – Georg August Rudolph, siyasetmedarê alman (m. 1893)
1821 – Fortuné du Boisgobey, nivîskarê fransayî
Mirin
1536 – Johannes Secundus, helbestvanê holandî (jdb. 1511)
1777 – Johann Heinrich Lambert, zanyarê alman (jdb. 1728)
1918 – Mikhail Alekseev, generalê rûs (jdb. 1857)
1970 – Erich Maria Remarque, nivîskarê alman (jdb. 1898)
2003 – Edward Said, nivîskar û teorîsyenê wêjeyê
2011 – Wangari Maathai, zanista xwediya Xelata Nobelê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1930 | https://ku.wikipedia.org/wiki/26%C3%AA%20%C3%AElon%C3%AA | 26ê îlonê | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
(Bûyerên ji dîrokê binivîse)
Jidayikbûn
1985 – Talulah Riley lîstikvana brîtanî
Mirin
2008 – Paul Newman, lîstikvan û derhênerê amerîkan (jdb. 1925)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1931 | https://ku.wikipedia.org/wiki/27%C3%AA%20%C3%AElon%C3%AA | 27ê îlonê | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
(Bûyerên ji dîrokê binivîse)
Jidayikbûn
1985 – Nicole Sienna , lîstikvan û fîlmçêkera amerîkî
1986 – Natasha Thomas, stranbêj,strannivîs û modela berê ya danîmarkî
Mirin
1882 – Amadeo Preziosi, wênesazê maltî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1932 | https://ku.wikipedia.org/wiki/28%C3%AA%20%C3%AElon%C3%AA | 28ê îlonê | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
B.Z. 48 – Pompeyê Mezin piştî ku giha Misirê hatiye kuştin.
1538 – Li Prevezaya Yewnanistanê di navbera Osmaniyan û hevpeymanên xiristiyan de şerê li ser behrê qewimî. Di encamê de Venedîkî û hevalbendên wan têk çûn.
1867 – DYA'yê giravên Midwayê kirin bin desthiltiya xwe de.
1918 – Şerê cîhanî yê yekem: Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem di şerê li nêzîkê Flandersê zora Almanyayê birin.
1939 – Şerê cîhanî yê duyem: Almanyaya Nazî û Yekîtiya Sovyetan li ser dabeşkirina Polonyayê li hev kirin.
1944 – Şerê cîhanî yê duyem: Arteşa Yekîtiya Sovyetan kampa li Klooga ya Estonyayê ji destê naziyan rizgar kir.
1960 – Malî û Senegal tevlî Neteweyên Yekbûyî bûn.
1994 – Vapûra bi navê MS Estonia di Deryaya Baltikê de noqav bû. Di encamê de 852 kes xeniqîn.
1995 – Serokwezîrê Îsraîlê Îzhak Rabîn û Yaser Erefat li ser dayîna rêveberiya Urduna Rojavayê ya bo Filîstinê li hev kirin.
Jidayikbûn
1990 – Kirsten Prout , lîstikvana kanadayî
Mirin
1895 – Louis Pasteur, kîmyagerê fransî (jdb. 1822)
1966 – André Breton, helbestvanê fransî (jdb. 1896)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1933 | https://ku.wikipedia.org/wiki/30%C3%AA%20%C3%AElon%C3%AA | 30ê îlonê | Bûyer
Kurdistan
1932 – Celadet Elî Bedirxan di hejmara nehem a kovara Hawarê de, ala kurdî wisa dida naskirin: Ala kurdan, ji jor ber bi jêr ve, ser hev, sor, sipî û kesk e, di nava wê de roj diçirise.
Cîhan
1941 – Şerê cîhanê yê duyem: Artêşa naziyan li geliyê Babîn Yar a li bajarê Kîevê, di encama du rojan de 33.771 cihû qetilkirin.
1947 – Dewletên Pakistan û Yemen tevlî Neteweyên Yekbûyî bûn.
1961 – Madagaskar, kete bin rêveberiya Fransayê de.
2005 – Ji ber ku di rojnameya danîmarkî ya bi navê Jyllands-Posten de karîkaturên Muhemmed de derketin, li tevahiya cîhanê bawermendên misilman nerazîbûna xwe nîşan dan.
2006 – Muzîkvan û bestekarê kurd ê navdar Elî Ekber Moradî li San Franciscoyê konsera bi navê Voices of Kurdistan (Dengê Kurdistanê) da.
2009 – Li girava Sumatra ya Endonezyayê erdhejeke bi mezinahiya 7,6 Mw çêbû. Di encamê de 1.115 kesan jiyana xwe ji dest da.
Jidayikbûn
1207 – Celaledînê Rûmî, mitesewifê îslamê
1870 – Jean Baptiste Perrin, fizîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1928 – Élie Wiesel, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
1990 – Patrick White, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1934 | https://ku.wikipedia.org/wiki/29%C3%AA%20%C3%AElon%C3%AA | 29ê îlonê | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
B.z. 522 – Serhildana Gomadayê medî ji aliyê Daryûsê Mezin ve hatiye şikandin. Bi têkçûna Gomada re, Daryûs dest bi kuştina magiyan kir.
1911 – Îtalyayê li dijî dewleta Osmanî şer da destpêkirin.
1923 – Filîstîn kete bin rêveberiya Brîtanî de.
1938 – Peymana Munîhê: Dewletên Fransa, Îtalya û Keyaniya Yekbûyî destûr dane Almanyayê ku herêma Sudet a Çekoslovakyayê dagir bike.
1941 – Şerê cîhanî yê duyem: Artêşa naziyan li geliyê Babîn Yar a li bajarê Kîevê dest bi kuştina cihûyan kir. Di du rojan de 33.771 cihû hatin kuştin.
1971 – Dewleta Omanê tevlî Yekîtiya ereban bû.
Jidayikbûn
1936 – Silvio Berlusconi, siyasetmend û karsazê îtalî
1943 – Lech Wałęsa, siyasetmendê polon
1981 – Sîpan Xelat, gerîlayê PKKê
Mirin
1902 – Émile Zola, nivîskarê fransî
1925 – Léon Bourgeois, dadnasê fransî
2009 – Evdilmelîk Firat, siyasetmendê kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1937 | https://ku.wikipedia.org/wiki/Iraq | Iraq | Iraq an jî Îraq (bi soranî: Êraq; bi erebî: العراق al-‘Irāq) an jî Komara Iraqê (bi erebî: الجمهورية العراقية, al-Jumhūrīyat al-‘Irāqīya) navê dewleteke federal a Rojhilata Navîn e. Başûrê Kurdistanê û Herêma Kurdistanê di nav sinorên Iraqê de ye.
Dîrok
Pêşdîrok
Serdema navîn
Desthilata Osmaniyan
Serdema nûjen
Piştî encamdana Şerê Cîhanî yê Yekem, di navbera Împeratoriya Osmanî û dewletên Ewropî de Peymana Versayê hate destnîşan kirin. Bi dûçûna vê peymanê Osmanî dê serxwebûna dewletên ereb bi şerta mandatiya Fransa û Brîtanyayê qebûl bike. Emîr Faysal 23ê tebaxa 1920an de wek keyê Iraqê hate hilbijartin. Li sala 1922an de di Cemiyeta Netewan de ev mafên van dewletan hatin pejirandin. Bi dûçûna vê rêkeftinê Iraq û Filistîn dê di bin berpirsiyariya Brîtanyayê de, Libnan û Sûrî jî dê di bin berpirsiyariya Fransayê de bin. Lê gelên herêmê ev rewş qebûl nekir.
Kurê Şerîfê Mekeyê Huseyîn; Emîr Faysal li dijî Fransayê serhildanek da destpêkirin ku Sûriyê bike di bin desthilata xwe de lê ev serhildan hate vemirandin. Piştî têkçûnê Faysal tê Iraqê. Iraq di bin hikûmraniya brîtanî de bû û baregehên brîtanî ji aliyê mesihiyên sûryanî ve dihatin parastin. Her wiha brîtanî xwest ku Iraq ji layê Emîr Faysal ve bê rêvebirin. Gelek efserên iraqî jî sunî bûn û di bin perwerdehiya Jon tirkan de bûn. Dîroknasê kurd Nejat Abdulla dibêje;
Li vê derê di bin mandateriya îngîlîzan de ji çiriya pêşîn a 1922an heta 1933an keyaniya Iraqê dike û dewletê bi rê ve dibe.
Mandata Brîtanî ya Iraqê
Mandata Brîtanî ya Iraqê an jî Mandata Brîtanî ya Mezopotamyayê di 23ê tebaxa 1921ê hatiye avakirin. Ev mandat di 3ê çiriya pêşîn a 1932an de wek Keyaniya Iraqê hatiye guhartin. Mandat yekem dewlet e ku piştî osmaniyan li Iraqê ava bûye.
Di navbera brîtanî û Melîk Feysel de, di sala 1930î de peymanek hate destnîşankirin. Bi dûçûna vê peymanê, dewleta Iraqê êdî azad dibe û dibe endamê Cemiyeta Neteweyan.
Berî şerê cîhanî yê duyem di nav dewletên ewropayî de li her derê cîhanê de micadeleyek hebû. Ji ber tirsa ketina almanan bo rojhilata navî di gulana 1941ê de Brîtanyayê cardîn Iraq dagir kir û hikûmeteke nêzî xwe ava kiriye.
Keyaniya Iraqê
Keyaniya Iraqê di 3ê çiriya pêşîn a 1932an li ser desthilata Mandata Brîtanî ya Iraqê hatiye îlankirin. Di sala 1937an de kudetayeke neserketî ji aliyê general Bekîr Sidqî ve hat lidarxistin. Di encamê de Bekîr Sidqî hat kuştin.
Di sala 1955an de hikûmeta Iraqê bi armanca alîkariya berxwedanê û aboriyê bi Tirkiyeyê re Pakta Bexdayê destnîşan kir. Îran, Pakistan û Brîtanya jî tevlî vê hevpeymanê bûn.
Di 14ê tîrmeha 1958an de şoreş li Iraqê pêk hat. Di encamê de Komara Iraqê hate damezrandin.
Komara Iraqê
Komara Iraqê di 14a tîrmeha 1958an de bi rûxandina Keyaniya Iraqê hatiye avakirin. Bi avabûna Komara Be'sî ya Iraqê ya di 17ê tîrmeha 1968an de dawî lê hat.
Komara Be'sî ya Iraqê
Li sala 1968ê de bi rêberiya hindek pisporên leşkerî derbeya leşkerî pêkhat, di encamê grûpeke têkildarî partiya Be's bû desthilat, û Komara Be'sî ya Iraqê di 17ê tîrmeha 1968an de bi rûxandina Komara Iraqê hatiye avakirin. Di nav vê grûpê de jî Sedam Huseyn jêhatî bû û xwe dida pêş.
Serokê dewleta Iraqê, Sedam Huseyn ji tevlîheviyên piştî şoreşa îslamî li Îranê, fersend dît ku êrîşî Îranê bike. Dixwast ku parêzgeha Xûzistanê ku gelheya wê bi giştî ereb in û hemî nefta Îranê ji wir derdikeve, bixe nav axa Iraqê. Di 22ê îlona 1980an de Iraqê êrişî Îranê kir. Vî şerî heşt salan berdewam kir û di 20ê tebaxa 1988an de bi agirbestekê bi dawî bû.
Piştî Şerê Iraqê bi avabûna Komara Iraqê ya di 9ê nîsana 2003an de dawî li Komara Be'sî ya Iraqê hat.
Sedsala 21ê
Şerê Iraqê
Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê û hevalbendên wê di 20ê adara 2003an de bi hincêta ku Iraq xwedî çekên komkuj bû li dijî Iraqê şerekî îlan kir. Giraniya şer li ser milê şervanên DYA û Brîtanyayê bû, lê hejmareka kêm ji şervanên welatên mîna Polonya, Danîmarka, Spanya û Awistralyayê jî arîkariya wan kir. Piştevan anko hevalbendên DYAyê di nava Iraqê de hêzên pêşmerge yên herdu partiyên siyasî yên serekî yên Başûrê Kurdistanê anko Partiya Demokrat a Kurdistanê û Yekîtiya Niştîmanî ya Kurdistanê û hinek hêzên erebî bûn. Di encama wî şerî da desthilata Sedam Huseyn li Iraqê bi dawî bû.
Ew şer bi awayekî fermî di roja 1ê gulana sala 2003an bi dawî bû, lê şerê desthilatdariya nû ya Iraqê û dijbêrên wê heta îro jî dewam dike. Lewma jî gelek welatên din hatin rêza hevalbendên Amerîkayê (mîna Korêya Başûr) û hindek jî ji rêza wan derçûn.
Di 8ê adara 2004an de Destûra bingehîn a Demkî ya Rêvebirinê hate îlamkirin. 8ê hezîrana 2004an jî Neteweyên Yekbûyî ev makezagon pejirand.
20ê kanûna paşîn a 2005an li tevahiya Iraqê hilbijartin hatin kirin. Di encamê de hikûmeta nû hate hilbijartin.
Erdnîgarî
Parêzgehên Iraqê
Ziman
76% Iraqê bê Zimanê erebî diaxifin, 20% bê Zimanê kurdî diaxifin, an ji bê Kurmancî, Soranî û Hewramî. 4% bê Azerî, Suryanî û Lurî diaxifin.
Dîn
95% - 98% ji niştecihên Iraqê misilman (64% - 69% şiî û 29% - 34% sunî) in. 1% jî mesihî û 1-4% yên din e.
Mijarên têkildar
Konseya Bilind a Îslamî ya Iraqê
Hereketa Nuceba
Ketîbeyên Iraqê yên Hîzbullahê
Heşda Şebî
Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê
Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Iraqê
Têkiliyên Îran û Iraqê
Têkiliyên Tirkiyeyê û Iraqê
Çavkanî
Girêdanên derve |
1939 | https://ku.wikipedia.org/wiki/25%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 25ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
800 – Şahiya taclixwekirinê ya Karlê Mezin a ji bo keyîtiya Împeratoriya Romê ya Pîroz pêk hat.
1599 – Bajarê Brezîlê yê bi navê Natal hatiye avakirin.
1932 – Li Ganzuya Çînê erdhejeke bi mezinahiya 7,6 a li gorî pîvana Richter çêbû.
1941 – Şerê cîhanê yê duyem; Hêzên japon Hong Kong dagir kirin.
1952 – Dadgehkirina Seîdê Kurdî destpê kir.
1977 – Li bajarê Qahîreyê serokwezîrê Îsraêlê Menaxem Begîn û serokdewletê Misirê Enwer Sedat civiyan.
1991 – Mîxaîl Gorbaçov, ji serokdewletiya Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst îstifa kir. Herwiha referandûma li Ûkraynayê bi dawî bû. Li gorî vê Ûkrayna ji YKSSê veqetiya.
Jidayikbûn
1642 – Isaac Newton, zanyarê îngilîz (m. 1727)
1906 – Ernst Ruska, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê (m. 1988)
1918 – Enwer Sedat, serokkomarê berê yê Misirê (m. 1981)
1970 – Issa Hassan, hunermendê kurd
Mirin
1635 – Samuel de Champlain, kaşîfê fransî (jdb. 1567)
1925 – Karl Abraham, norolog û psîkoanalîstê alman (jdb. 1877)
1973 – İsmet İnönü, serokkomarê duyem ê Tirkiyeyê (jdb. 1884)
1977 – Charlie Chaplin, aktorê komediyê, derhêner û bestekarê navdar
2012 – Şerafettin Elçi, siyasetmedarê kurd (jdb. 1938)
Cejn û salveger
Gaxend (cejna zayîna Îsa pêxember)
Roj |
1944 | https://ku.wikipedia.org/wiki/D%C3%AExor | Dîxor | Dîxor () navçeyek bajarê Qersê ye.
Li gor serjimêra sala 1997 hejmara gelê navende 23.834 e. Gundê wê ê herî mezin Pazarcîx e. Hejmara gelê wî gundî 3.900 e. Du şaredarên Dîxorê hene, yek yê navendê Dîxor e û yek jî yê Pazarcîxê ye. Gundên aliye Dîxorê ber bi Deşta Îdîrê mêze dike ji boy wê yekê ew gundana germ in. Angorî gundê aliye zozana Pazarcîxê. Gelê Dîxorê ji kurd hene.
Gele Dîxorê piranî aboriya xwe bi sewal xwedîkirin û cotkariyê dikin. Hinek gundê dewe Avareş hene, ewna bax diçikin.
Çavkanî
Harita Umum Müdürlügü 1:800,000 (1934).
"Köylerimizin adlari" (1928). |
1945 | https://ku.wikipedia.org/wiki/1%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 1ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
331 b.z. – Îskenderê Mezin di Şerê Gaugamelayê de Daryûs III têk bir.
1880 – Yekemîn karxaneya lembeya ceryanê ji aliyê Thomas Edison ve hate vekirin.
1896 – Kamyona yekem a bi navê „Phönix“ li bajarê Stuttgartê ji aliyê fîrmaya Daimler Motor ve tê çêkirin.
1949 – Komara Gel a Çînê ji aliyê Mao Zedong ve hate damezrandin.
1958 – NASA kete cihê NACA de (nav hate guhertin).
1960 – Nîjeryayê ji Keyaniya Yekbûyî serxwebûna xwe bidest xist.
1961 – Beşa başûr a dewleta Kamerûnê ku di bin desthilatiya Brîtanya de bû tevlî Kamerûnê bû.
1962 – Rojnameya Dicle-Fırat li Stembolê derket.
1975 – Li Seyşelê hikûmeta navxweyî ya xweser hate avakirin.
1978 – Dewleta Tûvalû ji Keyaniya Yekbûyî veqetiya û bû serbixwe.
1979 – DYA birêvebirina Kanala Panamayê ji Panama re hêlişt.
1985 – Îsraêlê navendên Rêxistina Rizgariya Filîstînê yên li Tûnisê bombe kir.
1994 – Dewleta Palau ji Neteweyên Yekbûyî serxwebûna xwe bi dest xist.
Jidayikbûn
1507 – Giacomo Barozzi da Vignola, avahîsazê îtalyan
1620 – Nicolaes Pieterszoon Berchem, wênesazê holendî
1760 – William Thomas Beckford, nivîskar û siyasetmedarê îngilîz
1842 – Charles Cros, helbestvan û dahênerê fransî
1843 – Karl Nikolai Jensen Börgen, stêrnasê alman
1852 – Heinrich Seeling, avahîsazê alman
1863 – Georg Weidenbach, avahîsazê alman
1879 – Marcus Behmer, hunermendê alman
1890 – Eduard Fiedler, siyasetmedarê alman
1904 – Hermann Ehlers, siyasetmedarê alman
1910 – Max Vehar, siyasetmedarê alman
1924 – Jimmy Carter, 39emîn serokdewletê DYA
1925 – Benno Pludra, nivîskarê alman
1925 – Finn Carling, nivîskarê norwêcî
1935 – Edward Said, nivîskar û teorîsyenê wêjeyê
1938 – Per Kirkeby, wênesazê danîmarkî
1953 – Klaus Wowereit, siyasetmedarê alman
1973 – Yasmine Lafitte , lîstikvan, model û pornostêrka berê ya fransî-marokanî
1976 – Ümit Karan, werzişvanê tirk
Mirin
1499 – Marsilio Ficino, fîlozofê îtalyan
1574 – Marten Jacobszoon Heemskerk van Veen, wênesazê holandî
1602 – Hernando de Cabezón, bestekarê spanî
1708 – John Blow, bestekarê brîtanî
1878 – Mindon Min, Keyê Burmayê
1959 – Enrico de Nicola, serokê yekemîn ê komara Îtalya
1967 – Jacob Picard, helbestvanê alman
1976 – Fritz Winter, nîgarvanê alman
2007 – Uwe Ronneburger, siyasetmedarê alman
Cejn û salveger
Roja serxwebûnê ya Kîprosê.
Roja serxwebûnê ya Nîjeryaê.
Roja serxwebûnê ya Tûvalûê.
Roj |
1946 | https://ku.wikipedia.org/wiki/2%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 2ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1187 – Dorgirtina Orşelîmê ku ji 20ê îlonê bi serdariya Selahedînê Eyûbî destpêkiribû, bi dawî bû û Orşelîm kete destê hêzên misilmanan.
1535 – Jacques Cartier, Montreal (Quebec) keşf kir.
1789 – George Washington, serkomarê DYAyê guhartineka qanûna bingehîn a bi navê Rêzika Mafan ji bo pejirandinê ji dewletên xwe re şand.
1870 – Roma bû paytexta Îtalyayê.
1908 – Kurd Teavun ve Terakî Cemiyetî li Stenbolê hatiye damezrandin.
1919 – Serokdewletê berê yê DYA, Woodrow Wilson felç bû.
1925 – Ceribandina pêşî ya sîstema televizyona dixebite ji aliyê John Logie Baird ve pêk hat.
1935 – Artêşa Îtalyayê kete Etiyopyayê.
1944 – Şerê cîhanî yê duyem: Naziyan serhildana Warşovayê têk bir.
1953 – Almanyaya Rojava ji aliyê NATO ve hatiye pejirandin.
1957 – Bingeha zanîngeha ODTÜ hatiye danîn
1958 – Gîneyê serxwebûna xwe îlan kir.
1968 – Li Meksîka xwendekaran zanîngeh dagir kir û leşkeran têkilî bi zanîngehê kir. Di encamê de ji sedî bêhtir xwendekar mirin.
1990 – Komara Demokratîk a Almanyayê bi dawî bû.
Jidayikbûn
1616 – Andreas Gryphius, helbestvanê alman
1818 – Conrad Wilhelm Hase, avahîsazê alman
1826 – Paul Emanuel Spieker, avahîsazê alman
1861 – Friedrich Simon Archenhold, stêrnasê alman
1869 – Mahatma Gandî, pêşeng û avakerê dewleta Hindistanê
1871 – Cordell Hull, dadnas û siyasetmedarê amerîkî
1896 – Jacques Duclos, siyasetmedarê fransî
1904 – Graham Greene, nivîskarê îngilîz
1905 – Enchi Fumiko, nivîskara japonî
1927 – Gerhard Steffens, siyasetmedarê alman
1932 – Masanobu Deme, rejîsorê japonî
1936 – Lutz Zülicke, kîmyagerê alman
1947 – Dieter Pfaff, lîstikvanê alman
1978 – Ayumi Hamasaki, stranbêja japonî
1982 – Alan Simpson, lîstikvanê amerîkî
1988 – Sascha Kotysch, gogbazê alman
1989 – Janina Uhse, lîstikvana alman
Mirin
1853 – François Arago, fizîkvanê fransî
1970 – Grethe Weiser, lîstikvana alman
1973 – J. R. R. Tolkien, zimannas, helbestvan û nivîskarê brîtanî
1974 – Nurul Amin, siyasetmedarê pakîstanî
1984 – Harry Strom, siyasetmedarê kanadayî
1985 – Alexander Möller, siyasetmedarê alman (SPD)
1999 – Heinz Günther Konsalik, nivîskarê alman
2004 – Roger-Edgar Gillet, nîgarvanê fransî
2009 – Rolf Rüssmann, gogbazê alman
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1947 | https://ku.wikipedia.org/wiki/3%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 3ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1994 – Keçika kurd a bi navê Çiğdem Özgül ji bo şermezarkirina îxaneta bavê xwe ya li dijî gelê wî, bi çeka bavê xwe yê cerdevan li meydana gund xwe dikuje.
2008 – PKK êrîş bir ser qereqola Bêzelê. Li gorî agahiyên dewleta tirk di encamê de 17 leşker mirin û 20 brîndar bûn. Herwiha neh gerîlayan jiyana xwe ji dest da.
Cîhan
382 – Împerator Theodosius I bi Gotan re peymana aştiyê girê da û ew li Balkanê bi cih kirin.
1793 – Li Fransayê bi biryara Dadgeha Şoreşê fîlozofa fransî Olympe de Gouges bi giyotînê hate kuştin.
1932 – Dewleta Iraqê ji Brîtanya serxwebûna xwe bidest xist.
1952 – Brîtanya yekem ceribandina xwe ya bombeya atomê pêk anî.
1990 – Almanyaya Rojhilat û Almanyaya Rojava bûne yek.
1994 – Death Valley ya li Kalîforniya dibe parka neteweyî.
Jidayikbûn
1889 – Carl von Ossietzky, pasîfîst, nivîskar û rojnamevanê alman
1895 – Anna Freud, psîkoanalîsta keça Sigmund Freud
1896 – Michael Balint, psîkoanalîstê mecar
1895 – Sergey Yesenin, helbestvanê rûs
1897 – Louis Aragon, nivîskarê fransî
1981 – Zlatan Ibrahimović, futbolvanê swêdî
Mirin
1596 – Florent Chrestien, nivîskarê fransî
1849 – Ernst von Feuchtersleben, bijîşk , helbestvan û ronakbîrê Awistriyayî
1867 – Elias Howe, dahînerê amerîkî
1896 – William Morris, nivîskar û helbestvanê îngilîz
1929 – Gustav Stresemann, serokwezîrê împeratoriya almanî
1987 – Jean Anouilh, nivîskarê fransî
2017 – Celal Talebanî, siyasetmedarê kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1948 | https://ku.wikipedia.org/wiki/4%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 4ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1992 – Li Kurdistana Başûr şer di navbera PDK, YNK û PKK de pêk hat.
1992 – Parlamena Netewî ya Kurdistana Başûr, dewleta kurd a federe îlan kir.
Cîhan
610 – Herakliyo ji Afrîka giha Stenbolê; împeratorê Bîzansê têk bir û bû împerator.
1582 – Papa Gregory XIII biryara bikaranîna Salnameya gregorî da. Lewma li Îtalya, Polonya , Portûgal û Spanya roja piştî 4ê çiriya pêşîn bû 15ê çiriya pêşîn.
1824 – Meksîk bû komara federal.
1830 – Belçîka bi veqetandina ji Holendayê serxwebûna xwe îlan kir.
1853 – Împeratoriya Osmanî bi Rûsya re li Qirimê kete şer.
1940 – Adolf Hitler û Benito Mussolini civiyan.
1943 – Şerê cîhanê yê duyem: Dewleta DYA, Giravên Salomon zemt kirin.
1957 – Yekîtiya Sovyetan peyka xwe ya pêşîn a bi navê Sputnik şande fezayê.
1965 – Hejmara yekemîn a rojnameya fermî, ya partiya komunîst a Kûbayê, ya bi navê Granma derket.
1966 – Basutoland ji Keyaniya Yekbûyî serxwebûna xwe bi dest xist û navê xwe kir Lesoto.
Jidayikbûn
1570 – Péter Pázmány, kardînalê mecar
1759 – Antoine Arbogast, matematîknasê fransî
1814 – Jean-François Millet, wênesazê fransî
1822 – Rutherford B. Hayes, 19. serokdewletê DYA'yê
1916 – Vîtalî Gînzburg, fizîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1916 – George Sidney, derhênerê sînemayê yê amerîkî
Mirin
1660 – Francesco Albani, wênesazê îtalyan
1680 – Pierre-Paul Riquet, endazyarê fransî
1947 – Max Planck, fizîknasê xwediyê xelata Nobelê
1974 – Anne Sexton, helbestvana xwediya xelata Nobelê
1989 – Graham Chapman, komedyenê brîtanî
1903 – Otto Weininger, fîlozofê Awistriyayî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1949 | https://ku.wikipedia.org/wiki/5%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 5ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
610 – Herakliyo taca împeratoriya Bîzansê da serê xwe.
1793 – Şoreşa Fransayê: xiristiyanî ji dewletê hate veqetandin.
1841 – Sirûda neteweyî ya Almanya, Das Lied der Deutschen, cara pêşîn li Hamburgê hate gotin.
1864 – Li bajarê Kolkata yê Hindistanê di encama pêkhatina sîklonekê de 60.000 mirov mirin.
1908 – Bulgaristanê xwe weke dewleteke serbixwe îlan kir.
1915 – Bulgaristan tevlî Şerê cîhanê yê yekem bû.
1948 – Li Aşgabatê erdhej çêbû, di encamê de 110.000 mirov mirin.
1953 – Tirkiye, bû endamê Konseya Ewlekariyê ya NY.
1962 – Koma Beatles strana xwe ya hît a pêşîn Love me do derxist.
1970 – Enwer Sedat, bû serokê Misirê.
1989 – Dalai Lama, Xelata Nobelê ya Aştiyê wergirt.
Jidayikbûn
1713 – Denis Diderot, nivîskar û fîlozofê fransî
1887 – René Cassin, dîplomat û dadnasê fransî
1936 – Václav Havel, serokê Çekyayê
Mirin
1880 – Jacques Offenbach, bestekarê alman
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1950 | https://ku.wikipedia.org/wiki/6%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 6ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1908 – Awistriya, herêmên Bosniya û Herzegovîna zemt kirin.
1939 – Şerê cîhanê yê duyem: artêşa dawî ya polonî têk çû.
1951 – Serokdewletê Yekîtiya Sovyetên Rûsya, Stalîn got em xwediyê bombeya atomê ne.
1966 – Firokevanê amerîkî, Michael Adams, bi firokeya xwe ya bi navê X-15 cara pêşîn difire.
1973 – Di navbera Îsraêl û dewletên ereb de şerê Yom Kippur destpê kir.
1981 – Sêyem serokkomarê Misirê, Enwer Sedat, li Qahîreyê hate kuştin.
2000 – Serokdewletê Yûgoslavya, Slobodan Milošević îstifa kir.
2008 – Lîsteya Sor a IUCN li Barselonayê hate weşandin û hate ragihandin ku ji çar guhandaran yek di bin metirsiya nemabûnê de ye.
2010 – Google TV tê damezrandin.
Jidayikbûn
1846 – George Westinghouse, endezyarê amerîkî
1903 – Ernest Walton, fîzîknasê xwediyê xelata Nobelê
1923 – Yaşar Kemal, nivîskar û romannivîsê zimanê tirkî yê esilkurd (m. 2015)
1931 – Riccardo Giacconi, astrofîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1990 – Jynx Maze, pornostêrka amerîkî
Mirin
1553 – Şehzade Mistefa tê kuştin
1912 – Auguste Beernaert, dadnas û siyasetmedarê belçîkî
2001 – Kerîm Husamî, nivîskar û siyasetmendê kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1951 | https://ku.wikipedia.org/wiki/7%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 7ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1926 – Serhildana Eşîra Qoçanê li Dêrsimê pêk hat.
Cîhan
1769 – Vebînerê brîtanî James Cook Zêlanda Nû vedît.
1940 – Şerê cîhanê yê duyem: Artêşên alman û îtalî, Romanya dagir kirin.
1949 – Komara Demokratîk a Almanyayê hate damezrandin.
1958 – Mele Mistefa Barzanî ji mişextiya welatê Sovyetan vegeriya Iraqê.
1960 – Dewleta Nîjerya tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1963 – Ji ber Bagera Flora, li Haîtî û Komara Domînîk 7190 kes mirin.
1971 – Dewleta Oman tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1986 – Yekemîn çapa rojnameya navdar The Independent hate weşandin.
2001 – Dagirkirina Efxanistanê ya ji aliyê DYAyê ve destpê kir.
Jidayikbûn
1885 – Niels Bohr, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1931 – Desmond Tutu, keşe û çalakvanê mafên mirovan ê xwediyê Xelata Nobelê
1952 – Vladimir Putin, serokwezîrê Rûsya
Mirin
1849 – Edgar Allan Poe, nivîskar û helbestvanê amerîkî
1896 – Emma Wedgwood, xwezanasa brîtanî, jina Charles Darwin
1896 – John Langdon Down, tûrenas û dermanfiroşê brîtanî
1926 – Emil Kraepelin, psîkyatrîstê alman
1967 – Norman Angell, nivîskar û weşangerê brîtanî
2011 – Mişel Temo, siyasetmedar û nivîskarekî kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1952 | https://ku.wikipedia.org/wiki/8%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 8ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
2005 – Gerîllayê kurd, Nevzat Aslan, jiyana xwe ji dest da.
Cîhan
1600 – San Marînoyê makezagona xwe pejirand. Herwiha ev destpêka rizgariya wê bû.
1860 – Di navbera Los Angeles û San Francisco de xeta telgrafê hatiye vekirin.
1912 – Montenegro li dijî Osmaniyan kete şer.
1939 – Şerê cîhanê yê duyem: Almanya rojavayê Polonyayê dagir kir.
1941 – Şerê cîhanê yê duyem: Almanya bi dagirkirina bajarê Mariupol giha Deryaya Azov.
1952 – Li Londonê di encama qezaya sê trênan de 112 kes mirin.
1962 – Dewleta Cezayir tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1967 – Che Guevara û zilamên wî li Bolîvyayê hatin girtin.
1971 – John Lennon strana xwe ya navdar Imagine' derxist.
1998 – Xelata Nobelê ya Wêjeyê dane nivîskarê portûgalî yê bi navê José Saramago.
2002 – Soundtrack'a Eminem a bi navê 8 Mile derket.
2005 – Li bajarê Keşmîr a Pakistanê erdheja bi mezinahiya 7.6 pêk hat. Di encamê de 75.000 kes mirin û 106.000 kes brîndar bûn.
Jidayikbûn
1832 – Bjørnstjerne Bjørnson, siyasetmedarê û helbestvanê xwediyê Xelata Nobelê
1895 – Juan Peron, serokê berê yê Arjentînê
Mirin
1992 – Willy Brandt, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1953 | https://ku.wikipedia.org/wiki/9%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 9ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1998 – Di encama komployeke ku bi hevkariya hêzên navneteweyî hat amadekirin, serokê giştî yê PKKê Abdullah Ocalan neçar ma ku ji Sûrî derkeve.
1998 – M. Halit Oral li Zîndana Mereşê xwe şewitand û jiyana xwe ji dest da.
Cîhan
1690 – Dewleta Osmaniyan cara duyem Belgrad dagir kir.
1804 – Paytexta Tazmanyayê Hobart hatiye damezrandin.
1941 – Hikûmeta Almanyayê ya wê demê li cihûyan dike ferz ku stêrka Dawid bi xwe ve bikin.
1957 – Tîbet, bû beşek ji Komara Gel a Çînê.
1962 – Komara Uganda hatiye damezrandin.
1963 – Li bakur rojhilatê Îtalya bi xerabûna bendavekê 2.000 kes mirin.
1967 – Che Guevara li Bolîviyayê hat kuştin.
1970 – Li Kambocayê Komara Khmer hatiye îlan kirin.
1971 – Cezaya îdamê li Deniz Gezmiş û 17 hevalên wî hatiye birrîn.
2006 – Korêya Bakur ceribandina xwe ya pêşîn a çeka nukleerê pêk anî.
Jidayikbûn
1879 – Max von Laue, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1890 – Kurt Lewin, psîkologê alman-amerîkî
1892 – Ivo Andrić, dîplomat û nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
1940 – John Lennon, muzîkvan û strannivîsê brîtanî (The Beatles)
1946 – Tansu Çiller, serokwezîra berê ya Tirkiye
1950 – Jody Williams, xelatgira Xelata Nobelê ya Aştiyê
Mirin
1806 – Benjamin Banneker, stêrnas, matematîknas û weşanger
1943 – Pieter Zeeman, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1956 – Şêx Mehmudê Berzencî, serokê Keyaniya Kurdistanê
1967 – Che Guevara, şoreşgerê Arjantînî
1982 – Anna Freud, psîkoanalîsta keça Sigmund Freud
1982 – Philip Noel-Baker, atlet û parlementerê brîtanî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1954 | https://ku.wikipedia.org/wiki/10%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 10ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
680 – Kurê Hz. Elî, Îmam Hiseyn li Kerbelayê hate serjêkirin.
1631 – Artêşeke Saksonî bajarê Pragê zemt kir.
1780 – Li Karayîbê di encama bagerekê de 20.000-30.000 mirov mirin.
1944 – Li kampa Auschwitz 800 mitirb ji aliyê Naziyan ve hatin kuştin.
1970 – Fîjî, bû serbixwe.
1986 – Li paytexta El Salvadorê, San Salvadorê, erdhej pêk hat û di encamê de 1500 mirov mirin.
1997 – Kitêbxaneya Kurdî, ji aliyê Wezîra Çandê ya Swêdê, Marita Ulvskog ve hate vekirin.
1997 – Li Uruguayê balafir ket û di encamê de 70 kes mirin.
Jidayikbûn
1861 – Fridtjof Nansen, ajalnas û lêkolînerê xwediyê Xelata Nobelê
1913 – Claude Simon, nivîskara xwediyê Xelata Nobelê
1930 – Harold Pinter, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
1950 – Rezoyê Osê, nivîskar û lêkolînerê kurd
1958 - Tanya Tucker
1963 – Hülya Avşar, hunermenda Tirkiyeyê
1967 - Gavin Newsom, ramyarê amerîkî
1977 - Andrea Navedo, lîstikvan û stranbêja amerîkî
Mirin
1797 – Mary Wollstonecraft, nivîskar û parêzerê mafê jinan
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1955 | https://ku.wikipedia.org/wiki/11%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 11ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1963 – Li Êlihê şaxeke neftê hate dîtin.
Cîhan
1138 – Erdhejeke mezin li Helebê çêbû.
1811 – Ferîbota bi hilmê ya pêşîn, Juliana, di navbera New York – Nû Jersey de dest bi ajotinê kir.
1910 – Theodore Roosevelt bû serokdewletê yekem ê DYAyê ku bi balafirê firî.
1941 – Li Makedonyayê şerê neteweyî yê rizgariyê destpê kir.
1968 – NASA, cara pêşîn firîna fezayê ya bi mirov bi maşîna Apollo 7 pêk anî.
Jidayikbûn
1885 – François Mauriac, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
1903 – Theodor Adorno, fîlozof, civaknas û bestekarê Swîsreyî
1983 – Bradley James, lîstikvanê brîtanî
1985 – Michelle Trachtenberg, lîstikvan û modela amerîkî
Mirin
1919 – Karl Gjellerup, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
1963 – Jean Cocteau, nivîskar, wênesaz û derhênerê fransî
2007 – Mehmed Uzun, nivîskarê kurd
2012 – Abdurrahman Dürre, helbestvan û nivîskarê kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1956 | https://ku.wikipedia.org/wiki/12%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 12ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
B.Z. 539 – Keyê Medopersî, Kûruşê Mezin, Babîl zemt kir.
1164 – Piştî peymangirêdana bi serwerê xaçperestan Amalric re, Şêrko û Selahedînê Kurdî di vegerine Şamê.
1492 – Krîstofor Kolumbus, diçe Karayîban û Bahama keşf dike, lê dibe qey ev der Asyaya başûr e.
1810 – Oktoberfest a pêşîn pêk hat. Keyaniya Bayernê hevbajarên Munîhê vexwendin bo daweta prensê Bayernê.
1918 – Li Minnesota daristanek dişewite û di encamê de 453 kes dimirin.
1968 – Gîneya Rojbendî ji Spanya serxwebûna xwe bi dest xist.
1984 – IRAyê bombe avête otela serokwezîra berê ya KY, Margaret Thatcher. Di encamê de 5 kes mirin.
1991 – Serokê Yekîtiya Sovyetan, Mîxaîl Gorbaçov, bi serokên din en komarên sovyetan re civiya û biryara betalkirina KGB da.
2002 – Li navçeya Bali ya li girava Kuta ya Îndonezyayê teqîneke terorî pêk hat. Di encamê de 202 kes mirin û 300 kes brîndar bûn.
2005 – Çînê maşîna xwe ya bimirov Shenzhou 6 şande fezayê û ew pênc rojan li ser peykê ma.
2006 – Xelata Nobelê ya Wêjeyê dane nivîskarê tirk Orhan Pamuk.
Jidayikbûn
1896 – Eugenio Montale, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê.
1935 – Luciano Pavarotti, tenorê îtalî û hunermendê operayê.
Mirin
1924 – Anatole France, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
1987 – Fahri Korutürk, şeşemîn serokkomarê Tirkiyeyê
2011 – Dennis Ritchie, zanistê komputerê yê amerîkî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1957 | https://ku.wikipedia.org/wiki/13%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 13ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
409 – Vandalan çiyayên Pîrenêyê derbas kirin û li Hispania derketin holê.
1905 – Yaneya Werzişê ya Galatasarayê (GS) hate damezrandin.
1923 – Enqere weke paytexta Tirkiyeyê hate hilbijartin.
1944 – Şerê cîhanê yê duyem: Paytexta Letonya Rîga ji aliyê Artêşa Sor ve hate rizgarkirin.
1970 – Fîjî tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1996 – Rojnameya tirkî Radikal dest bi weşana xwe kir.
Jidayikbûn
1927 – Turgut Özal, yek ji serokkomar û serokwezîrê Tirkiyeyê
Mirin
1949 – August Aichhorn, pedagog û psîkoanalîst
1990 – Le Duc Tho, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
2003 – Bertram Brockhouse, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1958 | https://ku.wikipedia.org/wiki/14%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 14ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1758 – Di şerê Hochkirchê de Awistriya, Prûsya têk bir.
1805 – Di şerê Elchingenê de Fransa, Awistriya têk bir.
1806 – Di şerê Jena-Auerstedtê de Fransa, Prûsya têk bir.
1913 – Li Senghenydd, Wales, di kaneke komirê de qeza çêbû, di encamê de 439 kes mirin.
1944 – Atîna ji aliyê hêzên Brîtanya ve ji destê naziyan hate rizgarkirin.
1964 – Xelata Nobelê ya Aştiyê dane Martin Luther King.
1969 – Olof Palme bû serokwezîrê Swêdê.
1981 – Piştî hefteya kuştina Enwer Sedat Husnî Mibarek weke serokdewletê Misirê hate hilbijartin.
1973 – Di hilbijartinên Tirkiye de, Deniz Baykal wekî parlamenterê CHPê yê Antalyayê tê hilbijartin.
1973 – Di roja pîroz a Yom Kippur de artêşên Misir û Sûrî êrîşî Îsraêlê kirin.
1982 – Yaşar Kemal li Fransayê xelata navneteweyî Cino del Duca stend.
1994 – Xelata Nobelê ya Aştiyê dane Yaser Erefat, Îzhak Rabîn û Şîmon Peres.
Jidayikbûn
1907 – Solomon Asch, psîkologê polonî
1908 – Róbert Bak, psîkoanalîstê mecar
1911 – Le Duc Tho, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
1914 – Raymond Davis, Jr., fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1946 – Craig Venter, biyokîmyagerê DYAyî
Mirin
1092 – Nizam Elmulk, wezîrê dewleta Selçûqî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1959 | https://ku.wikipedia.org/wiki/15%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 15ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1878 – Thomas Edison, şîrketa xwe ya bi navê Edison Electric Light Co vekir.
1934 – Mao Zedong bi 100 hezar yekîneyê xwe ve ji başûr rojhilatê Çînê ber bi bakur rojhilat ve, dest bi Meşa Mezin kir.
1944 – Yekem zimanê nûjen ê komputerê Fortran hate derxistin.
1945 – Serokê demkî yê hikûmeta Fransa, Pierre Laval, hate gulebarankirin.
1961 – Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî li Londonê hate damezrandin.
1990 – Xelata Nobelê ya Aştiyê dane serokdewletê Yekîtiya Sovyetan Mîxaîl Gorbaçov.
1993 – Xelata Nobelê ya Aştiyê, dane serokdewletê Afrîkaya Başûr Frederik Willem de Klerk û Nelson Mandela
Jidayikbûn
BZ 70 – Virgil, helbestvanê romê
1542 – Ekberê Mezin, împeratorê Împeratoriya Mongolî ya Hindî
1844 – Friedrich Nietzsche, fîlozofê alman
1926 – Michel Foucault fîlozofê fransî
1944 – David Trimble, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
1968 – Elî Teter, siyasetmedarê kurd
Mirin
1605 – Ekberê Mezin, împeratorê Împeratoriya Mongolî ya Hindî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1960 | https://ku.wikipedia.org/wiki/16%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 16ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1793 – Keybanûya Fransa, Marie Antoinette bi giyotînê hate kuştin.
1958 – Bi yekbûna Cumhuriyetçi Millet Partisi – Partiya Gelê Komarger (CMP) û Köylü Partisi – Partiya Gundiyan hatiye damezrandin.
1964 – Çînê, yekem bombeya xwe ya atomê teqand û da zanîn ku ew dewleta çarem a xwedî hêza nukleer e.
1973 – Xelata Nobelê ya Aştiyê dane Henry Kissinger û Le Duc Tho.
1978 – Papa Yûhana Paulê II ê polonî weke papa hate hilbijartin.
1978 – Wanda Rutkiewicz yekem pîreka polonî û Ewropî bû ku hilkişiya çiyayê Everestê.
1981 – Derhênerê kurd Yılmaz Güney ku ji girtîgeha Isparta bi destûr derketibû, reviya derveyî Tirkiye.
1994 – Xelata Nobelê ya Aştiyê, dane keşeyê afrîkî Desmond Tutu.
1992 – Artêşa Tirk, li Başûrê Kurdistanê herêma Heftenînê operasyon li dijî PKK da destpêkirin.
2002 – Dîktatorê berê yê Iraqê Sedam Huseyn, di hilbijartinê de hemû deng standin.
2002 – Serokdewletê DYA, George W. Bush, biryara şer-destpêkirin a li dijî Iraqê îmze kir.
Jidayikbûn
1854 – Oscar Wilde, nivîskarê îrlandî
1863 – Austen Chamberlain, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
1885 – Karen Horney, psîkoanalîsta alman
1888 – Eugene O'Neill, dramatîkerê amerîkî
1918 – Henri Vernes, romannivîs û nivîskarê xêzeromanan
1927 – Günter Grass, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
1959 – George Marshall, generalê xwediyê Xelata Nobelê
1988 – Muzafer Şerif, avakerê psîkolojiya komî yê esilkurd
2001 –Uwe Hans Wilken nivîskarê alman
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1961 | https://ku.wikipedia.org/wiki/17%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 17ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
BZ 539 – Kûruşê Mezin dikeve ser rêya bajarê Babîlê.
1912 – Dewletên Bulgaristan, Yewnanistan û Serbistanê li dijî dewleta Osmaniyan ketin şer.
1918 – Komara Yugoslavya hate damezrandin.
1933 – Zanyarê alman Albert Einstein, ji Almanya reviya DYA.
1945 – Juan Peron bû serokdewletê Arjantînê.
1973 – Botswana û Lesoto tevlî Neteweyên Yekbûyî bûn.
1967 – Li Tirkiyê piştî maça futbolê ya di navbera Kayserispor-Sivasspor de pevçûn derket û 40 kes mir.
1973 – OPECê ambargoya neftê da destpêkirin.
1979 – Xelata Nobelê ya Aştiyê dane Mader Teresa.
1989 – Li San Franciscoyê bi erdhejeke bi pileya 7.1 çêbû.
2003 – Li Taipei balaxaneya 101 qetî ku hate vekirin ji balaxaneya Kuala Lumpurê 50 m dirêjtir bû, lewma bû avahiya herî bilind a cîhanê.
Jidayikbûn
1972 – Eminem rapvanê amerîkî
1972 – Tarkan stranbêjê tirk
Mirin
1849 – Frédéric Chopin, bestekarê Fransa yê esilpolon
2010 – Mehmet Kemal Işık ango Torî, nivîskar û lêkolînerê kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1962 | https://ku.wikipedia.org/wiki/18%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 18ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1976 – Ji aliyê serokwezîrê Tirkiyeyê Süleyman Demirel ve li ser çemê Firatê destpêka hîma benda Karakaya hate avêtin.
Cîhan
1356 – Mezintirîn erdheja di dîrokê de qeydkirî ya li bakurê çiyayên Alpê pêk hatî, bajarê Baselê xera kir.
1867 – DYA, Alaska ji Rûsya bi 7.2 milyon dolaran kirî û bû xwediyê wê.
1892 – Di navbera Şîkago û New Yorkê de yekem xeta dirêj a telefonê vebû.
1898 – DYA bû xwediyê Porto Rîkoyê.
1944 – Adolf Hitler fermana damezrandina koma bargir/milîs a neteweyî ya almanan da.
1944 – Yekîtiya Sovyetan welatê Çekoslovakya dagir kir.
1991 – Azerbaycanê ji Yekîtiya Sovyetan serxwebûna xwe îlan kir.
1996 – Ji aliyê dadgehê ve ji bo Yaşar Kemal salek û heşt meh ceza hate birrîn.
2002 – Li welatê Peravê Diranfîlê piştî pevçûnên heyvekê agirbest di navbera serhildêr û hikûmetê de pêk hat.
2007 – Li Pakistanê di êrîşeke xwekujî ya li dijî konvoya serokwezîra berê ya Pakistanê ya esilkurd, Benazîr Butto pêk hat. Di encamê de 139 kesan jiyana xwe ji dest da û 450 kes brîndar bûn, lê tiştek ji wê nehat.
Jidayikbûn
1859 – Henri Bergson, fîlozofê fransî yê xwediyê Xelata Nobelê
1960 – Jean-Claude Van Damme fîlmnamenivîs, hilberînerê fîlman, hunermendê hunera şerî ("martial arts") û lîstikvanekî belçîkayî
Mirin
1931 – Thomas Edison, dahênerê amerîkî
1954 - Texas Instruments Regency TR-1,
1955 – Jose Ortega y Gasset, fîlozofê spanî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1963 | https://ku.wikipedia.org/wiki/19%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 19ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
439 – Vandalan li bakurê Afrîka bajarê Kartaca dagir kirin.
1781 – Şerê serxwebûnê ya amerîkiyan bi serkevtina George Washington a li dijî brîtanî gihaşte encamê.
1812 – Napoleon Bonaparte mecbûr ma ku ji Moskowê vekişe.
1813 – Napoleon Bonaparte di Şerê Leipzigê de têk çû. Ev bûyer ji bo wî yek ji xerabtirîn têkçûnan bû.
1872 – Parçeya zêr a herî mezin (215 kîlogram) li New South Wales a Awistralya hate dîtin.
1912 – Dewleta Îtalya bajarê Lîbyayê Trablûs ji destê Osmaniyan bi dest xist.
1944 – Hezên artêşa DYA'yê daketine welatê Filîpînê.
1951 – Hêzên artêşa brîtanî rêveberina Kanala Suweyşê bi dest xistin.
1962 – Yekemîn fîlmê brîtanî James Bond ê bi navê "Dr. No" derket.
1978 – Hikûmeta girava Niûe bû xwediyê xweseriyê.
1998 – Mehmet Gül li zîndana Amasyayê xwe şewitand û jiyana xwe ji dest da.
2003 – Mader Teresa ji aliyê Papa Yûhana Paulê II ve hate pîrozekirin.
2005 – Dadgehkirina Sedam Huseyn a ji bo tawanbariya qirkirina kurdên Helebceyê destpê kir.
Jidayikbûn
1899 – Miguel Ángel Asturias, dîplomat û nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
1745 – Jonathan Swift, nivîskarê îrlandî
1974 – Ustad Îlahî, fîlozof û îcatkarê tembûra modern ê kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1964 | https://ku.wikipedia.org/wiki/20%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 20ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1827 – Di Şerê Navarîno de behriyeyên brîtanî, fransî û rûsan behriyeya Osmaniyan têk bir.
1905 – Yaneya futbolê ya Galatasaray hate damezrandin.
1935 – Mao Zedong û hevalên xwe ku li dijî hikûmeta neteweperest a Çînê, dest bi Meşa Mezin kiribûn (6.000 mîl) gihane encamê.
1941 – Şerê cîhanê yê duyem: Artêşa nazî ku Serbistan dagir kiribû li dijî sivîlên Kragujevac komkujî pêk anî.
1944 – Hêzên Yekîtiya Sovyetan û partîzanên Yûgoslavya, Belgrad ji destê naziyan rizgar kirin.
1945 – Misir, Sûrî, Iraq, Libnan û Filîstînê li dijî cihûyan yekîtiya ereban damezrandin.
1970 – Li Somaliya dewleta sosyalîst hate îlan kirin.
1998 – Ali Aydın li zîndana Bartinê xwe şewitand û jiyana xwe ji dest da.
Jidayikbûn
1854 – Arthur Rimbaud, helbestvanê fransî
1891 – James Chadwick, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1897 – Peter Bamm, nivîskarê alman
1946 – Elfriede Jelinek, nivîskara xwediyê Xelata Nobelê
1966 – Ebu Musab El-Zarqawî, serokê berê yê El-Qaîde ya Îraqê
1971
Snoop Dogg
Dannii Minogue
Mirin
1935 – Arthur Henderson, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
1948 – Mamoste Dildar, derhênanê sirûda neteweyî
1984 – Paul Dirac, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
2011 – Muammer El-Qeddafî, siyasetmedarekî Lîbyayê ye.
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1965 | https://ku.wikipedia.org/wiki/21%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 21ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1981 – Destpêka hîmê Bendava Ataturkê ji aliyê Kenan Evren ve hate avêtin.
1998 – Bülent Bayram li Zîndana Adiyamanê xwe şewitand û jiyana xwe ji dest da.
2007 – Şerê Oremarê di navbera leşkerên tirk û şervanên PKK de qewimî. 13 leşker hatin kuştin, 16 leşker brîndar bûn û 8 leşker jî dîl hatin girtin.
Cîhan
1512 – Martin Luther tevlî fakulteya dînê ya Zanîngeha Wittenbergê bû.
1520 – Ferdinand Magellan, Tengava Macellan keşf kir.
1938 – Japonan bajarê Çînê Kanton dagir kirin.
1945 – Li Fransayê pîrekan cara pêşîn mafê dengdanê bi dest xistin.
1969 – Li Almanyaya federal Willy Brandt bû serokwezîr.
1971 – Xelata Nobelê ya Wêjeyê dane Pablo Neruda.
1994 – Li Sêûlê ji sedema xerabûna Pira Seongsu 32 kesan jiyana xwe ji dest da.
1999 – Li paytexta Çeçenistan, Grosniyê êrîşa bi moşek pêk hat. Di encamê de 110 kes mirin û 440 kes jî brîndar bû.
Jidayikbûn
1833 – Alfred Nobel, kîmyager , kaşîf û karsazê Swêdî
1951 – Kesire Yıldırım, hevjîna berê ya Abdullah Ocalan
1957 – Wolfgang Ketterle, fîzîknasê alman
Mirin
1980 – Hans Asperger, psîkologê Awistriyayî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1966 | https://ku.wikipedia.org/wiki/22%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 22ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1993 – Li Amedê, Lîceyê di şerê navbera PKK û leşkerên tirk de serdarê herêma Amedê yê cendermeyan Bahtiyar Aydın hate kuştin. Piştî vê re rewşa awarte hate îlan kirin û derketina derve qedexe bû.
1998 – Hasan Îsa Hasan, li Qamişlo xwe şewitand û jiyana xwe ji dest da.
2014 - Parlamena Kurdistanê şandina pêşmerge bo Kobanî pesend kir. Parlamena Kurdistanê cara ewilî di derbarê şandina pêşmergeyan bo devereke parçeyeka dîtir a ji derveyî xaka Hikûmeta Herêma Kurdistanê biryarek pesend kir.
Cîhan
1784 – Rusyayê li girava Alaska ya bi navê Kodiak koloniyek ava kir.
1859 – Spanyayê li dijî Marokoyê şer da destpêkirin.
1927 – Nîkola Tesla şeş îcatên xwe yên nû derxistin.
1931 – 11 sal cezayê hepsê li serkirde yê mafyaya amerîkî Al Capone hate birrîn.
1938 – Chester Carlson fotokopî îcat kir.
1953 – Laosê ji Fransayê serxwebûna xwe bi dest xist.
1957 – Di şerê Viyetnamê de dewleta DYA windayên xwe yên pêşî dan.
1964 – Xelata Nobelê ya Wêjeyê dane Jean-Paul Sartre lê wî qebûl nekir.
2009 – Windows 7 derkete piyaseyê.
Jidayikbûn
1688 – Nadir Şah, şahê Îranê
1811 – Franz Liszt, piyanîst û bestekarê mecar
1870 – Îvan Bunîn, nivîskar û wergêrê rûsî
1881 – Clinton Davisson, fîzîknasê amerîkî
1919 – Doris Lessing, nivîskara xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
1984 – Cegerxwîn, helbestvanê kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1967 | https://ku.wikipedia.org/wiki/23%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 23ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1913 – Kovara "Hatevî" derket.(Xwediyê wê Babanzade Ebdulezîz bû.)
1994 – Gerîlaya esilalman a PKK ya bi navê Andrea Wolf ji aliyê leşkerên tirk ve dîl hate girtin û piştre hate înfazkirin.
2005 – Hiquqnas û nivîskarê kurd Kemal Seyîd Qadir li Hewlerê winda bû. Piştre hate zanîng ku di destê hêzên PDKyê de ye.
2011 – Li parêzgeha Wanê, erdhejeke bi mezinahiya 7.2 çêbû. Di encamê de 605 kes mirin û 4.152 kes jî birîndar bûn.
Cîhan
1994 – Polîsên Londonê berdevkê wê demê yê ERNK yê bi navê Kanî Yilmaz digire û diavêje girtîgehê.
1944 – Artêşa Yekîtiya Sovyetan kete Mecaristanê.
1972 – Li Zonguldakê di encama teqîna du kanên madenê de 20 karker mirin û 76 brîndar bûn.
1983 – Li Bêrûtê li dijî biryargehên aştiyê yên DYA û Fransa êrîş pêk hat. Di encamê de 241 leşkerên amerîkî û 58 leşkerên fransî mirin.
Jidayikbûn
1875 – Gilbert Newton Lewis, fîzîknas û kîmyanasê amerîkî
1897 – Ereb Şemo, nîvîskarê kurd û bavê romana kurdî
1905 – Felix Bloch, fîzîknasê swîsrî-amerîkî
1940 – Pelé, futbolvanê efsanewî yê Brezîlê
1960 – Randy Pausch, profesor û nivîskarê amerîkî
Mirin
1944 – Charles Glover Barkla, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
2011 – Nusrat Bhutto, siyasetmedara Pakistanê yê esilkurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1968 | https://ku.wikipedia.org/wiki/24%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 24ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1997 – Partiya Gel a Demokratîk (DEHAP) hate damezrandin.
Cîhan
1857 – Yekemîn yaneya futbolê ya bi navê Sheffield F.C. li Îngilistanê hate damezrandin.
1882 – Zanyarê alman Robert Koch, mîkroba êşa ziravê vedît.
1904 – Metroya New Yorkê vebû.
1912 – Di şerê Balkanê yê yekem de hêzên Serbistanê Osmanî têk birin.
1945 – Rêxistina Neteweyên Yekbûyî hate damezrandin.
1993 – Yek ji serdarên artêşa tirk ê bi navê Cem Ersever ku li dijî PKK şer dikir, kuştî hate dîtin.
Jidayikbûn
1932 – Pierre-Gilles de Gennes, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
996 – Hugh Capet, keyekî Frankan bû (jdb. 940).
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkiri
Roj |
1969 | https://ku.wikipedia.org/wiki/25%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 25ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1147 – Artêşa Selçûqî li Eskişehirê artêşa Xaçperestan têk bir.
1917 – Hêzên Lenîn serweriya tevahiya Rûsyayê xistin bin destê xwe. Ev dibê destpêka pîrozbahiya Şoreşa Kewçêrê.
1935 – Haîtî bager çêbû. Di encamê de ji 2000'an bêhtir mirovan jiyana xwe ji dest da.
1936 – Adolf Hitler û Benito Mussolini yekîtiya Roma û Berlînê pêk anîn.
1937 – Serokwezîrê Tirkiyeyê, İsmet İnönü îstifa kir.
1960 – Rêveberiya Kubayê hemû kargehên amerîkî tevlî rêveberiya dewletê kirin.
1962 – Pênc salên girtîgehê li Nelson Mandela hatin birrîn.
1962 – Uganda tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1971 – Komara Gel a Çînê tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1991 – Leşkerên dawî yên Yûgoslavyayê ji Komara Slovenya vekişîn.
2001 – Şîrketa Microsoftê Windows XP derxist.
Jidayikbûn
1971 – Elif Şafak, nivîskara tirk
1990 – Sandro Blümel dûblajvanê alman .
Mirin
1924 – Ziya Gökalp, nivîskar û siyasetmedarê tirk
1965 – Eduard Einstein, kurê Albert Einstein
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1970 | https://ku.wikipedia.org/wiki/26%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 26ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
740 – Li Konstantînopolîsê erdhejek çêbû.
1863 – Xaça Sor a navneteweyî li Cenova hate damezrandin.
1905 – Norwêcê ji Swêdê serxwebûna xwe îlan kir.
1912 – Yewnanistanê bajarê Tesalonîkiyê bi dest xist.
1951 – Winston Churchill bi temenê xwe yê 77an careke din bû serokwezîrê Keyaniya Yekbûyî.
1961 – Li Tirkiyeyê Cemal Gürsel bû serokkomar.
1967 – Muhemmed Reza Pehlewî xwe weke şahê Îranê û hevjîna xwe jî weke şahbanû ya Îranê îlan kir.
1975 – Enwer Sedat bû serokê Misirê yê yekem ê ziyareta fermî ya DYA'yê kirî.
1982 – Yılmaz Güney ji hevwelatiya Tirkiyeyê hate derxistin.
1994 – Di navbera Îsraêl û Urdunê de şerê 46 salan bi dawî bû.
1995 – Doza Partiya Demokrasiyê (DEP) bi dawî bû. Di encamê de li Leyla Zana, Hatip Dicle, Orhan Doğan û Selîm Sadak her yek jê 15 sal, li Mahmut Alinak û Sırrı Sakık jî her yek jê 3 sal û 6 meh ceza hate birrîn.
Jidayikbûn
1916 – François Mitterrand, serokdewletê Fransa
1919 – Muhemmed Reza Pehlewî, şahê Îranê
1947 – Hillary Rodham Clinton, wezîre karên derve ya DYA
1955 – Stephen Kern Robinson, esmangerê DYA'yî
Mirin
(Kesên ku di vê rojê de mirî ne.)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1971 | https://ku.wikipedia.org/wiki/27%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 27ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1980 – Nivîskarê kurd Medenî Ferho care duyem hatiye girtin û bi vê girtinê şeş sal û şeş mehan di girtîgehê de ma.
Cîhan
710 – Hêzên misilman girava Sardînya zemt kirin.
1275 – Roja avakirina kevneşopî ya Amsterdamê.
1492 – Krîstof Kolomb, Kuba keşf kir û tevlî keyaniya Spanya kir.
1682 – Fîladelfiya hatiye avakirin.
1806 – Hêzên Napoleon Bonaparte bajarê Berlînê dagir kirin.
1924 – Li Yekîtiya Sovyetan welatê Ûzbêkistan hatiye avakirin.
1953 – Brîtanya, li başûrê Awistralyayê bi navê Totem 2 ceribaneke nukleerî pêk anî.
1961 – Morîtanya û Mongolya tevlî Neteweyên Yekbûyî bûn.
1971 – Navê Zaîre li dewleta ku niha navê wê Kongoya Demokratîk hatiye kirin.
1995 – Letonya ji bo endamtiya Yekîtiya Ewropa serî lê da.
2005 – Li Fransayê piştî kuştina du ciwanên misilman protestoyên sivîl destpê kirin. Di bîst şevên dema van protestoyan de 8.973 erebe hatin şewitandin û 2.888 kes hatin binçavkirin.
Jidayikbûn
1858 – Theodore Roosevelt, serokdewletê berê DYA'yê
1844 – Klas Pontus Arnoldson, nivîskar û aştîxwazê xwediyê Xelata Nobelê
1914 – Dylan Thomas, helbestvanê Walesî
1932 – Sylvia Plath, nivîskar û helbestvana DYA'yî
Mirin
(Kesên ku di vê rojê de mirî ne.)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1972 | https://ku.wikipedia.org/wiki/28%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 28ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1848 – Li Spanyayê yekem xeta rêhesinê di navbera Barselona-Mataróyê de hate çêkirin.
1886 – Xelata Fransayê ya ji bo DYAyê Peykerê Azadiyê li New Yorkê hate danîn.
1918 – Çekoslovakyayê ji Awistriya-Mecaristanê serxwebûna xwe îlan kir.
1918 – Li Çekoslovakyayê komarî hate îlankirin.
1922 – Hêzên faşîst ên Benito Mussolini bajarê Romayê bi dest xistin.
1927 – Li Tirkiyeyê serjimara yekem pêk hat. Di encamê de hate daxuyandin ku 13 milyon û 648 hezar û 270 hevwelatî hene.
1940 – Şerê cîhanê yê duyem: Îtalyayê di ser Albanyayê re Yewnanistan dagir kir.
1941 – Li Lîtvanyayê, naziyên alman ji 9000an bêhtir cihû li qada bajarê Kaunasê gulebaran kirin.
1981 – Koma muzîka heavy metalê Metallica, li San Franciscoyê hate avakirin.
1995 – Di encama şewata li metroya bajarê Bakûyê de 289 kes mirin û 265 kes jî brîndar bûn.
Jidayikbûn
1955 – Bill Gates, damezrînerê şîrketa Microsoftê
1957 – Ahmet Kaya, hunermendê kurd (m. 2000)
Mirin
1704 – John Locke, fîlozofê îngilîz (jdb. 1632)
1998 – Ted Hughes, helbestvan û nivîskarê îngilîz (jdb. 1930)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1973 | https://ku.wikipedia.org/wiki/29%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 29ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
B.Z. 539 – Kûruşê Mezin kete hundirê bajarê Babîlê û destûr da cihûyan ku vegerin welatê xwe lê gelek ji wan ne vegeriyan.
312 – Konstantînê Mezin piştî serkevtina xwe ya li Pira Mîlviyan kete bajarê Romayê.
1787 – Operaya Mozart a bi navê Don Giovanni cara pêşî li Pragê hate lidarxistin.
1923 – Li Tirkiyeyê rêveberiya komarî hate îlan kirin û Atatürk bû serokkomar.
1787 – Hêzên Îsraîlê Nîvgirava Sînayê dagir kir.
Jidayikbûn
1897 – Joseph Goebbels , ramyarê nazî
1926 – Necmettin Erbakan, siyasetmedarê tirk
1950 – Abdullah Gül, serokkomarê yazdehem ê Tirkiyeyê
1958 – Stefan Dennis
1971 – Winona Ryder
1990 - Amarna Miller
Mirin
1783 – Jean le Rond d'Alembert, matematîknasê fransî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1974 | https://ku.wikipedia.org/wiki/30%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 30ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1983 – Li Erzîrom û Qersê di encama erdhejê de 1330 kes mirin û 534 kes jî brîndar bûn.
Cîhan
1905 – Aspîrîn li cîhanê cara pêşî derkete piyaseyê.
1918 – Li Çekoslovakyayê komarî hate îlankirin.
1918 – Peymana Mondrosê hate îmzekirin.
1905 – Partiya Komûnîst a Awistralyayê li Sîdneyê hate damezrandin.
1922 – Benito Mussolini bû serokwezîrê Îtalyayê.
1956 – Brîtanya û Fransa hişyarî da Îsraêl û Misirê ku ji Kanala Suezê derkevin.
1970 – Li Viyetnamê di encama baranên musonê de 293 kes mirin û 200.000 kes bêmal man.
1973 – Pira Tengavê ji aliyê serokkomarê tirk Fahri Korutürk ve hate vekirin.
1983 – Li Arjentînê piştî rejîma heft salan a leşkerî cara pêşî hilbijartinên demokratîk pêk hatin.
Jidayikbûn
1885 – Ezra Pound, helbestvanê DYA'yî
1941 – Theodor W. Hänsch, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1915 – Jane Randolph, lîstikvana amerîkî
1960 – Diego Maradona, futbolvanê Arjantînî
Mirin
1282 - Dîroknas û nivîskarê bi eslê Kurd Ibn Xelikan mir.
1910 – Jean Henry Dunant, damezrînerê Xaça Sor û xwediyê Xelata Nobelê
1979 – Rachele Mussolini, hevjîna Benito Mussolini
2002 – Jam Master Jay, rapvanê amerîkî
2012 – Arjen Arî, nivîskar û helbestvanê kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1975 | https://ku.wikipedia.org/wiki/31%C3%AA%20%C3%A7iriya%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 31ê çiriya pêşîn | Bûyer
Kurdistan
1992 – Li Zanîngeha Duhokê kursa pêşî hate vekirin.
Cîhan
1517 – Martin Luther, li Wittenbergê protestanî îlan kir.
1864 – Nevada weke dewleta 36emîn a DYA'yê hate pejirandin.
1876 – Li Hindistanê bagereke mezin çêbû. Di encamê bêhtirî 200.000 kesî jiyana xwe ji dest da.
1918 – Ajansa Çapemeniyê ya Polonî bi alîkariya rojnamevanên biyanî bingeha wê tê avêtin.
1941 – Piştî xebata 14 salan çêkirina peykerên li ser Çiyayê Rushmore bi dawî bû.
1951 – Xêzên ser rêyan ên ji bo peyayan care pêşî li bajarê Brîtanya yê bi navê Berkshire hatin bikaranîn.
1984 – Serokwezîra Hindistanê Indira Gandhi, ji aliyê du leşkerên parêzker ve hate kuştin. Piştî vê alozî derket û di encamê de 10.000 bawermendên sîhîzmê hatin kuştin.
1989 – Turgut Özal, bi 263 dengan bû serokkomarê heştem ê Tirkiyeyê.
1992 – Vatîkanê rastbûna gotina Galileo Galilei ya digot "Cîhan li dora Rojê difitile" pejirand.
1996 – Balafireke Brezîlê ya bi modela Fokker 100 li bajarê Sao Paulo kete xwar. Di encamê de 98 kes mirin.
2000 – Li Sîngapûrê balafireke bi modela Boeing 747 kete xwar. Di encamê de 83 kesan jiyana xwe ji dest da.
Jidayikbûn
(Kesen ku di vê rojê de ji dayik bûn)
Mirin
1984 – Indira Gandhi, yekem serokwezîra jin a Hindistanê
1985 – Prof.Qanadê Kurdo, pisporê zimanê kurdî
2007 – Erdal İnönü, siyasetmedarê tirk
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1976 | https://ku.wikipedia.org/wiki/1%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 1ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1683 – Navçe ya New York City a bi navê Queens hatiye avakirin.
1755 – Li paytexta Portûgalê Lîzbonê erdhej çêbû. Di encamê de nêzîkê 90.000 kesî jiyana xwe ji dest da.
1897 – Yaneya futbolê ya îtalî Juventus F.C. hatiye avakirin.
1925 – Li Îranê Mihemed Reza Pehlevî dawî li rêveberiya Qaçariyan anî.
1981 – Antîgua û Berbûda ji Keyaniya Yekbûyî serxwebûna xwe îlan kir.
2000 – Serbistan tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
Jidayikbûn
1864 – Alfred Hermann Fried, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
1878 – Carlos Saavedra Lamas, dadnas û siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
1889 – Philip Noel-Baker, atlet û parlamenterê brîtanî
1924 – Süleyman Demirel, siyasetmedarê tirk
1937 – Haydar Işik, nivîskarê kurd
1934 – Wezîrê Eşo, nivîskar û rewşenbîrê kurd
1939 – Bernard Kouchner, siyasetmedarê fransî
1950 – Robert B. Laughlin, fîzîknasê amerîkî
1973 – Aishwarya Rai, aktrîs a Bollywoodê
Mirin
1903 – Theodor Mommsen, nivîskar û zanyarê alman
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1977 | https://ku.wikipedia.org/wiki/2%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 2ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
1991 – Serokê Giştî yê SHP Erdal İnönü, li Dêrsimê ji gel re got: "Tiştek nabe û kes nikare we birawestîne ku hûn di navbera xwe de bi kurdî biaxivin, bi zimanê xwe yê zikmakî li stranan guhdarî bikin. Lê zimanê we yê fermî jî tirkî ye."
Cîhan
1889 – Dakotaya Bakur û Dakotaya Başûr weke 39emîn û 40emîn dewletan tevlî DYAyê bûn.
1953 – Parlamena Pakistanê navê welat weke Komara Îslamî ya Pakistanê guhert.
Jidayikbûn
1815 – George Boole, matematîknas û fîlozofê brîtanî
1911 – Odysseus Elytis, hunermend û helbestvanê yewnanî
1929 – Richard E. Taylor, fîzîknasê Kanadayî
1932 – Melvin Schwartz, fîzîknasê amerîkî
1965 – Shahrukh Khan, hunermendê Bollywoodê
Mirin
1950 – George Bernard Shaw, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1978 | https://ku.wikipedia.org/wiki/3%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 3ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
644 – Omer ibn Xetab li bajarê Medîneyê ji aliyê xulamekî îranî ve tê kuştin.
1812 – Artêşa Napoleon di Şerê Vyazma de têk diçe.
1903 – Bi piştgiriya DYA'yê welatê Panamayê ji Kolombiya diveqete.
1918 – Polonyayê ji Rûsya serxwebûna xwe îlan kir.
1986 – Dewletên Federal ên Mîkronezyayê ji DYA'yê serxwebûna xwe bi dest xist.
1994 – Navenda rojnameya Özgür Ülke ya li Stenbolê hatiye bombekirin. Di encamê de xebatkar Ersîn Yildiz jiyana xwe ji dest da.
2002 – Di hilbijartinên Tirkiyê de partiya ku serokê wê Recep Tayyip Erdoğan e dibe partiya yekemîn.
Jidayikbûn
1558 – Thomas Kyd, nivîskarê îngilîz
1945 – Gerd Müller, futbolvanê alman
Mirin
1957 – Wilhelm Reich, civaknas û psîkyatrîstê ji Awistriya-Mecaristanê
1996 – Abdullah Çatlı, zilamê dewleta kûr û endamê mafyaya tirk
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1979 | https://ku.wikipedia.org/wiki/4%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 4ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1869 – Hejmara pêşîn ya kovara brîtanî ya zanistî Nature derket.
1922 – Gora Tutankhamun ji aliyê arkeologê brîtanî Howard Carter ve hatiye vedîtin.
1924 – Nellie Tayloe Ross li dewleta Wyomingê bû pîreka cara pêşî ya weke serokdewletê hatî hilbijartin.
1946 – Rêxistina UNESCO hatiye damezrandin.
1947 – Komara Gel a Bulgaristanê hatiye damezrandin.
1954 – Xelata Nobelê ya Aştiyê dane Albert Schweitzer.
1956 – Hêzên Yekîtiya Sovyetan ketin welatê Mecaristanê.
1964 – Pêşengê Şoreşa Îslamî ya Îranê, Xumênî ji aliyê şah ve mişext bû û ew şande Bursayê.
2008 – Li DYA'yê cara yekem mirovekî afrîkî-amerîkî, Barack Obama, weke serokdewlet hatiye hilbijartin.
Jidayikbûn
1908 – Józef Rotblat, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1967 – Yılmaz Erdoğan, nivîskar, lîstikvan û derhênerê kurd
1990 – Jean-Luc Bilodeau, lîstikvanê kanadayî
Mirin
1968 – Refî Cevat Ulunay, rojnamevan û nivîskarê tirk
1995 – Îzhak Rabîn, general, wezîr û serokwezîrê Îsraêlê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1980 | https://ku.wikipedia.org/wiki/5%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 5ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
1919 – Fransiyan bajarê Kurdistanê Dîlok dagir kirin.
1992 – Bawer Rodî Qantoz û kurê wî ciwanê kurd ê bi navê Şûrzan Qantoz li Elezîzê ji aliyê hêzên tarî yên tirk ve hatin gulebarandin. Di encamê de Şûrzan Qantoz jiyana xwe ji dest da û bavê wî Rodi Demirkapı giran brîndar bû.
Cîhan
1925 – Benito Mussolini hemû partiyên çepgir ên Îtalya girtin.
1930 – Reklama televizyonê ya pêşî li Londonê hatiye nîşandan.
1945 – Kolombiya tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1970 – Enwer Sedat piştî mirina Cemal Abdulnasir bû serokdewletê Misirê.
1991 – Li Filîpînê di encama lehiyê de 7000 kesan jiyana xwe ji dest da.
2006 – Ji aliyê dadgeha Iraqê ve cezayê mirinê li dîktatorê Iraqê Sedam Huseyn hatiye birrîn.
Jidayikbûn
1948 – William D. Phillips, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1885 – Will Durant, dîroknasê amerîkî
Mirin
2006 – Bülent Ecevit, siyasetmedarê tirk
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1981 | https://ku.wikipedia.org/wiki/6%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 6ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1913 – Rêberê tevgera serwxwebûna Hindistanê Mahatma Gandhi hatiye girtin.
1917 – Fînlandê serxwebûna xwe îlan kir.
1918 – Li Polonyayê komara duyem a polonî hatiye îlankirin.
1918 – Hêzên Brîtanî û fransî Tengava Çanakkale dagir kirin.
1917 – Hêzên Artêşa Sor ên Yekîtiya Sovyetan bajarê Kîevê ji destê hêzên naziyan xilas kirin. Lê berî ku hêzên nazî ji bajar derkevin gelek avahihyên kevnare xera kirin.
1983 – Di hilbijartinên fermî yên Tirkiye de Turgut Özal biser ket.
1985 – Li Bogota gerîllayên çepgir ên Tevgera 19ê nîsanê yên Kolombiyayê qesra dadgehê dagir kirin. Di encamê de 115 kes hatin kuştin.
1991 – Ajansa sîxuriyê ya Rûsya KGB hatiye girtin. Di encama wê de FSB hatiye avakirin.
Jidayikbûn
1494 – Siltan Silêmanê Qanûnî, siltanê Împeratoriya Osmanî (m. 1566)
1831–Anna Leonowens - perwerdekar û nivîskara brîtanî-hindî
Mirin
1893 – Çaykovksî, bestekarê rûs
2011 – Emerê Le'lê, helbestvanekî kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1982 | https://ku.wikipedia.org/wiki/7%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 7ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
1918 – Kovara Jînê li Stenbolê dest bi weşanê kir.
Cîhan
1917 – Împeratoriya Brîtanyayê bajarê Xazeyê dagir dike.
1944 – Franklin Delano Roosevelt cara çarem serokdewletiya DYA'yê bi dest xist.
1962 – Li Afrîkaya Başûr ji sedema derketina derveyî welat ya Nelson Mandela, pênc sal cezayê girtîgehê lê hatiye birrîn.
1982 – Li Tirkiyeyê makezagona dîktatorê tirk Kenan Evren bi hilbijartinê tê pejirandin.
2000 – George W. Bush weke serokdewletê DYA'yê hatiye hilbijartin.
Jidayikbûn
1867 – Marie Curie, kîmyagera xwediya Xelata Nobelê (m.1934)
1879 – Lev Trotskî, siyasetmedar, fîlozof û şoreşgerê rûsî (m. 1940)
1888 – C. V. Raman, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê (m. 1970)
1913 – Albert Camus, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê (m. 1960)
1971 – Kazim Koyuncu, stranbêjê laz (m. 2005)
Mirin
1980 – Steve McQueen, lîstikvan û derhênerê amerîkî (jdb. 1930)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1983 | https://ku.wikipedia.org/wiki/8%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 8ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1793 – Li Parîsê Muzeya Louvre hatiye vekirin.
1889 – Montana bû dewleta 41emîn a DYAyê.
1960 – John F. Kennedy bû 35emîn serokdewletê DYAyê.
1971 – Albûma çarem a koma brîtanî a muzîka rockê Led Zeppelinê derket.
Jidayikbûn
1847 – Bram Stoker, nivîskarekî îrlendî
1923 – Jack Kilby, endezyarê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
1953 – Îvan Bunîn, nivîskar û wergêrê xwediyê Xelata Nobelê
2009 – Vîtalî Gînzburg, fizîknasê xwediyê Xelata Nobelê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1984 | https://ku.wikipedia.org/wiki/9%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 9ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1861 – Maça yekemîn a tomarkirî ya futbolê li Kanadayê, Zanîngeha Torontoyê hatiye lîstin.
1872 – Şewateke mezin li Bostonê çêbû.
1925 – SS di dema Komara Weimar de weke rêxistineke girêdayî NSDAP ji bo parastina Adolf Hitler hatiye damezrandin.
1937 – Hêzên Japon, Şanghay dagir kirin.
1953 – Kamboca ji Fransa serxwebûna xwe bi dest xist.
Jidayikbûn
1731 – Benjamin Banneker, stêrnas, matematîknas û weşanger (m. 1806)
1885 – Hermann Weyl, matematîknas, fîzîknas û fîlozofê alman (m. 1955)
1928 – Anne Sexton, nivîskar û helbestvanê amerîkî (m. 1974)
1929 – Imre Kertész, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
1938 – Ti-Grace Atkinson, nivîskara femînîst a amerîkan
1974 – Alessandro Del Piero, gogbazê îtalyan
Mirin
1918 – Guillaume Apollinaire, nivîskarê fransî (jdb. 1880)
1953 – Dylan Thomas, nivîskar û helbestvanê Walesî (jdb. 1914)
1970 – Charles de Gaulle, serokkomarê berê yê Fransa (jdb. 1890)
2011 – Îsmet Şerîf Wanlî, profesor û siyasetmedarê kurd (jdb. 1924)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1985 | https://ku.wikipedia.org/wiki/10%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 10ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1938 – Li Almanyaya Nazî, Şeva krîstalî ango Kristallnacht pêk hat. Di encama êrîşa naziyan de 1.668 kinîşt hatin talan kirin. Ji wan 267 hatin şewitandin.
1975 – Portugalê serxwebûna Angola pejirand.
1989 – Li Bulgaristanê rejîma komunîst hilweşiya.
2001 – Apple dest bi firotina IPod'an kir.
Jidayikbûn
1483 – Martin Luther, reformîstê baweriya Protestanî
1919 – Mîxaîl Kalaşnîkov, general û çêkerê çeka kalaşnîkovê
1937 – Keremê Anqosî, siyasetmedar û nivîskarê kurd
Mirin
1891 – Arthur Rimbaud, helbestvanê fransî
1938 – Mustafa Kemal Atatürk, damezrînerê komara Tirkiye
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1986 | https://ku.wikipedia.org/wiki/11%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 11ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
1990 – Têkoşera kurd Türkan Temel ango Bêrîvan li bajarê Qersê ya Bakurê Kurdistanê hatiye kuştin.
2009 – Parêzvanê mafên mirovan û têkoşerê kurd Îhsan Fetahiyan ji aliyê rejîma Îranê ve li Sineyê hatiye darvekirin.
Cîhan
1889 – Washington, weke dewleta 42emîn tevlî DYA'yê bû.
1926 – Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê rêya navdar a bi navê U.S. Route 66 hatiye vekirin.
1938 – İsmet İnönü li meclîsa Tirkiyeyê weke serokkomar hatiye hilbijartin.
1965 – Koloniya brîtanî a li Afrîkayê ya dawî, Rhodesia, serxwebûna xwe îlan kir. Erda Rhodesia îroj li Zîmbabwe ye.
1968 – Li Maldîvê komara duyem hatiye îlankirin.
2000 – Bernameya Roj TV'yê Gava Sêyemîn destpê kir.
Jidayikbûn
1821 – Fyodor Dostoyevskî, nivîskarê rûs
1864 – Alfred Hermann Fried, aştîxwazê xwediyê Xelata Nobelê
1944 – Kemal Sunal, aktorê esilkurd ê sînemaya Tirkiyeyê
1976 – Lisa Gleave, modela awistralî
Mirin
1855 – Søren Kierkegaard, fîlozofê danîmarkî
1990 – Yannis Ritsos, helbesvanê yewnanî
2004 – Yaser Erefat, yek ji serokên gelê Filistinê
2009 – Îhsan Fetahiyan, parêzvanê mafên mirovan û têkoşerê kurd
Cejn û salveger
Roja serxwebûna Angolayê
Roja serxwebûna Polonyayê
Roj |
1987 | https://ku.wikipedia.org/wiki/12%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 12ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
1941 – Li Erzinganê erdhej çêbû. Di encamê de 40.000 kesî jiyana xwe ji dest da.
Cîhan
1905 – Li Norwêcê di encama referandûmê de alîgirên monarşiyê li dijî alîgirên komariyê bi ser ketin.
1918 – Awistriya bû dewleta bi sîstema komarî.
1947 – Rojnameya almanî ya rojane Junge Welt, bi jêrnavê "Organa navendî ya ciwanên azad ên alman" derket.
1956 – Maroko, Sûdan û Tûnis tevlî Neteweyên Yekbûyî bûn.
1968 – Gîneya Rojbendî tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1975 – Komor tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1980 – Keştiya esmanî ya NASA'yê ya bi navê Voyager I, wêneyên xelekên gerstêrka Keywanê kişandin.
1981 – Keştiya esmanî Columbia ji bo ezman hatiye şandin. Bi vê re Columbia bû keştiya yekem ku du caran hatiye şandinî ezman.
1982 – Serokê partiya karkerên polonî Lech Walesa piştî girtina yazdeh mehan a girtîgehê, serbest hatiye berdan.
1998 – Alîkarê serokdewletê DYA'yê Al Gore Protokola Kyotoyê îmze kir.
1999 – Li bajarê Tirkiyeyê, Düzce, erdhejeke bi mezinahiya 7,2 çêbû.
Jidayikbûn
1842 – Lord Rayleigh, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1982 – Anne Hathaway, lîstikvana amerîkî
Mirin
1962 – Bror Abelli, lîstikvan, stranbêj û nivîskarê swêdî (jdb. 1880)
1989 – Dolores Ibárruri, nivîskar û ramyara baskî (jdb. 1895)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1988 | https://ku.wikipedia.org/wiki/13%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 13ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
1960 – Şewata Sînemaya Amûdê
Cîhan
1805 – Hêzên Napoleon Bonaparte ketine bajarê Viyanayê.
1918 – Şerê cîhanê yê yekem: Hêzên Bloka Hevalbend paytexta Osmaniyan, Stenbol, dagir kirin.
1947 – Versiyona pêşketî ya çeka keleşkofê hatiye encamdan.
1957 – Yekîtiya Sovyetan keştiya fezayê Sputnik-3 şande valahiyê. Di Sputnik-3 de du se hebûn.
1985 – Li Kolombiyayê volkanê bi navê Nevado del Ruiz teqiya: di encamê de nêzîkê 23.000 kesan jiyana xwe ji dest dan.
1994 – Di encama referandûmê de Swêdê biryar da ku tevlî Yekîtiya Ewropayê bibe.
1996 – Kofi Annan, bû sekreterê giştî yê Neteweyên Yekbûyî.
Jidayikbûn
354 – Augustînus, teolog û fîlozofê xiristiyaniyê
1899 – Huang Xianfan, dîroknasê çînî
Mirin
1981 – Xelîlê Çaçan Mûradov, nivîskar û rojnamevanê kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1989 | https://ku.wikipedia.org/wiki/14%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 14ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1940 – Şerê cîhanê yê duyem: Bajarê Îngilistanê, Coventry ji aliyê hêzên alman ve hatiye bombekirin. Di encamê de gelek sivîlan jiyana xwe ji dest da û katedrala bajar bi tevahî xera bû.
1941 – Şerê cîhanê yê duyem: Li bajarê Slonim a Polonyayê hêzên alman 9000 cihû kuştin.
1969 – NASA'yê ji bo peywira duyema ya bimirov a ji bo lêgerîna li ser heyvê keştiya Apollo 12 şande fezayê.
1975 – Spanya ji welatê Sahraya Rojava derket.
1984 – Yaneya tirk a futbolê ya neteweyî li hemberî Îngilistanê 8-0 têk çû.
2001 – Yekîtiya hêzên efxan ên bakurî, rêveberiya paytext Kabûlê bi dest xistin.
2002 – Li Arjentînê bi pêkhatina krîza aboriyê, dewlet bi 805 milyon dolaran bûbû deynbarê Bankaya Cîhanê.
Jidayikbûn
1719 – Leopold Mozart, bestekarê Awistriyayî, bavê Wolfgang Amadeus Mozart (m. 1787)
1740 – Johann van Beethoven, bavê Ludwig van Beethoven û mamosteyê wî yê yekem
1972 – Josh Duhamel, model û lîstikvanê amerîkî
1923 – Günter Dönges, nivîskarê alman
1970 – Julie Lynn Cialini, playmate, model û lîstikvana amerîkî
1973 – Dilnarîn, stranbêj û dansera kurd
Mirin
1716 – Gottfried Wilhelm Leibniz, fîlozof û matematîknasê alman
1831 – Georg Wilhelm Friedrich Hegel, fîlozofê alman
1989 – Semendê Siyabendov, leşker, nivîskar, asûdar û ramyarekî Kurdê sovyetî mir.
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1990 | https://ku.wikipedia.org/wiki/27%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 27ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
1978 – Partiya Karkerên Kurdistan (PKK) li gundê Fîsê (Lîce/Amed) weke partiyeke marksîst-lenînîst hatiye damezrandin.
2005 – Şakirê Miho, li Silêmaniyê xelata zêrîn a Pîremerd wergirt.
Cîhan
B.Z. 520 – Serhildana Araxa li Babîlê têk çû.
1095 – Papa Ûrban II li Konseya Clermontê Sefera xaçperestan a yekem daxuyand.
1228 – Bi daxwaziya Metran Robert dêrek li Velehradê tê avakirin ku ew bingeha bazîlîkaya îroyîn bû.
1912 – Spanyayê li ser peravên Marokoyê desthilatdariya xwe daxuyand.
1943 – Li Amasya, Çorum, Tokat, Ordu û Kastamonuyê erdhej çêbû. Di encamê de 4016 kes mirin û 23.785 mal xera bûn.
Jidayikbûn
1701 – Anders Celsius, stêrnas, matematîknas û fîzîknasê swêdî
Mirin
1953 – Eugene O'Neill, dramatîkerê amerîkî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1991 | https://ku.wikipedia.org/wiki/15%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 15ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1889 – Li Brezîlê komarî hatiye îlankirin.
1945 – Venezuêla tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1983 – Komara Tirk a Bakurê Kîprosê hatiye damezrandin lê tenê ji aliyê Tirkiye ve hatiye pejirandin.
1988 – Dewleta Filistînê ji aliyê Konseya Neteweyî ya Filistînê vehate îlankirin. Serokwezîrê Tirkiyeyê Turgut Özal, daxuyand ku ew dewleta Filistînê nas dikin.
2007 – Rojnameya tirkî Taraf derket.
Jidayikbûn
1862 – Gerhart Hauptmann, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
1952 – Xelîl Cindî, nivîskar û lêkolînerê kurd
1965 – Bengi Yıldız, parlementerê BDP yê Êlihê
Mirin
1916 – Henryk Sienkiewicz, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
1937 – Seyîd Riza, pêşengên serhildana Dêrsimê bû.
1959 – Charles Thomson Rees Wilson, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1967 – Michael Adams, pîlotê DYA'yî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1992 | https://ku.wikipedia.org/wiki/16%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 16ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1849 – Li Rûsyayê dadgehekê cezayê mirinê li Fyodor Dostoyevskî birrî lê piştre ev hatiye guhertin û bû cezayê sekan kişandinê.
1869 – Kanala Sûweyşê hatiye vekirin.
1907 – Herêma çermsoran û herêma Oklahoma bûne yek û weke dewlete 46emîn a bi navê Oklahoma tevlî DYA'yê bû.
1945 – Rêxistina Hevotinî, Zanistî û Çandî ya Neteweyên Yekbûyî (UNESCO) hatiye damezrandin.
2000 – Bill Clinton piştî şerê Viyetnamê bû serokdewletekê amerîkî yê yekem ku serdana Viyetnamê kir.
Jidayikbûn
1717 – Jean le Rond d'Alembert, fîlozof û matematîkzanê fransî (m. 1783)
1922 – José Saramago, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê (m. 2010)
1938 – Robert Nozick, fîlozofê amerîkî (m. 2002)
Mirin
1831 – Carl von Clausewitz, serhêz, reformîstê artêşê, zanyar û rewîşdarê leşkeri yê prûsî
2000 – Ahmet Kaya, bestekar û hunermendê kurd (jdb. 1957)
2006 – Milton Friedman, aborînasê amerîkî, Xelata Nobel a aboriyê li sala 1976ê (jdb. 1912)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1993 | https://ku.wikipedia.org/wiki/17%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 17ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
1997 – Fermandarê ARGK, Hüseyin Özbey (Harûn), li navbera Sason û Pasûrê bi heşt hevalên xwe re şehîd ket.
Cîhan
1869 – Kanala Suweyşê ku Deryaya Sor û Deryaya Navîn bi hev ve girêdidê bi şahiyekê hatiye vekirin.
1873 – Bajarên bi navê Buda û Peşt bi awayê fermî bûne yek û êdî weke Budapeşt hatin binavkirin.
1922 – Sîbîrya, tevlî Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst bû.
1939 – Piştî xwepêşandana xwendekarên çek ên li dijî naziyan neh xwendekar hatin kuştin û 1200 xwendekarên çek ji bo kampên naziyan hatin şandin. Ji wê rojê ve Roja Navneteweyî ya Xwendekaran tê pîrozkirin.
1989 – Li Çekoslovakyayê li dijî rejîma komunîst Şoreşa Qedîfe destpê kir. Gel bê tundî li qadan bi findan civiyan.
2007 – Ekuador, piştî 15 salan vegeriya nav rêxistina OPECê.
Jidayikbûn
1749 – Nicolas Appert, dahênerê fransî
Mirin
1990 – Robert Hofstadter, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1993 – Firîca Hecî Cewarî, bijîşka kurd û keça Heciyê Cindî
1997 – Hüseyin Özbey (Harûn), fermandarê ARGKê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1994 | https://ku.wikipedia.org/wiki/18%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 18ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1912 – Li Stembolê nexweşiya kolerayê belav bû.
1918 – Letonyayê ji Rûsyayê serxwebûna xwe îlan kir.
1926 – George Bernard Shaw diravên Xelata Nobelê qebûl nekirin û got "Ez dikarim Alfred Nobel ji bo dahênana dînamîtê efû bikim, lê tenê şeytanekî di şeklê mirovan de dikaribû Xelata Nobelê îcat bike".
1936 – Adolf Hitler û Benito Mussolini, hikûmeta General Franco ya li Spanyayê damezrandî, naskirin.
1943 – Şerê cîhanê yê duyem; Di Şerê Berlînê de 440 balafirên Royal Air Force, bombe li Berlînê reşandin, lê ziyaneke kêm da bajar û 131 alman hatin kuştin. Herwiha neh firokeyên RAFê hatin daxistin û 53 zilamên di hundirên wan de hatin kuştin.
Jidayikbûn
1897 – Patrick Blackett, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1939 – Margaret Atwood, helbestvan romannivîsa Kanadayî
Mirin
1922 – Marcel Proust, nivîskarê fransî (jdb. 1871)
1952 – Paul Eluard, helbestvanê fransî
1962 – Niels Bohr, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1995 | https://ku.wikipedia.org/wiki/19%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 19ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
2005 – Partiya Gel a Demokratîk (DEHAP), bi hemû rêveber û endamên xwe ve tevlî DTP bû û DEHAP fesih kir.
Cîhan
1095 – Konseya Clermontê ji bo nîqaşkirina şandina hêzên yekem ên Xaçperestan, bi banga papa kom bû.
1946 – Efxanistan, Îslenda û Swêd tevlî Neteweyên Yekbûyî bûn.
1969 – Futbolvanê efsanewî yê Brezîlê, Pelé, gola xwe ya 1000î tomar kir.
1977 – Balafireke Boeing 727 ya Portûgalê li Giravên Madeira kete xwarê. Di encamê de 130 kesan jiyana xwe ji dest dan.
1977 – Serokê Misir, Enwer Sedat, bû serokê yekem ê ereb ku serdana fermî ya Îsraêlê kir.
1988 – Li Pakistanê Benazir Butto bû serokwezîr.
Jidayikbûn
1917 – Indira Gandhi, serokwezîra Hindistanê (m. 1984)
1942 – Sharon Olds, helbestvana amerîkan
1953 – Patîko, serkerdekî serbazî ya rêxistina baskî ETA
1978 – Věra Pospíšilová-Cechlová, atleta çekî
Mirin
1492 – Camî, helbestvanê faris
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1996 | https://ku.wikipedia.org/wiki/20%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 20ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1917 – Li Ûkraynayê sîstema komarî hatiye îlankirin.
1940 – Mecaristan, tevlî dewletên Peymana Sêalî bû. Di vê yekîtiyê de Almanyaya Nazî û Îtalyaya Mussolînî hebûn.
1959 – Keyaniya Yekbûyî, Awistriya, Danîmarka, Norwêc, Portûgal, Swêd û Swîsre peymana rêxistina bi navê Yekîtiya Bazirganiyê ya Serbest a Ewropayê (EFTA) îmze kirin.
1985 – Microsoftê Windows 1.0 derxiste piyaseyê.
1989 – Şoreşa Qedîfe: Li bajarê Çekya, Pragê, hejmara xwepêşanderan ji 200.000 kesan gihaşt nîv milyon kesan.
1959 – Peymana Mafên Zarokan a Neteweyên Yekbûyî hatiye pejirandin.
Jidayikbûn
1858 – Selma Lagerlöf, nivîskara swêdî û xwediya Xelata Nobelê
1901 – Nazim Hîkmet Ran, helbestvan û nivîskarê tirk
1909 – Semendê Siyabendov, leşker, nivîskar, asûdar û ramyarekî kurdê sovyetî
1923 – Nadine Gordimer, nivîskara xwediya Xelata Nobelê
1973 – Mizgîn Hesko, helbestvana kurd
Mirin
1910 – Lev Tolstoy, romannivîsê rûs
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1997 | https://ku.wikipedia.org/wiki/21%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 21ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1386 – Tîmûrleng bi hêzên xwe re bajarê Tibîlîsî dagir kir.
1783 – Li Parîsê Jean-François Pilâtre de Rozier û Marquis d'Arlandes bi nepoxa germhewayî cara pêşîn firîn.
1789 – Karolînaya Bakur, bû 12emîn dewleta DYA'yê.
1877 – Thomas Edison, da zanîn ku wî fonograf îcat kiriye.
1918 – Ala Estonyayê ji aliyê çalakvanên pêş-serxwebûnê ve hatiye bikaranîn û weke ala fermî ya Estonyayê hatiye pejirandin.
1979 – Konsolxaneya DYA'yê ya li Îslamabadê, rastî êrîşê hat û hatiye şewitandin. Di encamê de çar kes mirin.
1980 – Li Las Vegas-Nevadayê di otelekê de şewat derket. Di encamê de 87 mirin û 650 kes brîndar bû.
2002 – Li kombûna Pragê ya NATO'yê de bangewaziya tevlîbûna rêxistinê li Lîtvanya, Letonya, Estonya, Bulgaristan, Romanya, Slovakya û Slovenyayê hatiye kirin.
Jidayikbûn
1694 – Voltaire, fîlozofê fransî
1902 – Isaac Bashevis Singer, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
1924 – Îsmet Şerîf Wanlî, profesor û siyasetmedarê kurd
Mirin
1970 – C. V. Raman, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1998 | https://ku.wikipedia.org/wiki/22%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 22ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1858 – Bajarê Denver a li Coloradoyê hatiye damezrandin.
1943 – Libnanê ji Fransayê serxwebûna xwe bi dest xist.
1943 – Şerê cîhanê yê duyem: Serokdewletê DYA'yê Franklin D. Roosevelt, serokwezîrê Brîtanyayê Winston Churchill, û serokê çînî Chiang Kai-Shek li Qahîre, Misirê civiyan û di derbarê têkbirina Japonyayê de nîqaş kirin.
1963 – Serokê DYE John F. Kennedy, li Dallasê di suîkastekê de hatiye kuştin.
1975 – Sîstema monarşiyê careke din li Spanyayê pêk hat. Juan Carlos bû keyê Spanyayê.
1986 – Mike Tyson di 20 salî ya xwe de bû şampiyonê herî ciwan ê boksê.
1989 – Di encama êrîşeke bombeyî ya li rojavayê Bêrûtê de serokê dewleta Libnanê, René Moawad, hatiye kuştin.
2005 – Angela Merkel, bû serokwezîra yekemîn a hikûmeta Almanyayê.
Jidayikbûn
1852 – Paul Henri Balluet, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
1869 – André Gide, nivîskarê fransî
1890 – Charles de Gaulle, serokkomarê berê yê Fransa
1908 – Nathan Ackerman, psîkoanalîst û mamosteyê zanîngehê
1966 – Nicholas Rowe, lîstikvanê skot
1986 – Andrew J. West, lîstikvanê amerîkî.
Mirin
1916 – Jack London, nivîskarê DYA'yî
1963 – John F. Kennedy, 35emîn serokdewletê DYA'yê
2011 – Danielle Mitterrand, hevjîna serokkomarê Fransayê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
1999 | https://ku.wikipedia.org/wiki/23%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 23ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1844 – Dukîtiya Schleswig-Holsteinê ji Danîmarkayê serxwebûna xwe bi dest xist.
1938 – Adolf Hitler ji bo cihûyên ku xwediyê bêhtirî 5.000 mark zagona stendina baca ji sedî bîst derxist.
1940 – Romanya, tevlî dewletên Peymana Sêalî bû. Di vê yekîtiyê de Almanyaya Nazî û Îtalyaya Mussolînî hebûn.
1946 – Behriyeya Fransayê bajarê Hai Phong ê Viyetnamê topbaran kir. Di encamê de 6.000 sivîlan jiyana xwe ji dest da.
1971 – Nûnerên Komara Gel a Çînê cara yekem tevlî civînên Neteweyên Yekbûyî û Konseya Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî bûn.
1980 – Li başûrê Îtalyayê erdhej pêk hat. Di encamê de 4.800 kesan jiyana xwe ji dest da.
1996 – Balafireke Etiyopyayê hatiye revandin. Piştî ku sotemeniya wê xilas, balafir kete Okyanûsa Hindî û 123 kesên têde mirin.
Jidayikbûn
1837 – Johannes Diderik van der Waals, fîzîknasê holandî.
1860 – Hjalmar Branting, serokwezîrê berê yê Swêdê.
1920 – Paul Celan, helbestvanê alman ê cihû.
1978 – Tanja Bruske, nivîskar û rojnamevana alman.
Mirin
(Kesên ku di vê rojê de mirî ne.)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2000 | https://ku.wikipedia.org/wiki/24%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 24ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
1925 – Li Erzeromê piştî îlankirina zagona şewqeyan xwepêşandanên nerazîbûnê pêk hatin. Li 13 xwepêşandêran cezayê darvekirinê hatiye birrîn û li Erzeromê heyvekê rewşa awarte hatiye îlankirin.
1976 – Li Bêgiriya Wanê bi mezinahiya 7,2 a li gor pîvana Richterê erdhej çêbû. Di encamê de 3.840 kesan jiyana xwe ji dest da.
Cîhan
380 – Theodosiusê Mezin şahiya xwe ya fermî ya têketina bajarê Konstantînopolîsê pêk anî.
1940 – Slovakya, tevlî dewletên Peymana Sêalî bû. Di vê yekîtiyê de Almanyaya Nazî û Îtalyaya Mussolînî hebûn.
1976 – Firîna yekemîn a bi zeplînê ji aliyê endazyarê fransî Henrî Giffard ve pêk hat.
1983 – Îsraîlê ji bo serbestberdana 6 leşkerên xwe 4800 Filistînî serbest berdan.
2007 – Di hilbijartinan de partiya Kevin Rudd bi radeyeka dengdayîna bilind biserket û ew bû 26emîn serokwezîrê Awistralyayê.
Jidayikbûn
1632 – Baruch Spinoza, fîlozofê holandî yê bi eslê xwe cihû
1926 – Tsung-Dao Lee, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1974 – Azad, rapvanê esilkurd ê Almanyayê
Mirin
1958 – Robert Cecil, dîplomatê xwediyê Xelata Nobelê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2001 | https://ku.wikipedia.org/wiki/25%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 25ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1667 – Li Kafkasyayê erdhejek pêk hat. Bajarê Şemaxî xera bû û nêzîkê 80.000 mirovî jiyana xwe ji dest da.
1703 – Bagera herî mezin a tomarkirî ya başûrê Îngilistan pêk hat. Di encamê de 9.000 mirov mirin.
1759 – Li Deryaya Navîn erdhejek pêk hat. Di encamê de ziyana mezin giha Bêrût û Şamê. Herwiha di navbera 30.000-40.000î de mirov mirin.
1936 – Almanya û Japonya, li dijî rejîma Bolşevîk peymana yekbûnê girêdan.
1960 – Xwişkên bi navên Minerva, Maria Teresa û Patria Mirabel ku wekî perperok jî tên bîr anîn, hatin qetilkirin. Her sê li Komara Domînîkê li dijî dîktatoriya Trujillo li ber xwe dabûn.
1973 – Li Yewnanistanê darbeya leşkerî pêk hat.
1975 – Sûrînam, bû welatekî serbixwe.
1992 -Parlemena federal a Çekoslovakyayê bi dengdanê biryar da ku welat di 1ê kanûna paşîn 1993an de weke Çekya û Slovakya bibin du dewlet.
1999 – Dadgeha bilind a cezayê ya nehê ya tirk, cezaya mirinê ya li ser rêberê PKK Abdullah Öcalan pejirand.
2000 – Li Azerbaycanê Bakuyê erdhejeke bi mezinahiya 7 a li gorî pîvana Richter pêk hat. Di encamê de 26 kes mirin.
Jidayikbûn
1917 – Alparslan Türkeş, siyasetmedarê neteweperest ê tirk (m. 1997)
Mirin
1903 – Sabin Arana nivîskarê baskî û damezrînerê Partiya Neteweperest a Baskî (jdb. 1865)
1950 – Johannes V. Jensen, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê (jdb. 1873)
1999 – Didier Anzieu, psîkoanalîstê fransî (jdb. 1923)
2012 – Arşevê Oskan, helbestvan û nivîskarê kurd (jdb. 1967)
Cejn û salveger
Roja navneteweyî ya li dijî zordariya li ser jinan
Roj |
2002 | https://ku.wikipedia.org/wiki/26%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 26ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
1971 – Şoreşgerê kurd Sait Kırmızıtoprak, bi du hevalên xwe re ji aliyê KDP ve hatiye kuştin.
Cîhan
1548 – Artêşa Osmaniyan bajarê Helebê dagir kir.
1842 – Zanîngeha Notre Dame ya li dewleta Indiana ya DYA'yê hatiye damezrandin.
1942 – Li Yûgoslavyayê Konseya Antî-Faşîst a Rizgariya Gel hatiye damezrandin.
1944 – Şerê cîhanê yê duyem: Moşekeke naziyan a V-2 li Londonê li firoşgehekê ket. Di encamê de 168 kesên di dikanê de mirin.
1944 – Şerê cîhanê yê duyem: Artêşa naziyan bi moşekên V-1 û V-2 êrîş birin ser bajarê Belçîka, Antwerpê.
1950 – Tirkiye tevlî Şerê Koreyê bû.
Jidayikbûn
1909 – Eugène Ionesco, şanonivîs û nivîskarê ê fransî (m. 1994)
1931 – Adolfo Pérez Esquivel, çalakvanê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
1971 – Sait Kırmızıtoprak, şoreşgerê kurd
2010 – Palle Huld, nivîskar û aktorê danîmarkî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2003 | https://ku.wikipedia.org/wiki/28%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 28ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
1998 – Li navçeya Çelê ya Colemêrgê firokeyeke artêşa tirk ji aliyê PKK ve hatiye daxistin. Di encamê de 16 leşker mirin.
2015 – Tahir Elçi parêzerê kurd û serokê Baroya Amedê di dema çalakiya xwedîlêderkertina Minareya Çarling û sekinandina şerê li Kurdistanê de, bi guleyekê hatiye kuştin.
Cîhan
1893 – Pîrekan cara yekemîn di hilbijartinên Zêlanda Nû de deng dan.
1936 – Japonya, dagirkirina Etiyopyayê ya ji aliyê Îtalyayê ve pêk hatibû pejirand.
1958 – Çad, Gabon û Komara Kongo bûne komarên xweser.
1960 – Morîtanyayê ji Fransayê serxwebûna xwe bi dest xist.
1964 – Partiya alman NPD li bajarê Hannoverê hatiye damezrandin.
1975 – Tîmora Rojhilat ji Portûgalê serxwebûna xwe îlan kir.
1991 – Osetyaya Başûr ji Gurcistanê serxwebûna xwe îlan kir.
Jidayikbûn
1757 – William Blake, helbestvan û wênesazê îngilîz
1820 – Friedrich Engels, fîlozofê alman
1881 – Stefan Zweig, nivîskarê Awistriyayî
1950 – Russell A. Hulse, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1964 – Şêrko Fatah, nivîskarê kurd
1979 – Sarah Perry, nivîskara îngilîz
Mirin
1954 – Enrico Fermi, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1968 – Enid Blyton, nivîskarekî îngilîz.
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2004 | https://ku.wikipedia.org/wiki/29%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 29ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
800 – Karlê Mezin ji bo lêpirsînkirina îddayên di derbarê sûcdariyên Papa Leo III de giha Romayê.
1922 – Mezela Tutankhamun ji bo gel hatiye vekirin.
1944 – Komara Gel a Albanyayê hatiye damezrandin.
1945 – Komara federal a Yûgoslavyayê hatiye damezrandin.
1947 – Neteweyên Yekbûyî, parçekirina ji hev ya Filîstîn û Îsraêlê pejirand. Bi vê re dewleta Îsraêl hatiye damezrandin.
1972 – Helbestvan Can Yücel, ji ber pirtûka xwe ya bi navê "Sosyalîzm û Mirov li Kubayê" ji bo cezayê lêbirrîn ê 7,5 salan kete girtîgehê.
1978 – 913 endamên terîqeta bi navê Perestgeha Gel li daristanên Guyanayê bi hev re jehr xwarin û xwe kuştin.
Jidayikbûn
1825 – Jean-Martin Charcot, norlogê fransî
1924 – Danielle Mitterrand, hevjîna serokkomarê Fransayê
1932 – Jacques Chirac, serokkomarê berê yê Fransayê
Mirin
1932 – Evdila Cewdet, bijîşk, helbestvan û siyasetmedarê kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2005 | https://ku.wikipedia.org/wiki/30%C3%AA%20%C3%A7iriya%20pa%C5%9F%C3%AEn | 30ê çiriya paşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1872 – Yekemîn maça futbolê ya navneteweyî li Glasgowê hatiye leyistin (Skotland-0 Îngilistan-0)
1908 – Li Marianna ya Pennsylvaniayê di encama teqîna tepînkekê de 154 kesan jiyana xwe ji dest da.
1936 – Li Londonê Qesra Krîstal ango the Crystal Palace di encama şewatê de xera bû.
1966 – Barbadosê ji Brîtanyayê serxwebûna xwe bi dest xist.
1967 – Komara Gel a Yemena Başûr ji Brîtanyayê serxwebûna xwe bi dest xist.
1982 – Albûma Michael Jackson ya li cîhanê herî gelek hatiye firoştin ''Thriller derket.
Jidayikbûn
1667 – Jonathan Swift, nivîskarê îrlandî
1817 – Theodor Mommsen, dîroknasê xwediyê Xelata Nobelê
1835 - Mark Twain, nivîskarê amerîkan
1865 – Rudyard Kipling, helbestvan brîtanî, romannivîs û çîroknivîs
1869 – Nils Gustaf Dalén, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1874 – Winston Churchill, siyasetmedar û serokwezîrê Brîtanyayê
Mirin
1900 – Oscar Wilde, şanonivîs û helbestvanê îrlandî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2006 | https://ku.wikipedia.org/wiki/Sems%C3%BBr | Semsûr | Semsûr () bajarekî Bakurê Kurdistanê ye ku navçe û serbajarê parêzgeha Adiyemanê ye. Semsûr di nav sinorên komara Tirkiyê de ye. Çaxa osmaniyan navê xwe Hisnê Mensûr (tr: Hısn-ı Mansur Sancağı) bû.
Nav
Hisn Mensûr (Kela Mensûrê) navê herî kevn ê bajêr e. Piştî avabûna Cumhuriyeta Tirkiyê navê bajar bû Adiyaman. Bi kurdî jê re dibêjin Semsûr. Wekî din çend navê wê yên ku pir nayên zanîn hene weke: Kor Semsûr, Wadî leman, Yadîyeman. Ji gor balekê jî di mehna welatê dayîkê de tê gotin ku "Ya-dê-ya-min".
Dîrok
Dîroka Semsûrê li gorî lêkolînên ku li Şikefta Palaniyê hatine kirin heya berî zayînê(BZ) 40.000’an dihere. Li gorî dîroka nivîskî, tê diyarkirin ku gelê yekemîn ku li derdora Semsûrê cîwar bûye, yek ji gelên qewmên Hînd-Ewropî gelê Hîtîtî ye. Piştî Hîtîtiyan jî li herêma Semsûrê gelek şaristanî bûne desthilatdar û bajar di tesîra van şaristaniyên hatî û çûyî de maye.
Dema Hîtîtiyan (BZ 1650-1340):
Di dema Key Telepinusê yekem de Şaristaniya Hîtîtî desthilatdariya xwe li Anatoliyê bi hêz kiribû. Li gorî nivîskên Bogazkoyê, Semsûr jî di vê demê de diket nava sînorên Şaristaniya Hîtîtiyan. Piştî Telepinus serweriya Hîtîtîyan li herêmê qels bû.
Dema Hûrrî û Mîtanniyan: (BZ 1340-1000)
Hûrriyan BZ sedsala XIV’an de Hûrriyan desthilatdariya herêma Semsûrê bi dest xistin.
Tê îdîakirin ku şikeftên li Çiyayê Nemrûd bermayiyên Hûrriyan in. Mîttaniyan desthilatiya Hûrriyan têk bir û serweriya herêmê bi dest xist.
Tê zanîn ku BZ di navîna sedsala 15’emîn de, Mîttanî li herêma Meletiyê desthilatdar bûn.
Keyaniya Kummuh: (BZ 1000-708)
Piştî hilweşîna Hîtîtiyan, li Mezopotamyaya Jorîn ji aliyê sîyasî ve gelek guherîn pêk hatin. Li cihên di bin desthilatdariya Mîtanniyan de dewletên nû derketin holê. Di BZ 1000’an de li herêma Semsûrê Keyaniya Kummuh hate damezrandin.
Keyaniya Asûran: (BZ 708-605)
Di BZ 708’an de di navbera Keyaniya Kummuh û Asûriyan de şerê rû da û Keyaniya Kummuh têk çû. Keyê Asûran Sargonê II. herêm bi dest xist û piraniya niştecihan sirgûnî Mezopotamya Başûr kir.
Dema Persan: (BZ 553-333)
BZ 553’an de hikumdarê Îranê Keyxusrew sînorên Anatoliyê yên heya Qizilirmakê bi dest xistin.
Bi vê yekê re Semsûr jî tevî sînorên Persan bû.
Dema Helenîstîk: (BZ 333-323)
BZ 333’yan de Îskenderê Mezin hikumdarê Persan Dariusê III. têk bir û axa Persan a li Anatoliyê tevî ya Împaratoriya Îskender bû.
Keyaniya Selokîd: (BZ 305- BZ 69)
Piştî mirina Îskenderê Mezin, di navbera kurên wî de pevçûna desthilatdariyê derket. Ji kurên wî Selevkosê I. BZ 305’an de bi tevahî bû desthiladarê dewletê û li herêma ku Semsûr jî tê de Keyaniya Selokîd damezrand.
Keyaniya Komagênê: (BZ 69-PZ 72)
Dîroka Komagênê bi serhildanekê dest pê dike. Piştî ku serhildan hate serkutkirin jî Komagênê ji bo serfiraziya xwe ketin nava hewldanan. Mîtradates I Kallinikos bi keça keyê Împeratoriya Seleukî, Laodikê re zewîcî û kurê Mithradates Antîoxos I Theos BZ 69’an de derket ser text û ew dem weke dîroka damezrandina Qraltiya Komagênê hate pejirandin. Lê di dema Antiochosê IV. de navbera Împaratoriya Roma û Keyaniya Komagênê xera bû û Roma, Antiochosê IV. ji desthilatdariyê xist û di PZ 72’an de Komagênê weke parêzgehekê bi Sûriyê ve girêda.
Dema Împaratoriya Romayiyan: (72- 395)
Piştî ku desthilatdariya Komagênê qediya, Împaratoriya Roma li Semsûrê li hemberî Persan gelek lejyon( yekîneyên leşkerî) bi cih kirin. Di vê demê de Samsat jî kirin baregeheke leşkerî.
Dema Bîzansiyan: (395-636)
Di 395’an de Împaratoriya Roma weke Romaya Rojhilat û Romaya Rojava bû du perçeyan. Romaya Rojhilat navê Bîzans wergirt û bû desthilatdarê herêmê.
Dema Emewiyan: (670-758)
Artêşa Emewiyan di sala 670’an de kete herêma ku Semsûr jî tê de ye û cihên sereke yên weke Semsûr û Samsatê hatin bidestxistin. Piştî ku Emewiyan Semsûr bi dest xistin îcar bêgav man ku bi Abbasiyan re mijûl bibin.
Dema Abbasiyan: (758-958)
Piştî ku Abbasiyan Emewî têk birin, Semsûr kete bin desthilatiya Abbasiyan. Lê di sedsala X. de desthilatdariya Abbasiyan hilweşiya û bandora Selçûkiyan dest pê kir.
Dema Selçûkiyan:
Di 1066 de serfermandarê Selçûkiyan Derdora Semsûrê bi dest xist lê ji ber geremolên derketî neçar ma ku bi şûnde vegere. Piştî Şera Melezgirt Selçûkî bi hêztir bûn û di 1082’an de Semsûr bi dest xistin. Di 1239’an de Baba Îshak li hemberî Selçûkiyan li Semsatê serhildanek li dar xist û Selçûkiyan serhildan bi zorê serkut kirin.
Dema Memlûk û Dulqediriyan:
Di 1243’yan de Selçûkî li hember artêşa Moxolan têk çûn û bi vê yekê re Moxolan gelek der bi dest xistin. Di 1250’an de herêma Semsûrê kete bin desthilatdariya Moxolan. Memlûkan piştre bi alikariyê, herêma Semsurê dîsa bi dest xistin. Dulqediriyan di bin desthilatiya Memlûkan de serweriya xwe li derdora Semsûrê îlan kir.
Dema Împaratoriya Osmaniyan:
Têkiliya Semsurê bi Împaratoriya Osmaniyan re yekem car di 1398’an de bi êrîşa Beyazidê I. dest pê kir û di 1516’an de dema Yavuz Selîm Amed zeft kir Semsûr bi tevahî ket bin destê Împaratoriya Osmaniyan. Di bin desthilatdariya Împaratoriya Osmaniyan de Semsûr piştî 1516’an weke sencaxekê bi parêzgeha Mereşê ve hate girêdan. Di 1531’an de weke qezayekê bi sencaxa Elbîstanê ve hate girêdan û piştre jî di 1563’an de dîsa bi Mereşê ve hate girêdan. Piştî Tenzîmatê di 1849’an de weke sencaxekê bi vîlayeta Amedê ve hate girêdan. Di 1859’an de bi sencaxa Meletiyê û di 1883’an de bi vîlayeta Elezîzê ve hate girêdan.
Dema Komara Tirkiye:
Semsûr di 1’ê Berfanbarê 1954’an de ligel navçeyên Besnî, Gerger û Kolikê ji bajarê Meletiyê veqetî û bû bajar.
Parêzgeha Semsûrê
9 şaredê/navçe, 19 şaredarî û 427 gund heye.
Semsûr - Semsûr, Akpinar, Çalgan, Koc Alî, Quyuçak
Bêsnî - Bêsnî, Keysun, Qizlîn (senter: Sahandîl), Siwarî, Şambayat
Çêlikan - Çêlikan
Aldûş - Aldûş, Taraksu (senter: Tîllo)
Sergol - Sergol, Belweren, Perwerî (senter: Perwerî Mazîn)
Kolîk - Kolîk, Tûxarîs, Alut (senter: Tawsî), Narince
Semîsad - Semîsad
Sinciq - Sinciq (senter: Bîrîmşe)
Tût - Tût
Kronolojiya bajêr
Berî Îsa(zayîn)
1650-1340 Dema Hîtîtiyan
1340-1000 Dema Mitanî û Hûriyan
1000-708b Hukumdariya Kummuh
708- 605 Hukumdariya Asûriyan
Piştî Îsa (zayîn)
72-395 Împaratoriya Romayiyan
395- 636 Dema Bîzansiyan
670- 758 Dema Emewiyan
1226 Dema Selçûkiyan
1517 Dema Osmaniyan
Erdnîgarî
Sînorên Bajêr
Bajar di nav parelelên 37° 25' û 38° 10' bakur û merîdiyenên 37° 25' û 39° 15' rojhilat de ye. Sînorên bajêr li bakûr bi Melediyê, li rojava bi Meraşê, li başûr bi Ruhayê, li rojhilat bi Amedê u rojavayê başûr ji Eyntawê ra tê girêdan.
Taybetiyên erda bajêr
Pîvana erda bajêr 7.614 km² ye. Belavbûna erdê li gora şeklê ser erdê wiha ye: deşt ji % 10,7, zozan ji % 3, plato ji % 34,1 û çiya ji %52,2. Ji % 88 yê gel bi çandinîyê re mijûl dibe. Li herêmê behîv, genim, fistiqên şamî, tirî û titûn herî pirtir tên çandin.
Avhewa
Li bajêr avhewa (îklîm) Behra Sipî serdest e. Havînan hewa germ û ziha û zivistanan jî sar û bi şilî û şepelî derbas dibe.
Çiyayên herêmê
Çiyayê Bezar (1.050 m) Çiyayê Reş (1.115 m), Çiyayê Boz (1.200 m), Çiyayê Borik (2.110 m), Çiyayê Nemrûd (2.150 m), Gordik (2.206 m), Dîbek (2.549 m), Çiyayê Spî (2.551 m)
Deştên Herêmê
Deşt li heremê kêm in, tenê deşta Kaxta (Kolik) û Semsûrê mezinbûna wan digihîje 800 km² yê.
Çem û gol
Ferat, Sofraz, Kaxta û Aqsû çemên herî mezin in ku li herêmê diherikin. Li herêmê tenê çar golên biçûk hene. Di wan golan de mehsî jî tên girtin. Golbaşî an Sergol (5 km²), Azaplî (4 km²), Îneklî (3 km²), Abdulherap (2,5 km²).
Babetên heywanan
Nifûsek mezin li bajêr haywanan xwedî dikin. Ji bilî heywanên kedî, di nava hudûdên herêmê de berazên kovî, werdekên kovî, û qazên kovî jî li dora golan peyde dibin. Ji bo nêçîra kewan herêm pir musaîd e.
Aborî
Serwetên bin erdê
Madenên herî pir ku li herêmê ji bin erdê dertên; sifir û krom in. Van salên dawiyê li herêmê damarên petrolê jî hatine dîtin.
Dewlemendiyên Binerdê:
Devera Semsûrê ji aliyê madenan dewlemend e. Di serî de neft, sifir hesin,manganez,fosfat,gil,rêjî tê derxistin.Ji van ê herî pir tê hilberandin neft e.
Li gelek herêmên bajêr bîrên neftê hene. Hêştiran,rojavayê Firatê,Akpinar,Kifrî,Tûreşk,,Karakuş,
Lîlan bîrên sereke yên neftê ne.Di salên dawîn de hilberîna neftê her çiqas kêm bûye jî disa rêjeya hilberînê girîngiya xwe diparêze.
Ji bilî neftê li
Cêlikan: sifir ,hesin, fosfat
Bêsnî: Manganez, fosfat,
Serêgolê: Rêjî ,manganez, fosfat, gil
Semsat: Gil
Tût: Manganez
Navend: manganez, fosfat, gil
Kolik: gil tê hilberandin.
Ciyên turîstîk û gerê
Ji alî dîrokê ve bajar pir dewlemend e. Çiyayê Nemrûdê ciyê herî pir naskirî ye ku turîst ji her deverên dinyayê tên û çiya ziyaret dikin. Ciyên wek Golbaşî, Orenli û Başpinar jî ji bo ger û seyranan musaîd in. Wekî din; Girê Qereqûş, kelha Kolikê, Arsemiya, Perre (bajarekî antîk ku di demê Komeganyan de mayî ye, 5 km dûrî bajêr li aliyê bakûr ve), Dêrik (kelheyek li Gergerê) Şikefta Palaniyê, Goristana Turişê (di demê Roma yê de maye, goristan hemû li berên qewirî pêkhatine.) Kelha Hisni mansûr ê, Pira Cender ê, Kaniya zerban ê, ava sipî û hwd.
Çand û huner
Ol û civak
Piraniya nifûsê misilman e , pir kêm xiristiyan jî hene. Kurd (zaza û kurmanc) piraniya gelheyê (nufûs) tînin pê. Wekî din tirk jî li herêmê pir kêm hene.
Bi taybetî gelê Semsûr ê nûfûsa wê sedî re 25 Elewî ne, siniyên wan jî henefî ne.
Xwarinên herêmê
Kutilkên dagirtî, Çîgê goşt(çiğ köfte), nahna kifte, danreş, bilxurê sîrê, kifta bi mast xwarinên herêmî e ku yên herî pir tên xwarin li herêmê.
Parsûyên dagirtî, parsûyên vale, Şorbe meyr, dew li ser, tevlihev,hewrişk,şilikî, hesîde, Cemêlî, ardemot, kuncemot, tophelwa,mencik, bostanî,Cacixa pirparê(Ew gelek meşûre û teybetî Semsûrê ye, dançîgî nîskan, gêrmiya mirîkê, tirşikê balcana,Qulotik,pehnkî,tirşikê kulindira, cacixê qişikan, qatmê siwaran, qatmê sîrîm, qatmê pincêr.sîre mast, tirşikê qalikan, qêyxane.
Kincên herêmê
Kincên herêmê, wek mina bajarên kurdistanî ye. Mêr û jin herdu tev jî şal li xwe dikin. Jin serê xwe, bi kitana spi, digrin.
Lîsteya gundan
Bozpınar - Arix
Kavaklı - Pîrax
Aktoprak - Kilelan
Erikli - Berbût
Sarıca - Serice
Tütenocak - Bersomîk
Bağbaşı - Pilêş
Esendere - Kilîsk
Damlacık - Tawsî
Sırakaya - Kakşêr
Gölgeli - Bervedol
Akdoğan- Xeştûr
Koçtepe - Hopak
Kayadibi - Pevrikan
Bölükyayla-Mazêl
Boğazkaya- Xemşüg
Yedioluk - Şexmîr
Derinsu - Şêxan
Kozan - Qozan
Pınaryayla - Artan
Kaşköy - Sermikan
Olgunlar - Harun
Toptepe - Simîli
Kemerkaya - Axgewr
Boğazözü - Girik
Kömür - Komîr
Düzce - Keluz/Millik
Yenice - İgundi
Serhatlı - Madun
Çemberlitaş - Hêştiran
Uzunpınar - Çarkezi
Gözebaşı - Hosmosu
İnceler - Tirintil
İpekli - Elîfî
Sarıharman - Selamût
Çayırlı - Dolik/Tolik
İncebağ - Çavişi
Kuştepe - Hozrin
Aydınlar - Pêşpinî
Karahöyük - Girê Reş
Karakoç - Qereqoc
Aydınçoluk - Terman
Sarıkaya - Halkuto
Mestan - Mestan
Kavak -
Doğanlı - Şehinkan
Çatalağaç - Şêxmûr
Gökçay - Kerikan
Bağlıca - Bûbikan
Koçali - Qoçelî
Ağaçkonak - Kurêmilî
Varlık - Kurab
Çamlıca - Dol
Uzunköy - Tilkiyan
Yazıbaşı - Azikan
Çamyurdu - Gomikan
Tekpınar - Balyan
Kuşakkaya - Şêxlera Jorîn
Kayaönü - Ferxikan
Ahmethoca - Malabavê
Oluklu - Hecîwerd
Akçalı - Axçil
İndere - Zey
Yeşiltepe - Albîr
Kayatepe - Rezib
Esence - Tayyibiye
Karakoyun - Axikan
Taşgedik - Haydaran
Ormaniçi - Alxan
Koruköy - Koru
Yenigüven - Misûrkan
Örenli - Piran
Esentepe - Kerkişin
Ulubaba - Çinarik
Dardağan - Qırıklı
Durukaynak - Pişinîk
Güneşli - Lif
Ataköy - Dilqicix
Tekpınar - Kûlika Reş
Başpınar - Kûllûm
Bağdere - Mezgitli
Çobandede - Îzdik
Bağpınar - Çalxan
Yazıca - Çençen
Bozhüyük - Girê Boz
Yazlık - Kerdiz
Kuyulu - Turûş
Taşpınar - Xosirge
Beşyol - Axçik
Lokman - Lokman
Vartan - Vartan
Güzelyurt - Kilîsik
Hacıhalil - Hecîxelîl
Gümüşkaya - Palaş
Işıklı - Kemeredîn
Akyazı - Xolxolik
Durak - Gemrik
Üçdirek - Kuristan
Ilıcak - Firlaz
Elmacık - Xorraf
Yayladamı - Kom
Yarmakaya - Çeqal
Alıbey - Girê Gulaf
Ugurca - Ennab
Battalhüyük - Girê Betal
Caylı - Qaqûrtlî
Göztepe - Gergeran
Yaylakonak - Balyan
Palanlı - Palaniyê
Bebek - Bêbek
Kuyucak - Qucaq
Ağcin - Axcin
Boztepe - Xozgirt
Ekinci - Koşin
Eümansur- Hisnîmensûr
Hasancık - Hesencix
Dandırmaz - Tolemez
Davuthan - Dawudxan
Akdere - Axdere?
Karagöl - Axdikan
Börkenek - Borgenek
Çamgazi - Çamqazî
Kındırali - Qindiralî
Doyran - Dewran?
Paşamezrası qereqoca jor?
Hasankendi - Hesenkêndî
Kızılcahöyük - Qizilciq
Atakent - Qarîciq
Çavkanî
Rojnameya Semsûr(Gazete Semsur)www.rojnameisemsur.com (dîrok)
www.adîyaman.bel.tr (dîrok)
www.kahta.gen.tr (dîrok) |
2007 | https://ku.wikipedia.org/wiki/2%C3%AA%20adar%C3%AA | 2ê adarê | Bûyer
Kurdistan
1925 – Hêzên Şêx Seîd dora Amedê girtin.
1945 – Li bajarê Kurdistan Bedlîsê erdhej çêbû.
1950 – Li bajarê Wanê 33 kurd ji aliyê artêşa tirk ve bi fermanê orgeneral Mustafa Muğlalı ve hatin gulebarankirin.
1994 – Derbeya parlamenê pêkhat. Parlementerên DEPê Hatîb Dîcle, Leyla Zana, Ahmet Turk, Orhan Dogan, Selîm Sadak, Mahmut Alinak, Sirri Sakik li meclîsê mafê destnedana wan hate rakirin û hatin girtin.
2012 – Li Amedê bi beşdariya nêzîkê 200 zimannasan Konferansa Ziman a Neteweyî destpê kir. Ev konferans sê rojan dom kir.
Cîhan
1836 – Komara Teksasê ji Meksîkayê veqetiya û serxwebûna xwe îlan kir.
1910 – Li Washingtonê du trên li hev qelibîn û 118 kes mirin.
1933 – Li Japonyayê, erdheja herî dijwar ya 133 salan qewimî.
1943 – Li Sûtlûceya Stenbolê kargeha teqemeniyê teqiya, 27 kes mirin.
1956 – Marokoyê ji Fransayê serxwebûna xwe bi dest xist.
1992 – Ermenistan, Azerbaycan, Qazaxistan, Qirgizistan, Moldova, San Marîno, Tacîkistan, Tirkmenistan û Ûzbêkistan tevlî Neteweyên Yekbûyî bûn.
Jidayikbûn
1931 – Mîxaîl Gorbaçov, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
1937 – Abdelaziz Bouteflika, serokdewletê Cezayirê
1964 – Îsmet Elçî, nivîskar û derhênerê esilkurd
1969 – Mesrûr Barzanî, serokwezîrê Başûrê Kurdistanê
1980 – Zuhal Demir, parlementera esilkurd
Mirin
2007 – Nedim Dağdeviren, helbestvanê kurd
Cejn û salveger
2ê adarê roja cejna Heftemal e.
Roj |
2010 | https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%9Brmiye | Ûrmiye | Ûrmiye, Wirmê an Urmê (), bajarê didu ya herî mezin ê rojhilatê Kurdistanê paş bajarê Kirmaşan ê ye. Nifûsa bajarê Ûrmiyê li derdora 970.000 ye. Xelkê Ûrmiyê bi zaravayê kurdî kurmancî û zimanê azerî dipeyivin. Bajar ji çend herêmên cuda ên kurdnişîn û azernişîn pêk tê:
Etîmolojî
Heta niha gelek niqaş li ser vî navî hatine kirin. Hraç Martirosiyan (Hrach Martirosyan) di kitêba xwe bi navê Studies in Armenian Etymology di rûpela 681 de dibêje Ormî di zimanê Ermenî de wate divarê derûdora bajêr. Paşê dibêje ormi digel ὅρμος / hormos a Yewnanî bi wateya liman ya iskile, yek kok heye ku erdnîgarê jî vê peyt dike.
Ûrmiyê dîrokekî pir kevin heye. Pêşniyarê dîn ji bo koka navê Ûrmiyê ev in: Pourdavoud, Ûr- (bajerekî mîna di bêjeya Ûrşelîm, bajarê Silêman) û -miye (av); di zimanê Aramî de wate bajarê avan. Samuel Noah dibê ku orum digel ho-ru-um a di navê horumkoraka ya Sumêrê ku navê çiyayekî di Efsaneya loqalbanda padişahê Sumerê ye hevkok be. Minorsky, ji ber ku di hin nivîstekyên Sûryanî de ku li pal gola Ûrmiyê hatine dîtin navê Armaitî Urmaitî hatiye dibe ku ev nav Sûryanî be. Navê berê yê Ûrmiyê di serdema şah de Rizayiye bû ku ji navê Riza Şahê Pehlevî girtÎ bûn. Navê Ûrmiyê yê kevin di serdema Sasaniyan de Çîçist bû ye ku di nivîsteka Avestayê de jî hatiyê ku zadîgeha Pêxembera Zêrdeşt bû ye. Niha jî li kêlega Ûrmiyeyê gundek bi navê Çîçist heye.
Erdnîgar
Ji aliyê erdnîgariyê de, bajarê Ûrmiyeyê ji aliyê rojhilat ve digehe gola Ûrmiyê û ji aliyê rojava ve digehe bakurê Kurdistanê û ji bakur ve digehe bajarê Selmasê û ji aliyê başûr ve digehe bajarên Nexede û Şino yê.
Ûrmiye navenda parezgeha Azerbaycana Rojava(bi kurdî parêzgeha Ûrmiye) yê, ku ji bajarên Mehabad, Xoy, Selmas, Makû, Çaldiran, Miyanduav, Bokan, Nexede, Şino, Pîranşar û Serdeştê pêk tê.
"Menda-Avdî"
Dabeşkirina bexşê
Dîrok
Di vî bajarî de yek ji pêşengên tevgera Kurdayetiyê Dr. Qasimlo hatiye dinê.
Demografî
Li herêmê êlên Begzade, Celalî, Dirî, Hinare, Herkî , Kirmanc, Kore Sunî, Seyîd û Evdoyî û Kardarî dijîn.
Çavkanî
Girêdanên derve
Bajarên Rojhilatê Kurdistanê
Rojhilata Kurdistanê
Ûrmiye |
2011 | https://ku.wikipedia.org/wiki/Soma%20Biradost%20%28nahiye%29 | Soma Biradost (nahiye) | Soma Biradost, yek ji nahiyeyên ku bi navçeya Ûrmiye ve girêdayî ye. Nahiye dikeve parezgeha Azerbaycana Rojava a Rojhilata Kurdistanê. Ev bexş Ji du gundistanên Soma û Biradostan pêk tê navenda wê jî bajarê Sêroyê ye. Rûniştvanên wê bi giştî kurdên kurmanc in. Ev bexş hemû çiya ne û zêdetir li 1600 metro ser asta deryayên azad e.
Dabeşkirina nahiyeyê
Yek bajar û sê gundistan li vê nahiyeyê hene;
Bajar: Sêro
Somaya Serî
Somaya Binî
Biradost
Çavkanî
Nahiyeyên Ûrmiyeyê (navçe) |
2013 | https://ku.wikipedia.org/wiki/Rojhilata%20Kurdistan%C3%AA | Rojhilata Kurdistanê | Rojhilata Kurdistanê perçeyê Kurdistanê ye ku di nav sînorên Îranê de ye. Jimara nîştecihên vê perçeya Kurdistanê, zêdetirî 10,000,000 kes e ku nîzêkî 1,500,000 kurd li herêma Xorasanê dijîn.
Ziman
Zarava gelê Rojhilata Kurdistanê soranî, kelhorî, kirmancî , hewramî, lekî û Lurî ye.
Dîn
Dînên xelkê Rojhilata Kurdistanê sunî, şîe, Alevî, yarsan û cihû û Zerdeştî ne.
Erdnîgar
Ev par ji Kurdistanê ji 11 herêman pêk tê: herêma Mukriyan, herêma Erdelan, herêma Kirmaşan, herêma Hewraman û herêma Lekistan , herêma îlam. û herêmaLoristan. û herêmaHemedan. û herêmaŞarîkurd. û herêmaXuzistan. û herêmaYasûc. û herêma Kazrun û Genave.
Dîrok
Rojhilata Kurdistanê meko ya şoreş û serhildanê ye ku di sala 1945an de yekemîn partiya siyasiya kurdî di vê perçe ji Kurdistanê li navenda Nationalism a kurdî, bajêra Mehabad ê ava bû û di sala 1946an de jî tenha komara kurdî bi nava Komara Kurdistan li ser destê Qazî Muhemmed di navenda Rojhilata Kurdistan , bajara Mehabad hat ragehandin.
Rewşa niha
Rojhilata Kurdistanê di halê hazir de di nav axa dewletê Îranê de ye. Herêma Kurdistanê ji parêzgehên Azerbaycana Rojava, Kurdistan, Kirmaşan, Îlam, Hemedan pêk tê. Her wisa parêzgeha Xorasana Bakur jî kurd in, lê ji ber sedemên cografî di nav Kurdistanê de nayê hesibandin.
Rûerd
Rûberê Rojhilata Kurdistanê 204.352 km2 ye. Rojhilat herêmke çiyayî ye. Rojhilata Kurdistanê ji van navçan pêk tê: Ji bakur ber bi başûr ve navçeya Mako, Urmiye, Somabiradost, Bêlewer, Mukriyan, Erdelan, Hewreman, Kirmanshah, Îlam û Lekistan û Loristan û Hemedan û Xuzistan û Şarîkurd û Yasuc û Genave û Kazrûnin. Heger mirov wekî ku di balafireke de be fi bi jor ve, li herêma Rojhilat mêze bike, çiyayên bilind û daristanên gurr dibîne.
Di navbera van çiyan û baniyan de deştên rast û bi ber, çem û newalên bi av hene. Çiya û deten herî girîng ên van navçeyan jin bakur ber bi başûr ve ev in: Çiyayên Çilikan û Sarîdaş, deştên Soma û Bêlewar, Çiyayê Reş (3578 m), Deştên Wirmiye û Mergewer. Çiyayên Mukriyan, deşta Şarwêran, zincîra çiyayê Zagrosê û li başûr çiyayên Şaho (3390 m), Dalaxanî û Paraw, deştên Kamyaran û Mayîdeşt, çiyayên Wuşnrankêw (4050 m), Mezin û Spî hene.
Piranî darên mazî û berû ne. Di nav wan de darên mêwe ji hene. Wekî enab, beyîv û hirmiyê kovî, aqasya, erxewan, spîndar, soreçinar, berû mazî û mêxik. Herweha tû, mêw, xox, qeysî, gûz, hinar, hirmî, guyîj, belalûg, sêv, gelaz, bîhok û sincû ji hene. Li herêma çiyayên Qendil û Zagrosê baran zêdetir dibare. Hebûna baran û berfê li çiyayên Kurdistanê bûne sedem ku çem û kanî pir bi av in. Havînan li Kirmanşahê germahî digihe 35-45 pileyî. Germtirîn bajarê herêmê Qesrêşêrîn û Mêhran in. Sartirîn bajar Bokan û Sine in. Zivistanan li van bajaran serma dikeve binî -30-35 pileyî.
Zincîra çiyayên Zagrosê
Çiyayên Zagrosê ji geliyê şîn heta geliyê Alan ji Kurdistana Rojhilat û Başûr re dibe wekî tixûb. Zagros rêzçiyayên Kurdistanê ne. Ew ji bakur ve ber bi bashûr, ji Agirî heta Luristanê dom dikin. Ew heta herêma shirazê diçin. Dirêjiya Zagrosê ji 1000 km zêdetir e. Bilindiya wan li Wuştrankêw 4700 metreyî derbas dike. Divê herêmê de, ji bakur, ber bi başûr ve çiya paralel in. Li bakur çiyayên Sahend û Sebelan bi berf in. Berfên wan ji payîza pêşîn heta dawiya biharê dimîne. Rêza Zagrosê ber bi Mezopotamyayê ve, di navbera geliyê Şîn û Alan de/ bilind û tûj in. Lê, di navbera Badînan û Mûsilê de nizim dibin. Dadikevin 450 metreyî. Li aliyê rojhilat Ji 1000 metreyî bilintir cîh hene. Geliyê Şîn 2860 metre ye. Ji ber vê yekê di hindava Mûsilê de çemên Rojhilata Kurdistanê dadikevin Başûrê Kurdistanê. Bi taybetî Zêyê Biçûk li herêma Mukriyan û Bane gelek av û çemên din jî berhev dikin û di herêma Serdeştê de ji geliyê Alan derbasê Başûr dibe.
Av û bendav
Gola Urmiyê, dikeve rojhilatê bajarê Urmiyeyê. Qerexê rojavayê wê besşek ji tixûbê Rojhilata Kurdistanê ye. Dirêjayiya wê nezîkî 140 km û firehiya wê jî 50 km ye. Qada wê 6.000 km2 ye. Kûriya wê 6 û hinek cîh digîhe 15 metreyî derbas dike. Di nav golê de çend girav hene. Lê, ya herî mezin girava Şahiye ye. Gola Zirêbarê, li nêzîkî bajarê Merîwan e. Dor û berê wê deşt û çiya ne. Bi dar û devî ne. Dirêjiya wê 5 km û firehiya wê jî 2 km ye. 15 metre kûr e. Ava gola Zirêbar şêrîn e û masî tê de dijîn.
Bendav
Bendava bokan, li rojhalata bajarê Bokanê ye ku 500.000.000 metrekûbîk av digire û 6000 kilowat enerjî dide.
Herêmên Rojhilata Kurdistanê
Di sîstema îdariya Îranê de şûna sîstema wîlayetan de herêm hene. Herweha Kurdistan dibe şeş herêm.
Bakur
Mukriyan
Erdelan
Kirmanşah
Îlam
Lekistan
Gûran
Hemedan
Luristan
Şarîkurd
Yasûc
Herêma Bakur
Ev herêm ji çemê Aras dest pê dike û heta Deştebêl dom dike. Di ve herêmê de navçeyên Urmiye, Bazirgan, Mako, Şot ,Soma, û Salmas hene.
Herêma Mukriyan
Pîranşar, Mahabad, Bokan, Serdeşt, şino, Miyanduaw, Nexede, Tîkab û Şahîndij.
Herêma Erdalan
Ev herêm ji Saqiz dest pê dike û heta Kamyaran dom dike. Di vê herêmê de bajarên Saqiz, Bane, Dîwandere, Bicar, Sine, Merîwan û Kamyaran hene.
Herêma Kirmanşahê
Ev herêm ji Kamyaran dest pê dike û heta Şahabad diçe. Di vê herêmê de bajarên Bêstûn, Pawa, Sonqur, Rewanser, Sahane, Serpêlzahaw, Mahîdeşt, Kirênd, Qesrê Şîrîn, Hersîn, Gîlangerb, Şahabad û Cwanro] hene.
Herêma Îlamê
Ev herêm ji Şahabad dest pê dike û heta Serpêl û Zahaw dom dike. Divê herêmê de bajarên Îlam, Neftêsha, Mihran, Melikşahî û Eywandesht hene.
Herêma Lekistan
Ev herêm ji Sine dest pê dike û heta Kûdeşt dom dike. Di vê herêmê de bajarên Sine, Hersîn, Kûdeşt, Nûrawa, Aliştir, Kengawer, û Dirişer hene.
Herêma Gûran
Herêma Gûran ji bakurê rojavayê parêzgeha Kirmaşan û devera Xaneqînê li Başurê Kurdistanê pêk tê. Bajarên giring ên vê herêmê Xaneqîn, Serpêlzahaw, Kirênd, Gîlangerb û Qesrê Şîrîn in. Ev herêm bi kevneşopî warê kurdên kelhûrî, lekî û hewramîaxiv ên yarsan e, yên ku xwe xwemalî wek "gûran" binavdikin.
Bajarên Rojhilat
Mirov dikare bajarên Rojhilat ji bakur ve ber bi başûr ve weha rêz bike: Bazirgan, çaldıran Qutûr, Mako, Urmiye, Şino, Nexede, Pîranşar, Mehabad, Shahîndij, Bokan, Tîkab, Seqiz, Serdeşt, Bane, Dîwandere, Bîcar, Merîwan, Sine, Qurwe, Pawe, Rewanser, Kamyaran, Sonqur, Serpêlzahaw/ tüysarkan Kirin, Mayîdeşt, Kirmanşah, Sehene, Kengawer, Hersîn, Şahabad, Nefteşah, Îlam, û Mêhran.Xurmabad , Hemedan , Yasûc , Şarîkurd , Dezfûl , Kazrûn , Genave
Parêzgehên kurdnişîn
Ûrmiye (parêzgeh)
Kurdistan (parêzgeh)
Kirmaşan (parêzgeh)
Îlam (parêzgeh)
Luristan (Parêzgeh)
Hemedan (Parêzgeh)
Şarîkurd (Parêzgeh)
Yasuc (Parêzgeh)
Dezful (Parêzgeh)
Siyaset û rêxistin
Partiya Demokrat a Kurdistana Îranê (PDKÎ)
Komeleya Şoreşger û Zehmetkêşên Kurdistana Îranê (Komele)
Hizba Demokrat a Kurdistanê, Îran (HDKÎ)
Partiya Azadiya Kurdistanê (PAK)
Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê (PJAK)
Komeleya Zehmetkêşên Kurdistana Îranê
Rêxistina Xebata Rojhilatê Kurdistanê
Rêxistina Kurdistanî ya Partiya Komûnîst a Îran
Rêxistina Gelê Kurmanc
Rêxistina Demokratîk a Yaresan
Cemaeta Dawet û Islahê a Îran
Çavkanî
Herêmên dabeşkirî
Kurdistan |
2014 | https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%8Elam%20%28par%C3%AAzgeh%29 | Îlam (parêzgeh) | Parêzgeha Îlamê yek ji parêzgehên dewleta Îranê ye ku li rojavayê Îranê ye. Axa vê parêzgehê gelek hişk e û i nav parêzgehên Îranê de kêmtirîn daristan li vê parêzgehê hene. Bakurê parêzgehê çiyayî ye û başûrê parêzgehê bi giştî ji deştan pêk tê. Navenda parêzgeha Îlamê bajarê Îlamê ye. Parêzgeha Îlamê ji rojava ve cîranê Iraqê, ji başûr ve cîranê parêzgeha Xûzistanê, ji rojhilat ve cîranê parêzgeha Loristanê û bakur ve jî cîranê parêzgeha Kirmaşanê ye.
Parêzgeha Îlamê ji layê neft û gazê gelek zengîn e.
Nav
Dîrok
Gel
Îlam ji gelên cûrbecûr tê de dijîn, bi piranî Kurd digel 89.6%, li dû Lurs bi 6.4%. Li Abdanan, Dehloran û Mehran pirraniya niştecîyan bi rêzdarî bi Kurdî û Lûrî diaxivin. Li Darreh Shahr, piraniya niştecî di Laki û Lurish de diaxivin, û di heman demê de hin eşîrên Lurs mîna Shuhans, Seleyverzis û Kaydkhordeh ku li deverên başûr û rojhilatê parêzgehê dijîn hene. Bakur bi piranî ji eşîrên Kurd ên ku bi du zaravayan diaxivin dijîn: Kalhuri û Feyli. [13] Piraniya wan Feylî ne, wek yên wan Kurdên Malekshahi, Khezel, Arkawâzi, Beyrey û (Ali şanêrwan). Piraniya nişteciyan li parêzgeha Ilam misilmanên şiî ne.
Ziman
Pirraniya ziman xelkê îlam Kurd in.Zarava gelê îlam kelhorî û feylîyê
Şaristanên Îlamê
Navçeyên parêzgehê û bajarên parêzgehê ev in :
Awdanan (navçe): Abdanan, Serabbax, Mormorî
Çerdawel (navçe): Asmanawa, Serawellê, Şewaw, Towhîd (Çerdawel)
Îlam (navçe): Husênawa an jî Îlam, Çwar
Eywan (navçe): Eywan, Zerne
Bedre (navçe): Bedre (Îlam), Çeşme Şîrîn
Dereşar (navçe): Dereşar, Majîn
Dêluran (navçe): Dêluran, Pehle, Mîme, Mûsiyan
Sîrwan (navçe): Lomar
Melekşahî (navçe): Erkewazî, Melekşahî, Mehr
Mehran (navçe): Mehran, Salihawa
Heleyran (navçe): Towhîd (Heleyran)
Parêzgehên kurdnişîn
Çarmihal û Bextiyarî (parêzgeh)
Kurdistan (parêzgeh)
Azerbaycana Rojava (parêzgeh)
Xorasana Bakur (parêzgeh)
Hemedan (parêzgeh)
Kirmaşan (parêzgeh)
Îlam (parêzgeh)
Luristan (parêzgeh)
Xûzistan (parêzgeh)
Kûgîluyî û Buwêr Ehmed (parêzgeh)
Fars (parêzgeh)
Bûşehr (parêzgeh)
Tehran (parêzgeh)
Rêvebirina îdarî
Bi dûçûna rêvebirina îdarî ya Îranê, navên parçeyên dabeşkirî û rêvebirên parçeyan wiha ye:
Çavkanî
Xefur, Ebdulla (Abdulla Ghafor) (2000/2001). Kurdistan - Dabeşî Kargêrî Terrîtorî 1927-1997.
Xefur, Ebdulla (Abdulla Ghafor) (2001). Kurdistan - Rûpêw û jimarey danîştuwan.
Aliakbari, Mohammad; Gheitasi, Mojtaba; Anonby, Erik (2015). "On Language Distribution in Ilam Province, Iran". Iranian Studies. 48 (6): 835–850. doi:10.1080/00210862.2014.913423
Aliakbari, Mohammad; Gheitasi, Mojtaba; Anonby, Erik (2015). "On Language Distribution in Ilam Province, Iran". Iranian Studies. 48 (6): 835–850. doi:10.1080/00210862.2014.913423 |
2015 | https://ku.wikipedia.org/wiki/Luristan%20%28par%C3%AAzgeh%29 | Luristan (parêzgeh) | Luristan an jî Loristan (bi Luri: Lûrrisu, bi Farisî: Lorestān) parêzgeheke li Îranê ye. Ev parêzgeh ji Hersîn û Kengawer li parêzgeha Kirmaşan dest pê dike û heta Endîmişka Xûzistanê diçe.
Piraniya xelkê wê eyaletê kurdên Lur û Lek in.
Dabeşkirina parêzgehê
Bi dûçûna rêvebirina îdarî ya Îranê, navên parçeyên dabeşkirî û rêvebirên parçeyan wiha ye :
Navçeyên parêzgehê û bajarên parêzgehê ev in :
Ezna (navçe): Ezna, Momenabad
Elîguderiz (navçe): Elîguderiz, Şuleabadî Elya
Borûcerd (navçe): Borûcerd, Oştoryan
Pulîduxter (navçe): Pulîduxter, Memulan
Çegnî (navçe): Veysiyan, Serab Dowre
Xurremabad (navçe): Xuremabad, Beyranşehr, Sepîddeşt, Zaxe
Dilfu (navçe): Nûrabad, Heft Çeşme
Dorûd (navçe): Dorûd, Çalençûlan
Rûmeşkan (navçe): Çeqabol
Silesile (navçe): Eleştir, Fîruzabad
Kûhdeşt (navçe): Kûhdeşt, Derbgonbed, Gerab, Kûnanî
Parêzgehên kurdnişîn
Çarmihal û Bextiyarî (parêzgeh)
Kurdistan (parêzgeh)
Azerbaycana Rojava (parêzgeh)
Xorasana Bakur (parêzgeh)
Hemedan (parêzgeh)
Kirmaşan (parêzgeh)
Îlam (parêzgeh)
Luristan (parêzgeh)
Xûzistan (parêzgeh)
Kûgîluyî û Buwêr Ehmed (parêzgeh)
Fars (parêzgeh)
Bûşehr (parêzgeh)
Tehran (parêzgeh)
Çavkanî
Luristan (parêzgeh) |
2016 | https://ku.wikipedia.org/wiki/Erdelan | Erdelan | Erdalan yek ji herêmên Rojhilata Kurdistanê ye.
Ev herêm ji Seqiz dest pê dike û heta Kamyaran dom dike. Di vê herêmê de serdema qacar 18 Bluk ( Navçe)hebu.
1.bajarê Sine
2.Esfend Awa
3.Seqiz
4.Bane
5.Marîwan
6.Hewraman Text
7.Hewraman Lon
8.Cewanrû
9.Xorxore
10.Keraftu
11.Ubatû
12.Leîlax
13.Klaterzan
14.komasí
15.Rewanser
16.Qerarure,Saral,HusainAwa
17.Bêlewar,MirAwa,Palingan
Erdnîgariya Îranê
Erdnîgariya Rojhilata Kurdistanê |
2019 | https://ku.wikipedia.org/wiki/Kirma%C5%9Fan%20%28par%C3%AAzgeh%29 | Kirmaşan (parêzgeh) | Kirmaşan an Kirmanşan an jî Kirmanşah yek ji herêmên Rojhilata Kurdistanê (Îran) u yek je 30 parêzgehên Îranê ye.
Ev herêm ji Kamyaran dest pê dike û heta Şahabad diçe.
Kirmanşah navê parezgêhe (ustaneḱî) mezine Rojhilata Kurdistanê û her visa navê navenda parezgêhêye ev bajêre û bajerên ser bi vê parezgêhê xwedî mêjûyekî kevnarin. Navê bajarê Kirmanşahê bi Kurdî dibe Kirmaşan û navê qedîme vê Qirmîsen bûye.
Kirmanşah di teqsîmata ėevilîn de ustana pênçêye Îranê bû ku ustanên Hemedan û Kurdistan û Îlam jî li ser vê hisab dibûn. Piştre sê parezgêhên navberî jê cûda bûn. Di dest pêka şoreşa Îslamîye Îranê de navê vê parezgêhê bû Baxteran û piştî çend salan bi zext û fişara nonerên Kirmanşahê di parlemantera Îranê de careḱî din navê Kirmanşahê cihê Baxteranê girt. Di serjimariya sala 2006an de sermijara vê parezgêhê 1902760 hatiye texmîn kirin û serjimara navendê parezgêhê yanî bajarê Kirmanşahê divê serjimariyê de gihîştîye 765075 kesî. Bajarê Kirmanşahê 1410 mêtran ji derya azad bilindtire.
Ev parezgêhe navenda hikûmeta Sasaniyan bûye li bervêyekê asevarên gelik dîrokî û xudan qîmet divê parezgêhê de mane, mina; Taqbostan, ketîba Bîstûnê û meėbeda Anahîta. Kirmanşahê li ber xatira cir e cir bûna av û hewa û zav û qomîtên vê leqeba Hindistana Îranê didinê. Ji bo mînak Qesra Şîrîn xudanê av û hewayê germe û Sunqur û Pavê av û hevayê sar hene belê bajarê Kirmanşah xudanê av û hewayekî asayîye. Di vê parezgêhê de Kurd, Lek (Eşîrekî Kurdên), Fars û Ereb tevlîhev dijîn. Ji aliyê olê ve Şiîtî ye, Sonî, Ehl-e heq (Yarisan), Ermenî, Asûrî û Cihû bi hevra dijîn. Piranîya gelê parezgêha Kirmanşahê bi Zimanê Kurdî qise dikin.
Parêzgeha Kirmanşan ji 14 şehristanan pêk tê.
Navçe û bajarên parêzgeha Kirmaşanê
Navçeyên parêzgehê û bajarên parêzgehê ev in :
Kirmaşan (navçe):Kirmaşan, Kûzeran, Qela (Kirmaşan), Heleşî, Maydeşt
Şabad (navçe): Arwînawa, Homeyil
Pawe (navçe): Pawe, Bayengan, Nosûde, Banewrê, Nodşe
Selasê Bawecanî (navçe): Tazavayî Selas, Ezgelle
Ciwanro (navçe): Ciwanro, Şervêne
Dalahû (navçe): Kirênd, Giware, Rîjaw
Rewanser (navçe): Riwanser, Şahû
Serpêlzehaw (navçe): Serpêlzahaw
Sunqûr (navçe): Sunqûr, Seter (Kirmaşan)
Sehne (navçe): Sehne, Miyanriyan
Qesra Şîrîn (navçe): Qesra Şîrîn, Sûmar
Kengawer (navçe): Kengawer, Gewdîn
Hersîn (navçe): Hersîn, Bêstûn
Giyellan (navçe): Giyelan, Sermes
Parêzgehên kurdnişîn
Çarmihal û Bextiyarî (parêzgeh)
Kurdistan (parêzgeh)
Azerbaycana Rojava (parêzgeh)
Xorasana Bakur (parêzgeh)
Hemedan (parêzgeh)
Kirmaşan (parêzgeh)
Îlam (parêzgeh)
Luristan (parêzgeh)
Xûzistan (parêzgeh)
Kûgîluyî û Buwêr Ehmed (parêzgeh)
Fars (parêzgeh)
Bûşehr (parêzgeh)
Tehran (parêzgeh)
Cihên tûrîstî
Cihên torîstî ye vê vilayetê evanene; abşara derbend, Qebrê Babayadigar, Bîsitûn, Taqbostan, Qopya Mehşîdanê, Tekiya Mueavin Elmulk, Çartaqî, Rêjav, serava Revanserê, serava Nîlofer, şikevta piro, şiḱevta Qûrî Qelayê, qelaya Yezdgurd, koçka Sasanî, Qesrşirîn, gora Isĥaqvend, micesime (hêykelê) Hêrkol, mizgevta Ėimadidole, nîyayişgah (îbadetgeha) anahîta (CD Dêhxuda).
Rêvebirina îdarî
Bi dûçûna rêvebirina îdarî ya Îranê, navên parçeyên dabeşkirî û rêvebirên parçeyan wiha ye :
Çavkanî |
2020 | https://ku.wikipedia.org/wiki/Mukriyan | Mukriyan | Herêma Mukriyan li Rojhilata Kurdistanê
Mukriyan, gundekî Hênê |
2021 | https://ku.wikipedia.org/wiki/Bakur%20%28her%C3%AAm%29 | Bakur (herêm) | Herêma Bakur yek ji herêmên Rojhilata Kurdistanê (Îran) ye.
Ev herêm ji çemê Aras dest pê dike û heta Deştebêl dom dike. Di vê herêmê de navçeyên Bazirgan, Makû, Şot, Urmiye û Selmasê û Xoy hene. Bajarê Urmiyê mezintirîn bajarê herêma bakurê rojhilata Kurdistanê ye û ji aliyê hukûmeta navendî ve wek navenda wîlayeta Urmiyê hatiye nasîn.
Erdnîgariya Îranê
Erdnîgariya Rojhilata Kurdistanê |
2023 | https://ku.wikipedia.org/wiki/Partiya%20Azadiya%20Jin%C3%AA%20ya%20Kurdistan%C3%AA | Partiya Azadiya Jinê ya Kurdistanê | Partiya Azadiya Jinê ya Kurdistanê (PAJK) di kongreya pêncem a PJA'yê di sala 2004'an de hat damezrandin.
Binihêre
Lîsteya tevgerên jinên kurd
Girêdanên derve
Malpera PAJK'ê
Partiyên siyasî yên Kurdistanê |
2025 | https://ku.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanoya%20kurd%C3%AE | Şanoya kurdî | Şanoya kurdî li bakûr 1990an de peşveçûnek bi dest xist. Komen kû wê deme avabûne evin: Teatra Jiyana Nû (NÇM istanbul, 1992), Teatra Evîna Welat (KAYDER istanbul 1994), Teatra Amara (NÇM Mersin 1997).
Piştê van komen teatroye gelek kom avabun le yen heri pêş evin li Bakûr. Ev kom bi xebaten xweyen şanoyî gelek lîstiken be hempa listin di diroka xweya şanoyen da. Hin ji wan listikan evin; Teatra Jiyana Nû: 'Ta' Sê Êwren dûr, Rojbaş, Komara Dînan 'Şermola', Daweya Generale Teneke û gelek lîstiken din jî hatin listin ji aliye ve komeve. Teatra Evîna Welat: Govenda Hillo. Ev listik ji birasti gelek ji aliye lîstikvanî û teknîkî gelek dewlemend e.
Şanoya Kurdî
Dema ku mirov li dîroka Kurdan binhêre û li ser jiyana Kurdan lêbikole rêç û şopên şanoyê di çarçova zanyarî de û di jiyana civakî de tune. Kurd wek neteweyeke bindest û dîl û bende, hezar salan di bin zor û zilma Ereb, Faris û (Tirkan) de mane. Her tiştên wan hatiye qedexe kirin, wek zimanê wan jî. Dewlemendiya serax û binax bi zordestî kuştin û koçewarkirin ji destê wan hatiye girtin. Tu caran nebûne xwediyê komareke azad.
Ew qaîdeyeke taybetiye li ser jiyana gelan di çarçova zanyarî de ku lêgerîn çêbibe bê mafê civakî, çandî, ramanî û olî durişmê wan nayê navê û serlêdana dîrokî jî pêwiste. Ew neteweyên ku di bin desthilatdariya mêtingeran de ne, karakterên wan jî tê guhartin, her roja dibore ew ji xwe bixwe dûr dikevin.
Dixwazim lewra gaziyê dîroka Kurdan bikim û li ser hinek kirêtên ku têne zanîn rawestim.
Kurdistan berî zayînê gelek ahînşahiyan ava dike lê ew Şahînşahiyên kurdan ji ber êrîşên zordestan pûç dibin û bindest dibin û têne talankirin. Heta sedsala 19an êl û eşîrên kurdan û mîrên kurdên kevneperest berxwedanên herêmî dikin, dîsa jî nikarin xwe xilas bikin. Cara yekemîn di sedsalên navîn de bi lihevhatina Qesr-i Şîrîn Kurdistan di navbera Romî û Farisan de tê parve kirin. Piştre Kurdên welatparêz ji bo yekitî û rizgarbûna Kurdistanê jiyana xwe didin, lê mixabin di şerê dewlemendan yê yekemîn (şerê cîhanê yê yekemîn) de bi lihevhatina Lozanê Kurdistan di navbera tirk û ereb û farisan de careke din tête perçe kirin. Piştre gelek serhildanên neteweyî çêdibin. (1925 Serhildana Şêx Seîdê Pîranî, 1920 serhildana Koçgirî, 1927-1930 serhildana Agirî, 1936-1938 serhildana Dêrsimê, 1919 Serhildana Şêx Mehmud, 1931-1945 serhildana Barzaniyan, 1946 serhildana Qazi Mihemed û heta îro şerê kurdan û yê xêrnexwezan dom dike bi taybetî jî şerê birakujiyê!)
Kurd û şano
Jiyana kurdan, durişmê kurdan rabûn û rûniştin, serpêhatiyên wan ew bûyerên ku têne zanîn û hatine nivisandin ew bûyerên ku bi şîrove û kilaman û destanan tê ziman şiklê kuştina ewan bi xwe şewata dile û Trajediyeke mezine, ew neheqiya ku li kurdan hatiye kirin Reşik nikarin di xewnaa xwe de bibînin. Dujminên kurdan ne mîna dijminên Reşikan a hindiyan a gelên bindest ên dinin,îngiliz dewlemend bûn ketin Hindistanê keda ewan xwerin lê çand-huner û zimanê ewan qedexe nekirin. Zordestî li ser baweriya ewan a olî nekirin. Tirk û ereb û fariz ne wisa ne nijadperest û kevneperestin. Bi zordestî kurd kirin misilman û zimanê erebî farisî û tirkî elimandin. Yên ku qebûl nekirin kuştin serê ewan jêkirin,bi zindî xistin nava agir gelek tade lê kirin ku kurdbûyinê tunebikin. Di wî warî de serketin. Hemû ew serpêhatiya kurdan li gor bîr û baweriya min mijarê şanoyê ye.
Kurd û Şano gelek dişibin hev. Ez dikarim vekirî bibêjim Şano di warê mijaran û bûyeran de bê kurdan nabe!
İddia dikim; Jiyan û buyerên kurdan hacetên şano yê taybeti ne. ew durişm bi nuve xwe bi xwe jindariya şano ye. Gelek hususên din ji hene şiroveyên kurdan bi taxlidkirinên heywanan /fabil/tê holê. Gelek destanên mede wek Mem û Zîn, Ferhad û Şirin, Siyabend û Xecê û cejnê netewi Newroz. Dîsa lîstikên gel, folklor û reqs û muzik her tişt li gor rêgehê şano tê ziman.Lewra dıxwezım mıjareke wek minak péşkeş bıkım,;Kalemérek Kurd xudané 7 (heft) xortan e.Xorté mezın bı karé cot dıke lé rojeké çend xort jı gundeké dın tén lı balé û bı ewanre şer dıke û seruçavén vi hur dikin diçin. Rojeke din birayê wi a bıçuk dıçe ber naxıré ew ji bı lév û pozé xwin dızıviri mal,rojeki dın bırayé heri pıçuk ji şeré dıjmın para xwe dısıtini û tê mal bavê ewan heft xortan bı halé zarokén xwe gelek xemgîn dibe û ewan dicivini. heft daran (ço) dide desté ewan û dıbéje ka hun her yek ew darê ku destê wedeye bışıkinin,heft xort darén ku jı destandane dışikinin.vé cara Kalemér heft daran dıde ser hev yek dıke û dıde desté lawé xwe yi mezın û jére dıbéje 'ka ewan heftdarén ku mın daye ser hev bışıkine) xort dike nake dar nayên şikandin û kalemêr dikene û zarokên xwere dibêje 'her wek ku hun heft bıra mina ewan daran yek bın tu kes nikare zora we bıbe!) Balam tıştén halo di nav kurdande gelekin û hemu ji mıjarê şano a tabii ne...
Baweriya kurdan a berê Zerduştiye. Bi zori bune misliman, û li gor hukmê mislimaniyê çêkirina resiman û taxlidkirina tiştan qedexe ye divê putperesti tête huliqandin, ew ji dijminê mislimaniyê ye. Di Quranê de û pirtukên rumet de Kurd wek dijmin hatine qebulkirin û nalebarin. Ji ber ewan sedeman bi her awayi nehiştine ku kurd pêşkevin.
Hin leyîstikên şano a nivîsandin
Bi taybeti min dixwest lêkolineki dijwar di çerçeva zanistiyêde pêk binim u Şanoya Kurdi ji mirinê azad bikim. Mixabin her tişt li me hatiye tunekirin. Hin astengên din ji hene ew ji di wari zimanda nakokiyeki yektaye u mirov nikare ji navde derkeve. Welatê kurdan di nav çar dewletande hatiye parçekirin, kurdan gelek xebatên vêje yi afirandine lê bi zimani Erebi-tirki u farisi. Ji ber ewan sedemên giring Lêkolineki seranser em nikarin bikin. Divê ew berhemên ku ronakbirên Kurdan nivisandine ji erebî, ji tirkî, ji farisî bête qulibandin u bi zimanê zikmaki be. Kêmasiyeke din ji heye ew ji devokên ku bi soranî, bi zazakî, bi goranî têne nivisandin tev astengin. Yekitiya ziman ji pêwist e. Min gelek nivis u buyerên ku li ser Şano hatine afirandin ji zimanê Erebi u farisi qulupand Kurdi a latini. Divê ew baş bêne nasin u li ser ewan kokan bingeha şanoya kurdi nu ve bê huliqandinê.
Min nivisên Fadil Jaf ji berhevkir u ew çavkaniyên ku ev salix dide ser ewan rawestiyam. Ew her wek pisporê Şano Li Norveçê di kovara Nytt-oslo di sala 1986 ê de li ser şanoya kurdi nivisandiye u iddia dike ku 'Xebata Şano; di dawiya salên 1800ande u despêka salên 1900 ande ji Ewrupa hatiye Rojhilata Navîn. Ew iddiayeke ne zanyari ye u ne mümkine. Ji bo ku xebata şano xebateke çandiye demê ku Çanda neteweke, neteweyeke din bike bin bandura xwe divê bê ixraçkirin ji bo ixraçkirinê ji gelek sedemên Abori-civaki u siyasi hene. Ta demê ku netewê kurd derbazi jiyana civaki bu ye heya iro di bin bandura çend dewletande maye u hatiye metingehkirin bi her avayi bandura dagirgehkaran tesirê jiyana ewan kiriye disa ji mirov nikare ji ber xwe bêje ku tesira Ewrupa heye, ji ber ku Kurd di dirokêde neteweyeke kevnarin. Ew dayin u sitandina çandi bi rêça abori u bazirganiyê divê ango welatê ku ciranê hevin ji navhevde dijin dikarin bidin u bistinin. Herwek Kurd u tirkan-kurd u ereban-kurd u farisan. Gelek vekiri ye ew bi her avayi tesir li hev dikin.
1) Di sala 1919 ande Kurdeke navê xwe Abdul Rahmiye destana Memê Alan dike mijarê şano u dileyizi, rêgeha kevnar a yewnani xwere dike rêber. Di salên 1918-1919 anda li Istenbolê komela jinên kurd du listikên şano tinin holê (çavkani;Jin) mixabin ew çi listikin u bi çi rêgehi hatine afirandinê u mijarê ewan çiye nayê zanin. Di sala 1930an de Kurdên ku Rusyayê perwerde bune li bajari Elegezê detemsilê Mem û Zîn dileyizin. Di sala 1931an de Ereb Şemo listikeki bi navê (Koçekên derewin) amade dike u tê listikandin. Di sala 1934 ande Ehmedê Mirazî 'listikeke bi navê (Zemanê çuyî) dinivisini. Di sala 1946 ê de dema Komara Mahabatê de listikek bi navê 'dayîka Niştîman'tê afirandinê. Mirov dikare her wek Melodrameke politik bi nav bike.
Dîsa Niviskarê hemdem u nemir Musa Anter di sala 1959an de berhemeke şano bi navê 'Brina reş' dinivisini (çavkani: Berbang). Di salên 1970 an virde li Rusyayê ronakbirên Kurd karê şano pêş dixinin u di wê demê gelek berhemên nu têne afirandin ewan yek bi yek rêz dikim; Beqelên têyrê elegezê-Ker u kulikê silemanyê-reva jinê-zevaca bê dil-sinko qiza xwe dide mêr u gelek berhemê din him li meydana listikê him ji wek Piyes (şirovekirin) di Radyoya Erîvanê de hatiye bi karanin. Di ewan salan niviskarên kurd gelek mijarên şano ya navnetevi ji qulibandine ser zimanê Kurdi wek berhemê Gogol 'hesêbgêr' wek berhemê Victor Hugo 'yên bêçare (belengaz)'. Di ewan salan li Silemanyeyê dibistana Huner tê avakirin u ji bo pêşde çuyina şano u lîstikvanan roleke mezın dıleyizi.Wek Emin mirza kerim; berhemén ku bı navé 'şoför''zerrin' u 'qerar u dawi' dı afırini.Rejisoré bı nav u deng Refik çolak 'Molyer' é dıxe ser meydana listıké.U dısa jı bo Zarokan nıvıskaré şano Omer A.Rahim berheme ki bı navé 'Ked'dınıvisine u sımko Aziz wé berhemé şano dıke.(çavkani;Fadıl jaf;Kurdistan nztt.1986 rupel;44-45)
Dısa dı salén 1970-1972 ande gelek mıjarén şano wek piyesén Radyoyé hatıne zıman.'eloyé newérek'xecé u ziyabend.. dısa ewan salan lı Kerkük é selman Faik (dayéké şehit'peşmerge kotayi-derbegi') bı ewan listıkan bı régeha rojava karé şano rahıştiye merhaleyeke bılınd..(çavkani:APN,press ajans X.Baran lı Swéd)
Ronakbirén Kurd niqaşén dıjwar lédıkın seranser jı bo Şano! Mıxabın demé ku mirov bı hususén zanısti ewan niqaşan bınére hın iddiayén puç wır de naçe,lı gor bir u baweriya mın u tecrubeyén mın a emeli ew listık én ku jı méjve heya iro hatıne şanokırın; şıklé ewan a régehi,şıklé naveroké u armancé listık u xurtbuyina listıkvanan wari huner u naverokéde ne dı çerçeva huneré a rındbuyinade ye.Lı gor sékoşeya listık-listıkvan u temaşevanan tıxubén Şanoya Kurdi gelek teng e.jı bo ku Metingehkaran jiyana me a cıvaki bé zanyari,bé diroki u bé huner hıştıne u kambaxkırın e .jı ber ewan tehluke u sedemén giring ew listıkén ku jı méjve hatıne şanokırın bé rexnekırın u bé régeh u bé desthılati çé bune.İro em nızanın ku ew listık bı çı sazumana Şanogeh,bı çı hacetan,cıl u coran. bı çı ronahi yé hatiye holé,naverok u estetik (cıvani) u şıkıl u bı taybeti listık-listıkvan u temaşekar lı gor sékoşe ya régeha şano çawa hatiye afırandıné..dı nav bist salén çuyi de cıvaté kurdan ketibu lı bın bandura ramaniya şohitiyé (tevgera sosyalizm u kominizmé) u dı ewan salan ew kovar u rojnameyén Kurdan u pırtukén ku hatıne çapkırın bı kerema xwe hemuyan temaşe bıkın ma tu nıvis hatiye lé kırın lı ser şano ango huner (ez qala nıvisén ku bı lé kolinan u dı wari régeha zanyaride hatıne afırandıné dıkım)tunın.lé gengeşiya ramani a siyasi lı ser ramaniya marx-lenin-mao u her weki dın gelekın.ma tu dıbé ev pıspor.én nemır u nav u deng bé çand u huner ın . daku kurdén me dı wari huner u çandi de nıkarın pesné ewanan bıdın!.Ew kevneşopiya gengeşiyé ya réxıstınén Kurdan her wek nakokiyeki mezın bu bela seré me u gelé kurd.u bist salén me yi zerin bedılhewa çu!jı bo ku sazumanén kurd yén siyasi her tışt lı gor mıjaré siyaseté u propagandayé (bangeşe) u bébername afırandın,;tevgera çini lı welatén serdest (kapitalist) dıbe.mıxabın Sazuman u Réxıstınén Kurdistani ew ramani xıstın dı nava cıka Kurdistan u lı gor hususén zanısti welaté kurdan bındeste u hatiye metinkırın u hacetén serdestiyi tunın u şunde maye..u tevgera çini lı kurdistané nayé meşandın jı bo me tevgera netewi dıvé...
ŞANOYA KURDÎ A NETEWÎ U HIN TÊZ
Dewlemendiya me ya netewi her wek di çerçeva 'zanistiya gel' de béte ditın u dıvé nu ve bé béjıng kırın u yén ku xebata çand u hunerde jirin lı ewan xwediderkevın u alikarbın ew mesuliyet ne karé şexısan e karé dezgehén sazumananın.Ew xabatanan bı léger u lékolinén cıvaknasi-diroki -erdkolin u bı şıklé jiyana ruhi té meydané.
Şano dı nav avahiya jorın de dı nav tevgera çini cih dıgıre u pévejoya dirokide dı bın hukımraniya desthılatan de jı bo meslehatén ewan hukımranan hatiye bı kar anin.xeyni wé réyén dı hın réyén azad de ji péşde çu ye.Lı gor gotınén bav u kalan ('dınya =gerdun= şanogeh ye u mirov ji listıkvanın té de dı leyizın')bı maneyeke dın şano;yén ku dıxwezın xwe u gelé xwe péşve bıbın,hin bıkın dıji bédadi u neheqiyé derkevın u dıji zordestiyé rawestın bı keda ewan kesan ava u jin dıbe.
Şano ya netewi danustandınén bı şexsi-herimi u cıvaki dı pévajoyéde bı lékolin u légerinén zanısti héja dıke u yekitaya armancé netewi xurt dıke.bı xwe zelalkırına buyerén çuyi u tégihıştına pévajoya nu mıjara şano ya netewiye.
lewra dıxwezım hın téz an réz bıkım.
a)Şanoya netewi féde dıde;jı bo yén ku dıxwezın kémasi u şaşıtiyén ku jiyana beré de çébune u sedemén evan derdıxınin holé u pé nérinén teze hin dıke.
b) bı qanunén ne wek hev a diroké wek çanda Dewlemendan 'burjuva' u çanda karkeran 'proleterya' nakokiyeke mezın e jı bo régeha çand u huner.dıvé réka huner u çanda mirov an béte vekırın.
c)Dı pévajoyé me de régehén şano yén ku hé jindarın dıvé bén taxlidkırın da ku réka şanoya péşerojé ve be.xebata şano bı nazariye yé beré neyé gırédandın, minak u model hemu bén cerıbandın da ku tékamula şano bıgır heya iro buye xwedi régehén ku téne zanin bı nuve u lı gor hususén netewi béte avakırın.
d)Hunermend ji karkereki bı ramanan e.jı bo péşketına cıvaki u mirovan dı wari huner u çand de bı keda xwe xebat dıke. bı cıvani jiyané dıguharini. bı raman u huner Şeré xırabiyé dıke..
Şano
Kurdistan |
2027 | https://ku.wikipedia.org/wiki/Adil%20Duran | Adil Duran | Adil Duran hunermend û nivîskarekî kurd e.
Adil Duran sala 1955'an di Dêrsimê de li Kurdistana bakur hatiye dinyayê. 1968an de bı karê şano dest bı jiyana huneri kıriye. piştre bi rojnamevani u helbest nivisiyê, çê kirina wêne u xêzikan jiyana xwe berdewam kiriye. 1971 cara yekem ew tê girtin. 1978 an jı ber sedem zor û zilma Romi tê Berlinê ciwar dibe. Li Tirkiyê û derweyi welat di gelek kovar u rojnameyan de berhemên wi tên weşandın, 1984 ligel hunermend û ronakbîrên kurd Navenda çanda amojgariya Kurdi sazî û man dikin u ew dibe berpırsiyarê karê çandi. 1976 an dı wari helbestan de li Tirkiyê xelata yekem distine. di karê xêzıkan de 1977 xelateke taybetî u sala 1979 an de ji lı Kuba yê xelateke mezin ya Navnetewi distine.
Dı wari xebata Wêne an de 1976 dı festivala Yarımca, 1984-85 li Berlinê, 1993 li Siwisreyê, 1996 li Almanya li Kalrsruhe yê u bi alîkariya organizasyonên mirovhez pêşanidaneki mezin rêxist.
Adil Duran Pirtukek bi kurdi Destana Dersim çapkır. 1985 an de çû Swêd û 3 salan li wir ma û federasyona komelên kurdî de xebat kir u demeke kin kete nav redaksiyona Kovara Berbang ê. Piştre jı sedema pêwistiya kar û barên Netewi berê xwe da welat. Di 4'ê nîsanê sala 1989an de hate girtin 15 roj ê şevan êşkence lê hate kirin û 3 salan gırtigehên Romî de ma. Di 1992an de careke dîn derket derve î nefiyê jiyana bû.
Duran jî di kovaran wek Nûdem û Helwest de nivîsand û destwêneyên ji bo pirtûka Çend Şêweyên Efsaneya Şahmaran çêkir.
Duran li Basel (Swîsre) dimîne û ê digel Şanoya Bajar a Baselê xebata şano dıke û karê xwe yi huner u çandi dıdomine.(listıkek bı navê Bajarê bi dil ji bo şano amadeye...)
Duran di Wîkîpediayê de li ser mijarên çandî û hunerî dinivîse.
Berhem
Destana Dersim
Nivîskarên kurd
Hunermendên kurd
Kesên ji Dêrsimê
Jidayikbûn 1955
Mêr |
2028 | https://ku.wikipedia.org/wiki/1%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 1ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
2000 – Kurdsatê dest bi weşanê kir.
2009 – Li Zanîngeha Mêrdînê Enstîtuya Zimanên ku li Tirkiyeyê Dijîn hatiye damezrandin.
Cîhan
1402 – Tîmûrleng, bajarê Izmîrê dorpêç kir.
1640 – Portûgalê ji Spanyayê serxwebûna xwe îlan kir.
1867 – Bingeha bajarê Cheyenne bi çêkirina rêya hesin hatiye avêtin.
1918 – Keyaniya serbî, slovenî û kroatî (ku piştre weke Keyaniya Yûgoslavya tê nasîn) hatiye damezrandin.
1925 – Peymana Lokarnoyê di navbera Fransa, Almanya, Brîtanya, Îtalya, Polonya, Belçîka û Çekoslovakyayê de li bajarê Londonê hatiye îmzekirin.
1964 – Malawî, Malta û Zambiya tevlî Neteweyên Yekbûyî bûn.
1976 – Angola tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1981 – Vîrusa AIDSê bi awayê fermî hatiye nasîn.
1983 – Papûa Gîneya Nû ji Awistralyayê serxwebûna îlan kir.
1988 – Benazîr Butto weke serokwezîra Pakistanê hatiye peywirdarkirin.
Jidayikbûn
1943 – Evelyn Gressmann, lîstikvana alman
1943 – Wolf-Rüdiger Eisentraut, mîmarê alman
1962 – Sadık Yalsızuçanlar, helbestvanekî tirk
1966 – Hozan Diyar, stranbêjekî kurd
Mirin
(Kesên ku di vê rojê de mirî ne.)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2029 | https://ku.wikipedia.org/wiki/15%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 15ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1256 – Hulagû Xanê mongolî keleha Heşhaşiyan a li Îranê ya bi navê Elemût zemt kir û xera kir.
1914 – Şerê Cîhanî yê Yekem; Artêşa serb bajarê Belgradê ji destê Awistriya-Mecaristanê stend.
1923 – Li Stenbolê di navbera Tirkiye û Mecaristanê de peymana dostaniyê hatiye îmzekirin.
1941 – Hêzên naziyan li geliyekî nêzî bajarê Xarkiv (Kharkiv) a Ûkraynayê 15.000 cihû kuştin.
1972 – Ji ber ku pasaport nedane Yaşar Kemal, ew neçû civîneke navneteweyî. Lê ji sedema nerazîbûnan, dewletê piştî 15 rojan pasaport da Yaşar Kemal.
1976 – Welatê Samoa tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1978 – Serokdewletê DYA'yê Jimmy Carter da zanîn ku ewê Komara Gel a Çînê nas bikin û hemû pêwendiyên xwe yên bi Taywanê re bibirrin.
1994 – Welatê Palaû tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
Jidayikbûn
1852 – Henri Becquerel, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1945 – Nacî Sebrî Akreyî, nivîskar û rojnamevanê kurd
Mirin
1890 – Gayê Rûniştî, yek ji serokên navdar ên çermsorên DYA'yê
1958 – Wolfgang Pauli, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2030 | https://ku.wikipedia.org/wiki/2%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 2ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1804 – Napoleon Bonaparte, li Parisê li Katedrala Notre Dame, bi tevlîbûna papayê wê demê taca împeratoriya Fransayê da serê xwe.
1908 – Li Çînê kurikê 2 salî yê bi navê Pu Yi bû împerator.
1914 – Awistriyayê bajarê Belgradê dagir kir.
1939 – Li bajarê New York City Balafirgeha La Guardia hatiye vekirin.
1956 – Fidel Castro, Che Guevara û 80 hevalên wan ên din bi Yata Granma gihane Kubayê.
1961 – Serokê Kubayê Fidel Castro dan zanîn ku ew xwediyê ramana Marksîst-Lenînîst e û Kuba wê bi komunîzmê werê birêvebirin.
1971 – Ebû Zebî, Ajman, Dubaî, Fujairah, Sharjah û Umm al-Qaiwainê dewleta Mîrnişînên Erebî yên Yekbûyî pêk anîn.
1988 – Benazîr Butto weke serokwezîra Pakistanê sond xwar. Bi vê re, ew bû pîreka yekemîn ku bûbû serokê dewleteke îslamî.
1993 – Bazirganê tilyakê yê Kolombiyayî Pablo Escobar ji aliyê hêzên ewlekariyê ve hatiye kuştin.
Jidayikbûn
1816 – Amadeo Preziosi, wênesazê maltî
Mirin
1547 – Hernán Cortés, dahênerê spanî
1814 – Marquis de Sade, romannivîsê fransî
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2031 | https://ku.wikipedia.org/wiki/3%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 3ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1818 – Illinois bû 21emîn dewleta DYA'yê.
1912 – Bulgaristan, Yewnanistan, Montenegro û Serbistanê ji bo xilaskirina şerê Balkanê yê yekem bi dewleta Osmaniyan re agirbestek îmze kirin.
1956 – Brîtanya û Fransayê daxuyand ku ewê ji Kanala Suweyşê vekişin.
1971 – Şerê di navbera Pakistan û Hindistanê de destpê kir.
1976 – Êrîşeke sûîkastî li hemberî Bob Marley pêk hat. Di encamê de du gule lê ketin, lê Bob Marley piştî vê bi du rojan derkete konserê.
1989 – Serokê DYA'yê George H. W. Bush û serokê Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst Mikhail Gorbaçov, li Maltayê civînek pêk anîn. Di encamê de hatiye ragihandin ku şerê sar bi dawî bû.
Jidayikbûn
1886 – Manne Siegbahn, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1895 – Anna Freud, psîkoanalîsta Awistriyayî
1973 – Holly Marie Combs, lîstikvan û hilberînera televîzyonê yê amerîkan
Mirin
2000 – Gwendolyn Brooks, helbestvana amerîkan
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2032 | https://ku.wikipedia.org/wiki/4%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 4ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1881 – Hejmara yekem a rojnameya Los Angeles Timesê derket.
1897 – Di navbera Osmaniyan û Yewnanistanê de peymana agirbestê hatiye îmzekirin.
1918 – Serokê DYA'yê Woodrow Wilson, ji bo hevdîtinên aştiyê yên ji bo şerê cîhanê yê yekem çû Ewropayê. Ev cara pêşî bû ku serokdewletekî amerîkan serdana fermî li welatên Ewropayê pêk anîbû.
1945 – Senatoya DYA'yê bi dengdana 65 li hemberî 7 dengan biryar da ku tevlî Neteweyên Yekbûyî bibe.
1954 – Restorana Burger Kingê ya yekem li Miami, Florîda, ya DYA'yê hatiye vekirin.
1975 – Sûrînam tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1980 – Koma rockê ya bi navê Led Zeppelin ji sedema mirina daholvanê wan John Bonham da zanîn ku koma wan belav bû.
1982 – Komara Gel a Çînê makezagona xwe ya îroyîn pejirand.
1992 – Ji sedema şerê navxweyî dewleta DYA'yê 20.000 leşker şandin Somaliyayê.
Jidayikbûn
1875 – Rainer Maria Rilke, helbestvana alman
1943 – Volker Storch, biyologê alman
1943 – Björn-Hergen Schimpf, pêşkêşkerê alman
Mirin
1123 – Omer Xeyam, helbestvan û fîlozofê îranî
1679 – Thomas Hobbes, fîlozofê îngilîz
1952 – Karen Horney, psîkoanalîsta alman
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2033 | https://ku.wikipedia.org/wiki/5%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 5ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1492 – Krîstof Kolomb, Haîtî û Komara Domînîk keşf kirin.
1878 – Li New York City di şewata Şanoya Brooklynê de 278 kesan jiyana xwe ji dets da.
1908 – Rojnameya Kürt Teavün ve Terakki (Alîkarî û Pêşketina Kurd) li Stenbolê dest bi weşanê kir.
1932 – Fîzîknasê esilalman ê ji Swîsreyê Albert Einstein vîzeya amerîkan stend.
1941 – Şerê cîhanê yê duyem; Keyaniya Yekbûyî li dijî Fînlenda, Mecaristan û Romanyayê şer da destpêkirin.
1957 – Serokdewletê Îndonezyayê Sukarno hemû mirovên holendî ji welatê xwe derxistin.
1977 – Misirê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Sûrî, Lîbya, Cezayir, Iraq û Yemena Başûr re birrîn.
1978 – Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst bi Komara Demokratîk a Efxanistanê re peymaneke 20 salî ya bratiyê îmze kir.
1993 – Şaredarê Viyanayê Helmut Zilk bi êrîşa nameya bombeyî brîndar bû.
Jidayikbûn
1901 – Werner Heisenberg, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1903 – Cecil Powell, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
1936 – Václav Havel serokkomarê pêşî yê Çekyayê
Mirin
1791 – Wolfgang Amadeus Mozart, bestekarê Awistriyayî
2013 – Nelson Mandela, yekemîn serokkomarê reşik ê Afrîkaya Başûr
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2034 | https://ku.wikipedia.org/wiki/6%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 6ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1790 – Kongreya Amerîkayê ji New Yorkê barkirin bajarê Fîladelfiya.
1865 – Xala qedexekirina bendîtiyê li makezagona Amerîkayê hatiye zêdekirin.
1877 – Thomas Edison cara pêşîn dengê xwe tomar kir.
1897 – London di cîhanê de bû bajarê yekemîn ku xwediyê taksiyên bi lîsans bû.
1916 – Şerê cîhanê yê yekem; Hêzên Navend bajarê Bûkareştê zemt kirin.
1917 – Fînlandê ji Rûsyayê serxwebûna xwe îlan kir.
1917 – Li bajarê Halifax a Kanadayê cebilxaneyek teqiya. Di encamê de bêhtirî 1900 kesî jiyana xwe ji dest da û beşek ji bajar xira bû.
1922 – Parêzgeha Serbixwe ya Îrlendayê hatiye damezrandin.
1940 – Yewnanistanê bajarê Albanya yê bi navê Premete dagir kir.
1991 – Li Kroatyayê artêşa gel a Yûgoslavyayê bajarê Dubrovnîkê bombebaran kir.
Jidayikbûn
846 – Hesenê Eskerî, yek ji dozdeh îmamên şia
Mirin
1981 – Haşim Öztunç, zana û şoreşgerekî kurd
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2035 | https://ku.wikipedia.org/wiki/7%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 7ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
43 b.z. – Siyasetmedar û fîlozofê Romayî Marcus Tullius Cicero hatiye kuştin.
1787 – Delaware, bû dewleta yekemîn ku makezagona DYA'yê pejirand.
1917 – Şerê cîhanê yê yekem; DYA'yê li dijî Awistriya-Mecaristanê şer îlan kir.
1946 – Li Atlantayê hotelek şewitî. Di encamê de 119 kesan jiyana xwe ji dest da.
1975 – Îndonezyayê, Tîmora Rojhilat dagir kir.
1987 – Li Kalîforniyayê balafireke amerîkî ket. Di encamê de 43 kes mirin.
1988 – Li Ermenistanê bi mezinahiya 6,9 a li gorî pîvana Richterê erdhej çêbû. Di encamê de bêhtirî 25.000 kesî jiyana xwe ji dest da, 15.000 kes brîndar bûn û 400.000 kes bêmal ma.
1999 – Düzce, bû bajarê 81emîn ê Tirkiyeyê.
2002 – Li Bengladeşê di encama çar êrîşên li dijî şanogehan de 18 kes mirin û 200 kes jî brîndar bû.
Jidayikbûn
1928 – Noam Chomsky, zanyarê amerîkî
Mirin
43 b.z. – Cicero, siyasetmedarê Romayî
1906 – Élie Ducommun rojnamevanê xwediyê Xelata Nobelê
1947 – Nicholas Murray Butler, fîlozofê xwediyê Xelata Nobelê
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2036 | https://ku.wikipedia.org/wiki/8%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 8ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1808 – Artêşa Napoleon Bonaparte kete bajarê Madrîdê.
1941 – Piştî êrîşa Pearl Harborê dewleta DYA'yê li dijî Japonyayê îlana şer kir û bi vî awayî tevlî Şerê cîhanê yê duyem bû.
1966 – Keştiya Yewnanistanê ya bi navê SS Heraklion li Deryaya Egeyî noqav bû. Di encamê de bêhtirî 200 kesî jiyana xwe ji dest da.
1980 – John Lennon (damezrînerê koma muzîkê ya bi navê The Beatles) li devê mala xwe ji aliyê heyranekî xwe yê nexweş ve hatiye kuştin.
1994 – Doza Partiya Demokrasiyê (DEP) bi dawî bû. Parlementerên ku cezaya darvekirinê ji wan re dihate xwestin yên bi navê Hatip Dicle, Orhan Doğan, Leyla Zana, Selîm Sadak, Sırrı Sakık ve Mahmut Alinak bi tevahî bi 89 sal û 6 mehan hatin cezakirin. Lê ji ber li berçavgirtina rojên di girtîgehê de yên Mahmut Alinak û Sırrı Sakık ew serbest hatin berdan.
1996 – PKK, 6 leşkerên dîlgirtî li Kurdistana Başûr teslîmî parlementerê Wanê yê Partiya Refahê Fethullah Erbaş, serokê giştî yê Komeleya Mafên Mirovan Akın Birdal û serokê şaxa Izmîrê ya Mazlum-Derê Halit Çelik kirin.
2009 – Di êrîşeke bombeyî de li Bexdayê 127 kes mirin û 448 kes jî brîndar bûn.
Jidayikbûn
1832 – Bjørnstjerne Bjørnson, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
1911 – Nîkos Gatsos, helbestvanê yewnan
Mirin
1864 – George Boole, matematîknasê dahêner
1955 – Hermann Weyl, fîzîknas û fîlozofê alman
1980 – John Lennon, stranbêjê îngilîz
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2037 | https://ku.wikipedia.org/wiki/9%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 9ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1856 – Hêzên îranî, li bajarê Bûşêhr hêzên brîtanî dorpêçkirin.
1905 – Li Fransayê zagona ji hev veqetandina karê dewletê û karê dînê hatiye pejirandin.
1917 – Hêzên dewleta Brîtanyayê, bajarê Orşelîmê zemt kirin.
1941 – Şerê Cîhanî yê Duyem; Komara Gel a Çînê, Kûba û Guatemala li dijî Japon û Almanyayê şer îlankirin.
1961 – Herêm Tanganyîka ya Tanzanyayê ji Brîtanyayê serxwebûna xwe bi dest xist.
1966 – Barbados tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1971 – Mîrnişînên Erebî yên Yekbûyî tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
1987 – Pirsgirêka Îsraêl-Filîstînê; Întîfadaya yekem li Şirîta Xezeyê destpê kir.
1990 – Serokê Solidarnośćê (Tevgera Hevkariyê) Lech Wałęsa li Polonyayê di hilbijartinan de biserket.
Jidayikbûn
1895 – Dolores Ibárruri, nivîskara baskî (m. 1989)
1926 – Henry Way Kendall, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê (m. 199)
1968 – Kurt Angle, gemşkarê profesyonel ê amerîkî
Mirin
1916 – Théodule-Armand Ribot, fîlozof û psîkologê fransî (jdb. 1839)
1937 – Nils Gustaf Dalén, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê (jdb. 1869)
1955 – Hermann Weyl, matematîknasê alman (jdb. 1885)
Cejn û salveger
(Cejnên ku di vê rojê de tên pîrozkirin)
Roj |
2038 | https://ku.wikipedia.org/wiki/11%C3%AA%20kan%C3%BBna%20p%C3%AA%C5%9F%C3%AEn | 11ê kanûna pêşîn | Bûyer
Kurdistan
Cîhan
1816 – Indiana weke dewleta 19em tevlî DYAyê bû.
1907 – Avahiyên parlemena Zêlanda Nû ji sedema şewatê bi tevahî xera bûn.
1941 – Bi daxuyaniya Adolf Hitler û Benito Mussolini dewletên Almanya û Îtalyayê li dijî DYAyê şer îlan kirin.
1946 – Fona Alîkariya Zarokan a Neteweyên Yekbûyî (UNICEF) hatiye damezrandin.
1964 – Che Guevara,li New Yorkê di Civata Giştî ya Neteweyên Yekbûyî de axaftinek kir. Di dema axaftinê de êrîşeke bi hewanan pêk hat.
1994 – Ji ber ku Çeçenistanê bi yekalî serxwebûna xwe îlan kir hêzên leşkerî yên Rûsyayê bi fermana Borîs Yeltsîn ketine Çeçenistanê.
1997 – Îmzekirina Protokola Kyotoyê destpê kir.
2001 – Dewleta Çînê tevlî Rêxistina Bazirganiyê ya Cîhanê bû.
2009 – Partiya Civaka Demokratîk, ji aliyê dadgeha makezagonê ya Tirkiyeyê ve hatiye girtin.
Jidayikbûn
1803 – Hector Berlioz, avazdaner û nvîskarê fransî (m. 1869)
1843 – Robert Koch, kîmyagerê xwediyê Xelata Nobelê (m. 1910)
1882 – Max Born, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê (m. 1970)
1911 – Necîb Mehfûz, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê (m. 2006)
1918 – Aleksandr Soljenîtsin, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê (m. 2008)
1981– Nikki Benz, modela kanadî, pornostêrk û derhênera fîlman yê bi eslê ûkraynî ye.
Mirin
1938 – Christian Lous Lange, aştîxwaza xwediyê Xelata Nobelê (jdb. 1869)
1975 – Nihal Atsız, yek ji pêşengên îdeolojiya tirkperestiyê (jdb. 1905)
Cejn û salveger
Damezrandina yekîtiya afretên kurd
Roj |