Datasets:

Svngoku

/

kisi-kongo-book

like 0

Nsamu wa kituka se wa mpasi kwa na Nsiesie kenda kwani? VO ka vutuka kuna vata ka yingilwa? Mu ntangu ka yindulanga, matoko ma tetang'e nitu na Ngo. Wa lomba VO ka lenda nata fi tini fia mbizi nitu na Ngo kenda tekel'e maka ma nzietelo ka venge. Wa vewa fi tini ka kanga va makaya ma nti mia mfinda yina ka fwila bosi ka yenda vutuki mosi Wa yend'a didingi muna nzila mu yindula mpila vonza ka vuluka. yani

Wa Iwaka mu mpimpa muna vata diau, wa leka, kina kwa kia, wa yenda ye fi tini fia mbizi kuna nzo a na Ngo, wa vana fio kwa nkaz' ani ye ku nsonga vo e na Ngo wa vondelo; vena ka ziamini kiaki yi ki menga ngizidi kiau. Mena ma kalanga muna lufwa esi kanda enda kiwila kwau kuna vata dia s'aku.

Mbuta za wantu za kutakana mu toma fimp'e nsamu, dia wizana vo ntumwa zi fwete kwenda kuna kizitu mu kwenda zaya mpila ya fwila ye ziamina na Ngo. Lumbu vava kia fwana ntumwa za kubikwa zi tatu, za yenda kuna muna lumbu kina kia kubikwa. Vava za Iwaka, za yadilw'e nkuwu; za leka; mu lumbu kia landa; vata dia wonsono dia lungwa kuna lumbu Iwa mfumu a vata mu tala ye songa mpila ya fwila na Ngo. Ntumwa za songwa fu ya mbi ye nsoki mia na

121

mu na Nsiesie, wivi wa Nkombo muna vata ye mpila nsoni ka fusula kwa nzitu wa nlwakisa mu vata ye mpondwa ka vondwa kwa yi mpumbulu muna nfinda. Ntumwa za tonda nsamu ye lombela mu vutukisa ku vata diau. Mfumu a vata wa lomba mpasi vo a leka bosi mbazi a lenda kwenda muna mene mene, kana nkutu mu ntangu kento a kwendang'e ku nkoko. Kuna nsoni;, tambulwila kaka mu leka. Ngo

Mu kisi nsi mbizi ka diwanga ki die ki die ko, kondwa zaya keti vo nki mbizi, ya nki a nsasa, nani wa vonda yo. Ya nsumba, nki kuma ya sumbilwa? matongo kaka yovo ya mambu e? wau VO e Nsiesie wa yiza yau wa kanikina vo esi kanda enda ki wila; e nkento a na mvumbi Ngo wa sia yo vena kianga vo ka ya fwila, e mwisi kanda diau bosi ka singa sola, keti vo dia yo;vo lembi yo dia e yayi e mbizi ya yiza ye na Nsiesie. mpasi

Kuna kwa yenda esi kanda wizana vO leka, vava kwa kia kaka, ye mene mene kondwa sukula nwa a yenda kwau kuna vata diau a tuka. Lumbu kia landa, teka maka ma fwilu mwisi kanda diau ye nsoni za mona na Nsiesie ele bulangana mpe au. Mu lunganes'e fu ya kisi nsi, nkento wa natwa kuna nkoko mu lumbu kia landa muna nsusu za nkielo a kuma,ka sukulwa ye vewa nswa mu vutukisa kuna vata diau ka wutukila. Nengwa mu lumbu kia landa, wa lamb'e fuma dia mbizi dia yiza ye na Nsiesie, wa vana kwa ana. Mu ndilu; mwana mosi wa lwengo wa vova: yayi e mbizi nsung'a tata yina. Wu mosi wa susumuka ye wa vova oh! o! o! katuka ngwa tala ndioyo wu ka twa vova vo: mbizi nsung' a tata yina; dia ludi e? wa vutula vo luvunu. A dia ye manisa mbizi, bosi yenda kuna vata dia wutukil'e ngudi au. ngudi

Mu nsakana ye leke a wana muna vata; an'a Ngo a toma wa fu ye mfwilu se diau ye ka mana zengonwenwa ye kayanwa muna vata dia mvimba bosi nkutu na Nsiesie ka vewa tini kia mvimba vo ka nata kuna kanda ka tuka. An'a Ngo a talana, ndiona wa Iwengo wa vova: lu widi Wo e? mono ya toma mona kina ya didingi, ya zaya Vo yin'e mbizi ya nitu a tata. A kuna kwa kal'e au ye samuna vo ndiona wa ton'e nsudi nitu se diau ndungidi ka kele yau; tata kibeni twa dia. mpila mpasi yenda ngudi

Nketo mvumbi na Ngo wa yantik'e dila muna nzo s'ani ka vutuka ye kale kifwidi, ana mpe yenda vwanda vena ndambu au, vanga diak' e yamba mu kuma kia nkenda za toma wa muna nwa mia an'a fioti mbi za sala vanga na Ngo za nkufik'e luzingu. Ye fwila muna mfinda vata dia kizitu. ngudi

122

E nsamu a na Nsiesie ye na Ngo wuna ye malongi ma mpileyi:

1. Ka dia mbote mu vanga nzietelo ye muntu ku tomene zaya fu ye lwani ko; luzingu 2. Vo muntu wu twa ku yuvula diambu, mu van'e mvutu fwete toma zaya makani kena mau muna kiuvu kiani; 4 Vo fulu 0 vangidi diambu ka di tondelo bosi veno e tumbu, ka dia lusadisu ko mu vutukila vanga diaka mbi yoyo ngatu nkutu ya nkaka va fulu yo vo kwa muntu e nsuka ka yi kalanga ya mbote ko. ko; ko, 3 Ka di toma sadisanga beni ko mu vanga mbi yo vo sosa kotesa nkweno mu mpasi muna luzingu; 5. Konso fulu Iweke diambi mu ki monanga vo wu nkwa ngangu; mena vangila muna ngangu z'aku ka ma lendi zayakana kwa muntu ko. E kina yi ki vuna muna luzingu. 6. Ngo wa vondwa kwa nsoki kazola kotesa kwa na Nsiesie ka nata kuna kizitu kiani. Di vovele vo mbi ani ya mvutukila, ya nkatule moyo.

Va ntoto vena ye mpila za zingi za lekwa, za bulu ye yinzanzala. Muna lekwa ka muna moyo wu lenda tevola ko kansi muna bulu ye mu yinzanzala muna ye moyo menga ye maza. Wau vo e lekwa ka yina ye moyo ko, ka yi ki nikunanga yau mosi ko nanga VO kia viakanwa kwa lekwa kia nkaka kina ye moyo ki ki ki nikunanga kiau bene muna luzolo ye ngindu zani. Mbandu nze bulu yo vo ki nzanzala vo ki telama ye viakana mu lekwa kia kondwa moyo ki lenda nikuka. E bulu ye yinzanzala wau VO moyo ena wau, a ki vangilanga mambu men a monanga vo ma mfunu ye lusadisu kwa yau muna nate zingu yau.

E lekwa muna kondwa kwa moyo ka yi lendi mona nzal a maza ngatu Vo ya ma dia ko, ka yi zietanga ko ka yi lendanga swaswanesa ngatu nkutu ki tanina mu nsobani a ntanga ko. Kwa kala kiozi yovo kiungila <kiufutas lekwa ka ki lendi ki tinisa ko kanele vo ki lenda yondalala evo yuminina.

Dia nswaswani kwa bulu ye yinzanzala yina ye moyo, VO wutukidi muna ani, sasilwanga mu mpil'a ki natang' e ngudi ye s'ani muna tini kina ka wutukidi. Kia kala vo bulu yo vo kinzanzala vena ye mpila zole za wutukila: wutuka wa fi mwana tuka muna vumu kia ngudi evo yantikila mu diaki bosi diaki di vayikis'e mwana. Yinzanzala yi toma wutukilanga mu maki bonso bulu nze kanda dia ngandu. E bulu vumu yi kalanga bosi muna ntangu ani lenda vayikisa mwana muna bulu ya nene ye ana kwa bulu ya fioti. E bulu ye yi nzanzala nana ya mpil zingu

123

sangana muna futa; muna mfinda ye muna ma kanga ena ye ndilu muna konso nkuna ka wu lendi sangana menga ye nkuna wa nkaka ko mu lembi sanganes' e menga ye vonde nkuna Diadi dia tuka kuna tuka ka dia sumukwa kwa konso kwa bulu ko Kadi a wonso a toma dio sasilwa ye Iwengeswa kwa nkulu zau mu lunde nsa.

Lumbu ki mosi vena ndambu nkoko; muna minga mwa kala fuka dia tu mbemba mbemba dia tetokela vo muna minga. Wau vo va ndambu a nkoko; muna mfuta ye muna min' e minga mwa kala vwandanga tu mpungu mpungu. E yi nzanzal'e yina ya tilumukanga ye vwanda muna minga muna luzitu ye zola konso kwa ntindu vena minga miau:. Ntangu mosi, lumpungu mpungu lu mosi Iwa nkento Iwa kala Iwa vwanda muna mwinga. Muna yi nzanzala yoyo yau konso kwa mpila yina ye a kadilu kiani. Lumbemba mbemba wa bwa e ntima, vangilanga mambu mani mu ndeko ye malembe. Vo yi lumpungu mpungu mambu mani mu ngolo ye mu nzaki ka vangilanga mo yole mpil

Wau lumbemba mbemba ka tilumukanga, ma ve ma yoyo wa baka ngindu mu vwanda vena mwinga. Kinga vena mwinga lumpungu mpungu Iwa nketo Iwa kele vo. Kina lumbemba mbemba Iwa vwanda; Iwa tesama vena ntandu a nim a lumpungu mpungu; Iwa kaza ye awu wole a tilumuka. Lumpungu mpungu lwa toma fwema wa yenda funda kwa mbuta zani. Kuna nima lumbemba mbemba lwa tumiswa mu kwenda van'e nsasa ka matini vena nim a mwan'au e? lumbemba mbemba kuna luvuvamu ye ntim'a bwa wa zola song'e nsamu kwa zi mbuta za ntumisa e lumpungu mpungu wa telama ye vova: mambu mena keba u, u, mambu mena u, u, toma vova mambu ngolo mena. ngolo ngolo

mbuta yanguluka ye sima lumpungu mpungu mpasi VO ka yambula lumbemba mbemba ka vova. Kuna nima wa vwanda ye wunikina nkweno ka vova mu zitisa lumbu ye mpovo z'a mbuta.

Bosi lumbemba mbemba wa vewa nzila mu vova mena ka zeye. Wa yantika songa mpila ka yizila vena mwinga ye mayovoka kakele mau ka bakil' e ngindu za sia vo vunda ka fwete vunda ka bak'e bosi ka telama mu luta kuna ka kana kwenda. Nkenda meso mona ku ke, wa vwanda vena nim'a lumpungu mpungu. Wau ka vunda fioti mu tevola, lumpungu mpungu muna wa telama ye wa vova: luvunu, ka kumbona kibeni. Wa nkanikina vo: keba mambu mena ngolo ngolo ngolo

Lumbemba mbemba kuna nlemvo wa vutula ye lomba kwa zi mbuta mu toma tala ye bakisa vo: e mambu ndeko, ndeko mambu ndeko kansi ka mungolo ko. Ai, ai, wu ka vova 0 lumpungu mpungu, ndioyo sakana ka twa sakana; eno kuna ki tumbemba mbemba dia mbote kwani ngeye yakala wenda mata vena ntandu a

124

nketo ku vwidi ko? lumbemba mbemba wa vutukila vo, ki mwene ko wau vo e nitu aku ya fioti; ya fwanana ye muinga ya zola vwanda. A mbuta mbote mbakisa, Iwa tusingika twa manis'e diambu muna malembe, kuna zola ye ngemba. Lutomene dio zaya VO lumbemba mbemba ka lendi sompa yo vo ye lumpungu mpungu ko, kadi ka twa sompananga ko. Kweyi dia kadi tuka dia veka nkento ki mwene ko e? Iwa guta

A mbuta a tadidila lumbemba mbemba, a mona VO e mpovo zani za toma singama, za mwan longwa, mfumu a tuma nkuni ye maza. A mbuta a tona VO ludi e kibeni 0 lumbemba - mbemba ka lendi zola kituka lumpungu mpungu se nkaz' ani ko wau vo tuka kuna nsi a tandu ka dimonekanga ko ngatu nkutu wakana vo lumbemba mbemba wa sompa lumpungu mpungu. 0 ze vo wau vo mu toma vova kenanga vo tata ngeye mwene vo ka tumbula ko, e wa tumbula; wu ka vovelanga nga weyi e? ngeye ngwa wa lenvoka; e nkweno tumbwidi e ndinga, ka mwene ka banzidi vo wu mwinga; lenvoka. ko,

Lumpungu mpungu wa ditumuka muna ngolo, nkangu wa telama, wa simbwa vo ka nwani ko kansi ka zola ko, lundumuka; wa takuka, kina ka zekol'e nsingu muna ngolo, ntu wa sotoka; nkangu wa nsimbanga wa susumuka mu mon'e ntu vena ntoto Lumbemba mbemba wa landakana Wo ye vutula wo vena watuka; kiadi ka wa lenda diaka yikakiana ko. Lumpungu mpungu wa e vola, mianzi ka mia nikukini diaka ko_ A mbuta vova: E NKWA NGOLO, E TO KIANI VA VEMBO KIA YENDELANGA. 0 wau, eno leke, nani wu mvodele? Iumwene nze? E MPAKA ZA ZINGI YI VAKAMA. Di vovele vo, vo diambu bangamena wa toma dio teka toma tala kwa sotokela ntu va ndonga. wa mpasi yantik' €

Va nza muna zingu konso mpila bulu kina ye zingu ka zinganga ye wu vavanga mpila yina ka lenda tomesena zingu ye fila kio ku ntwala. Yi mu kuma kiokio bulu ya wonsono yi vanganga wuna a lenda mu tin' e mpasi, kitungila fulu ya leka, ki vavila madia ye muna tin' e vonza, ena kondele ngungu ye ngolo za toma ki nwanina, a kwenda swaswaningi mu fulu yina ka a lendi bakamena mu ko nzaki

Mu vuvu kia tomes' e ye fila kio ku ntwala e mbizi za wonso za vava kubika luzingu. Mu kuma kiokio bulu ya wonsono ya vanga lukutakanu ye lomba keti Vo mu nki kanda dia mbizi fwete solela mfumu lenda toma lunda bulu ya wonsono mu luzingu Iwa mbote? dia wizana vo konso kwa a bulu yi fwete kwenda vwanda ye yindula; mu nki a bulu mu lenda solelwa mfumu bulu ya wonso? ndiona ka lendi kotesa bulu mu vonza ko, lenda vukanesa ye gwizanesa eto kulu. Bulu ya wonso ya yangalala mu ngindu za zingu ngindu mpil' mpil

125

sole mfumu, a wizana vo lumbu kumi ye tanu yi fwete konso a bulu yi fwete sunzul' e ngindu zau. Bulu ya mwangana ye vuvu ye makani ma kwiza van e mvutu mu nkanikinu wowo muna lumbu kia kumi ye sambanu luta, mpil

Mun'a yenda; a yenda kutakani ye sole mpila bulu ki lenda toma lunda ma kanda ma wonsono ma bulu. Lumbu kia kumi ye sambanu vava kia fwana; mpuku vana ngindu vo Nzamba lenda kala mfumu wau VO wa nene se ka zitiswa. au,

Mfumu za siwa ku ntwala mu sonek'e nkumbu za kala zitatu: Nsiesie; Nkala wonga ye Mbemba. Di vovele vo bulu ki mosi, ki nzanzala ki mosi ye nuni mosi. Mu landila maseka ma yiza mu lomba VO Tiokwela wa fwana Mbwela za fwema ye sola Ntietie va fulu kia Tiokwela. Nuni ka za wizana ko mu nkumbu a vana_ Nioka za yiza ye sola Ngombe wau vo mpe wa nene ka vanganga mbi kwa konso kwa bulu kia nkaka. Nkumbu a Ngombe ya sonekwa vena ndambu a nkumbu a Nzamba. A ki Mvudi; ma Valangi ye Nvanda a yiza mu sunzula nkumbu a Nisi evo Niawu wau VO wa vielela, yi zinganga ye muntu toma kubikanga mambu mani muna mbote. Nkumbu a Nisi mpe ya sonama kuna nima buka kia Mpakasa kia Iwaka ye nkumbu a Mbwa wau vo yani yi kangalanga; zinganga ye muntu muna vata. Nkumbu Mbwa mpe ya sonama, bosi Nzima; Mfwenge, Nlumba, Mbala ye Mbongi za lwaka mu sunzula nkumbu Mbala mbizi nianga. Diambu dia nkumbu yoyo dia tuka mpaka wau vo ka toma monekanga ko ndonga ka yi zeye fu yani ko. Nlumba ka sonama ko. Mbati evo Mfulu za Iwaka ku mosi ye Mazundu; Yula ye Nsote za lwaka ye vana nkumbu Nsunu wa fwana Mvalu. Ndonga ya susumuka kadi ka vakala nswaswani ya Nsunu ye Mvalu ko. Yi kuma vo nkumbu ka ya sonama ko. Nzamba ye Nguvu za Iwaka ye vana nkumbu mfumu fwete tumina bulu ya wonsono_ Muna zau Meme lenda tomesa bulu ya wonsono wau VO wa lembama, nkwa nkenda ye wa yukulukila zingila mu buka, mu kintwadi. Nkumbu Meme ya sonama_ Mbemba, Ma fungu, Ngono ngono, Mayembe; Ngundubiola, Nsidizia, Makutu fwofwo; Masokozia ye yi nuni nuni ya wonsono ya Iwaka ye vana nkumbu zulu Yi mbizi mbizi ya wonsono ya kekomoka e, e, e, e, dodokolo ka ko, e eto wana mana tu mana kadi ka kutu zolanga ko. Nkumbu ka ya sonama ko. ngindu Ntoyo; Ngo yani

Zi mfumu zau zi tatu za solwa za bokela ndonga mu kwenda tala kia mbote ye sola muna nkumnu za wonsono ndiona fwete yala, bosi a vova tuna ye nkumbu ezi tu fwete toma yindula mu sola wu mosi.

1 Nzamba; 2. Ngombe; 3. Nisi; 4 Mbwa; 5. Meme.

126

Wau tu lombele konso wuna ye diambu ka songa muna toma yindula ndiona tu sola

Mbuta Ngulu wa telama ye wa vova: eto tuka Ngulu vata; Ngulu mfuta, Ngulu ngwimba ye Ntoto twa vwanda ka twa mwene nkumbu tu vana ko kadi ma mengi twa yindwidi: tala.

1) Nzamba: mwana mosi ka gutanga ye mu ntangu evo mvula za yingi bosi ka kwiza guta diaka mwana wa nkaka. E dia mpasi weyi tukala ku nlundila vo wizi kutu kangaledi? nki a nzo ka lenda dila ye leka e? tu mwene vo ka yani ko. Ndonga ya yanguluka: kieleka zena mpasi, ka ko. yani 3) Nisi: 0 mwivi; molo; vovela kuna nkenda wa mana yovoka. 0 zolanga leka vena ven' e muntu e wilu diaka mpasi; wonga mpasi ka lendi vova diambu va ndonga ko. Ndonga ya yanguluka lungidi, nitu ani ya yoya. ndioyo 2) Ngombe: mpila mosi muna ndilu, zeye kansi nzo leka ye kiti ka lenda kosoka. Nkangu wa vova diau di mosi ye Nzamba. guta 4) Mbwa: e ndioyo ka tuna beni ye mpasi ko kadi eto mona tu monanga; e Mbwa tomene zaya zingu kia muntu. Tuka mu kiana, mu vata, muna vata, va mambu, muna ndilu ku mosi ka vangilanga ye muntu. Lenda sadisa kadi 0 Mbwa yi taninanga luzingu Iwa muntu mwini ye mpimpa. ngolo kena, yani

Nkangu wa toma yangalala mu mpovo za Ngulu. Nkumbu a Mbwa ya tondwa kwa bulu ya wonsono katula kaka Nlumba wa lomba mu songa ngindu zani kansi nkangu wa yunguluka: weyi diaka vova e? mu kuma kia mazu ma kangu Nsiesie wa tuminingi e buka ka mvana nswa mu vova ko. Dia zengwa vo Mbwa kaka fwete bulu ya wonsono. Va sala mu kubika lumbu ka lenda vwandiswa vena kunda kia kimfumu. Ngindu za vewa mu buka buka. Kuna nsuka dia wizana vO lumingu Iu mosi lu fwete vioka bosi ka vwandiswa yala

Ndonga ya mwangana ye nkanikinu a sia vo kina ki vwandiswa Mbwa; bulu ya wonsono yi fwete kwiza ye madia ye malavu ma nkembo yadikila mfumu eto. Lumbu vava kia fwana; mu ntangu mbote buka buka ya bulu ya yantika Iwaka ye ndia ye malavu. A wonso a Iwaka, katula kaka Nlumba wa tumina vo mu kwiza kena ekolo matoko ye ndumba za kinanga. Nlumba wa sukinins ye wana Nsiesie mu vana ken'e nsiku mi fwete sadila Mbwa mu tomes'e kia bulu ya wonsono. Kina ka manisa, wa tumisa Mbwa kenda kuna kunda kia ki mfumu ye vwanda mpasi vo wa dia. Kina ka londoka, nkangu wa yanguluka ye kiese; wau ka yelenge; 0 Nlumba wa vol'e visi kia kala muna lamba kiani wa loza kio vena ntanda, Mbwa wa takuka ye gyilan'e visi ka lozelwa. Nkangu wa toma kendalala ye gyungukuku muna kiadi ye ki yuvula: nki a mpila mfumu e? madia vena ntwala ma fukidilwa! wenda takukilang'e visi? zingu nkangu ndioyo

127

nkembo wa beba, ndonga ya yoya mu mon e nsoni za mpile yina. Nlumba wa kaza: lungwila dodokolo; kina twa kele kubik' e mambu; mono diodio e diambu di ya kadi vova VO diaka nkwa wilu, ka kizitisanga ko, vo lu nsila ma dia muna mena ma sotokanga vena ntoto ma ka vita dia e zoz0 yi mpasi zani. Ndonga ya vutula vo kieleka, tuki mwenene eto mene, ka fwana ko, lu katudi e ki mfumu kia ngani. yani longa, yala_

Na Nsiesie wa bonga yuma ya wonsono ya kimfumu ka ki vanina yani e kolo kani ka takukila visi ko. 0 Mbwa wa vidisa kimfumu kia mvana Ngulu vana meso ma bulu ya wonsono.

Mu nsamu wau tu longelo vo twa toma kebanga ye toma tal'e fu tu sadilanga muna luzingu yi lenda sadisa ye yi lenda mpe fwasa ye katula zingu.O nkundi Mbwa kele vo se wa bwisidi e mbundu kenda Iwaka vena kunda wa kadi baka nluta mia toma dia ye gyukuta, toma nwa ye kolwa bosi ka kadi nat'e ki mfumu kiani ka kadi tuminina bulu ya wonso Tu mwene mpe VO muna buka ka mu kondanga ona lenda menga diambu dia mbote di twa vangama ko wau e mbote ka yi kalanga mbote kwa eto wonsono ko. Nze yi wuna tutenge bulu ya wonso ya toma yangalala, Nlunmba kaka ka yangalala ko wa yiza ye visi muna lamba mpasi vo ka fusulwisa Mbwa se nsoni ye vunzanes' e nkembo. Muna fulu ya wonso ye muna makanda ma wonso a kwa fu ye ki Mbwa ena, e a kwa fu ya ki Nlumba mpe k'a kondanga ko. Yi dina VO mbwisu ntima. Muna fimp'e ma vangu m a kueno ye mpovo zau mfunu kuna. 0 Mbwa ka zaya sola ntangu ye fulu kia dila di kavidisile Ki mfumu. yale ko,

Mu vata di mosi mwa zingila se wa wuta ana ole a makala Nsimba ye Nzuzi, e Nsimba wa zowa VO yi Nzuzi wa ngangu. Muna nzo dia vana kiadi mu kala ye mwana vayikanga mete ye zunu ntangu za wonso, ka lendi vova ngatu vanga diambu dia mbote di lenda tondwa ko. Nkenda kansi se ye a toma ku ntalanga ye ku nsadisila ku mosi ye mpangi ani Nsimba. ngudi

An' a toma zolana ye sakananga ku mosi kondwa kwa diambu. Muna vata, Nsimba wa monekenanga ye siwanga va fulu kia mwana wa kondwa mfunu. Kansi ngudi ye se a toma ku nzolanga ye vava mpila ka lenda singamena ye kwiza sadis' e nzO au Vav'a lwaka mu ntal'a mvula kumi ye nana Nzuzi wa yantika kwenda leki ntambu mia mosi ku mosi ye se diau. 0 Nsimba wau vo ntu ka wa mbote ko tuka kileke ka yelenge mu ntambu ngatu mu nlekw'a vuwa ngatu nswa ko mu tinis'e vonza ya lufwa mu ntambu yovo mu maza. yani

128

Lumingu lu mosi tata wa yela; wa tuma mwana, Nzuzi kenda tale ntambu miau muna mfinda.

Mene mene, wa yenda kuna mfinda. Wa yantikila mu tale ntambu mia se diani yi bosi ka yenda kuna kwa kale miani. Ku ntambu mia tata wa nata ko Ngulu ye Nkayi ka sala manika muna mvete vena mpambu ka kotela muna nzil a ntambu miani. Kuna ntambu miani wa baka Mvanda.

Mu mvutuka vena mpambu, wa kulumuna Ngulu ye Nkayi ka sala manika muna mvete bosi ka yantik'e yindula ye ki yuvula: weyi yi natina e? kala mono mosi mwamu mfinda! ! wa yindula mu kanga Ngulu ye Nkayi va ntete mosi, wa teza zangula, zitu di nene ka lendi dio ko. Wa vutula va ntoto wa katula ntete bosi se ka baka ngindu za mana bukis'e vumu ye katul'e ndia mia wonsono, sukul'e vumu ye fin'e ndia mu katul'e nsasa <mvindus. Kuna nima wa vutul'e Ngulu ye Nkayi vena ntete, wa toma wo bindakesa bosi ka zangula wo mu tez'e zitu keti vo lenda ka lenda dio mu nata. Kina ka zangula; ntete se wa veva, wa yekeka wo muna mvete

Bongele Mvanda wa nsia va ntete wa nkaka kina ka mana ku nkatule nsasa bosi se ka mana ku mbinda vena ntete

Ntangu wa venga, Nzuzi wa yantika mona wonga wau VO se nkokela. Wa sazula mu zangul' e ntete wa kala Ngulu ye Nkayi, wa yenda nswalu mu kwenda findikila ntete ntete kuna fula vata bosi ka kwiza vutukil'e ntete nsuka_ Wa vangila dio, wa sisa ntete vena saku ya luku bosi ka vutukisa mu bong'e ntete ka sisa wa kale Mvanda. Se diau wa yantika mona wonga wau vo Nzuzi ka twa kwiza kaka ko. E ngudi wa baka ngindu za kwenda ku nlandi kansi Nsimba wa vova vo, ka mfunu kwani ko kadi e Nzuzi mu kwiza kena mbizi zeto tatu ka bakidi.

Ngudi wa lunde mvovo mia Nsimba muna ntima miau ka samuni kwa nkaz' ani. Se diau wa bokela nengwa ye ku nsong'e nsumbi ani bosi 0 nengwa wa vutula Vo mono mpe mosi kansi mpangi vovele Vo ki moni ntima mpasi ko mu kwiza kena. Yambula twa tala fioti vo ka vita kwiza se ya tela nkwezi Ndwandele twenda landi. Ka ki manisina ko Nzuzi wa yekeka ntete mu yaka kia nzo ye wa tela Nsimba mu kwenda ku mfinda kuna fula mu bong'e ntete wU sidi ko. Ngudi wa vova ndolo ye mono ka sala tale ntete sisidi va mwelo Nsimba ka zola yenda nze yi wuna ka wila mu mpangi ani. Ka nangu beni ko, yiza vutuki vena nzo ye ntete mbizi vena ntu a Nsimba. Tata wa toma mpila ko, yani ko,

129

yangalala ye sanisina ye zola ena kwau. E kolo Nzuzi ka yenda ye dia Nsimba wa kala simb'e minga mu yinikina tata wa teteleng'e bulu ya yiza ye Nzuzi. yola ngwizani

Leka ye sikama lumbu kia kwenda tal'e ntambu kia fwana, kiadi mu lumbu kiokio, Nzuzi wa kala ye mayela; nitu ka lendi kwenda ye tata ko. Tata wa yenda yani mosi. Mu Iwaka, wa wana bulu ya bakama mu mi ntambu. E ntambu mia mwana mia baka Ngulu, Nkayi ye Nsunu E miani mia baka, Mpakasa; Ngulu; Kimpiti ye Nsa Bulu ya yingi; mu kanga yo va ntete mosi mpasi, mu ntete miole mpe mpasi. Tata wa yantika mu lekanesa bulu yole, ya tezo kia fwanana yo vo kia finamena fwanana_ Wa tokan'e ngindu mu Mpakasa; kuna nima wa baka za kanga Ngulu a mwana ye Nsa ka baka ye kwenda yo findikila kuna matamba. Wa yiza vutukila Nkayi ye ki ngulu kiani. Mu vutuka kitatu; wa bukisa vumu kia Nsunu ye loz' e ndia mia wonso bosi ka nkanga va ntete ye kwenda kuna vata. Wau vo se mpimpa, e Mpakasa ye Kimpiti a sala kuna mfinda. Vava kwa kia, wa kanina kwa nketo ye tala Nzuzi mavimpi bosi ka mu nata bulu yina ya sala. mpasi yole ngindu ngulu yani yenda

Lwaka kuna mfinda, wa wana matebwa vena kasis'e bulu. Ka lenda vova konso kwa diambu ko mu kuma kia wonga. Matebwa ma mbaka, ma nkang'e moko ye malu; tata dia zi Nsimba wa yantik'e kaza mu nding' a vo: mfwidi e, mfwidi e, nani ame nani ame ku ndwanina e? kuna mfinda kwa kala nsongi a malavu kuna wa wa e kazu kuna kati kwa mfinda. Wa kulumuka kuna ba ye tomboka kuna vata mu nzaki mu yuvula keti nani wele ku mfinda e? Ngudi Nsimba wa vova vo se dia Nsimba wele vutukil'e bulu ka sisidingi ko. 0 nsongi a malavu wa vova VO mu kaza kena; mu kena Nzuzi wa tongama vena mfulu, wa samuna kwa au VO tala keti vo nki a diambu di mbwididi. Nsimba wa nsindika kenda mu nzaki bosi ka kaza mu samuna wuna ka wanina tata, kadi mono se ya kala vena mongo mu wunikina mena vova ngiza samuna kuku vata. ngolo ba, mpasi ngyele ngudi

Nsimba ye Nzuzi a yenda, vava a Iwaka vena mpokesa; Nsimba wa sala bonso wuna ka vovela kuna vata. Kina Nzuzi ka voka; diata fioti wa mona matebwa maziet'e se diau wa kala wa lambalala vena ntoto. Matebwa ma mona, bosi ma vova, e mwan' ani lweke. Nzuzi wa kaza: Nsimba Nsimba e tata 0 kengo moko ye malu kwa matebo. Nsimba wa vutula Nzuzi wa kaza diaka: e tata 0 kangamene kwa matebo. Nsimba wa vova yi mbote; wu mpingi mu kwiza Kansi nzolele zaya, matebo mena vovo e? matebo ma vova: wa wa weyi ka vovele? Nzuzi wa yuvula weyi? Nsimba wa balula mvovo ye wa vutula VO wu mpingila: yaya kena yela, nganga twa ku nsadisa bula dia tebwa ka lombele; zevo yi mbote wu mpingidi twa bak'e tebwa vo twa katul'e bula mu sadisila ngwa. on weyi? ngina. yela mpasi

130

Matebo ma dingalala ye yuvuziana widi nze? weyi ka vovele? wuka vovele ka ningama mu ku mvingila mpasi vo a baka wu mosi mu eto; katule nkanda mu sadisil' e au twa kuna vata Ka ntama ko e tembwa kia nikuka nti mia ningama; matebo ma banza Vo Nsimba mu kwiza kena mu baka tebo di lenda van'e bula di lenda sadisilwa au. Matebo ma mwangana mu ntinu ye sis'e se dia zi Nsimba vena ntoto wa kangama, wa mana yoya tevo kia nzaki nzaki mu kuma kia wonga wa lufwa ka vendoka ngudi gyela ngudi

Nzuzi vava ka mona vo matebo ma tinini, wa lundumuka ntinu ye zeng' e mia kangamena se diani, wa ntelamesa; wa nziolela moko bosi a yenda vena va sal' e bulu yau Ka ntama ko Nsimba wa Iwaka ye ndonga ya tuka kuna vata; a vang' e wanda ye nata bulu yina yau yole. Nkangu wa mona kiadi mu mena ma bwilwa se dia zi Nsimba kansi ku nima dia sivikwa beni e mpila ngangu za vovela Nsimba mu vuluz' e se diani. Vata dia wonso dia sivika ye ki yuvula keti nani wa nlongele ngangu za mpile yina? nsinga yole.

Muna toma ka longwa kwa muntu kadi kin'a yenda; ka sola vena mongo mosi ka kele. Yi di vovele vo mena ka vova ma ngindu ye ntona za bene; ka longwa moko. fimpa, ko, yani yani

Va fulu kia mpil'e yoyo mbuta zeto a vovela vo: e zowa ka kondi va kanda. Kadi vena ye ntangu mambu mena ma monekanga; ka ma lendi vangwa kwa nkwa ngangu kadi ka zeye moko; bosi ka lendi mo ko. 0 zowa muna kisi nsi kia kongo; ka kalanga zowa mu mambu ma wonso ko E zowa muna tung'e nzo lenda kala ngangu mu vanga kunda ye mfulu. Ona ka lendi vovela va lenda toma soneka mambu ma singama ka lendanga vova ko. ko, ndonga ko,

Tala mu vata diodio, Nsimba wa bokelelwanga vo zowa; kena mfunu ko, ka lendi vova ngatu vanga diambu di tonda wantu ko; muna vata katula s'ani, ani ye mpangi ani Nzuzi ka va kala muntu wa ntanganga nze muntu ko. Mu lumbu kiokio Nsimba wa ki songa kwa esi vata vo wuna ye mfunu ani wau vo muntu, lenda sadisa mu mena ka lenda muna zingu kia wantu. Nsimba wa katula lukatikisu mu ma se ye ngudi, mu zi mpangi za zingilanga muna vata ye ku a songa vo konso muntu ka fwete siwa vena fulu kia ki muntu, ku nzola ye ku nzitisa wau vo muntu. E kondwa kwa mavimpi mu nitu ka kuma ki lenda kulula ki muntu kadi 0 mvimpi evo mbevo, mwana evo mputu; wa nene evo wa fioú ngatu vo wa nda evo wa nkufi ka fwete siwa ye zitisilwa vena ki muntu. ngudi ko,

Yi vovo mbut' a vovela vo: E VONGA KA NWOLE KO, E KEVA MPE KA NDAMBU KO: MUNTU YI MUNTU KAKA.

131

Mwan a nkento mosi wa wutuka ye ntu wa yela; mu nsansuk' andi wa zemanga mete muna nwa, wa kalanga ye zunu; mu mene nkutu zak'e ntangu wa vayikanga kwani kuna mbazi nZO au kondwa zola vwata. Mwana ndioyo sasuka ye lundumuka muna kola. Vava ka Iwaka mu mvula kumi, wuka monekenenge nze nketo a kola se di mosi kaka dia nkenda; ntulu ya yondalala ye zunu ye mete wa

Sisu kia nene ye kia nzenza kia moneka muna muntu, wa toma vuvama, ka mbi kwa konso muntu ngatu bulu ko, ntumami; nkwa zola ye nlemvo bosi vengenge kwa wantu ke mu sungula ko luzitu lwani. nsadisi. Diodio dia toma yitukwanga ka lendelenge vanga salu mu kizingisa ko, wa kala ye luzitu muna yima ya mu Nana Wa toma zitisanga ye sadilanga malongi ma nzo au. 0 nzo au, muna yuma ya bokelwa kwa muntu, wa vutulanga muna zola ye luzitu vo: kongo, 0 VO a vo ka diambu keti vo zeye 0 vo 0 zeye dio wa vovanga vo: yingeta e vo: yi ngyuvvla diamo ukkæetkodelye wa zingilanga mu lusadisu Iwa wantu a nkaka. Vo wau. Mu mvene konso lekwa; e kolo ka bakidi kiokio wa vovanga: dia mbote kwa muntu wu dia mbote kwa mono. Dia mbi kwa ngeye; dia mbi mpe kwa mono, ntondele ngeye, yi bosi ka baka kina ka vewanga. yani ngani. dio,

Diambu diodio muna vata dia vanganga mpasi kwa esi vata; dia fimpwanga ye e kuma mwana ndioyo ka vangilanga fu yoyo e? ka lendi baka fimpulula mu zaya vovele mvovo wowo ko. Muna vata a leke a kitula mvovo wowo se kima ko vo ka nkumbu andi: dia mbote kwa ngeye. Nkumbu ya yandana muna vata ye muna zunga, tuk' mbuta a leke se Diambote kaka muna ku ntela, nkumbu ani a kingutila a ye ya vila muna zunga.

mu konso vata, vena ye wantu mbote, a zola, Bonso wuna wuzingilwanga muna ntima mia ki muntu, vena mpe ye wantu sadisilanga mu ntima sadisi mia nsoki mu vonda mioyo mia a kweno kondwa nluta ngatu kuma kia mia mbi, sikila.

Muna vata mwazingila mosi wa kala ye mwana mosi wa yakala ana tatu makento. Lumbu ki mosi ngwa NDONA wa tuma Ndokumfwele ye mwan'ani yakala kenda fila nsusu kuna vata dia mfumu Ndokumfwele wa zina diani; yi sia vo nkak'ani wa wut'e ani Ndona. Kwa nda, mwana wa VO ka Iwaka mu ntangu a mbote ye vutuka ku vata muna mene mene diau ka wutukila. ngudi yenda ngudi mpasi

132

Vava ka Iwaka kuna vata ye nzo a nkak'ani, kiadi ka wana ko mbuta ka sisila nsusu ye mambu ma tuma ngwa Ndona ko_ Wa vingila ye kuna wantu a yantika tombok'e mu yana; se ntangu a saka ya nkokela, makani ma mwana ma wa leka kuna ki nkak'ani Ndokumfwele; a mokena muna fuku bosi ka leka. 0 mu mene wa lombela mu vutuka kuna vata diau, wa sindikwa ye kaninwa mena ka fwete kwenda samuna kwa ngwa Ndona bosi ka yenda. fwa,

Mu tezo kia ntangu ya kumi ye ya ngwa Dia mbote kwa mono wa yenda kuna belo kia ngwa Ndona mu monana ye ndumba, mpangi za Ndokumfwele; ngwa Ndona wa gyuvula keti vo kele mu kiana ko e? wa vutula vo yingeta e ngwa Ndona. Ku nima ngwa Ndona wa baka tini kia ntolola ye nguba wa mvana. Ndumba wa vova dia mbote kwa ngeye; dia mbote kwa mono; dia mbi kwa ngeye; dia mbi kwa mono; ntondele. Wa bak' e tini kia ntolola ye nguba wa zietoka mu nzil'a nkoko. Mu nkulumuk' a mongo wa bulangana ye Ndokumfwele wa fioti, se ka tuka kuna kwa nkak'ani, wa mana zeza ye mwini, kiufuta mpa, Diambote wa ningama, wa nkayisa bosi ka ngyuvula: kweyi 0 tuk'e? Ndokumfwele wa vutula vo ku vata dia nkaka nsusu ya fila. Diambote tona vo mwana nzala kena yau, wa nvan'e tini kia ntolola kina ka vewa kwa ngwa Ndona; Ndokumfwele. Nleke wa yangalala, wa yantik'e dia ye kwend' a tombokingi kuna vata. 0 Diambote wa yenda kuna nkoko mu yola. Ndokumfwele kina ka Iwaka wa kayis' e ani wa luta kuna nkalu za maza wa nwa nkudi a ntete, wa zole wa tatu vumu ki nikukini tatika mu ngolo, mwana wa sotol'e nkalu vena ntoto; yi mwangene, ngudi vava ka kota 0 Ndokumfwele wa bukama vena ntoto, lengomoka yi bosi yani ngwa Ndona ka ngyuvula: nki 0 didi? mwana wa vutula vo; tini kia ntolola nga ki mpana Diambote muna mongo_ yani yele wa ngudi ngudi

Ngwa Ndona wa kaza mu ngeye kaka ngina yani, nkazi a kanda Diambote nki ka vanini e ntolola e? e mono kwa nga mpa yo nki se ka vanini yo e? ndoki, muntu mbi. Vata dia saluka, wantu wonsono kutakana kuna belo mu zaya mpasi za Ndokumfwele Mwana wa toma vova vo tini kia ntolola ndidi mbuta Diambote wu nga ka ntela vo ngwa nga wu mvana Yo ye nguba. ngolo: yani mpila yani

Kina ka manisa sasila mpila yina ka bakil'e ntolola ye nguba ka dia, Ndokumfwele wa ntekelo fwidi. Ndona wa toma kendalala ye dila mu ngolo ye kiadi kadi wa banza Vo Diambote yi fwa ka yambula kwiza mokena ye an'andi a ndumba. Ngwa singa

Mfumu za zunga za yiza mu zaya nki a mpila Diambote ka vondele Ndokumfwele? e kuma nki? mbangi za kala vena va yambulwil e mwan'e moyo a vova vo: ka lu vwe Diambote kuma ko, kadi 0 Ndokumfwele ka toma sala vova VO ntolola ngwa Ndona wa vana yo kwa Diambote kwa ngeye Diambote kwa

133

mono. Vo dia mbi kwa ngeye dia mbi mpe kwa mono. 0 ze Vo muna vov'e ziku mwana wa mvondele vena fulu kia Dia mbote kwa ngeye, dia mbote kwa mono. Vo dia mbi kwa ngeye dia mbi mpe kwa monongudi yani

Mbut'a muntu Ndokumfwele wa lukuta ye wa vova: ngeye mwan' ame wu muntu mbi, nki a kuma wa baka kwa ndioyo e kiula kia nzambi ka ki diwanga ko? 0 wau vena fulu kia kiula 0 mwan' aku yakala fwidi. Nki 0 bakidi e? ku zeye woko Vo kiula ka mbizi dia ko, nkwa nsoki ku mvondange? wau se tadi nkombo za maketo sidi zau e nkazi e kanda wu mvondele ngeye bene.

Mfumu Ndofuso wa se dia mwana wa tukun'e nzunu ye wa vova yi mene, mbala ku nzika lu mpondele yani ze Vo nata ye Ndona ye nkombo zeno za makento ki vwidi zo mfunu ko.

Vena fulu kina; e longo Iwa ngwa Ndona Iwa fwa mu lumbu kia manis' e nsamu mia fwilu ki toko toko Ndokumfwele.

E nsamu wau wu lenda ku tu vana fí ngangu ye ntona mu zingu kadi:

1. E mbi muna mpila zandi za wonsono mbi kaka ka yi sobanga ko. 3. Mbi yi lenda vwikwa nlele mia ntalu, mia ntoko mu tomesa yo, ka yi soba ko vienga tu yi vienga kansi mbi yi mbi kaka. 2. Embi yi lenda sukulwa; yi lenda ku swama futa ma nsunga ma ntalu ka yi lendi kituka mbote ko. Kadi kani nkutu yi velele, nkumbu ani mbi kaka.

Yi kuma vo tu luki mu vava vanga mbi kwa muntu, vo yi vendoka muna yandi mu ngeye yi vutuka, mona zi lenda kala zingi ka mu ndion'0 kanini zo ko. Tala ngwa Ndona; mwan'0 fwidi e longo diaka lu fwidi; muna vata ye mu kanda mengene kadi ndoki a meso. mpasi

Muna va nza vena ye nkanikinu yo vo mambu ma fwete toma lundwa ye sadilwa muna vengomona fu ye mambu ma lenda twala vonza mu zingu. Vo ngeye mosi 0 zinganga fwete bund'e ngangu ye zaku za salu e vuvu:. Vo lu a wole lu zinganga; lu fwete toma zayan'e fu, tezo ya ngangu, mbakisilu ye mvwilu za lekwa. zinga ngolo

E ye muntu ku longokele tezo kia ntona zani za mambu ko, lenda ku songa fu kani yindula ko vo yi kena yau muna luzingu Iwani yi lenda kulula vo nkutu katul'e vuvu muna lu zinganga. zinga yani

134

Vata di mosi dia zingilanga tata wa kala zina Mazingu ma Nkosi; nkwa ngolo; muntu nda, wâ nene ye wa monekenenge wonga kwa mpangi zani wantu zinganga muna vata. Ku nima mbut' a muntu wa nzenza wa Iwaka muna vata ye wa lomba fulu mu tunga nzo ani wau VO wa toma yangalala vata diodio. Diambu dia tondwa kwa mfumu za vata, wa songwa fulu ye wa kambwa VO vata dieto e nkumbu ani: TOMA LUTA. Nzenza wa tambulwila ye tonda a ngemba ka songwa mu nkot'ani mu vata. Ku nima wa song'e nkumbu ani: 0 Malwazi ma Nzamba wa songwa vena ndambu nzo a mfumu Mazingu ma Nkosi ka tunga kwani, wa zinganga yani vena kondwa kwa toma ki zaya ngatu vo bundana vuvu. Lumbu ki mosi a kento a tut'e luku; mu nkokela ka a lenda lo lamba ko mu kondwa kwa ma tongo kuna lumbu Iwau. Nzo zau zole za leka nzala. Mu ntangu a mokena Mazingu ma Nkosi wa vana ngindu VO e mbazi muna mene mene fwete kwenda mu sosa matongo muna mfinda. A toma wizana kia mbote; mu mene mene yenda muna futa ye mfinda. A yenda, yenda, yenda bosi mona buka kia Mpakasa. A sola nati a mbondo; yi sia vo Mpakas' a nene wa kola, wuna ye mbizi a yingi fwete lungila muna vata diau dia wonsono_ 0 Mazingu ma Nkosi wa yenda ntinu kuna ntwal Mpakasa ye wa vova tala mu nkomi yi ku mvondila, tala kaka. Mazingu ma Nkosi wa baka Mpakasa muna kutu muna koko kwa lumoso; wa vutul'e nkomi ma nima, na ka yambula na pa Mpakasa wa bwa vena ntoto, 0 fwidi mu nkomi mosi. 0 nkweno vena ka kele wa toma sivika; ku nima wa baka wunkabu ye wa vova yi mbote wau tu bakidi matongo. Mazingu ma Nkosi wa yuvula weyi tu natin'e Mpakas'e yayi ?Malwazi ma Nzamba wa vutula vo mono yi nata yo kuna vata. Tala kaka wunu ka tu lendi leka diaka nzala ko. Malwazi ma Nzamba wa zangule Mpakasa; wa sia yo vena vembo bosi yantik'e diata. A yenda; yenda; kin'a finamen'e vata, Malwazi ma Nzamba wa yantik'e yindula vo e ndioyo vondele Mpakasa mu nkomi kuna tu tetela yo lenda sia ma vwanga; vo ka vanga ma vwanga ye wun' e zena mpasi kwa mono_ wau ka yindudingi e momo Mazingu ma Nkosi diaka e ngindu za toma tokana za kele mu tal'e Malwazi ma Nzamba nete Mpakas' a nene ka twikilwa; ka lombi nkutu lusadisu muna nzila yin'e miongo, ndimba ye nkoko bosi ka yoyi! kuna yi tetelwa na ka vanga mavwanga zena mpasi zi kala ko, tu lenda mana fwa ye nkento ye ana. Kina Iwaka vena fula Malwazi ma Nzamba wa yuvula veyi zolele ngyenda tululwil' e Mpakas'e? Mazingu ma Nkosi muna nzaki ye wonga wa vutula VO nda yo tululwila vena nsanda Kitoma luta. 0 wa yenda kuna nzo ani, wa bokela nkento ye ana mu tina kadi e ndion'e tata nete Mpakasa mosi kondwa kwa twikilwa ngatu nkutu vunda muna nzila kuna ku tetelw'e Mpakasa mambu ka vanga yi kuma twendi ki zolele mambu ko. Wa vilakan'e nzala ka leka ye ka nangina, wa yenda tinisi moyo ani wa nkento ye ana. mpil yani ngolo Kinga yani yele yani yani yani yani yani

135

Muna ntangu e nkento a Mazingu ka telelenge ana mu kubama ye tina, e Malwazi ma Nzamba diaka wonga wa kulamena ye banza VO Mazingu ma Nkosi mu kubama kena mu kwiza ku a vonda vo ka sala die Mpakasa ye an'ani. Wa kubikis'e lekwa ya fioti fioti ya nzo ye tina e kolo Mazingu kena ko. 0 Mazingu ma Nkosi wa vonde Mpakasa mu nkomi wa tina Malwazi ma Nzamba wanat'e Mpakasa kondwa kwa twikilwa ngatu vunda muna nzila. yani mpasi keza

Mu nona kiki muna ye tini ya mbote ya ki kundi ye zola kwa sala mu ki ntwadi mu kuma kia sia vo a kala mu vata di mosi, tuka belo ki mosi, leka nzala mu kuma ki mosi kia kondelwa matongo, a baka ngindu zi mosi ku mosi mu katula zozo, a baka nzengo mosi ya kwenda veta matongo, vanga luzolo Iwa veta ku mosi muna nzanza ye mfinda za nda; Nzambi wa ba sadisila ku mosi;, Mazingu ma Nkosi wa wutuka ye za basulwila nkomi kansi 0 Malwazi ma Nzamba wa wutuka ye za nata_ Kiadi mu yau a wole va kondwa diambu di mosi dia fioti muna vova kansi dia nene muna mavangu ye zingu kia muntu: yi vuvu Muna kondwa kwa vuvu muna ntima ye ngindu za Mazingu ma Nkosi wa mona wonga mu kayana mbizi ye Malwazi ma Nzamba. Kuna nima kiadi kadi tuka Mazingu ma Nkosi ye Malwazi ma Nzamba ka va kala muntu wa dia Mpakasa ko a mwangana muntu ye nzilani mu kwend'a tini za nkweno ani ka kangelenge E Mpakasa ya sala wolela vena nsanda se mbizi a ngani a yi mfietete; mbwa ye niawu. mpasi ngolo ngolo dio, ngolo yani.

Muna kondwa kwa vuvu malau a kele mau ka masala salu ko, Mpakasa nkutu vewa mu dile luku a wolesa yo mu konda kwa vuvu vena kati kwau. Yi kuma Vo zola kwa kondw'e vuvu kwa ndambu; ka zole ko kadi ka ku sadisanga ko

Konso kwa lekwa kina ye moyo ki kangalanga, kina ye nsatu zani kina ye luzolo mu viengesa ye tomesa zingu mpasi vo ka ki kadi kia toma bala ko. Wau vo lekwa ya wonsono yina ye nsatu; luzolo ye keto nkutu mu toma zinga, e ntindu mia wonsono mia lekwa ya moyo yina muna kabu dia bulu e vo mbizi, zi zingilanga mu mpil'a yi mvuka landila nsa e vo mpila bulu.

Vena ye bulu ya ntima mia bala mia nsita ye ki vambula; ka yi kalanga mu buka ko, zinganga ye kangalanga wu mosi wu mosi yo VO muna ntangu za vukula kangalanga nkento ye koko. Muna bulu yi gwizananga; ya yingi yi zingilang'e mu ki mvuka, kalanga ye ntwadisi, nati a buka e vo mfumu zau. 0 ntwadisi Vo mfumu yi nsongi nzila yi landang'e buka kia wonso kia bulu

136

yina ka tuminanga mpimpa ye mwini. Bulu ya wonsono yi zey'e nding'ani, yI sadilanga ye zitis'e mpovo zani wau vo tumbwa ka tumbwa. E tumbwa Vo gyadikwa kwa nkangu yi sisu kia bundw'e vuvu kwa ndonga muna lunda nsilu ye nsiku mia kanda dia wonso, ye singika ena ka ena asingama ko ye twadis'e buka mu nzila ye mambu ma lenda lunda kimvuka kia kanda ye tomesa dio. longa

Mu bulu ye nuni muna ye yina ka yi kangalelanga mu buka beni ko. Bonso yi Mpiti, Nkayi; Nsiesie; Nzima, Mbulu; Nsunu; Valangi, Mbala, Mfulu, Ngandu, Mbambi, Kalawonga, Mbemba, Ngo Nkosi, Mvwondo ye ma yembe. 0 vo yi Nsizi, Ntoto, Meme; Nkombo; Maseke; Masokozia; Mazwezwe; Ngyumbula; yi Mfietete, Kiuswa, Nsombe, Nsongonia, Nselele; Nkumbi nkumbi, Mataka, Mvukwa, Mansende; Mabata; Nkelele; Ngumbe, Nkewa; Nkima, Tumbemba mbemba, Tumpungu mpungu, Nzamba, Mpakasa ye wantu. Kansi vena ye wantu muna kuma kia sasukila mu fulu ya lusansu Iwa nsita, Iwa wonga ye nsoni, ka balendanga zingila mu ki mvuka ko. A zingilanga mu ki vambula, mu kinsona mu fulu ya vengamaAntu a mpile yoyo kangalanga au mosi, vatilanga mu nzanza mia au mosi e zak'e ntangu nkutu tunganga sudi mu nzanza mia nda kondwa kwa kala ye mpangi muntu ngatu sompa nkento. A yikilwanga VO kwa nsita: nkangala nkaka e vo tini a mambu.

E ndong'a yingi wantu yi zingilanga mu yi mvuka, mu vumu; mu belo ya vata ye ma kanda. Mu kuma kia sia vo 0 muntu wuna ye ngindu, ntona ye wungudi mu sadis'e mpangi ani yi kuma 0 toma kalanga mu buka muna mavata, muna zi mpatu ye vanganga yi mvuka mu toma kubika luzingu Iwa nkangu ye tombola lo mu kulula mpasi muna buka kia wantu zinganga va mosi. Mu tomes'e zingu kia kintwadi a solanga muntu e vo wantu a kwa ngindu; ntona ye luzolo Iwa sadile kala twadisi VO mfumu zau muna ye lunga lung'e nkangu; long'e salu mu tomesen'e zingu ye song'e lu sansu Iwa buka kiau <kanda>. nkangu mpasi kenga

Muna ki muntu, kimfumu ka ki bakamenanga mu ko, ka mu .kala ntel' anda ngatu ma nitu ma nene ko. E kimfumu ngangu; ntona, zola kisakidika ye kala ye wungudi muna kanda. Kala ye wunkabu wa tanin'e nkangu; kala ye mbundu a bwa mu toma fimpanga mambu ye vanina mo mvutu za ziku, zi tondakana kwa ena kala vena nsanda. 0 mfumu ka vwanga muntu ka talanga muntu nete nkanu ko kansi nkanu wu ka talanga ye ven'e nzengo a sikila, ya ludi ye ndungidi. ngolo ko, mpolo yani