text
stringlengths 2
2.99k
|
|---|
Vena ye ma kanda; e menga mau ma kimfumu muna nsi za nkaka, 0 mfumu muna kand'e dina kaka ka fwete tuka wau vo yi mu tukang'e mfumu zi tuminang'e kanda, zunga e vo nsi yina: E mpil'a kimfumu kia menga, ki yikilwangwa vo kia |
137 |
kubikilwa evo kia wutukila, wau vo kia menga mau ma kanda. Konso ntela yina ka wanukini, ka fwete kio vewa ye silwa mbuta za tona mu ndambu mpasi enda ku nsongedingi mpila ka fwete lundil' e kimfumu kiani kia kanda. |
Vena ye ma vata; zunga ye nsi zina zi solanga mu kati kwa nkangu ntu milenda sadile kanda, vata; zunga yo vo nkutu nsi ya wonsono. Mu tezo evo mpil'a nsolelo ya mfumu yi kotesanga ntiakalakani ye nzonza mi kotesanga nkindu ye mpondani za wantu muna ma kanda; muna ma vata; zunga ye mu nsi vo se ka va kele nkete ye ntoni mia mambu mi zeye tinisa vonza ko. Kadi vena ye ntu mi vingilwang'e songw'e nlembo VO wa fwan' e tumina muna zunga evo nsi Vena ye na ki sunzulanga ye vava komenena ndonga mu ku a sola VO a kaka kadi vo a zeye toma vova; a kwa ngangu, a toma longoka ye a zayakana muna zunga vo ena mpe ye ndambu a yuma mu zingu kiau; yi sia vo a mvwama. E a nkaka, ka mvwama ka ntu mi lenda singika kanda, zunga ngatu vo nsi ko kansi antu a ki sianga va fulu kia a kwa ngangu ye ntoni mia mambu ma lenda tomes' e nsi, a ki vampikanga mu mena ka batomene zaya vanga ko, a kwa keto, ki vunanga mu baka fulu kina ka ki a fwene ko. mpasi yala ko, |
Tu vovele vo ka ki a fwene ko kadi au mosi yindwidi, a ki fimpidi, a tonene ye kwikila vo a fwana kondwa wa ngindu ye luzolo Iwa en zingang'au ku mosi zeye fu ye nsadilu zau. Kadi lenda ki bunde vuvu kondwa kwa bundw'e vuvu kwa nkangu a zinganga ku mosi muna vata; zunga evo nsi. Yi kuma vo mbote mu bundw'e vuvu ye solwa kansi ka mu ki bund'e vuvu ye kisola ngeye mosi ko, dia mbi muna meso ma wantu a toma sanswa mu ki yadika kadi yani ki mfumu se ka ki kala luzitu ko wau vo ka vewa kio ko. E mfumu a mbote nkangu ku nsolanga, ka ki solanga ko. Yi mu kum'e kiokio a mbut' a vovela ngana VO: e ki mfumu kia muntu; ntu mia wantu. Kadi e ntu mia wantu mina mi sole mfumu yi mi ku nzitisa, yi mi ku ngyadika yi miau mpe mi ku mvandidika kansi ka ntu a mosi ko yani singa |
Tuka muna tuku dia nza; e mfumu solwa ka solwanga yi kuma muna ma vata, muna ma kanda ye mu zi nsi nkangu wu fwete kubikwa mu zaya sola ntu mia wantu mina mia zola, mia wu nkabu muna tanin'e nkangu, ntu mia ntona muna bakul'e mbumba za mbi zi lenda kwiza tokanes' e nkangu ye kotes'e mpasi muna luzingu Iwa wantu. E mfumu za ngangu, za ntona ye mbakuzi ka zi tokanesanga nkangu ko. Zi longanga nkangu; zi singikang'e zingu kia ndonga muna ma vata ma nsi ya wonsono. 0 muntu vo wa toma sanswa, yi sia vo wa toma sikidiswa muna ki mwana kiani, kana yadidi 0 kalanga kaka ye luzitu muna wantu ye lekwa ya ngani, zitisanga wantu ye nsiku kansi VO se muntu wa lembwa toma sanswa 0 solelo muna vata, mu zunga ngatu muna nsi, ka kalanga luzitu mu wantu ye nsiku ngatu mu lekwa ya ngani. E muntu evo mfumu lembi toma sanswa ka yalanga gyalalala ka gyalalalanga wau vo wa kondwa mwingilu muna ki mfumu kiani. ko, |
138 |
Luzingu Iwa muntu lu yantikilanga muna vumu kia ngudi. E fu ya mwana yi yantikang'e moneka muna a sinsu ka songa muna vumu kia ngudi ani. Vena ye ana, vava ngudi ka gyimita e ntangu za nkaka vena ye ka zi lendanga tona ko vo lukau se kena luau. Vena ye ana; muna lumbu ya ntete kwani kaka e ngudi se luka, ntu bwanga; nitu kiozi ye vena ye ma dia ka lendi zola diaka dia ko. E an'a nkaka nkutu muna ngonde za ntet'e ngudi ye se muna nzo ngwizani nkatu. Sisu yoyo vo se yi monekene ku lumbu a mbuta ye ndona za makento a fwete longoka ye baka nzengo mu katul'e mpasi muna nzo yoyo. Ngudi ndioyo wuna ye lukau lu twa van e mpasi kwa ngudi ka fwete mokenwa yani vena meso ma ndona za makento za wuta kala, zi zey'e mambu mena muna lukau Iwa mpa Iwa mwan a fu ya mpasi zani 0 vo a mene wa bosi a sole muntu fwete ku nsadisa; ndiona wa teka sadisa nkento wa teka kala ye mpasi za mpil'e yoyo muna vata evo zunga. mpil : ngudi |
Di kala dia lusadisu kwa nengwa wuna ye mpasi zozo mu toma sasila wuna ka monanga, bosi ka songwa mi lenda katul'e ndunzi ye mpipita kena zau. Muna manisa zo, ka fwete tumama ye landa malongi ma ndona ka mokena zau_ 0 vo se ka tumamene ko; e mpasi zani zi fwete kala kaka ye kina ka lenvoka mu baka lusadisu mu mpila yina ki mbevo kiokio ki lenda manisina. E lenvo muna yi diambu di natanga wantu mu tumama ye vanga luzolo lu lenda katula mpasi evo ntokanu mu diambu di kotele mu nitu ngatu VO mu luzingu Iwa wantu. Muna tumama muna ye luzolo, lenvo ye lusadisu muna zinga. 0 muntu wa konda luzolo; ka lendi lenvoka mu vanga konso kwa diambu ka zolanga ka lendi mpe sadisa muntu kazolanga ko, yi kuma vo muntu muna tumama ntete ka fwete zola ye lenvoka mu tumamena nding'a ndiona wutwa ku nlomba mu ku nvangila luzolo mu dina ka twa ku nlomba mpasi vo ka nsadisa mu vanga dio. E tumama yi sisu kia vanga diambu evo salu ki tumini mu wa nkaka mu vanga kio vena fulu kiani. Di vovele vo e muntu ndion'0 tuminu; ka fwete yambula nzila ye mambu ka wadi vanga mpasi VO ka lungis'e luzolo Iwa mbala wu ntumini. E a kadilu kiokio; kia yambula vang' e luzolo Iwaku ye nzil' aku mpasi VO wa vanga mena se tumini yi ma sunzulang' e ziku kia sia v0 ngandi wa sanswa, bosi ntumami ye wa lenvoka. Muna vata, ngatu vo mu yimvuka 0 muntu a lemvoka; wa ntumami zolwangwa ye zitiswangwa kwa ye yikilwangwa Vo muntu sanswa kia mbote. Muna fulu y'a kwikidi 0 telelwanga VO muntu Nzambi, evo mwan' a Nzambi. 0 muntu a mpil'e yoyo 0 zingilanga mu luvuvamu muna fulu kia salu, zolwangwa kwa zi mfumu muna vata ye muna salu kiani. 0 ntumami, 0 solwangwa beni mu simba evo kala mu fulu ya salu yina ya mfunu mpasi vo e salu kienda ku ntwala. Muna fulu ya salu ya yinvuka nkutu 0 ntumami toma solwangwa muna fulu ya ntete mpasi ka kala se mbandu kwa nsadi mia nkaka muna kimvuka kiokio. Muna konso fulu kia muna yi mvuka evo nlongo zingu ko; mpil nkangu salu, |
139 |
nkutu mu makanda; 0 vo ena kuna ntwala ntumami, e nsiku ye nkanikinu mia salu a toma mio lundanga ye sadila mio mu nzila za tomesa ye singika fulu kia salu, kia kimvuka evo kia vata. Mu nsi za wonsono vava ntoto, kolami evo a kwa nsita ka ba vewanga fulu ya kimfumu k'a vewanga salu ya kaya yuma kwa nkangu ko bosi mpe ka bundwanga vuvu ko muna fulu a sadilanga. ko, |
Muna kisi nsi kieto, muna kisi kongo muna ngana vo <E mwan a tumama yi wa diangan. Di songele vo ndion'0 tumamanga yi kalanga ye lau dia vewa ma dia ye lekwa ya mpila mu mpila. 0 toma zolwangwa kwa zi mbuta ye yindende muna vata; 0 toma zolwangwa kwa zi mfumu muna salu ye muna yimvuka: E ma vata; zunga ye nsi a toma ya ngalelanga wantu a lembama; a sadi ye a tumami kadi yi a lundanga ye sadilang' e nsiku. 0 ntumami konso fulu ka veno mu sadila vo kiend'e betela ye zani ka fwete kio tomesa ye singika ena kasalanga au ku mosi. O vo ka siwa ngangu ku ntwala, ka fwete toma kwenda singiki ena ka tuminanga muna zola ye ngemba VO e salu muntu VO ka vilakana; ka fwete ku nsingikila muna malembe Kansi VO muntu ka tumamanga vo ka siwa: ku ntwal'a salu, mu ye ngangu. ki mfumu kia vata evo kimvuka e wantu a fwete mona mpasi wau vo e yi wuna kun'a ntu a salu wa mbi, nkwa nsita,ka tumamenanga ngatu wila muntu ko, ka zitisanga ngatu sadila nsiku ko. mpasi ko |
Kwa esi kongo e wantu mpila yoyo; a nkwa nsita; mi ndembi tumakana muna ma kanda mau k'a lendi solwa mu kala mfumu a kanda ko; muna vata, ka lendi siwa mfumu a belo ko kadi wana kwa nkangu mpasi muna kanda, a lenda tinwa kwa ma ko ye nzadi, nsanga za makento zi lenda suva ye lembi sompwa mu kuma kia muntu ndioyo mbi a sola mu tumin'e kanda evo vata. wa |
mfumu vata VO wa yoyo, wantu ba lenda katukanga muna vata mu wumosi mosi kuna nima sidi mo kaka. Muna kisi nsi kieto nsita evo kolama diambu dia mbi dia nsoni kwa esi kanda di vwidi nkun' a mpila yoyo wu lembi tumamanga: kolami. Muna vata evo ku belo vo ku moneka mwan a kolamanga; yi sia vo ka tumamanga ko, a ye ma se matungila kuna belo ma fwete kanikin'e wan' au mu lembi sakana ye kangala nzila zi mosi ye mwana ndioyo wa nkolami, mu lembi bakidil'e fu ya mbi yi twa sansuka ye mwana ndioyo kuna belo. E kadilu ya mpil'e yoyo ya vengomon'e ana ya toma sadisa mu katula fu yoyo kw a kolami ye kulula lutangu Iw' a kolami muna vata ye kanda. Diodio dia toma swaswanesa beni mwisi kongo ye ma kanda ma nkaka; diodio kaka dia kolesa nsadilu za mbote muna ma kanda ye ma vata ma zunga ya esi kongo. Diau diodio kaka dia songanga vo muna belo ye vata dia esi kongo, mwana ka vuwangwa kwa muntu mosi ko. Mu kuma kiokio mu ku sansa vata dia wonso di fwete ku ntalanga ye kwenda ku nkatudingi mambu ma tekama ma lenda fiasa mbandu ya wonsono ka sakananga yau muna vata ye muna zunga kia mvimba kia nsi. mpile yandi ngudi |
140 |
Mu nza konso nsi yi vwidi fu ye nsadilu zi kitukanga nze se nsiku muna zingu kia esi nsi ye a tungi mu nsi yoyo. Lumbu ya luwutuku; ya longo evo lukazalu; lumbu ya fwa mwisi nzo ye kanda ona wuna VO wa mfunu muna kande dina lumbu yoyo muna nsi za nkaka yi vangilwanga NKINZI evo NKEMBO mu banza yo vo bambukila moyo mu lumbu kiokio. Muna konso kwa mvula <mvu> lumbu kina ki kalanga kia lusansu kwa esi nzo ye kanda diau. |
E lumbu kiokio kia nkembo e kolo ka kia lungidi ko, 0 muntu 0 vwidi kio, ka fwete kubama ye baka nzengo ya zaya keti vo nkembo ka vangisa vo ka wau ko. 0 vo se nkembo ka vangisa; ka fwete bokela zi mpangi, a kundi ye ma ko ye nzadi mu ku nkembesa dia ye nwa yau e ku mosi mu lumbu kiokio. |
Kwa esi kongo nkembo evo nkinzi mia luwutuku ye makwela ka mia kelenge ko mia mfwilu kaka mia vangamenenge. Mia kalanga nkembo mia nene, mia vondesanga nkombo ye ngulu, nsusu ye mpatu, malavu ma mfinda za ma vata ma zunga ma lekeleswanga mu kuma kia nkembo wowo ka malendi lenda tekwa kwa muntu wa nkaka ko nanga vo ndion'0 zikisa kaka; kadi vo a sie malavu a wonsono a fwete zayiswa ntete kolo lumbu kinu ki fwana ko vo k'a wizani ye teka malavu kwa muntu wa nkaka ko. Diambu dia ngwizani dia kalanga muna ma vata ye zunga ye esi kongo. Dia kituka se fu yo vo nkutu nsiku muna esi ma vata ovO se muntu 0 kondelo luzitu mu nsiku wowo ye tek'e malavu kwa wantu nkaka, wa siwangw'e dimbu. 0 vo ka kala ye nsamu wu vava lusadisu Iwa esi kanda diodio ka kondw'e luzitu, ka lendi sa sadiswa ko vo ka zay'e mbi ka teka vanga_ E ma kanda ma wizana ye diodio kanda mpe ka yimin'e tekela malavu lenda mpe ku ngimin'e tek'e malavu mpasi vo ka toma mona e mbi a nsita muna vata ye zunga ka zingilanga. mpasi mpasi |
Kwa esi kongo nzila zingi za kala mu longana mu tomesa zingu muna makanda ye zunga. Nze yi mena tusonekene kuna nima, luzingu ye malongi muna wantu ku mosi kwendelanga muna tomes'a leke. Savu, ngana ye nona ya yingi ya toma longanga nkangu kisi nsi. Yi mu kuma kiokio esi nsi nana ka kele ye nkanda ko, a toma kubama beni a kele, a kizayanga ye kizolanga bosi ye toma kizitisanga kikilu. Va fulu kia luzitu tanga ngana vo: E NGEYE VO E KI MFUMU KIA NZALA ZA NGO WUNA KIAU, E KIA NZALA ZA MBAMBI KU LENDI KIO VWEZA KO. |
Di vovele vo e muntu konso mpila yina kena, wa vienga evo wa mvindu; wa nene ngatu vo wa fioti fwete zitiswa ye siwa vena fulu kiani. 0 vo se nsamu wuna va kati kwa makanda mole, dia kala vo ndion'0 vovwangwa ka tona beni ko, mbuta za tona se zi fwete die ye vova vo: E KIMBEVO WEYI WU yani ngwidi |
141 |
KIBADILA, E KIOKO KIA TIYA KA KIA DIWANGA KO. E dia zole Vo: E KANDA DIA NKWENO, KWANGO KA ZUNGWANGA KU NTO KO. Yi sia vo ka va lendi manisa mambu ko; wau vo mbuta za nleke ka zina va ntoto ko se dia monekena vo kondwa kwa luzitu: mvwezo kwa mbuta za wantu zi vwidi e nleke ndioyo a vovel'e mambu vena va kondel' e mfumu za kanda diani. Ki kundi ki lenda fwa vo se ka va kele ntoni mia mambu mu tomesa nsamu wowo ko. Diawu vo ma kanda ye ma vata ma toma zinganga mu mpil a kiokio kia nsimbani. ndioyo zingu |
E mpasi yi diambu di natanga muntu mu longoka ngangu mu vengomona vonza yi kwizanga ye mpasi mu kia muntu. E kolo mu nza wantu k'a kala ndonga zingilanga mu mpelo, nkonda ye ndowa. Mu ntombok'a nkangu mpelo za kuluka; nkonda za yantika lala ye landilwa kwa mpila mosi ye nkoko ka mia kala diaka ye mbizi za zingi mu zingisa wulolo wa wantu muna ma vata ko. Mu mpasi zozo za yantika moneka, muntu wa yantika kuna va ndambu a vata bundu ya nti, wa yantika zonzeka yi bulu bulu va ndambu a nzo ani mu lembi kwendanga mu zi mfinda; mu nzanza ye mi nkoko mu sosa kia dia. Muntu wa lenda zinga ye nti ye titi ya mfunu mu zingu kiani bonso: madioko, nsafu; manga, malala, makazu, wangila; kikila; mbolongwa, madezo, nguba, mbwenge ye mbika. Wa ye bulu ya yingi nze se: Mbwa, Niau, Nkombo; Meme, Ngombe, Nsusu; Mpatu; Ngulu; Nlumba, Yembe ye Mvalu. zingu ko, nda, zinga |
Vava muntu wa toma yukulukila ye lekwa yoyo; wa zinganga yau muna ki kundi ye zola, ngemba ye zitu. Muntu wa zinganga ye bulu yoyo mu ndeko; mpasi vo ka yi vangani mpasi wau VO mosi wa zaya fu ye kia konso bulu. Wa zaya mpe vonza kia kala mu bulu yoyo mu matiti ye nti ka kunanga muna vata ko, yani zingu |
Wa ntangu nda, mu nkondele, ka vanganga nkembo a luwutuku lwani ko ngatu vo wa lukazalu Iwani Vava se ka mona Vo e ana mu kola se ena, bulu se ya yingi; ndia mpe ya fwana, wa baka ngindu za vanga nkinzi nene wa lu wutuku Iwani. Wa tumisa a kundi, ma ko ye nzadi, a sadi ye bulu yi toma ku mfinamenanga bonso Mbwa, Ngulu; Nkombo Nsusu ye Dibata <Mpatu. zinga yani |
Lupangu Iwa tungwa mu vangisa nkembo, kunda ya zieteswa mu fongesa en'a tumiswa ku nkembo wowo; konso konso wa tumiswa wa kala ye fulu kiani kia vwanda kia kubama mu Ntangu ya kubikwa mu yantik'e nkembo ya yantik'e finam'e fwana; nzanza za yantika Iwaka kuna belo ye lumbu Iwa muntu wa vangisang'e nkembo. Wau vo madia mayingi ma lambwa ko, a lambi a yantika kutika matiti mena ma kala vena ndambu za maziku ye nata mo kuna fuku. fonga. |
142 |
Muna nzenza za vita Iwaka mwa kala Nkombo muna buka kiau, mana kayiswa vena yanzala e kolo avingilanga mfumu buka kia tambula nzenza keza song' e fulu a fwete kosoka. A wonsono ma ntelama ye mokena mu zayan' e mavimpi, wau a mokenanga, va yiza viokela nkento mosi ye matiti m'andi mu kwenda mo loza kuna fuku. E kolo kiokio vingidingi fulu ya vwandiswa; Nkombo wa mona nkento wa yenda loza matiti ma sangana ye nsaki, wa nlanda ye kuna fuku; wau nkento ka loze matiti, Nkombo nana ka kala wa toma vwata mu ki mfumu, wa yantika dia matiti momo masangana ye nsaki. Ndonga ya kendalala ye mona nsoni mu mavangu ma veng'e Nkombo mu lumbu kia nkembo mu lembi vingila ka koteswa ye vwandiswa ku meza ma luzitu ka kubikilu. |
Kwa en'a sala, a koteswa kuna Iupangu Iwa nkembo, mu nlonga wu mosi mosi, vena mwelo va siwa dia maza mpasi vo nzenza e kolo kani a vwanda ko sukulwil'e moko mu katul'e mvindu vanazianini e mbote. E Dibata <Mpatuy vava ka Iwaka vena kobokele muna mu kwani kena ye ki sasumunanga muna kati kwa wau vo dia nene E nkubiki mia nkembo mia mona kiadi ye nsoni za ku ngyinga, lomba kaka vo ka vayika muna ye kwenda vwanda vena fulu kiani. Kuna nima, a kubiki a nkembo a zangule longa ye tiak'e maza vena mbazi a lupangu, nkenda vo e Ngulu wa ki kotela kuna kati lupangu Iwa nkembo, wa telama mu nzaki e kolo ka vingidingi a nsile madia vena meza; wa vayika nswalu; wa yenda ki lengomona vena ntebe nlele mia wonsono mia mana beba. Nzenza za wonso za sia nkololo, a mbuta za nkembo a mona nsoni ye nkenda mu fu ya Nkombo ye Ngulu. A mbut' a dodokela na Ngulu ka kota ye kwenda vwanda vena fulu ka silu mu dila madia ma nkembo. Wa lenvoka ye wa kota, bosi wa yenda vwanda vena kunda kiani, wa silwa madia muna longa ye wa yantika dia. longa longa, longa gyola longa longa |
E kolo zi ndumba za siang'e madia muna ma ndumba mosi wa mona visi muna nzungu, wa tombola kio; bosi ka loza kio kuna mbazi a lupangu. 0 Mbwa wa telama mu nswalu ye kwenda kuna mbazi, a wonsono a kele kuna nkembo susumuka ye tala keti se nki a diambu. Mbwa wa yenda e visi vena mbazi kondwa kwa nsoni Bia fioti bia sidi mu ku ntudile madia ma toma kubikwa. Wa yendele visi ka zola. Diau di mosi kubiki a nkembo yenda ku ndodokela ka yambul'e visi kenda muna kati ye tambula madia ma kubikilu mu Kina ka mana bukute visi, vendel'e nwa 0 kotele kuna nkembo. Wa tadidilwa kwa wantu ye bulu ya wonsono ya kele kuna lupangu ye ku mbazi. Kansi wau Vo fu wa kota muna luvuvamu ye kondwa kwa nsoni vena ndong'a wantu ye bulu: Wa vwanda vena kunda ka vewa; wa yantik 'e dia muna luvuvamu Iwawonso yele longa, gyilan yani. yani, |
143 |
Nkangu vava wa didingi, vena meza ma vwandiswa na Nsusu ena landana ka mona kiese mu toma dia ko kadi e Nsusu vo ka bonga tini kia mbizi kazunganesanga ku lunene ye ku lumoso diunga mwangana ye muna nlele mia kweno. Diodio dia mwesa wantu e mu zizila ye dia ku mosi ye Nsusu. A e vengomoka va fulu kia mfinangani ye Nsusu dianga mansasumuna ye mwang e mole kw'a kweno vena meza. Nzaka ye yi nkutu mia kituka mazi ma Nkenda ye nsoni ma vangama tuka kwa Nkombo; Mpatu, Ngulu ye Nsusu. Mu ndilu vena meza mfwilu mia yingi mia bakama vo kadi Ngulu vo ka tuk'e nzumbu muna longa di fwete tundumuka ye natumun7 e nzalu;, nsoma, mbasinga ye mbwata yau kulu ya kele vena meza bwa vena ntoto. 0 Mpatu ndia ya mbote fioti, zin'e nsoni kaka ka vanga vena mwelo. 0 Nsusu muna ndilu; katula sasumuna ka yingile mfinangani zani vena meza muna vata ye vatulula, mu mwanganesa yin'e vantandu mu tala keti vo kuna nsi kuna ye tini kia mfunda yo vo kia mazi kina kia kondw'e visi, wau vo Nsusu ka dianga visi ko, e yiti ye meza ye ya wonsono ya kele vena meza ye ntoto nkutu wa lupangu wa mana beba. yani mpasi yantik'€ ngazi. longa, yani |
Nkembo WOWO wa kadi kala nkembo wa nene, wa nsangu mu zunga kia wonsono muna nsi au kele Vo wonsono tumisw'a lenda landa nkanikinu ye nkubameno za vewa kwa buka kia minkubiki mia nkembo wowo. Muna dia wau vo yi mu kalang'e moko, a engi kuna nkembo wowo a van7 e kwa mfumu a nkembo, a nkaka kwa mi nkubiki mia nkembo. Ntuntani za kala mu lwaka mu ngwizani wau VO za yingi za moneka ku nkembo wowo wa kala wa ntete mu vukanesa wantu ye bulu ye dila va mosi. Va kala ye ndong'a mi nduti a nzila mia vovanga vo yintete muna kieto mu mona nkembo wu vwandisi wantu ye bulu va mosingyelele nsoni zingu |
Muna nsuk'a nkembo, mbuta za wantu fwandu mu ki yuvul'e nsas a sanganeswa va mosi ye bulu: Diambu diodio dia tokanesa ngindu za wantu a tona wau vo dia nzenza. Kuna fwandu kwa tuka nzengo vo mbote mwangana, enda leka, a tang' e mvwambu za nzo, a leka ye fw'a sikama ye moyo vo eza ye ngindu za mpa mu toma fimp'e diambu diodio. A mwangana muntu ye nzo ani. Mu lumbu kia makananu; a wonsono lungana muna ntangu yin' a kanana kuna lumbu mbut' a muntu. A yantik'e viengoziol'e nsamu; kuna nima wizan' e sia VO mfumu nkembo ka fwete tumiswa ka sasila keti nki a lukanu ka vwandisil'e wantu ye bulu mu nkembo ani? mu ngwizani yoyo; 0 mfumu a nkembo wa tumiswa, mpe Nkombo, ka nwana ye nsinga wa yiza. Wa vwandisa ye gyadilw'e nkuwu; mu nkot'a nkuwu; 0 mfumu vata wa yuvula ndioyo wa vang'e nkembo vo: nki makani wa kutakesel e wantu ye bulu kuna nkembo aku e? yandi wa vumuka, bosi wa vova: ntondele mu kiuvu kiaku, nzeye vo eno kulu lu vwend'e vava ntwadi lukubikidi kio. Ngindu ye Iuzolo Iwame Iwa kele yenda mpasi Iwa yani ko; yani |
144 |
mu kembela ku mosi ye bulu kadi muna ki leke kiame ya longwa vo muna lu yantiku; 0 Nzambi vava ka vang'e nza ye lekwa ya wonsono, wa vana yo kwa muntu ka vana yo nkumbu nkumbu muna konso kwa lekwa. Kuna nim'a van'e nkumbu kwa lekwa ya wonsono, Nzambi wa van'e wisa kwa muntu mu tumin'e lekwa yoyo ya wonsono ya kale va nza_ Lusansu lolo ya wa lo mu ki leke kiame. Ya yindulanga lo ye sosa nzila mu toma visa keti v'0 muntu wa kinu ye zola ye lendo ka vewa kwa Nzambi mu tala ye tumin'e lekwa ya wonsono yin'e va nza. Mu ye luzolo lolo, ya banza vo dia mbote kwa mono mu tala mu kati kwa lekwa ya mosi keti vo dia ludi kwani ye zaya vo mu lutumu lwa muntu a zingilanga. Ya yantikila mu yi mambu mambu ya yingi ya tuma kwa bulu, ya vangamena mu mpila yina ya tumina yo kwa bulu. ngindu mpila |
Ya tumina Mbwa zame mu langidila yuma ka ya yibwa; ya tuma Mbwa mu veta, ya kanikina Nisi evo Niawu mu talang'e nguba ka za diwa kwa Mpuku. |
Ntumini Ngombe mu ku mpatil'e 0 mvalu ka ku ndatin'e funda ye nkento ame muna nzietelo. Yi monanga VO a zeye ku ngwila ye ku ntumamena di ya mwenene vo mu lumbu kia nkembo ame, dia lusadisu mu kala ye dila va mosi ye bulu wau VO eto kulu ku mosi twa vangilwa; vena ntandu eto wantu yi mfumu kwa bulu ya wonsono. Kizeye ko keti vo ntomene vutula mvutu za mbote mu kiuvu kia mfumu a vata via, |
Tata di mosi wa telama ye lomba mvovo ye wa yuvula; tuka wa kolela nkembo nkwa wa yenda dila va mosi ye bulu e? mfumu nkembo wa lombela keti vo ka lenda van e mvutu. A wonso a mvovesa vo: vana ZO. Mfumu a nkembo wa vova kieleka kinu mbona ko; 0 vo ya vanga nkembo mpile yoyo ya zola teza tala tezo kia lutumamu Iwa bulu kwa muntu mu fulu ya nkembo, mu ndilu ye ndwinu, wau VO mu ndilu ye ndwinu, tuka mu eto wantu nkutu vena ye nkaka vo tomene dia ye nwa ka wantu a wonso kalanga luzitu mu a kweno ko. Luzolo Iwame Iwa kala mu vutula zingu kia ntwadi va kadi kwa wantu ye bulu mu kumika ki ntwadi kia tu vana Nzambi mu zitisa ki mfumu kia muntu va kati kwa bulu. |
Wantu yingi vova vo: mambu kena mau, ka kondele kindoki ko; nkaka diaka vo ve; ka kindoki ko, koko ka yenda longokela bima ka nata ko Mfumu a vata wa ntadidila, ye wa vova: e ngindu zaku za mbote mu sosa zola ye ki mfumu kia muntu va kati kwa bulu, kansi yi nsuka mwamu zunga kieto mu vwandisa diaka wantu ye bulu mu nkembo mosi0 VO zolele longoka mambu matadidi ngangu, ki mfumu kia muntu vena ven'e bulu wenda tunga nzo aku kuna mfinda nge mosi wenda longokedi ki ntwadi kia muntu ye bulu ye mena kani wutu songa ko. E dia zole wa dia nsilu wa sila vovo: mfilu twa mwene, ndidi a mpaka ka twa mona momo e mambu se yantikidi yi ntete vava tini kieto kani ma ko; |
145 |
vangama ko, ngatu nkutu vo wakana yi kuma vo: nkuwu tuna yau ya ma lunzi ma tadi ka ma fusanga ko, twa kola twa siama; twa vova diambu di tonda mfumu ye nganga, twa diata tadi dia wudika. Eto kulu twa kele kuna nkembo aku ye makanda meto twa kala na ngwi; totozi ma lombozi. 0 momo wa VO makaya wa simba ngatu vo bonga ko Nsusu; dia mbote wenda ngeye mosi. Tuka mu wunu tu vovele wo vo lo tu tala mu nkembo a yoyo wa masivi vangisi mu zunga kieto. 0 VO va moneka diambu dia nzenza ngeye, yi mene eno kulu luwidi wo wau se muntu ye nzo ani, muntu ka landi nkweno yenda mpil e |
Mu manis' e diambu, ngudi a nkazi; yi sia vo mfumu a kanda dia muntu ndioyo wa vangis'e nkembo wa telama ye wa vova lu ndoloki, ka tu lendi mwangana mpila yoyo ko, kadi e ndioyo mwan'a ngani wuna ye kanda; mono yi mfumu a kanda diani ze vo edi mpovele, Iwa toma ku ngwila dodokolo dieno wau tu mwangananga nkumbu a nsilu tu kwenda wau vo: ka mu kotelwa. Eno kulu esi zunga ye ma ko ye nzadi lu ki wididi: teza ka tezele mena ka longwa,o kanikinu; nsidi e vuvu vo ka vanga mo diaka koEmono nkanikini vo ka mu kotelwa; konso ndion'0 teza vanga mbi mu nkumbu a mwan' ame nkazi mfuka ka didi, Iwenda kambani tuka esi kanda ye nsoki ye ninga mwamu zunga kieto. |
Vava mana 'e nkuwu yoyo nkangu wa mwangana muntu ye nzo ani wau VO mambu ma nene. yel€ |
E nzengo yoyo ya bakama kwa esi zunga ya bakamena mu wonga wa mona Vo e wantu se a yantikidi dia ye nwina ku mosi ye bulu. Dia nzenza ye dia ngemi wau VO e muntu yi mfumu a bulu. Kwa ndiona wa kubik'e nkembo; ka banzila dio mu mpile yina ya zi mbuta za wantu ko E luzolo ye ngindu zani za kala mu zola toma fimpa ngikani ye ngwizani ya vanga Nzambi va kati kwa muntu ye bulu ka vaninw'e ki mfumu. Kiadi vo se ka toma bakiswa ko mu mpila ka vavila vangile nkembo. E ngindu za toko diodio za kala mu toma tala ye tona nswaswani ya kota mu zingu kia muntu ye kia bulu tuka ntangu ba yantik'e vambana mu zingu yau. Mu ngindu zani wa zola yantikila lufimpu Iwa nswaswani mu nkembo ani muna ndilu ye ndwinu:. |
Mu lunganesa luzolo ye zani diambu dia kondwa yi ndwenga mu yantikila ku mambu ma fioti mu di mosi di mosi ye mu a bulu ki mosi _ ki mosi, bosi ka kadi kota mu vwanda yo Vo bulangesa bulu ya zole, ye kuna Iwaka mu kutakesa makanda ma mengi ma bulu. E nzila mpile yayi ya buka buka ya kadi ku nlukisa mu tin' e nsoni za moneka kuna nkembo. 0 mfumu a nkembo wa kadi zaya vo dibata <Mpata) na ka mona maza ka fwete mo koboka Nkombo na ka mona nsaki ka fwete yo dia, ka vingilanga ya lambwa ko. Wa kadi zaya mpe mambu ma Mbwa ye visi, ma Nsusu muna ndilu. Mu kuma kia sia vo ka ngindu mpil mpila |
146 |
vena muntu fwananene ye nkweno muntu mu mambu ye nsadilu za wonsono ko, ka vena mpe bulu ki fwananene ye kia nkaka ko mu mambu ye nsadilu za wonsono. Yi mu kuma kiokio a mbuta vovelanga vo: konso kwa kanda ye mambu mani bosi mpe konso kwa nsa evo ntindu mpe wuna ye mambu mani. E nswaswani yina muna mpangameno, yina muna tona ye kadilu kia konso kwa muntu ngatu VO bulu; muna kadilu ye nswaswani yoyo mpe yi enena ye mfumu au. Yi kuma vo dia ndandu mu toma longokanga ye mfunu a lekwa ya wonsono yina va ntoto wau Vo ya vewa ki yeko kwa muntu mu vana yo nkumbu ye talanga yo. tuna kiau vo yina ya lusadisu mu kia muntu. zingu Vuvu zingu |
Tuka muna tuka muntu wa zingilanga mu malongi ma zimbuta ye ena zinganga ku mosi mu belo; mu vata evo nkutu mu fulu ya salu. Mu lusansu Iweto mu kongo; malongi ma bakamenanga mu fulu ya mpila mu mpila. Mbandu mu zi nzila za ma zandu; mu nzila mfinda mu ntangu kwenda leka evo mpe tala <kokolay ntambu. Mu fulu ya mambu, bonso va fulu kia mambu malongo ngatu vo kia lufwa; mu ma seka, nzo za ndona za makento ye muna moyo telelo <kiotov, wantu longokanga beni zi tadilanga nsamu mia mpile yoyo. 0 VO nkanu wu natukini muna vata evo mu zunga, ndonga ya yendanga mu tala mpila yi tadilwa nsamu a nkanu wowo mpasi vo se wu a bwididi a zaya wuna se a tadile diambu diau mu mbandu yoyo. mpila |
Vena ye mpangi wantu ka ena beni ye visa ko keti VO malongi yi nki? mu kufika; malongi yi ndukisa zi vewangwa kwa muntu mu sikidisa kadilu kiani ye nsadilu mpasi vo ka bwilwa vonza ki lenda ku mvanga mpasi ko muna ngindu yo vo muna nitu. Muna malongi, Vo muntu se sadidi mo, ka monanga mpasi za zingi mu ye mpangi zani wantu ka lendi tokanesa wantu ngindu mu mpovo ye mavangu ko. Muntu 0 sadilanga malongi ka vewa; zitiswangwa kwa wantu a singama kanele vo en'a tekama a ku monanga vo zowa. 0 muntu a longwa yi ndion'0 wanga, lundanga ye sadilanga malongi, zingilanga mu mpila malongi ka sasukila kuna nzo ye lumbu Iwau. Muntu 0 monekenanga mfunu kuna nzo au, kuna belo ye vata diau mvimba, zunga ye nsi ani ya wonsono. Mu kuma kiokio muna makanda; mu belo, muna zunga ye nsi za wonsono mu sole ntu mi lenda singika ye tumin'e zunga; yi mvuka ye nsi nkutu mu sola, fwete sola kaka wantu ena ye malongi ma mbote ma ki muntu. zinga~ ko, ndioyo, mu |
Mindele vava mia yiza; mia wana wantu a toma sanswa ye toma longwa muna zunga ya esi kanele vo ka kwa kala nzo za nkanda ko; ka va kala masono ko kansi wantu a zaya vanga mambu ma mu ntangu au ye toma samuna lusansu Iwa kongo |
147 |
makanda mau ye zunga kiau nkutu muna kia yantikila ye kuna kia manina, ma kanda ma zingilanga mo ye kuna matuka. Wantu a zaya swaswanesa nkuna mia makanda ma mbote ye nkuna mia makanda ma mbi ka ma lendi sompwa diaka ko mu lembi kotesa menga ma mbi muna ma kanda. Esi a zaya ma kanda ma zingilanga mu zunga yau ma kalanga ye yi mbevo ya ya vondanga wantu muna ma vata ma zunga yau. kongo mpasi |
Diambu dia nzo za nkanda dia yiza kota mu nsi eto mu ngiz' a mindele. Yi mindele mia tunga nzo za ntete mu longela esi kongo e masono ye nkumbu a Yesu. Esi kongo a zaya Nzambi, nkadi mpemba, mwan a Nzambi ye mwan'a nkadi a mpemba. A kwikilanga mpe mwand'a velela ye mwand'a nkadi mpemba. Muna kisi kongo; 0 mwan= a Nzambi yi konso mwan a muntu wuna ye mpovo; fu ye nsadilu za mbote muna vata ye zunga kiau. O mwan a nkadi a mpemba yi ndion'0 kalanga ye mpovo; fu ye nsadilu za mbi ka zi yangidikanga wantu a zinganga ko. Nkwa nsita, lulendo; mvwezi a ma wonso ka longwanga tuka mu nzo a se ye ani ye muna vata nkutu. yani ngudi |
Nzo za nkanda za yiza ye malongi ma nata wantu mu kituka se esi bundu ma Nzambi. E bundu dia ntete dia vita mwamu kongo yi bundu dia Mpelo yi bosi ku nima Misioni wa yiza a wonso a kotela mu sadisa nkangu wa zaya Nzambi mpasi vo vuluzwa muna masumu. A longi a mambu ma Nzambi a toma menga Nkisi a wana mu nsi mia sadilwanga mu mpila zole. Va kala ye nkisi mia mbote mu katula yi mbevo mu nitu za wantu ye va kala yi mia nkaka mia mbi mia sadilwangwa mu vangila wantu Kwa mi nlongi miomio vava mia Iwaka, a yokesanga mia wonsono wananga muna ma vata ma tungw'e nzo za ntete za nkanda bosi a yenda muna ma vata ma fitakana ye kuna lungila kongo dia wonsono ye Afrika mvimba. ma mpasi. |
Kongo ye Afrika mvimba twa sadiswa mu longwa nkanda ye mambu ma Nzambi kansi mpe twa toma vidisa mambu mengi ma mfunu twa kizayila e kolo mindele ka mia Iweke ko; twa kala ye nlongo mia sadisingi nkangu eto, twa zaya fula sengo mu vanga mbele, tanzi; nsengo ye nkele nkutu mia nwaniningi e vita Mambu momo ma mana siwa nsiku kwa mindele, ma mana vilakana; ka vena ndombe zeye vanga ntumbu ko Esi nsi eto zaya vanga minlele ye yuma ya mpila mu mpila ka tu lendanga diaka vanga ko. Esi kongo a zaya lunda nitu a mbuta zau za fwanga mu ntangu a ntama. A vingilanga ma ko ye nzadi za kala muna te ye gwa, ma kanda mau ma kalanga mwa nda ye vena ma Iwaka yi bosi se siang'e lumbu a fwete zika mfumu a kanda dia kondwa wola. Mu ndwak'a mindele ma wonsono momo ma kanikinwa ye siwa nsiku. Mbuta za wonsono za zaya ngangu ZOZO za mana fwa, leke kondwa wuna lenda vanga mu kuma kia bala kwa nsiku mia mindele ngangu zina za wonso za vila, twa vutuka manima. |
148 |
Esi nsi eto mu tandu yina; a zaya nokesa mvula mu ntangu yin' a zola Vo ya noka. A kala mpe ye lendo mu kanga yo vo ka yi noki ko mu ntangu yina ka kala ye nsatu a mvula ko |
Lendo ya yingi ya kala mu tandu kina wunu ka tu lendi yo ko; zola ye ngwizani ya kala mu tandu kina, wunu ka ku lendakana ko mu kondwa kwa bundan'e vuvu muna eto ye eto wau VO e luvunu se yi nzila kangalela mu tandu kiaki. Mu tandu kina kia kondelo malongi ma Nzambi, nzo ze nkanda ye fu ye ki mindele luzitu ye zola ya kele, mu katuka mu luzingu Iweto ye kota mu fu ye zingu ya ki mindele ma mengi ma mbote ma lundila moyo ma katulwa; kia muntu kia kufama mpasi mu mona boba kia luta nkam'a mvu muna zingu kiani, yimbevo ya yiza veka, keto dia saka, kimbeni ye mpondani za kituka se nsaka muna nzila, muna ma vata ye mbanza. Malongi ma nkanda mezi kulula luzitu Iwa mvila za ma kanda; nzimbu ye ngangu zizidi katula wungudi muna wantu, ma bundu ma Nzambi ma veka; yi mvuka ya saka, wantu engi a longoka; a sianga ngangu zau ku ntwala ye vilakana ki muntu kiau; ka lenvokanga kala ku nim'a muntu wa nkaka ko, aki monanga vO e au € ngangu zingi yi kuma vo au kaka en' a mu toma tumina kadi en vita ye tumina ka ena ngangu ko. ngolo zingu lunga yala |
E kolo esi kongo longokela mu za kisi kongo, kondwa nzo nkanda, lembi zaya masono e mbuta za kale luzitu mun'a leke, bosi a leke mpe zitis'e mbuta ye vingila ntangu au mu vewa lendo mu yantika tala mambu ma ntel'au ye kuna ki fwana mbandu a tala mambu ma ki mbuta. 0 wau mu nzayilu ye ngangu za nkanda mia nda, luvuvamu lumene; mpasi za kota mu ma kanda: Vena ye matoko ma mengi ma manisa lulongoko Iwa ka masalanga mu kuma ya mpila mu Vena ye ena tu wanga vo nki a fulu a ku nsi e ? ntalu kwa se a mfutanga e? tala mono nsundidi a wonsono ena lunanga muna nzo yoyo lusadilanga. Vena mpe ye ena ka ba tumamenanga wantu wene mu salu kadi ka ena ngangu ko. A vilakananga vo mbala wa vita, kuna nto, ka nwanga mvunzu ko. A vilakene Vo ngeye mbwasi lenvokel'e nkanda; bosi se wa kituka wu nkanda. A wonsono a tukanga mu nzo za nkanda mia nd'a zolanga vo kina ka Iwaka kaka, yi fwete kala mfumu kuna salu, wau Vo wizidi ye ngangu za mpa, lutidi wonso, kadi mena ka teng'e e au muna ntangu au ka ma longelongo yi kuma vO a fwete katulwa ka vinga vena fulu kiau. A vilakananga vo zingu vava nza ki tezaneswanga ye maza mu nkoko, ka ma lekanga kadi Nzambi wa ntuma kwenda Di vovele VO, en a vita wau salanga, viok'a singa vioka; en kwizanga mu kota enanga muna fulu asisanga, muna ki mbuta evo muna mfwilu zau Ka dina kwani nsasa dia Iwaka ye vava fulu kia ntete muna salu ngatu vo muna zunga evo nsi. mpila nda, ko, mpila. ko, yani yani yani ko, yani ko; ko, |
149 |
Dia lusadisu mu teka kota muna salu, songa zola ye ngangu za salu kiokio; moneka VO wu nsadi mbote, wu nsikidisi ye ntomesi salu, wuna ye ntona za twadisa ena salanga au ku mosi lenda silwa ki mbangi kia mbote mu tombolwa va fulu kia ki mbuta muna nzo a salu Mbote mu vingila wa solwa ka mu ki sunzula ngeye ki beni ko vo wu nsadi mbote, tomene longoka ye ngeye kaka wuna ye ngangu zi enda tomesa salu mu fulu kiokio. Tuka muna zi nzo tu sasukilanga, muna ma vata ye mu salu, ka dia lusadisu ko kwa muntu kenda ki siengi kuna ntwala_ Kimbeni di kotesanga vena fulu kina wantu, yi kuma vo mbut' a vovelenge vo: vingila wa zayilwa wo. Ena luzinganga; mon= a ku monanga mpila sadilanga ye ngindu 0 songanga muna salu evo muna fulu ya mambu ma luzingu. E toma longoka mu nzo nkanda, ka yi sunda wantu a wonsono ngangu ngatu vo yi sunda wantu mu ntomeseno ye nkubikilu za salu. Kansi tu dia ludi vo toma longoka muna nzo a nkanda yi toma zaya mena ma longwanga mu nzo yoyo ya nkanda, vo mambu ma mpatu a ntoto longelo ma mpatu mpe se wa toma zaya, vo ma ntungilu za nzo ngatu vo nzila ye nlonda, mena mpe ma toma zaya, vo wenda longoka mambu ma wukulu ma yimbevo ngatu vanga nlongo mena ma toma zaya. Yi kuma muna tu fwete zola zaya ye zitisa muntu mu mena ka longokele, zitisa mfutuka zandi ka songanga mu ntomeseno a salu ka zeye. Wantu a yingi vo bak' e nkand'a nsuk' a lulongoko, ka zolanga diaka mona ngatu simba nkutu nkanda ko. E salu se kwenda nwe malavu tuka mene ye kuna ntangu a leka, sanisina Vo wa toma longoka; ka fwananene ye muntu kadi mena ka longokele; ena avita ka sala mo longwa ko yi kum'e wau fwete kala mfumu wau vo ma ka zeye mengi. Tuka va mbakisilu a mpil'e yoyo, ka lendi zitisa mfumu a salu ka wene ka lendi toma sala kia mbote ko wau vo e fulu ka siwa ki ke, ka lendi zitis' e lutumu lwa mfumu salu ko wau VO va fulu kia zowa ka ku nsianga, ka lendi ku mbunda vuvu ko. Mu kuma kiokio kia kondwa kwa vuvu; zola mpe ka ku lendi kala vena va kondelo zola e ngwizani mpe ka yi kalanga ko. E salu mpe ka ki lendi singama ngatu toma ko. E mfumu na ka tona nsadilu za muntu ndioyo; se di mosi kaka di lenda sadis'e salu, yi katula muntu ndioyo kenda kuna ka fwete yangalela ye sadila mu lutumu Iwani vo lwa muntu ka mona VO yi Wu nlutidi ngangu. wa ko, zingu yani ko, yani ko, ko, |
Mu nza; muna bulu yi tilumukanga; e bulu ki sundi e keva yi Lubu. E Lubu mu diaki ka tetokelanga nze se Nsusu; nze se Dibata <Mpatus mpila mosi ye nuni za mpila mu mpila. Nswaswani mosi kaka vo Lubu 0 sianga evo 0 lozelanga maki mani muna fulu yi dingamenang'e maza: mu mayanga, mu mvwila yovo mu ma |
150 |
wulu. Fi bulu fiofio fia mbi, fia ndwelo ndwelo, kansi fi toma tokanesanga wantu wau vo fi zingilanga mu fiba kaka menga. Yi kuma muna zingu kiani 0 Lubu 0 kalanga mu fulu ya tombe, finamena bulu yina ye menga. Muna zi mfinda ye muna ma vata zingu kiani fiba menga ma 0 Lubu wau VO wa fioti fioti, ntokanesi a bulu ya nkaka; wa vewa zingu kia nkufi, kia tezo kia nitu ye bi wani. 0 zinganga kaka lumbu nsambwadi vo tetokele muna diaki. 0 lungisang'e lumbu yoyo vo ka vondelo kwa mbala vwidi menga kele fiba ko. Mu ndilu ani; Lubu zolanga teka tala keti vo ndiona ka fibile menga wa leka yovo wa sikama kena. Mu zaya, Lubu ka fwete tomboka kuna ntu ye kinina vena kutu e zak' e ntangu nkutu 0 kotanga mu nzunu a muntu mu kwenda vavi fulu kia luvuvamu mu fiba menga kondwa vonza kia lufwa. E fi bulu fiofio yi fi mwanganesang'e yi mbevo ya ntu bwanga ye nitu kiozi; mabibi ye ngyanduka, nzieta ye mayovoka. Yi kuma vo Lubu mbeni a muntu wau VO kotesang'e menga ma mbi mu nitu a muntu mu ku nkotes'e kimbevo. ngani. yani |
Lumbu ki mosi Lubu na ka mana fib' e menga, yukwiti, wa zola vunda mu luvuvamu. Wa tilumuka; wa vwanda va lukaya Iwa nti wu bokelelwanga vo Nkondo; nti wa nene wu landanen'e vonga ye mfuma. Va ntoto ka vena nti wu lutidi vonga kwa sina dia Nkondo ko Yi sia vo tu lenda vova VO yi mbut'a mia wonsono va nza E Lubu wa vundila vena ntandu lukaya Iwa nkondo, wa nimba ye wa tuvanga wau VO wa toma yukuta ka kele ye menga ma ngani ka mana fiba. Kuna nima, wa e mona diak'e nzala wau VO ntangu a nda ka vanga vena ntandu a lukaya Iwa Nkondo. Yani wa bokela Nkondo ye wa vova nkondo; toma kumama, e mono se yi tilumuka; kwa bwa. Nkondo wa vumuka, bosi wa vutula Lubu: di mosi ntondele kwa ngeye, dia ku nkanina vo se kwenda. Kansi ki lendi tonda ko wa ntela vo: ya kumama kia bwa. Kina nga wiza, wa yukuta ye vumu kia ye menga, kuna vindu kia wonso nga wiz' a tilumukiningi, ki nikukini e wau se wun e mu nzala e zitu se di tombokele ? vweza wU mvwezele; ntondele, telama wenda kia mbote. E lumbu na wenda, na wiza vundila diak'e vava wa vava kosokela mu lutayi ,kwa sotoka wau vo vena lukaya nga kala nsumbi za ku mbwisa kele zau muna tilumuka. Lubu wa zola vova diaka, kansi Nkondo ka zola diaka wa mambu mani ko wau vo luvwezo ka vitisa muna nkanin' ani. yenda nti yantik' € kwa yela ko, |
Lubu wa tilumuka muna zulu bosi ka vova: ku mbaki mbi ko, e diambu mpovele ki vovele dio mu ku vweza ngatu ku konda luzitu ko. Yi mu ku songa vo, e'to a bulu ya fioti vo se tutelama, bizitu bi ku tu komamanga; wau vo ngeye se mene vang'e luzolo Iwa ku ndunda vena ntandu lukaya lwaku; ye zitu diama dia wonsono, muna ntangu ya wonso mpenge muna vunda, ki lendi sala ku kindula ko muna telama dia fwana ye dia luzitu mu ku kanina ye ku susumuna vo wa siama kwa bwa. mpasi |
151 |
Mpovo zozo za nsuka, za toma fwemesa Nkondo bosi ka vova vutukidi diaka vo kia bwa? e nuni ye nuni, nkewa ye bulu ya nkaka yi matanga ye kulumuka ka yi ku mbwisanga ko, ngeye fi Lubu yi ku mbwis'e? nda kaka kuna ye dina vova ngatu vanga ko. Nanga nkolw'a menga yi veng'e wowo muna vov'e mpamb' = mpamba. |
E Lubu lwa yenda, Nkondo wa sala vena fulu kiani kuna makasi mu kuma kia mpovo za Lubu mu ntangu a tilumuka. 0 vo tu tadidi, Lubu ka yendela mpe mu kiese ko, kanele vo wa toma vunda muna luvuvamu ye kiese, e nsuka se ka ya kala ya zola ye ngemba ko. Muna tala ye toma tadidila; mpovo za swaswana va kati kwa Lubu ye Nkondo. Ka dia luzolo ye ngindu za Lubu ko mu kondwa luzitu kwa Nkondo. E ngindu za Lubu za kala va fulu kia sia vo wuna ka ki mwenanga ye mpila yina ka ki banzilanga; e zita kibeni kena mu kuma kia menga ka fibanga. Muna ngindu zani, vo ka tilumukina ku ki nsusumukina, e Nkondo wu lenda bwa, di vovele vo wonga wa tala fulu ki bwila Nkondo ka mona, mbi ka mona ya yambula nkweno Nkondo tomene ku ntambula, tomene ku nlunda ka bwa, di ka vovela vo: ka kumama. Kwa Lubu muna bulu ya wonsono yi tilumukanga, e zita kwingi, di ka vitisil'e mpovo za vova vo ka kumama, kadi vo e nkwa se ka tilumuka. E kolo e Nkondo ka zaya vo lukaya Iwani, yi tini kia nsuka kia nitu ani yi tini kia toma yoya muna nitu a nkondo, 0 Lubu ka zaya wo ko ngatu nkutu yindula WO. Diambu ka mwenenge kaka mu Nkondo ka vwanda Kwa Nkondo dia moneka vo sakanenwa, wau vo Mbemba, Ngono ngono ye Mafungu ,nuni za nene, za zita. Nkewa bulu kia malu ma ya ki matanga ye kulumuka, takuka ye sambuka tayi mu tayi, Nkondo ka wu bwanga ko; weyi fi Lubu fi fwete vovela mpile yina. Nkondo wa vilakana vo: Lubu ka zaya ko vo: va ntoto; konso kwa muntu ye konso kwa bulu ki yindulanga; ki kalanga ye kwikizi vo: ka vena muntu ngatu bulu ki fwananene ye ko Mu wete, mu ngolo, mu ngangu ye mu ma wonsono mena ma vangwanga mu zingu e m'ani ma wete kaka. yani yani yani zitu, WO yani |
Yi kuma di singa kala dia mbote kwa eto wantu mu zayanga tezo kia nitu ye ngangu zeto mu kitezanesanga ye wantu a nkaka. Tu vavi kalanga mu fulu yina tu fwete songela zola ye ngemba mu nkota ye mpayik'eto mu fulu yoyo. Tu fwete toma zaya mvovo tu vana kwa nkweno muntu VO twa lunde zola, luvuvamu ye ngwizani. Tala ngwizani Lubu ye Nkondo ya fwa mu kuma kia Lubu wa lembi toma fimpa keva ye vonga kwa nitu. Kondwa kwa toma tala fulu kina ka vundila mu tayi yovo va lukaya Iwa nti: VO muna vundu kia wonso ka vunda e lukaya ka Iwa bwa ko, e tayi ka kia vwetama muna tilumuka e nti wu lenda bwa e?. fimpa mpasi ko, |
152 |
Nkatu, kadi vo e zita kwani wau vo ka kwa nikuna nkutu lukaya ko ka ku lendi vweteka tayi kia Nkondo ko, di vovele vo ka zitu di lenda bwisa nkondo ko, ngatu nkutu kola evo katula lukaya Iwani. Di songele Vo Lubu ka tilumukina ku malembe yo Vo ku ngolo, ka kanina yovo ku susi, e Nkondo ka wu lendi mona mpasi ko ngatu nkutu vo ningana. |
Va kala lumbu ki mosi, Nkongo nkele wa yenda mu nkonda mbizi muna mfinda. Wa zieta nzanza mia nda ye mfinda za ka mona lau dia bulangana mbizi evo bulu ka lenda sika ko Ku nima, muna kuma kia ma yovoka, wa baka makani ma viokela mu nzil a nzanza. Mu nzanza vo muntu 0 kwizanga; vena vala ka fwete moneka kwa ena kuna ntwala muna nzanza wu lende. nda, |
Mboma wa kala wa zingama vena sin'a nti wa nda. Nti wowo ka kala;wa kala wa zingamwa kwa nsinga wa tuka vena sina dia nti ye kuna zi ntayi za fioti kuna ntandu nti. Bosi, e Mboma kina ka vundanga vena sin'a nti wowo; kuna ntandu a nti kwa vundilanga na Yembe. 0 Mboma vava ka di kata mu katula mabibi, evo ma yo vo wa mon'e Nkongo a nkele mu kwiz' a voki kena, wau vo e nti WOWO va ndambu nzila wa kala, Mboma wa tona VO: kina ka Iwaka vo Yembe mona ka mona vo se mwene dio, lenda zola ka sika dio. E Yembe vo se di telele, bwa di bwa vava sina dia nti, vo se di bwidi, Nkongo nkele se kenda dio vavi ye vena ka mona dio ye bonga dio kaka. Wau mu kwenda dio bosi ka ku mbona, vo ka mbona kaka; vonda mpe ka ku mponda. Mu kuma kiokio Mboma wa tumina kwa Nsinga mu samuna kwa Yembe vo ka yambul' e yimbila; Nkongo nkele wu twa kwiza; ka lenda vonda eto tatu: mono Mboma; ngeye Nsinga ye na Yembe ka, dio, singa yani bonga, yani |
Yi kuma vo dodokolo ngeye na wuna wa nda wa finamen'e tayi ki twa vundila na Yembe, dia mbote wa nlukisa mpasi vo ka tilumuka kolo kina VO Nkongo kinu ka finama va sin'a nti wau tu twa vundila ko. Kansi Nsinga ka zola tumama ko, wa vakula nkalu mu samuna nsamu ngizilu Nkongo nkele kwa na Yembe, ka mona vonza kia ngiz' a Nkongo ko. Nsinga |
Nkongo vava ka yantik'e tomboka, wa wa Yembe di twa yimbila muna nti. Wa katul'e nkele vena vembo, wa finamena, wa kuluka ye toma kengelela keti vo va nki a lutayi keta yimbidila. Wa mona, wa lambul'e nkele ye wa nsika, Yembe wa fwa, wa sotoka vena sina dia nti, Nkongo wa mu zola tota Yembe vena ka bwila, wa mona Mbom'a nene, wa zing'e nkata. Nkongo wa bong'e mbel'a mpata ye wa nzeng' e ntu, Mboma wa kaza mu ngolo ye wa vova kwa Nsinga: mwene, weyi nga mpova, Nkongo lenda vonda eto tatu, se tadi kaka. yenda ndioyo |
153 |
Mboma wa fwa, nkongo wa yenda bong'e Yembe ka teka vonda vava ka vutuka wa tale Mbom' a ndongwa diaka ka vonda vena ka yilalele; dia mvanga mpasi ye ki di e kiuvu: weyi mpanga mu nate Mbom'e yayi? mfwete ku nkanga va ntete, nsinga mfwete zenga ya nkangila vena ntete. Vava ka vilul'e 0 mwen'e Nsinga wa zingama muna nti, wa zenga wo vena sina; bosi ka nanika wo mu kang'e Mboma vena ntete_ nsingu, |
Nkongo wa vola nsinga muna ngolo; wa nanika WO, makaya, ntayi za nti ye nsinga a mana kolomoka ye kwenoka ma bula mu kuma kia nanikwa mu ngolo, bosi Nkongo ka mana zengonon' e nsinga mu toma kang'e ntet' ani a Mboma. Nkongo wa yangalala wau vo bakidi e Yembe ye Mboma va fulu ki mosi: E nzanza mina ka landa ye ma bibi 0 vilakene mo mu baka Yembe ye Mboma. Wa lenda baka nsendo nzietelo ani muna miongo ye ndimba. Yi mu mambu ma mpile yayi mbuta vovelenge vo: nziakuna vo ka ndia ko, nga dingalala yi ndie? lende diaka vo: e kubulu kubulu na di konda, e swakala swakala ka di lendi konda ko. yani |
Vava, Nkongo ka mona bulu ka sika ko muna mfinda, e Yembe ka vweza dio ko, muna vuvu ye luzolo Iwa nat'e Yembe kwa esi nzo ani, wa mon'e lau dia vond'e Yembe. E Yembe yi dia nsong'e Mboma wa vitumun'e nsinga ye ntayi za nti wa kele na Yembe. |
E wau mu manisa tini kieto kia nsamu wau, tu zolele zaya nki kia vondesesa Mboma, Nsinga ye Yembe? |
Dia fioti kwani dia katula mioyo ntatu; dia vonda ntindu mpila zi tatu za ma kanda Mboma ye Yembe a fwa mu kuma kia lembi tumama kwa Nsinga, kondwa kwa luzolo Iwa sadisa ndiona ka zinganga va fulu ki mosi yani |
0 Nsinga wu ka banzila vo e vonza kwa Yembe kaka kia kele kwizanga kanele vo € Mboma ka toma sasila e vonza kia lufwa Iwa au a tatu. mpodi |
Mu kufik'ensamu wau tulende vova vo, NSITA ZA NSINGA ZA BA VONDA AU A TATU. Kadi ,kala vo e Nsinga wu tumama mu susumuna Yembe, ka tilumuka ,kenda bonso wuna wa lombele Mboma, 0 Nkongo ankele nga wa luta kondwa kota kuna mfuta kwa kele vundilanga Mboma. Mu kuma kia lembi mona Mboma, e Nsinga mpe nga ka wa nanikinwa mu ye kalumuk' e mpil' yina ko. ngolo |
154 |
Mu nza konso nkangu wu zola longokanga ye zola toma zaya lusamsu; vonga yovo nene ye leva kwa nsi a wutukila. Kwa yeto mpe difuete kala mpila mosi, kamsi vena ye zimosi mu nkota nzenza za esi mputo ye kimfumu kiau, nsi za yingi za mana zengononwa ye kayanwa mu yi mfumu ya nsi ye za yiza mo yadi. Mbandu nze yi nsi eto a Kongo ya kayanwa mu tini tatu ya nene. E kongo dia nene, dia ngolo ye dia luzitu dia kele, kadi e gyalumuka kwani kwakele luta 300.0OOkm2. E kongo diau kulu ka dia kelenge nsiku mi mosi ko; divovele vo nsadilu zi mossi, lusansu lumosi kansi konso kwa zunga kia kelenga ye nsiku mia swaswana ye zunga ya nkaka. Nsiku mina ka mi lendi vengomoka fu ye kadilu ya kisi kongo ko: NTEMO MOSI mpasi ndinga |
Mu ndwak" mindele, mu nsuk" XVo sekulu, e nsi kongo ya vambana; nzadi a kongo ya kituka se mwingilu kuna ntandu vo yi kuna yanda yi dia vambula nsi a Angola; kuma Este kwango dia kelenge kaka yi mwingilu. bengo |
Mvivu sambanu (6) mia kala miangu mia kimvuka kia NSI A KONGO: Emi. MPEMBA, SOYO, MBAMBA, MBATA, MSUNDI ye MPANGU. Vo yi nkumbu tatu za ntete zakele za mfunu nene mu nsi kongo. Va kele ye zunga ya kangamena muna mvivu miomio nze yi: wembo, wandu, Nkusu ye matadi kasi ye tini ya fi namena, mpila mosi ye Mvivu mia AMBUMDU mia kala mu lutumu Iwa MTIMU A KOMGO. Di mosi di fwete toma zayidilwa; ka va kele ntangu mosi ko ya sia NSI A MVIMBA ya bundakana mu lutumu nsi kumosi Di vovele vo konso kwa mvivu ye konso kwa zunga kia kala ye lutumu Iwani kondwa kwa teka vingila nswa ye lutumu Iwa NTOTELA kuna MBANZA KONGO. Iwa |
E MBANZA A KONGO ya tungilua va kati kwa nzanza wa zungwa kwa miongo mu toma taninwa mu ntangu a vita ye mbeni: diodio dia toma sonekwa mu ma sono ma j. Cuvalier. Wau VO vata dia zangama mu leva kwa 7km tuka ku ntandu ye ku yanda dia MBAZA AKONGO. Tuka vena MBAZA ye kuna Iwezi; |
155 |
mpambu a nkoko Lunda wu kitu lang'e tini yi finamene se ya mbote-mbote ye ya nyimi mbongo. E Mbanza va ntandu miongo ya tungwa kadi tuka kuna pinda ye kuna Mbanza; ntomboka ye ntomboka ye vena lwakila kuna mvivu Pemba. |
Mvivu wa kala va kati kwa nsi, yi ntu ye yi tuku dia Kongo. |
Mu luyantiku Iwa XVII sekulu ngang'a Nzambi Laurant de Lucques ka zayidilanga e a Mbanz' a nkulu nana vo ngiva ye nkuluk' ani nzaki ya yelenge. mpil |
E nsi eto Kongo ka ya kele yovo ka ya yantikila ku mosi ko, vongeswa ya vongeswa nga mu vova ye wizana muna zunga ya wonsono e mu africa. Muma velela kua ntima, ye ndeko za zola vanga luzolo Iwa nkangu ye nsinbani a mbote, zi nfumu ye twadisi ku mosi ye mfumu za finamena ye KONGO mu vukanesa nsadilu ye ngwizani za nsi ye nkangu au mu tomesa ye kumika wete dia nkangu a nsi zau zole; ku nima ngwizani zozO, za nsi ye nkangu mia toma vwandanga ku mosi nze yi mfumu za zunga kia 0 KANGU, e nkangu wa tung'e Mbanz' NSUNDI tuka kuna ntandu a nkoko KWANGO Kuna ndimb'a KWANGO ngwizani yoyo ya kota mu nsi MATAMBA, NDONGO, LIBOLO, ye KISSAMA. Mu toma zaya, tusidi yovo tu bandwidi tini, vonga kwa nsi ye nkoko mia KONGO, Ku mosi ye nsi za zung'e KONGO mu koko yau kulu. yele wungudi |
156 |
NSI A KONGO |
157 |
0.E.198 1500 ex. LN.-EP 2006 |